Page Text
________________
વિધિ શબ્દ લેવાથી એ દોષ છે કે આ વિશ્વા દ્રવિÒ માં ઈ-કારનો નર (ઢ-કાર) આદેશ થવાનો પ્રસંગ આવે છે. 30 ને પછી વિકિ શબ્દને ભાવના અર્થમાં લેતાં ઇષ્ટ સાધી શકાય છે કે માત્ર દોષમાં જ પરિણમે છે?231 તો કહે છે કે ઇષ્ટ સિદ્ધ થાય છે.આ નિ સન્તિ યાનિ વૌ તઃ ચૈ ત માં જે પદાન્ત -કાર કે 4-કારનું શ્રવણ થવું જોઇએ તે નથી થતું અને પરિવાર પણ સિદ્ધ થાય છે, 232 પરંતુ વાવિવાઃ સિદ્ધ થતો નથી. તો પછી કર્મના અર્થમાં
250 ત્રાવથ્વી-ત્રહ્મ વપુર) એ અર્થમાં વહાવવું શબ્દને કડુતઃા થી -વૈદ્ધવન્યૂ તૃ.એ.વ.માં--ત્રવધૂ મા--હ્મવધ્ધા થશે.અહીં ત્રાવળ્યું મા એ સ્થિતિમાં અન્ય ક એ પ્રત્યય અને ત્રવધુ ના ૩-કારનો એકાદેશ છે.તેનો આદિવર્ભાવ કરતાં ૩- કાર નો આદિવત્ થશે. તેની પછી તુ.એ.વ.નો મ આવતાં ત્રહ્મવલ્વ મા--હવન્ વા એ સ્થિતિમાં સ્વાદ્રિધ્વસર્વ થી પદ સંજ્ઞા થતાં ઈ-કાર પદાન્ત છે તેમ વિધાન કરવાનું છે તેથી પ્રસ્તુત સૂત્ર દ્વારા કરેલ નિષેધને પ્રતાપે ચાર યુક્ત મ નો સ્થાનિવર્ભાવ નહીં થાય પરિણામે સ્ત્રી નરોડૉો પ્રમાણે પદાન્ત નો ટૂ થવાનો પ્રસંગ આવશે. પરંતુ ત્રવન્યૂ મા એ સ્થિતિમાં પરિ મા પ્રમાણે થતી મ સંજ્ઞાની દૃષ્ટિએ એકાદેશ સ્થાનિવદ્ થતાં વિમ્ એ ૩-કારાન્ત છે તેમ સમજાશે. આમ પૂર્વ ભાગ પદ સંજ્ઞામાં ધાન્ત અને એ સંજ્ઞામાં ફરન્તિ હોવાથી તે બેની અવધિ ભિન્ન થવાથી મ સંજ્ઞા અહીં પદ સંજ્ઞાનો બાધ નહીં કરે તેથી ૬ નો થવાનો પ્રસંગ આવશે. 31 પ્રશ્નનો આશય એમ છે કે વિધિ શબ્દને ભાવસાધન લેવાથી કોઈ પ્રયોજન સિદ્ધ થાય છે કે પછી માત્ર દોષ જ થાય છે. પ્રયોજન છે તે દર્શાવવા માટે શનિ સન્તિ વગેરે જે ઉદાહરણ આપ્યાં છે તે વાસ્તવમાં કર્મસાધન પક્ષે પણ સિદ્ધ થઇ શકે છે, પરંતુ ભાવસાધન પક્ષે પણ તે સિદ્ધ થઈ શકે છે તેમ સૂચવવા માટે તે ઉદાહરણ ભાષ્યકારે મૂક્યાં છે. ભાવસાધન પક્ષ પ્રમાણે વનિ સન્તિ વગેરે માં જૂ અને જૈ ત વગેરેમાં લૂ નું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તેથી જ તે પદાન્ત થાય છે. આમ તેમની પદાન્તતાનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તેથી પ્રસ્તુત સૂત્ર પ્રમાણે સ્થાનિવભાવ નિષેધ લાગુ પડશે. પરિણામે મન્ ના -કારનો લોપ સ્થાનિવત્ ન થતાં થર્ કાર્ય નહીં થાય.અહીં વાક્યસંસ્કાર પક્ષ પ્રમાણે દલીલ કરી છે. 232 પડિ માત્ર ભાવસાધન પક્ષમાં જસિદ્ધ થાય છે એ ઉભયપક્ષને સાધારણ ઉદાહરણ નથી. તે હવે પછી જોઇશું.મૂળ શબ્દ િછે.[ભાગમાં અહીં તેમ જ ન મમ્ તથા કાનાવૂદ્ઘ દ્વિતીચા માં આ જ રીતે ઉદાહરણ છે, પરંતુ કનોવૂિä૦ ઉપરની કા.તથા નાતિનાનઃ વન પરની સિ.કી.