Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 643

उभयनिर्देशे विप्रतिषेधात्पञ्चमीनिर्देशः॥३॥ उभयनिर्देशे विप्रतिषेधात्पञ्चमीनिर्देशो भविष्यति ॥ कि प्रयोजनम्।
प्रयोजनमतो लसार्वधातुकानुदात्तत्वे ॥४॥
वक्ष्यति तास्यादिभ्योऽनुदात्तत्वे सप्तमीनिर्देशोऽभ्यस्तसिजर्थ इति। तस्मिन् क्रियमाणे तास्यादिभ्यः परस्य लसार्वधातुकस्य लसार्वधातुके परतस्तास्यादीनामिति संदेहः । तास्यादिभ्यः परस्य लसार्वधातुकस्य ।।
बहोरिष्ठादीनामादिलोपे ॥५॥ बहोरुत्तरेषामिष्ठेमेयसामिष्ठेमेयःसु परतो बहोरिति संदेहः। बहोरुत्तरेषामिष्ठेमेयसाम्॥
गोतो णित् ॥६॥
गोतः परस्य सर्वनामस्थानस्य सर्वनामस्थाने परतो गोत इति संदेहः। गोत परस्य सर्वनामस्थानस्य ॥
જ્યાં (પંચમ્યન્ત અને સપ્તમ્યન્ત એ) બન્નેનો નિર્દેશ હોય ત્યાં વિપ્રતિષેધને કારણે પંચમી નિર્દેશથશીડા 27 જયારે (સૂત્રમાં પંચમ્યન્ત અને સપ્તમ્યન્ત એ) બન્નેનો નિર્દેશ હોય ત્યાં વિપ્રતિષેધને કારણે (બલવત્તર હોવાથી ) પંચમી નિર્દેશ થશે. તેનું પ્રયોજન શું? મૂ-કારાન્ત (ઉપદેશ)ની પછી આવતા ૪ સાર્વધાતુકનો અનુદાત્ત (થાય છે) ત્યાં પ્રયોજન છે જા
(વાર્તિકકાર) કહેશે કે તાસિ વગેરેની પર થતા સાર્વધાતુક (આદેશ) અનુદાત્ત થાય છે તેનું વિધાન કરતા સૂત્રોમાં હિન્દુ અને મુખ્યપ્ત માટે સપ્તમી નિર્દેશ કરવો જોઇએ). તે (સપ્તમી નિર્દેશ) કરવામાં આવતાં તાસિ વગેરેથી પર સાર્વધાતુકનો (અનુદાત્ત થાય છે), કે પછી ૪ સાર્વધાતુક પર થતાં તાસિ વગેરેનો અનુદાત્ત થાય છે એ પ્રકારનો) સંદેહ થાય છે, (પણ) તાસિ વગેરેની પછી આવતા સ સાર્વધાતુકનો જ (અનુદાત્ત) થાય છે. વ૬ ની પછી લાગતા ઝનૂ વગેરેના આદિનો લોપ થાય છે (એ પ્રયોજન) Ifપા 28
વઘુ પછી આવતા ટુન , મનિસ્ અને સુન્નો લોપ થાય છે, કે પછી , ટુનિસ્ અને ક્સુન પ્રત્યય પર થતાં વહુ નો લોપ થાય છે એ સંદેહ થાય છે. પરંતુ (પંચમીનિર્દેશને કારણે) વહુ ની પર થતા રુઝન, ટૂનિસ્ અને સુન નો લોપ થાય છે (એમ સમજાશે). નાતો તિા પ્રમાણે સર્વનામસ્થાન વિભક્તિ દત્ થાય છે ત્યાં પ્રયોજન છે ૬I. (અહીં) પછી આવતી સર્વનામસ્થાન વિભક્તિ)નું, કે પછી સર્વનામસ્થાન (વિભક્તિ) પર થતાં નો (શબ્દ)નું દિત થાય છે, એ સંદેહ (થાય છે પરંતુ) પછી (આવતી સર્વનામસ્થાન વિભક્તિ)નું નિત્વ (થાય છે)
એટલે કે ના રહ્યા પ્રમાણે તેમના આદિનો લોપ થશે અને બીજા વહો એ ષષ્ઠીને કારણે વહુ નો મૂ આદેશ થશે. આમ પંચમીને કારણે વહુ નિમિત્ત બને છે અને ષષ્ઠીને કારણે કાર્યો, સ્થાની બને છે તેથી પર્યાય નહી કરવો પડે અને સંદેહ પણ નહીં રહે. 227 જયારે બન્નેનો નિર્દેશ હોય ત્યારે સૂત્રપાઠ પ્રમાણે પંચમીનો પાઠ પર છે તેથી પંચમી થશે. આગળ કહેશે વિમવિરોષનિર્દેા (વા.૧૩). તે પ્રમાણે જે ચરિતાર્થ ન હોય તે વિભક્તિ થશે. આમ છતાં : ઉસ દુઃા માં ૩ઃ એ પંચમી અને સિ એ સપ્તમી બન્ને ચરિતાર્થ છે. તેમને અન્યત્ર અવકાશ નથી છતાં અહીં પંચમી જ બલવત્તર થશે તેથી કોઇ દોષ નહીં આવે. 22* (નોધ ૨૨૬).
૫૭૮