Vyakaran Mahabhashya Navahnik Satik Gujarati Anuwad

SR No.: 005538
Original Sutra Author: N/A
Author: Pradyumna R Vora
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 2004
Total Pages: 718
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 137

નીરાનુ માં વત્ પર થતાં ( નો) લોપ ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે એ દોષ (આવતી નથી,કારણ કે અહીં તોપો વ્યોઢિા માં) { અને વન્દ્ર પાછળ આવતાં લોપ થાય છે) એમ નો નિર્દેશ કર્યો છે. 24 અથવા તો (૧નું) ઉચ્ચારણ (૬ અને ટૂ ની પછી ભલે થાય.પણ અમે કહ્યું કે જો સ્નો પછી થી ઉપદેશ કરવામાં આવે તો અનુનાસિક, દ્ધિત્વ, અને પાસવર્ણનો પ્રતિષેધ કરવો પડશે. 27 અનુનાસિક અને પાસવર્ણનો નિષેધ તો નહીં કરવો પડે, કારણ કે જૂ અને ઉષ્માક્ષરોને સવર્ણ નથી હોતા. દિવંચનની બાબતમાં પણ એમ છે કે સ્ અને સ્ને દિત્વ રૂપ કાર્ય થતું નથી. (જો તેમના ઉપર દ્ધિત્વ રૂપી કાર્ય ન થતું હોય (એટલે કે) દ્ધિત્વના એ કાર્યો ન હોય) તો શું છે? અને હૂ એ બે દ્ધિત્વ ના નિમિત્ત છે.128 જેમ કે બ્રાહ્મણોને જમાડો’ ‘માર અને કૌડિન્ય (તમે) પીરસો’ એ ઉદાહરણમાં એ બે જણા જમતા નથી પણ પીરસે છે).. इदं विचार्यते। इमेऽयोगवाहा न क्वचिदुपदिश्यन्ते श्रूयन्ते च तेषां कार्यार्थमुपदेशः कर्तव्यः। के पुनरयोगवाहाः। विसर्जनीयजिह्वामूलीयोपध्मानीयानुस्वारानुनासिक्ययमाः । कथं पुनरयोगवाहाः। यदयुक्ता वहन्त्यनुपदिष्टाश्च श्रूयन्ते ॥ क्व पुनरेषामुपदेशः कर्तव्यः। अयोगवाहानामट्सु णत्वम् ॥६॥ अयोगवाहानामट्सूपदेशः कर्तव्यः। कि प्रयोजनम्। णत्वम् । उरःकण उरःपेण। अड्व्यवाय इति णत्वं सिद्धं भवति । હવે આ વિચારવામાં આવે છે? કે આ જે મોવિદ છે તેમનો કોઈ સ્થળે ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો નથી છતાં પ્રયોજાતા મળી આવે છે.30 આથી શાસ્ત્રનિર્દિષ્ટ કાર્ય થઇ શકે તે સારુ તેમનો ઉપદેશ કરવો જરૂરી છે. મોવિહિં તે કયા છે? વિસર્ગ, જિદ્ઘામૂલીય, ઉપબાનીય, અનુસ્વાર અને યમ.પણ તે અયોગવાહ કેવી રીતે? કારણ કે અયોગવાહો શિવસૂત્રમાં ઉચ્ચારવામાં આવ્યા નથી તો પણ તે પ્રયોગમાં અને 2 શાસ્ત્રમાં મળી આવે છે.
બાકી ટૂ અર્થાત્ હૂ અને ૨છે તેથી તૂ) એટલે પૂ. અહીં એવો ચો પ્રમાણે સ્ નો લોપ થતાં તૂ એટલે જ થતાં ઘેર રૂપ પ્રાપ્ત થશે.જો ને ઉપર કહ્યું તેમ પૂર્વે મૂકવામાં આવે તો તે વ ન રહે, તો પછી ૨-કારનો લોપ ન થઈ શકે અને ઇષ્ટ રૂપ પ્રાપ્ત ન થતાં પેરઃ જેવું અસાધુ રૂપ થાય. ઘરન્ માં પ નું સિક્તૃતીય પુરુષ બહુવચનના રૂપમાં રજૂ -ર્તરિ રા- મ ણ - સિંહ સીધુત્ા- હિ સોપોડનત્વચા ફાચ રન - પરે ૬ - પર્ ર્ એ સ્થિતિમાં ૧ લોપ ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે કારણ કે નો વત્ પ્રત્યાહારમાં સમાવેશ થતો નથી. નીરનુ માં પણ નીર્ દ્વાનુ- નીર્ રહૃાનું અહીં પણ તે જ કારણે સ્લોપ ન થવાનો પ્રસંગ આવે છે. 126 એટલે કે સૂત્ર ટોવોલ્યોર્જિા એમ બે રેફવાળું છે, પરંતુ પૂર્વ નો છે ર થી લોપ થયો છે. 12 અનુનાસિક અને પાસવર્ણ વિધાન કરવામાં આવ્યું છે ત્યાં સ્થાનેડાન્તરતમા એ પરિભાષાની ઉપસ્થિત થાય છે તેથી દોષ નહીં આવે, કારણ કે -કાર રેફનો અન્તરતી નથી તેમ જ રેફ અનુસ્વારનો અન્તરતમ નથી.(જુઓ ઉપર નોંધ ૧૨૦) નાગેશ ને આ ખુલાસો સ્વીકાર્ય નથી. 1:૪૬ અને હૂ ને ઉદ્દેશીને દિર્વચનનું વિધાન કરવામાં આવ્યું નથી તેથી તે દિવેચનના સાક્ષાત્ કાર્યું નથી એટલે કે તેમનું દિર્વચન થતું નથી. તેથી તેનો પ્રતિષેધ કરવાની જરૂર નથી. ભાગકાર ઉદાહરણ દ્વારા સમજાવે છેઃ “બ્રાહ્મણોને જમાડો’, ‘માઠર અને કૌડિન્ય પીરસે’ એમ કહેવામાં આવે ત્યારે પીરસવાની ક્રિયાને કારણે માઠર અને કૌડિન્યના ભોજનનો બાધ થાય છે તેથી તે બે
ષ્ણા ભોજનના કાર્યો નથી બનતા, અર્થાત્ તે બે જમતા નથી, કારણ કે તેમને ઉદ્દેશીને ભોજનનું વિધાન કરવામાં આવ્યું નથી . તેથી ‘તમે બે હમણાં ન જમશો’ એમ ભોજનનો પ્રતિષેધ કરવાની જરૂર નથી તેમ અહીં પણ “અને ના દિર્વચનનો પ્રતિષેધ કરવાની જરૂર નથી. 129 છાયા અહીં નોંધે છે કે હું વિવાતિ એટલા ભાગનો પાઠ ન હોવો જોઇએ, કારણ કે ભાગકારની શૈલી પ્રમાણે જયાં સંશય હોય
ત્યાં જ આવો પ્રયોગ જોવામાં આવે છે. રત્નાકર આ પાઠ સ્વીકારે છે, ચીખે. માંસમ્પાદક નોંધે છે કે વાસ્તવમાં જયાં સૂત્ર સાથે અસંબદ્ધ જેવા વિચારનો પ્રસ્તાવ હોય ત્યાં આ પ્રમાણે વ્યવહાર કરવામાં આવે છે તેથી અહીં પણ યોગ્ય છે (છા.પૃ.૧૨૭, પા.ટી.૯) 130 પ્રયોગમાં મળી આવે છે તેમ જ વિસર્નનીય સદા વગેરે સૂત્રોમાં પણ મળી આવે છે. જે પુનરાવાહીઃ એમ કહીને તેમનું સ્વરૂપ કેવું છે તેમ પૂછ્યું છે. આગળ થે પુનઃ વગેરે કહીને તેમનું પ્રવૃત્તિનિમિત્ત શું છે એ પૂછ્યું છે.
७२