માં ૫ત્તિઃ ઉદાહરણ છે.] ડા--પકિ એ મનુષ્યવાચી શબ્દને અનુકંપાના(અનુપત પઢિ) અર્થમાં વો મનુષ્યનાનક્કન્વી થી વિકલ્પ જૂ થતાંષહઢિ જૂ એમ થતાં નાવિવૂિધ્ધ પ્રમાણે દ્વિતીય સત્ પછીના ૪િ ભાગનો લોપ-- જૂ (૪)-- યુતિ થી ૫ લોપ--Hજૂ ફ એ સ્થિતિમાં અંતર્વતિ વિભક્તિને કારણે સુબખ્ત થતાં પન્ ની (સવને પમ્ થી)પદ સંજ્ઞા થશે તેથી નરત્વ થઇને પરિવાઃ થશે.અહીં ૬ થતાં પન્ ની પદ સંજ્ઞા થઇ તેમ સ્વાદિ તદ્ધિત પર થવાથી પણ તેની વાષ્યિસર્વ પ્રમાણે પદ સંજ્ઞા ન થતાં રુ. અનાદ્રિ છે તેથી જ મમ્ થી મ સંજ્ઞા થશે.હવે સુખડન્ત પ્રમાણે થતી પદ સંજ્ઞાનો પર હોવાથી મેં સંજ્ઞા બાધ કરશે.આમ બંને રીતે થતી પદ સંજ્ઞા તથા મેં સંજ્ઞા તુલ્યાવધિક છે તેથી મેં સંજ્ઞા પદ સંજ્ઞાનો બાધ કરે છે. પરિણામે પદ ન થવાથી પ-કાર પદાન્ત નહીં કહેવાય તેથી પદાધિકારમાંનું સુત્ર નરોડન્તા અહીં લાગુ ન પડતાં નરેન્દ્ર નહીં થાય અર્થાત્ જૂ ને ટૂ ન થતાં પતિ સિદ્ધ નહીં થઈ શકે.એ શંકા અનુચિત છે.સ્વાદ્રિપુ0 થી થતી પદ સંજ્ઞાનો મેં સંજ્ઞા આવશ્ય બાધ કરશે કારણ કે બંને સંજ્ઞા પણ્ ને થતી હોવાથી સમાનાવધિક છે[જુઓ રોવસ્તુપરિ. સૂત્રની જે નરત્વે ડમ્ તથા ષષષ્ઠાનવિનત્સિત્ (વા.) ઉપરનો પ્રદી૫]પરંતુ અહીં મના િવાઢિ તદ્ધિત પર છે તેથી ઉત્સર્ગભૂત પદ સંજ્ઞા ન થતાં અપવાદભૂત મ સંજ્ઞા જ થશે.(તથી નાતિનાનઃ વિના એસૂત્ર ઉપરની સિ.કી. ઉપર તત્ત્વ.બો. કહે છે સ્વાદ્રિ 'તિ પસંજ્ઞા તુ ન ફાંનીચૈવ ય િમમ્ ત મસંજ્ઞાવાસ્તવવાહિત્યંત )પરંતુ ઉપર કહ્યું તેમ ન્ ફ એ સ્થિતિમાં સુપ્ત પ્રમાણે જે પદ સંજ્ઞા થાય છે ત્યાં -કારની પદાન્ત સંજ્ઞા થાય છે.તે ૫-કારાન્તની થાય છે. પરંતુ એ સંજ્ઞામાં સ્થાનિવર્ભાવનો નિષેધ ન હોવાથી મેં-કાર લોપ સ્થાનિવત્ થતાં એ સંજ્ઞા પદ સંજ્ઞાનો બાધ નહીં કરે પરિણામે નરેન્ચ થશે તેથી પડિવઃ સિદ્ધ થશે.આ ભાવસાધનનું અસાધારણ ઉદાહરણ છે. કર્માધન પક્ષે કમ્ નો પ-કાર નરત્વ ને લાગે વળગે છે ત્યાં સુધી પદાન્ત તરીકે સિદ્ધ છે તેથી સ્થાનિવર્ભાવ થતાં પ ફ એ સ્થિતિમાં પણ્ એ ૫- કારાન્તની મ સંજ્ઞા થશે. આમ પદ અને મ બંને સંજ્ઞાની અવધિ સમાન છે અને એક સંજ્ઞાધિકારમાં આવેલ છે તેથી પર રહેલ એ સંજ્ઞા પદ સંજ્ઞાનો બાધ કરશે. પરિણામે -કાર પદાન્ત નહીં ગણાય તેથી દિઃ સિદ્ધ નહીં થઇ શકે.આમ ષહિ એ માત્ર ભાવસાધન પક્ષનું ઉદાહરણ છે. 233 એટલે કે વાજિદ માં પદ કાર્ય નથી થતું એમ કહેવું પડશે. મારીઃ વર્શ ( તુ મનવ) ૪ વાWITી તેન રત્તઃ વાર્તા [અહીં નહિાવá. સૂત્રપરની ક્ષિરપૂર્વપાનામુત્તરપટોપ વે વા.પર કા.માં માત્ર વારીઃ ઉદાહરણ છે.(ભા.૪,પૃ.૩૦૨)] અનુપતો વાર્તઃ એ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.ainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |