Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 224

यदप्युच्यत इह च निग्र्लेयात् निम्तेयात् वान्यस्य संयोगादेरित्येत्वं न प्राप्नोतीत्यनेन संयोगादि विशेषयिष्यामः। अङ्गस्य संयोगादेरिति । एवं तावत्सर्वमाङ्ग परिहम् ॥ इह च गोमान्करोति यवमान्करोतीति संयोगान्तस्य लोप इति लोपो न प्राप्नातीति पदेन संयोगान्तं विशेषयिष्यामः। पदस्य संयोगान्तस्येति। यदप्युच्यत इह च निर्लानः निर्लान इति संयोगादेरातो धातोर्यण्वत इति निष्ठानत्वं न प्राप्नोतीति धातुना संयोगादि विशेषयिष्यामः। धातोः संयोगादेरिति ॥ स्वरानन्तर्हितवचनम् ॥५॥ स्वरैरनन्तरर्हिता हलः संयोगसंज्ञा भवन्तीति वक्तव्यम्। किं प्रयोजनम्। व्यवहिताना मा भूत्। पचति पनसम्॥ ननु चानन्तरा इत्युच्यते तेन व्यवहिताना न भविष्यति । दृष्टमानन्तर्य व्यवहितेऽपि ॥६॥
વળી જે કહ્યું કે નિર્ટેચાત્ , નિપાત, નિર્દેવાત નિયત માં વાસ્થ સંયોરા પ્રમાણે (મા નો વિકલ્પ) | નહી થઇ શકે, તેમાં અમે સંગ ને (તેસૂત્રમાંના) સંશો રિ નું વિશેષણ બનાવીને અંગનો જે સંયોગરૂપ આદિ તેનો (એમ અર્થ કરીશું.એ રીતે તો અંગાધિકારને લગતા સર્વ દોષનો પરિહાર થઇ જશે. વળી જે કહ્યું કે કોમાન્સરોતિ,
વમન્વતિ માં સંન્તિ ટોપરા પ્રમાણે (ત-કારનો) લોપ નહીં થઈ શકે, તેમાં પણ પ શબ્દને સંયોરાન્તિનું વિશેષણ બનાવીશું અને પદનો જે સંયોગરૂપી અન્ય અવયવ તેનો” એમ અર્થ કરીશું તેથી સંયોગાન્તનો લોપ થઇ શકશે). ૦૪ વળી જે કહેવામાં આવ્યું કે આ નિર્વાન, નિનઃ માં સંચાલિતો ધાતોશ્વતઃ પ્રમાણે નિષ્ઠા (ત-કાર)નો જૂ નહીં થઇ શકે , તેમાં ધાતુ શબ્દને સંયોગાનું વિશેષણ બનાવીશું અને ધાતુના આદિમાં રહેલ સંયોગના” એમ અર્થ કરીશું, (તેથી નિષ્ઠા ત-કારનો ન-કાર થઈ શકશે) or સ્વર (પણ) વચમાં ન આવતા હોય” એમ કહેવું જોઇએ પા. સ્વર જેની વચ્ચે આવેલા ન હોય તે વ્યંજનોની સંયોગ સંજ્ઞા થાય છે એમ કહેવું જોઇએ. શા માટે? જે (સ્વર) થી વ્યવહિત હોય તેવા વ્યંજનોની સંય સંજ્ઞા ન થાય. જેમ કે પતિ પનસન્મ . પણ સૂત્રમાં અનન્તરઃ એમ કહ્યું જ છે તેથી જે (વ્યંજનો)ની વચમાં (સ્વર) હોય તેમની સંગ સંજ્ઞા નહીં થાય. જેમની વચ્ચે વ્યવધાન હોય તે પણ અનન્તર ગણાય છે !
હ ની જરૂર પ્રમાણે સંયોગ સંજ્ઞા કરીશું અર્થાત્ જયાં જેની સંયોગ સંજ્ઞા કરવી જરૂરી હોય ત્યાં તે પ્રમાણે સંજ્ઞા કરીશું.
106 નિવાજૂ માં રેક અંગનો અવયવ ન હોવાથી અને , સ્ એ બે દર્દૂ ના સમુદાયની સંયોગ સંજ્ઞા થવાથી વિકલ્પ ા થઈ શકશે. આમ કરવાથી અંગાધિકારને લગતા બધા જ દોષોનું નિવારણ થઇ જશે તેથી સંવરિષીષ્ટ, સંવતિ વગેરે રૂપો સિદ્ધ થઈ શકશે. 107 માનતિ માં માનતું એ પદમાં અન્ય જૂ ની સંયોગ સંજ્ઞા થતાં – લોપ થઇ શકશે. 108 નિર્જન વગેરેમાં પણ ધાતના સંયોગાદિ’ એમ સૂત્રાર્થ લેતાં નિષ્ઠા તે-કારનો ન-કાર થઇ શકશે, કારણ કે રેફ ધાતુનો અવયવ નથી. 109 પ્રવૃતિ નિયમ એ પ્રત્યેદાહરણ છે. ભર્તુ.ન્યાસકાર તેમ જ હરદત્ત પતિ ને રૂપ પ્રત્યુદાહરણ અને પનસમા ને કાર્ય ઉદાહરણ માને છે. પરંતુ દીપિકામાં અન્ય બે મતોની ચર્ચા છે. એક પ્રમાણે પતિ નસમ્ એ અયોગ્ય--ખોટો પાઠ છે. બીજા પ્રમાણે પ્રતિ વનસમાં એ સમગ્ર વાક્ય છે. તેમાં પનસમ્ એ દૃષ્ટાન્ત છે. મ નું વ્યવધાન હોવા છતાં બે ટુર્ ને સંયોગ સંજ્ઞા થતી હોય તો પનસમ્ માં સ-કાર અને અન્ય મ-કારની વચ્ચે મૂ-કારનું વ્યવધાન હેવા છતાં સંજ્ઞા થશે તેમાં સ-કાર આદિમાં છે તેથી સોઃ સંયો થોડા પ્રમાણે તેના લોપ રૂપી કાર્ય થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ શંકાકારની દલીલ છે, તેથી જ સૂત્રમાં (હ) અનન્તરઃ એમ કહ્યું છે.
१५९