Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 128

नाव्यपवृक्तस्यावयवाश्रयो विधिर्भवति यथा द्रव्येषु। तद्यथा द्रव्येषु। सप्तदश सामिधेन्यो भवन्तीति न सप्तदशारनिमात्र काष्ठमग्नावभ्याधीयते। विषम उपन्यासः। પરરૂપ કરવાથી મા જેવાં ઇષ્ટ રૂપો સિદ્ધ થાય છે. પરંતુ મા-કારમાં રહેલા મૂ-કારનો લોપ થતો નથી તે આચાર્ય જાણે છે તેથી તેમણે જૂ ને અનુબન્ધ કર્યો છે. એ જ્ઞાપક નથી. તે તો પાછળ આવતા તુરોપોરિકૃનાનુયોઃ એ સૂત્ર માટે છે. 90 તો પછી આપષ્ટના એ સૂત્રમાં (જૂ પ્રત્યયમાં) વર-કારને અનુબન્ધ તરીકે મૂક્યો છે તેનું બીજું કોઈ પ્રયોજન નથી. (તેથી જ્ઞાપક થશે). વળી (દીર્ઘ પણ) એક વર્ણ જેવો જ હોય છે એમ કહેવું જોઇએ) I૮. દીર્ધ સ્વર પણ એક વર્ગ જેવો જ હોય છે તેમ કહેવું જોઇએ. શા માટે? તેમ કહેવાથી વાયા તરતિ તિ (વાવ) માં વા શબ્દમાં બે સ્વર હોવાને કારણે નૌધષ્ઠના પ્રમાણે) નું પ્રત્યય નહીં થાય. અહીં વાવો નિમિત્ત (વાણીનું નિમિત્ત) એ અર્થમાં (વા શબ્દ) ધર્ (બે સ્વરવાળો) હોવાને કારણે તી નિમિત્તે સંયોગોત્પાતા એ સૂત્રથી થતો યત્ ન લાગે. આ (નોધવોડ સંલ્યા અને નીશ્ચનષ્ઠના એ સૂત્રો) માં પણ નૌ અને જે (શબ્દોનું) ગ્રહણ કર્યું છે તે જ્ઞાપન કરે છે કે થર્ (શબ્દ) ને થનાર કાર્ય દીર્ધને વિશે કરવામાં આવતું નથી. આ (હવે પછીનો પરિહાર) તો સર્વ દોષોનો નિરાશ કરી દેશે. સમુદાય સાથે એક રૂપ થવાથી જે અવયવ ભિન્ન રૂપે જણાતો નથી તેને (સ્વતંત્ર અવયવને અનુલક્ષીને કહેલો વિધિ) લાગુ પડતો નથી , જેમ વ્યોની બાબતમાં હોય છે તેમ) II જે અવયવ સમુદાય સાથે એકરૂપ બની જઇને તેનાથી ભિન્ન અને સ્વતંત્ર અવયવ તરીકે જણાતો નથી તેને, સ્વતંત્ર અવયવ ને અનુલક્ષીને કહેવામાં આવેલો વિધિ લાગુ પડતો નથી. જેમ દ્રવ્યોની બાબતમાં બને છે તેમ. જેમ કે સમિધ હોમની વખતે ઉચ્ચારવામાં આવતી સામધિની ચા સત્તર હોય છે. છતાં સત્તર હાથ લાંબુ લાકડું અગ્નિમાં નાખવામાં આવતું નથી.” આ દ્રષ્ટાંત બંધબેસતું નથી. मत्यूचं चैव हि तत्कर्म चोद्यतेऽसंभवश्चाग्नौ वेद्यां च ॥ यथा तर्हि सप्तदश प्रदेशमात्रीराश्वत्थीः समिधोऽभ्यादधीतेति न सप्तदशप्रदेशमात्रं काष्ठमभ्याधीयते। अत्रापि प्रतिप्रणवं चैतत्कर्म चोद्यते तुल्यश्चासंभवोऽग्नौ वेद्यां च ॥ यथा तर्हि तैलं न विक्रेतव्यं मांस न विक्रेतव्यमिति व्यपवृक्तं च न विक्रीयतेऽव्यपवृक्तं च गावश्च सर्षपाश्च विक्रीयन्ते। तथा लोमनखं स्पृष्ट्वा शौचं कर्तव्यमिति व्यपवृक्तं स्पृष्ट्वा नियोगतः कर्तव्यमव्यपवृक्ते कामचारः।॥ यत्र तर्हि व्यपवर्गाऽस्ति। क्व च व्यपवर्गोऽस्ति। संध्यक्षरेषु । વિવૃતત્વત્ ૨૦ . यदत्रावर्ण विवृततर तदन्यस्मादवर्णाये अपीवर्णोवणे ते अन्याभ्यामिवर्णोवर्णाभ्याम्॥ अथवा पुनर्न गृह्यन्ते।
૦૦ તુન્દ્રપરિમુનઃ એ ઉદાહરણમાં મુનેગૃદ્ધિઃ પ્રમાણે મૃત્ ના ત્ર- કારની વૃદ્ધિ થઇને સુપરિમાર્ગઃ રૂપ થવાનો પ્રસંગ આવે છે. અને રોવાનુ માં પુન્તિણૂધસ્થ૦ પ્રમાણે તદ્ ની ઉપધાનો ગુણ થઇને રોજો નો થવાનો પ્રસંગ આવે છે. પરંતુ તુન્દરાયોઃ રિમૂનાનુયોઃ 1 (અને માસુવહરાયોરિતિ વ@ચમ્ ) પ્રમાણે “આળસુ અને સુખ આપનાર’ા એ અર્થમાં પ્રત્યય લાગે છે તેથી વિટાતિ ના પ્રમાણે વદ્ધિ અને ગુણનો નિષેધ થશે. તેથી તુન્દ્રપરિમૂનઃ (આળસુ), રોવાનુ (સુખ અર્પનાર) જેવાં રૂપો પ્રાપ્ત થાય છે. " અર્થાત્ ટર્ પ્રત્યયને ત્િ ર્યો છે તેનું પ્રયોજન માત્ર મા- કારનો લોપ થાય તે જ છે. જૂ પ્રત્યય નો અપવાદ છે. તેમાં ત્ ને અનુબન્ધ તરીકે નિમ્ ૦ પ્રમાણે જૂ થાય તે માટે મૂક્યો છે. ૧૨ યુ.મી.(પૃ.૧૪૦) માં ત્વનુવર્તમાને વ્યઃ ૦ એમ અધિક પાઠ છે, જે અન્યત્ર જોવામાં આવતો નથી.
સામેધિની શબ્દ ઋચાનો વાચક છે અને સમિધનો હોમ કરતી વખતે ઋચાઓ ઉચ્ચારવામાં આવે છે તેથી સમિધભૂત કાષ્ઠને માટે પણ સામેધિની શબ્દ પ્રયોજાય છે. જો કે એક એક સમિધ એક હાથ જેટલી જ હોય છે પણ બધી સમિધ ભેગી મળીને સત્તર હાથ થાય છે. એક લાકડું પણ તેવડું હોય છે, છતાં અભિન્ન સમુદાયનો અવયવ હોવાથી તેને ભિન્ન અવયવ ઉપર આધારિત કાર્ય થવાનો પ્રસંગ નથી. એ જ રીતે સમુદાયના અવયવભૂત X-કાર વગેરેને સ્વતંત્ર અવર્ણને થતું કાર્ય ન થઇ શકે.
૬૨