Page Text
________________
1
ऊकालोऽज्झरस्वदीर्घप्लुतसंज्ञो भवतीत्युच्यते । न च ऋकार ल्लकारो वाजस्ति । ऋकारस्य ललकारस्य चात्वं वक्ष्यामि तचावश्यं वक्तव्यं प्लुतो यथा स्यात् । होतृ त्राकार होतृकारः होतुश्कारः होतृ दकारः होत्लुकारः होल्लूर कारः । किं पुनरत्र ज्यायः सवर्णसंज्ञा वचनमेव ज्यायः दीर्घत्वं चैव हि सिद्धं भवति अपि च ऋकारग्रहण दकारग्रहणं संनिहितं भवति । यथेह । ऋत्यकः । खट्व ऋश्यः माल ऋश्यः । इदमपि संगृहीतं भवति । खट्वऌकारः माल ऌकार इति। वा सुप्यापिशलेः। उपर्कारीयति उपार्कारीयति । इदमपि सिद्धं भवति । उपल्कारीयति उपाल्कारीयति ॥ यदि तर्ह्यकारग्रहणं संनिहितं भवत्युरण्रपरः ऌकारस्यापि रपरत्वं प्राप्नोति ।
૩, ૬ અને ર્ ઉચ્ચારણવાળો સ્વર અનુક્રમે હસ્ય, દીર્ઘ અને પ્યુત સંજ્ઞાવાળો થાય છે એમ કહેવાય છે પણ (ત્ વિદ્યુત) છા અને ← વર્ણો અન્નથી." પુત્ર કાર અને રદ કાર નો પ્માં સમાવેશ થાય તેમ કહીશ. તે • અવસ્ય કહેવું પડશે જેથી હોતા યાર-બારહો અને દોર→ ફોર હોસ્પા એમ પ્લુત થઇ શકે. પણ આમાં વધારે સારું શું છે? હા સવર્ણ સંજ્ઞાનું વિધાન કરવું તે જ સારું છે, કારણ કે દીર્ઘ તો સિદ્ધ થાય છે જ. વળી ત્રાકારનું ગ્રહણ થયું એટલે ન-કારનું પણ જોડાજોડ ગ્રહણ થાય છે. જેમ કે ઋત્વ પ્રમાણે વર્તી રવઃ। મારું ૠવઃ એ( ઉદાહરણો) માં(પ્રકૃતિભાવ) થાય છે તેમ” આ વત્વ જૈાઃ। માહ ટર્ઃ । (એ ઉદાહરણો) પણ આવરી લેવાશે. વા સુવ્યાપિરાન્ડેઃ । પ્રમાણે ૩૫ ૠારીતિ ના ૩૫ર્ઝરીતિ અને ઉપાર્ઝરીતિ એમ વૈકલ્પિક રૂપો થાય છે તેમ ૩૫ ટારીયતિ ના ઉ૫ારીતિ અને ઉપાારીતિ એમ વૈકલ્પિક રૂપો થઇ શકે. જો Æ કાર નું ગ્રહણ થયું એટલે હૈં કારનું પણજોડાજોડ ગ્રહણ થતું જ હોય તો કરણ્ ૨૬ઃ । પ્રમાણે હૈં ને સ્થાને પણ ગન્ ને બદલે ગર્ થવાનો પ્રસંગ આવશે.
148 ઉપરની દલીલ ના ઉત્તરમાં કહે છેઃ આ બે વાર્તિક કરવાની જરૂર છે. તે બે પ્રમાણે થતા દ્વિમાત્રિક ક્ષ અને સ્ત્ય દીર્ઘ ન થઇ શકે, કારણ કે તેઓ મજૂ નથી. આ બેની અઢી માત્રા છે તેથી તે અર્ નથી અથવા કેટલાક કહે છે કે આ બેનો પ્રયત્ન ઋનષ્ઠ, માંના Æ અને = ના વિવૃત પ્રયત્નથી દો છે, વૃર છે તેથી તેઓ અજ્ પ્રત્યાહારમાં -ના પર્ણો બારા સૂચવાતા નથી માટે તે બે અપ નથી તેથી દીર્ઘ પણ નથી, કારણ કે સુત્રકારે નઃ પૂ એમ કહ્યું છે.
149
કારણ કે જો રા-કાર વગેરે અશ્વ બને તો તેમને દીવ સંજ્ઞા પણ થઇ શકે, પરંતુ જે આ રસ- કાર અને ન્હાર અઢી માત્રા વાળા છે તેની દૃષ્ટિએ એ વર્ણોને અર્ સંજ્ઞા થવા છતાં દીર્ઘસંજ્ઞા નહીં થાય તેથી આ બે સ્વરો વિમાર્શક છે તેમ સ્વીકારવું જ વધારે સારૂં છે.
150 અર્થાત્ તિ ૠ વા વષનમ્। અને જીત હૈં વા વષનમ્। એ વાર્તિક સ્વીકારે છે તેણે પણ આ દ્વિમાત્રિક અને જૂ ની અપ્ સંજ્ઞા કરવી પડશે, જેથી પ્યુતકાર્ય થઇ શકે અને જો તથા હો જેવાંમાં ભુત સંજ્ઞા થઇ શકે. જો પ સંજ્ઞા ન હોય તો ધૃત સંજ્ઞા પણ દુર્લભ થશે .ભાષ્યકારે કહ્યું છે તેમને અ કરીસ” એનો અર્થ એ કે અયોવાહ માં આ દ્વિમાત્રિક દ-કાર અને -કારનો પાઠ કરીને તેઓ તેમને અપ્ સંજ્ઞા કરશે. '5' એટલે કે સવર્ણ સંજ્ઞા કરવી તે સારૂં છે કે પિત રદ વા॰ અને હૃતિ સ્ત્ય વા॰ એમ કહેવું વધારે સારૂં ? આ બન્ને વિકલ્પમાં બબ્બે રૂપો સિદ્ધ થઇ શકે છે. સવર્ણ સંજ્ઞા ન કરવામાં આવે તો કેવી રીતે બન્ને રૂપ સિદ્ધ થાય તે જોયું. સવર્ણ સંજ્ઞા સ્વીકારવામાં આવે તો પણ બન્ને રૂપ સિદ્ધ થશે બે શ્રૃ-કારને સ્થાને બે વાળો વિમાર્ગિક વૃક્ષ-કાર અથવા દીર્ઘ થશે. હ્ર-કારમાં પણ તે જ રીતે અંતરતમ ા-કાર થશે અથવા અંતરતમ ત્હ-કાર થશે. આમ બન્ને પક્ષે સામ્ય છે તેથી બેમાં વધારે સારો કયો વિકલ્પ છે તેમ અહીં પ્રશ્ન છે.
152 અહીં નિ.સા.(પૃ.૨૨૬),ચૌ.(પૃ.૨૫૦), યુ.મી.(પૃ.૩૫૦) માં પિ સિદ્ઘ મત। એમ પાઠ છે.ક. પૃ. વા.સા.(પૃ. ૨૪૯ ) માં લવ સારી મન એમ છે. અનુવાદ એ રીતે આપ્યો છે.
।
Jain Education International
ર
For Personal & Private Use Only
www.jainellbrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |