Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 615

इह तर्हि परमदिवा परमदिवे दिव उत् इत्युत्वं प्राप्नोतीति ॥ अस्तु तविशेषेण। ननु चोक्तमुत्तरपदाधिकारो न प्रकल्पेतेति। वचनादुत्तरपदाधिकारो भविष्यति ॥ तत्तर्हि वक्तव्यम्। न वक्तव्यम्। अनुवृत्तिः करिष्यते। इदमस्ति यस्मात्प्रत्ययविधिस्तदादि प्रत्ययेऽङ्गम्। सुप्तिङन्तं पदम्। यस्मात्सुप्तिविधिस्तददि सुबन्तं च । नः क्ये। नान्त
તો પછી આ પવિતા મરિ માં દ્વિવ વતા પ્રમાણે (વ-કારનો) ૩-કાર થવાનો પ્રસંગ આવે છે. તો પછી અવિશિષ્ટ રીતે (પ્રત્યયલક્ષણ નથી થતું) એમ ભલે થાય. અરે પણ (અમે) કહ્યુંને કે ઉત્તરપદાધિકાર સિદ્ધ નહીં થઇ શકે તેનું શું? (૩ત્તરપાઃિા એમ કહ્યું છે તેથી ઉત્તરપદાધિકાર (સિદ્ધ થશે. તો પછી તે કહેવું પડશે? નહીં કહેવું પડે. મલ્બિધિત પ્રત્યકમ્ (પ્રત્યયનું વિધાન જેને અનુલક્ષીને કરવામાં આવ્યું હોય તે જેમાં આદિ હોય તે પ્રત્યય પર થતાં અંગ થશે.એ (જી સૂત્ર છે તેની અનુવૃત્તિ 5 (પાછળનાં
૧-૪-૧૮ એ પાંચ સુત્રોમાં કરવામાં આવશે. જેથી તદત્ત પટ્ટમ અર્થાત્ જેને અનુલક્ષીને સુવ વિધિ અને તિર્ વિધિ કરવામાં આવ્યો હોય તે જેમાં આદિ છે તેની તથા સુવન્ત અને (તિદત્ત ની પદ્ધ સંજ્ઞા થાય છે).26નઃ વો ન-કાર જેને અન્ને હેય
થતાં શાકલવિધિ નહીં થાય” એમ સમજવાનો છે. રાનશ્મા વગેરેમાં સમુદાય તેમ જ અવયવ સુમારી ને વિશે ગૌ /મન્ પ્રત્યયનું વિધાન કરેલું છે (કે.) તેથી પ્રત્યયલક્ષણ નહીં થાય તેથી શાકલ પ્રતિષેધ થવાથી સંધિ થઇને ઇષ્ટ રૂપ સિદ્ધ થશે.ના.માને છે કે રાજુમાય માં સમુદાયને વિશે જ પ્રત્યયનું વિધાન છે અવયવને વિશે નહીં, કારણ કે તેમ હોત તો ૌરુષેયઃ એવામાં જૂ પછીના મની વૃદ્ધિ થાત. 123 ‘પ્રત્ય રાજ૮ ન’ એમ વા. કરવાથી રાજુમા વગેરેમાં દોષ નથી એમ સ્વીકારીને આ દલીલ કરે છે. ઘરમાં વાસી વૈશ્ય એ વિગ્રહના પરમરિવા વગેરે કર્મધારયમાં વિવ – (૬-૧-૧૩૧) પ્રમાણે ટૂ નો ૩ થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે ત્યાં પણ પાન્તા (૬-૧-૧૦૯) માંથી પાન્તત્િ ની અનુવૃત્તિ થાય છે અને પ્રત્યયલક્ષણ પ્રતિષધ ન થતાં વિદ્ માં રહેલ લુપ્ત વિભક્તિ() ને કારણે તેની પદ્ધ સંજ્ઞા થતાં પદાન્ત તૂનો ૩ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ અહીં દલીલ છે. 124 સપાદ્ધિઃ એમ કહ્યું હતું તેમાં દોષ બતાવવામાં આવતાં નોપવિવિઘ્ર વગેરે વિશિષ્ટ સંજોગોમાં ઉત્તરપદને પદસંશા કરવાની હોય
ત્યાં પ્રત્યયલક્ષણ નહીં થાય એમ કહ્યું. તેમાં પણ દોષ આવે છે તેથી કહે છે કે વિશિષ્ટ સંજોગોમાં પ્રત્યયલક્ષણ નહીં થાય એમ કહેવાને બદલે પૂર્વે સામાન્ય રીતે અપવિવિધ એમ કહ્યું હતું તેમ જ ભલે રહે.પરંતુ અપઃિ એમ જ કહેવામાં આવે તો ઉત્તરપદાધિકાર નીચેનાં કાર્યો નહીં થઇ શકે એ શંકા પૂર્વવત્ રહેશે એ દલીલના ઉત્તરમાં કહે છે કે સમાસના સર્વથી છેલ્લા(ઉત્તર) અવયવના અર્થમાં ઉત્તરપદું શબ્દ રૂઢ થયો છે તેથી તે અવયવની ૧૬ સંજ્ઞા ન હોય તો પણ તે લત્તરપદું કહેવાય છે અને સમાસ હોય તો જ ઉત્તરપદ સંભવી શકે.સૂત્રકારે ઉત્તરપઃિ એમ અધિકાર સૂત્ર કર્યું છે તેના પ્રતાપે સમાસના ઉત્તરપદને લગતાં આઘુદાત્તાદિ કાર્યો થઇ શકશે. 125 ઉત્તરપદાધિકાર સિદ્ધ થશે એમ કહ્યું છતાં પરમવીરા માં સમાસ થવાથી વાર્ પછીનો સુ લુપ્ત હોવા છતાંપ્રત્યયલક્ષણથી તે પડ્યું ગણાશે અને તે પદાન્ત હોવાથી મુત્વ થવાનો પ્રસંગ આવશે તેથી માત્મત્યવિધ (૧-૪-૩૪) એ સૂત્રની તેની પછીનાં સૂત્રોમાં અનુવૃત્તિ કરીને સુત્વ નિવારી શકાશે, કારણ કે મ સંજ્ઞા ૫૬ સંજ્ઞાનો બાધ કરશે. અહીં ઉત્તરપૂર્વે રાપવાટિ વિધી એમ ન કહેતાં ચશ્મા–ત્યની પાછળનાં પાંચ સૂત્રોમાં અનુવૃત્તિથી કાર્ય સિદ્ધ થશે એમ કહેવા માગે છે. 126 સુખડન્ત માં વમત્રત્યાની અનુવૃત્તિ કરવામાં ન આવે તો પરમૈશ્ચતુર્મઃ જોવામાં પણ મિર્ ને કારણે પ૬ સંજ્ઞા થાય તો સગુણોત્તમમ્ પ્રમાણે ચતુર્મિ માં અ-કાર ઉદાત્ત થતાં ઘર માં નિઘાત થવાનો પ્રસંગ આવે એટલે કે પરમઃ સ્તુમિ એમ થવા જાય, પરંતુ અનુવૃત્તિ કરવામાં આવે તો તે પ્રસંગ ટાળી શકાશે એમ અનુવૃત્તિની આવશ્યકતા દર્શાવતાં ના. કાલ્પનિક દલીલ કરે છે. અનુવૃત્તિ કરવાથી સમજાશે કે મિન્ નું વિધાન તુર્મ ને વિશે કર્યું છે તેથી પરમૈઃ તેને કારણે પદ્ધ નહીં થાય.
५५०