Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 53

(૮) અથવા જન આકાર ( તહોય તે સંશી અને જેને આકાર ન હોય તે સંજ્ઞાા. લોકવ્યવહારમાં પણ આ કૃતિયુક્ત પિંડને દેવદત્ત વગેર સંશા આપવામાં આવે છે, તેમ સંશી આકારયુક્ત હોય છે જયારે સંશા તેવી નથી હોતી માટે સા, છે અને એ સંશી છે પરંતુ વૃદ્ધિ એ સંજ્ઞા છે. (૫) અથવા કોઇ ચિન લગાડીને સંજ્ઞા સચવાશે એમ દલીલ છે.
વૈજૂ અને વૃદ્ધિ એ આગમ-આગમી કે વિશે પણ-વિશેષ્ય નથી, પરંતુ આ સંશી છે અને વૃદ્ધિ સંજ્ઞા છે એમ સમજવાનું છે, કારણ કે સંજ્ઞા લઘુ હોય છે અને તે વારંવાર આવ્યા કરે છે. (૬) વ્યાકરણ શાસ્ત્રમાં ૩ TUTઃ | SUIન્તા પત્ | ઇત્યાદિ સંજ્ઞા સ્ત્રોમાં સંદી પહેલાં મૂકવામાં આવે છે અને સંજ્ઞા પછી, છતાં રાજૂ માં સંફા પહેલી મુકીને મંગળવા ચી વૃદ્ધિ શબ્દ દ્વારા સ્ત્રકાર ગ્રન્થનો મંગળથી પ્રારંભ કરવા માગે છે. (૭) અહીં સંડાને કારણે સંદીના બોધ થાય અને સંજ્ઞીને કારણે સંજ્ઞાનો બોધ થાય છે એમ નથી અર્થાત્ આ સૂત્રમાં ઇતરેતરો શ્રેય દોષ નથી આવતો, કારણ કે શબ્દ નિત્ય છે તેથી સંઘ દ્વારા સર્વે ને ઉત્પન્ન કરવામાં આવતા નથી પરંતુ વિદ્યમાન ગઢિની જ વૃદ્ધિ એમ સંડ્રા કરવામાં આવી છે. (૮) સૂત્રમાં -કારને તપુર (તઃ પરઃ રમત) એટલા માટે કર્યો છે કે તેથી ઉદાત્ત, અનુદાત્ત અને સ્વરિત દીર્ઘ - કારની પણ સંજ્ઞા થાય તે રીતે , શૈ પણ તપર (તત્િ ૧૨) હવાથી જે બે માત્રાવાળા (=દીર્ઘ છે . છે તેની જ વૃદ્ધિ સંજ્ઞા થશે. (૯) આ ત્રથી રજૂ એ સમુદાયની જ વૃદ્ધિ સંજ્ઞા થશે એમ કહેવું ઉચિત નથી કારણ કે જયાં સમુદાયની સંજ્ઞા કરવા ની હય.
ત્યાં ત્રમાં સદ શબ્દનો પ્રયોગ કરવામાં આવે છે. પરંતુ અહીં સમુદાયના પ્રત્યેક અવયવને લઇન વાદ્યસમાપ્તિ થાય છે, કેમ તેવદ્રત્તત્તિવUJIJતા મર્ચન્તામ્ એમ કહેવામાં આવે ત્યારે ત્રણે જણને ભોજન કરાવવામાં આવે છે, એટલે કે મુન ક્રિયા (ભાજન કરવા) સાથે પ્રત્યેકનો સંબંધ છે તેમ આ સ્ત્રમાં પણ વૃદ્ધિ શબ્દના બ-કાર, 9-કાર અને ૩-કાર એ ત્રણે સાથે સંબંધ થતાં પ્રત્યેકની વૃદ્ધિ સંજ્ઞા થશે.
0 JMવૃદ્ધ શિરૂ II (1) સત્રમાં નું ગ્રહણ શા માટે કર્યું છે તેની ચર્ચા. ૩-કાર, સંધ્યક્ષર અને વ્યંજનની નિવૃત્તિ થાય તે માટે ૨ નું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે તે દલીલનું ખંડન કરીને વ્યંજન નિવૃત્તિ માટે ૨૧ શબ્દ સૂત્રમાં મૂક્યો છે એમ અત્તે નિર્ણય કરે છે. (૨) આગળનાં બે સ્ત્રીમાંથી ગુખ અને વૃદ્ધિ એ શબ્દાની અનુવૃત્તિ થાય છે છતાં પ્રસ્તુત સ્ત્રમાં ગુણવૃદ્ધી નું ગ્રહણ શા માટે કર્યું છે એ પ્રશ્નનો ખુલાસા કરતાં કહે છે કે આગળનાં ત્રાદ્વારા જેની સંડ્રા કરવામાં આવી છે તે ગુણ અને વૃદ્ધિ , માત્ર ૬ નાં જ થાય છે એ સચવવા માટે ગ્રહણ કર્યું છે. ૩) પ્રસ્તુત સ્ત્ર માંડત્વા એ સૂત્રનું પૂરક (કોપ) છે એટલે કે ફુવો ગુણવૃદ્ધ સ્ત્રોડા એમ એક વાક્ય છે કે પછી આ સ્ત્ર સ્ત્રોડરજ્યા એ સ્ત્રનો અપવાદ છે? જો પૂરક હોય તો પુનઃા જેવામાં ઃ નું ગ્રહણ કરવું પડશે અને જયાં અન્ત ન હોય તેના સર્વાદશ થવાના પ્રસંગ આવશે. (૪) અપવાદ હોય તો ફુલ માત્રના ગુણ થતાં, અન્ત ન હોય તેવા નો પણ નુનિ જા સાર્વધનુર્ધધાતુ | સ્વસ્થ ગુનઃ વગેરે સ્ત્ર પ્રમાણે જુન થવાનો પ્રસંગ આવશે. તેથી પ્રસ્તુત સ્ત્ર ૩૫ત્રોન્યથા નું પ્રેરક પણ નથી કે તેના અપવાદ પણ નથી, પરંતુ સ્વતંત્ર પરિભાષા છે અને તે સૂત્રોમાં જેમનું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે તેમને રૂ નાં વિશેષણ તરીકે લઇશું તથી સમજાશે કે ગુન્ વગેરે પર થતાં રાન્ત અંગના ફુલ ના ગુણ થાય છે, પરિણામે અન્ય ના જ ગુણ થશે. (૫) અથવા તો અહીં મિr | વગેરેમાં જ શુ કે વૃદ્ધિ નું વિધાન છે ત્યાં ત્યાં નો ગુણ કે વૃદ્ધિ કરવાનાં હોય તે સ્થાન ના, નિર્દેશ છે તેથી દોષ નહીં આવે.