Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 538

असिद्धवचनात्सिद्धमितिचेन्नान्यस्यासिद्धवचनादन्यस्य भावः ॥४॥ असिद्धवचनात्सिद्धमितिचेत्तन्न। किं कारणम्। नान्यस्यासिद्धवचनादन्यस्य भावः। न ह्यन्यस्यासिद्धवचनादन्यस्य प्रादुर्भावो भवति। न हि देवदत्तस्य हन्तरि हते देवदत्तस्य प्रादुर्भावो भवति ॥ तस्मात्स्थानिवद्वचनमसिद्धत्वं च ॥५॥ तस्मात्स्थानिद्भावो वक्तव्योऽसिद्धत्वं च। पव्या मृद्व्येत्यत्र स्थानिवद्भावः । वाय्वोः अध्वोरित्यसिद्धत्वम्॥ ૩૪ તા ૬ . किमुक्तम्। स्थानिवद्वचनानर्थक्य शास्त्रासिद्धत्वादिति। અસિદ્ધ છે એમ કહેવાથી સિદ્ધ થાય છે એમ કહે તો તેમ નથી કારણ કે એકને અસિદ્ધ કહેવાથી બીજા(કોઈ)નો ઉદ્દભવ થતો નથી જા (આદેશ) અસિદ્ધ છે એમ કહેવાથી સિદ્ધ થશે એમ કહેશો તો તેમ નથી. શા માટે નથી)? (કારણ કે) એક અસિદ્ધ થાય છે તેમ કહેવાથી કોઇ બીજાનો ઉદ્ભવ થતો નથી,182 (એટલે કે એક વસ્તુ અસિદ્ધ હોય તેથી અન્ય કોઇ વસ્તુ જન્મતી નથી, જેમકે દેવદત્તના હણનારને હણવાથી દેવદત્ત જન્મતો નથી. તેથી સ્થાનિવ૬ (થાય છે) અને અસિદ્ધ થાય છે તે)કહેવું પડશે પા 63 તેથી (આદેશ) સ્થાનિવ થાય છે તેમ કહેવું પડશે અને (આદેશ) અસિદ્ધ થાય છે તેમ (પણ) કેવું પડશે, એટલે કે) પડ્યા, મૃથા માં સ્થાનિવલ્ક ાવ થાય છે, જયારે) વામ્બોઃ અધ્વર્ગો માં (આદેશ) અસિદ્ધ છે તેમ કહેવું પડશે). અથવા તો કહ્યું છેTIી 185 શું કહ્યું છે? સ્થાનિવ થાય છે એમ કહેવાનો કોઈ અર્થ નથી, કારણ કે (તે) શાસ્ત્ર અસિદ્ધ છે એમ (કહ્યું છે).18%
182 કાર્યાસિદ્ધને આધારે આમ કહ્યું છે. આ મત પ્રમાણે સિદ્ધમાં અસિદ્ધનો આરોપ કરવામાં આવે છે તેથી લક્ષ્યમાં કાર્યની પ્રવૃત્તિ હોવી આવશ્યક છે, કારણ કે અધિષ્ઠાન વિના આરોપ સંભવિત નથી.ભાષ્યકારે હેવી ઇન્તરિ તે એ ઉદાહરણ ઉદ્ધર્યું છે તેથી અહીં અસિદ્ધ શબ્દ અભાવના અર્થમાં છે તેમ સમજાય છે.આથી પદ્ય માં પટુ ર્મા--૧, ૬ મા એ સ્થિતિમાં આદેશ દ્વારા રૂં એ સ્થાનીની નિવૃત્તિ કરવામાં આવી છે. હવે જો ને અસિદ્ધ ગણવામાં આવે--તેનો અભાવ સ્વીકારવામાં આવે તો તેથી નિવૃત્ત થએલ ની પ્રત્યાપત્તિ નહીં થાય, એટલે કે તે તેનું પોતાનું મૂળ સ્વરૂપ પુનઃ પ્રાપ્ત નહીં કરી શકે, પરિણામે પડ્યા સિદ્ધ નહીં થઇ શકે. કારણ કે એકને અસિદ્ધ કહેવાથી, એકનો(= આદેશનો અભાવ છે તેમ સ્વીકારવાથી અન્યનો(=સ્થાનીનો) ભાવ થતો નથી. દેવદત્તને હણનારને હણી નાંખવાથી દેવદત્ત પુનર્જીવિત થતો નથી તેમ આદેશ નો અભ વિ માનવાથી , તે અસિદ્ધ છે તેમ કહેવાથી નિવૃત્ત સ્થાની સ્ ફરી પ્રકટ થતો નથી. એમ આશય છે 183 ચોખ.