Page Text
________________
उगिद्ग्रहणं वर्णग्रहणं च वर्जयित्वा। उगिद्ग्रहणम्। भवती अतिभवती महती अतिमहती। वर्णग्रहणम्। अत इञ्। दाक्षिः प्लाक्षिः॥ अस्ति चेदानी केवलोऽकारः प्रातिपदिकं यदर्थो विधिः स्यात्। अस्तीत्याह । अततेर्डः अः तस्यापत्यम् अत इञ् इः॥
अकच्नम्वतः सर्वनामाव्ययधातुविधावुपसंख्यानम् ॥५॥
સૂત્રમાં જયાં) કાત્ (૩ પ્રત્યાહાર માંના વર્ગો જેમાં તૂ હોય તે) નું ગ્રહણ હોય અને જયાં વર્ણનું ગ્રહણ હોય તે સિવાય (ના સ્થળે પ્રતિષધ). ગત્ નું ગ્રહણ-ગિતા પ્રમાણે દ્ થઇને મવતી મહતી (થાય છે તેમ) અંતિમવતી અતિમહતી થઇ શકે). વર્ણનું ગ્રહણ- મત રજ્ઞા (પ્રમાણે) ટ્રાક્ષઃ શ્રાક્ષઃા (થઇ શકે). તો હવે પ્રાતિપદિક હોય તેવો કેવળ એ-કાર કોઇ છે? તો કહે છે કે છે. ગત્ ધાતુને ૩ લાગીને ઃ (થાય છે) તા મત્યમ્ (એ અર્થમાં) ગત રા (થી ૬ થતાં) ઃ (થાય છે).
એ યુદ્ધના સર્વનામ (સંજ્ઞા) અને અવ્યય (સંજ્ઞા) વિધિમાં અને ક્ષમ્ યુદ્ધના ધાતુ (સંજ્ઞા) વિધિમાં (તદન્તવિધિ થાય છે, એમ કહેવું જોઇએ પા 150
મકાઃ એમ કહ્યું છે તેથી પ્રત્યય પ્રાતિપદિક નથી, એટલે કે અપ્રાતિપદિક છે. આમ અહીં વાત્ દારા પ્રત્યય અપ્રત્યય ઉભયનું ગ્રહણ થતું હોવાથી પરિવારોડકાતિના એ પરિભાષા પ્રસ્તુત સ્થળે લાગુ નહીં પડે. પરિણામે મવતી અને મહતી ની જેમ તિમવતી અને ગતિમહતી સિદ્ધ થશે. વર્ણગ્રહણ-- સૂત્રમાં જયારે વર્ણનું ગ્રહણ કરીને કાર્યનું વિધાન કર્યું હોય
ત્યાં પણ એ પ્રત્યય વિધિ હોવા છતાં સમાસ ત્યૌ એ પ્રતિષેધ લાગુ પડતો નથી.જેમ કે મત ફુગા અહીં મૂ-કાર એ વર્ણનું ગ્રહણ કરીને અપત્યવાચી ફુગ્ગ પ્રત્યયનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તેથી પ્રતિષધ ન થતાં તદ્દન્ત નું ગ્રહણ થવાથી અન્ત ( જેને અંતે હોય તે) ને પણ ટુન્ થશે. તેથી મપત્ય ક્ષઃ થશે અને ક્ષઃ સિદ્ધ થશે. કેવળ -કાર પ્રાતિપદિક નથી હોતો તેથી જ મત ગ્રા માં તદન્ત વિધિ થાય છે એ દલીલ ઉચિત નથી, કારણ કે કેવળ -કાર પણ પ્રાતિપદિક છે. અતિ એ અર્થમાં અત્ ધાતુને ૩ લાગીને ઃ થાય છે.(ઉ.) ઃ એટલે વિષ્ણુ, કૃષ્ણ. અને મી સપત્યમ્ એ અર્થમાં મત ના પ્રમાણે ન્ લગીને ઃ અર્થાત્ કામદેવ થશે. તેથી સૂત્રમાં સામર્થ્યને કારણે જ, એટલે કે કેવળ મેં-કાર પ્રાતિપદિક નથી તે કારણે એ સૂત્રમાં તદન્ત વિધિને અવકાશ છે તે દલીલ અયોગ્ય સિદ્ધ થાય છે. 350 અથવસર્વનાશ્રમMાવ પ્રમાણે અથથ અને સર્વનામ ને મે લાગે છે, પરંતુ તે અંતે ન લાગતાં તે અવ્યય કે સર્વનામના દે પૂર્વે લાગે છે. તેથી સર્વ વિન્ -- ગર્ --સર્વદે, વિશ્વ વગેરે સિદ્ધ થશે. અવ્યયમાં ૩:-- -- ૬ સન્ -- . તે રીતે નીચ શ્ર–-યાટ્રિખ્યઃ શ્રમ્ પ્રમાણે ય ગણના ધાતુઓને રા નો બાધ કરીને શ્રમ્ એ મિત્ પ્રત્યય થાય છે તેથી મિ તિ-મદ્ શ્રમ્ તિ–-
મિડન્યતઃા --મિ શ્રમ્ ૨ તિ-મિન તિ-મિત્તિ. એ રીતે નિત્તિ અહી અહીં સર્વનામ, અવ્યય અને ધાતુ એ ત્રણે ઉદાહરણમાં આગમ વચ્ચે આવે છે તેથી સર્વ એ સર્વાઢિ ગણમાં પઠિત સર્વ (૯) પણ નથી કે સન્ત (તન્ત) પણ નથી. હવે વેન વિધિ પ્રમાણે વિધિ તો જે તદ્દન્ત હોય તેને થાય છે તેથી સર્વ નસ્ એ સ્થિતિમાં સર્વા એ સર્વ નથી કે સન્ત પણ નથી તેથી નસઃ શો પ્રમાણે સર્વનામ પછી આવતા નમ્ નો શ થવો જોઇએ તે નહીં થાય. પરિણામે સર્વ , વિશ્વ (સ્વ) જેવાં રૂપો નહીં થાય.૩ન્ , (નીક્સ) નો સ્વાદ્રિ ગણમાં પાઠ છે તેથી સ્વનિપાતમવ્યયમ્ પ્રમાણે તેમની અન્ય સંજ્ઞા થશે, પરંતુ શનૈઃ વગેરેનો સ્વરાત્રિ ગણમાં પાઠ નથી, તે ઃ (ત) પણ નથી કે શૈઃ જેને અંતે હોય તે (તન્ત) પણ નથી તેથી તેને અવ્યય સંજ્ઞા નહીં થાય. આથી હરૈ સુ એ સ્થિતિમાં મલ્યથાસ્તુઃ |
६१९
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |