Page Text
________________
પસામાન્યાહ્ના છે. ૨૬ रूपसामान्याद्वा सिद्धमेतत्। तद्यथा। तानेव शाटकानाच्छादयामो ये मथुरायाम्। तानेव शालीन्भुमहे ये मगधेषु। तदेवेदं भवतः कार्षापणं यन्मथुरायां गृहीतम्। अन्यस्मिंश्च रूपसामान्यात्तदेवेदमिति भवति । एवमिहापि रूपसामान्यात्सिद्धम्॥
ત્ર ૪ ૧૬ મારા
વળી (સ્વ મેં-કાર અને દીર્ધ તેમ જ ડુત ) H-કાર જુદા નથી, એમ (કહીને) તે મતનું ખંડન કરવામાં આવ્યું છે. જે સૂત્રો માં હત્ન (વ્યંજન) નું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે ત્યાં પણ જાતિપક્ષનો આશ્રય લેવાથી કાર્ય સિદ્ધ થશે) II ૧૫ (ત્યાં) શું? જે સૂત્રોમાં વ્યંજનોનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય ત્યાં પણ જાતિનું ગ્રહણ કરવાથી કાર્ય સિદ્ધ થશે જ. સો ત્રિા પ્રમાણે અવારમ્ | અવાજામ્ | મવાર | એ રૂપો (જાતિપક્ષનો આશ્રય લેવાથી)સિદ્ધ થાય છે. જયાં મજુતિ પ્રમાણે મળું સવર્ણોનું ગ્રહણ કરે છે એમ ન કહી શકાય ત્યાં આકૃતિ રહણ જ કરવું પડશે. અથવા સમાન રૂપ હોવાથી સિદ્ધ થશે) // ૧૬ . (સર્વ ગ-વર્ણ સમાન રૂપવાળા હોવાથી કોઇ પણ -કારનું ગ્રહણ) થઈ શકશે(અર્થાત્ મ વર્ણના સામાન્ય સ્વરૂપનું ઉચ્ચારણ કરવાથી સર્વ -કારનું ગ્રહણ થઇ શકશે), જેમ કે “મથુરામાં ઓઢતા હતા તે જ ઓછાડ આપણે અત્યારે ઓઢીએ છીએ, “મગધ દેશમાં ખાતા હતા તે જ ચોખા આપણે અત્યારે ખાઇએ છીએ”, “આ આપનો કાષપણ જે મેં મથુરામાં લીધો હતો”. આમ પદાર્થ જુદા જુદા હોય તો પણ રૂપની સમાનતાને કારણે તે આ જ છે” એમ સમજાય છે. તે જ રીતે અહીં પણ (સર્વ મ-કારના) રૂપની સમાનતાને કારણે (કોઇ પણ -કારનું ગ્રહણ) સિદ્ધ થશે.
लकारस्योपदेशः किमर्थः। किं विशेषेण लकारोपदेशश्चोद्यते न पुनरन्येषामपि वर्णानामुपदेशश्चोद्यते। यदि किंचिदन्येषामपि वर्णानामुपदेशे प्रयोजनमस्त्य्लकारस्यापि भवितुमर्हति। को वा विशेषः। अयमस्ति विशेषः। अस्य लकारस्याल्पीयांश्चैव प्रयोगविषयो यश्चापि
- આકૃતિપક્ષનો આધાર અવશ્ય લેવો જોઇએ તેમ બતાવે છે. વ્યક્તિપક્ષમાં રવMછઠથદત માં જે તૂ છે તે એક જ ત-કારનું અનુકરણ થશે. તેથી માત્ર એક ત-કારની સૂત્ સંજ્ઞા થશે, બેની નહીં થાય. આથી વત્ ધાતુના તુ ના ત્રી.પુ. દિવચનનું રૂપ કરતાં કવર્ સિન્ તા-- અવન્ તામ્ (સઃ ચાર્વા થી ૮) વત્ ર્ તામ્ (વનં૦ થી વૃદ્ધિ) મવત્ ર્ તામ્ - એ સ્થિતિમાં અવત્તાન સિદ્ધ નહીં થાય, કારણ કે સ-કારની પૂર્વેનો ત-કાર ર્ થશે પરંતુ તેની પછી આવેલો વ્યક્તિપક્ષે સૈન્ નહીં થઇ શકે તેથી ૩ો સિા થી લૂ નો લોપ નહીં થઈ શકે. આથી જાતિપક્ષનો આશ્રય લેવો જરૂરી છે. ગવાત્તામ્ માં વ્યક્તિપક્ષે સો ક્ષત્રિા લાગુ ન થઇ શકે છતાં તે સૂત્ર નિરવકાશ નથી બનતું, કારણ કે ત્યાઃ (મદ્ ર્ થા) વગેરેમાં તે સાવકાશ છે, ત્યાં પૂર્વ અને પર સુન્ન ભિન્ન છે તેથી સ-કાર લોપ થશે. પરંતુ જાતિપક્ષ પ્રમાણે ત-કારની આકૃતિનો નિર્દેશ હોવાથી માત્તામ્ માં) લોપ થશે. આ આકૃતિપક્ષનો આશ્રય ન લેતાં માત્ર વ્યક્તિનો જ નિર્દેશ કરવામાં આવે છે એમ સ્વીકારવામાં આવે તો પણ અમેદવ્યવહાર શક્ય છે. જેવી રીત છે, ઘટ વગેરે પદાર્થો તે નાના હોય કે મોટા, કુશ હોય કે સ્થળ, ટૂંકા હોય કે લાંબા છતાં તેમને વિશે ‘આ શો છે? અને આ ૮ છે” એમ પ્રયોગ થાય છે તેમ એ એ-કાર વ્યક્તિઓ અભિન્ન તરીકે ઓળખી શકાશે, કારણ કે તેમની વચ્ચે પણ સમાન ધ્વનિ રૂપ સાદ્રશ્ય છે. ભર્તુહરિ અહીં કેટલાક મતભેદોની નોંધ લઇને અન્ને સ્પષ્ટ કરે છે કે આ વાર્તિકમાં આકૃતિને બદલે વ્યક્તિનો નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હોય તો પણ અભેદ-વ્યવહાર સિદ્ધ થઇ શકે છે એમ દર્શાવવામાં આવ્યું છે.
४९
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |