Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 708

सिद्धमेतत् कथम् । अजाकृतिर्निदिश्यते ॥ एवमपि व्यवहितत्वान्न प्राप्नोति ।
व्यञ्जनस्याविद्यमानत्वं यथान्यत्र ॥४ ॥
व्यञ्जनस्याविद्यमानवद्भावो वक्तव्यो यथान्यत्रापि व्यञ्जनस्याविद्यवद्भावो भवति । क्वान्यत्र । स्वरे ॥
या नामधेयस्य ॥५॥
वा नामधेयस्य वृद्धसंज्ञा वक्तव्या देवदत्तीया देवदत्ताः यज्ञदत्तीयाः याज्ञदत्ताः ॥
એ સિદ્ધ થાય છે. કેવી રીતે ? (સૂત્રમાં જે અવાક્ એમ ક્યું છે તે શબ્દમાંના માત્ર) અ વર્ણોનો નિર્દેશ કરે છે (તેથી). એમ છતાં પણ વ્યંજનોનું વ્યવધાન હોવાને કારણે પ્રાપ્ત નહીં થાય
અન્યત્ર હોય છે તેમ (અહીં પણ) વ્યંજન ન હોવા બરોબર છે ||૪||407
વ્યંજન વિદ્યમાન ન હોવા બરોબર છે એમ કહેવું પડશે, જેમ અન્યત્ર હોય છે તેમ. બીજે પણ વ્યંજન ન હોવા બરોબર ગણાય છે તેમ (અહીં પણ). બીજે ક્યાં ? સ્વરની બાબતમાં.
408/
(આધુનિક) નામની વિકલ્પે (વૃદ્ધ સંજ્ઞા થાય છે) Ill (આધુનિક) નામની વિકલ્પે વૃદ્ધ સંજ્ઞા થાય છે એમ કહેવું જોઇએ, (જેથી) ટેવત્તીયાઃ વૈવત્તાઃ, યજ્ઞવત્તીયાઃ યાજ્ઞવત્તાઃ (સિદ્ધ થાય).
? કેવળ અસ્ વર્ણીનો સૈનિવેશ શક્ય નથી તેથી અશ્વ અને હન્ના સમુદાયભૂત પ્રાતિ પદિકમાં વર્ણો વિદ્યમાન હોવા છતાં સૂત્રમાં અવાક્ એમ કહ્યું છે તેથી તેમને લક્ષમાં લેવામાં આવતા નથી. જયારે ઉદાત્ત વગેરે સ્વરને લગતો વિધિ કરવામાં આવે છે ત્યારે વચમાં આવતા હોવા છતાં મૃત્યુ વર્ણોને લક્ષમાં લેવામાં આવતા નથી, તે ન હોય તેમ (વવિધી ચન્નનવિદ્યમાનવત્।) ગણવામાં આવે છે, કારણ કે ઉદાત્ત, અનુદાત્ત વગેરે સ્વર અન્ના ધર્મ છે વ્યંજનના નથી. તે પ્રમાણે અહીં પણ વ્યંજનને લક્ષમાં લેવામાં નહીં આવે. * નામધેય-- ો, ા વગેરેની જેમ અપૌરુષેય સંકેતજન્ય નામ નહીં પણ સંસારમાં વ્યવહાર માટે મનુષ્યોએ આપેલ મેવવત્ત વગેરે વ્યક્તિવાચક આધુનિક નામ તે નામધેય [માપનામમ્યો ઘેયઃ પ્રત્યયો વવ્યઃ । (કા.)].વા.(પ) માં તે પ્રકારનાં નામનો નિર્દેશ છે. તેને વિકલ્પે વૃદ્ધ સંજ્ઞા થાય છે. તેથી વિકલ્પે છૅ લાગીને લેવવત્તીયાઃ, યજ્ઞવત્તીયાઃ અને સંજ્ઞા ન થાય ત્યારે અન્ લાગીને તૈવત્તા, याज्ञदत्ताः થશે. તેવત્ત શબ્દનો રિપતિ ગણમાં પાઠ હોવાથી તેને જારવામ્યિગઢૌ। પ્રમાણે સ્ અને બિ ્ થવા જોઇએ તેથી છ પ્રત્યયાન્ત ટેપવત્તીયાઃ એ ઉદાહરણ યોગ્ય નથી એમ કહેવું બરોબર નથી, કારણ કે જયારે ગણમાં વૈવા વત્તઃ એ ક્રિયા પર આધારિત અર્થમાં જે સેવવત્ત શબ્દ છે તેનું ગ્રહણ છે, સંજ્ઞાભૂત રેવત્ત શબ્દનું નથી. તેથી ઉદાહરણ યોગ્ય જ છે. કેટલાકના મતે અહીં નામ એ માત્ર આધુનિક સંકેતિત શબ્દ નથી પરંતુ રૂઢિ શબ્દ પણ છે તેથી ઇટીયમ્ વગેરે સિદ્ધ થઇ શકે છે (દાદમિહ નામત્વ નત્વાયુનિસંતિત -સ્વમેવ તેન કાટીર્વામાવિ સિમ્। બામ.), પરંતુ દેસવાચી શબ્દ પણ નામ લેવાથી આ વાથી જ દેશવાસીને પણ યુદ્ધ સંજ્ઞા સિદ્ધ થતી હોય તો હ્દ પ્રાપામ્॰ સૂત્ર નો કોઇ અર્થ ન રહે (અત્ર નામધેવાદેનાયુનિવòતિતમેવ । અત વ છું પ્રામાં લેશે।તિ સાર્યવમ્।
६४३
www.jainellbrary.org