Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 423

वक्ष्यत्येतत्। अजादीनामटा सिद्धमिति ॥ अथवा यत्तावदयं सामान्येन शक्नोत्युपदेष्टुं तत्तावदुपदिशति प्रकति ततो वलाद्यार्धधातुकं ततः पश्चादिकारम्। तेनार्य विशेषेण शद्वान्तरं समुदाय प्रतिपद्यते। तद्यथा। खदिरखुर्द्धरयोः। खदिरबुबुरौ गौरकाण्डौ सूक्ष्मपर्णौ। ततः पश्चादाह कण्टकवान्खदिर इति। तेनासौ विशेषेण द्रव्यान्तरं समुदाय प्रतिपद्यते॥
(વાર્તિકકાર) એ કહેશે કે મના િધાતુઓનો (સ્વર) મદ્ દારા સિદ્ધ થાય છે (નાનામટા સિમ્I)”અથવા (વાર્તિકકાર) એ કહેશે કે પહેલાં તો આ (સૂત્રકાર) જેનો સમાન્ય રીતે ઉપદેશ કરી શકાય તે પ્રકૃતિનો ઉપદેશ કરે છે, તે પછી વાદ્રિ આર્ધધાતુકનો અને ત્યાર બાદ ટૂ-કારનો (ઉપદેશ કરે છે). તે વિશેષ (ઉપદેશ) ને પ્રતાપે એ ત્રણનો) સમુદાય (ત્રણથી જુદ) અન્ય શબ્દ છે એમ એ (અધ્યેતા) ને સમજાય છે. જેવી રીતે ખેર અને બાવળની બાબતમાં બને છે તેમ, “ખેર અને બાવળ બન્નેનાં થડ શ્વેત હોય છે અને પાંદડાં પણ ઝીણાં હોય છે” (એમ કહ્યા) પછી કોઇ કહે કે ખેર સૂકી છાલના કવચવાળો હોય છે તો તે વિશિષ્ટ ગુણને કારણે એ (શ્રોતા શ્વેત થડ,ઝીણાં પાંદડાં અને સૂકીછાલ રૂ૫) સમુદાય જુદો જપદાર્થ છે તેમ સમજે છે.
27 ન માને એ સૂત્ર ઉપર મનાનામટા સિદમા એ વાર્તિક છે. તે ઉપર ભાષ્યકાર કહે છે, “મનાલીનારૈવ સિદ્ધમિતિ નાર્થ માટે અર્થાત્
નાદ્રિ ધાતુઓને સુ વગેરેમાં(ના આગમ ન થતાં) મદ્ લાગે તો પણ કાર્ય સિદ્ધ થાય છે તેથી માર્ નું વિધાન કરવાની જરૂર નથી, એટલે કે માઉનાનામ્ એ સૂત્રનું પ્રત્યાખ્યાન કરી શકાય.વળી ધાતુના આદિ સ્વર અને મને સ્થાને આદર્શ પ્રમાણે વૃદ્ધિ એકાદેશ થાય છે તે થવામાં પણ વાંધો નહીં આવે, કારણ કે માટશા ને સ્થાને મટશ્ચત એમ સૂત્ર કરાશે.તેથી મ અને તેની પછી આવતા સ્વર એ બેને સ્થાને વૃદ્ધિ એકાદેશ થશે.(વૃથર્યમતિ ભા.). માનાવી. એ સૂત્રનું પ્રત્યાખ્યાન કરીને દોષનું નિવારણ તો કર્યું પણ વાસુદ્ર પરમૈપવૃત્તિો દિશા પ્રમાણે વિકિમાં પરસ્મપદમાં વાસુદ્દે આગમ લાગે છે તે ઉદાત્ત અને હિન્ છે. અહીં બહુવ્રીહિ કરીએ તો પણ પરમૈદેવુ એ પદનું વ્યવધાન હોવાથી ઉત્ત નો સંબંધ એ બહુવ્રીહિ સાથે થઇ નહીં શકે. અહીં પણ વાસુદ્ ઉદ્દાત્તઃ પરમૈષા એમ સૂત્ર પાઠ કરવામાં આવે તો દોષ નહીં આવે.(ઉ).આગળ એકદેશીનો મત દર્શાવ્યો તે પ્રમાણે આગમસહિત ને આગમરહિતના આદેશ ગણીને પ્રસ્તુત સૂત્ર સમજાવ્યું. હવે અથવા થી સિદ્ધાન્તીનો મત ચર્ચે છે. તદનુસાર આ સૂત્ર ને ટિસ્ અને ત્િ આગમનો જ બોધ કરાવતી પરિભાષા તરીકે સ્વીકારવાથી પણ શબ્દ નિત્ય છે એ મતને વાંધો નહીં આવે.. 28 સૂત્રકાર પ્રથમ સામાન્ય (પ્રતિ) નો ઉપદેશ, પછી વરુદ્ર આર્ધધાતુક પ્રત્યય(જેમ કે તનો ઉપદેશ, તે પછી ટૂ-કાર(૮) નો ઉપદેશ કરે છે. તળવ્યાનીયર થી નિર્ણત થએલ તળે ને પછી થી હું-કાર લાગે છે તેમ સ્વીકારવામાં આવે તો તો શબ્દ નિત્ય છે, વ્યાકરણ દ્વારા નિષ્પન્ન કરવામાં આવતો નથી એ મતનો વિરોધ થશે. પરંતુ તેમ નથી. આ મત પ્રમાણે તો મૂળ તવ્ય પ્રત્યયથી ભિન્ન અને સમુદાયભૂત તન્ય એ અન્ય પ્રત્યયનો જ ખ્યાલ આવે છે. અને તેને વિશે આ તત્ય છે એ ખ્યાલ જતો રહે છે. આમ પ્રથમ સામાન્ય અને પછી વિશેષ એમ કમપૂર્વક અવયવનું પ્રતિપાદન થવાથી પૂર્વે જે અવયવરહિતનો ખ્યાલ હતો તે સાવચવ અને ભિન્ન છે તેમ ખ્યાલ આવે છે. આમ જેમ આદેશની બાબતમાં છે તેમ આગમમાં પણ માત્ર દૃષ્ટિમાં ફેર થાય છે તેમ સ્વીકારવાથી શબ્દનું નિત્યત્વ જળવાઈ રહેશે.આ વાત ભાષ્યકાર દૃષ્ટાન્ત દ્વારા સમજાવે છે કોઇએ ઝીણાં પર્ણ, અંદરથી શ્વેત છાલ એમ કહીને ખેર અને બાવળનું સામાન્ય વર્ણન કર્યું હોય તે ઉપરથી અન્ય વ્યક્તિને ખેર વિશે તે બાવળ છે તેમ જે ખોટો ખ્યાલ બંધાય તેનું વાન વીરઃ (ખેરને ઉપરના ભાગમાં સૂકી છાલનું કવચ હોય છે) એમ કહેવાથી ખેર એ બાવળ નથી પણ તેથી ભિન્ન પદાર્થ છે તેમ સમજાય છે. તે રીતે અહીં પણ સામાન્ય રીતે કરવામાં આવેલ ઉપદેશને લીધે જયાં તવ્ય હોવાનો ખ્યાલ આવતો હોય ત્યાં ડૂતવ્ય નો ખ્યાલ આવે છે. કિ,વા.શા.હિ, વા.શા.મ.માં અટવાનું રવિ પાઠ છે. સન્નાહ ૩પરિતનપુત્વઃ (ઉ.) ઉપર કહ્યો તે મતમાં વાચક શબ્દની વ્યુત્પત્તિ કરી છે. હવે અથવા તાડનુપૂલ્ય દ્વારા જે મત દર્શાવ્યો છે તેમાં કલ્પિત શબ્દના સાક્ષાત્ બોધ દ્વારા અખંડ વાચક શબ્દ નો બોધ છે.
રૂપ૮