Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 510

જ્ઞાપક નથી, કારણ કે તેમ કહેવાનું અન્ય પ્રયોજન છે. શું પ્રયોજન છે? (એ કે તેથી ભૂતપૂર્વ સ્થિતિનો બોધ થાય,એટલે કે પૂર્વે જે હતો એમ સમજાય. જો એમ હોય તો (૯-કારનો) થ-કા૨ (થાય છે) એમ જે કહ્યું તે નિરર્થક થાય. (અને) આ સૂત્રકાર) ઘુવઃ પાનામાંકિત માથો ઘુવડ એમ કહીને (સૂત્રમાં માહિ ને બદલે) મચ નું ઉચ્ચારણ કરત 84 મૂ ને અનુલક્ષીને) પણ (પ્રતિષેધ થાય છે, તેમ કહેવાની જરૂર નથી, કારણ કે મરિોંસોડy માં બેસ-કાર યુક્ત નિર્દેશ છે, 85 (એટલે ‘સ-કારાન્ત અન્ ધાતુ પછી આવતા” એમ (સમજાશે).
વધ્યારો વૃદ્ધિતત્ત્વતિયઃ રર
वध्यादेशे वृद्धितत्त्वयोः प्रतिषेधो वक्तव्यः। वर्क पुष्करमिति। स्थानिवद्भावाद् वृद्धितत्त्वे प्राप्नुतः॥ नैष दोषः। उक्तमेतत्। नायं ण्वुल अन्योऽयमकशब्दः किदौणादिको रुचक इति यथा॥
ટ્વિચ્છ ભાર૩
8. માલ્ય--ગૂ સિ-ટુવઃ પાનામૂળથી ટૂ નો માહૂ અને સિ નો થ થતાં--ત્ --માદા પ્રમાણે ટૂ નો --મામ્ ---લરિ ના થી નો તુ થઈને આર્થીિ થાય છે. મૂત-મ્ સુન્ તિ--૪િ સુદ- સિન્--રાતિસ્થા થી સિન્ લોપ-મહુવતિ હિંા થી ગુણ -નિષેધ થઇને અમૃત રૂપ થાય છે. અહીં સ્થાનિવભાવ થાય તો માત્ય માં ઘુવ દ્રા થી અને સમૃતમાં મસ્તિસિનોથી દ્ થવાનો પ્રસંગ આવે. 82 મહિસ્થા દ્વારા સૂત્રકારે સૂચવ્યું છે કે ટૂ ના આદેશ મા ને આગમ થતો નથી, કારણ કે એ સૂત્રને લીધે જગત્ ના અંત્યનો સત્પર થતાં થ થાય છે. હવે જો સ્થાનિવભાવને કારણે થતો હોય તો એ દિત લેવાથી પ્રત્યયના આદિમાં લાગશે તેથી પ્રત્યય થ થતાં સુરિ નહીં રહે. તેથી પ માત્ ના અંત્ય હૃનો યૂ નહીં થઇ શકે. એ ઉપરથી સમજાય છે કે મા ને આગમ નથી થતો. જો થતો હોત તો મહિલા સૂત્ર નિરર્થક બને.
સુવઃ પાનામૂળ પ્રમાણે ના તિર્, તમ્ શિ, સિન્ અને થર્ એ પાંચના સ્, મન્ ,સ, થર્ અને મથુમ્ આદેશ થાય છે તેમાં દિવચનનો થર્ જફા છે તેથી આગમ થયા પૂર્વે તે રૂરિ હતો એમ તેની ભૂતપૂર્વ સ્થિતિનો ખ્યાલ આવે તે મહિલા સૂત્રનું પ્રયોજન છે.એમ ભાવ છે. 84 ઉપર પ્રમાણે સમજવામાં આવે તો મહિણ્યઃ સૂત્ર નિરર્થક બને છે.સૂત્રકાર ટુવઃ શ્ચિાનામૂળ માં જમા એટલે કે નહિ ન કહેતાં ગાય એમ કહેતા અને સૂત્રમાંથી માહો કાઢીને માથો મૂકીને ધ્રુવો પાનામાનિત માથો ઘુવડા એમ કહેત, કારણ કે અવગેરે આદેશના સ્થાની તિ વગેરે બધા જ પ્રત્યયો સૂછાદ્રિ છે. આથી ભૂતપૂર્વ ગતિ સમજાતી હોય તો વગેરે આદેશો પણ ત્યારે થશે તેથી માત્ નો શું થાય છે એમ ન કહેતાં – નો મામ્ થાય છે એમ જ કહેત.તેથી મહીઃ એ સૂત્ર કરવું ન પડત. પરંતુ સૂત્રકારે એમ ન કરતાં સૂત્ર કર્યું છે તેથી સમજાય છે કે સાદું ને દ્ થતો
નથી.
5 અર્થાત્ સ્તિરિસોડપૃ. એમ પાઠ કર્યો છે તેથી સ-કારયુક્ત મને જ થશે એમ સમજાય છે. અન્ થી મન્ નો મૂઆદેશ થાય છે તેનો સ્થાનિવર્ભાવ થાય તો તે મર્ છે તેમ સમજાશે છતાં એ સ-કારયુક્ત છે તેમ નહીં સમજાય, કારણ કે ત્યાં અનલ્વિથી એ પ્રતિષેધ લાગુપડે છે. આમ આદેશ મૂ સ-કારયુક્ત ન હોવાથી નહીં થાય.સૂત્રકારે મતિ અને સિન્ એ બેની વચ્ચે સ-કાર મૂકીને મધ્યમણિન્યાયે બન્નેને સ-કારની અસર થાય તેમ યોજયું છે. તે દારા મૂ માં સ્થાનિવર્ભાવને કારણે થતા નું નિવારણ કર્યું છે અને સિગ્ન ને લીધે થતા નિવારણ કર્યું છે.
લોપ થએલ સિન્ ને જુઓ ઉપર નોંધ૮૧) કારણે સ્થાનિવભાવ કે પ્રત્યયગ્રહણથી ગારિતસિવોડyો પ્રમાણે ૮ થશે એ શંકાનો નિરાસ દ્વિલ નિર્દેશ જ છે, કારણ કે સિદ્ને સ-કારયુક્ત કર્યો છે તેથી {ટું નહીં થાય.આથી વાર્તિકકારે સિજ્જૂ ને અનુલક્ષીને સ્થાનિવ- ભ વિ કે પ્રત્યયલક્ષણનો પ્રતિષેધ નથી કર્યો. આ દિસકારયુક્ત નિર્દેશ કેવી રીતે કર્યો છે તે વિશે ટીકાકારોમાં મતભેદ છેઃ ૧. મણિરતસિવોડyો એમ પાઠ હોય તો મમ્ એ સમુદાય ધાતુ નથી તેથી તપ ધાતુ પ્રમાણે રિતમ્ મળવો દુર્લભ છે (માધવ), રસ-કાર રિતમ્ પૂર્વે નહીં પણ સિન્ પછી આવે છે એટલે કે મતિસિસ્ મyત્તે એમ પાઠ છે. તેથી જ ભાષ્યકારે મતિરિસોડપૃ તિ દિરોડર નિર્વેરા” એમ કહ્યું છે, નહીં તો મસ્તીતિ નિર્દેશો દિલના એમ જ કહેત છતાં સ-કારાન્ત અન્ ધાતુ અને સ-કારાન્ત સિન્ એમ અર્થ થાત.વ.(તસ્વ.બો).જો કે મ.ભા.ની ઉપલબ્ધ આવૃત્તિઓમાં રિતસિવોડપૃદ્દે રતિ દિવIRો નિરાલા એમ પાઠ છે.( દ્વિતીય ટૂ નો વ્યપદેશિવભાવથી સંયોગાન્ત પ્રમાણે લોપ થયો છે.)