Page Text
________________
त्यदादिविधिभस्त्रादिस्त्रीग्रहणं च प्रयोजनम्। सः अतिसः। भस्त्रका भस्त्रिका निर्भस्त्रका निर्भस्त्रिका बहुभस्स्त्रका बहुभस्त्रिका। स्त्रीग्रहणं
च प्रयोजनम्। स्त्रियौ स्त्रियः राजस्त्रियौ राजस्त्रियः॥
वर्णग्रहणं च सर्वत्र ॥२७॥
वर्णग्रहणं च सर्वत्र प्रयोजनम्। क्व सर्वत्र । अङ्गाधिकारे चान्यत्र च। अन्यत्रोदाहृतम्। अङ्गाधिकारे। अतो दीघो यजि सुपि च। इहैव स्यात् आभ्याम् । घटाभ्यामित्यत्र न स्यात् ॥
प्रत्ययग्रहणं चापञ्चम्याः ॥२८॥
(જે સૂત્રમાં) ત્યકિ ને લગતી વિધિ કહેવામાં આવ્યો હોય ત્યાં, જે સૂત્રમાં) મન્ના વગેરેનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય ત્યાં, અને (જ સૂત્રમાં) સ્ત્રી શબ્દનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય ત્યાં, પણ (તદન્તને કાર્ય થાય) તે (પ્રયોજન) છે. જેથી ત્યદ્ ઉપરથી) : (ની જેમ) મતિ (પણ થાય), (મસ્યા ઉપરથી) મસ્ત્ર મસ્ત્રિી (ની જેમ) નિર્માતા નિમહિના અને વધુમાત્રા વહુમત્રિા (પણ થાય).તે રીતે (ત્રિયા સૂત્રમાં) સ્ત્રી શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું છે તે પણ પ્રયોજન છે. જેથી) ત્રિથી સ્ત્રિયઃ (ની જેમ) રાત્રિ રાત્રિથઃ (પણ થાય). વર્ણનું ગ્રહણ કર્યું હોય ત્યાં (તદન્ત થાય તે) સર્વત્ર (પ્રયોજન) ર૭ાં 89 (સૂત્રોમાં જયાં જયાં વર્ણનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું હોય ત્યાં બધે જ (તદન્તને કાર્ય થાય) તે પ્રયોજન છે. સર્વત્ર એટલે ક્યાં ? અંગાધિકારમાં તેમ જ બીજેપણ. બીજે ઉપયોગી છે તેનાં ઉદાહરણ આપ્યાં. અંગાધિકારમાં – આતો હી ત્રિા સુપ ચા (એ સૂત્રો થી) ગાભ્યામ્ માં દીર્ઘ થશે, પરંતુ સૂત્રમાંના મતઃ દ્વારા તદન્તનું ગ્રહણ ન થાય તો) દખ્યા માં (દીર્ઘ) નહીં થાય. (સૂત્રમાં) પંચમ્યન્તની પર ન હોય તેવા પ્રત્યયનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું) હોય (તો) તે (દ્વારા તદન્તનું ગ્રહણ થાય તે પ્રયોજન) ૨૮ 390
389 વપ્રને જ સર્વત્રા એમ કહ્યું છે તો પછી હળદ્રુથવર્ના એ વા.માં વગર એમ કહેવાની જરૂર નથી એ શંકાને લક્ષમાં રાખીને કે. સમાધાન કરે છે કે સમસકત્વવિધ પ્રતિષઃ | એમ કહીને પ્રત્યયવિધિમાં તદન્તનો પ્રતિષેધ કર્યો છે તેથી વર્ણગ્રહણ હોય
ત્યાં પણ પ્રત્યય વિધિમાં પ્રતિષેધ થશે એ ભયનું નિવારણ કરવા માટે ત્યાં વગ્રહણ કર્યું છે. અન્યત્રોાહતમ્ એમ કહ્યું છે તે મત દુળા પ્રમાણે તલ નું હાલ થાય છે તેનો ઉલ્લેખ છે [ પ્રણવર્નમ્ નોધ (૩૩૯)] મધર માં મતો ટ્રી ત્રિા સુરે ના પ્રમાણે અત્ત અંગનો દીર્ઘ થાય છે. તમ્ ખ્યા--હસ્ત્રિ ઘા થી ટૂ નો લોપ થતાં ત્યાવીના -- આ યા--મતો ગુt - 1
ખ્યા-સુર વા થી દીર્ઘ થતાં મામ્ થાય છે. અહીં મ નો દીર્ઘ થયો છે. પરંતુ અહીં તદન્ત વિધિ ન થતો હોય તો પટ ગામ્ એ સ્થિતિમાં સુર ાા લાગુ ન પડે તો ધટાભ્યામ્ સિદ્ધ ન થાય.પરંતુ મતઃ એ વર્ણગ્રહણ છે તેથી તદન્તવિધિ થશે અને પ્રખ્યામ્ સિદ્ધ થશે. 390 વા.(૨૮) ને‘પ્રત્યયને રાખ્યાઃ ” એ સ્વરૂપે પરિભાષા તરીકે લેવામાં આવે છે. પ્રત્યયને વમત્સ વિહિતતતતત્ત હમ્ એ પરિભાષાથી તદન્તવિધિ સિદ્ધ થાય છે. જેમ કે ગોટા પ્રમાણે બન્ત અને ફૂબન્ત ને અપત્યાથે થાય છે. હવે મને વગેરેને રિો યજ્ઞ થી યન્ લાગીને મર્થ, વાઃ વગેરે થતાં એ ચબન્ત રૂપોને પબિયોઃા પ્રમાણે 8 થઇને જયા , વાત્યાયન થશે. પરંતુ પ્રત્યાગ્રહને ચમત્સ૦ એ પરિભાષાને કારણે પરમાર્થ શબ્દને જ નહીં થાય, કારણ કે અન્ નું વિધાન અને ને વિશે કરેલું છે તેથી તે યન્ત છે, પરંતુ પરમાણ્વ શબ્દ બન્ત નથી કારણ કે તેને અનુલક્ષીને ચન્ નું વિધાન કરવામાં નથી આવ્યું. પરિણામે પરમાર્થ માંના પર્વ એ યુગન્ત ને # (સાયનેચિ૦ પ્રમાણે માયન) થઇને ઘરમાયાઃ સિદ્ધ થશેતેિ રીતે પરમ
६३६
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |