Page Text
________________
इह तावत् हतः हथ इति प्रसक्तस्यानभिनिवृत्तस्य प्रतिषेधेन निवृत्तिः शक्या कर्तुमत्र च धातूपदेशावस्थायामेवाकारः॥ इह चोपोयते औयत लौयमानिः पौयमानिरिति बहिरङ्गे गुणवृद्धी अन्तरङ्गः प्रतिषेधः। असिद्धबहिरङ्गमन्तरजे ॥ नेनिक्त इति परेण रूपेण व्यहितत्वान्न भविष्यति ॥
આ હતઃ હથઃ માં” તો (હન) ધાતુનો ઉપદેશ (પ્રથમ ઉચ્ચારણ) કરવામાં આવ્યો ત્યારનો જ -કાર છે તેથી એ પ્રયોજન નથી, કારણ કે જેનો પ્રસંગ હોય પરંતુ જે હજી લાગુ ન પડયું હોય તેની પ્રતિષેધ દ્વારા નિવૃત્તિ કરી. શકાય છે. વળી આ ૩પત્તો શ્રીયતા શ્રીયમનિઃ ઊયમનિઃ, (એ પણ તગ્નિમિત્ત ગ્રહણનું પ્રયોજન નથી કારણ કે) તેમાં ગુણ વૃદ્ધિ બહિરંગ છે જયારે પ્રતિષેધ અંતરંગ છે અને અંતરંગની દૃષ્ટિએ બહિરંગ (કાર્ય) અસિદ્ધ છે (તેથી ગુણ-- વૃદ્ધિ નો નિષેધ નથી થયો) . નિત્તે (પણ પ્રયોજન નથી કારણ કે તેમાં ઉત્તરભાગનું વ્યવધાન હોવાથી (અભ્યાસ - નો ગુણ થશે) પ્રતિષેધ નહીં થાય.
જરૂરી છે. વેન્ ધાતુના સુન્ના કર્મણિ રૂપ મૈયત માં પણ જૂ એ ત્િ પ્રત્યય લાગ્યો છે. અહીં લૂ નું વિપ૦ પ્રમાણે સંપ્રસારણ- દીર્ઘ-- માહનાલીનામ્ થી મદ્ આગ લાગતાં મા યતિ-- મારા પ્રમાણે વૃદ્ધિ એકાદેશ થતાં શ્રૌથત રૂપ સિદ્ધ થાય છે. અહીં વિતિ ના પ્રમાણે વૃદ્ધિનિષેધ થવાનો પ્રસંગ આવે છે તેથી પ્રસ્તુત સૂત્રમાં તન્નિત્તિ નું ગ્રહણ જરૂરી છે, કારણ કે આ વૃદ્ધિ વ ને કારણે થતી નથી તેથી દોષ નિવારણ થઇ શકશે. સ્વમાની પત્યમ્ એ અર્થમાં સૂવમાન ને મત ફુગ્ગા થી અપત્યવાચક ન્ લાગતાં આદિ સ્વરની તાદિMવામા થી વૃદ્ધિ થઇને શ્રીયમનિઃ , પીયમનિઃ થાય, પરંતુ સૂયમન, પૂપમાન એ જૂ અને ધાતુઓનાં કર્મણિ વર્તમાન કૃદન્તો છે તેથી સાર્વધાતુમ્પ૦ થી એ ત્િ પ્રત્યય થયો છે તેથી વિતિ જા પ્રમાણે વૃદ્ધિ નિષેધ થવાનો પ્રસંગ આવે છે. તેથી સૂત્રમાં તનિમિત્ત નું ગ્રહણ કરવાથી પ્રસ્તુત દોષ નિવારી શકાશે.કારણ કે અહીં જે વૃદ્ધિ થાય છે તે એને કારણે નહીં પરંતુ ન્ તદ્ધિતને કારણે થાય છે. નેનિ-નિગ્ન ને વર્તમાન કાળ -ના આત્માનપદી તે પૂર્વે નહોત્યાદ્રિખ્યાધુડા થી રાત્ નો --ૌ થી દિવેચન -- નિનાં ત્રથાકૂટ થી અભ્યાસનો ગુણ-- દિત માત્મનેપલાનાર્થી ત નો તે થઇને નેનિ સિદ્ધ થાય છે.અહીં ત એ ચિત્ પ્રત્યય છે તેથી વિકતિ પ્રમાણે અભ્યાસના ગુણનો નિષેધ થવાનો પ્રસંગ આવે છે પરંતુ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં તનિમિત્ત નું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે તેથી એ દોષ નહીં આવે, એમ પ્રયોજનવાદીની દલીલ છે. * દતઃ, દયઃ માંનો X-કાર કોઇ સામાન્ય શાસ્ત્ર દ્વારા પ્રાપ્ત નથી પરંતુ ‘હન હિંસાત્યોઃ” એમ ગણપામાં જ ઉચ્ચારેલો છે, તેથી તેનો નિષેધ થઇ ન શકે,કારણ કે નિષેધ તો તેનો જ થાય જે સામાન્યશાસ્ત્ર દ્વારા પ્રાપ્ત હોય છતાં વિશેષ શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ જે વિધિ લાગુ પડી ન શકે. (પ્ર.પુ.૧૯૧) પોયમાં ધાતુનું સંપ્રસારણ કર્યા પછી ૩૫ અને તે એ બે પદ ઉપર ગુણ આધાર રાખે છે તેથી તે બહિરંગ છે, પરંતુ ગુણ નિષેધ તે માંના વધૂ ઉપર આધાર રાખે છે તેથી અંતરંગ છે. આમ ગુણ અસિદ્ધ થશે, તેથી વધારા તેનો નિષેધ ન થઇ શકે. સૌથત માં વૃદ્ધિ મા અને ૪ ઉપર આધારિત છે પરંતુ નિષેધ તે માંના થ ઉપર આધારિત છે તેથી અંતરંગ છે અને તેની દૃષ્ટિએ વૃદ્ધિ અસિદ્ધ છે. નિજે માં હિન્ પ્રત્યય ત ને કારણે અંગના અભ્યાસસંજ્ઞક ભાગનો ગુણ ન થઇ શકે એમ દલીલ હતી. સિદ્ધાન્તી કહે છે કે હિન્દુ પ્રત્યય પર થતાં જેગુણ નિષેધ થાય છે તે જેનો ગુણ થવાનો હોય તેને અનુલક્ષીને કરવામાં આવ્યો છે. અહીં અભ્યાસનો ગુણ થાય છે તેથી વિકતિ પ્રમાણે થતો નિષેધ પણ અભ્યાસને જ લાગુ પડે, પરંતુ અભ્યાસ નિ અને હિન્ પ્રત્યય ત ની વચ્ચે અંગનો પાછળનો ભાગ નિદ્ આવેલો છે. આમ પ્રત્યય પર નથી પણ વ્યવહિત છે તેથી નિષેધ પ્રાપ્ત નહીં થાય.
૪ર
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |