Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 532

स्थानिवद्भावाद्भवति। किं पुनः कारणं परस्य तावद्भवति न पुनः पूर्वस्य। नित्यत्वात्। नित्यः परयणादेशः कृतेऽपि पूर्वयणादेशे प्राप्नोत्यकृतेऽपि प्राप्नोति। नित्यत्वात्परयाणादेशे कृते पूर्वस्य न प्राप्नोति। स्थानिवद्भावाद्भवति ॥ एतदपिनास्ति प्रयोजनम्। असिद्धं बहिरङ्गलक्षणमन्तरङ्गलक्षण इत्यसिद्धत्वाद्वहिरङ्गलक्षणस्य परयणादेशस्यान्तरङ्गलक्षणः पूर्वयणादेशो भविष्यति। अवश्यं चैषा परिभाषाश्रयितव्या स्वरार्थम्। कर्व्या हयेत्युदात्त -यणो हल्पूर्वात् इत्येष स्वरो यथा स्यात्। अनेनापि सिद्धः स्वरः। कथम्।
आरभ्यमाणे नित्योऽसौ
आरभ्यमाणे त्वस्मिन्योगे नित्यः पूर्वयणादेशः। कृतेऽपि परयणादेशे प्राप्नोत्यकृतेऽपि ॥ परयणादेशोऽपि नित्यः। कृतेऽपि पूर्वयणादेशे प्राप्नोत्यकृतेऽपि।
પરંતુ સ્થાનિવભાવથી થશે.તો પછી પરનો તો ( આદેશ) થાય છે પણ પૂર્વનો નથી થતો તેનું શું કારણ ? નિત્ય છે તેથી. પરનો ય આદેશ. નિત્ય છે (કારણ કે) પૂર્વનો ય આદેશ કર્યો હોય તો પણ તે થાય છે અને ન કર્યો હોય તો પણ થાય છે.અને તે) નિત્ય હોવાથી પરનો ચન્ આદેશ કર્યા પછી પૂર્વનો (થા ) ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે, પરંતુ સ્થાનિવર્ભાવથી થાય છે. એ પણ પ્રયોજન નથી.અંતરંગને કારણે થનાર કાર્યની દૃષ્ટિએ બહિરંગ અસિદ્ધ છે, એમ (હોવાથી) બહિરંગને કારણે થનાર પર યા અસિદ્ધ હોવાથી અંતરંગને કારણને થનાર પૂર્વ ચારા થશે 15વળી સ્વરને ખાતર પણ આ પરિભાષાનો આશ્રય અવશ્ય લેવો પડશે, જેથી વર્ચા, હર્ચા માં કાચો હજૂતા પ્રમાણે થતો (ઉદાત્ત) સ્વર થાય.આ (સૂત્ર)થી પણ સ્વર સિદ્ધ થાય છે. કેવી રીતે?
આ (સૂત્ર) કરવામાં આવે તો એ (પૂર્વ) નિત્ય (થાય છે)
થઇ શકશે.દુષ્ટાન્તનું ખંડન કરનાર કહે છે કે સઢ વદિનક્ષામન્તઃકરુક્ષને એ પરિભાષા પ્રમાણે બહિષ્કૃત નિમિત્તને કારણે થનાર પર થનારા અસિદ્ધ થશે તેથી અંતરંગ નિમિત્તવાળો ચા થશે.પદ્યા વગેરેનું વિશ્લેષણ કરતાં પદુ રું મા માં ૩-કારના આદેશનું નિમિત્ત પૂર્વે રહેલું છે અને ટું-કારના આદેશનું નિમિત્ત પર રહેલું છે તેમ સમજાય છે અને જેનું નિમિત્ત પૂર્વે ઉપસ્થિત થાય તે અંતરંગ એ ન્યાયે, ર્ અને મ્ બન્નેનાં નિમિત્ત યુગપત્ પ્રાપ્ત થતાં હોવા છતાં નું નિમિત્ત પૂર્વે પ્રાપ્ત છે તેથી અંતરંગ છે અને જૂનું નિમિત્ત પર હોવાથી બહિરંગ છે.આ ન્યાયે પૂર્વ નારા પ્રથમ થશે તેથી સ્થાનિવર્ભાવનો આશ્રય નહીં લેવો પડે.તેથી ઉદાહરણનું ખંડન કરનાર કહે છે કે એ પ્રકૃત સૂત્રનાં પ્રયોજન નથી.
1Sજ એટલે કે સ્થાનિવર્ભાવનો આધાર લેવામાં આવે તો પણ આ પરિભાષા કરવી જ પડશે. ત્ર્ય , હૃથ્ય માં { સા વગેરે સ્થિતિમાં પર થરા નિત્ય હોવાથી પ્રથમ થશે અને તેનો સ્થાનિવર્ભાવ થવાથી પૂર્વ યાત્રા પણ થશે. પરંતુ સ્વરની દૃષ્ટિએ જોતાં જ સ્મા વગેરેમાં ઉદાત્ત ત્ર ને સ્થાને પ્રથમ વારા થતાં કારણોથી નો રું ઉદાત્ત થશે. હવે મા માં બીજો થારા થઇને તે જ સૂત્ર પ્રમાણે મના િવિભક્તિ ઉદાત્ત થવાથી ર્ચા , હૃથ્ય માં અંતાદાત્ત થાય છે.પરંતુ પ્રથમ વારા કરવામાં આવે તો -- ગા એ સ્થિતિમા 2 નો સ્થાનિવભાવથી પૂર્વ યા થશે છતાં ઉદાત્ત થન્ પછી અર્થાત્ ઉદાત્ત – પછી, મા ન હોવાથી ઉદાત્ત ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે. આમ કારણો પ્રમાણે સ્વર થઇ શકે તે માટે આ મસિદ્ધ વહિ પરિભાષા અવશ્ય કરવી પડશે એમ આશય છે.અન્તરક એટલે જે કાર્યનું નિમિત્ત પૂર્વે રહેલ હોય તે અંતરંગ (ના.) 159 સ્થાનિવર્ભાવ થાય તો પૂર્વ ચારા નિત્ય થાય અને મજઃ પરમિન્વથી પણ સ્વર સિદ્ધ થઇ શકશે.એમ ઉદાહરણનો પુરસ્કર્તા અહીં દલીલ કરે છે. તે પ્રમાણે પ્રસ્તુત સૂત્ર કરવામાં આવે તો તેને પ્રતાપે સ્થાનિવર્ભાવ થશે પરિણામે પૂર્વ ચારા નિત્ય થશે અને તેથી પૂર્વ અને પર બન્ને વારા નિત્ય થવાથી ઉચ્ચારણ કમમાં પ્રથમ આવતો હોવાથી પૂર્વ ધારા પ્રથમ થશે. તેથી થ્ય માં તું શું મા--ઊઁ મા (રૂં ઉદાત્ત થશે)--ઠ્ય (મા ઉદાત્ત થશે). આ રીતે અંતરંગ પરિભાષાનો આશ્રય લીધા વિના પણ ઇષ્ટ સ્વર સિદ્ધ થઇ શકશે.