(પૃ.૪૭૭) માં આ વા.નો ‘સિદ્ધત્વે એટલો ભાગ નથી.ભાગમાં છે તેથી વા. માં અવશ્ય હોવો જોઇએ. ત્વનુોરસિયા (૬-૧-૮૬) ઉપરના ભાગમાં આ વા.(૪) કિ. પ્રમાણે જ આપી છે.વળી વા. (૬) ઉપર ના. ધે છે વજનદયારા પક્ષો વિત્વ / અને એ વનય અર્થાત્ સ્થાનિવધનમ્ અને સિદ્ધત્વ(વન)” એ નોંધ તેમણે ૩૪ વા એ વા. માંના વા ને લક્ષમાં રાખીને કરી છે. 1 સ્થાનિવર્ભાવ થાય છે તેમ કહેવું પડશે જેથી પા , મુલ્યા સિદ્ધ થઇ શકે.અહીં ટુ આ એ સ્થિતિમાં પર થન્ આદેશ--ટુ ર્ અહીં ને સ્થાનિવત્ ગણવાથી કાર્ય સિદ્ધ થશે. તે પ્રમાણે આદેશ અસિદ્ધ છે તેમ પણ કહેવું પડશે જેથી વાàો, અધ્વઃ સિદ્ધ થાય. વાત્ મોઃ માં – આદેશ અસિદ્ધ થતાં ટોપોલ્યો પ્રમાણે – લોપ નહીં થાય અને રૂપ સિદ્ધ થશે. ઉપર જે ઉદાહરણો આપ્યાં તેમાં થર્ કાર્યને અસિદ્ધ સ્વીકારીને અર્થાત્ કાર્યાસિદ્ધત્વને આધારે રૂપ સિદ્ધિ કરી છે, પરંતુ હવે પછીની ૩જે વા (વા. ૬)માં શાસ્ત્રાસિદ્ધત્વનો આધાર લેવામાં આવ્યો છે. 185 અહીં શાસ્ત્રાસિદ્ધત્વને આધારે ખુલાસો કર્યો છે. કાર્યાસિદ્ધત્વનો આધાર લેતાં જે દોષ આવે છે તે અહીં નહીં આવે, કારણ કે કાર્યને અસિદ્ધ ન માનતાં અહીં શાસ્ત્રને જ અસિદ્ધ માન્યું છે. તેથી સ્થાનીનો આદેશ થયો નથી તેમ ગણાશે એથી સ્થાનીને કારણે થતાં કાર્ય સિદ્ધ થઇ જશે અને આદેશને કારણે નહીં થાય. આમ બન્ને ને લગતાં કાર્ય વિશે સ્પષ્ટતા થઈ જાય છે. 18% ૩ વાત એટલે પત્નસુશોરસિદ્ધઃા એ સૂત્ર ઉપરની વા. (૪) માં કહ્યું છે કે સ્થાનિવર્ભાવ થાય છે એમ કહેવું જરૂરી નથી, કારણ કે શાસ્ત્ર જ અસિદ્ધ થાય છે. અહીં કાર્યને અસિદ્ધ ન માનતાં શાસ્ત્રને જ અસિદ્ધ માન્યું છે આ સૂત્રના ભાગમાં અત્રેની વા. (૪) અને (૫)પણ આપી છે. તે પછી સ્થાનિવેદન વા.આપી છે.અપત્ય માં એકાદેશ દીર્ઘ થવા છતાં હૃસ્વસ્થ પતિ પ્રમાણે સુન્ન થયો છે. અહીં એક સવ. એ એકાદેશ શાસ્ત્રને અસિદ્ધ ગણતાં સ્થાનીની પ્રત્યાપત્તિ થવાથી સ્વ ર્ પ્રાપ્ત થશે તેથી તુઆગમ થઇ શકશે.એ રીતે વાથ્વીઃ માં શાસ્ત્રાસિદ્ધત્વ સ્વીકારતાં સ્થાની ૩ ની પ્રત્યાપત્તિ થતાં વસ્ત્રાદ્રિ પર ન રહેતાં હોવો વ્યો. પ્રાપ્ત નહીં થાય તેથી – લોપ નહીં થાય અને ઇષ્ટસિદ્ધિ થશે, કારણ કે
४७३