Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 32

તુ
પ્રકારની દલીલ ભાષ્યકાર સાંખી શકતા નથી તેમને માટે એમ કરવું તે ધર્મદાહ સમાન છે. તેઓ કહે છે કે ફેર કરવાથી કાર્ય સિદ્ધ તો થાય પરંતુ સ્ત્ર ફરી જાય છે, પાણિનિથી વિરુદ્ધ થાય છે (સૂત્ર રેિ મિયતે। સૂત્રમેલ તો મર્યાત । પળનીય મતિ ). વાર્તિક પણ સ્તને જ અનુસરે છે એમ જે કહેવાય છે તે પણ સૂત્રકારનું મહાત્મ્ય સૂચવે છે.''' શબરસ્વામી મીમાંસા ભાષ્યમાં એક સ્થળે કહે છે કે વાર્તિકકાર કરતાં સૂત્રકાર વધુ શ્રદ્ધેય છે, કારણ કે જે પ્રયોગમાં છે તેને અનુલક્ષીને ભગવાન પાગિનિ વિધાન કરે છે (ઢાચીન), જ્યારે ભગવાન કાત્યાયને જે પ્રયોગમાં નથી કરતા તેને વિશે વિધાન કર્યું છે તેથી તે હૈં નથી.. કારણ કે જે સાદી નથી તે પ્રયોગમાં માઁ આવતું હોય તેને જોયા વિના જહેછે."! પસ્પામાં ક છે કે શબ્દોનું જ્ઞાન સત્ર દ્વારા ૪ ધાય છે તેથી સત્રમાં કહ્યું હોય તેથી વિરુદ્ધ હેનારને કોઇ સ્વીકારતું નચી!'' હૂ- ઘરના ઉપદેશની જરૂર નથી તેમ વાર્તિકકારના મતનું ખંડન કરીને સ્ત્રકારનું મહત્ત્વ દર્શાવતાં દીક્ષિત કહે છે કે સ્ત્રકાર વાર્તિકને જાઇને પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. ધ્વચિત્ સત્રકારનો દોષ બતાવવામાં આવ્યા હોય ત્યાં પણ ટીકાકારો સૂત્રકારની તરફેણમાં જ ભાષ્યનો અર્થ કરે છે. રોમનુષ્યેડ૨ ॥ એ સૂત્રમાં મનુષ્યે અને ગણ્ નું ગ્રહણ જરૂરી નથી એમ વાર્તિક અને ભાષ્યમાં કહ્યું છે, તે વિડી શબ્દની આવનમાં ભાપાર અને વાર્તાથી વધારે માહિતગાર છે જ નથી. આ નાત્રેય ક છે કે આમ ભાષ્ય પ્રમાણેનું જ લક્ષ્ય છે અર્થાત્ રહેઃ ॥ એટલું જ સૂત્ર હોવું જોઇએ. ત્રમાં તો સ્પષ્ટ બોધ થાય તે માટે મનુષ્ય અને ગણ્ નું ગ્રહણ કર્યુ છે. અન્ય સ્થળે એક જ સ્ત્રમાં અનુવૃત્તિ થઇ શકે છતાં સૂત્રકારે તવીતે તદેવ ॥ માં તદ્ શબ્દ બે વાર પ્રયોજયો છે. તેથી કા.માં તેનું સમર્થન કરતાં કહ્યું છે કે ત ્ નો જે બે વાર પ્રયોગ છે તે અભ્યાસ કરનાર બે વિદ્વાનોનું જુદું જુદું વિધાન કરવા માટે છે, કારણ કે જે અભ્યાસ કરે તે જાણે અને જે જાણે તે અભ્યાસ કરે. ટૂંકમાં ત્યાં સ્ત્રકારનો દોષ બતાવ્યો નથી,પરંતુ તસ્મિન્નતીતિ વેશે તન્નાન્નિ ॥ વગેરે સ્ત્ર પરના ભાષ્યમાં કહે છે કે આચાર્યના પ્રમાદને કારણે એ થયું છે તેને દૂર કરી શકાય. ભાષ્યના સ્ત્રકાર સાથે વિરોધ ન હોઇ શકે તે સૂચવવા માટે નાગેશ આ વિધાનને એકદશીની ઉક્તિ તરીકે ઘડાવે છે. આમ સ્ત્રકાર કોઇ ભૂલ નથી કરતા એ સચવવાના વ્યાખ્યાકારોના પ્રયાસ વિશે ન્યાસકાર કહે છે કે જે વ્યક્તિ પાણિનિના પ્રામાણ્યને સ્વીકાર છે તેણે ગમે તેમ કરીને વેન ચેન પારેળ તેમની રચેલી વસ્તુ સાર્થક છે તેમ સ્વીકારવું જોઇએ. ત્યારે પદમંજરી ઘર વઘરને શધોમાં સર્વશ્રેષ્ઠ તરીકે વર્ણવે છે, કે
