Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 480

ऽविशेषितो भवति। तत्र को दोषः। वाक्यस्यापि पदस्याप्यन्त्यस्य प्रसज्येत ॥ यदि खल्वप्येषोऽभिप्रायस्तन्न क्रियतेत्यन्त्यविशेषणेऽपि सति तन्न करिष्यते। कथम्। डिच्चालोऽन्त्यस्येत्येतन्नियमार्थ भविष्यति। डिदेवानेकालन्त्यस्य भवति नान्य इति । (શબ્દ)તો વિશેષણ રહિત જ રહે છે. તેમાંશો દોષ છે? (દોષ એ કે) અન્ય વાક્યનો તેમ જ અન્ય પદનો પણ આદેશ) થવાનો પ્રસંગ આવે.“સાચે જ તે (નેસ્વિાત્સર્વથાસૂત્ર) ન કરવું પડે એ જો ઇરાદો હોય તો (મઃ ને) અન્યનું વિશેષણ ગણશો તો પણ તે સિદ્ધ થશે.અs કેવી રીતે (સિદ્ધ થશે)? રિચાહોલ–સ્થા એ સૂત્ર અનેક્ હિત (આદેશ) હોય તે જ અન્યને સ્થાને થશે, 246 તે સિવાયના (બીજા અનેજૂિ આદેશ અન્યને સ્થાને) નહીં થાય’ એ નિયમ માટે થશે.
અન્યને સ્થાને નહીં થાય. કે નોધે છેઃ અરુનશ્ચયુએતોરદોનાં ઢોર પ્રમાણે ગ્નિ પર થતાં રહસ્ નમ્ વગેરેના અત્યનો લોપ થાય છે, જેમ કે વિરહમતિ, વિરહીવારોતિ | વિનીમતિ, વિરનીવરતિ વગેરે. અહીં અન્ય અત્ () નો લોપ થયો છે તેને બદલે સદિશ થવાનો પ્રસંગ આવશે કારણ કે લોપ અભાવ રૂપ છે. અત્ રૂપ નથી તેથી તેને ઉપર જણાવેલ નિયમ લાગુ નહીં પડે. પરિણામે આ પક્ષ પણ દોષ યુક્ત છે એમ દલીલ છે. દોષનું નિવારણ કરતાં ના. કહે છેઃ સુવતુહિિહગુહામાત્મને જદ્દે (૭-૩-૭૩) એ સૂત્ર પ્રમાણે તુK ,હિદ્ વગેરે ધાતુઓના
અંગ પછી આત્મપદમાં દન્ય વર્ણથી શરૂ થતો પ્રત્યય આવે તો સુન્ માં વિઝ ને સ્થાને રાહ ગુપયાનિટી પ્રમાણે જે વસ થાય છે તેનો વિકલ્પ લોપ થાય છે.અહીં સુવા માં પૂર્વ સૂત્રો દોવો સેટિ વા. વસાવા(૭-૩-૭૦અને૭૨) માંથી (વસ અને ) રોઃ ની અનુવૃત્તિ થાય છે છતાં એ સૂત્રમાં સુ% ગ્રહણ કર્યું છે તેથી અન્ય વર્ણનો લોપ ન થતાં સમગ્ર વર્ણ પ્રત્યયનો લોપ થાય છે તેથી જ્ઞાપન થાય છે કે મોડચણા એ સૂત્રમાં : ને પ્રથમાન્ત સ્વીકારતા પક્ષે પણ સૂત્રમાં કરેલ મન્દ્ર ગ્રહણ અને સ્િ થી ભિન્ન એવા ગર્ ને સૂચવે છે. આમ અત્ ગ્રહણને કારણે જે ઇન્િ નથી, અનેવાર્ છે તેવા આદેશની વ્યાવૃત્તિ થાય છે તેથી ઉપર કહ્યો તે દોષ નહીં આવે. ભાખ્યકારે નિમાર્ય ભવિષ્યતિા એમ કહ્યું છે તેમાં શબ્દ સુત્રને અનુલક્ષીને નહી પરંતુ અ ને અનુલક્ષીને પ્રયોજયો છે, કારણ કે આ સૂત્ર પૂર્વે પ્રાપ્ત ન હતો તે અન્યાદેશનું વિધાન કરે છે. 24 મા ને આદેશનું વિશેષણ ગણવાથી લાઘવ થાય છે પરંતુ તેથી સૂત્રમાંનું અન્ય પદ વિશેષણ વિનાનું (વિશેષતઃ) રહેશે તેથી અન્ય અન્ ને સ્થાને તેમ જ અન્ય વાક્ય કે અન્ય પદને સ્થાને આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવશે. એમ ભાવ છે. કે.નોંધે છેઃ “અન્યને સ્થાને એમ જ કહ્યું છે તે માત્ર દોષ બતાવવા પુરતું જ છે બાકી વાક્યનો ષષ્ઠી દ્વારા નિર્દેશ નથી હોતો તેથી વાક્યનું ઉદાહરણ ન આપતાં પદનું ઉદાહરણ આપ્યું છેઃ પરમાનન્દુસ્થામ્ અહીં વસુલુāવનડુદાં ઢડા પ્રમાણે મનડુ ના અન્ય ટૂ નો થાય છે. 24હવે જો સૂત્રમાંનો અન્ય શબ્દ અવિશેષિત રહે તો સમગ્ર અન્ય પદને સ્થાને ર્ આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવશે, એટલે કે પરમાનદુન્ ગામ્ એ સ્થિતિમાં વસુકુળ થી દુનો ટૂ થવો જોઇએ તેને બદલે સમગ્ર અન્ય પદ મનદુહૂ ને સ્થાને – આદેશ થવા જશે, કારણ કે ગામ્ પર થતાં વાવિશ્વસર્વનામસ્થાને પ્રમાણે મનડુ ની પદ સંજ્ઞા થશે અને પ્રસ્તુત સૂત્ર પદાધિકારી નીચે આવેલું છે તેથી વણ, મનડ૬ વગેરેથી પદ વિશિષ્ટ થશે. પરિણામે અન્ય શબ્દ અવિશિષ્ટ હોવાથી અન્ય પદને સ્થાને આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ અહીં કહેવા માગે છે. 24 િવ વગેરે દ્વારા જે મત રજુ કર્યો તેથી ભિન્ન ભાગકારનો મત છે એમ સૂચવીને કે. કહે છેઃ અનેક્ ડિશ એ સૂત્ર તો આવે પરથી જેવા અપવાદના પ્રતિષેધ માટે જ કરવું પડશે, જેથી મેં-કારાન્ત અંગની પર થતાં મિન્ નો મતો મિસ ૦ થી ઉન્ન થાય છે ત્યાં સવદિશ થઇ શકે. રામ મિક્સ એ સ્થિતિમાં મતો મિત:૦ માં અતઃ એ પંચમી હોવાથી તમાદિત્યુત્તરથા પ્રમાણે પંચમી દ્વારા નિર્દિષ્ટ કાર્ય ઉત્તર (અવ્યવહિત રીતે પર) ને થશે, પરંતુ આ પરણ્યા પ્રમાણે પરના આદિ વર્ણને થાય તો મિન્ ને સ્થાને વેન્ન થતાં આદિ મ્ ને સ્થાને થવા જશે. તેથી ઇષ્ટ રૂપ સિદ્ધ નહીં થાય. તેથી મને સૂત્ર કરવું પડશે.અપવાદના પ્રતિષેધ માટે મને!← સૂત્ર કરવું પડશે એમ કહ્યા પછી વિરોષોડશ સતિ તન્ન રિતો એમ કહીને ભાગાકાર સૂચવે છે કે એક ને મ7 નું વિશેષણ કરીએ તો પણ સૂત્ર નહીં કરવું પડે તેથી શંકાકારને ઇષ્ટ છે તે લાઘવ સિદ્ધ થશે. 246 મોડ માંના ગત્ એ પ્રથમાન્ત પદને આદેશનું વિશેષણ ગણીએ તો તેને દિશા એ ઉત્તર સૂત્રમાં યોજી શકાશે નહીં, કારણ કે હિન્દુ એ બનેવાન્ આદેશ છે તેથી મન્ ની ત્યાં અનુવૃત્તિ નથી થતી છતાં મંડુકમ્યુતિથી મા પરથી એ ઉત્તર સૂત્રમાં તેની અનુવૃત્તિ કરીશું. તેથી પરના આદિને સ્થાને અનેકાલ આદેશ થાય પરંતુ મતો મિત્તઃ૦ માં હેલ્ એ આદેશ એકાયુ નથી અનેકાલુ છે તેથી ત્યાં ગાવે ર૦ લાગુ નહીં પડે
४१५