Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 667

-दनन्यत्वं भविष्यति। अनन्याकतिरकारस्याकारस्य च। अनेकान्तो ह्यन्यत्वकरः। यो ह्यनेकान्तेन भेदो नासावन्यत्वं करोति। तद्यथा। न यो गोश्च गोश्च भेदः सोऽन्यत्वं करोति । यस्तु खलु गोश्चाश्वस्य भेदःसोऽन्यत्वं करोति ॥
तद्वच्च हल्ग्रहणेषु ॥१०॥
एवं च कृत्वा हल्ग्रहणेषु सिद्धं भवति । झलो झलि। अवात्ताम् अवात्तम् अवात्त। यत्रैतन्नास्त्यण्सवर्णान् गृह्णातीति। अनेकान्तो ह्यन्यत्वकर इत्युक्तार्थम्॥
ભેદ રહેશે નહીં.(અને કારણ કે મેં-કારની જાતિ અને મા-કારની જાતિ એક જ છે, કારણ કે જે ભેદની સાથોસાથ અભેદ રહેલ હોય તેવો ભેદ બે વસ્તુની જાતિ)ને જુદી પાડતો નથી, જેમ કે (એક) જો વ્યક્તિ અને બીજી) નો વ્યક્તિ વચ્ચે જે ભેદ છે તે તેમની જાતિને જુદી પાડતો નથી, પરંતુ જે છે અને મશ્વ વચ્ચે જે ભેદ) છે તે (એ બે ની જાતિને) અલગ પાડે છે.
તે રીતે (સૂત્રોમાં જયાં) હસ્ (વણ) નું ગ્રહણ કર્યું હોય ત્યાં પણ કાર્ય સિદ્ધ થશે) I/૧ના 303
અને એથી કરીને સુત્રો હિા જેવામાં જયાં હત્ (વર્ગોનું ગ્રહણ કર્યું હોય અને જયાં ‘મદ્ સવર્ણોનું પ્રણ કરે છે એ (લાગુ)ન (પડતું) હોય ત્યાં (જેમ કે, માત્તામ્ મવારમ્ અવાર (વગેરે) ત્યાં પણ (આકૃતિગ્રહણ કરવાથી) સિદ્ધ થાય છે, કારણ કે જે ભેદ અભેદની સાથે રહેલ હોય તે જાતિને) ભિન્ન કરતો નથી.એમ (એ) વસ્તુ (પૂર્વે કહેલી છે. આ
-જાતિ અભિન્ન હોવાની શંકાનું સમાધાન તેમની જાતિ ભિન્ન નથી” (મન –ાત) એ વાર્તિક ખંડથી કર્યું છે. અન્ય મત(વ્યક્તિ વાદી) પ્રમાણે સર્વ નં-કાર વ્યક્તિ અનન્ય છે, એક જ છે. એ કારણે પ્રકૃત સૂત્રમાં મ ગ્રહણ કરવું જરૂરી નથી. અહીં પણ માવતિપ્રદાતા એમ તો કહ્યું છે પરંતુ અહીં કાતિ એટલે જાતિ એમ અર્થ નથી. તાવ ફાસ્ટીભમદે માપુ વગેરે પ્રયોગોમાં ચોખા જુદા લેવા છતાં “મથુરામાં ખાતા હતા તે જ આ છે” એમ કહીએ છીએ તે ચોખાનું રૂપ સમાન હોવાને કારણે કહીએ છીએ.તેમ અ-કાર, મા-કાર વ્યક્તિઓ ભિન્ન હોવા છતાં ધ્વનિસાદૃશ્યને કારણે અભેદનું ભાન થાય છે અને જેમ નો કે ટ નાનો હોય કે મોટો ધૂળ હોય કે કૃશ, લાંબો હોય કે ટૂંકો તો પણ તેને વિશે નૌ, ઇટઃ વગેરે પ્રયોગ થાય છે તેમ હસ્વ હોય કે દીર્ઘ તો પણ મેં-કાર, મા-કાર વિશે “ આ મ-કાર છે” એમ પ્રયોગ થાય છે. આમ રૂપની સમાનતાને કારણે પિસામાન્ય દ્વિII જુઓ એક સૂત્ર વા.(૬)] ‘આ એ જ છે’ (અનન્યત્વતિ) એમ જે ભાન થાય છે તે જ ભાતિગત્ નો અર્થ છે. ના.ને આ મત સ્વીકાર્ય નથી, કારણ કે એ અર્થ લેવામાં આવે તો વા.માં વા શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું છે તે વ્યર્થ થશે. 303 જાતિ અર્થાત્ આકૃતિનો નિર્દેશ છે તેથી (બાવતિનિર્વેરાત) મન્ ની બાબતમાં કાર્ય સિદ્ધ થાય છે તે રીતે હટૂ વર્ણોની બાબતમાં પણ આકૃતિગ્રહણ કરવાથી કાર્ય સિદ્ધ થશે. પરંતુ જો વ્યક્તિપક્ષ સ્વીકારવામાં આવે તો સર્વત્ર કાર્ય સિદ્ધ નહીં થઈ શકે. જેમ કે નવુ --જુ ના સુત્ ત્રી.પુ એ.વ.માં સિજૂ ત--મનુષ્પ ત એ સ્થિતિમાં ઈ-કાર એ સત્ વર્ણ પછી સિન્ નો સ-કાર છે તેની પછી ત-કાર એ સૂત્ છે તેથી સો સાિ પ્રમાણે સૂ નો લોપ થશે. અહીં કાર્ય સિદ્ધ થાય છે, પરંતુ વાત્તામ્ વગેરેમાં તકલીફ થશે. વરૃ ના સુ૬ માં ગવર્ સિદ્ તા--વત્રનહન્તા થી વૃદ્ધિ --મવાન્ ર્ તારા સિા થી સિન્ લોપ મવાન્ તામ્ પ્રત્યયલક્ષણથી અથવા સિન્ લોપ અસિદ્ધ હોવાથી મવાસ્ (સિ) તામ્ એમ સમતાં સઃ ચાર્ધધાતુ થી સ્ નો --મવાત્ તા--મવાત્તામ્ થાય છે, પરંતુ અહીં વાતૂ તૂ તામ્ એ સ્થિતિમાં સિન્ લોપ નહીં થઇ શકે, કારણ કે વ્યક્તિપક્ષ પ્રમાણે સ-કારની પૂર્વે અને પર રહેલા ત-કાર એ બેમાંથી એક જરૂર્ પ્રત્યાહારમાંનો વર્ણ ગણાશે, બન્ને સૂત્ નહીં ગણાય. પરિણામે સ-કારની પૂર્વે અથવા પર ટૂ વર્ણ રહેશે. તેથી સઃ ઢિા એ સૂત્ર લાગુ નહીં પડે અને ન લોપન થવાનો પ્રસંગ આવશે. એમ અહીં દલીલ છે. 3 ધાતુનો અવયવ જે ત-કાર છે, અર્થાત્ સઃ સિવ પ્રમાણે સ્ નો થયો છે તે અને પ્રત્યય (તાન)નો એ બેમાં ભેદ જરૂર છે, કારણ કે બે વ્યક્તિ વચ્ચે પરસ્પર ભેદ ોય છે. પરિણામે ગવાત્તા વગેરેમાં સિન્ લોપ નહીં થાય એમ દલીલ છે(નોધ ૩૦૩) તેના
६०२