Page Text
________________
दीर्घत्वम् । दीर्घत्वं च न सिध्यति । गीः पूः । रेफवकारान्तस्य धातोरिति दीर्घत्वं न प्राप्नोति ॥
अलोऽन्त्यस्य ॥ १।११५२ ॥
किमिदमल्ग्रहणमन्त्यविशेषणमाहोस्विदादेशविशेषणम् । किं चातः । यद्यन्त्यविशेषणमादेशोऽविशेषितो भवति । तत्र को दोषः । अनेकालप्यादेशो ऽन्तयस्य प्रसज्येत। यदि पुनरलन्त्यस्येत्युच्येत । तत्रायमप्यर्थोऽनेकाल्शित्सर्वस्य । इत्येतन्न वक्तव्यं भवति । इदं नियमार्थं भवष्यति । अलेवान्त्यस्य भवति नान्य इति । एवमप्यन्त्यो
દીર્ઘત્વ- દીર્ઘ આદેશ પણ સિદ્ધ નથી થતો. ી, પૂઃ માં ર્વોપધાયાઃ । પ્રમાણે રેફાન્ત અને વ-કારાન્ત ધાતઓમાં (ઉપધાભૂત )નો દીર્ઘ
થાય છે તે ન થવાનો પ્રસંગ આવશે.238નહીં થાય.
ષષ્ઠી વિભક્તિદ્વારા જેનો નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હોય તે (આદેશ) અન્ત્ય અ ને સ્થાને થાય છે।૧/૧૫૨
સૂત્રમાં) આ જે અહ્ નું ગ્રહણ કર્યુ છે તે અત્ત્વનું વિશેષણ છે કે પછી આદેશનું? તેથી શું (ફેર પડે છે)?239 જો (અઃ) એ અન્ત્યનું વિશેષણ હોય તો આદેશને કોઇ વિશેષણ નહીં રહે. 240 તેમાં શો વાંધો છે? (જો આદેશને અવિશિષ્ટ રીતે લેવામાં આવે તો) અનેાહ્ ( જેમાં એક કરતાં વધારે મત્વ હોય તેવો આદેશ પણ અન્યને સ્થાને થયાનો પ્રસંગ આવશે.પરંતુ અ ગાય। એમ (સૂત્ર) ઉચ્ચારવામાં આવે તો અનેાવિત્સર્વસ્વ । એ (સૂત્ર) કરવું નહીં પડે તે પણ એમાં લાભ છે. (અને) આ (મોડસ્ત્વક્ષ્ય । એ સૂત્ર)'માત્ર અન્, (આદેશજ અન્યને સ્થાને થાય તે સિવાય બીજા (મોળુ આદેશ અન્ત્યને સ્થાને) ન થાય' એમ નિયમ માટે થશે.’ એમ છતાં પણ અન્ય
દ્વારાગ્રહણ થાય. પરિણામે પિતા વગેરેમાં સ્વર સિદ્ધ થઇ શકે, કારણ કે અહીં પણ ત્ર રુપ્ તુન્-- આર્યધાતુત્વે પ્રમાણે ટ્ થશે, તે ત્િ હોવાથી તનૂ ની પૂર્વે લાગશે તેથી પ મન એમ થતાં મૃત પ્રત્યેય નિષે છે છતાં ધિ નથી તેથી ગતિ ઘ્ર નો પ્રકૃતિ સ્વર ન થતાં તિળાવથી કૃત્ સ્વર થવાનો પ્રસંગ આવશે. (ના)
238 ગીઃ,પૂ: ( ર્િ ની વ્યુત્પત્તિ માટેનોંધ ૨૧૧) અહીં ર્િ / પુર્ સુ (પ્ર.એ.વ.) એ રેફાન્ત છે તેથી તેના ઉપધાભૂત ૬ / ૐ નો ો પધાયાઃ ટ્રીર્ઘ ક) થી દીર્ઘ થઇને શ, વૃઃ સિદ્ધ થાય છે. અહીં ॥ નિવત્ એ સ્થિતિમાં શવ તે। થી 6 અને મૂ થી ૧ થતાં વ ોપ) શ્રી લોપ, ફ્– કાર ઉચ્ચારણ માટે છે અને કેવળ ર્ નો વેરવૃક્ષ્ય। થી લોપ કર્યા પછી ૠત ફદ્ધાતોઃ । થી ર્ આદેશ કર્યા પછી ૨૫૨ થતાં રેફ મૈં નો આદિ છે એમ કલ્પના કરતાં રાવ) પ્રમાણે નિરમ એ સંયોગાન્ત પદના રેફ પછીના સ્ નો લોપ થતાં ર્ માં -કાર ઉપધા ન હોવાથી વોહપધાયાઃ । પ્રમાણે દીર્ઘ નહીં થાય એમ ભાવ છે.
29 51 એ પંખી છે કે પ્રથમા એ જાણવા માટે પ્રશ્ન કર્યો છે. અન્ધત્વ નું વિશેષણ ોય તો પખી થશે અને ‘વાવ અડા (વેશ) અન્ત્ય અન્ને આદેશ’ એમ અર્થ સમજાશે. પરંતુ એ પ્ર.એ.વ. હોય તો મહ્રઃ એ આદેશનું વિશેષણ હોય તો અન્ત્યસ્ય અહ્ (માવેશઃ) એમ સમજાશે. સૂત્રમાં અહઃ એ પ્ર.બ.વ. છે છતાં તે અહીં વિવક્ષિત ન હોવાથી એ.વ. લીધું છે.
240
(નોંધ૧માંના) વિકલ્પમાંથી અરુઃ નૈ ષષ્ઠી લઇને અન્યસ્ય નું વિશેષણ ગણી એ તો આદેશને વિશેષણ નહીં રહે. તેથી અન્ત્યને સ્થાને જે આદેશ થાય છે તેથી અન્ય જ્ઞાન્ પણ હોય અને ઍનેાહ્ પણ હોઇ શકે. તેથી અનેાત્ આદેશ થવા રૂપી દોષ આવશે તે નિવારવા અનેાત્િ સર્વસ્વ । એ સૂત્ર કરવું પડશે.એમ દલીલ છે.
મા અનને પ્રભાત ગણીને તેને આદેશના વિશેષણ તરીકે લઇએ તો આદેશ અવિશેષિત નહીં રહે અને અનેનાવંત સૂત્ર નહીં કરવું પડે તેથી લાઘવ થશે. એમ ભાષ્યકાર અહીં બતાવે છે. ઉપર જોયું તેમ સજા બ.વ. ન લેતાં અત્ અવશ્ય એમ એ.વ. સાથે સમજ્યા છતાંસૂત્ર બદલાતું નથી.વળી ગત એ પ્ર.બ.વ. છે કે પ.એ ય છે તેÁશયનું પણ નિવારણ થશે. 243 અગેવાનું સર્વસ્થા એમ નહીં કહેવું પડે, કારણ કે અન્યાય સામે મર્યાન્તા (અન્યને સ્થાને આદેશ થાય છે) એમ સમજાતો ત્યાં આ નું અનુમાન થઇ શકે છે તેથી અન્યને સ્થાને સત્ આદેશ થાય છે એમ સમજાય છે છતાં સૂત્રમાં કરેલું અત્ ગ્રહણ નિયમાર્થક બનશે, તેથી સમજાશે કે એક જ્ વાળો આદેશ જ અન્યને સ્થાને થાય છે તે સિવાય અન્ય એટલે કે એક કરતાં વધારે ગર્ત વાળો (અને6) આદેશ
Jain Education International
४१४
For Personal & Private Use Only
www.jainellbrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |