Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 535

बाह्येनार्थेन योगो भवति । ययैव चानुपूर्व्यार्थानां प्रादुर्भावस्तथैव शद्वानामपि तद्वत्कार्यैरपि भवितव्यम् ॥ इमानि तर्हि प्रयोजनानि । पटयति अवधीत् बहुखट्वकः॥ पटयति लघयतीति टिलोपे कृतेऽत उपधायाः इति वृद्धिः प्राप्नोति। स्थानिवद्भावान्न भवति ॥ अवधीदित्यकारलोपे कृतेऽतो हलादेलघोः इति विभाषा वृद्धिः प्राप्नोति । स्थानिवद्भावान्न भवति ॥ बहुखट्वक इत्यापोऽन्यतरस्याम् इति ह्रस्वत्वे कृते ह्रस्वान्तेऽन्त्यात्पूर्वम् इत्येष स्वरः प्राप्नोति। स्थानिवद्भावान्न भवति ॥
इह वैयाकरणः सौवश्व इति य्वोः स्थानिवद्भावादायावौ प्राप्नुतस्तयोः प्रतिषेधो वक्तव्यः।
(પ્રાતિપદિકના અર્થનો કર્મત્વ વગેરે) બાહ્ય વસ્તુ સાથે સંબંધ થાય છે . (આમ) જે કમ પ્રમાણે અર્થ વ્યક્ત થાય છે તે પ્રમાણે શબ્દોનું પણ જ્ઞાન થાય છે, 79 અને કાર્યો પણ તે રીતે થવાં જોઇએ.તો પછી આ પદતિ , વધતું અને વહુવવ એ પ્રયોજન છે. પતિ ?' દાતિ (માં) નિત્પર થતાં ટિ લોપ કર્યા પછી મત ૩૫ધાયા થી વદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવે છે, પણ સ્થાનિવર્ભાવ થવાથી નહીં થાય. અવધીત માં H-કાર લોપ કર્યા પછી મત હોદા પ્રમાણે વિકલ્પ વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવે છે. આવે છે, સ્થાનિવભાવને કારણે નહીં થાય.વધુરવદ્વ: માં મોડ તરશાન્ પ્રમાણે હસ્વ કર્યા પછી હૃવાજોડત્યજૂિર્વમા પ્રમાણે (ઉદાત્ત) સ્વર થવાનો પ્રસંગ આવે છે, સ્થાનિવભાવને કારણે નહીં થાય. આ તૈયારઃ સૌવશ્વ માં 73 જૂ અને ટૂ નો સ્થાનિવર્ભાવ થવાથી માત્, મા થવાનો પ્રસંગ આવશે તેનો પ્રતિષેધ કરવો પડશે.
પર યા અસિદ્ધ ગણાશે.અહીં બન્ને ચાર યુગપત્ પ્રાપ્ત નથી એ જોઇ શકાય છે અને તે સંજોગમાં પૂર્વોપ સ્થાપતનિમિત્તમત્તા એ નિયમ લાગુ નહીં પડે. મૃદી --કૃધા સિદ્ધ થશે. આમ હોવાથી વા માં વાયુ મોસ્ એ સ્થિતિમાં પ્રારા કર્યા પછી વાર્ ર્ ર્ એ સ્થિતિમાં સોપોલ્યોતિ થી ૬ લોપ પ્રાપ્ત થાય છે.અહીં લોપનું નિમિત્ત(વ) પૂર્વે રહેલ છે અને ય નું નિમિત્ત(મો) પર છે તેથી તમને વિશે અંતરંગ -બહિરંગ વ્યવહાર શક્ય છે, પરંતુ બન્ને કાર્ય યુગપત્ પ્રાપ્ત નથી થ| કાર્ય પ્રથમ પ્રાપ્ત થાય છે અને લોપ કાર્ય ત્યાર બાદ પ્રાપ્ત થાય છે તેથી અંતરંગ પરિભાષા અહીં પ્રાપ્ત નથી માટે ભાષ્યકારે સ્થાનિવર્ભાવનો આશ્રય લઇને આ સૂત્ર દ્વારા લોપનું નિવારણ કર્યું છે. 170 દુિર્ભાવ =જ્ઞાન (ઉ.) તેથી શબ્દોનો અર્થાત્ શબેનો બોધ કરાવનાર સ્ત્રી પ્રત્યય, વિભક્તિ વગેરેનું પણ જ્ઞાન થાય છે એમ અર્થ છે. 171 પતિ--દુમાવટે એ અર્થમાં (તોતિ તારણે એ વૃદ્ધિ ગણસૂત્ર પ્રમાણે) --સાન્તા યાતવઃ | થી ધાતુસંજ્ઞા--૧૮ ન્ ગ(રા૫)
ટૂ (તિ) ટેઃ “વિષ્ઠવસ્ત્રાતિપદ્વિસ્થ કાર્ય મતિ' (વા) થી ટિ લોપ--૫૮ ટુ મેં તિ--સાર્વધાતુવર્ષો થી ગુણ--પદ્ તિ --પ્રોડયુવાયાવઃ --પટથતિ અહીં ર્ ટુતિ એ સ્થિતિમાં ગત ૩પધાયાદા પ્રમાણે ઉપધા વૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે, પરંતુ દિ (૩) લોપ સ્થાનિવ થાય તો માંના -કારને ઉપધા નહીં ગણી શકાય, પરિણામે ઉપધા વૃદ્ધિ નહીં થઇ શકે. 172 મેવપી--હનું કુટું (ત)--દન્ --હિ ઘા થી વધે આદેશ--વિધ ટૂ-- સુહા--રઃ સિન્--મવધ સિ(૪) --મતો સોપઃા થી આર્ધધાતુક પૂર્વે H-કારાન્તના મ નો લોપ ગવદ્ સ ત ઉપદેશકાળે વધુ એક મ યુક્ત (f) ન હોવાથી પાર ઉપો ડનુદ્દાત્તાતા પ્રમાણે ત્ નિષેધ ન થતાં સાર્ધધાતુવચ્ચે થી -મવત્ ર્ ર્ --સિનન્ત અંગ પછી અપૂક્ત ત્ છે તેથી મસ્તિસિવોડથુ થી -નવ ટુ ર્ ર્ફ -- ટિા થી શું લોપ--ગવદ્ ર્ ર્ 7--અવયીત અહીં વધુ રૂ ન્ ક્ તુ એ સ્થિતિમાં પરસ્મપદમાં હદે અંગ વત્ પછી રિ સિન્ આવ્યો છે તેથી
તો હાર્ટઃ | થી તેના ઉપધા મેં-કારની વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવે પરંતુ વધ ઉપદેશકાળે હલ્ટન્ત નથી પણ મનન્ત છે તેથી સ્થાનિવર્ભાવ થાય તો તો ટોપા પ્રમાણે લુપ્ત થએલ મૂ-કાર અંતે છે તેમ સમજાશે. પરિણામે વર્ષ માં દુર્યન્ત હોવાને કારણે થતી વૃદ્ધ નહીં થાય. 173 વૈયાવર:--વિરોષે માયિન્ત પાઠ્ઠા અનેના એ અર્થમાં વિમા ધાતુને કરણના અર્થમાં રાધિરાયો પ્રમાણે ન્યુ લાગીને ચાર શબ્દ થયો છે તેને ચારણમીતે ત્ત વ એ અર્થમાં તપીને તવા પ્રમાણે સન્ લાગતાં ચાર | એ સ્થિતિમાં મિતુ પ્રત્યય પર થતાં નવો ચ્છિતા પ્રમાણે આદિ વૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે પરંતુ ત્યા એ પૂર્વપદાન્ત છે (વ્યારા એ સમાસ તિવારો પાનામ્ પ્રમાણે થયો છે તેથી તેમાં
વ્યા પૂર્વપદ છે.) તેથી ન Aખ્ય પાન્તામ્યા પૂર્વે તુ તામ્યાભૈજૂ થી વૃદ્ધિનો બાધ થઇને અહીં ની પૂર્વે જૂ ) આગમ થતાં--સ્થાવરણ મળ્યું (A)--→ ન્ ગીર-વૈયાવરા થાય છે. સૌવશ્વ --મનઃ અશ્વ --સુ અશ્વ --સ્વશ્વઃ -સ્વશ્વસ્થ સત્યમ્ એ અર્થમાં રિવાભ્યિોડમ્પુ થી મ-સ્વ૫ મM .અહીં તિ પ્રત્યય પર થતાં ઉપર પ્રમાણે ૩ની વૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થતાં ન મ્યાં. થી વૃદ્ધિ નિષેધ થઇને પૂર્વ પદના – પૂર્વે (મ)
४७०