Page Text
________________
सिद्धम्। परादौ विभक्तिनकारस्येति। अभक्ते नुमो ग्रहणं कर्तव्यम्। न कर्तव्यम्। क्रियते न्यास एव। प्रातिपदिकान्तनुम्विभक्तिषु इति। णत्व ॥ अनुस्वार। अनुस्वारश्च न सिध्यति। द्विषतपः परतपः। मोऽनुस्वारो हलीत्यनुस्वारो न प्राप्नोति। मा भूदेवम्। नश्चापदान्तस्य झलि। इत्येवं भविष्यति । यस्तर्हि न झल्परः। वहलिहो गौः। अभ्रलिहो वायुः॥ अनुस्वार ॥
(ત્વિ) સિદ્ધ થશે. જો પરનો આદિ છે એમ સ્વીકારવામાં આવતું) હોય તો ‘વિભક્તિમાં રહેલ (વિમgિ ) – નો ([ થાય છે) એ વિધિ અનુસાર (7) સિદ્ધ થશે. જો પૂર્વ કે પર કોઇનો અવયવ નથી (એમ સ્વીકારવામાં આવે, તો એ પ્રતિક્રિાન્તા એ સૂ)માં નુ નું રહણ કરવું પડશે.નહીં કરવું પડે, કારણ કે પ્રતિપત્તિ -ગુ-વિમષિા એ સૂત્રમાં (કુમ ને) મૂક્યો જ છે.” છત્વ ની ચર્ચા પૂરી). અનુવા- (જો મિત્ ને અવયવ ગણવામાં ન આવે તો મ્ નો) અનુસ્વાર પણ નહીં થઈ શકે. ચિંતા પરંતઃા માં મૂ ની પછી હત્ આવવાથી તે) નો મોડનુસ્વારા પ્રમાણે અનુસ્વાર નહીં થઇ શકે. ભલે તેમ ન થાય પણ નાપાન્તિા ક્ષત્રિા એ સૂત્ર અનુસાર થશે. પરંતુ વોિ ના અચંદ્દિો વાપુ જેવામાં (મ-કાર) પછી ફર્ (પ્રત્યાહારમાંનો વર્ણ) ન આવ્યો હોય ત્યાં શું? મનુસ્વાર (ની ચર્ચા પૂરી)
9 પ્રાતિપદ્રિવાન્ત સૂત્રમાં ગુન્ નું ગ્રહણ કર્યું જ છે. અહીં ઉત્તરપદભૂત પ્રાતિપદિકને અંતે ન-કાર હોય તેનું ગ્રહણ કરવાનું છે. તેથી શંકા કરવામાં આવે છે કે જો એમ હોય તો ગમગિની, રસમણિની જવામાં પણ પૂર્વપદમાં રહેલ રેફ અને ૫-કારને કારણે નૂ નો જૂ થવો જોઇએ. અહીં શંકા થાય કે મગની માં શબ્દની પછી આવેલ ઉત્તરપદ મન્ એ નાન્ત પ્રતિપદિક છે તેથી પ્રતિક્રિાન્તનુકૂળ પ્રમાણે ત્વ પ્રાપ્ત થઇને મળી એ રૂપ પ્રાપ્ત થવાનો પ્રસંગ આવશે, પરંતુ મનન (નાન્સ) ઉત્તરપદ નથી માર્ગની એ ચન્ત ઉત્તરપદ છે તેથી પુત્વ થવાનો પ્રશ્ન જ નથી. માવાપિ જેવાં સ્થળે ઉત્તરપદ વાપન એ પ્રાતિપદિક નાન્ત છે તેથી ગુન ગ્રહણ ન કર્યું હોય તો પણ પ્રતિક્રિાન્ત સૂત્ર પ્રમાણે અત્ થશે.અહીં પ્રશ્ન થાય કે પ્રતિક્રિાન્ત એ સૂત્રમાં ઉત્તરપદ શબ્દનું ગ્રહણ નથી કરવામાં આવ્યું પરંતુ એ સૂત્ર પૂર્વપાસંજ્ઞાવામાં એ સૂત્રમાંના પૂર્વપદાધિકારી નીચે આવેલું છે અને પૂર્વપદ એ સંબંધી શબ્દ છે તેથી પ્રસ્તુત સૂત્રમાં ઉત્તરપદ શબ્દ આક્ષેપથી લઇ શકાય છે તેથી સમજાય છે કે ઉત્તરપદભૂત જે પ્રાતિપદિક હોય તેના અન્ય ન-કારનો જ-કાર આદેશ થશે. પરિણામે મની , રસમળની જેવામાં ન્ આદેશ નહીં થાય. તો પછી માણવાવાળ વગેરેમાં પણ જૂનો જૂ નહીં થાય, કારણ કે એ દૃષ્ટાન્તોમાં ન- કાર ઉત્તરપદનો અવયવ નથી પરંતુ મોષવાપાત્ એ વર્ણસમુદાયભૂત અંગનો અવયવ છે, કારણ કે નપુંસવ સવઃ એ ગુન્ વિધાયક સૂત્ર અંગાધિકારમાં આવેલું છે. આ દોષ નિવારવા માટે પ્રતિ ક્વિન્તસૂત્રમાં સૂત્રકારે ગુન્ નું ગ્રહણ કર્યું છે. તેથી પત્નિ થઈને ઇષ્ટ રૂપ સિદ્ધ થઈ શકશે. 60 અહીં આ પ્રમાણે દલીલ છેઃ પિત્ત તાપતિ એ અર્થના વાક્યનો સમાસ કરતાં ક્રિષ7 તા--દિષત્વોતા પ્રમાણે વજૂ માં અને રવિ દુઃા પ્રમાણે હસ્વ થતાં--પિત તા--મર્હિષનન્તી મુન પ્રમાણે મુમ મ) આગમ-ષિમતુ તપ --સંયોકાન્તિ પ્રમાણે સંયોગાન્ત ટૂ નો લોપ -- પિતમ્ તાઃ એ સ્થિતિમાં મોડનુaRા થી મ્ નો અનુસ્વાર થાય, પરંતુ જો મ-કાર અભત હોય-પૂર્વપદનો અવયવ ન હોય, તો તે પદાન્ત ન કહેવાય તેથી હસ્ (ત-કાર) પર હોવા છતાં અનુસ્વાર ન થઇ શકે. જો એમ કહેવામાં આવે કે ભલે મોડનુસ્વારા પ્રમાણે ન થાય, પરંતુ નાપવાન્તરી ત્રિા પ્રમાણે અનુસ્વાર જરૂર થશે, પછી ભલે પદાન્ત ન હોય, આમ છતાં જયાં પર ન હોય ત્યાં અનુસ્વાર નહીં થઈ શકે, જેમ કે વહી હિડા પ્રમાણે વર્દ ઢિા સમગ્ર ઢિ જેવાં સ્થળે લા લાગીને થતાં વઃિ
ૌ) 1 શસ્ત્રહિક (વાયુ) જેવાં શબ્દરૂપોમાં નો અનુસ્વાર નહીં થઈ શકે કારણ કે ત્યાં પર રહેલ -કાર ટૂ વર્ણ નથી પરિણામે ત્યાં દોષ રહેશે.
३६८
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |