Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 505

सिद्धं तु षष्ठीनिर्दिष्टस्य स्थानिवद्वचनात् ॥१७॥
सिद्धमेतत्। कथम् । षष्ठीनिर्दिष्टस्यादेशः स्थानिवदिति वक्तव्यम्। तत्तर्हि षष्ठीनिर्दिष्टग्रहणं कर्तव्यम् । न कर्तव्यम् प्रकृतमनुवर्तते । क्व प्रकृतम्। षष्ठी स्थानेयोगा इति । अथवा आचार्यप्रवृत्तिर्ज्ञापयति नापवाद उत्सर्गकृतं भवतीति यदयं श्यनादीनां कांश्चिच्चिशतः करोति । श्वन् भ्रम् श्राशः શ્રુતિ ॥
તે પ્રમાણે હોય તો ) અપવાદ હોય ત્યાં ઉત્સર્ગનું કાર્ય થવાનો પ્રસંગ આવે છે, (જેમ કે) આતોઽનુપસર્ને ઃ । પ્રમાણે થાય છે .ત્યાં ર્મળ્યશ્ પ્રમાણે ગણ્ પર રહેતાં થતું કાર્ય થવાનો પ્રસંગ આવે છે.(તેમ થવાનું શું કારણ ? કારણ કે (આદેશ) સ્થાની જેવો હોય છે.
અથવા કહ્યું છે ॥૧૬॥
59
શું કહ્યું છે ? ‘પરંતુ વિષયાનુસાર ભિન્ન ભિન્ન ચિહ્ન લગાડયાં છે તેથી સિદ્ધ થાય છે (વિષયેળ તુ નાના રુિત્મિશ્ર્વમ્।’ એમ (કહ્યું છે). જેનો ષષ્ઠીવદારા નિર્દેશ હોય તે (ના આદેશ) નો સ્થાનિવદ્ભાવ થાય છે એમ કહેવાથી તો સિદ્ધ થાય છે ||૧૭||
એ સિદ્ધ થાય છે. કેવી રીતે ? જેનો ષષ્ઠી વિભક્તિ વડે નિર્દેશ કર્યો હોય તેનો આદેશ સ્થાની જેવો થાય છે તેમ કહેવું જોઇએ.તો પછી “ષષ્ઠી દાર જેનો નિર્દેશ કર્યો હોય' એમ (સૂત્રમાં) મૂકવું પડશે ? નહીં મૂકવું પડે. પૂર્વે પ્રસ્તુત છે તેની અનુવૃત્તિ થાય છે. (પૂર્વે) ક્યાં પ્રસ્તુત છે ? પછી સ્થાનેવો એ(સૂત્ર)માં અથવા તો આચાર્ય પનાદિ માંના કેટલાકને પા,મ,આ, શત્રુ એમ ચિત કરે છે તેમના તે વ્યવહાર ઉપરથી જ્ઞાપન થાય છે કે અપવાદને વિશે ઉત્સર્ગનું કાર્ય નથી થતું. હા
तस्य दोषस्तयादेश उभयप्रतिषेधः ॥ १८ ॥
तस्यैतस्य लक्षणस्य दोषः । तयादेश उभयप्रतिषेधो वक्तव्यः । उभये देवमनुष्याः । तयपो ग्रहणेन ग्रहणाजसि विभाषा प्राप्नोति ॥ नैष दोषः । अयच्प्रत्ययान्तरम्। यदि प्रत्यान्तरमुभयीतीकारो न प्राप्नोति । मा भूदेवम्। मात्रजित्येवं भविष्यति कथम् । मात्रजिति नेदं प्रत्ययग्रहणम् । किं तर्हि । प्रत्याहारग्रहणम् । क्व सन्निविष्टानां प्रत्याहार मात्रशद्वात्प्रभृत्यायचश्चकारात् । यदि प्रत्याहारग्रहणं कति तिष्ठन्ति अत्रापि प्राप्नोति । अत इति वर्तते ।
* આ ગળું પ્રત્યાહાર સૂત્ર ઉપરની વા.(૯) છે. (જુઓ તે ઉપરનું ભાષ્ય). અક્ષરસમાનાચનો 7-કાર, પ । જેવાં સૂત્રોમાં અનુવૃત્તિ દ્વારા નિર્દિષ્ટ ઍ- કાર અને ધાતુ વગેરેનો અ-કાર એ સર્વ જ્ઞ-કાર વ્યક્તિ એક જ છે એ પક્ષ સ્વીકારવાથી અનુબન્ધનો સંકર થશે અને તેને લીધે ચતો હોય ત્યાં અવ્ (વિ) નું કાર્ય પ્રાપ્ત થશે એવી શંકાના ઉત્તર અહીં આપ્યો છે.
ન
ષષ્ઠી દ્વારા જેનો નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો હોય તેને સ્થાને અપવાદનું વિધાન કરવામાં આવતું નથી તેથી અપવાદ ઉત્સર્ગનો સ્થાની નહીં થાય. ૩.કહે છે પી નિર્દેશ હોય ત્યાં જ સ્થાની-આદેશ સંબંધ ન થતો હોય તો નામિ નમમ્। જેવામાં સ્થાની-આર્દશ ભાવ ન થવાથી નભ્યમ્ ૩૫ સિદ્ધ નહીં થાય. વામ્યિો થી નવે ગણમાંના શબ્દોને પણ્ તદ્ધિત લાગે છે. એ ગણમાં નામ નમ્ ૨ (મિ નો યત્ પર થતાં નમ થાય છે.) એ સૂત્રનો પાઠ છે, પરંતુ તેમાં નમિ શબ્દ ષષ્ઠીમાં નથી તેથી સ્થાનિવદ્ભાવ ન થતાં વત્ પર થતાં નમ ને મ અને અંગ સંજ્ઞા નહીં થાય તેથી વસ્યંતિ ૫। થી મેં ના ટિ નો લોપ ન થવાનો પ્રસંગ આવશે, એટલે કે નામિ યત્ --તમ ચત્ --તમ ચત્ એ સ્થિતિમાં મૈં નો લોપ નહીં થાય. કૈ. કહે છે નામિ એ પ્રથમા પીને સ્થાને છે તેથી સ્થાનિવદ્ભાવ થઇને ઇષ્ટરૂપ સિદ્ધ થશે ગ્રહોઽરન્તા સૂત્રના ભાષ્ય ઉપર કે.નોંધે છેઃ પૂર્વમાં હર્ષ- भाजः જા નિરવિયાન અર્થાત્ પૂર્વાચાર્યો કાર્યોનો પી દ્વારા નિર્દેશ કરતા હતા.ગણપાઠ પૂર્વાચાર્યોનો હોવાથી તેમાં પઢીને બદલે પ્રથમા દ્વારા નિર્દેશ છે.
60
* હવે શ। પ્રમાણે કરૂંવાચી શત્ એ સાર્વધાતુક થાય છે .પવગેરે તેના અપવાદ છે. ઉત્સર્ગ-અપવાદ સંબંધમાં સ્થાનિયદ્ભાવ થતો હોય તો પન વગેરેને સૂત્રકારે ચિત્ન કર્યા હોત, કારણ કે રાજ્સ્થાની હોત તો તેનું શિત્ત્વ આદેશ પણ્ ને પ્રાપ્ત થયું જ હોય, પરંતુ ઉત્સર્ગ-અપવાદમાં તે પ્રકારનો સંબંધ નથી તે સૂચવવા માટે જ આચાર્યે ચન વગેરેને શિત કર્યા છે, એમ અહીં કહેવા માગે છે.
४४०
www.jainellbrary.org