Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 131

આવેલો છે, તે (૬ અને ન્ ની) વચ્ચે હોવાથી તેનું નો , ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે. ભલે તે પ્રમાણે ન થાય, (પરંતુ) “નું વ્યવધાન હોય તો પણ સ્થળ (ગવારનુવાડા ) એ (મ કહ્યું છે તે) થી જ સિદ્ધ થાય છે. સિદ્ધ નથી થતું. (સૂત્રમાં) વર્ણનું ગ્રહણ કર્યું હોય ત્યારે તે દ્વારા વર્ણના અવયવભૂત હોય તેવા કયા વર્ગોનું ગ્રહણ થાય છે? જે સમુદાયથી) ભિન્ન (સ્વતંત્ર) વર્ણ તરીકે રહેતા હોય છે.પરંતુ (ત્ર-કારના) અંગભૂત (રેફ) ની પછી છે તે (અંશ) કયાંય પણ ભિન્ન (સ્વતંત્ર) વર્ણ તરીકે જોવામાં આવતો નથી.102 એમ હોય તો સૂત્રના ભાગ પાડવામાં આવશે. પહેલાં રાખ્યાં નો | સમનપા પછી લેવા (અર્થાત) વ્યવધાન હોય તો પણ સમાન પદમાં ન્ નો [ નો થાય છે (એ ભાગ), ત્યાર બાદ સ્વાનુમઃ | એમ. તો હવે આ રીતે શાને માટે (કરવાનું)? અક્ષરસમાપ્નાયમાંના આટલા (મદ્, શું ૬ માં અને ગુન્ એ) વર્ગોનું વ્યવધાન હોય તો (સ્ નો જૂ થાય અને તે સિવાયના (વર્ગોનું વ્યવધાન) હોય તો ન થાય (એ) નિયમ માટે એ (સૂત્ર કરવું જરૂરી)10 છે. यस्यापि न गृह्यन्ते तस्याप्येष न दोषः। आचार्यप्रवृत्तिापयति भवत्यकारान्नो णत्वमिति यदयं क्षुम्नादिषु नृनमनशद्धं पठति। नैतदस्ति ज्ञापकम्। वृद्ध्यर्थमेतत्स्यात्। नानमनिः। यत्तर्हि तृनोतिशदं पठति। यच्चापि नृनमनशदं पठति। ननु चोक्तं वृद्धर्थमेतत्स्यादिति। बहि - रङ्गा वृद्धिरन्तरङ्ग णत्वम्। असिद्धं बहिरङ्गमन्तरङ्गे ॥ अथवोपरिष्टाद्योगविभागः करिष्यते। ऋतो नो णो भवति। ततश्छन्दस्यवग्रहात्। ऋत इत्येव ॥ प्लुतावैच इदुतौ ॥१२॥
મફ્રિ (મદ્ રૂપી ભાગ) ની હોય છે. રેFિર મા ને ભર્તુહરિ બે રીતે સ્પષ્ટ કરે છેઃ (૧) રેખા વાયાઃ સમાનાર થમ્ મત્તઃ રસ્તા ચFમિતિ અર્થાત્ ભક્તિ અને રેફનું સામાનાધિકરણ્ય છે એટલે કે ભક્તિ એ જ રેફ છે, તેની પછી જે આવે (અર્થાત્ ભક્તિ પછી જે મસ્ નો અંશ આવે તે તેનું વ્યવધાન છે). આ અર્થ પ્રમાણે ભક્તિ એટલે રેફ એ વ્યંજન, સન્ નહીં. (૨) અથવા રિત્તિ તા યત્પતિ અર્થાત્ ભક્તિ એટલે મેં-કાર ભક્તિ કે ટૂ-કાર ભક્તિ, એટલે કે વ્યંજનાંશની પછી આવતો (મ- કાર કે ટૂ-કાર એ) નો અંશ તેને અનુસરીને કૈયટ કહે છેઃ રદ્ધોરિતિ સમાધવરને પ્રખ્યૌ અર્થાત્ રેત્ અને મઃ એ બન્નેમાં પ્રયોજેલી પંચમી વિભક્તિ સમાનાધિકરણ્ય (રેફ એ જ ભક્તિ એમ) બતાવે છે. io ત્રીજ઼ા માંના ત્ર-કાર દ્વારા જેમ દીર્ઘ ત્ર-કારનું ગ્રહણ થાય છે તેમ ત્ર-કારના અવયવ () નું પણ ગ્રહણ થશે અને તેનું (હવિર માંના) રેફ દ્ધારા ગ્રહણ થતું હોવાથી તે મદ્ થશે. તે રીતે ત્ર-કારમાંનો જે મર્ અંશ છે તેનું પણ મૂ-કાર વગેરે કોઇ અન્ દ્વારા ગ્રહણ થશે તેથી તે પણ થઇ શકશે અને ગર્ નું વ્યવધાન આવે તો પણ ન્ નો થશે. એમ પૂર્વપક્ષની દલીલ છે. 102 ભક્તિ રૂ૫ રેફની પછી જે મન્ નો અંશ આવે છે તે કોઇ પણ સ્થળે ભિન્ન રૂપે જોવામાં આવતો નથી, કારણ કે તે ભાગનું સ્કુટ રીતે ભાન થતું નથી. તેથી તે મૃત્વ વગેરે જાતિને અભિવ્યક્ત કરી શકતો નથી. 103 અક્ષરસમાપ્નાયમાંના મૂ-કાર વગેરે દ્વારા મા-કાર વગેરેનો બોધ થાય (પ્રત્યાધ્ય) છે, પરંતુ અક્ષરસમાપ્નામાંના વર્ણ સાથે ભક્તિનો સવર્ણ સંબંધ ન હોવાથી તેમના દ્વારા તેનો બોધ નથી થતો. તેનો અક્ષરસમાપ્નાયમાં ઉપદેશપણ નથી. આમ ભક્તિ પ્રત્યાધ્ય કે પ્રત્યાયિકા ન હોવાથી અક્ષરસમાખ્યાયિક નથી તેથી યોગ વિભાગ કરવો પડશે.