Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 275

अत्रापि नैतौ दाधावर्थवन्तौ नाप्येतौ दाधौ प्रति क्रियायोगः॥ न वार्थवतो ह्यागमस्तद्गुणीभूतस्तद्ग्रहणेन गृह्यते यथान्यत्र ॥५॥ न वैष दोषः। कि कारणम्। अर्थवत आगमोऽर्थवद्ग्रहणेन गृह्यते। यथाऽन्यत्र । तद्यथा। अन्यत्राप्यर्थवत आगमोऽर्थवद्ग्रहणेन गृह्यते। क्वान्यत्र । लविता चिकीर्षितेति ॥ युक्त पुनर्यन्नित्येषु नाम शद्वेष्वागमशासन स्यान्न नित्येषु नाम शद्वेषु कूटस्थैरविचालिभिवणैर्भवितव्यमनपायोपजनविकारिभिः। आगमश्च नामापूर्वः शद्बोपजनः। अथ युक्त यन्नित्येषु शद्वेष्वादेशाः स्युः। बाट युक्तम्। शद्वान्तरैरिह भवितव्यम्। तत्र शद्वान्तराच्छद्बान्तरस्य प्रतिपत्तिर्युक्ता। आदेशास्तहीमे भविष्यन्त्यनागमकानां सागमकाः। तत्कथम्। सर्वे सर्वपदादेशा दाक्षीपुत्रस्य पाणिनेः। एकदेशविकारे हि नित्यत्वं नोपपद्यते ॥ સીટઃ પ્રતિષઃ સ્થાપ્યોરિફ્લે ૬ . दीङः प्रतिषेधः स्थाध्वोरित्त्वे वक्तव्यः। उपादास्तास्य स्वरः शिक्षकस्येति। मीनातिमिनोति इत्यात्त्वे कृते કારણ કે અહીં પણ ટ્રા અને પા એ બે અર્થયુક્ત નથી કે નથી તા , પા એ બેને ક્રિયા સાથે સંબંધ. અથવા અર્થત શબ્દને થએલો આગમ તેનો અવયવ બને છે તેથી જેમ અન્યત્ર બને છે તેમ (સૂત્રમાં) આગમરહિતનું ગ્રહણ કર્યું હોય તો તે દ્વારા આગમયુક્તનું પણ ગ્રહણ થાય છે તેથી (દોષ) નહીં આવે પાર અથવા એ દોષ નહીં આવે). શા માટે? કારણ કે જેમ બીજે બને છે તેમ, અર્થયાને થએલો આગમ તેના અવયવરૂપ હોય છે અને તે (અર્થયુત)નું ગ્રહણ થાય ત્યારે તે દારા આગમનું પણ ગ્રહણ થાય છે. તે આ રીતે કે બીજે પણ અર્થયુક્તનું ગ્રહણ કરવામાં આવે ત્યારે તે અર્થયુક્તના આગમનું પણ ગ્રહણ થાય છે. બીજે ક્યાં (બને છે)? વિતા, નિર્ષિતા (એ ઉદાહરણોમાં).પરંતુ શબ્દો નિત્ય છે તેમને વિશે આગમનું વિધાન કરવું તે યોગ્ય છે? નિત્ય એવા શબ્દોમાં વર્ગો ફૂટસ્થ, વિચલિત ન થાય એવા, નાશ ન પામે તેવા, જેમાં કંઇ ઉમેરી ન શકાય તેવા અને જેમાં ફેરફાર ન થઇ શકે તેવા ન હોવું જોઇએ? જયારે આગમ એ તો (શબ્દમાં) પૂર્વે જે નથી તેવો વધારો છે. હવે શબ્દ નિત્ય હોય તો પછી તેના આદેશ થાય તે યોગ્ય છે? જરૂર યોગ્ય છે, કારણ કે આ (સંદર્ભ) માં (તે) અન્ય શબ્દો થશે અને તેમ હોવાથી એક શબ્દ ઉપરથી અન્ય શબ્દનો બોધ થાય તે યોગ્ય છે. તો પછી આ જે આગમયુક્ત છે તે આગમરહિતના આદેશો થશે. તે કેવી રીતે? દાક્ષી પુત્ર પાણિનિને મતે બધા શબ્દો) બધાના આદેશ છે, કારણ કે (શબ્દના) કોઇ ભાગમાં (લોપ,આગમ વગેરેને લીધે) ફેર પડે તો શબ્દનું નિત્યત્વ શક્ય ન બને.
સ્થા અને દુનો ટુ-૨ આદેશ થાય છે તેમાં ઢીઃ નો પ્રતિષેધ (કરવો જોઇએ) // (સ્થામ્બોરિલા થી) ચા અને શુ (ધાતુનામ)નો ર્ કરવાનો હોય ત્યારે હીમ્ (ધાતુને થતી ઇ સંજ્ઞા) નો પ્રતિષેધ કરવો. પડશે, કારણ કે, પાસ્તા સ્વર શિક્ષસ્થા માં મીનાતિમિનોતિડી ત્યારે પ્રમાણે આ આદેશ કર્યા પછી
ઉપસર્ગ તેમને નથી લાગ્યો, તાપૂ અને ધાન્ ને લાગ્યો છે તે કારણે ત્યાં નિત્વ ન થવાનો પ્રસંગ આવશે.એટલે કે નિલાપતિ અને નિષાપતિ જેવાં અનિષ્ટ રૂપો થવાનો પ્રસંગ આવશે. 123 તાધાá૦ સિવાય બીજે વિતા , જિર્ષિતા જેવામાં પણ કર્તવાચક તત્ પ્રત્યયને આગમ લાગ્યો છે.ત્યાં આગમરહિત નો જે અર્થ છે તે જ અર્થ આગમસહિત ફત નો છે તેમ ટ્રા અને ધા એ અર્થયુત શબ્દોને થતી ઇ સંજ્ઞા પુ% અર્થયુક્ત અને આગમસહિત તાપૂ અને ધાન્ શબ્દોને પણ થશે.આમ આગમ લાગવા છતાં દુ સંજ્ઞા જતી રહેતી નથી. હવે ટાપૂ અને ધાન્ દ્વારા નિર્દેશાતી ક્રિયા સાથે ક ને સંબંધ છે તેથી 5 એ નિપાત પુન્તિ (પુન આગમ સહિત) તા , ધા નો ઉપસર્ગ થશે.તેથી જીત્વ થઇને પ્રાણવાપતિ તથા પ્રજાપતિ એ રૂપો સિદ્ધ થશે. 124 ૩પવિાત એ ૩પ દ્વીક્ યે નિાશ પામવું (૪.૫.)] નું સુત્રી.પુ.એ.વ.નું રૂપ છે. ૩પ મ ા સિન્ ત એ સ્થિતિમાં મીનતિનીતિવીકાઃ પિ ના પ્રમાણે સિન્ પ્રત્યય સ્િ થશે અને ત્રી નો તા થવાથી શુ સંજ્ઞા થશે. તેથી થાÖોરિયા પ્રમાણે તા નો વિ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ શંકાકારનું કહેવું છે. જો આ પ્રમાણે ફુક્ત થાય તો પાદ્રિ એ અંગ હસ્વાન્ત
२१०