114
(જુઓઃ ૨-૨-૫, ૩-૩-૯૦,૪-૧-૧૫૮, ૭-૧-૧, ૭-૩-૫૪, ૮-૨-૧૦૬,૮-૪-૩૨ વગેર પરનું ભાષ્ય). (૭-૩-૧) ના માહ પર છે. સૂત્ર ની અર્થાત્ અષ્ટાધ્યાયીની ચોનો ફરી જો એને પણ આર્ય કરાર વાવી કાળું સુત્ર નિવેશ | Jશ્રયળે મિદ્યતે। ત્ર)
પતદ્વષ્યપ્રામાખ્યાત વાતિાનામાંપ સૂત્રસંમતત્વમાંદુ:। તદુત્તમાંમપુત્તઃ સૂત્રેલ્વેવ દિ તત્સર્વ ચત્તુતો વચ્ચે વાતિò। ઘુરા (ભા . ૧, પૃ. ૧૦૨૬ને પરચમ વે સુગંમમ્। ચન્દ્રવાડીય
112
111
your: अनित्यो हि अस्य नशद्वस्य सुबन्तेन संबन्धेन समास इति वार्तिककारो भगवान् कात्यायनो मन्यते स्म वावचनानर्थ -વર્ષ ૨ સ્વમાર્વાસ‰તિ નેતિ માવાનું પાળિનિઃ। - દિવિમાપા ૦ (૨-૧-૧૧) તિ પ્રત્યેદાં સમાસમુતવાન્। સમ્રાતિत्वाच्च पाणिनेर्वचनं प्रमाणम् । असद्वादित्वान्न कात्यायनस्य । असद्वादी हि विद्यमानमप्यनुपलभ्य ब्रूयात् । तस्मात्पर्युदास इति ॥ મી.સ્. (૮-૨-૪) ઉપર. અહીં સદવિત્વાત એટલે અસત્યવાદી એમ સમજવાનું નથી. વ્યાકરણ શાસ્ત્ર સત્ નું અર્થાત્ જે પ્રયોગમાં ઉપલબ્ધ છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરે છે. એમ વારંવાર ભાષ્ય અને વાર્તિકમાં કહે છે. જુઓ ઃ પ્રત્યયોપે પ્રત્યયાળમ ॥ સૂત્ર પર સતત્ત્વસ્થાના છાચ। વા. અને સત્ શાસ્ત્રેળાવા વ્યાવતે મા॰ અહીં સત્ શબ્દને સ્પષ્ટ કરતાં કે: સત્ શાસ્ત્રતિ । એળ દરોના પ માં તુ વિદ્યમાન વસ્તુ નિમિત્વનીપષ્ટ થયું.નાકામદાી એટલે અસત્ત્વવાદી (જુદું બોલનાર) એમ અર્થ કરીને વિરાધ દર્શાવે છે.(વ્યા.શા.ઇ.પૂ. ૨૧૪), પરંતુ તે પ્રદીપના સ્પષ્ટીકરણ સાથે સંગત નથી. મૂત્રત વ દિ રાદ્વાન પ્રાંતપદ્યન્ત। આતશ્ર્વ મૃત્રત વા યો જીત્સૂત્રં થયેન્નાનો ગૃહોત । મા॰ જુઓઃ ભર્તૃ.દી.(પૃ.૪૧).
113
114
1
।। एकयोगेऽप्यनुवृत्तिर्भवनि कथं ज्ञायते यदयं तदस्यास्त्यस्मिन्निति मतुप् । इति द्विस्तग्रहणं करोति कथं तदधीते तद्वेद । प्रमादकृतमाचार्यस्य . शक्यमकर्तुम नं. ५२ शिष्याणां सुखावबोधाय लाघवं प्रत्यनवधानलक्षणेन प्रमादेन कृतमिति । प्र० नन्वाचार्य स्य प्रमादोऽनुपपन्नोऽत आह शिष्याणामिति । केचित्तु तद्भाष्यविरोधादेकदेश्युक्तिरिति तवाप्यावश्यकम्। उ०
115
બકો: સમ્માન સભ્ય ગામમવુપડતા માં સાત ચેન જૈન એ સર્વમમ્। સભા. ૧,પૃ.૬ ૩) તથા જો વે II (૮-૧-૯૩) પર સુત્રારબ્ધ રાવિતા કૃષિત્તઃ સૂત્રર્યાત । પર્
२५
www.jainellbrary.org