Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 310

पाठादेव पर्युदासः कर्तव्यः। शुद्धानां पठितानां संज्ञा कर्तव्या॥ सर्वादीनि सर्वनामसंज्ञानि भवन्ति। संज्ञोपसर्जनीभूतानि न सर्वादीनि। किमविशेषेण । नेत्याह । विशेषेण च । किं प्रयोजनम्।
તિર્વાદ મહિા (એમ પ્રયોગ થશે). એ (પ્રતિષધ) કેવી રીતે કરવો જોઇએ? (ગણ)પામાંથી દૂર કરવા અને બાકીના) જેનો પાઠ હોય તેની સંજ્ઞા કરવી ૩ (સદ્ધિ ગણના) પાઠમાંથી સંજ્ઞા અને ઉપસર્જનભૂત સદ્ધિ ને દૂર કરીને (સંજ્ઞા અને ઉપસર્જન ન હોય તેવા) જે શુદ્ધ (સર્વ વગેરે)નો પાઠ કરવામાં આવ્યો હોય તેમની (સર્વનામ) સંજ્ઞા કરવી જોઇએ (તેથી સમજાશે કે સર્વ વગેરેની સર્વનામ સંજ્ઞા કરવામાં આવે છે, પરંતુ સંજ્ઞા કે ઉપસર્જન તરીકે પ્રયોજવામાં આવ્યા હોય તે સર્વ વગેરેની નહીં. શું તેમને અવિશિષ્ટ રીતે દૂર કરવા પડશે)? તો કહે છે કે ના, વિશિષ્ટ રીતે પણ દૂર કરવા પડશે). (તે) શા માટે ? सर्वाद्यानन्तर्यकार्यार्थम् ॥४॥ सर्वादीनामानन्त्येण यदुच्यते कार्य तदपि संज्ञोपसर्जनीभूतानां मा भूदिति । किं प्रयोजनम्।
2 સર્વમ્ અતિન્તિઃ એ અર્થના ગતિર્વઃ એ પ્રાદિસમાસમાં સર્વ શબ્દ તિબંન્તિઃનું વિશેષણ હોઇને ગૌણ છે (ઉપસર્જન છે, તેથી તેને સર્વનામ સંજ્ઞા ન થતાં, તેનો નૈ આદેશ નથી થયો. પરિણામે મતિસર્વગ્ન એ રૂપ ન થતાં તિસર્વય થયું છે 25 પ્રતિષધ બે રીતે થઈ શકે, કાં તો સંજ્ઞા અને ઉપસર્જન ભૂત સર્વ વગેરેને સર્વનામ સંજ્ઞા નથી થતી એમ કહેવામાં આવે અથવા તો સંજ્ઞા અને ઉપસર્જનભૂત સર્વ વગેરે સતિ ગણના નથી તેમ કહેવું પડે. તેથી અહીં પ્રશ્ન કર્યો છે. 26 મૂળમાં પત્નિથુલાસા એમ પાઠ છે. તેમાં વ્યક્તિ મામિન ફ્રતિ પાઠઃ એ અર્થમાં અધિકરણવાચી ધન્ પ્રત્યય લાગીને પાઠ શબ્દ બન્યો છે અને તે ગણપાઠને સૂચવે છે. 27 ગણપાઠમાં જે સર્વ વગેરે શબ્દોનું પરિગણન કરવામાં આવ્યું છે તેમાંથી સંજ્ઞા અને ઉપસર્જનભૂત સર્વ વગેરેની પથુદાસ દારા વ્યાવૃત્તિ કરીને એટલે કે સર્વા ગણમાંથી તેમને બાકાત કરીને કહીશું કે અજ્ઞોપર્સનાનિ સર્વાલીનિ સર્વનામના આથી સંજ્ઞા અને ઉપસર્જનભૂત ન હોય તે સર્વ વગેરેની (એટલે કે જેમનો સર્વારિ ગણમાં પાઠ કર્યો છે તેવા શુદ્ધ સર્વારિ શબ્દોની) સર્વનામ સંજ્ઞા થશે.આ વાત સ્પષ્ટ કરવા માટે તૈયટે ઉદાહરણ રૂપે તિરો નોત્રાવનિ સુત્સનામો એ સૂત્ર આપ્યું છે. અહીં જે સુત્સનામીથ્થોઃ મૂકહ્યું છે તે નોત્રા ગણનું વિશેષણ છે તેથી (નિન્દા) અથવા સામાક્ય (પુનરાવૃત્તિ) ના અર્થમાં હોય ત્યારે જ તિવત્ત પછી આવતાં જોત્રાદ્રિ અનુદાત્ત થાય છે. તે રીતે અહીં પણ ગોપસર્નનાનિ એ પદાસ સર્વાઢિ ના સમૂહનું વિશેષણ થશે તેથી સર્વાઢિ ગણમાં પઠિત શુદ્ધ સર્વ વગેરેની જસર્વનામ સંજ્ઞા થશે તે સિવાયનાની નહીં થાય. 28 સર્વનામ સંજ્ઞા લાગુ પડવાને કારણે સર્વદિ ગણમાંના કોઇ પણ શબ્દને જે કાર્ય થાય તેને માટે નિષેધ કરવામાં આવે છે? એમ આ પૂછનારનો આશય છે. 29 એટલે કે સર્વવિ ગણના અમુક સભ્યોને લગતા કાર્ય માટે પણ આ નિષેધ કરવો જરૂરી છે. ત્યવાહીનામઃ મતડતરવિખ્યા વગેરે પ્રમાણે સદ્ધિ ગણના અમુક સભ્યોને અનુલક્ષીને જે વિશિષ્ટ કાર્યો કહેવામાં આવ્યાં છે તેમને ખાતર પણ સંજ્ઞા અને ઉપસર્જનભૂતને સર્વનામ સંજ્ઞા નહીં થાય તે કહેવું પડશે. અહીં વિશિષ્ટ રીતે પણ (૧) એમ જ કહ્યું છે તેથી વિશિષ્ટ તેમ જ અવિશિષ્ટ રીતે સર્વારિ ગણને થતાં કાર્યો માટે સંજ્ઞા અને ઉપસર્જન તરીકે પ્રયોજાતા સર્વટિ ને સર્વનામ સંજ્ઞા નથી થતી તેમ કહેવું પડશે.સર્વનાઃ મૈો એ સૂત્ર પ્રમાણેનું કાર્ય અવિશિષ્ટ રીતે કહેવામાં આવ્યું છે. આ સૂત્રમાં કોઈ વિશિષ્ટ અન્તર્ગણ (પેટાગણ)નો ઉલ્લેખ નથી પરંતુ સામાન્યતઃ સર્વનામ શબ્દ પ્રયોજીને કાર્યનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તેથી મેં , મવત્ જેવાં સર્વનામની પછી આવતા ૩ નો આ સૂત્ર પ્રમાણે સૈ થતો નથી છતાં તે અવિશિષ્ટ કાર્ય છે તેમ કહી શકાશે. તેને માટે સંજ્ઞા અને ઉપસર્જનભૂતને થતી સંજ્ઞાનો નિષેધ કરવો પડશે. 30 એટલે કે સૂત્રમાં સામાન્ય તેમ જ વિશિષ્ટ રીતે નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હોય ત્યારે સંજ્ઞા અને ઉપસર્જનભૂતને સર્વનામ સંજ્ઞાનો પ્રતિષેધ કેમ કરવામાં આવે છે?