Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 616

क्ये पदसंज्ञं भवति यस्मात्क्यविधिस्तदादि सुबन्तं च। सिति च। सिति च पूर्व पदसंज्ञ भवति यस्मात्सिद्विधिस्तददि सुबन्तं च। स्वादिष्च । -सर्वनामस्थाने। स्वादिष्वसर्वनामस्थाने पूर्व पदसंज्ञ भवति यस्मात्स्वादिविधिस्तदादि सुबन्तं च। यचि भम् । यजादिप्रत्यये पूर्व में भवति यस्माद्यजादिविधिस्तदादि सुबन्तं च ॥ इह तर्हि परमवाक् असर्वनामस्थान इति प्रतिषेधः प्राप्नोति। अस्तु तस्याः प्रतिषेधो या स्वादौ । पदमिति पदसंज्ञा या तु सुबन्तं पदमिति पदसंज्ञा सा भविष्यति ।
તેની વજ પર થતાં પદ સંજ્ઞા થાય છે, એટલે કે જેને અનુલક્ષીને 27 (અર્થાત્ વય, વચમ્ અને વચમ્) નું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય તે જેમાં આદિ હોય તેની તથા સુવન્ત ની (પદ સંજ્ઞા થાય છે). સિતિ જા સિત્ પ્રત્યય પર થતાં પૂર્વે રહેલની પદ સંજ્ઞા થાય છે ?અર્થાત્ જેને અનુલક્ષીને સિત્ (પ્રત્યય) નું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય તે જેમાં આદિ છે તેની તેમ જ સુવન્ત ની (પદ સંજ્ઞા થાય છે), સ્વાખ્રિસર્વનામસ્થાનો સર્વનામસ્થાન સિવાયના સ્વાદ્રિ પ્રત્યચ) પર થતાં પૂર્વે રહેલની પદ સંજ્ઞા થાય છે, એટલે કે જેને અનુલક્ષીને સ્વાદ્રિ (પ્રત્યય) નું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય તે જેમાં આદિ છે તેની અને સુવન્ત ની (પદ સંજ્ઞા થાય છે) નિ મમ્મી
નાદ્રિ પ્રત્યય પર થતાં 29 પૂર્વે રહેલ (ની) મે (સંજ્ઞા થાય છે, એટલે કે જેને અનુલક્ષીને નારિ (પ્રત્યય) નું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય છે જેમાં આદિ છે તેની અને સુવન્ત ની (મ સંજ્ઞા થાય છે).(એમ સમજાશે). તો પછી આ પરમવા (માં) સર્વનામથાને (સર્વનામ
સ્થાન સિવાયનાં પર થતાં) એમ જે કહ્યું) છે તેથી પ્રતિષધ થવાનો પ્રસંગ આવે છે.20 વાદ્રિ પર થતાં જે પદ સંજ્ઞા થાય છે તેનો પ્રતિષેધ ભલે થાય, પરંતુ સુવન્ત પમ પ્રમાણે જે પદ સંજ્ઞા થાય છે તે (તો) થશે.
177ઃ વો (૧-૪-૧૫) અહીં ચ એ તું વર્ચસ્ તોપચી થી થતા વચ, સુપ માત્મનઃ ચન્ થી થતા વચમ્ અને રોહિતદ્રિ
મ્યઃ વજૂ થી થતા વચમ્ એ ત્રણને સૂચવે છે. નઃ માં અનુવૃત્તિ થતાં જેને અનુલક્ષીને ય વિધિ કરવામાં આવ્યો છે જેમાં આદિ હોય તેની તથા સુવન્ત ની પદ સંજ્ઞા થશે, પરંતુ વય પર થતાં અંતર્વર્તી વિભક્તિ (મુ) ને કારણે પ્રત્યયલક્ષણથી પદ સંજ્ઞા થાય તો તે ન-કારાન્તની જ થશે અન્યની નહીં થાય એમ નિયમ થશે. 128 સિતિ જા માં અનુવૃત્તિ ઉપયોગી નથી, પરંતુ ઉત્તરસૂત્ર (સ્વાદ્રિષ્ય૦) માં અનુવૃત્તિ સ્વીકારી છે અને તેમાં પણ પછીના મા સૂત્ર માટે જ અનુવૃત્તિ કરવામાં આવે છે. શિવ. અહીં મહૂકમ્યુતિથી અનુવૃત્તિ થાય છે તેમ કહે છે પરંતુ ભાગમાં તેમ કહ્યું નથી. 12 મમ્' સૂત્રમાં યમત્રિત્વચ૦ ની અનુવૃત્તિ કરવાથી મ સંજ્ઞા અને પ સંજ્ઞા તુલ્યાવધિક થશે. જેમ કે પરમવાના માંજરમવા ની અનાદ્રિ દા (ગા) પર થતાં જ મ પ્રમાણે મ સંજ્ઞા થશે અને અંતર્વર્તી સુ ને કારણે પ્રત્યયલક્ષણથી સુવન્ત થવાથી તેટલા જ અવધિવાળા પરમવાની સુવન્ત પમ્ થી પદ સંજ્ઞા થશે.આમ સમાનાવલિકને બન્ને સંજ્ઞા અનુવૃત્તિને કારણે થાય છે, પરંતુ એ સંજ્ઞા પર છે તેથી તે પૂર્વવર્તી સૂત્રથી થતી પ૬ સંજ્ઞાનો બાધ કરશે. આમ પદ સંજ્ઞા ન થતાં સુત્વ નહીં થાય. 130 મસર્વનામથને એ પ્રસજયપ્રતિષેધ છે એમ માનનારની આ દલીલ છે. તે પ્રમાણે સર્વનામસ્થાન પર થતાં જેને અનુલક્ષીને સ્વાદ્રિ નું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય તે જેમાં આદિ હોય તેની તેમ જ સુવન્ત ની પ૬ સંજ્ઞા થતી નથી. પરિણામે પ્રત્યયલક્ષણથી સર્વનામસ્થાન વિભક્તિ પર હોવાથી પદ સંજ્ઞાનો પ્રતિષેધ થશે અને સુત્વ નહીં થાય. 13 સ્વાહિg૦ થી થતી પદ સંજ્ઞાનો પ્રતિષેધ થશે, પરંતુ તુવન્ત પન્ડ થી થતી સંજ્ઞામાં સર્વનામસ્થાને એ પ્રતિષેધ નહીં થાય.