Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 648

अस्तु। न कश्चिदन्य आदेशः प्रतिनिर्दिश्यते तत्रान्तर्यतः सनः सन्नेव भविष्यति। नैव शक्यम्। इत्संज्ञा न प्रकल्पेत। उपदेश इतीत्संज्ञोच्यते॥ प्रकृतिविकाराव्यवस्था च ॥१६॥ प्रकृतिविकारयोश्च व्यवस्था न प्रकल्पते। इको यणचि। अचीत्येषा सप्तमी यणिति प्रथमायाः षष्ठी प्रकल्पयेत्तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्येति ॥ सप्तमीपञ्चम्योश्च भावादुभयत्रैव षष्ठीप्रक्लप्तिस्तत्रोभयकार्यप्रसङ्गः ॥१७॥
सप्तमीपञ्चम्योश्च भावादुभयत्रैव षष्ठी प्राप्नोति । तास्यादिभ्य इत्येषा पञ्चमी लसार्वधातुक इत्यस्याः सप्तम्याः षष्ठी प्रकल्पयेत्तस्मादित्युत्तर - स्येति। तथा लसार्वधातुक इत्यषा सप्तमी तास्यादिभ्य इति पञ्चम्याः षष्ठी प्रकल्पयेत्तस्मिन्निति निर्दिष्टे पूर्वस्येति। तत्र को दोषः। तत्रोभय -कार्यप्रसङ्गः। उभयोः कार्य तत्र प्राप्नोति ।। नैष दोषः। यत्तावदुच्यते प्रकल्पकमिति चेन्नियमाभाव इति मा भून्नियमः।
ભલે. (અહીં) બીજા કોઇ આદેશનો નિર્દેશ કરવામાં નથી આવ્યો તેથી સૌથી સમાન હોવાને કારણે (સન્ નો) સન્ જ (આદેશ) થશે. એ પ્રમાણે શક્ય નથી. તેમાં) તૂ સંજ્ઞા થઇ નહીં શકે, કારણ કે ત્ સંજ્ઞા ઉપદેશમાં કહેવામાં આવે છે. પ્રકૃતિ અને વિકારની વ્યવસ્થા પણ નહીં બને) II૧૬I 24 પ્રકૃતિ અને વિકાર (આદેશ) એ બેને લગતી જે વ્યવસ્થા છે તે નહીં રહે. તે ચાર્જિા માં માત્ર એ સપ્તમી તરિમન્નિતિ નિર્દિષ્ટ પૂર્વ
પ્રમાણે ય એ પ્રથમાની ષષ્ઠીમાં ફેરવશે. સપ્તમી અને પંચમી એ બે હોવાથી બંને સ્થળે ષષ્ઠી બનવાથી બંને કાર્ય થવાનો પ્રસંગ (આવશે) I/૧ળા અને સૂત્રમાં) સપ્તમી અને પંચમી (એ બે હોય ત્યારે એ બંને હોવાને કારણે બંને સ્થળે ષષ્ઠી થવાનો પ્રસંગ આવે છે. તાઃિ એ જે પંચમી છે તે તમ્મરત્યુત્તરથા પ્રમાણે સાર્વધાતુ એ સપ્તમીની ષષ્ઠી કરે અને તે રીતે ઢસાર્વધાતુ એ સપ્તમી તગ્નિતિ નિષેિ પૂર્વથા પ્રમાણે તાદ્રિખ્યઃ એ પંચમીની ષષ્ઠી કરે. તેમાં શો વાંધો છે? ત્યાં ઉભયને કાર્ય થવાનો પ્રસંગ (આવશે), અર્થાત્ તેમ થવાથી બંનેને કાર્ય થવાનો પ્રસંગ આવે છે. 242 એ દોષ નથી આવતો). વળી જે કહ્યું કે પ્રકલ્પક છે એમ (કહો ) તો નિયમ નહીં રહે.અ (તેમાં કહેવાનું કે) નિયમ ભલે ન રહે.
241 પ્રકૃતિ અર્થાત્ સ્થાની અને વિકૃતિ અર્થાત્ આદેશ. દા.ત. રુ થવા પ્રમાણે રૂ ને સ્થાને થ થાય છે તેમાં મૂળ જે રહેલ છે તે
ન્ન પ્રકૃતિ છે અને તેમાં ફેરફાર થઇને જેય થાય છે તે વિકૃતિ ગણાય. આમ આ પ્રકૃતિ અને આ વિકાર એમ સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે, પરંતુ રિમન્નિતિ પ્રમાણે જ એ સપ્તમી [ એ પ્રથમાની ષષ્ઠી બનાવે તો ફુ નો [ આદેશ થાય તેમ | નો પણ આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવે, એટલે કે રૂ નો એક આદેશ અને ચમ્ નો એક આદેશ થાય.પરિણામે આ સ્થાની અને આ આદેશ એમ જે સ્પષ્ટ વ્યવસ્થા છે તે નહીં રહે. તેથી જૂને સ્થાને યમ્ આદેશ પ્રાપ્ત નહીં થાય, કારણ કે ષષ્ઠી થવાથી ગળું પણ સ્થાની થઇ જાય છે. આમ ષષ્ઠીપ્રલૂપ્તિ પક્ષમાં આ વધારાનો દોષ થશે. 242 તારીનુલાલૂ એ સૂત્રની વા.(૧) પ્રમાણે ક્ષાર્વધાતુ ની સાર્વધાતુ એમ સપ્તમી થતાં સૂત્રમાં સપ્તમી અને પંચમી એ બન્ને થશે. હવે ષષ્ઠીપ્રલૂપ્તિ કરવામાં આવે તો, એટલે કે તારાવિખ્યઃ એ પંચમી તાલિત્યુત્તરW ૦ પ્રમાણે સાર્વધાતુ એ સપ્તમીની ષષ્ઠી બનાવે અને સર્વિધાતુ એ સપ્તમી રિમન્નિતિ નિર્વિષ્ટ પ્રમાણે તામ્યિઃ એ પંચમીની ષષ્ઠી બનાવે તો બન્નેને ષષ્ઠીને સ્થાને કાર્ય થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે અહીં સ્થાની ભિન્ન હોવાથી વિરોધ નથી થતો તેથી વિપ્રતિષે પર વાર્થKા ને અહીં અવકાશ નથી. પરિણામે બન્ને કાર્યો એકીસાથે થવા જશે. એમ એકદેશીની દલીલ છે (ના.). 24 અત્યાર સુધી જે દોષ દર્શાવ્યા તેનો નિરાસ કરે છે.પ્રલૂપ્તિ સ્વીકારવામાં આવે તો આ સૂત્રો નિયમાર્થ છે એમ જે કહ્યું તેનો વિરોધ થશે, કારણ કે જો પ્રલૂપ્તિ માટે હોય તો નિયમાથે ન હોઇ શકે. એ બે વ્યાપાર એકીસાથે ન હોઇ શકે. તેનો ઉત્તર એ કે જે કાર્ય નિયમ કરે છે તે જ કાર્ય ષષ્ઠીપ્રકલ્પનથી સિદ્ધ થાય છે તેથી નિયમ ન રહેતો દોષ નહીં આવે. વાસ્તવમાં જયાં સૂત્રમાં ષષ્ઠી (ૌત્રી ષષ્ઠી)
५८३