Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 690

હિતિ ૨૩ दितिग्रहणं च प्रयोजनम्। दितेरपत्य दैत्यः अदितेरपत्यमादित्यः॥ दित्यदित्यादित्य इत्यदितिग्रहणं न कर्तव्यं भवति ॥ સેગ્યા ાજ
रोण्या अण्ग्रहणं च प्रयोजनम्। आजकरोणः सैहिकरोणः॥
ત) જ
ક 1
વિતિ (શબ્દનું ગ્રહણ એ પ્રયોજન) ૧ણા 3ઠા
લિતિ (શબ્દ)નું ગ્રહણ એ પણ પ્રયોજન છે. જેથી વિતેર કૈત્વઃા થાય છે તેમ તન્ત, મિિત ને પણ મતૈિરપત્યમ્ એ અર્થમાં થે થઈને માહિત્યઃ થાય. તેથી વિહિત્યધિત્વ (પત્યુત્તરપલાઇg I) માં દ્વિતિ શબ્દનું ગ્રહણ નહીં કરવું પડે.
સેળી (પ્રતિપદિક) ને મળું લાગે તે (પ્રયોજન) l/૧૪ા 62 (રોળી એ સૂત્રથી) કોળી (પ્રાતિપદિક) ને મ લાગે છે તે (તન્ત ને પણ થાય એ) પ્રયોજન છે. જેથી) માનવરોનઃ સૈદિવસોનઃ (સિદ્ધ થાય). તેને પણ (લાગે) /૧પા 63
36હિત્યકિત્સા માં િિત અને મિિત એ બન્ને શબ્દોનું ગહણ કરેલું છે. અહીં એમ દલીલ છે કે સૂત્રમાં વિતિ નું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી હિતેરપત્યમ્ એ અર્થમાં એ સૂત્ર પ્રમાણે થ થઇને ચૈત્યઃ થાય છે તેમ ઘેન વિધિ પ્રમાણે તદન્તવિધિ થઇને વિતેરપત્યમ્ એ અર્થમાં (દ્વિતિ જેના અન્ને છે તે) દ્વિતિ શબ્દને પણ થ થઇને દ્વિત્યઃ સિદ્ધ થાય. એ વેન વિધિ સૂત્રનું પ્રયોજન છે. વળી તેથી લાઘવ પણ થશે, કારણ કે હિત્યકિત્સાહિત્ય સૂત્રમાં મહિતિ શબ્દનું ગ્રહણ નહીં કરવું પડે. જો કે પદ,પ્રમાણે વિતિ શબ્દનું ગ્રહણ મહિતિ જેમાં ઉત્તરપદ હોય તેને આવરી લેવા માટે કર્યું છે, કારણ કે મતિ જેમાં ઉત્તરપદ હોય તે તિતિ ઉત્તરપદયુક્ત છે તેમ ન કહી (હિત્યવિતિ સૂત્ર પર પદ. મોતિને તુ તદુત્તર પરિહાર્થ વ્યક્તિ ન ાદિત્યુત્તર વિત્યુત્તર મવતિ છે. અહીં પ્રશ્ન થાય કે તદન્ત ગ્રહણ થઇ શકે તે માટે વિતિ નું ગ્રહણ કર્યું હોય તો પછી ઘરમાિિત વગેરેને કેમ નથી થતો? કે. કહે છે કે તે પ્રકારની ભાષામાં પ્રયોગ થતો નથી (મન -મિષાનાત) તેથી નહીં થાય. 362 રોળી 1 સૂત્રમાં રોળી એ પ્રથમા અથવા લુપ્તપંચમીનો પ્રયોગ છે, પરંતુ વા. માં રોળ્યાઃ એમ જ કહ્યું છે. ના.કહે છે કે હુતપશ્ચન્વેતતું! (લઘુશ.).બા.મ.પણ , કાશિ.પ્રથમા કહે છે.અહીં સૂત્રકારે રોળ્યાઃ(મ) એમ ન કહેતાં ઇરાદાપૂર્વક શેની એમ કહ્યું છે. આ રીતે લક્ષણ - શાસ્ત્રીય પદ્ધતિની અપેક્ષા ન રાખતાં તેની એમ કહેવાથી તેની શબ્દને તેમ જ તદન્ત મજૂ થઇ શકશે. જે પંચમી પ્રયોજી હોત તો લક્ષણનું ઉલ્લંઘન ન થાત એ ખરું પણ પ્રદાવતા પ્રતિદિન તન્તવિયર્ન એ પ્રતિષેધને લીધે રોળી જેને અંતે હોય તેને મળું ન થવાનો પ્રસંગ આવશે. પરંતુ શેની એમ પ્રયોજીને સૂત્રકાર સૂચવે છે કે શેની શબ્દ બધી જ અવસ્થામાં, એટલે કે કેવળ (કોળી શબ્દ)ને તેમ જ તદન્તને મળુ પ્રત્યય લાગે છે. તેથી માનવરોનઃ , સહિરોળઃ જેવાં રૂપો સિદ્ધ થઇ શકે તે આ સૂત્રનું પ્રયોજન છે. જો કે હોળી એમ પ્રયોગ કરીને લક્ષણનું ઉલ્લંઘન કર્યું હોવાથી પ્રદાવતા પ્રાતિપદ્રિ એ પરિભાષા ત્યાં લાગુ નહીં પડે તેથી પ્રતિષધ ન થતાં તદન્તને મળું થાય છે?(ન્યાસ). સિ.કી.માં અનુવાતિiાવીના ના પ્રમાણે પૂર્વ અને ઉત્તરપદ બન્નેમાં વૃદ્ધિયુક્ત મનવારી , સૈદિકરીઃ એમ પાઠ છે. ભૈરવ.પ્રમાણે ભાગમાં ઉભયપદવૃદ્ધિયુક્ત પાઠ છે [મનુરાતિવિતતસૂત્રોલાદરને મળ્યો મથપદ્રવૃદિરા ચંદ્રકલા (પૃ.૨૫૧)]. 363 એટલે કે રોળી શબ્દાન્તને તો વા(૧૪) પ્રમાણે મજૂ થશે અને આ વા(૧૫) થી તેને (=ોળી શબ્દને) પણ મન્ થશે.તેથી રોળ્યા નિવૃત્ત (૫) એ અર્થમાં કેવળ રોળી શબ્દને મળ થઇને સૌનઃ થઇ શકશે. તેની સૂત્રમાં તે ૪૦ ની અનુવૃત્તિ કરવામાં આવે તો તે
ફરક