Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 557

(આવતો), (કારણ કે અહીં) વરજૂ પર થતાં ફૂલોપ કરવાનો હોય ત્યાં (આદેશ) સ્થાનિવત્ થતો નથી એમ સમજવાનું નથી. તો પછી કેમ ? પર હોય ત્યારે ચોવવિધ માં (સ્થાનિવત્ નહીં થાય, એમ (સમજવાનું છે).આ ચોપવિધિ માં એ વળી શું છે? વર્ણનો લોપ કરવાનો હોય ત્યારે અને ન્યૂ લોપ કરવાનો હોય ત્યારે (પરનિમિત્તક નારા સ્થાનિવત્ નહીં થાય).અથવા (અહીં) સૂત્રના40 ભાગ કરવામાં આવશે: વરે કુત્ત ન નિવત્
ततो यलोपविधि च प्रति न स्थानिवदिति ॥ यलोपे किमुदाहरणम्। कण्डूयतेरप्रत्ययः कण्डूतिरिति। नैतदस्ति। क्वौ लुप्तं न स्थानिवत् ॥ इदं तर्हि । सौरी बलाका। नैतदस्ति। उपधात्वविधि प्रति न स्थानिवत् ॥ इदं तर्हि प्रयोजनम्। आदित्यः। नैतदस्ति। पूर्वत्रासिद्धे न स्थानिवत् ॥
(અર્થાત વર પ્રત્યય પર થતાં જેનો લોપ થયો હોય તે સ્થાનિવત્ નહીં થાય) અને પછી થોવિધિ તિ ન થાનિવત્ (એટલે કે ૬ નો લોપ કરવાનો હોય ત્યાં સ્થાનિવત્ નહીં થાય). ન્ લોપનું શું ઉદાહરણ છે? 242 વર્ચ (ધાતુ)ને અવિદ્યમાન) પ્રત્યય (વિવ) થઇને : (થાય છે)
સ્થાનિવર્વાનિયાન્ન મતાપર 'સૂત્ર પર (પદ.)] આ વાત ઉદાહરણ ઉપરથી સમજાશેઃ યાયાવર.--યા ધાતુને મર્થ યાતિ એ અર્થમાં ધાતોરેઃ ૦ પ્રમાણે અથવા શુટિઢ યાતિ એ અર્થમાં નિત્ય સુટકે ગતિ પ્રમાણે ય-પ ય-સન્યો I થી દિવેચન--હા થી અભ્યાસ હસ્ય અભ્યાસને વિન્ આગમ નથી થયો તેથી રીડવિઝતા થી અભ્યાસ દીર્ઘથતાંયાચાર એ સ્થિતિમાં તાશ્કિલ્યાર્થે શહા થી વર--માયા વરજૂ એમ થતાં આધધાતુક વર પર થતાં તો ટોપઃ --ઍ-કાર લોપ થાયામ્ વર--કો ચો ––– લોપ--યાયાવર થશે, કારણ કે પ્રકૃત સૂત્રમાંના નિષેધને લીધે અહીં 4 લોપ સ્થાનિવત્ નહીં થાય.પરંતુ વાયા વર એ સ્થિતિમાં તો કોપઃા પ્રમાણે થએલ લોપ સ્થાનિવત્ થાય તો તે મન્ થી શરૂ થતો હિન્દુ પ્રત્યય છે તેમ સમજાશે તેથી માતો ને ૦િ થી મા લોપ થવાનો પ્રસંગ આવશે. તે નિવારવા મ-કાર સ્થાનિવ નથી થતો એમ કહેવું પડશે એમ અહીં દલીલ છે. અહીં શંકા થાય કે યાયાવર માં ના લોપ થવામાટે હિત્ મનાઢિ પ્રત્યય પર હોવો જોઇએ. અહીં (જો સ્થાનિવત્ થાય તો) X-કાર મનાદ્રિ છે પરંતુ હિન્ નથી, રા ને અનુલક્ષીને નિત્ય વૌ૦ કે ધાતો પ્રમાણે તેનું વિધાન કરવામાં નથી આવ્યું તેથી તે પ્રત્યય પણ નથી જે પ્રત્યય છે તે જ હિન્દુ છે પણ તેમના િનથી આમ માતો સો: લાગુ પડવાની શરતો પૂર્ણ ન થતી હોવાથી મા લોપ થવાનો પ્રસંગ જ નથી. છતાં આ એકદેશીની ઉક્તિ કે માત્ર પ્રૌઢિવાદ છે તેમ યુ.મી.(પૃ.૬ ૯૯) માને છે. પરંતુ અહીં જેમ લોપ થયો છે તે પરનિમિત્તક છે તે મનઃ પરિકનૂ૦ થી સ્થાનિવત્ થાય તો ગાતો હોપઃ ૦ થી મા લોપ થાય પરંતુ આ ન પાન્ત સ્થાનિવર્ભાવનો નિષેધ કર્યો છે તેથી ટોપોલ્યો. પ્રમાણે લોપ થશે અને એ લોપ સ્થાનિવત્ નથી થતો (વરે સુતે ન નિવત્ ન પાન્ત ઉપર મહા.ભા.) તેથી મા લોપ નહીં થાય. (જુઓઃ ન પાન્ત ઉપર કા.અને પશ્ચ યઃા ઉપર સિ.ક.અને બા.મ) વાસ્તવમાં ન પાન્ત સૂત્રમાં વર અને કટોપ એ બન્ને અંશનું યાયાવર એ ઉદાહરણ છે (ર્વ રન પન્તિ રતિ સૂત્રે વરે સ્વૈરાગ્ય યો ફુટ્યરામ્ય ૨ યાયાવર જ્યુહરતિ યોધ્યા બા.મ) . હવે વેરેથોપ એ ક્યો સમાસ છે અથવા સમાસ છે કે નહીં ? વ. એ સપ્તમી અલુફ તરીકે સમજાવે છે અથવા કોઇ વર ફુ યોગ એમ રું-કાર વચ્ચે મૂકીને સમજાવે છે.દા.ત. મામા : 8 વિવારઃ એ અર્થમાં મામી ને નિત્ય વૃધરાર મ્યિા પ્રમાણે મય-- સુ%ા થી તેનો લોપ, વિદ્વરાગ્નિશ થી થએલ ટી નો હુ તદતદિ થી લોપ થઇને કામ થાય છે લોપ સ્થાનિવત્ થાય તો યતિ થી મેં-કાર લોપ પ્રાપ્ત થાય છે, પરંતુ ટુંકાર પર થતાં જે કાર્ય કરવાનું હોય ત્યાં સ્થાનિવભાવનો નિષેધ થાય છે તેથી મમ સિદ્ધ થાય છે. પરંતુ લોપમાં પીવપર્ય હોતું નથી તેથી સ્થાનિવભાવ નહીં થાય પરિણામે નો પ્રશ્લેષ બિનજરૂરી છે (જા.) 240 યોગવિમા અહીં સમગ્ર સૂત્રના ભાગ નથી કરવાના પરંતુ તેના એકદેશનો જ વિભાગ કરવાનો છે તેથી યોગ એ લક્ષણાથી યોગના અવયવનો સૂચક છે. (છા.) 2માં અહીં યથોવિષમ ને વર મોવિયમ્ એમ પ્રસ્વેષ કરીને સમજાવે છે. યોગ એ દન્દગર્ભિત ષષ્ઠીસમાસ કરીને મૂ-કારનો લોપ કરવાનો હોય ત્યાં(સ્થાનિવ નહીં થાય) એમ અર્થ કર્યો છે. તેથી વાયાવર માં ના લોપ નહીં થાય, કારણ કે અવકો એટલે મતો કોપઃ ૦ પ્રમાણે મ-કાર લોપ એમ સમજવાનું છે.
89 Personal & Private Use Only