Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 488

આહિનક ૮
નવોડનત્વ શારાપs I
वत्करणं किमर्थम्। स्थान्यादेशोऽनल्विधावितीयमुच्यमाने संज्ञाधिकारोऽयं तत्र स्थान्यादेशस्य संज्ञा स्यात् । तत्र को दोषः। आङो यमहन आत्मनेपदं भवतीति वधेरेव स्याद्धन्तेर्न स्यात्। वत्करणे पुनः क्रियमाणे न दोषो भवति ।
એક વર્ણને લગતી વિધિ ન હોય ત્યાં આદેશને સ્થાની જેવો ગણવો |૧૧પપા
અહીં સ્થાનિવત્ એમ વત્ શા માટે લગાડ્યો છે? જો ચાન્યારોડનત્રિ એટલું જ સૂત્ર કરવામાં આવે તો મારા ની જ સ્થાની સંજ્ઞા થશે, કારણ કે આ સૂત્ર સંગ્રાનો પ્રસ્તાવ કરનારાં સૂત્રોમાંનું છે. તેમાં શો વાંધો? 3 માહો યમદનઃ પ્રમાણે જે માત્મને થાય છે તે (આદેશ) વર્ષ નું જ થશે સ્થાનીભૂત નું નહીં થાય. “ પરંતુ (શનિવત્ એમ) વત્ લગાડ્યો હોય તો દોષ આવતો નથી.
' મર્સોર્સ્ટિ વિન્ા માં દિ નો અર્થ, ગોતો ત્િા માં બદત ને અર્થ અને દ્વિભ્યોડક્ઝિાન્ડિસ્ા માં હિદત નો અર્થ જે તે સૂત્રમાં વત્ નો પ્રયોગ કર્યો નથી કર્યો તો પણ તેનો અર્થ સમજાય છે તેમ પ્રસ્તુત સૂત્રમાં પણ સ્થાનિવત્ મારાઃ એમ ન કહેતાં ચાન્યરાઃ એમ કહ્યું હોત તો પણ સ્થાનિવ નો અર્થ સમજી શકાત.તેથી અહીં વત્ પ્રયોજયો ન હોત તો ચાલત એમ ભાવ છે. 2 સંજ્ઞાડયRઃા એમ કહ્યું છે તેમાં અધિકાર શબ્દ પ્રકરણ- સંદર્ભ એ અર્થમાં છે, કારણ કે આ પાદમાં આગળનાં સૂત્રોમાં વૃદ્ધિ ગુન , મનુનાસિકા વગેરે સંજ્ઞાઓ કરી છે, જયારે પાછળનાં સૂત્રોમાં રોષ , ટિ , ૩૫ધા વગેરે સંજ્ઞા કરવામાં આવી છે.આમ અહીં સંજ્ઞાનો જ સંદર્ભ છે તેથી થાન્યાઃ એમ કહેવામાં આવે તો સ્થાની આદેશની સંજ્ઞા છે એમ સમજાશે અને ઇષ્ટ કાર્ય નહીં થઈ શકે. ? એટલે કે કે સંજ્ઞા-સંજ્ઞી સંબંધ થવા છતાં સ્થાનને લગતાં કાર્ય આદેશને થઇ શકશે પછી થાન્યારાઃ એમ કહેવામાં શો વાંધો છે?
સૂત્રમાં વતનું ગ્રહણ ન કરવામાં આવે તો સંજ્ઞા-સંજ્ઞી સંબંધ સમજાશે તેથી મારો યમદના પ્રમાણે માનું જ્યારે અકર્મક હોય ત્યારે આત્મપદ થાય છે તે સાનિધ્યતે જેવાં સ્થળે ન થવાનો પ્રસંગ આવશે,કારણ કે હનો વધ હિા એ સૂત્રમાં પણ હનું એ વર્ષ ની સંજ્ઞા છે તેમ સમજાશે. પરિણામે જયાં જયાં સંજ્ઞા હજૂ નું સૂત્રમાં ગ્રહણ કર્યું હોય ત્યાં ત્યાં એટલે કે સંજ્ઞા પ્રદેશોમાં સંજ્ઞા હનું સંશી વર્ષ નો બોધ કરાવીને નિવૃત્ત થઈ જશે, કારણ કે સંજ્ઞાને પોતાને કોઈ કાર્ય થતું નથી. આમ મા વધુ ને જ આત્મપદ થશે મા ઉન્ને ન થવાનો પ્રસંગ આવશે. પરંતુ સૂત્રમાં વત્ નું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય તો કાર્યાનિદેશ થતાં સ્થાનીને અનુલક્ષીને કહેલું કાર્ય આદેશને થઇ શકશે પણ તેથી સ્થાનીને વિશે તે કાર્ય થતાં અટકી નથી જતાં તેથી ગાનિસ્ત રૂપ થઇ શકશે.આ પાદમાં વત્ ના પ્રયોગ સિવાય અતિદેશનો અર્થ ન સમજાતો હોય તો પછી વહુરાવતું એ સૂત્ર માં ભ ખ્યિકારે વત્ ના પ્રયોગ વિના પણ અતિદેશ થાય છે એ મત એ માટે સ્વીકાર્યો છે કે ત્યાં સંલ્યા શબ્દ સંચાયતેડના તિ સંલ્યા એમ અવર્થ લીધો છે અને તેનો લૌકિક અર્થ લીધો છે તેથી વત્ ના પ્રયોગ વિના ત્યાં અતિદેશ થઈ શકશે એમ કહ્યું છે.વળી સ્થાનિવસૂત્રમાં વત્ ગ્રહણ કરવાથી સ્થાનીના કાર્યનો આદેશને વિશે અતિદેશ થશે એમ કહ્યું છે તે ઉપર જણાવેલ સર્જયો વિગેરે સૂત્રમાંત્િ વગેરે િશ્ની સંજ્ઞા છે. એમ કોઇ શંકા કરે એમ વિચારીને કે. કહે છે કે શિન્ ,પિત્ત વગેરે સંજ્ઞા નથી, કારણ કે સૂત્રકારે ન વત્તા એ સૂત્રમાં સત્ વત્વ પ્રત્યય વિતુ નથી એમ કહીને જે પ્રતિષેધ કર્યો છે તે ઉપરથી સમજાય છે કે વિતુ એ સંજ્ઞા નથી, કારણ કે સૂત્રકારે સ્ત્રી ની ત્િ સંજ્ઞા ક્યાંય પણ નથી કરી કે જેનો પ્રસ્તુત સૂત્રમાં પ્રતિષેધ કરે. આમ એ સૂત્રોમાં વિ વગેરે વત ના પ્રયોગ વિના પણ અતિદેશનો અર્થ સમજાશે.માદામહનનનઃ વિવની ત્રિા
४२३