Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 154

શ્રવણ થવાનો પ્રસંગ આવે. હો ના મ ટોપઃ પ્રમાણે એકનો લોપ થાય છે. તે લોપ (તો) વિકલ્પ થાય છે, તેથી વિકલ્પ (બે નું) શ્રવણ થવાનો પ્રસંગ આવે. તો પછી આ છે રિ પ્રમાણે થતો લોપ નિત્ય છે, એ લોપ તો પદને અને રહેલા (૨) નો (થાય) એમ (કહ્યું) છે.એ (લો૫) પદને અત્તે આવેલાનો (કહ્યો) છે તે જાણી શકાતું નથી, કારણ કે (નહીં તો) આ અને પારૂ નાં અત્ નાં રૂપો માર્યા , પાસ્યા માં ( નો) લોપ નહીં થઇ શકે. (જો પૂર્વ -કાર સાથે અન્ પ્રત્યાહાર ન લેવામાં આવે, તો પછી મામ્ , વિનમ્ માં (ત્ર-કાર) ૨૫૧ થવાનો પ્રસંગ આવશે. आचार्यप्रवृत्ति पयति नात्र रपरत्वं भवतीति यदयमृत इद्धातोः इति धातुग्रहणं करोति। कथं कृत्वा ज्ञापकम्। धातुग्रहणस्यैतत्प्रयोजनम् । इह मा भूत् । मातृणाम् पितृणामिति । यदि चात्र रपरत्वं स्याद्धातुग्रहणमनर्थक स्यात् । रपरत्वे कृतेऽनन्त्यत्वादित्त्व न भ विष्यति। पश्यति त्वाचार्यो नात्र रपरत्वं भवतीति ततो धातुग्रहणं करोति। इहापि तीत्त्व न प्राप्नोति। चिकीर्षति जिहीर्षतीति । मा भ देवम्। उपधायाश्च। इत्येवं भविष्यति। इहापि तर्हि प्राप्नोति। मातृणाम् पितृणामिति । तस्मात्तत्र धातुग्रहणं कर्तव्यम् । एवं तत्र -ग्रहणसामर्थ्यात्पूर्वेण न परेण। यदि हि परेण स्यादण्ग्रहणमनर्थकं स्यात्। उरज्रपर इत्येव ब्रूयात् ॥ अस्मिंस्तह्मण्ग्रहणे संदेहः। अणुदित्सवर्णस्य चाप्रत्ययः इति। असंदिग्ध परेण न पूर्वेण । कुत एतत् । सवर्णेऽण् तपर घुर्ऋत्। વાત ઢાતો માં આચાર્ય પાણિનિએ ધાતુ શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું છે તે વ્યવહાર ઉપસ્થી જ્ઞાપન થાય છે કે આ (ઉદાહરણો માં (ત્રકાર) રપર થતો નથી. (એ) કેમ કરીને જ્ઞાપક (છે)? મણિમ્ પિતામ્ માં (ત્રા-કારને) ૧૫ર ન થાય એ સૂત્રમાં ધાતુ શબ્દ મૂકવાનું પ્રયોજન છે. જો અહીં થાય તો સૂત્રમાં ધાતુ શબ્દ મૂકવાનો કોઈ અર્થ ન રહે. જો પાછળ મૂકવામાં આવે તો અન્ત (ત્ર-કાર) ન હોવાથી ટૂ-કાર આદેશ નહીં થાય.પરંતુ આચાર્ય સમજે છે કે આ માતા, પિતૃગમ્) માં પાછળ મૂકવાનો નથી તેથી તેમણે
જો કે રિ પ્રમાણે નિત્ય લોપ સ્વીકારતાં બે રેફનું શ્રવણ નહીં થાય. વાસ્તવમાં ૩૨નું સૂત્રમાંનો મળ પૂર્વ -કાર સાથે છે તેથી રેફરાર થવાનો પ્રસંગ જ નથી. 10ો રિ પ્રમાણેનો રફ લોપ પદાન્ત રહેલા રેફને જ લાગુ પડે છે તેમ કહેવું ખોટું છે એ સ્પષ્ટ કરવા માટે આ બે દુરાન્ત આપ્યાં છેઃ મન અને મMI . મન- ૫ ધાતુના ફુરાત્ત અંગ ન નું નું બીજો પરુષ એકવચનનું રૂપ છે : ન-મનથતિને ઢા-નધ અતિરિક્સ થી સિન્ આદેશ, સુદ્રઢ થી મદ્ આગમ, પુન્ત તૂ૦ થી લઘુ ઉપધા સ નો ગુણ-- ૩રપૂ૦ થી રપર થતાં)-- નર્ધ સિમ્ (તી ચોપડા, તથા હ વૂ૦ થી અનુક્રમે ૧, ૨ અને સ્ નો લોપ) અન–વાવો વરરોડ થી જૂનો --મન-ફી નરો --નો થતાં-– મન - થી સ્નો --મન-રિ તૂવે થી { નો લોપ અને પૂર્વનો દીર્ઘ થતાં--મન-વરવસાનથો થી વિસર્ગ થઈને મન: સિદ્ધ થાય છે. મપાપા પણ એજ રીતે સિદ્ધ થાય છે. iડરજ્જુ પરા પ્રમાણે ત્ર- કારને સ્થાને થતો મન્ પ્રત્યાહારમાંનો (મ, ૨ અને ૩) વર્ણ પર થાય છે અર્થાત્ તેની પછી સ્કેન્ મૂકવામાં આવે છે. હવે માત નામ્ એ સ્થિતિમાં નાના પ્રમાણે અંગનો ઋ દીર્ઘ થશે, એટલે કે સ્ત્ર ને સ્થાને – આદેશ થશે. હવે દસ્વ ત્ર નો દીર્ઘ = થયો તેને ૩ર૦ સૂત્ર લાગુ પડશે એમ શંકાકારનું કહેવું છે, કારણ કે ત્ર એ અણ્ પ્રત્યાહારમાંનો વર્ણ છે. તેથી તેને સ્થાને મૂકવામાં આવતા ત્રા ને રાર કરવો પડશે અને તેથી મતિમ્ એમ અસાધુ રૂપ થવાનો પ્રસંગ આવશે. આમ ન થાય તે માટે આ સૂત્રમાં મન્ પૂર્વ -કાર સાથે લેવો જોઇએ એમ અહીં દલીલ છે. is ત્રત દાતો માં સૂત્રકારે ધાતુ શબ્દ મૂક્યો છે તે ઉપરથી સૂચવાય છે કે મતિમ્ વગેરેમાં પર નહીં થાય. જો મGિIકૂ માં ત્રણ ની પછી મૂકવાનો હોય તો માત્ર શબ્દમાં ત્ર-કાર અન્ને નહીં રહે, તેથી ત્રસંત દાતો પ્રમાણે ૬ લાગવાનો પ્રશ્ન નથી રહેતો. આથી એ સૂત્રમાં વાતોઃ શબ્દ મૂક્યો હોય કે ન મૂક્યો હોય તો પણ હું તો થવાનો જ નથી તેથી ધાતુ શબ્દ નિર્થક થઇને જ્ઞાપન કરે છે કે માતા વગેરેમાં ત્રા-કાર રપર થતો નથી.