Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 691

तस्य चेति वक्तव्यम्। रौणः॥ किं पुनः कारणं न सिध्यति। तदन्ताच्च तदन्तविधिना सिद्धं केवलाच्च व्यपदेशिवद्भावेन। व्यदेशिवद्भावोऽप्रातिपदिकेन। किं पुनः कारणं व्यपदेशिवद्भावोऽप्रातिपदिकेन। इह सूत्रान्ता--
તેનું પણ (ગ્રહણ થાય છે, એમ કહેવું જોઇએ, જેથી) રૌનઃ (સિદ્ધ થાય).પરંતુ સિદ્ધ નથી થતું તેનું કારણ શું છે? જેવી રીતે તદ્દન્ત ને તન્ત વિધિથી કાર્ય થાય છે તે રીતે વ્યપદેશિવદ્ભાવથી64 કેવળ (કોળી શબ્દ) ને થશે પરંતુ પ્રાતિપદિકનું ગ્રહણ હોય તે સિવાયનાં સ્થળે વ્યપદેશિવદ્ભાવ થાય છે. પ્રતિપાદિકનો ઉલ્લેખ હોય તે સિવાયનાં સ્થળે વ્યપદેશિવદ્ભાવ થાય છે એમ કેમ ?% અહીં સૂત્રાન્તા
વા એમ કહ્યા વિના પણ રોળી ને ન થઇ શકે છે. માદ્યન્તવામિના એ સૂત્રનાં પ્રયોજન દર્શાવતાં યેન વિપતન્તત્વે યોનના એમ વાર્તિકકારે કહ્યું છે પરંતુ તેમણે વ પ નું પ્રત્યાખ્યાન કર્યું છે તેથી તસ્થ જા એમ કહ્યું છે. અહીં પાઠ ભેદ છે નિ.સા., ચૌખં,યુમી.,ચારુ. માં ન તન્તાદ તન્તવિધિના વીજ ચરિવાવેન એમ પાઠ છે. જયારે કિ.વા.શા.મ.અને હિન્દી માં આદિમાં ન નથી. આગળ ન હોય કે ન હોય તો પણ અર્થમાં ફેર પડતો નથી, કારણ કે ન યુક્ત પાઠમાં કાકુ લેવાનો છે. તેથી વિ RY ને સિધ્ધતિ? એમપ્રશ્નકર્તા પૂછવા માગે છે કે તદન્તને તદન્તવિધિથી અને કેવળને વ્યપદેશિવભાવથી સિદ્ધ ન થઇ શકે? એટલે કે અવશ્ય થશે. પછી ત જા કહેવાની ક્યાં જરૂર છે? રહિત પાઠ હોય તો આ પ્રમાણે અર્થ થશે તદન્તવિધિથી તદન્તને (પ) થશે અને વ્યપદેશિવર્ભાવથી કેવળ (રોળી શબ્દ) ને (મમ્) થશે, પરંતુ પ્રાતિપદિકનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય ત્યાં વ્યપદેશિવભાવ થતો નથી તેથી તેની ઉપરથી સૌળ સિદ્ધ નહીં થઇ શકે. ન યુક્ત પ્રશ્નગર્ભ કાકુ વ્યાકરણ શાસ્ત્રમાં જાણીતો છે. [cp.ત્યાતિપદ્રિતા ઉપર ટ્રાન્ચને વિમ્, ને ‘પ્રતિદ્વિદળે ટિિિરસ્થાપિ ગ્રહ મતિ રુવ સિદમ્ (કા) અને નગઃ વિવા પ્રયોગાદિમેત્ય -ર્થ ગનેર્થત્વદા નિપાતાના નનુ રાર્થેિ નરી દ્રષ્ટઃ 1 (પદ.)]. 3% વ્યપદેશિવભાવ (નોધ૧/૯૫). (સૂત્રમાં) પ્રાતિપદિકનો નિર્દેશ ન હોય ત્યાં વ્યપદેશિવભાવ થાય છે.” એ પરિભાષાને લીધે કેવળ. જોળી શબ્દને વ્યપદેશિવદ્ભાવથી મજૂ નહીં થાય એમ કહેવું બરોબર નથી, કારણ કે એની એ સ્ત્રી પ્રત્યયાન્ત શબ્દ છે તેથી તેને પ્રાતિપદિક ન કહી શકાય, કારણ કે પ્રત્યયાન્તને પ્રાતિપદિક સંજ્ઞા ન થાય (અર્થવાતુન્ પ્રત્યયઃ પ્રતિપદ્વિમ્ ).પરિણામે એ પરિભાષા રોળી ને પ્રાપ્ત નહીં થાય તેથી કેવળ રોળી ને મન્ થશે પરંતુ પ્રતિપવિગ્રહને ટિિિરષ્ટાચાર ગ્રહમ અર્થાત્ સૂત્રમાં પ્રાતિપદિકનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય ત્યારે ત્યાં લિંગવિશિષ્ટ પ્રાતિપદિકનું પણ ગ્રહણ થાય છે. એ પરિભાષાને પ્રતાપે શેળી એ લિંગવિશિષ્ટ - નું ગ્રહણ છે તેથી ચરાવવોડ પ્રતિ એ પ્રતિષેધ તેને લાગુ પડશે તેથી કેવળ હોળી શબ્દને મળ્યું નહીં થાય. સૂત્રમાં પ્રતિપાદિકનું અર્થાત્ તેના સ્વરૂપનું ગ્રહણ કરીને કાર્યનું વિધાન કરવામાં આવ્યું હોય ત્યાં જ લિંગવિશિષ્ટ પરિભાષા લાગુ પડે છે એમ નથી વાસ્તવમાં તે પ્રાયિક છે તેથી જ સુમારીમાવરે સુમરથતિ માં ટેડા (૬-૪-૧૫૫) સૂત્રની વા. વિષ્ઠવસ્ત્રાતિપવિત્ર પ્રમાણે ટિ લોપ થયો છે. આ રોળી સૂત્રમાં પ્રાતિપદિકનું તેના (૬ો ન્ ર્ડ એ) સ્વરૂપે ઉપાદાન કર્યું ન હોય તો પણ લિંગવિશિષ્ટ પરિભાષા તેને લાગુ પડશે તેથી પ્રતિષેધ પણ લાગુ પડશે. ટૂંકમાં કેવળ રોળી શબ્દને મળું નહીં થવાથી રૌનઃ સિદ્ધ નહીં થઇ શકે તેથી તી જા એમ કહેવું પડશે. એમ અહીં દલીલ છે. 365 પ્રશ્નકર્તા ચરિવ-દ્વાવોઝતિ એ પરિભાષાનું પ્રયોજન જાણવા માગે છે. ત્વચારિત્રન્તિ ઠક્ના એ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે સૂત્રાન્તિ (સૂત્ર શબ્દ જેને અંતે હોય તે) ને જૂ થાય છે અને તમિન્નધવમિતિ રીન્તિા: માં કહ્યું કે રાત્તિ (તરા જેને અંતે હોય તે) ને ૩ થાય છે. તેથી સૂરાન્ત ને જૂ અને ટ્રાન્ત ને ૪ તો થશે, પરંતુ પ્રદાવતા પ્રતિવનિ તન્તવિધિનક્તિા એ પરિભાષામાં ચપરિવવમનું પ્રમાણે ગ્રહણ કરેલ કેવળ પ્રતિપદિકને જે કાર્ય થાય છે તેનો પ્રતિષેધ નથી કર્યો તેથી સૂત્રન્તિ ને જૂ થાય છે તેમ કેવળ સૂત્ર શબ્દને પણ જૂ થવાનો પ્રસંગ આવશે. તે રીતે કેવળ રા– શબ્દને પણ ૩ થવાનો પ્રસંગ આવશે. તે નિવારવા માટે પરિવનદ્રાવો. પરિભાષા કરી છે તેથી એ સૂત્રોમાં જેસૂત્ર અને તરાન એ પ્રાતિપદિકોનો નિર્દેશ છે તેમને કેવળને તે તે સૂત્રમાં જેનું વિધાન કર્યું છે તે તે પ્રત્યય નહીં લાગે. આ પરિભાષા કરવાનું એ પ્રયોજન છે. એમ અહીં દલીલ છે.
દર૬