Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 514

રિાષ્ટતું , હતા, મિત્તાત્, સુરત, તત્િ માં તેનો તાત આદેશ કર્યા પછી (રામ્ નો) રા, (હર્ન નો) ન, (હિં નો) ધિ (આદેશ) થવાનો, દિ નો, લોપ અને (હિ પૂર્વે) થવાનો પ્રસંગ આવે છે, (તેથી) તેનો પ્રતિષેધ કરવો જોઇએ. એ દોષ નહીં આવે. અહીં આ વિચારવું જોઇએ કે અહીં શું કરવું, ટોય્ નો (તાતિ) આદેશ કરવો કે આ (ર , ન વગેરે) વિધિઓ કરવા? પર હોવાથી હો નો તાત) આદેશ કરવો જોઇએ. તો પછી હવે ોદ્નો (સાત) આદેશ કર્યા પછી પુન પ્રસંગ ન્યાયે 6 આ (રા,ઝ વગેરે) વિધિઓ કેમ નથી થતા? सकद्गतौ विप्रतिषेधे यद्वाधितं तद्बधितमेवेति ॥
ત્રયો દ્વન્તતિ પારદા
त्रयादेशे सन्तस्य प्रतिषेधः वक्तव्यः। तिसृणाम्। तिसृभावे कते स्त्रयःइति त्रयादेशःप्राप्नोति। नैष दोषः। इदमिह सम्प्रधार्यम्। तिसृभावः क्रियता त्रयादेश इति किमत्र कर्तव्यम्। परत्वात्तिसृभावः। अथेदानी तिसृभावे कृते पुनःप्रसङ्गविज्ञानात्त्रयादेश कस्मान्न भवति। सकृद्गतौ विप्रतिषेधे यद्वाधितं तद्बधितमेवेति॥
आम्विधौ च सन्तस्य प्रतिषेधो वक्तव्यः । चतस्रस्तिष्ठन्ति । चतसृभावे कते चतुरनडुहोरामुदात्तः इत्याम्प्राप्नोति ॥ नैष दोषः। इदमिह संप्रधार्यम् ।
95 નોંધ ૯૪ માંના સર્વ વિધિ ૬ અધ્યાયના ૪ થા પાદમાં આવેલા છે જયારે તુહ્યોતતિ ૭મા અધ્યાયના ૧લા પાદમાં હોવાથી પર સૂત્ર છે તેથી પહેલાં રા વગેરે વિધિ કરવા કે તીતમ્ કરવો એમ વિચારતાં પર હોવાથી તાતકરવો તેમ સમજાય છે, કારણ કે અહીં વિપ્રતિનિધેિ પરંતુ લાગુ પડે છે. 96 પુનઃ વિજ્ઞાનત્સિદન એ પરિભાષાનો અહીં ઉલ્લેખ છે તે પ્રમાણે બાધિત સૂત્ર પુનઃ પ્રાપ્ત થવાનો પ્રસંગ હોય તો તે દારા ઇષ્ટ સિદ્ધિ થઇ શકે. જેમ કે મિત્ હિ–મિત્ શ્રમ્ હિ-મિ.--મિ ટૂ-શોરથ્રોપઃ -મિ – દિ એ સ્થિતિમાં દુલ્લભ્ય ૦ અને તુહ્યોસ્તત૭ એ બે સૂત્રો એક સાથે લાગુ પડશે તેથી વહિવે પરમૂડ પ્રમાણે તાત થઈને મિન્તાત્ એમ રૂપ થશે પરંતુ તાત વિકલ્પ લાગે છે તેથી જયારે તે ન લાગ્યો હોય ત્યારે દુખ્યા એ બાધિત સૂત્રને અવકાશ રહેશે તેથી દિનો ધિ થઈને મિખ્યિ એમ રૂપ થશે.