Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 618

ऽव्यापारः। यदि केनचित्प्राप्नोति तेन भविष्यति। अथवानन्तरा या प्राप्तिः सा प्रतिषिध्यते। कुत एतत्। अनन्तरस्य विधिर्वा भवति प्रतिषेधो वेति। पूर्वाप्राप्तिरप्रतिषिद्धा तया भविष्यति। ननु चेय प्राप्तिः पूर्वा प्राप्ति बाधते। नोत्सहते प्रतिषिद्धा सती बाधितुम् ॥ यद्येवं परमवाचौ परमवाच इति सुप्तिङन्तं पदमिति पदसंज्ञा प्राप्नोति। एवं तर्हि योगविभागः करिष्यते। स्वादिषु पूर्व पदसंज्ञ भवति। ततः सर्वनामस्थानेऽयचि। पूर्व पदसंज्ञ भवति ।
(આ સૂત્ર) લાગુ નહીં પડે. જો કોઇ (સૂત્ર) થી (સંજ્ઞા) પ્રાપ્ત થતી હોય તો થશે અને તે પૂર્વ સૂત્રથી થાય છે અથવા તો સર્વનામાને એ પ્રતિષધ) ત્યાં પહોંચતો નથી તેથીએટલે કે પ્રતિષધ તો જે અવ્યવહિત રીતે પ્રાપ્ત થતું હોય તેનો કરવામાં આવે છે. 35 એ શા ઉપરથી? (કારણ કે, જે અવ્યવહિત હોય તેને લગતો વિધિ કે પ્રતિષેધ થાય છે. (એથી) પૂર્વે જે (સંજ્ઞા) પ્રાપ્ત થતી હતી તેનો પ્રતિષેધ નથી થયો. તેથી તે (સૂત્ર) થી (સંજ્ઞા) થશે. પરંતુ અમે કહીએ છીએ કે આ (સૂત્રદ્ધારા થતી સંજ્ઞાની) પ્રાપ્તિ પૂર્વ (સૂત્રથી થતી. સંજ્ઞા) પ્રાપ્તિનો બાધ કરશે 14 (પરંતુ એકવાર તેનો) પ્રતિષેધ થયા પછી તેનામાં બાધ કરવાની ગુંજાશ નથી રહેતી.137 જો એમ હોય તો પરમવાની પરમવાવ માં સુતરો પમ પ્રમાણે (વા) ને પદ સંજ્ઞા થવાનો પ્રસંગ આવે છે. 28 એમ હોય તો યોગવિભાગ કરવામાં આવશે.139 (પહેલા) સ્વા૩િ (એમ કહીશું) અર્થાત્ સ્વા િ(પ્રત્યય) પર થતાં પૂર્વે (રહેલ)ની પદ સંજ્ઞા થાય છે. તે પછી સર્વનામથનેડાિ એમ કહીશું) 140 અર્થાત્ (ના િથી ભિન્ન સર્વનામસ્થાન પ્રત્યય પર થતાં) પૂર્વે (રહેલ)ની પદ સંજ્ઞા થાય છે.
1નિષેધ પ્રાપ્ત થતો નથી એમ કહેવામાં આવે તો મસર્વનામસ્થાને એ પ્રસજયપ્રતિષેધ લેવામાં આવે કે પર્યદાસ, કોઇ પણ સંજોગોમાં પ્રતિષેધ લાગુ નહીં પડે એમ અહીં ભાવ છે. 135 “જે અવ્યવહિત રીતે પૂર્વ હોય તેને લગતો જ વિધિ કે નિષેધ હોઇ શકે એ પરિભાષા છે. પિચ (૩-૪-૮૭) પ્રમાણે સિ નો હિ થાય છે અને તે ગતિ છે તેમ વિધાન કર્યું તે પછીના વા ઇન્દ્રસિા (૩-૪-૮૮) માં વેદમાં વિકલ્પ થાય છે અને કહ્યું છે તેથી વેદમાં સિ નો દિ વિકલ્પ થાય છે એમ સમજવાનું નથી, પરંતુ એ સૂત્રની અવ્યવહિત પૂર્વે રહેલ પિત્ત્વ છે તેમાં વિકલ્પ થશે એમ સમજવાનું છે, કારણ કે સર્દિ એ અનન્તર નથી પણ મપત્ નું વિધાન અનન્તર છે. તે પ્રમાણે અહીં પણ વાવિ પ્રમાણે થતી સંજ્ઞા સર્વનામસ્થાને એ પ્રતિષેધની અનન્તર છે, અવ્યવહિત રીતે પૂર્વ છે, સુવન્ત પમ્ પ્રમાણે થતી પદ સંજ્ઞા અનન્તર નથી તેથી સ્વાદ્વિ થી થતી પદ સંજ્ઞાનો નિષેધ થશે સુવન્ને પ થી થતી પદ સંજ્ઞાનો નહીં થાય કારણ કે તે પ્રતિષેધની અનન્તર નથી તેથી પ્રતિષેધ તેને પ્રાપ્ત થતો નથી, પ્રતિષેધ ત્યાં સુધી પહોચતો જ નથી. 136 એટલે કે પૂર્વ સૂત્ર હિન્ત (૧-૪-૧૪) ] થી પ્રાપ્ત થતી સંજ્ઞાનો આ સ્થિષ્યિસર્વનામસ્થાને (૧-૪-૧૭)થી પ્રાપ્ત થતી] સંજ્ઞા બાધ કરશે, કારણ કે તે પર છે. 137 કારણ કે સ્વાર્ષિ થી પ્રાપ્ત થતી સંજ્ઞાનો સર્વનામસ્થાને એ પ્રતિષેધ બાધ કરે છે. વાષિ૦ થી પ્રાપ્ત થતી સંજ્ઞા સુવન્તમ્ થી થતી સંજ્ઞાની બાધક છે કે તેનો પોતાનો જ મસર્વનામસ્થાને એ પ્રતિષેધ દ્વારા બાધ થાય છે એ બાબત વિચારતાં કહી શકાય કે જે પ્રાપ્ત થતું હોય તેનો જ તે દ્વારા બાધ કરવામાં આવે એમ તો હોઈ ન શકે, પરંતુ અહીં એમ સમજવાનું છે કે સ્વાદ્રિપુ દ્વારા થતી સંજ્ઞાની સર્વનામસ્થાન માં પ્રાપ્તિ જ નથી એ જ અહીં બાધ થશે. આમ સર્વનામસ્થાન માં જેની પ્રાપ્તિ જ નથી , જે પોતે બાધિત થઇ ગઇ છે તે પૂર્વ સંજ્ઞાનો બાધ કેવી રીતે કરી શકે? કારણ કે તેને તો ત્યાં અવકાશ જ નથી. 138 રનવા વગેરેમાં ઉત્તરપદ વાન્ ના લુપ્ત વિભક્તિ પ્રત્યયનું પ્રત્યયલક્ષણ થતાં સુવન્તમૂડ પ્રમાણે તેને પદ સંજ્ઞા થશે.તેથી પદાન્ત જૂનું સુત્વ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ કહેવા માગે છે. (નોધ૧૩૩). 139 પરમવાવ વગેરેમાં ઉત્તરપદની પદ સંજ્ઞા થશે એ શંકાના નિરાકરણ માટે યોગવિભાગ કરવાનું કહે છે, કારણ કે તેમ કરવામાં આવે તો સર્વ પ્રકારે પ્રાપ્ત થતી સંજ્ઞાનો પ્રતિષેધ થતાં દોષ નહીં આવે.
મૂળ સર્વનામને જો એમ છે તેનું સર્વનામસ્થાનેડા એમ થતાં નન્નો કમ ઉલટો થાય છે એ વાતને લક્ષમાં રાખીને કે. કહે છે કે સર્વનામસ્થાને માં જન છે તેને જ સાથે લેવાથી તેનો ઉત્તરપદ સાથે સંબંધ ન રહેતાં અધ્યાહાર્ય ક્રિયાપદ મવતિ ની સાથે થશે