Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 395

प्राप्तेऽप्राप्ते उभयत्र वेति संदेहः। कथं च प्राप्ते कथं वाऽप्राप्ते कथं वोभयत्र । असंयोगाल्लिट् कित्। इति वा नित्ये प्राप्तेऽन्यत्र वाऽप्राप्तउभयत्र वेति। अप्राप्ते॥ अन्यद्धि कित्त्वमन्यन्ङित्त्वम्।
કર્વમાષા રજા
ર્વિભાષામાં 306 પણ પ્રાપ્ત, અપ્રાપ્ત કે ઉભયત્ર વિભાષા છે એ વિશે શંકા થાય છે |૨૦-૨૧ // (આ સત્રમાં) પ્રાપ્ત વિભાષા કેવી રીતે થશે? અપ્રાપ્ત વિભાષા કેવી રીતે થશે અને ઉભયત્ર વિભાષા કેવી રીતે થશે? સંયો છિદ્ધિ દ્વારા પ્રાપ્ત થતું શિર્વ નિત્ય પ્રાપ્ત થતું હોવાથી (વિભાગો દ્વારા થતી વિભાષા) પ્રાપ્ત વિભાષા થશે. તે સિવાય (નાં સ્થળે). અપ્રાપ્ત વિભાષા થશે 08 (સાપ્ત અને અપ્રાપ્તનો વિકલ્પ થવાથી) ઉભયત્ર વિભાષા થશે?(આ) અપ્રાપ્ત વિભાષા) છે, કારણ કે શિત્ત્વ અને હિન્દ તદ્દન ભિન્ન છે. एक चेन्डित्कितौ॥
30ર્વિમાષIT એ સ્વરૂપમાં વાર્તિક છે તેથી એવી શંકા થાય કે કર્ણ ધાતુ, ૩-કારાન્ત હોવાથી તોદિત્યુદ્ધિ ત્રિા પ્રમાણે વૃદ્ધિ નિત્ય પ્રાપ્ત છે અને તેના અપવાદ રૂપે સર્વિમાષTT (૭-૩-૯૦) સૂત્ર છે તેથી વિભાષા થતાં વૃદ્ધિ વૈકલ્પિક થાય છે. આમ દેખીતી રીતે એ પ્રાપ્ત વિભાષાનું ઉદાહરણ છે પછી તેનો અપ્રાપ્ત વિભાષા કે ઉભયત્ર વિભાષાના સંદર્ભમાં શા માટે ઉલ્લેખ કર્યો છે? આ પ્રશ્નનું નિરાકરણ કરતાં નાગેશ કહે છે કે નિર્વિમાથા એટલે ૩ળુ ધાતુ પછી જે વિત્ત થાય છે તેને લગતી વિભાષા એમ સમજવાનું છે. અહીં જે વિભાષાનો ઉલ્લેખ છે તે વિમાપોળ એ સૂત્રદ્ધારા જેનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તે છે. જો કે વિમાષોળા એ હિત્ત્વનું વિધાન કરે છે એટલે તે સૂત્ર પ્રમાણે ધાતુ પછી આવતો ફુદ્રિ પ્રત્યય વિકલ્પ હિન્ થાય છે, પરંતુ સંથાષ્ટિ વિન્ા (૧-૨-૫) વિત્ત્વ નું વિધાન કરે છે. આમ આ સૂત્રો અનુક્રમે હિન્દુ અને વિન્ નું વિધાન કરે છે. આમ એ બે પ્રકારના પ્રત્યયો પરસ્પર ભિન્ન છે છતાં શંકાકારે વિમાષઃ ને લગતા ત્રિવિધ સંશયના ઉદાહરણરૂપે આપ્યું છે. તે આમ તો યોગ્ય નથી પરંતુ ત્િ અને હિન્દુ ને કારણે ગુણ અને વૃદ્ધિનો વિહત ૨ા થી પ્રતિષેધ થાય છે અને છું ને ત્િ અને હિ નું સમાન કાર્ય શક્ય છે. આમ સમાન કાર્યને આધારે કાર્યાનિદેશ કરીને એ બન્નેને એક ગણીને આ સૂત્રને ઉદાહરણ રૂપે આપ્યું છે. 307 સંયોગાન્ત ન હોવાથી અસંયોતિંગ પ્રમાણે તેની પર થતા દ્િ ના પત્ત પ્રત્યયો વિત્ થશે. વિમાગો ની સંયો ત્િ0 માં અનુવૃત્તિ કરવામાં આવે તો ઃ પરઃ મત ત્િ વિમષા વિત્ એભિન્ન વાક્ય થતાં ને વિત્ત નિત્ય પ્રાપ્ત છે તેમાં વિકલ્પ થતાં આ પ્રાપ્તવિભાષા થશે. 308 ગયો તું સૂત્રમાં ઉપર પ્રમાણે અનુવૃત્તિ ન કરીએ તો વિવ માં એ બન્ને સૂત્રો એક સાથે ઉપસ્થિત થશે. વિતા માં વિભાગો થી નો તા વિકલ્પ હિન્ થતાં સાર્વધાતુર્ષિ થી થતા ગુણનો વિતિ થી નિષેધ થવાથી મચક્ષુ પ્રમાણે ૩વર્ થઈને Íવિતા થાય છે. એ બે સૂત્રોનાં ક્ષેત્ર ભિન્ન છે, પરંતુ ના નિા બી.પુ.દિ.માં ટુ વ માં અસંયોગાન્ત ધાતુ પછી આવેલો – આગમ યુક્ત પત્ પ્રત્યય મોરાત્િ0 થી વિત્ થશે. વળી વ એ હાદ્રિ ત્િ પ્રત્યય છે તેથી વિમાપો લાગુ પડશે. આમ બન્ને એક સાથે ઉપસ્થિત થવાથી વિતિ પરમૂવ થી પર સૂત્ર નિત્ય શિત્ત્વ વિકલ્પનો બાધ થશે.આથી [વિતા માં વિકલ્પ પ્રાપ્ત થશેપણ દ્િ માં અપ્રાપ્ત થશે. આમ છું ને હિત્ત્વ પ્રાપ્ત નથી ત્યાં અપ્રાપ્ત વિભાષા થઇને હિનૂન હોય ત્યારે કwfવિતા અને હોય ત્યારે સવથઈને [વિતા એમ રૂપો થશે. 309 અહીં પૂર્વવિપ્રતિષેધ લેવામાં આવે તો વિમા થી વિકલ્પ થાય તે ઇષ્ટ છે તેથી વિવ વગેરેમાં પ્રાપ્ત વિભાષા થશે, કારણ કે ત્યાં મર્સલોના પ્રમાણે વિત્ત નિત્ય પ્રાપ્ત હતું. તેમાં વિકલ્પ થયો, જયારે વિતા જેવાંમાં હિત્ત્વ પ્રાપ્ત નથી છતાં વિકલ્પ થયો છે તેથી અપ્રાપ્ત વિભાષા થતાં ઉભયત્રવિભાષા થશે.
३३०