Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 522

નો) લોપ થશે. એ પણ પ્રયોજન નથી, કારણ કે અહીં (એ નિમ્) પોતાને કારણે વજૂ થશે.અથવા અહીં જે આદેશ છે તેનો આધાર લેવામાં આવતો નથી અને જેનો આધાર લેવામાં આવે છે તે આદેશ નથી.20 તો પછી આ પ્રયોજન છે. બ્રિટિTI ત્રિપદ્રિા માં જે (ના અન્ય)નો લોપ થયો છે તે પર- નિમિત્તક નથી તેથી તેનો સ્થાનિવ- ભાવ થવાથી (નો) પત્ આદેશ ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે परस्मिन्निति वचनाद्भवति। एतदपि नास्ति प्रयोजनम्। पुनर्लोपवचनसामर्थ्यात्स्थानिवद्भावो न भविष्यति ॥ इदं तर्हि प्रयोजनम्। वैयाघ्रपद्यः । ननु चात्रापि पुनर्लोपवचनसामदेिव न भविष्यति। अस्ति ह्यन्यत्पुनर्लोपवचने प्रयोजनम्। किम्। यत्र भसंज्ञा न। व्याघ्रपात् श्येनपादिति ॥ इदं चाप्युदाहरणम्। आदीध्ये आवेव्ये। इकारस्यैकारो न परनिमित्तकः। तस्य स्थानिवद्भावाद्यीवर्णयोर्दीघीवेव्योः इति लोपः प्राप्नोति। परस्मिन्निति वचनान्न મતિ | 'પરંતુ પરમિન્ એમ કહ્યું છે તેથી ( આદેશ) થશે. એ પણ પ્રયોજન નથી, કારણ કે, લોપ થાય છે એમ (વારિત એ સૂત્રમાં) ફરીથી કહ્યું છે તેના પ્રતાપે સ્થાનિવભાવ નહીં થાય.122 તો પછી આ પ્રયોજન છે કે વૈયાપર (સિદ્ધ થાય).23 પરંતુ અમે કહીએ કે અહીં પણ લોપ થાય છે એમ ફરીથી કહ્યું છે તેને પ્રતાપે જ (સ્થાનિવર્ભાવ) નહીં થાય.124 પણ લોપ થાય છે એમ ફરીથી કહ્યું છે તેનું અન્ય પ્રયોજન છે. શું પ્રયોજન) છે ? જયાં એ સંજ્ઞા ન થતી હોય (જેમકે) વ્યાપાત્ રનષત્ !5 (ત્યાં લોપ ન થાય તે).આ માવીષ્ય માળે એ પણ પ્રયોજન છે. અહીં ટૂ-કાર--નો
ટોપ સૂત્ર સામીય અધિકાર નીચે આવેલું છે તેથી મલિવત્ર માતા પ્રમાણે તેની દૃષ્ટિએ ય પર થતાં નન નો ના (મા)થયો છે તે અસિદ્ધ છે તેથી તેનો લોપ થવાનો પ્રસંગ આવશે એમ કહેવું અનુચિત છે કારણ કે, (બન્ નો) મા થયો તેનું નિમિત્ત ય છે જ્યારે મા લોપનું નિમિત્ત નિ છે આમ એ બે કાર્યના આશ્રય ભિન્ન છે, સમાન નથી તેથી મસિદવત્ સૂત્ર ઉપસ્થિત નહીં થાય તેથી મા નો લોપ થવાનો પ્રસંગ આવશે. તેથી તેને નિવારવા માટે સૂત્રમાં પરમિન્ નું ગ્રહણ કરવું પડશે. પરંતુ ગાયા શબ્દ ઉણાદિ પ્રત્યય લાગીને થયો હોવાથી અવ્યુત્પન્ન પ્રતિપદિક છે તેથી મા નો લોપ નહીં થાય. 120 અહીં આદેશ નિ છે કારણ કે નાથાથા નિર્ા સૂત્રમાં તેને આદેશ તરીકે લીધો છે, પરંતુ ય લોપ વ ને કારણે, એટલે કે નિ ના અવયવ નું ને કારણે થાય છે. તેથી કહે છે કે અહીં જે આદેશ છે તેને ૬ લોપનું કારણ ગણવામાં નથી આવ્યો અને જેને લોપનું નિમિત્ત ગણવામાં નથી આવ્યો અને જે (વત્ રૂ૫)-કારને લોપનું નિમિત્ત ગણ્યો છે તેઆદેશ નથી તેથી સ્થાનિવર્ભાવ નહીં થાય અને ન્યૂ લોપ થશે. દ્રિપ-િ -ઢી દ્રૌ પવૈ (તિ) એ અર્થનો તક્રિતાર્થોત્તર સમાહરે જા પ્રમાણે સમાસ કરતાં દિ શ્રી પદ્ધ ગૌ એ સ્થિતિમાં સુણો ધાતુથી સુન્
--દિ પદ્રિ--દ્વિતિ સંચાર્વીસાથી યુન તપશ્ચ પ્રમાણે ગુન અને અંત્યનો લોપ થતાં દ્વિપદ્ ગુન્ (મ)--પિતા થી પત્ આદેશ--દ્વિપદ્ --દિપ--કુનું સ્ત્રીવાચક હોવાથી ટા--પ્રત્યયથાપૂર્વચા સુપ: 1 થી ૧ પૂર્વેના મ નો ર્ થતાં દ્રિપતિ થશે.અહીં
૨ ના અન્ય મેં ના લોપનું એક સાથે વિધાન છે તેથી નો ના ડાબા જમણા શીગની જેમ તેમની વચ્ચે કાર્યકારણ સંબંધ ન હોઇ શકે આમ લોપનું નિમિત્ત પરનિમિત્તક નથી.લોપ સ્થાનિવત્ થાય તો તેને સ્થાને મ છે એમ સમજાશે.પરિણામે પ નો પત્ આદેશ ન થવાનો પ્રસંગ આવશે પણ સૂત્રમાં પરમિન એમ કહ્યું છે તેથી સ્થાનિવર્ભાવ નહીં થાય અને પત્ આદેશ થઇ શકશે. 12? ફરીથી કહ્યું છે કારણ કે એ વર્ણાન્ત મ પછી તદ્ધિત આવે તો તેના ટિ નો પતિ ના પ્રમાણે લોપ થાય છે તેથી અહીં દ્વિપદ્ ગુન એ સ્થિતિમાં તદ્ધિત પર હોવાથી દિપટું ના -કારનો લોપ થઇ શકે છે પરંતુ તદ્ધિત પર થવાથી લોપ થાય છે તેથી તે પરનિમિત્તક થશે પરિણામે લોપ
સ્થાનિવત્ થાય તો પત્િઃ પતા પ્રમાણે પત્ આદેશ ન થઇ શકે.તે મુસીબત ટાળવા માટે સૂત્રકારે પદ્વતિ- -ગુન્હોપચાં એ સૂત્રમાં તો એમ કહીને લોપનું પુનર્વિધાન કર્યું છે તેથી લોપ પરનિમિત્તક ન થવાથી તેનો સ્થાનિવર્ભાવ નહીં થાય અને પત્ આદેશ થશે. 129તૈયાપદ્ય –-ચાવ પલ મચ વ્યાપ્રતા એ બહુવ્રીહિમાં પદ્વિસ્થ હોવોડદસ્યાખ્યા થી અન્ય મ નો લોપ થયા પછી વિખ્યો યમ્ થી થન્ તદ્ધિત થતાં પ્રત્ યન્ એ સ્થિતિમાં એ સંજ્ઞા થતાં પઃિ પા થી પત્ થતાંવ્યાઘપર થઈને ન પ્યાખ્યા પાન્તાબ્યો. થી છે થતાં વૈથHપત્ત થાય છે અહીં લોપ પરનિમિત્તક નથી તે સ્થાનિત થાય તો પત્ આદેશ ન થવાનો પ્રસંગ આવે પણ સૂત્રમાં પરિશ્મન્ નું ગ્રહણ કર્યું હોય તો થઈ શકે. 124જુઓ (નોધ ૧૨૨) 13 પતરાતમાં લોપનું પુનર્વિધાન કર્યું છે તે સાચું છે પણ તે ઉપર કહ્યું તેમ સ્થાનિવર્ભાવ થતો નિવારવા માટે નથી તેનું પ્રયોજન બીજું જ છે.થતિ જ પ્રમાણે જે લોપનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તે એ સંજ્ઞકના ટિ વિશે છે પરંતુ જયાં જ મમ્ પ્રમાણે મ સંજ્ઞા ન થતી હોય ત્યાં લોપ થઇ શકે તે માટે તે સૂત્રમાં લોપનું પુનર્વિધાન કર્યું છે. દિપદ્રિવામાં માટે, અને તૈયામપર માં -કારાદિ મ્, તદ્ધિત પર છે તેથી એ સંજ્ઞા
४५७