Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 583

सिद्धमेतत्। कथम्। प्रसक्तादर्शन लोपसंहं भवतीति वक्तव्यम्। यदि प्रसक्तादर्शन लोपसंहं भवतीत्युच्यते ग्रामणीः सेनानीः अत्र वृद्धिः प्राप्नोति ।। प्रसक्तादर्शनं लोपसंज्ञ भवति षष्ठीनिर्दिष्टस्य। यदि षष्ठीनिर्दिष्टस्येत्युच्यते चाहलोप एवेत्यवधारणे चादिलोपे विभाषा इत्यत्र लोपसंज्ञा न प्राप्नोति । अथ प्रसक्तादर्शनं लोपसंहं भवतीत्युच्यमाने कथमिवैतत्सिध्यति । को हि शब्दस्य प्रसङ्गः। यत्र गम्यते चार्थो न च प्रयुज्यते। अस्तु तर्हि प्रसक्तादर्शन लोपसंज्ञं भवतीत्येव । कथं ग्रामणीः सेनानीः। योऽत्राणः प्रसङ्गः क्विपासौ बाध्यते॥ प्रत्ययस्य लुक्श्लुलुपः ॥११॥ ६१ ॥ એ સિદ્ધ થાય છે. કેવી રીતે ? (કારણ કે) જેનો પ્રસંગ હોય તેના અદર્શન (અનુચ્ચારણ) ની લોપ સંજ્ઞા થાય છે એમ કહેવું પડશે. જેનો પ્રસંગ હોય તેના અદર્શનની લોપ સંજ્ઞા થાય છે એમ કહેવામાં આવે તો આ ગ્રામજીઃ સેનાનીઃ માં વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવે છે. 10 ષષ્ઠી દ્વારા જેનો નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હોય " અને જેનો પ્રસંગ હોય તેના અદર્શનની લોપ સંજ્ઞા થાય છે. જો ષષ્ઠી નિર્દિષ્ટનું (અદર્શન તે લોપ) એમ કહેવામાં આવે તો વહિપ વધારણમ્ પાોિ વિમાકા એ (સૂત્રો) માં લોપ સંજ્ઞા લાગુ નહીં પડે. હવે જો પ્રસંગ હોય તેના અદર્શનની લોપ સંજ્ઞા થાય છે એમ કહેવામાં આવે તો એ (સૂત્રોમાં લોપ સંજ્ઞા) કેવી રીતે સિદ્ધ થશે ? શબ્દનો પ્રસંગ એટલે શું ભલા? જયાં અર્થ સમજાય પરંતુ (શબ્દ) ન પ્રયોજાય તે પ્રસંગ). “ તો પછી જેનો પ્રસંગ હોય તેના અદર્શનની જ ભલે સંજ્ઞા થાય તો પછી શ્રીમળી સેનાનીઃ એ કેમ થશે ? અહીં જે મU થવાનો પ્રસંગ આવે છે તેનો વિવધૂ દ્વારા બાધ થાય છે
પ્રત્યયના અદર્શનને સુધ, શુ, સુન્ કહે છે | ૧ ૧/૬૧||
કરવો પડે, કારણ કે ત્રપુ વગેરેમાં મળ કે વિવધૂ નો પ્રસંગ જ નથી. હવે પ્રસ નો અર્થ ક્યાંથી આવ્યો? જેમ તિ ની અનુવૃત્તિ સ્વીકારી. છે તેમ સ્થાનિવાઃ૦ માંથી સ્થાની ની અનુવુ તિ સ્વીકારવાથી એ અર્થ થશે, કારણ કે ચાની એટલે પ્રસ, જેનો પ્રસંગ હોય, જેને શાસ્ત્ર કે અર્થ દ્વારા અવકાશ હોય તે.[સ્થાને ત્વનુવર્તતા તર્થગ્ન પ્રસકે તિા પ્રસંસ્થાનુથારને પસંજ્ઞ ચાતા શ.કો (પૃ.૨૫૬)]. જેમ કે નોધાયા ટૂ-ૌષા વ્ અહીં ર્ નો લોપ થાય છે. તે શાસ્ત્રધારા જેનો પ્રસંગ હોય તેનું અનુચ્ચારણ(પ) છે.જયારે ન વાહë માં પરિગણિત ૨ તા વગેરેનો વાોિ વિભાવ પ્રમાણે લોપ થતાં પ્રથમ વાક્યમાં તિ વિભક્તિ વિકલ્પ અનુદાત્ત થતી નથી.જેમ કે ત્રિીમિર્યનેતા નેતા અને વિસ્ટા ત્રીદો મવન્તિા શ્વેતા બન્યાય સુહન્તિા અહીં અનુક્રમે વા અને ર લોપ થવા છતાં અર્થ સમજાય છે તથા પ્રથમ વાક્યના નેત અને મત્ત માં વિકલ્પ નિઘાત થાય છે. આ બે અર્થ દ્વારા અનુચ્ચારણ પ્રસંગનાં દૃષ્ટાન્ત છે. i૦ માત્ર પ્રસક્ત હોય તેનું અનુચ્ચારણ લોપસંજ્ઞક થાય તો ગ્રામની વગેરેમાં વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવશે, કારણ કે તેમાં ગ્રામ એ કર્મ, ની એ ધાતુ અને કર્તાનો અર્થ એ સર્વ સામગ્રી હાજર હોવાથી વર્મસ્થ| પ્રમાણે મ નો પ્રસંગ છે પરંતુ તેનું અનુચ્ચારણ (મન) છે તેથી લોપ સંજ્ઞા લાગુ પડવાથી પ્રત્યયલક્ષણથી વૃદ્ધિ થવાનો પ્રસંગ આવશે.
અહીં ઉઠીચાને યોTI માંથી પછી ની પણ અનુવૃત્તિ થાય છે. તેની વિભક્તિ બદલીને પ્રસન્નસ્થ ને તેના વિશેષણ તરીકે લઇને પ્રસM Sષ્ટ્રન્તિસ્ત્ર અને ટોપ: 1 એમ યોજના કરીશું. : લોપ સંજ્ઞા ન થવાથી મર્યાન્તિમાં નિઘાતનો વિકલ્પ પ્રાપ્ત નહીં થાય. કે વાઢિ નો લોપ થાય છે ત્યાં શાસ્ત્રને કારણે અનુચ્ચારણનો પ્રસંગ હોય તો શંકાકાર કહે છે તે પ્રમાણે લોપ સંજ્ઞા ન થઇ શકે પરંતુ ત્યાં તો અર્થને કારણે અનુચ્ચારણનો પ્રસંગ છે તેથી લોપ સંજ્ઞા અવશ્ય થશે અને જોત તથા મવત્તિ માં વિકલ્પ નિઘાત નહીં થાય.
માત્ર શાસ્ત્રને કારણે જ નહીં પણ અર્થને કારણે અનુચ્ચારણનો પ્રસંગ હોય તેનું ગ્રહણ થાય છે. તે એ રીતે કે અર્થ સમજાય છે છતાં તેનો વાચક શબ્દ ન પ્રયોજાય એટલે કે તેનું અનુચ્ચારણ થાય તે પ્રશ્ન છે. તેથી દોષ ઊભો રહેશે. is Fષ્ઠનિર્દિષ્ટ એ ન લઇએ તો ગ્રામીઃ માં સન્ નો પ્રસંગ આવશે એમ કહેવું યોગ્ય નથી, કારણ કે બે વૈકલ્પિક વિધાનોમાંથી એકનો અમલ થયા પછી તે જ પ્રયોગમાં બીજા વિકલ્પનું વિધાન કરનાર શાસ્ત્રનું પ્રામાણ્ય રહેતું નથી અહીં સત્સંદિપકુહ૦ સૂત્ર દ્વારા વિવ૬ નું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તે વર્ષથ[I નો અપવાદ છે તેથી પરિતાપવા વિષયમુત્સઃ પ્રવર્તતા અપવાદના પ્રદેશને છોડીને ઉત્સર્ગ અમલી બને છે એ ન્યાયે અહીં મ નો પ્રસંગ જ નથી પરિણામે વિશ્વ પ્રત્યય મન્ નો બાધ કરશે.