Page Text
________________
अष्टन आ विभक्तौ। ततो रायः। रायश्च विभक्तावाकारादेशो भवति। हलीत्युभयोः शेषः॥ यद्येव प्रियाष्टौ प्रियाष्टा इति न सिध्यति प्रियाष्टानौ प्रियाष्टान इति च प्राप्नोति । यथालक्षणमप्रयुक्ते॥ રતિ ના શ રપ इदं डतिग्रहणं द्विः क्रियते संख्यासंज्ञायां षट्संज्ञायां च। एक शक्यमकर्तुम्। कथम्। यदि तावत्संज्ञासंज्ञायां क्रियते षट्संज्ञायां न करिष्यते। कथम्। ष्णान्ता षडित्यत्र डतीत्यनुवर्तते। अथ षट्संज्ञायां क्रियते संख्यासंज्ञायां न करिष्यते इति चेत्यत्र संख्या -संज्ञाप्यनुवर्तिष्यते॥ क्तक्तवतू निष्ठा ॥११॥२६॥
મન્ન ના વિમા એ પછી થઃ એ (વિભક્ત) સૂત્ર આવશે (એટલે કે ૨ શબ્દની પાછળ વિભક્તિ પ્રત્યય આવતાં તે (ના છે) નો ના થાય છે, પછી &િા એ સૂત્ર બન્નેના શેષ રૂ૫ રહેશે જે એમ હોય તો પ્રિયા કિયાદાદા એ સિદ્ધ નહીં થાય અને તેને બદલે બિયાની શિવાષ્ટનઃ એ રૂપ થવાનો પ્રસંગ આવશે. જે અપ્રયુક્ત રૂપો હોય તે શાસ્ત્રના નિયમ પ્રમાણે છે (એમ સમજવું જોઇએ)." હતિ પ્રત્યય જેને અન્ને આવ્યો હોય તે)ની પણ પસંજ્ઞા થાય છે) II૧૧રપા આ હતિ શબ્દનું સંલ્યા સંજ્ઞામાં અને પર્ સંજ્ઞામાં એમ બે વાર ગ્રહણ કરવામાં આવે છે તેમાંથી એક રદ કરી શકાય. કેવી રીતે? જો સંલ્યા સંજ્ઞામાં ગ્રહણ કરવામાં આવે તો ૧ સંજ્ઞામાં ન કરાય. શાક કેવી રીતે? wiાન્તા પા એ સૂત્રમાં રતિ નીઅનુવૃત્તિ થાય છે. હવે જો સંજ્ઞામાં કરવામાં આવે તો સંજ્ઞામાં નહીં કરવામાં આવે, કારણ કે માં સંખ્યા સંજ્ઞાની અનુવૃત્તિ થશે. ૪ અને વત્ ની નિષ્ઠા સંજ્ઞા થાય છે ૧/૧ારા
ૌરા માં સૂત્રકારે મણ' એમ ન પ્રયોજતાં મઝા નો પ્રયોગ કર્યો છે તેથી સૂચવાય છે કે નસ્, રાહૂ પર થતાં માત્ર થશે. સૂત્રકારે અષ્ટા નો પ્રયોગ કર્યો છે તેનું એ પ્રયોજન કે જ્યાં માત્ર થયું હોય ત્યાં ન{ , રાન્ નો ગૌર આદેશ થાય છે અર્થાત્ માત્ર વિકલ્પ થાય છે, જો આ પ્રયોજન અભિપ્રેત ન હોત તો સૂત્રકારે સભ્ય શ્રીરા' એમ સૂત્ર કરીને લાઘવ સાધ્યું હોત . 24 ત્રિા એ વિભક્ત સૂત્ર ઉપરથી હાદ્રિ પર થતાં માત્ર થાય છે એમ સ્વીકારવામાં આવે તો મૌ અને ન{ એ માટે પ્રત્યયો પર થતાં માત્ર નહીં થાય તેથી ત્યાં મન શબ્દનો પ્રધાન અર્થ હોય ત્યાં ઔર થશે તેથી માત્ર પણ થયું હશે એમ અનમાન થઇ શકે છે.તેથી બિયાણાની, પ્રિયાષ્ટાનઃ વગેરેમાં માત્ર નહીં થાય, કારણ કે મઝનૂ તેમાં પ્રધાન નથી ગૌણ છે. અહીં મીરા નથી થયો તે ઉપરથી માત્વ નથી થયું તેમ અનુમાન થઇ શકે. 2જેનો વિશિષ્ટ પ્રયોગ કોઇની યાદમાં ન હોય તેમ જજે પ્રયોગનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો હોય તે પણ કોઇની યાદમાં ન હોય તે શબ્દો લક્ષણ અનુસાર સમજાવવા જોઈએ. તેથી પ્રસ્તુત કયાષ્ટાનૌ, બિયાષ્ટાન વગેરે પ્રયોગોમાં માત્ર નહીં થાય. સૂત્રનિર્દિષ્ટ નિયમો પ્રયોગમાં હોય તેવા શબ્દોની સમીક્ષા કરે છે. જેમનો પ્રયોગ જ નથી તેવા શબ્દોને તે નિયમો લાગુ પડતા નથી.તેથી જયટ કહે છે કે અહીં માત્ર નહીં થાય.[વિશેષ ચર્ચા માટે જુઓ શ.કો.(પૃ.૧૫-૧૫૪)]. 26 આ સૂત્રમાં જે રતિ શબ્દ છે તે તદ્ધિત પ્રત્યય છે કે ઉણાદિ પ્રત્યય છે? મિઃ સત્યપરિમાને હતિ જા એ સૂત્રમાં તદ્ધિતા હતિ નું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે.વાતેતિઃ એ ઉણાદિ સૂત્રમાં પતિ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ સમજાવતાં પ ધાતુને અનુલક્ષીને ઉણાદિ તિ પ્રત્યયનું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે. છતાં વહુરાવતુતિ વગેરે સંધ્યા સંજ્ઞા સૂત્રમાં વહુ એ તદ્ધિત પ્રત્યાયની સાથે સતિ નું ગ્રહણ કર્યું છે તેથી સમજાય છે કે પ્રસ્તુત સૂત્રમાંનો રતિ પણ તદ્ધિત પ્રત્યય છે, ઉણાદિ નથી. વળી સહ્યા એ મોટી અને અન્યર્થ સંજ્ઞા છે તેને પ્રતાપે સમજાશે કે અહીં સંખ્યાને લગતા પ્રશ્નવિષયક રતિ નું ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું
२३५
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005538 |
| Book Title | Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pradyumna R Vora |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 718 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |