Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 507

जात्याख्यायां वचनातिदेशे स्थानिवद्भावस्य प्रतिषेधो वक्तव्यः। व्रीहिभ्य आगतः इत्यत्र घेर्डिति। इति गुणः प्राप्नोति ॥ नैष दोषः। उक्तमेतत्। अर्थातिदेशात्सिद्धमिति॥
દોડી
ર૦ |
એમ છતાં તૈ૦માત્રા પૃતમાત્રા માં પણ નહી) 68 થવાનો પ્રસંગ આવે છે. પ્રત્યાહારનું ગ્રહણ કરવામાં આવે ત્યારે જે સમાન (સ્વરૂપવાળા) હોય છતાં જેનો (પ્રત્યાહારમાં) સમાવેશ ન હોય તેનું ગ્રહણ નથી થતુ (નત્સિલ્યથાનેમિન જે પ્રમાણે) જાતિનો અર્થ વ્યક્ત કરવાનો હોય ત્યારે વચનના આદેશમાં સ્થાનિવભાવનો પ્રતિષેધ (કરવો પડશે) ૧૯ાા છ
જાતિનો અર્થ બતાવવાનો હોય ત્યારે (એક) વચનના સ્થાને થતા બહુવચન) આદેશમાં સ્થાનિવર્ભાવ થતો નથી એમ કહેવું પડશે. ત્રીદિગ્ય માતઃ માં રિતિા પ્રમાણે ગુણ થવાનો પ્રસંગ આવે છે. એ દોષ નથી આવતો).(કારણ કે એ સૂત્ર ઉપરની વાર્તિકમાં) કહ્યું છે કે મર્યાતિવેરાત્તિમા અર્થનો અતિદેશ છે તેથી સિદ્ધ થશે.20 ટી અને માપૂનું ગ્રહણ લેય ત્યાં સ્વ (આદેશ થાય છે તે સ્થાની જેવો નથી થતો (એમ કહેવું જોઇએ) રા” झ्यान्ग्रहणेऽदीर्घ आदेशो न स्थानिवदिति वक्तव्यम्। कि प्रयोजनम्। निष्कौशाम्बिः अतिखट्वः। झ्याब्ग्रहणेन ग्रहणात्सुलोपो मा भूदिति। ननु च दीर्घादित्युच्यते। तन्न वक्तव्यं भवति। किं पुनरत्र ज्यायः। स्थानिवत्प्रतिषेध एव ज्यायान्। इदमपि सिद्धं भवति। अतिखट्वाय अतिमालाय। याडापः। इति यान भवति। अथेदानीमसत्यपि स्थानिवद्भावे दीर्घत्वे कृते पिच्चासौ भूतपूर्व इति कृत्वा याडाप इति याट् कस्मान्न भवति। लक्षण- प्रतिपदोक्तयोः प्रतिपदोक्तस्यैवेति।
હી અને માન્ નું ગહણ હોય ત્યાં દીર્ઘ ન હોય તે (અર્થાત્ હસ્વ) આદેશ થાય છે તે) સ્થાની જેવો નથી થતો એમ કહેવું જોઇએ (તેમ કરવાનું ) શું પ્રયોજન ? (હત્વચાખ્યો ૦માં) સી અને માન્ નું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી નિરાઇક્વિા મતિવર્વ માં સુ લોપ ન થાય એ (પ્રયોજન).? અરે પણ
68માત્ર નો ૨-કાર પ્રત્યાહાર માટે લેવામાં આવે તો બાકી માત્ર શબ્દ જ રહે. તેને ૨-કારના અભાવમાં અન્ય કોઇ માત્ર શબ્દથી જુદો પાડી ન શકાય
પરિણામે સૂત્રમાંના માત્ર શબ્દ દ્વારા કોઇ પણ માત્ર શબ્દનું ગ્રહણ થવાનો પ્રસંગ આવશે તેથી તૈ૦માત્રા, ધૃતમાત્રા જેવાં સ્થળે પણ તેને અંતે માત્ર આવે છે તે કારણે દિગન્તુ પ્રમાણે લાગવાનો પ્રસંગ આવશે એમ અહીં દલીલ છે. છ જાતિ એ એક જ વસ્તુ છે તેથી અર્થ વ્યક્ત કરતાં એકવચન જ આવે ત્યાં આ સૂત્ર વડે વિકલ્પ બહુવચનનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે. અહીં એકવચનને સ્થાને બહુવચન થાય છે . નાટ્યાત્યાયામમનૂ સૂત્રમાં વિસ્મિન્ એ સપ્તમી છે, ષષ્ઠી નથી તેથી બહુવચન આદેશ કેવી રીતે થઇ શકે તે શંકાને લક્ષમાં રાખીને કે. કહે છે કે એકને વિશે જે એક વચન પ્રાપ્ત થયું છે તેને સ્થાને બહુવચનન આદેશ થાય છે એમ કલ્પીને દોષ બતાવ્યો છે.(પણ મન એ વિષય સપ્તમી લીધી છે.) અહીં સ્થાનિવભાવ થાય તો વીદિગ્ય માતઃ માં રિતિ પ્રમાણે ધિ સંજ્ઞક ત્રીદિ ના -કારનો ખ્યત્ પૂર્વે ગુણ થવાનો પ્રસંગ આવશે. 70 ઉપરની દલીલ મમૂલક છે, કારણ કે આ સૂત્ર ઉપર ભાષ્યકારે કહ્યું છે કે આ અતિદેશ પારિભાષિક વવન શબ્દનો નથી થયો પરંતુ તે તિ (જે કહેવામાં આવે તે) એ અવર્થ વનમ્ શબ્દનો છે ,નમ્ વગેરે જે પારિભાષિક બહુવચન છે તેનો અહીં અતિદેશ કરવામાં આવ્યો નથી.બહુ વસ્તુઓને અનુલક્ષીને જે કહેવામાં આવે છે તે બહુવચન એમ બહુવચન શબ્દ અહીં પ્રત્યયપરક નહીં પણ અર્થપરક છે.આ સૂત્ર દ્વારા એકને વિશે બહત્વનો અતિદેશ કરવામાં આવ્યો છે એટલે કે એકત્વ રૂપી અર્થ ઉપર બહત્વ રૂપી અર્થનો અમૂલક નહીં પણ સમજપૂર્વકનો શાસ્ત્રીય આરોપ કરવામાં આવે છે.આમ એક એ બહુ છે એમ સમજીને તેને વિશે બહત્વનો અતિદેશ કરવામાં આવે છે.આમ અતિદેશ માત્ર અર્થનો છે. એકવચનના અર્થને બહુ જેવો ગણવામાં આવે તો પણ એકવચનના પ્રત્યયને સ્થાને બહુવચનના પ્રત્યયનું આદેશ તરીકે વિધાન કરવામાં આવતું નથી તેથી અહીં સ્થાનિવર્ભાવ નહીં થાય. ' દ ખ્યો . એ સૂત્રમાં હી અને માન્ નું ગ્રહણ કર્યું છે અને દીર્ઘ નવન્ત અને દીર્ઘ ચન્ત ની પર આવતા અમૃત સ્ અને તુ નો લોપ થાય .