Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 596

न वा पृथक्संज्ञाकरणात् ॥७॥
न वैष दोषः। किं कारणम्। पृथक्संज्ञाकरणसामर्थ्याल्लुकि श्लुविधिर्न भविष्यति ॥ तस्माददर्शनसामान्याल्लोपसंज्ञा लुमत्संज्ञा अवगाहते। यदि तीदर्शनसामान्याल्लोपसंज्ञा लुमत्संज्ञा अवगाहत एवं लुमत्संज्ञा अपि लोपसंज्ञामवगाहेरन्। तत्र को दोषः। अगोमती गोमती संपन्ना गोमतीभूता। लुक्तद्धितलुकि इति ङीपो लुक्प्रसज्येत। ननु चात्रापि न वा पृथक्संज्ञाकरणादित्येव सिद्धम्। यथैव तर्हि पृथक्संज्ञाकरणसामर्थ्याल्लुमत्संज्ञा लोपसंज्ञा नावगाहन्त एवं लोपसंज्ञापि लुमत्संज्ञा नावगाहेत। तत्र स एव दोषो लुक्युपसंख्यानमिति। अस्त्यन्यल्लोपसंज्ञायाः पृथक्संज्ञाकरणे प्रयोजनम्। किम् । लुमत्संज्ञासु यदुच्यते तल्लोपमात्रे मा भूदिति ॥
અથવા જુદી જુદી સંજ્ઞાઓ કરી છે તેથી એ દોષ આવતી નથી કા કા
અથવા એ દોષ નથી આવતો). તેનું શું કારણ? ભિન્ન ભિન્ન સંજ્ઞાઓ કરી છે તેથી. (સુ% વિગેરે ) ભિન્ન સંજ્ઞા કરી છે તેને પ્રતાપે સુન્ન થાય ત્યાં રહુ વિધિ નહીં થાય. તેથી (બધે) અદર્શન સમાન હોવાથી ટોપ સંજ્ઞા સુમત સંજ્ઞાઓમાં લાગુ પડે છે. અદર્શન (બધે) સમાન લેવાથી જેમ લોપ સંજ્ઞા સુમત સંજ્ઞાઓના ક્ષેત્રમાં લાગુ પડે છે તે રીતે સુમન્ સંજ્ઞાઓ પણ લોપ સંજ્ઞા (ના ક્ષેત્ર) માં લાગુ પડે તેવો સંભવ છે. તેમાં શો વાંધો છે? 2 (એ વાંધો કેગોમતી ગોમતી સંપન્ના ગોમતીમૂતા માં કુદિત પ્રમાણે ફી નો સુ% થવાનો પ્રસંગ આવે. અરે અહીં પણ ‘અથવા ભિન્ન સંજ્ઞાઓ કરવામાં આવી છે એમ (જે કહ્યું છે, તેથી જ સિદ્ધ થાય છે. તો પછી જેમ પૃથક સંજ્ઞા કરવાને પ્રતાપે સુમત સંજ્ઞાઓ લોપ સંજ્ઞા(ના ક્ષેત્ર)માં લાગુ નથી પડતી તેમ લોપ સંજ્ઞા પણ સુમ– સંજ્ઞાઓ (ના ક્ષેત્ર) માં લાગુ નહીં પડે. તેમ થતાં ‘સુન્ન થાય ત્યાં ઉપસંખ્યાન કરવું પડશે” એમ (જે કહ્યો, તે જ દોષ ઊભો રહેશે. લોપ એ અલગ સંજ્ઞા કરવા પાછળ જુદું જ પ્રયોજન છે. “ શું છે? એ કે સુમનૂ સંજ્ઞાઓ (પ્રમાણે થતા અદર્શન) વિશે જે (કાર્ય) કહેવામાં આવે છે તે (કાર્ય) ગમે તે લોપમાં ન થાય.
કા સંજ્ઞા પ્રદેશોમાં એક જ સંજ્ઞા દ્વારા સંજ્ઞીનો બોધ થઇ શકે તેમ હોવા છતાં સૂત્રકારે , , સુન્ એમ ત્રણ સંજ્ઞા કરી છે તેથી સુ% વગેરે સંજ્ઞાઓ દ્વારા જે અદર્શન થાય છે (તદ્ભાવિત) તેનું સુ સંજ્ઞા વગેરે દ્વારા ગ્રહણ થશે તેથી તુજ એટલે સુ% સંજ્ઞા દ્વારા કરેલું અદર્શન, એટલે શુ સંજ્ઞા દ્વારા કરેલું અદર્શન અને સુન્ એટલે સુન્ સંજ્ઞા દ્વારા કરેલું અદર્શન એમ સમજાશે. 52 ત્રણ સંજ્ઞાઓનું પૃથક વિધાન કર્યું છે તેને પ્રતાપે તેઓ એકબીજાના ક્ષેત્રમાં લાગુ ન પડે તે બરોબર છે, પરંતુ લોપ સંજ્ઞાના વિષયમાં તો તે પ્રવૃત્ત થાય તે શક્ય છે. તેથી મનોમતી ગોમતી સંપન્ના નમતમૂતા માં સમૂતાવે ખ્યાતિયોને સંતરિ વિઃા પ્રમાણે વ્રિ થાય છે તેમાં સ્વર્ણ તૂ છે ,૨ ઉચ્ચારણાર્થે છે અને શેષ રહ્યો અમૃત ત્ તેનો વેરવૃ#સ્થા (૬-૧-૬૭) પ્રમાણે લોપ થાય છે. એ સૂત્રમાં રોલ્યોઝિા (૬-૧-૬૬) માંથી કોઃ ની અનુવૃત્તિ થાય છે તેથી ચૂનું લોપ દ્વારા અદર્શન થાય છે. હવે લોપના ક્ષેત્રમાં સુજ્જ લાગુ પડે તો ચૂનો સુન્ન થયો છે તેમ સમજાશે .પરિણામે ગુજૂ થતાં જે કાર્ય થતું હોય તે થવાનો પ્રસંગ આવતાં સુવતરિતક્રિા પ્રમાણે ગોમતી ના હીન્દુ નો લોપ થવાનો અનિષ્ટ પ્રસંગ આવશે. તેથી સમજાય છે કે લોપ સંજ્ઞામાં તદ્ભાવિતનું ગ્રહણ થતું નથી, પરંતુ સુ વગેરેમાં થાય છે, કારણ કે ત્યાં ત્રણ અલગઅલગ સંજ્ઞાઓ કરી છે અને તે તે સંજ્ઞા દ્વારા થએલ અદર્શનને સુ વગેરે સંજ્ઞા થશે. 33 જેમ ટુ વગેરે ભિન્ન સંજ્ઞા કરી છે તેમ ટોપ એ પણ અલગ સંજ્ઞા કરી છે તેથી લોપ સંજ્ઞા દ્વારા જે અદર્શન કરવામાં આવ્યું હોય (દ્વાવિત) તે લોપ એમ સમજાશે એટલે કે લોપ સંજ્ઞામાં પણ તદુભાવિતનું ગ્રહણ થાય છે એમ માનનારની આ દલીલ છે. “ એ દલીલ ઉચિત નથી. અલગ લોપ સંજ્ઞા કરવાનો હેતુ એ છે કે સુમન્ સંજ્ઞાઓને અનુલક્ષીને જે કાર્ય હોય તે લોપ દ્વારા થતા દરેક અદર્શનમાં ન થાય, કારણ કે રોષ તો પ્રત્યય કે અપ્રત્યયના અદર્શનની સંજ્ઞા છે. આથી લોપ સંજ્ઞામાં તરભાવિતનું ગ્રહણ થતું નથી.