Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 302

सिद्धश्च विपर्यासः। यद्यपि जानाति संदेहस्तस्य भवत्ययं स तशद्बो लोतः गर्त इत्ययं स तशद्बो लूनः गीर्ण इति। तद्यथा। इतरत्रापि कतरदेवदत्तस्य गृहम्। अदो यत्रासौ काक इति। उत्पतिते काके यद्यपि तमुद्देश जानाति संदेहस्तस्य भवतीदं तद् गृहमिदं तद् गृहमिति ॥ एवं तर्हि कारककालविशेषात्सिद्धम् ॥५॥ कारककालविशेषावुपादेयौ। भूते यस्तशब्दः कर्तरि कर्मणि भावे चेति। तद्यथा। इतरत्रापि य एष मनुष्यः प्रेक्षापूर्वकारी भवति सोऽध्रुवेण निमित्तेन ध्रुवं निमित्तमुपादत्ते वेदिका पुण्डरीक वा॥ एवमपि प्रकीटेंत्यत्र प्राप्नोति।
लुङि सिजादिदर्शनात् ॥६॥ (આમ છતાં) શંકા તો રહેશે જ. જો કે માણસ જાણે છે છતાં તેને શંકા થાય છે કે સ્ત્રોતઃા ર્તિ વગેરેમાં છે તે (નિષ્ઠા) ત શબ્દ છે કે સૂનઃા ની વગેરેમાં છે તે નિષ્ઠા) ત છે? જેમ કે અન્યત્ર (લોક વ્યવહારમાં પણ બેમાંથી દેવદત્તનું ઘર કયુંએમ પૂછવામાં આવતાં)જેના ઉપર પેલો કાગડો બેઠો છે તે (એમ ઉત્તર મળે ત્યારે) કાગડો ઊડી જતાં જો કે તે એ સ્થળને જાણે છે છતાં તેને સંદેહ થાય છે કે તે ઘર આ હશે કે આ? 20 એમ હોય તો પછી
વિશિષ્ટ કારક અને કાળને કારણે ભેદ) સિદ્ધ થાય છે) Ifપા વિશિષ્ટ કારક અને વિશિષ્ટ કાળને ધ્યાનમાં લેવા જોઇએ. ભૂતકાળના અર્થમાં જેત શબ્દ છે તે કર્તા, કર્મ કે ભાવનો અર્થ દર્શાવે છે. અન્યત્ર પણ જે વિચારીને કામ કરનાર હોય છે તે ચંચળ નિશાનીને આધારે વેદિકા અથવા પુંડરીક જેવી સ્થિર નિશાની ગ્રહણ કરી લે છે અને તે દ્વારા મૂળ સ્થાનને ગોતી કાઢે છે). મ. એમ છતાં પણ બાવર્ટમાં નિષ્ઠા સંજ્ઞા) થવાનો પ્રસંગ આવશે. ૪
તુમાં સિદ્ વગેરે જોવામાં આવે છે તેથી (બાજીર્ણમાં નિષ્ઠા સંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ નહીં આવે) દા
20 વિચક્ષણ માણસ કાક ઊડે તે પૂર્વે તે અસ્થિર નિશાની ઉપરથી વેદી કે દોરેલા પુંડરીક જેવી સ્થિર નિશાની ખ્યાલમાં રાખે છે અને તેને આધારે કાક ઊડી ગયા પછી પણ જ દેવદત્તનું ઘર છે તેમ સમજી શકે છે. તે રીતે પૂર્વે જેને ૨ અનુબન્ધ લાગ્યો હતો તે અનુબન્ધયુક્ત ૪ અને વત્ ની નિષ્ઠા સંજ્ઞા કરવામાં આવી છે એમ સમજી શકાય છે. પરંતુ અનુબન્ધ લોપ થયા પછી શેષ રહેલ ત એ જ છે કે તન તેનો ખ્યાલ આવી ન શકે, કારણ કે અનુબન્ધનો લોપ થતાં મૂળ સાનુબન્ધ પ્રત્યયનો ખ્યાલ આવે તેવું કોઈ ચિહ્ન રહેતું નથી 22. અનુબન્ધની બાબતમાં વિશિષ્ટ કાળ, કારક વગેરે પુંડરીક અને વેદિકાનું કાર્ય કરશે, કારણ કે તે જોઈને અનુબન્ધનું સ્મરણ થશે અને તે ઉપરથી તેને કારણે થએલ કાર્ય બરોબર જાણી શકાશે.દા.ત. ટૂન રાશિ એમ કોઇ પ્રયોજે તો સૂત્રો જાણતો હોય તેને કાલનો કર્મના અર્થમાં પ્રયોગ જોઇને ચોક્કસ ખ્યાલ આવે છે કે નૂન માં પ્રત્યય છે.તે રીતે ટોતમ્ મામેતા એ પ્રયોગ ઉપરથી આ ઘેટું એ અર્થનો રોત શબ્દ છે જેને ઉણાદિ તન પ્રત્યય લાગ્યો છે એમ સમજાય છે. (ત્રોતઃ શાશ્વમેવો). 222 કીર્ણ માં ભૂતકાળ (૯) છે. એ ઉન્મા પ્રવીર્ણ નું સૂચક છે, કારણ કે પ્રાર્ટ માં તિતિ પ્રમાણે નિઘાત થાય છે. માત્ર અજીર્ણ કદાચ નિષ્ઠાન્ત હોય તો પણ નિઘાત થવાથી સ્વરમાં કોઈ ફેર પડતો નથી પરંતુ ના પ્રષ્ટિ માં (મા ને કારણે ન માગો થી મદ્ લોપ થયો છે) વત્ નો પ્રયોગ છે તેથી નિતૈિર્યચલ્વિન્તવિmચેવચરાત્રયુગ્મ પ્રમાણે નિઘાત નહીં થાય અને વશીષ્ટ એ ચર્ છે તેથી નિષ્ઠા ૨ ચનનતા અનુસાર આઘુદાત્ત થશે એમ દલીલ કરવામાં આવે છે પણ એ સૂત્રમાં પૂર્વ સૂત્ર સંજ્ઞાયિામુપમાનમ્' માંથી સંજ્ઞાયામ્ ની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી પ્રસ્તુત દૃષ્ટાન્તમાં તે સૂત્ર લાગુ નહીં પડે, કારણ કે પ્રાશીષ્ટ એ સંજ્ઞા નથી.પરંતુ એ સિનન્ત રૂપ છે તેથી આરિઃ સિવોડનતરસ્થાનું પ્રમાણે ચન્મ કાળી માં વિકલ્પ આદિ ઉદાત્ત થશે.
૨૩૭