આ થયો પુનઃપ્રસંગ ન્યાય પરંતુ અહીં શંકા કરી છે કે તાત’ થયા પછી સ્થાનિવર્ભાવથી તે હિ છે એમ સમજાય તો તે પર થતાં રા,ન ઇત્યાદિ કેમ ન થાય? તેથી ભાષ્યકાર સકતી યાતમૂ૦ કહે છે આ પરિભાષા પ્રમાણે જયારે બે સૂત્રો એક સાથે લાગુ પડતાં હોય ત્યારે પર સૂત્ર દ્વારા પૂર્વ સૂત્રનો એક વારબાધ થયા પછી તે હમેશાં બાધિત જ રહે છે તેથી તે સ્ત્ર અનુસાર તે સ્થળે કાર્ય થઇ ન શકે.તે ન્યાયે તાતિસ્ દ્વારા બાધિત રાા હૈ વગેરે પ્રમાણે થતા રા વગેરેનો બાધ થયા પછી તાતિસ્ ને
સ્થાનિવર્ભાવથી દિ ગણીને તે બાધિત સૂત્રો એ જ સ્થળે તાતલ્ લાગ્યો છે એ સ્થિતિમાં લાગુ પાડી ન શકાય, એટલે કે તાત ને સ્થાનિવત્ ગણીને રા,નવગેરે વિધિઓ ન કરી શકાય તેથી ના આદેશમાં પ્રતિષેધ કરવાની જરૂર નથી. વિતિ પરમૂવ એ નિયમ પ્રમાણે જયારે એક જ સ્થળે બે સૂત્ર પ્રાપ્ત થાય તેમાં તે બન્ને લાગુ પડે તે સંભવિત ન હોય ત્યાં પણ વિપ્રતિષેધ સૂત્ર લાગુ પડે છે.અહીં પણ તે સ્થિતિ છે દા.ત. હિં નો તાત અને રાજ્ નો રા આદેશ એક સાથે થવાનો પ્રસંગ આવે તો એ બન્નેને થવા માટેનાં જે નિમિત્ત હોય તે અનન્તર હોવાં જરૂરી છે રાન્ હિં એ સ્થિતિમાં સુધારસ્તાતત્ત્વ અને રાહૌ એ બે પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાં તાતત્ થવા માટે પૂર્વે રજૂ ોવો જરૂરી છે અને શા થવા માટે રાહૂ ની પછી તરત જ દિ એ નિમિત્ત હોવું જરૂરી છે. પરંતુ આ બન્ને આદેશ એક સાથે કરવા સંભવિત નથી, કારણ કે જે દિ ને સ્થાને તાત કરીએ તો રા નો રા નહીં થઈ શકે, કારણ કે રાત્ તાતત્ એ સ્થિતિમાં રા નો નિમિત્તભૂત દિ અનન્તર નથી. તે રીતે રાા આદેશ કરવામાં રાજૂ દિ--રી દિ એ સ્થિતિમાં તતિ નહીં થઇ શકે, કારણ કે તે થવા માટે હિ પૂર્વે રાન્ ધાતુ હોવો જરૂરી છે. આમ આદેશોનાં પોતપોતાનાં નિમિત્તનું એક સાથે આનન્તર્ય હોવું અહીં સંભવિત નથી તેથી વિપ્રતિષેધ થવાથી પર સૂત્ર અમલી ધશે. ભાગકારે રુ ગુણવૃદ્ધી સૂત્રના ભાગ્યમાં આ સંદર્ભમાં આ રીતે કહ્યું છેઃ નાવરવે ક્રિાર્યો gવ વિધ્વતિય તિર્દિ મસમવોડપા ને રાતિ સંમવો યસ્થ સ્થાનિનો દાવા થાતામ્ II અહીં શંકા થાય કે સ્થાનિવર્ભાવથી અહીં આનન્તર્ય થઇ શકે પરંતુ સ્થાનિવભાવ તો આદેશ થયા પછી થાય છે તેથી શંકા અનુચિત છે.