Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 234

अन्यस्य तुल्यास्यप्रयत्नोऽन्यस्य सवर्णसंज्ञो मा भूत्। तस्यावचनं वचनप्रामाण्यात् ॥३॥ तस्येति न वक्तव्यम्। अन्यस्य तुल्यास्यप्रयत्नोऽन्यस्य सवर्णसंज्ञः कस्मान्न भवति। वचनप्रामाण्यात्। सवर्णवचनसामर्थ्यात्। यदि ह्यन्यस्य तुल्यास्यप्रयत्नोऽन्यस्य सवर्णसंज्ञः स्यात्सवर्णवचनमनर्थक स्यात् ॥ संबन्धिशद्वैर्वा तुल्यम् ॥४॥ संबन्धिशद्वैर्वा पुनस्तुल्यमेतत् । तद्यथा। मातरि वर्तितव्यं पितरि शुश्रूषितव्यमिति। न चोच्यते स्वस्यां मातरि स्व -स्मिन्वा पितरीति संबन्धाच्चैतद्गम्यते या यस्य माता
પણ જે વર્ણ એકના સમાન ઉચ્ચારણ સ્થાન અને પ્રયત્નવાળો હોય તે કોઇ બીજા વર્ણનો સવર્ણ ન થાય.
‘તેનો’ એમ કહેવાની જરૂર નથી, કારણ કે (સૂત્રમાં સવર્ણસંજ્ઞા એમ) કહ્યું છે [૩
‘તેનો એમ કહેવાની જરૂર નથી. તો પછી) એક વર્ષના સમાન ઉચ્ચારણ સ્થાન અને પ્રયત્નવાળો વર્ણ બીજા જ વર્ણનો સવર્ણ કેમ ન થઇ શકે? (સૂત્રમાં) કહ્યું છે તેના આધારે, (એટલે ક સૂત્રમાં) સવર્ણસંજ્ઞા કરવામાં આવી છે તેને બળે નહીં થાય,કારણ કે જો એક વર્ણના સમાન ઉચ્ચારણ સ્થાન અને પ્રયત્નવાળો વર્ણ બીજા જ વર્ણનો સવર્ણ થાય તો સવર્ણસંજ્ઞા કરનાર સૂત્ર નિરર્થક થાય.
અથવા તો (આ) સંબંધી શબ્દોના જેવું છે તાજા
અથવા તો આ સંબંધી શબ્દોના જેવું છે. જેમ કે માતરિવર્તિતવ્યમ્ (અર્થાત્ માતા પ્રત્યે સારું વર્તન કરવું જોઇએ) વિતરિ શ્રષિતવ્યમ્ (પિતાની સેવા કરવી જોઇએ) એમાં (મતરિ , વિતરિ એ) સંબંધી શબ્દો છે.અહીં ‘પોતાની માતા પ્રત્યે કે પોતાના પિતા પ્રત્યે” એમ કહેવામાં નથી આવતું છતાં સંબંધને કારણે સમજાય છે કે જે જેની માતા હોય
140 એટલે કે જે વર્ણના આસ્વપ્રયત્ન જે બીજા વર્ણના આસ્વપ્રયત્નના તુલ્ય હોય તે વર્ણ તે બીજા વર્ણનો સવર્ણ થાય તે સિવાયના કોઇ અન્યવર્ણનો સવર્ણ ન થાય તેમ સૂત્ર ઉપરથી સ્પષ્ટ થતું નથી તેથી મુખમાં કંઠ અને પ્રયત્ન (પૃષ્ટ) એ બન્નેમાં તુલ્ય હોવાથી અર્થાત્ તુલ્યાટ્યપ્રયત્ન હોવાથી -કાર જેમ H-કારનો સવર્ણ થશે તેમ
-કારનો પણ સવર્ણ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ શંકાકારની દલીલ બિનપાયાદાર છે, છતાં તે કહે છે કે એ પ્રસંગ નિવારવા માટે સૂત્રમાં તરી એમ કહેવાની જરૂર છે.ભટ્વ. નોંધે છેઃ તા તતિ (1) વચમ્ મર્થનમેતત્ ન તુ પાઠઃ પાઠતુ તથાભૂતઃ કર્તવ્યો યથાડયમ ખ્ય તિ (પૃ.૧૪૬) તેથી લાગે છે કે અહીં વાર્તિક કે મહાભાષ્ય -ના પાઠ વિશે મતભેદ હશે. 14 તાવનમ્ અર્થાત્ તે કહેવાની જરૂર નથી. આ શબ્દો ભર્તુ. બે રીતે સમજાવે છેઃ૧) તસ્ય ભવનમ્ એમ ભિન્ન પદ લઇને તમારોડયમ). અહીં તસ્ય એ, પૂર્વે વાર્તિકકારે ‘સી’ એમ જ કહ્યું છે તેનો નિર્દેશ કરતું જયન્ત સર્વનામ થશે, એટલે કે એમ જે કહ્યું છે તે (વાર્તિક) કરવાની જરૂર નથી એમ અર્થ થશે.ના. આ અર્થ સ્વીકારે છે. ૨) તસ્યાવીનમ્ માં તસ્ય એ પૂર્વોક્ત વાર્તિકના અનુકરણ રૂપ શબ્દ છે અને તેનો અવવનમ્ સાથે સમાસ લેતાં તચ (તિ ) વ વવનમ્ એટલે કે તરી (એ વાર્તિક) ન કહેવી જોઇએ. કે આ અર્થ સ્વીકારે છે અને નોંધે છે કે તળે એ માત્ર અનુકરણ રૂપ શબ્દ છે, તેમાંનો સ્ત્ર વિભક્તિ નથી તેથી અને ધાણાતિપઢિયા પ્રમાણે લોપ થયો નથી.
१६९