Book Title: Agam Sutra Satik 03 Sthan AngSutra 03
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003337/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala dasaNassa AgamyubANA (saTIka) bhAgaH-3 saMzodhaka sampAdakazcata muni dIparatnAsAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) | bhAga-3 sthAnAGgasUtram / -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIka mUlya rU.11000/ Wan Agama zruta prakAzana // : saMparka sthala :"Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, , phleTa naM-13, 4-zrI maMjhila, hAyasenTara. khAnapura. ahamadAvAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtram sthAnAGga sUtrasya viSayAnukramaH mUlAGkAH-1010 mUlA viSayaH | pRSTAGkaH mulAGgaH viSayaH pRSTAGkaH 6 - 4 98 9-56 sthAnaM-1 301 AdinAm vaividhyam, eka sthAnAzrita vividhaviSayasya yoni, ityAdi / prarUpaNAH tadyathA- AtmA, daNDaH, /-180 uddezakaH-2 kriyA, lokAlokaH, dharmAdharma, lokasvarUpaM, indraparSadA, bodhiH, jIvAdi tatvAni, gatyAgatiH, pravajyA, gamanAgamanAdikriyA zabdAdi viSayAH, vargaNA. sambandhe puruSabhedAH, jIvaH. pudgalaH ityAdi lokaH ityAdi 0 sthAna 46-2 uddezakaH-3 1-76 dazaka:-1 aparAdhAlocanAdi. vastrapAtrAdi jIvaH, anIvaH, kriyA, bhaMda, anujJA, vacanaM, darzana, jJAna, saMyama, pRthvI vimAnAnAM saMsthAnAni, pAnaka, kAyAdayaH, zarIrANi ityAdi kSetrANi, darzanAdi, pudgalAH, uddezakaH-2 dharma, kathA-ityAdi vaMdanAdi, gatyAgatiH, | uddezakaH-4 172 lokajJAnaM, zabdAdijJAnaM ityAdi upAzrayasaMstArakAH, | uddezakaH-3 71 kAlavacana-prajJApanAzabdAH, pudgalAH. AcArAH, ArAdhanAdeH traividhyama, upapAtAdiH. bharatAdi kSetra akarmabhUmayaH, devaprarupaNA, nirUpaNaM, indrAnAM varNanam lezyA, maraNa, pudgalaH ityAdi | uddezakaH-4 sthAnaM 4 grAmAdisUcaka nAmAni, uddezakaH-1 bandhAde, AtmA evaM zarIra antakriyA, vRkSaH-vastraphaladAnasambandhe varNanam kAlaH, jIvaH, | phala ityAdi sAmyenamaraNaM, lokaH, bAMdhiH, puruSacAturbhaGgyaH , ArAdhanA, tIrthaMkarasya varNAni, devAnAM caturvidham, gati, devaviSayaka dvitva prarUpaNA, saMsAraH ityAdi pudgala prarupaNA uddezaka:-2 sthAna-3 113 kaSAyanigrahaH, vRSabhahastyupamA -160 uddezakaH-5 113 caturbhaGgyaH, vikathA, indra prajJApanA, yoga, asvAdhyAyaM, gardA vakratA, AyuSkabhedaM, gupti, daNDaM, saMsAra, bharatAdikSetrasya varNanaM, puruSa-stri napuMsaka-maccha. satyaM ityAdi / 96 124 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH 811 L 314-702 4.1 mUlAGkaH| viSayaH pRSThAGka: mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH -361 | udezakaH-3 | jJAnabhedAH, RtuH, kSaya krodha, lezyAyAH caturvidhatvaM kalpasthiti, pudgalAH ityAdi devAnAM caturvidhatvaM, abhigrahaM, |-69 sthAnagaNitaM ityATi gaNApakramaNahetuH matijJAnAdeH uddezakaH bhedAH, yoniH, saMghavyavasthA, AhArasya caturvedham, vyAdhi piNDAdi eSaNA. narakAvAsA, cikitsAcaturbhaGgayau yAdI. jIvabhedAH, pudgalAH, gotrANi, dAnaM, bhikSAcaryA, jIvaH, nayAH, svarAH. kSetravaktavyatA maithunaM, saMjJA, upasargaH, karmA, cakravAH ratnAni, nihavAH AyubandhaH, devaprarUpaNA. vikathA devaprarupaNA samudghAtAH pudagalaH ityAdi / ityAdi sthAna sthAna-8 uddezakaH-1 314 ekAki vihAra pratimAguNAH, mahAvratAnuvratAni, varNarama yoniH, karmaprakRti, bhayaM, kAmaguNabhedaH, durgati-sugati saMvaraH, jIvaH pudgalAH bhedAH. sthAvarakAyaH, AjJA, madasthAnAni, nimittAni, saMghavyavasthA, devavaktavyatA. vAdI, deva-kSetravaktavyatA, kalyANakAni, ityAdi pudgalAH kRSNagajI, gatiH. -478 uddezakaH-2 dikakumArI pRthvI, ityAdi nadIanuttAryAvidhAnaM, sthAna-9 483 vihAra-vidhiniSedhaH, prAyazcitaM, visaMbhoga kAraNAni, jIvaAzravaH, saMvaraH, kriyA, parijJA, deva- pudgalanAMvaktavyatA karmabandhaH karma kSayaH, indriyaM, brahmacaryaguptiH, darzanAvarakavaktavyatA, ityAdi karmANi, vikRttiH, nidhiH, -717| | uddezakaH-3 vAsudevAH, baladevAH, dvArANi astikAyaH, gatiH, viSayaH, puNya-pApaM, gaNaH, nirgranthAdi, jIvaH, gatiAgatiH, mahApadyacaritraM, anaMta svarUpam dhAnyasthitiH, jJAna, deva-1010 sthAna-10 5.13 vaktavyatA, kSetra-vaktavyatA, lokasthitiH, zabdabhedaH, saMyama pudgalaH ityAdi saMvarAdi, samAdhiH, pravajyA, sthAna-6 zramaNadharmaH, pariNAmaH, gaNadhAraNa guNAH, nirgranthI asvAdhyAyaH, kSetra prarupaNA, grahaNakAraNAni, devaprarupaNA, jIvavaktavyatA, SaDjIvanikAyaH, jIyaH, anaMtasvarUpam, bhASAbhedAH, gatiAgatiH, ArakAH, kSetra- | dazasvapnAni, maMjJA, dazadazA, prarupaNA, saMhananaM, saMsthAnaM dazavidhadharmaH, kulakarAH, lezyA tapa, mati-zrutaAdi pudgalasvarupaM ityaadi| 334 -887 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtram sthAnAGgasUtram (saTIka) - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -5.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -5.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTai, amadAvAda taraphathI naphala ekaM. -5.pU. zAsana prabhAvaka kriyArANI AcAryadevazrI vijaya AcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka, -5.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU. A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aTTAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvyakArika sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAdhvIkSI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI 5.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka, 5.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. 5.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti, saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnAzrIjI ma.nA parama vinecA sA.zrI samyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-naphala cAra. pa.pU. prazamarasanimA sAdhvI zrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthI| sametazikhara tirthodvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaicAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI nArezrIjI-tatu zizu sA, zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthe| arihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavata pa. pUjya vaiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kevalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sAM. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-savA~daya ! pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU, vaiyAvRtyakArikA sAthvIthI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA vinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA | kokIlakaMThI sA. zrI karavaprajJAthajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jena pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jana che. mUrti. saMgha, amadAvAda. I taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala che. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. (zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryatta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - upodghAtaH vRttiH namo namo nimmala saNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 3 sthAnAGgasUtram saTIka tRtIyaM aGga sUtram (mUlam + abhayadevasUriviracitA vRttiH) zrIvIraM jinanAthaM natvA sthAnAGgakatipayapadAnAm / prAyo'nyazAstraddaSTaM karomyahaM vivaraNaM kiJcit / / 1 // iha hi zramaNasya bhagavataH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmina ikSvAkukulanandanasya prasiddhasiddhArtharAjasUnormahArAjasyeva paramapuruSakArAkrAntavikrAntarAgAdizatrorAjJAkaraNadakSa mApatizatasatatasevitapAdapadmasya sakalapadArthasArthasakSAtkaraNadakSakevalajJAnadarzanarUpapradhAnapraNidhyavabuddhasarvaviSayagrAmasvabhAvasya sakalatribhuvanAtizAyiparamasAmrAjyasya nikhilanItipravartakasya paramagambhIrAnmahArthAdupadezAnipuNabuddhayAdiguNagaNamANikyarohaNadharaNIkalpena bhANDAgAraniyukteneva gaNadhareNa pUrvakAle caturvarNazrIzramaNasaGghabhaTTArakasya tatsantAnasyevopakArAya nirUpitasya vividhArtharalasArasya devatAdhiSThitasya vidyAkriyAbalavatA'pi pUrvapuruSeNa kenApi kuto'pi kAraNAdanunmudritasyAta eva ca keSAJcidanarthabhIrUNAM manorathagocarAtikrAntasya mahAnidhAnasyeva sthAnAGgasya tathAvidhavidyAbalavikalairapi kevaladhASTaryapradhAnaiH svaparopakArAyArthaviniyojanAbhilASibhirata evacAvigaNitasvayogyatairnipuNapUrvapuruSaprayogAnupazrutya kiJcitsvamatyotprekSya tathAvidhavartamAnajanAnApRcchaya catadupAyAndyUtAdimahAvyasanopetairivAsmAbhirunmudraNamivAnuyogaH prArabhyate iti zAstraprastAvanA / / tasya cAnuyogasya phalAdidvAra-nirUpaNataH pravRttiH, yata uktm||1|| "tassa phalajogamaMgalasamudAyatthA taheva daaraaii| / tabbheyaniruttikka mapayoyaNAIca vaccAI" (tti) tatra prekSAvatAM pravRttaye phalamasyAvazyaM vAcyam, anyathA hi niSprayojanatvamasyAzaGkamAnAH zrotAraHkaNTakazAstramardana ivanapravarteraniti, taccAnantaraparamparabhedAdvidhA, tatrAnantaramarthAvagamaH, tatpUrvakAnuSThAnatazcApavargaprAptiryA sA paramparaprayojanamiti 1 / / tathA yogaH-sambandhaH, sa ca yadhupAyopeyabhAvalakSaNo yadutAnuyoga upAyo'rthAvagamAdi copeyamiti tadA saprayojanAbhidhAnAdevabhihita ityavasaralakSaNaH sambandho'sya vAcyaH, ko'sya dAne sambandho'vasara iti bhAvaH, yogyo vAdAne asyaka iti, tatrabhavyasya mokSamArgAbhilASiNaH sthitagurUpadezasya prANino'TavarSapramANapravrajyAparyAyasyaiva sUtrato'pisthAnAGgadeyamityayamavasaraH, yogyo'pi cAyameveti, yata uktam Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram -// "tivarasapariyAgassa u AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisarasa ya sammaM sUyagaDa nAma aMgati dasakappavvavahArA saMvaccharapaNagAdikkhiyasseva / ThANaM samavAo'vi ya aMge te aThTha vAsassa / / (tti) anyathA dAne'syAjJAbhaGgAdayo doSA iti 2 / tathA zreyobhUtatayA'sya vighnasambhave tadupahatazaktayaH ziSyA naivAtra pravartteranniti tadupazamAya maGgalamupadarzanIm, uktaJca"bahuvigdhAI seyAI teNa kayamaGgalovayArehiM / ghettavvo so sumahAnihivva jaha vA mahAvijjA " 119 11 iti, maGgalaM ca zAstrasyAdimadhyAvasAneSu krameNa zAstrArthasyAvighnena parisamAptaye tasyaiva sthairyAya tasyaivAvyavacchedAya ca bhavatIti, taduktam 119 11 "taM maMgalamAIe majjhe pajantae ya satthassa / paDhamaM satthatthAvigghapAragamaNAya niddihaM tasseva ya thijjatthaM majjhimayaM aMtimaMpi tasseva // avvocchittinimittaM sissapa sissAivaMsassa "tti // || 9 11 // 2 // // 2 // tatrAdimaGgalaM 'suyaM me AusaM! teNaM bhagavaye tyAdisUtraM, nandhantarbhUtatvAt zrutazabdasya, bhagavadbahumAnagarbhatvAdvA AyuSmatabhagavatetyasya, nandIbhagavadbahumAnayozca maGgayate-adhigamyate vAJchitamaneneti maGgalArthasya yujyamAnatvAditi, madhyamaGgalaM paJcamAdhyayanasyAdisUtraM 'paMca mahavvae ityAdi,' mahAvratAnAM kSAyikAdibhAvatayA maGgalatvAd bhavati hi kSAyikAdiko bhAvo maGgalaM, yata uktam- "noAgamao bhAvo suvisuddho khAiyAio" tti, athavA SaSThAdhyanAdisUtraM 'chahiM ThANehiM saMpanne anagAre arahaI gaNaM dharittae' ityAdi, anagArasya parameSThipaJcakAntargatatvena maGgalatvAt, sUtrAbhidheyAnAM vA gaNadharasthAnAnAM kSAyopazamikAdibhAvarUpatayA maGgalatvAditi, antamaGgalaM tu dazamAdhyayanasyAntasUtraM 'dasaguNalukkhA poggalA anaMtA panRtte' tIhAnantazabdasya vRddhizabda- vanmaGgalatvAditi, sarvameva vA zAstraM maGgalaM, nirjarArthatvAt, tapovat, maGgalabhUtasyApi zAstrasya yo maGgalatvAnuvAdaH sa ziSyamatimaGgalatvaparigrahArthaM, maGgalatayA hi parigRhItaM zAstraM maGgalaM syAd, yathA sAdhuH, ityalaM prasaGgeneti, iha ca zAstrasya maGgalAdi nirUtipamati tadanuyogasya draSTavyam, tayoH kathaJcidabhedAditi 3 / athedAnIM samudAyArthazcintyate tatra sthAnAGgamityetacchAstranAma, nAma ca yathArthAdibhedAt trividhaM, tadyathA yathArthamayathArthamarthazUnyaM ca tatra yathArthaM pradIpAdi, ayathArthaM palAzAdi, arthazUnyaM DitthAdi, tatra yathArthaM zAstrabhidhAnamiSyate, tatraiva samudAyArthaparisamApteH, yata evamatastannirUpyatetatra ca sthAnAmaGgaceti padadvayaM nikSepaNIyamiti, tatra sthAnAM nAmasthApanAdibhedAt paJcadazadhA, "nAbhaMThavaNAdaviekhetta'ddhA uDDa uvaratI vasahI / saMjamapaggahajohe acalagaNaNasaMdhaNAbhAve // 119 11 tti, tatra sthAnamiti nAmaiva nAmasthAnaM, yasya vA sacetanasyAcetanasya vA sthAnamitita nAma kri te tadvastu nAmnA sthAnAM nAmasthAnamityucyate, tathA sthApayta iti sthApanA - akSAdiH, sA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-1, upodghAtaH vRttiH ca sthAnAbhiprAyeNa sthApyamAnA sthAmapyabhidhIyate, tataH sthApanaiva sthAnaM sthApanAsthAnaM, tathA dravyaM-sacittAcittamizrabhedaMsthAnaM guNaparyAyAzrayatvAt, tataHkarmadhArayaiti, tathA kSetram-AkAza, taccatatsthAnaMcadravyANAmAzrayatvAt kSetrasthAnaM, tathA addhA-kAlaH, saca sthAnaM, yatobhavasthitiH kAyasthitizcabhavakAlaH kAyakAlazcAbhidhIyate, sthitizcasthAnameveti, 'uddattiUrdhvatayAsthAnamavasthAnaM puruSasya UrdhvasthAna-kAyotsarga iti, iha sthAnazabdaH kriyAvacanaH, evaMniSadanatvagvartanAdisthAnamapidraSTavyam, UrdhvazabdasyopalakSaNatvAditi, tathA uparatiH-viratiH saiva sthAnaM vividhaguNAnAmAzrayatvAt, vizeSArtho veha sthAnazabdaH, tato virateH sthAna-vizeSo viratisthAnaM, tacca dezaviratiH sarvaviratiti, tathA vasatiH sthAnamucyate,sthIyatetasminnitikRtveti,tathAsaMyamasyasthAnaMsaMyamasthAnama, iha sthAnazabdo bhedArthaH, saMyamasya zuddhiprakarSApakarSakRto vizeSaH saMyamasthAnaM, tathA pragRhyate-upAdIyate AdeyavacanatvAdyaHsapragraho-grAhyavAkyo nAyaka ityarthaH, sacalaukiko lokottarazceti, tatralaukiko rAjayuvarAjamahattarAmAtyakumArarUpo, lokottarazcAcAryopAdhyAyapravartakasthaviragaNAvacchedakarUpa iti, tasya sthAna-padaM pragrahasthAnamiti, tathA yodhAnAM sthAnam-AlIDhapratyAlIDhavaizAkhamaNDalasamapAdarUpaM zarIranyAsavizeSAtmakaM yodhasthAnaM, tathA 'acala'tti acalatAlakSaNo dharmaH sAdisaparyavasitAdirUpaH sthAnamacalatAsthAnaM, tathA 'gaNaNa'tti gaNanAviSayaM sthAnamekalyAdizIrSaprahelikAparyantaM gaNanAsthAnaM, tathA sandhAnaM dravalyatazchinnasya kaJcukAderacchinnasya tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti, bhAvatastu chinnasya prazastAprazastabhAvasya punaH sandhAnamacchinnasyatvaparAparotpadyamAnasyaprazastAprazastabhAvasya sandhAnaM tadevasthAna-vastunaH saMhatatvenAvasthAnaMsandhAnasthAnaM, 'bhAve'ttibhAvAnAm-audayikAdInAM sthAnamavasthitiritibhAvasthAnamiti evamihasthAnazabdo'nekArthaH, ihaca vasatisthAnenagaNanAsthAnena vA'dhikAra iti darzayiSyate ||idaaniimnggnikssep ucyate, tatra gaathaa||1|| "nAmaMga ThavaNaMgaM davvaMgaM ceva hoi bhAvaMgaM / so khalu aMgassA nikkhevo caubviho hoi" tti tatra nAmasthApaneprasiddhe, dravyAGgapunardravyasya-madyauSadhAderaGga-kAraNamavayo vetidravyAGagaM, bhAvasya-kSAyopazamikAderevamevAjhaM bhAvAGgamiti, iha bhAvAGgenAdhikAra ityapi darzayiSyate, tatra tiSThantyAsatevasanti yathAvadabhidheyatayaikatvAdibhirvizeSitAAtmAdayaH padArthAyasmiMstatsthAnam, athavA sthAnazabdenehaikAdikaH saGkhyAbhedo'bhidhIyate, tatazcAtmAdipadArthagatAnAmekAdidazAntAnAM sthAnAnAmabhidhAyakatvena sthAnam, AcArAbhidhAyakatvAdAcAraditi,sthAnaJca tatpravacanapuruSasya kSAyopazamikabhAvarUpasyAGgamivAGga ceti sthAnAGgamiti samudAyArthaH 4 / / tatraca dazAdhyayanAni, teSuprathamamadhyayanamekAditvAt saGkhyAyAekasaGkhyopetAmAdipadArthapratipAdakatvAtekasthAnam, tasya ca mahApurasyevacatvAryanuyogadvArANi bhavanti, tadyathA-upakramo nikSepo'nugamonayazceti, tatraanuyojanamanuyogaH,-sUtrasyArthena sahasambandhanam, athavAanurUpo'nukUlo vA yo yogo-vyApAraH sUtrasyArthapratipAdanarUpaH so'nuyoga iti, Aha c||1|| "anujojanamanujogo suyassa niyaeNa jmbhidheyenn| vAvAro vA jogo jo anurUvo'nukUlo vA" iti, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram -1-1 athavAathapikSayA aNoH-ladhoH pazcAjAtatayA vAanuzabdavAcyasya sUtrasyayo'bhidheye yogo-vyApArastena sambandho vA so'nuyogo'nuyogo veti, Aha c||1|| "ahavA jamatthao thovapacchabhAvehi suymnutss| abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho"tti, tasya dvArANIvadvArANi-tapravezamukhAni, ekasthAnakAdhyayanapurasyAdhigamopAyA ityarthaH, nagaraddaSTAntazcAtra, yathA hiakRtadvAraM nagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapiduradhigamakAryAtipattaye ca, caturmUladvAraMtupratidAvArAnugataMsukhAdhigamaM kAryatipattayeca, evamekasthAnakAdhyayanapuramapapyadhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, ekadvArAnugatamapi ca duradhigama, saprabhedacaturdhArAnudvArAnugataM tu sukhAdhigamamityataH phalavAn dvAropanyAsaiti 5 tAnicadvitridvidvibhedAni krameNa bhavantIti tabhedAH 6 / niruktistu upakramaNamupakrama itibhAvasAdhanaH zAstrasyanyAsadezasamIpIkaraNalakSaNaH, upakramyatevA'nena guruvAyogenetyupakramaitikaraNasAdhanaH, upakramyate'sminniti vAziSyazravaNabhAvesatItyupakrama ityadhikaraNasAdhanaH, upakramyate'smAditivAvinItavineyavinayAdityupakrama ityapAdAna iti, evaM nikSepaNaM nikSipyate vA'nenAsminnAsmAditi vA nikSepo nyAsaH sthApaneti paryAyAH, evamanugamanamanugamaH anugamyate'nenAsminasmAditivA'nugamaH-sUtrasya nyAsAnukUlaH paricchedaH, evaM nayanaM nayaH nIyate'nenAsminnAsmAditi vA nayaH-anantadharmAtmakasya vastuna ekAMzapariccheda ityrthH7|athaissaamuprkrmaadidvaaraannaamitthNkrmekiNpryojnmiti?, atrocyate, nahyanupakrAntaMsadasamIpIbhUtaM nikSipyate, nacAnikSiptaMnAmAdibhirarthato'nugamyate, nacArthato'nanugataM nayairvicAryate ityayameva krama iti, uktnyc||1|| "dAraka mo'yameva u nikhippai jeNa nApsamIvatthaM / anugammai nAnatyaM nAnugamo nayamayavihUNo "tti // 8 // tadevaM phlaadiinyuktaani|saamprtmnuyogdvaarbhedbhnnnpurssrmidmevaadhyynmucintytettropkrmo dvividho-laukikaH zAstrIyazca, tatra laukikaH SoDhA-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAta, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyopakra mo vaidhA-sacetanAcetanamidvipadacatuSpadApadarUpasyadravyasya parikarma vinAzazceti, tatra parikarma-guNAntarotpAdanavinAzaH-prasiddha eva, evaM kSetrasya-zAlikSetrAdeH kAlasya tvaparijJAtasvarUpasya nADikAdamiH parijJAnaM, bhAvasya cagurvAdicittalakSaNasyAnavagatasyeSitAdibhiravagama iti, zAstrIyo'pi SauDheva-AnupUrvInAmapramANavaktavyatA'rthAdhikArasamavatArabhedAt, - -tatrAnupUrvI dazadhA'nyatroktA, tatra cotkIrtanagaNanAnupUrkoridamavatarati, utkIrtanaJca ekasthAnaM dvisthAnaM tristhAnamityAdi, gaNanaMtuparisaGghayAnaM-eka dvetrINiityAdi, sAcagaNanAnupUrvI triprakArA-pUrvAnupUrvIpazcAnupUrvyAnAnupUrvI ceti, pUrvAnupUvyedaM prathamaM sadvyAkhyAyate pazcAnupUrvyA dazamamanAnupUrvyA tvaniyatamiti, tathA nAma dazadhA-ekAdi dazAntaM, tatra SaDnAmnyasyAvatAraH, tatrApi kSAyopazamike bhAve, kSAyopazamikabhAvasvarUpatvAt sakalazrutasyeti, uktnyc||1|| "chabihanAme bhAve khaovasamie suyaM smoyrti| jaMsuyanANAvaraNakkhaovasamajaM tayaM savvaM " ti| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - uddezaka: tathA pramANaM dravyAdibhedAccaturvidhaM, tatra kSAyopazamikabhAvarUpatvAdasya bhAcapramANe avatAro, yata Aha- // 1 // "davvAdi caubbheyaM pamIyate jeNa taM pamANaMti / iNamajjhayaNaM bhAvotti bhAvamANe samoyarati "tti, bhAvapramANaMca guNanayasaGkhyAbhedatastridhA, tatrAsya guNapramANasaGkhyApramANayorevAvatAraH, nayapramANe tu na samprati, yadAha 189 11 "mUDhanaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti ihaM / ahutte samoyAro nattha puhutte samoyArI "tti, guNapramANaM tu dvidhA- jIvaguNapramANamajIvaguNapramANaMca, tatra asya jIvopayogarUpatvAt jIvaguNapramANe'vatAraH, tasmintrapi jJAnadarzanacAritrabhedatastryAtmake asya jJAnarUpatayA jJAnapramANe, tatrApi pratyakSAnumAnopamAnAgamAtmake prakRtAdhyayanasyAptopadezarUpatvAdAgamapramANe, tatrApi laukikalokottarabhede paramagurupraNItatvena lokottare sUtrArthobhayAtmani tathA cAha11911 jIvANaNNattaNao jIvaguNe bohabhAvao nANe / loguttarasuttatthobhayAgame tassa bhAvAo " tatrApyAtmAnantaraparamparAgamabhedatastrividhe'rthatastIrthakaragaNadharatadantevAsinaH sUtratastu gaNadharatacchiSyatapraziSyAnapekSya yathAkramamAtmAnantaraparamparAgameSvavatAraH, saGkhyApramANamanyatra prapaJcitaM tata evAvadhAraNIyaM tatra cAsya parimANasaGkhyAyAmavatAraH, tatrApi kAlikazrutadRSTivAdazrutaparimANabhedato dvibhedAyAM kAlika zrutaparimANasaGkhyAyAM, kAlikazrutatvAdasyeti, tatrApi zabdApekSayA saGghayeyAkSarapadAdyAtmakatayA saGkhyAtaparimANAtmikAyAM paryAyApekSayA tvanantaparimANAtmikAyAM, anantagamaparyAyatvAdAgamasya, tathA cAha- 'anaMtA gamA anaMtA pajavA' ityAdi / tathA vaktavyatA svasamayetarobhavaktavyatAbhedAt tridhA, tatredaM svasamayavaktavyatAyAmevAvatarati, sarvAdhyayanAnAM tadrUpatvAt, taduktam 119 11 "parasamao ubhayaM vA sammaddiTThissa samao jeNaM / tA savvajjhayaNAI sasamayavattavvanivayAI " ti tathA adhikAro vaktavyatAvizeSa eva sa caikatvaviziSTAtmAdipadArthaprarUpaNalakSaNa iti / tathA samavatAraH - pratidvAramadhikRtAdhyayanasamavatAraNalakSaNaH, sa cAnupUvyAdiSu lAghavArthamukta eveti na punarucyate, tathAhi // 1 // || 9 || 119 11 "ahuNA ya samoyAro jeNa samoyAriyaM paiddAraM / gANamanugao so lAghava o na puNa vacco 71 -- nikSepastridhA oghanAmasUtrAlApakaniSpannabhedAt, Aha ca - "bhaNNai dheppai va suhaM nikkhevapayAnusArao satyaM / oho nAmaM suttaM nikhettavvaM tao'vassaM " - tatraughaH - sAmAnyamadhyayanAdi nAma, uktaJca - "oho jaM sAmannaM suyAbhihANaM cauvvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM Ao jhavaNA ya patteyaM Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram -/-/ // 2 // nAmAdi caubbheyaM vaneUNaM suAnusAreNaM / egaTThANaM jojaM causupi kameNa bhaavesuN|| tatrAdhyAtma-manastatrazubheayana-gamanaMarthAdAtmano bhavati yasmAdadhyAtmazabdAvAcyasya vA manasaHzubhasyaAnayanamAtmani yatobhavati bodhAdInAMvA'dhikAmayanaMyato bhavati tadajjhayaNaMti prAkRtazailyA bhavatIti, Aha c||1|| "jeNa suhappajjhayaNaM ajjhappAnayanamahiyamayanaM vA / bohassa saMjamassa va mokkhassa va to tamajjhayaNaM" ti, adhIyate vA-paThyate Adhikyena smaryate gamyate vA tadityadhyayanamiti, tathA yaddIyamAnaM na kSIyate sma tadakSINaM, tathA jJAnAdInAmAyahetutvAdAyaH, tathA pApAnAM karmaNAM kSapaNahetutvAt kSapaNeti, Aha ca - // 1 // "ajjhINaM dijaMtaM avvocchittinayato alogovv| . Ao nANAINaM jhavaNA pAvANa khavaNaMti" nAmaniSpanetunikSepeasyaikasthAnakamiti nAma, tataekazabdasya sthAnazabdasya ca nikSepo vAcyaH, tatra ekasya nAmAdiH saptadhA, tduktm||1|| "nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 mAuyapaya 4 saMgaheka e ceva 5 / pajjava 6bhAve ya 7 tahA sattete ekka gA hoti" tatra nAmaiko yasyaika iti nAma, sthApanaikaH pustakAdinyastaikakAGkaH, dravyaikaH sacittAdistridhA, mAtRkApadaikastu 'uppaneivA vigameivAdhuveivA;' ityeSa mAtRkAvatsakalavAGmayamUlatayA avasthitAnAmanyataradvivakSitam akArAdyakSarAtmikAyA vA mAtRkAyA ekataro'kArAdiH, saMgrahaiko yenaikenApidhvaninAbahavaH saGgRhyante, yathA jAtiprAdhAnyena vrIhiriti, paryAyakaH zivakAdirekaH paryAyo, bhAvaika audayikAdibhAvAnAmanyatamo bhAva iti, iha bhAvaikena adhikAro yato gaNanAlakSaNasthAnaviSayo'yameko gaNanAca saGkhyA saGkhyAca guNo guNazca bhAva iti, sthAnasyatu nikSepa ukta eva, tatra ca gaNanAsthAnenehAdhikAraH, tataH ekalakSaNaM sthAna-saMkhyAbheda ekasthAnaM tadviziSTajIvAdyarthapratipAdanaparamadhyayanamapyekasthAnamiti, uktAvoghaniSpannanAmaniSpannanikSepau, (sthAnaH-1) sampratisUtrAlApakaniSpannanikSepaHprAptAvasaraH, tatsvarUpaMcedam-sUtrAlApakAnA-sUtrapadAnAM 'zrutaM me AyuSmanni'tyAdInAM nikSeponAmAdinyAsaH, sa ca avasaraprApto'pi nocyate, sati sUtre tasya saMbhavAt, sUtraMca sUtrAnugame, sacAnugamabheda evetyanugamaeva tAvadupavarNyate-dvividho'nugamoniyuktyanugamaH sUtrAnugamazca, tatraAdyonikSepaniyuktyupodghAtaniyuktisUtrasparzikaniyuktyanugamavidhAnatastrividhaH, tatraca nikSepaniyuktyanugamaH sthAnAgAdhyayanAghekazabdAnAM nikSepapratipAdanAdanugata eveti, upodghAtaniryuktyanugamastu 'uddese niddese va niggame' ityAdigAthAdvayAdavaseya iti, sUtrasparzikaniyukatyanugamastu saMhitAdau paDdidhe vyAkhyAlakSaNe padArthapadavigrahacAlanApratyavasthAnalakSaNavyAkhyAnabhedacatuSTayasvarUpaH, sa ca sUtrAnugame saMhitApadalakSaNavyAkhyAnabhedadvayalakSaNe sati bhavatItyaH Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -1,- uddezakaH 11 sUtrAnugamaevocyate, tatraca alpagranthamahArthAdisUtralakSaNopetaMskhalitAdidoSavarjitaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam mU. (1) suyaM me AusaM! teNaM bhagavatA evmkkhaayN| vR.asya ca vyAkhyA saMhitAdikrameNeti, Aha ca bhaassykaar:||1|| "suttaM 1 payaM 2 payattho 3 saMbhavato viggaho 4 viyAro 5 dusiyasiddhI 6 nayamayavisesao neyamanusuttaM" tatra sUtramiti saMhitA, sAcAnugataiva, sUtrAnugamasyatadrUpatvAditi, Ahaca-"hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyAnugamotti, sUtre cAskhalitAdiguNopete uccArite kecidarthA avagatAH prAjJAnAM bhavantyataH saMhitA vyAkhyAbhedo bhavati, anadhigatArthAdhigamAyacapadAdayo vyAkhyAbhedAH pravartanta iti, tatra padAni-'zrutaM mayA AyuSman ! tena bhagavatA evamAkhyAta'miti, evaM padeSu vyavasthApiteSu sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, tatra ceyaM vyvsthaa||1|| "jattha ujaM jANejjA nikkhevaM nikkhive nirvsesN| jatthavi ya na jANejA caukkayaM nikkhive tattha " tti, tatra nAmazrutaM sthApanAzrutaMcapratItaM, dravyazrutamadhIyAnasyAnupayuktasya patrakapustakanyastaM vA, bhAvazrutaM tu zrutapayuktasyeti, iha ca bhAvazrutena zrotrendriyopayogalakSaNenAdhikAraH, tathA 'AusaM'ti AyuH-jIvitaM, tannAmAdibhedato dazadhA, tadyathA // 1 // "nAma 1 ThavaNA 2 davie 3 ohe 4 bhavaM 5 tabbhave ya 6 bhoge y7| saMjama 8 jasa 9 kittI 10 jIviyaM ca taM bhannatI dasahA" tatra nAmasthApane kSuNNe 'davie'ttidravyameva sacetanAdibhedaMjIvitavyahetutvAnjIvitaM dravya jIvitaM, oghajIvitaMnArakAdyavizeSitAyurdravyamAnaM sAmAnyajIvitaM bhavati, nArakAdibhavaviziSTaM jIvitaM bhavajIvitaM nArakajIvitamityAdi, 'tabbhave yatti tasyaiva-pUrvabhavasya samAnajAtIyatayA sambandhi jIvitaM tadmavajIvitaM, yathA manuSyasya sato mAnuSatvenotpannasyeti, bhogajIvitaM cakravAdInAM, saMyamajIvitaM sAdhUnAM, yazojIvitaM kIrtijIvitaMca yathA mahAvIrasyeti, jIvitaM cAyureveti, iha ca saMyamAyuSA yazaHkIrtyAyuSA cAdhikAra iti, evaM zeSapadAnA yathAsambhavaM nikSepo vAcya iti|| uktaH sUtrAlApakaniSpannanikSepaH, padArthaH punarevam-iha kila sudharmasvAmI paJcamo gaNadharadevo jambUnAmAnaM svaziSyaM prati pratipAdayAJcakAra-zrutam-AkarNitaM 'me' mayA Au'ti AyuH-jIvitaMtatsaMyamapradhAnatayA prazastaMprabhUtaMvA vidyateyasyAsAvAyuSmAMstasyAmantraNaM heAyuSmana :-ziSya! teNaM' tiyaH sannihitavyavahitasUkSmabAdarabAhyAdhyAtmikasakalapadArtheSvavyAhatavacanatayA''ptatvena jagati pratItaH athavA pUrvabhavopAttatIrthakaranAmakarmAdilakSaNaparamapuNyaprAgbhAro vilInAnAdikAlAlInamidhyAdarzanAdivAsanaH parihRtamahArAjyo divyAdhupasargavargasaMsargAvicalitazubhadhyAnamArgo bhAskara iva ghanaghAtikarmaghanAghanapaTalavighaTanollasitavimalakevalabhAnumaNDalo vibudhapatiSaTpadapaTalajuSTapAdapadmomadhyamAbhidhAnaMpurIprathamapravartitapravacano jino mahAvIrastena bhagavatA' aSTamahAprAtihAryarUpasamagraizvaryAdiyuktena eva mityamunA vakSyamANenaikatvA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sthAnA sUtram 1/-19 dinA prakAreNa 'AkhyAta mitiA-maryAdayAjIvAjIvalakSaNAsaGkIrNatArUpayAabhividhinA vAsamastavastuvistAravyApanalakSaNena khyAtaM-kathitaMAkhyAtamAtmAdi vastujAtamiti gamyate, atra ca 'zruta' mityanenAvadhAraNAbhidhAyinA svayamavadhAritamevAnyasmai pratipAdanIyamityAha, anyathA'bhidhAne pratyutApAyasambhavAt, uktaJca-- // 1 // "kiM etto pAvayaraM ? samma annhigydhmmsbmaavo| annaM kudesaNAe kaTThayarAgaMmi pADei"tti, 'maye tyanenopakramadvArAbhihitabhAvapramANadvAragatAtmAnantaraparamparabhedabhinnAgame'yaM vakSyamANograntho'rthato'nantarAgamaH sUtratastvAtmAgamaityAha, 'AyuSmanityanenatukomalavacobhiH ziSyamanaHprahlAdayatA''cAryeNopadezo deya ityAha, uktnyc||1|| "dhammamaiehiM aisuMdarehiM kAraNaguNovaNIehiM / palAyaMto ya manaM sIsaM coei aayrio"tti| AyuSmattvAbhidhAnaM cAtyantamAlAdaka, prANinAmAyuSo'tyantAbhIratvAd, yata ucyate'savve pANA piyAuyA appiyavahA suhAsAvAdukkhapaDikUlA savvejIviukAmA savvesiM jIviyaM piyaM"ti, tathA- "tRNAyApi na manyante, putrdaaraarthsmpdH| . jIvitArthe narAstena, teSAmAyuratipriyatam" iti, athavA AyuSmannityanena grahaNadhArANAdiguNavate ziSyAyazAstrArthodeya itijJApanArthaM sakalaguNAdhArabhUtvenAzeSaguNopalakSaNena cirAyurlakSaNaguNena ziSyAmantraNamakAri, yata uktm||1|| vuDhe'vi doNamehe na kaNDabhUmAu loTTae udayaM / gahaNadharaNAsamatthe iya deyamachittikArimi" viparyaye tu doSa iti, Aha ca- / // 1 // "AyArie suttammi ya parivAo suttatyplimNtho| anesipi yahANI puTThAvi na duddhadA vaMjhA" iti, tathA 'teno' tyanena tvAptattvAdiguNaprasiddhatA'bhidhAyakena prastutAdhyayanaprAmANyamAha, vaktaguNApekSatvAdvacanaprAmANyasyeti, bhagavate tyanenatuprastutAdhyayanasyopAdeyatAmAha,atizayavAn kilopAdeyaH, tadvacanamapitatheti, athavA teNaM tianenopeddhAtaniryuktyantargata nirgamadvAramAha, yo hi mithyAtvatamaHprabhRtibhyo doSebhyo nirgatastato nirgatamidamadhyayanaM kSetrato'pApAyAM kAlato vaizAkhazuddhaikAdazyAM pUrvAhne bhAve kSAyike vartamAnAditi, evaM ca guruparvakramalakSaNaH sambandho'sya pradarzito bhavati, tathA tathAvidhena bhagavatA yaduktaM tat saprayojanameva bhavatIti sAmAnyataH saprayojanatA cAsyoktA, na hi puruSArthAnupayogi bhagavanto bhASante, bhagavattvahAneH, ata eva cAsyopAyopeyabhAvalakSaNaH sambandho'pidarzitaH, idaMhibhagavadAkhyAMtagrantharUpApannamupAyaH, puruSArthastUpeya iti, ata eva cAtra zrotAraH zravaNe pravartitAH, ytH||1|| "siddhArthaM siddhasambandhaM, zrotuM zrotA prvrtte| zAstrAdau tena vaktavyaH, sambandhaH saprayojanaH" iti, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-1,-uddezakaH 13 ___'eva'mityanena tubhagavadvacanAdAtmavacanasyAnuttIrNatAmAha, ataeva svavacanasayaprAmANyaM, sarvajJavacanAnuvAdamAtratvAdasyeti, athavA 'evamityekatvAdiH prakAro'bhidheyatayA nirdiSTaH, nirabhidheyatA''zaGkayA zrotRNAM kAkadantaparIkSAyAmivApravRttiratramAbhUditi, AkhyAta mityanena tu nApauruSeyavacanarUpamidaM, tasyAsambhavAdityAha, yata uktm||1|| "veyavayaNaM na mANaM aporuseyaMti nimmiyaM jeNa! idamacaMtaviruddhaM vayaNaMca aporuseyaM ca // 2 // jaMvudhaitti vayaNaM purisAbhAve u neymevNti| tA tassevAbhAvo niyamena aporuseyatte" iti, athavA AkhyAtaM bhagavatedaM, na kuDyAdiniHsRtaM, yathA kaishcidbhyupgmyte||1|| "tasmin dhyAnasamApanne, cintAralavadAsthite / niHsaranti yathAkAmaM, kuDyAdibhyo'pi dezanAH" - ityasyAnenAnabhyupagamamAha, ytH||1|| 'kuDyAdiniH sRtAnAM tu, na syaadaaptopdisstttaa| vizvAsazca na tAsu syAtkenemA kIrtitA iti?" samastapadasamudAyena tvAtmauddhatyaparihAreNa guruguNaprabhAvanAparaireva vineyebhyo dezanA vidheyetyAha, evaM hi teSu bhaktiparatA syAt, tayA ca vidyAderapi saphalatA syAditi, yduktm||1|| "bhattIe jinavarANaM khijjaMtI puvvasaMciyA kmmaa| AyariyanamokAreNa vijA maMtA ya sijhaMti" tti, namaskArazca bhaktireveti, athavA 'AusaMteNaM'ti bhagavadvizeSaNaM, AyuSmatA bhagavatA, cirajIvinetyarthaH,anena bhagavadbahumAnagarbheNa maGgalamabhihitaM, bhagavadbahumAnasya maGgalatvAditi coktameva, yadvA 'AyuSmate'ti parArthapravRttyAdinA prazastamAyuriyatA natu muktimavApyApi tIrthanikArAdidarzanAt punarihAyAtenAbhimAnAdibhAvato'prazastaM, yathocyate kaishcit||1|| "jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH" // 2 // (yadA yadA hi dharmasya, glAnirbhavati bhaart!| abhyutthAnamadharmasya, tadA''tmAnaM sRjAmyaham) evaM hyanunmUlitarAgAdidoSatvAttadvacaso'prAmANyamevasyAt, niHzeSonmUlane hirAgAdInAM kutaH punarihAgamanasambhava iti?, athavA 'AyuSmatA' prANadhAraNadharmavatA na tu sadA saMzuddhana, tasyAkaraNatvenAkhyAtRtvAsambhavAditi, yadivA-'AvasaMteNaM'timayetyasyavizeSaNaM, tata AGitigurudarzitamaryAdayA vasatA,anena tattvato gurumaryAdAvartisvarUpatvAt gurukulavAsasya tadvidhAnamarthata uktaM, jJAnAdihetutvAttasya, uktnyc||1|| "nANassa hoi bhAgIthirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti // 2 // gIyAvAso ratI dhamme, anAyayanavajaNaM / niggaho ya kAsAyANaM, evaM dhIrANa sAsaNaM" ti, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sthAnAGga sUtram 9/-19 athavA 'AmusaMteNaM'tiAmRzatAbhagavatpAdAravindaM bhaktitaHkaratalayugalAdinA spRzatA, anenaitadAha-adhigatasakalazAstreNApi guruvizrAmaNAdi vinayakRtyaM na moktavyam, uktaM hi||1|| "jahA''hiaggI jalaNaM namase, nAnAhutImaMtapayAbhisittaM / evAyarIyaM uvaciTThaejjA, anaMtanANovagao'vi saMto"tti, yadvA AusaMteNaMti AjuSamANena-zravaNavidhimaryAdayA gurUnAsevamAnena, anenApyatadAhavidhinaivo citta dezasthena gurusakAzAcchrotavyam, na tu yayAkaghaJjit, yata Aha-- // 1 // niddA vigahA parivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumAnapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM / " ityAdi, evamuktaH padArthaH, padavigrahastu sAmAsikapadaviSayaH,sacAyAtamityAdiSudarzita iti / idAnIM cAlanApratyavasthAne, te ca zabdato'rthatazca, tatra zabdataH nanu 'me' ityasya mama mahyaM ceti vyAkhyAnamucitaM, SaSThIcaturyo-revaikavacanAntasyAsmatpadasya me ityAdezAditi, atrocyate, me ityayaM vibhaktipratirUpako'-vyayazabdastRtIyaikavacanAnmato'smacchabdArthevartata itinadoSaH arthatastu cAlanA-nanu vastu nityaM vA syAdanityaM vA?,nityaM cettarhi nityasyApracyutAnutpannasthiraikasvarUpatvAdyobhagavataH sakAze zrotRtvasvabhAvaH sa eva ca kathaM ziSyopadezakatvasvabhAvaiti?, kiJca-ziSyopadezakatvaM tyasya pUrvasvabhAvatyAge syAdatyAge vA?, yadi tyAge hanta hataM vastuno nityatvaM, vastunaH svabhAvA-vyatiriktatvena tatkSaye tatkSateriti, aparityAga iti cet, na,viruddhayoHsvabhAvayoryugapadasammavAditi, athacAnityamitipakSastadapina, niranvayanAze hizrotuH zravaNakAla eva vinaSTatvAt kathanAvasare'nyasyaivotpannatvAdakathanaprasaGgaH, yajJadattazrutasya devadattAkathanavaditi, atra samAdhinayamatenetinayadvAramavatarati, tatranaigamasaGgrahavyavahArarjusUtrazabdasamabhirUdvaivambhUtA nayAH, tatra cAdyAstrayodravyamevArtho'stItivAditayAdravyArthike'vataranti, itare tu paryAya evArtho'stItivAditayA paryAyArthikanaye, tadevamubhayamatAzrayaNe dravyArthitayA nityaM vastu paryAyArthitayA tvanityamiti nityAnityaM vastitvati pratyekapakSoktadoSAbhAvo guDanAgarAdivaditi, evameva ca sakalavyavahArapravRttiriti, uktnyc||1|| "savvaM ciya paisamayaM uppajai nAsae ya nicaM ca / __ evaM ceva ya suhadukkhabaMdhamokkhAdisabbhAvo" tti / uktaH sUtrasparzikaniryuktayanugamaH, tadevamadhikRtasUtramAzritya sUtrAnugamasUtrAlApakanikSepasUtrasparzikaniyuktyanugamanayA upadarzitAH, ArAdhitaJca sakrama bhASyakAravacanaM, tadyathA "suttaM suttAnugamo suttAlAvagakaoya niklevo / suttapphAsiyaninutti nayA ya samagaM tu vacaMti"tti, __ - eteSAM cAyaM viSaya ukto bhaassykaarenn||1|| "hoi kayattho vottuMsapayaccheyaM suaNsuyaanugmo| ... suttAlAvaganAso nAmAinnAsaviniyogaM // 2 // suttapphAsiyanittiniogo sesao pytyaaii| pAyaM so ciya negamanayAimayagoyaro hoi"tti, Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-1,- uddezakaH 15 evaMpratisUtraMsvayamanusaraNIyaM, vayaMtusaMkSepArthaka citkiJcideva bhnnissyaamiti||ydaakhyaatN bhagavatA tadadhunocyate-tatra sakalapadArthAnAM samyagmithyAjJAnazraddhAnAnuSThAnairviSayIkaraNenopayoganayanAdAtmanaH sarvapadArthaprAdhAnyamatastadvicAraM tAvadAdAvAha___ mU. (2) ege aayaa| vR. ekona yodirUpa AtmA-jIvaH, kathaJciditi gamyate, tatra atati-satatamavagacchati 'ata sAtatyagamana' iti vacanAdatodhAtorgatyarthatvAdgatyarthAnAM ca jJAnArthatvAdanavarataMjAnAtIti nipAtanAdAtmA-jIvaH, upayogalakSaNatvAdasya siddhasaMsAryavasthAdvaye'pyupayogabhAvena satatAvabodhabhAvAt, satatAvabodhAbhAvecAjIvatvaprasaGgAt, ajIvasya ca sataH punarjIvatvAbhAvAt, bhAve cAkAzAdInAmapi tathAtvaprasaGgAta, evaJca jIvAnAditvAbhyupagamAbhAvaprasaGgaiti, athavAatatisatataMgacchatisvakIyAn jJAnAdiparyAyAnityAtmA, nanvevamAkAzAdInAmapyAtmazabdavyapadezaprasaGgaH, teSAmapi svaparyAyeSu satatagamanAd, anyathA apariNAmitvenAvastutvagrasaGgAditi, naivaM, vyutpattimAtranimittatvAdasya, upayogasyaiva ca pravRttinimittatvAd, - jIva eva AtmA nAkAzAdiriti, yadvA saMsAryapekSayA nAnAgatiSu satatagamanAt muktApekSayA ca bhUtatadbhAvatvAdAtmeti, tasya caikatvaM kathaJcideva, tathAhi-dravyArthatayaikatvamekadravyatvAdAtmanaH,pradezArthatayAtvanekatvamasaGghayeyapradezAtmakatvAttasyeti, tatra dravyaMcatadarthazceti dravyArthastasya bhAvo dravyArthatA-pradezaguNaparyAyAdhAratA avayavavidravyatetiyAvat, tathA prakRSTo dezaH pradezo-niravayavoM'zaH sa cAsAvarthazceti pradazArthaH tasya bhAvaH pradezArthatA-guNaparyAyAdhArA vayavalakSaNA- rthatetiyAvat, nanvavayavi dravyameva nAsti, vikalpadvayena tasyAyujyamAnatvAt, kharaviSANavat, tathAhi-avayavidravyamavayavebhyo bhinnamabhinnaM vA syAd ?,na tAvadabhinnamabhedehi avayavidravyavadava-yavAnAmekatvaM syAd, avayavavadvA'vayavidravyasyApyanekatvaM syAt, anyathA bheda eva syAt, viruddhadharmAdhyAsasya bhedanibandhanatvAditi, bhinnaM cet tattebhyastadA kimavayacidravyaM pratyekamavayaveSu sarvAtmanA samavaitidezatoveti?,yadi sarvAtmanA tadA'vayavasaGkhyamavayavidravyaM syAt kathamekatvaM tasya?,atha dezaiH samavaiti tato yairdezairavayaveSu tadvartate teSvapi dezeSu tatkathaM pravartate dezataH sarvatoveti?, sarvatazcettadeva dUSaNaM, dezatazcet teSvapi dezeSukathamityAdiranavasthA syAditi, . atrocyate, yaduktam-'vikalpadvayena tasyAyujyamAnatvA'diti tadayuktam, ekAntena bhedAbhedayoranabhyupagamAt, avayavAeva hi tathAvidhaikapariNAmitayAavayavavidravyatayA vyapadizyante, taeva ca tathAvidhavicitrapariNAmApekSayAavayavAiti,avayavidravyAbhAvetueteghaTAvayavA etecapaTAvayavA ityevamasaGkIrNAvayavavyavasthA nasyAt, tathA ca pratiniyatakArthinAMpratiniyata. vastUpAdAnaM na syAt, tathA ca sarvamasamaJjasamApanIpadyeta, sannivezavizeSAd ghaTAdyavayavAnAM pratiniyatatA bhaviSyatIti cet, satyaM, kevalaMsa eva sannivezavizeSo'vayavidravyamiti, yaccocyateviruddhadharmAdhyAso bhedanibandhanamiti, tadajapinasUktaM, pratyakSasaMvedanasyaparamArthApekSayAnAntatvena saMvyavahArApekSayA tvabhrAntatvenAbhyupagamAditi, yadi nAma bhrAntamabhrAntaM kathamityevamatrApi vaktuM shkytvaaditi| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 - - sthAnAGga sUtram 1/2 kiJca-vidyate avayavidravyam, avyabhicAritayA tathaivapratibhAsamAnatvAd avayavavannIlavadvA, na cAyamasiddho hetuH, tathApratibhAsasyAnubhUyamAnatvAt, nApyanaikAntikatvaviruddhatve, sarvavastuvyavasthAyAH pratibhAsAdhInatvAda, anyathA nakiJcanApi vstusidhyediti|bhvtu nAmAvayavidravyaM kevalamAtmA na vidyate, tasya pratyakSAdibhiranupalabhyamAnatvAditi, tathAhi-na pratyakSagrAhyo'sAvatIndriyatvAt, nApyanumAnagrAhyaH, anumAnasyaliGgaliGginoH sAkSAtsambandhadarzanena pravRtteriti, Agamagamyo'pinAsau, AgamAnAmanyo'nyaM visaMvAdAditi, atrocyate, keyamanupalabhyamAnatA?,kimekapuruSAzritA sakalapuruSAzritAvA?, yadyekapuruSAzritAnatayA''tmAbhAvaH sidhyati, satyapi vastunitasyAH sambhavAt, na hi kasyacitpuruSavizeSasyaghaTAdyarthagrAhakaMpramANaM na pravRttamiti sarvatra sarvadA tadabhAvo nirNetuM zakya iti, na hi pramANanivRttau prameyaM vinivartate, prameyakAryatvAt pramANasya, na ca kAryAbhAve kAraNAbhAvo iSTa ityanaikAntikatA'nupalambhahetoH, sakalapuruSAzritAnupalambhastvasiddha ityasiddho hetuH, na sarvajJena sarvepuruSAH sarvadA sarvatrAtmAnaM na pazyantIti vaktuM zakyamiti, ___kiJca-vidyate AtmA, pratyakSAdibhirupalabhyamAnatvAt, ghaTavaditi, na cAyamasiddho hetuH, yato'smadAdipratyakSeNApyAtmA tAvadgamyataeva, AtmA hi jJAnAdananyaH,AtmadharmAtvAt jJAnasya, tasyacasvasaMviditarUpatvAt, svasaMviditatvaJcajJAnasyanIlajJAnamutpannamAsIdityAdismRtidarzanAt, na hyasvasaMvidite jJAnesmRtiprabhavo yujyate, pramAtrantarajJAnasyApi smRtigocaratvaprasaGgAditi, tadevaM tadavyatiriktajJAnaguNapratyakSatve AtmAguNIpratyakSa eva, rUpaguNapratyakSatve ghaTaguNipratyakSatvavaditi, // 1 // (uktaJca) -- "guNapaccakkhattaNao guNI vijIvo ghaDovva pnyckkho| ghaDaovva dhippai guNI guNamittaggahaNao jamhA" (tthaa)||1|| "anno'nanno va guNI hoja guNehiM ?, jai nAma so'nnno| nANaguNamittagahaNe dhippai jIvo guNI sakkhaM // 2 // aha anno to evaM guNiNo na ghaDAdayo vi pnckkhaa| guNamittaggahaNAo jIvammi kuto viAro'yaM? "tti, ye tu sakalapadArthasArthasvarUpAvirbhAvanasamarthajJAnavantasteSAM sarvAtmanaiva pratyakSa iti / tathA'numAnagamyo'pyAtmA, tathAhi-vidyamAnakartRkamidaM zarIraM bhogyatvAd, odanAdivat, vyomakusumaM vipakSaH, sa ca kartAjIva iti, nanvodanakartRvanmUrtaAtmA sidhyatIti sAdhyaviruddho heturiti, naivaM, saMsAriNo mUrttatvenApyabhyupagamAd, Aha c||1|| "jo kattAdi sajIvo sajjhaviruddhattite maI hujjaa| muttAipasaMgAo taM no saMsAriNo doso ||"tti, nacAyamekAnto, yaduta-liGgayavinAbhUtaliGgopalambhavyatirekenAnumAnasyaiva ekAntato'. pravRttiriti, hasitAdiliGgavizeSasyagrahAkhyaliGgayavinAbhAvagrahaNamantareNApi grahagamakatvadarzanAta, na ca deha eva graho yenAnyadehe'darzanamavinAbhAvagrahaNaniyAmakaM bhavatIti, uktnyc||1|| "so'negaMto jamhA liMgehi samaM aditttthpuvvovi| mahaliMgadarisaNAto gaho'Numeyo sarIraMmi" Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-1, -uddezakaH 17 iti, AgamagamyatvaM tvAtmanaH 'ege AyA' ata eva vacanAt, nacAsyAgamAntarairvisaMvAdaH saMbhAvanIyaH, sunizcitAptapraNItatvAdasyeti, bahu vaktavyamatra tacca sthAnAntarAdavaseyamiti / kiJcaAtmAbhAvejAtismaraNAdayastathApretIbhUtapitRpitAmahAdikRtAvanugrahopaghAtaucanaprApnuyuriti Atmanastu sapradezatvamavazyamabhyupagantavyaM, niravayavatvetuhastAdyavayavAnAmekatvaprasaGgaH pratyavayavaM sparzAdhunupalabdhiprasaGgazceti sapradeza AtmA pratyavayavaM caitanyalakSaNatadguNopalambhAt, pratigrIvAdyavayavamupalabhyamAnarUpaguNaghaTavaditi sthApitametat 'dravyArthatayA eka Atmeti, athavA eka AtmAkathaJciditi, pratikSaNaMsambhavadaparAparakAlakRtakumArataruNanaranArakatvAdiparyAyairutpAdavinAzayoge'pi dravyArthatayaikatvAdasya, yadyapi hi kAlakRtaparyAyairutpadyate nazyati ca vastu tathApi svaparaparyAyarUpAnantadharmAtmakatvAt tasya na sarvathA nAzo yukta iti, Aha c||1|| "nahi savvahA vinAso addhaapjjaaymittnaasNmi| ___ saparapajjAyAnaMtadhammuNo vatthuNo jutto" tti, kiJca-'pratikSaNaM kSayiNo bhAva' ityetasmAdvacanAtpratipAdyasyayakSaNabhaGgavijJAnamupajAyate tadasaGkhyAtasamayaireva vAkyArthagrahaNapariNAmAjjAyate, na tu pratipattuH pratisamayaM vinAze sati, yata ekaikamapyakSaraM padasatkaM saddhyAtItasamayasambhUtaM, saGkhyAtAni cAkSarANi padaM, saGghayAtapadaM ca vAkyaM, tadarthagrahaNapariNAmAca sarvaM kSaNabhaGguramiti vijJAnaM bhaveta, taccAyuktaM samayanaSTasyeti, // 1 // (Aha ca)-"kaha vA savvaM khaNiyaM vinAyaM?, jaI maI suyaaotti| tadasaMkhasamayasuttatyagahaNapariNAmao jutta // 2 // nau paisamayavinAse jeNekkekakkharaMpiya pyss| saMkhAIyasamayaiyaM saMkhez2AiM payaM tAI saMkhejapayaM vakaM tadatthagahaNapariNAmao honA / savvakhaNabhaMganANaM tadajuttaM samayanadRssa "iti, tathA sarvathocchedetRtyAdayona ghaTante, pUrvasaMskArAnuvRttAveva teSAMyujyamAnatvAda, Aha ca-- // 1 // "tittIsamo kilAmo sArikkhavivakkhapacayAINi / ajjhayaNaM jhANaM bhAvanAya kA savvanAsaMmi?" tti, tatra tRptiH-dhrANiH zramaH-adhvAdikhedaH klamo-glAniH sAddazya-sAdharma vipakSo-vaidharmya pratyayaH-avabodhaH, zeSapadAni pratItAni, ityAdi bahu vaktavyaM tattu sthAnAntarAdavaseyamiti / tadevamAtmA sthitibhavanabhaGgarUpaH sthirarUpApekSayAnityonityatvAccaikaH bhavanabhaGgarUpApekSayAtvanityaH anityatvAcAneka iti, Aha c||1|| "jamaNaMtapaJjayamayaM vatthu bhavaNaM ca cittapariNAmaM / ThiivibhavabhaGgarUvaM niccAniccAi to'bhimayaM" ti, // 2 // (evaM ca) "suhadukkhabaMdhamokkhA ubhayanayamayAnuvattiNo juttaa| egayarapariccAe savvavvavahAravucchitti"tti, athavA-eka AtmA kathaJcideveti, yatojainAnAMnahisarvathA kiJcidvastuekamanekaM vA'sti, Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 1/2 sAmAnyavizeSarUpatvAdvastunaH,atha brUyAt-vizeSarUpameva vastu, sAmAnyasya vizeSebhyobhedAbhedAbhyA cintyamAnasyAyogAt, tathAhi-sAmAnyaM vizeSebhyobhinnamabhinnaMvA syAt?,nabhinnamupalambhAbhAvAd, na cAnupalabhyamAnamapi sattayA vyavahartuM zakyaM, kharaviSANasyApi tathAprasaGgAt, athAbhinnamiti pakSaH, tathAcasAmAnyamAnaM vAsyAdvizeSamAtraM veti, na kasmin sAmAnyamekaM vizeSAstvanekarUpA ityasaGkIrNavastuvyavasthAsyAditi,atrocyate, nahyasmAbhiH sAmAnyavizeSayorekAntena bhedo'bhedo vA'bhyupagamyate, apitu vizeSA eva pradhAnIkRtAtulyarUpA upasarjanIkRtatulyarUpA viSamatayA prajJAyamAnAvizeSAvyapadizyante,taeva ca vizeSAupasarjanIkRtAtulyarUpAH pradhAnIkRtatulyarUpAH samatayA prajJAyamAnAH sAmAnyamiti vyapadizyanta iti, Aha c||1|| "nirvizeSaM gRhItAzca, bhedAH saamaanymucyte| tato vizeSAsAmAnyaviziSTatvaMna yujyate // 2 // vaiSamyasamabhAvena, jJAyamAnA ime kila / prakalpayanti sAmAnyavizeSasthitimAtmani" iti, tadevaM sAmAnyarUpeNAtmA eko vizeSarUpeNa tvanekaH, na cAtmanAM tulyarUpaM nAsti, ekAtmavyatirekeNazeSAtmanAmanAtmatvaprasaGgAdititulyaMca sarUpamupayogaH 'upayogalakSaNojIva' iti vacanAt, tadevamupayogarUpaikalakSaNatvAtsarve evAtmAna ekarUpAHsa, evaMcaikalakSaNatvAdeka Atmeti, athavA janmamaraNasukhaduHkhAdisaMvedaneSvasahAyatvAdeka Atmeti bhAvanIyamiti / iha ca sarvasUtreSu kathaJcidityanusmaraNIyaM, kathaJcidvAdasyAvirodhena sarvavastuvyavasthAnibandhanatvAt, // 1 // (uktaJca-) "syAdvAdAya namastasmai, yaM vinA sakalAH kriyAH / lokadvitayabhAvinyo, naiva sAGgatyamiyati" ||1||(tthaa) "nayAstava syAtpadasattvalAJchitA, rasopaviddhA iva lohdhaatvH| bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH" iti |aatmn ekatvamuktanyAyato'bhyupagacchadmirapi kaizciniSkriyatvaM tasyAbhyupagatamatastannirAkaraNAya tasya kriyAvatattvamabhidhitsuH kriyAyAH kAraNabhUtaM daNDasvarUpaM prathamaM tAvadabhidhAtumAha mU. (3) ege dNdde| bR. 'ege daMDe' eko'vivakSitavizeSatvAt daNDayate-jJAnAdyaizvaryApahArato'sArIkriyate AtmA'neneti daNDaH, sa ca dravyato bhAvatazca, dravyato yaSTirbhAvato duSprayuktaM mnHprbhRti|| mU. (4) egA kiriyaa| vR. tena cAtmA kriyAM karotIti tAmAha-egA kiriyA' ekA-avivakSitavizeSatayA karaNamAtravivakSaNAt, karaNaM kriyA-kAyikyAdiketi, athavA ege daMDe egA kiriya'tti sUtradvayenAtmano'kriyatvanirAsena sakriyatvamAha, yato daNDakriyAzabdAbhyAM trayodaza kriyAsthAnAni pratipAditAni, tatrArthadaNDAnarthadaNDahiMsAdaNDAkaramAddaNDaSTiviparyAsadaNDarUpaH paJcavidho daNDaH paraprANApaharaNalakSaNo daNDazabdena gRhItaH, tasya caikatvaMvadhasAmAnyAditi, kriyAzabdena tumRSApratyayAadattAdAnapratyayAAdhyAtmikImAnapratyayA tayA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 1 // sthAna-1, - uddezakaH 19 mitradveSapratyayA mAyApratyayA lobhapratyayA ephapathikItyaSTavidhA kriyoktA, tadekatvaJca karaNamAtrasAmAnyAditi, daNDakriyayozca svarUpavizeSamupariSTAt svasthAn eva vakSyAma iti / akriyAvatvanirAsazcAtmana evaM, yaiH kilAkriyAvattvamabhyupagatamAtmanastairbhoktRtvamapyabhyupagamatamato bhujikriyAnivartanasAmarthya satibhoktRtvamupapadyate tadeva ca kriyAvattvaM nAmeti, atha prakRtiH karoti puruSastu bhuGge pratibimbanyAyeneti, tadayuktam, kathaJcit sakriyatvamantareNa prakRtyupadhAnayoge'pi pratibimbabhAvAnupapatteH, rUpAntarapariNamanarUpatvAtpratibimbasyeti, atha prakRtivikArarUpAyAbuddhereva sukhAdyarthapratibimbananAtmanaH,tarhinAsya bhogaH tadavasthatavAttasyeti, atraapibhuvktvyNtttusthaanaantraadvseymiti|uktsvruupsyaatmn AdhArasvarUpanirUpaNAyAha mU. (5) ege loe| vR, "ege loe' eko'vivakSitAsaGkhyapradezAdhastiryAgAdidigbhedatayA lokyate-dRzyate kevalAlokeneti lokaH-dharmAstikAyAdidravyAdhArabhUta AkAzavizeSaH, taduktam "dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kssetrm| tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam" iti, __athavA loko nAmAdiraSTadhA, Aha ca"nAmaM ThavaNAdavie khitte kAle bhave ya bhAve y|| pajjavaloe ya tahA aTTavihaloyanikkhevo "tti, nAmasthApane sujJAne, dravyaloko jIvAjIvadravyarUpaH, kSetraloka AkAzamAtramanantapradezAtmakaM, kAlalokaH samayAvalikAdiHsa, bhavaloko nArakAdayaH svasmin 2 bhavevartamAnA yathA manuSyaloko devaloka iti, bhAvalokaH SaDaudayikAdayo bhAvAH, paryavalokastu dravyANAM paryAyamAtrarUpa iti, eteSAM caikatvaM kevalajJAnAlokanIyatvasAmAnyAditi / / lokavyavasthAhyaloke tadvipakSabhUte sati bhavatIti tamAhamU. (6) ege aloe| vR. 'ege aloe' eko'nantapradezAtmakatve'pyavivakSitabhedatvAdaloko lokavyudAsAt natvAlokanIyatayA, kevalAlokena tasyApyAlokyamAnatvAditi, nanulokaikadezasya pratyakSatvAt taddezAntaramapibAdhakapramANAbhAvAtsambhAvayAmoyo'yaMpunaraloko'sya dezato'pyapratyakSatvAt kathamasAvastItyadhyavasAtuM zakyo? yenaikatvena prarUpyat iti, ucyate, anumAnAditi, taccedaMvidyamAnavipakSoloko, vyutpattimacchuddhapadAbhidheyatvAd, iha yadvyutpattimatA zuddhazabdenAbhidhIyate tasya vipakSo'stItidraSTavyaM, yathA ghaTasyAghaTaH, vyutpattimacchuddhapavAcyazcalokastasmAt savipakSa iti, yazcalokasyavipakSaH so'lokastasmAdastyalokaiti, atha naloko'lokaitighaTAdInAmevAnyatamo bhaviSyatikimiha vastvantarakalpanayeti?,naivaM, yato niSedhasadmAvAniSedhyasyaivAnurUpeNa bhavitavyaM niSedhyazca lokaH sacAkAzavizeSojIvAdidravyabhAjanamataH khalvalokenApyAkAzavizeSeNaiva bhavitavyam, yathehApaNDita ityukte viziSTajJAnavikalazcetana evagamyate na ghaTAdiracetanastadvadalokenApi lokAnurUpeNeti, Aha c||1|| "logassa'sthi vivakkho suddhattaNaoghaDassa aghaDovva / sa ghaDAdI ceva matI na nisehAo tdnuruuvo"| ti / / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtram 1/-6 lokAlokayozca vibhAgakaraNaM dharmAstikAyo'tastatsvarUpamAhamU. (7) ege dhmme| vR.ekaH pradezArthatayA'saGkhyAtapradezAtmakatte'pidravyArthatayA tasyaikatvAta, jIvapudgalAnAM svAbhAvike kriyAvattve sati gatipariNatAnAM tatsvabhAvadhAraNAd dharmaH, sa cAstInAM pradezAnAM sAtAtmakattvAtkAyo'stikAya iti|| dharmasyApi vipakSasvarUpamAha.. mU. (8) ege adhmme| vR. "ege adhamme' eko dravyata eva na dharmo'dharmaH adharmAstikAya ityarthaH, dharmo hi jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhakAraayaM tu tadviparItatvAt sthityupaSTambhakArIti, nanudharmAstikAyAdharmAstikAyayoH kathamastitvAvagamaH?, pramANAditibrUmaH, taccedamiha gatiH sthitizca sakalalokaprasiddhaM kArya, kAryaMca pariNAmyapekSAkAraNAyattAtmA lAbhaM vartate, ghaTAdikAryeSutathAdarzanAt, tathAcamRtpiNDabhAve'pidigdezakAlAkAzaprakAzAdyapekSAkAraNamantareNa naghaTo bhavatiyadi syAt mRtpiNDamAtrAdevasyAtnaca bhavati, gatisthitI apijIvapudgalAkhyapariNAmikAraNabhAve'pinApekSAkAraNamantareNa bhaviturmahataH zyatecatadbhAvo'tastatsattAgamyate yaccApekSAkAraNaM sa dharmo'dharmazceti bhAvArthaH, gatatiApariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyo, matsyAnAmiva jalaM, - tathA sthitipariNAma pariNatAnAM sthityupaSTambhako'dharmAstikAyo, matsyAdInAmiva medinI, vivakSayA jalaM vA, prayogazca-gatisthitI apekSAkAraNavatyau, kAryatvAt, ghaTavat, vipakSastrailokya-zuSiramamAvo veti, kiJca-alokAbhyupagame satidhammadhimAbhyAM lokaparimANakAribhyAmavazyaM bhavitavyam, anyathA''kAzasAmye sati loko'loko veti vizeSo na syAt, tathA cAviziSTa evAkAze gatimatAmAtmanAM pudgalAnAJca pratighAtAbhAvAdanavasthAnam, ataH sambandhAbhAvAt sukhaduHkhabandhAdisaMvyavahAro na syAditi, uktshc||1|| "tamhA dhammAdhammA logapariccheyakAriNo juttA / iharA''gAse tulle logo'logotti ko bheo? // 2 // logAvibhAgAbhAve pddighaataabhaavo'nvtthaao| saMvavahArAbhAvo saMbaMdhAbhAvao hojjA" iti / AtmA ca lokavRttirdhAdhammAstikAyopagRhItaH sadaNDaH sakriyazca karmaNA badhyata iti bandhanirUpaNAyAha mU. (9) ege baMdhe vR. 'ege baMdhe' bandhanaM bandhaH, sakaSAyatvAt jIvaH karmaNo yogyAna pudgalAn Adatte yat sabandha iti bhAvaH, saca prakRtisthitipradezAnubhAvavibhedAt caturvidho'pi bandhasAmAnyAdekaH, muktasyasataHpunarbandhAbhAvAdvAeko bandhaiti, athavAdravyato bandho nigaDAdibhirbhAvataH karmaNA tayozca bandhanasAmAnyAdeko bandha iti, nanu bandho jIvakarmaNoH saMyoga'bhipretaH, sa khalvAdimAnAdirahito vA syAditi kalpanAdvayaM, tatra yadyAdimAniti pakSastadA kiM pUrvamAtmA pazcAt karma atha pUrva karma pazcAdAtmA uta yugapatkarmAtmAnau saMprasUyetAmiti trayo vikalpAH, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-1, - uddezakaH tatra na tAvat pUrvamAtmasaMbhUtiH sambhAvyate, nirhetukatvAt, kharaviSANavat, akAraNaprasUtasya ca akAraNata evoparamaH syAd, athAnAdireva AtmA tathApyakAraNatvAnnAsya karmaNA yo upapadyate nabhovat, athAkAraNo'pi karmaNA yogaH syAt tarhi sa muktasyApi syAditi, athAsAvAtmA nityamuktaeva tarhi kiM mokSajijJAsayA?, bandhAbhAveca muktavyapadezAbhAva eva, AkAzavaditi, nApikarmaNaH, akAraNaprasUtezcAkAraNata evoparamaH syAditi, yugapadutpattilakSaNastRtIyapakSo'pi na kSamaH, akAraNatvAdeva, na cayugapadutpattau satyAmayaMka"kamrmedamitivyapadezoyuktarUpaH,savyetaragovipANavaditi, athAdirahito jIvakarmayoga itipakSaH, tatazcAnAditvAdeva nAtmakarmaviyogaH syAt, AtmA''kAzasaMyogavaditi, atrocyate, AdimatsaMyogapakSadoSa anabhyupagamAdeva nirastAH, yaccAdirahitajIvakarmayoge'bhidhIyate 'anAditvAnnAtmakarmaviyoga' iti, tadayuktam, anAditveya'pi saMyogasya viyogopalabdheH, kAJcanopalayoriveti, ydaah||1|| "jaha veha kNcnovlsNjogo'naaisNtigo'vi| vocchiAi sovAyaM taha jogo jIvakammANaM ti, tathA anAderapi santAnasya vinAzo dRSTo bIjAGkurasantAnavat, Aha c||1|| "annataramaNivvattiyakajaM bIyaMkurANa jaM vihayaM / ___tattha hao saMtANo kukku DiyaM DAiyANaM ca "tti / anAdibandhasadbhAve'pi bhavyAtmanaH kasyacinmokSo bhavatIti mokSasvarUpamAhamU. (10) ege mokkhA vR. 'egemokkhe' mocanaM karmapAzaviyojanamAtmano mokSaH, Aha ca-'kRtsnakarmakSayAnmokSaH' sacaiko jJAnAvara-NAdikapeikSayA'STAvidho'pi mocanasAmAnyAtmuktasya vA punarmokSAbhAvat ISatrAgbhArA- khyakSetralakSaNo vA dravyArthatayaikaH, athavA dravyato mokSo nigaDAdito bhAvataH karmatastayozca mocana-sAmAnyAdeko mokSa iti, nanvaparyavasAno jIvakarmasaMyogo'naAditvAJjIvAkAzasaMyogavaditi kathaM mokSasambhavaH ?, karmaviyogarUpatvAdasya, anocyate, anAditvAdityanaikAntiko hetuH, dhAtukAJcana-saMyogo hyanAdiH, sa ca saparyavasAno dRSTaH, kriyAvizeSAd, evamayamapijIvakarmayogaH, samyagdarzana-jJAnacAritraiH saparyavasAno bhaviSyati, jIvakarmaviyogazca mokSa ucyate iti, nanu nArakAdipa-ryAyasvabhAvaH saMsAro nAnyaH, tebhyazca nArakatyAdiparyAyebhyo bhinno nAma na kazciJjIvo, nArakAdaya evaparyAyAjIvaH, tadanantaratvAditi saMsArAbhAve jIvAbhAva evaM nArakAdiparyAyasvarUpavaditya-satpadArtho mokSa iti, Aha c||1|| "jaM nAragAdibhAvo saMsAro nAragAibhinno y| ko jIvo taM mannasi? tannAse jIvanAsotti" / atra pratividhIyate-yaduktam 'nArakAdiparyAyasaMsArAbhAvesarvathAjIvAbhAva evAnarthAntaratvAnnArakAdiparyAyasvarUpavaditi, ayamanaikAntiko hetuH, hemno mudrikAyAzcAnAntaratvaM siddhaM na ca mudrikAkAravinAze hemaMvinAza iti, tadvannArakAdiparyAyamAtranAze sarvathA jIvanAzo na bhaviSyatIti, Aha ca Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 1/-/10 // 1 // "na hi nAragAdipajjAyamettanAsaMmi savvahAM naaso| jIvaddavassa mao muddAnAsevva hemassa" (tti), // 2 // (apica-) "kammakao saMsAro tannAse tassa juJjae nAso / jIvattamakammakayaM tannAse tassa ko nAso?" (tti) mokSazca puNyapApakSayAdmavatIti puNyapApayoH svarUpaM vAcyaM, tatrApimokSasya puNasya ca zubhasvarUpasAdhamyAta puNyaM tAvadAha mU. (11) ege punnnne| vR. 'ege puNNe' 'puNa zubhe' iti vacanAt puNati-zubhIkaroti punAti vA-pavitrIkarotyAmAnamiti puNya-zubhakarma, sadvedyAdi dvicatvAriMzadvidham, ythoktm||1|| "sAyaM 1 uccAgoyaM 2 naratiridevAu 5 nAma eyaau| maNuyadurga 7 devadurga 9 paMceMdiyajAti 10 taNupaNagaM 15 // 2 // aMgovaMgatiyaMpiya 18 saMghayaNaM vajjarisahanArAyaM 19 / paDhamaMciya saMThANaM 20 vanAicaukka supasthaM 24 // 3 // agurulahu 25 parAdhAyaM 26 ussAsaM 27 AyavaM ca 28 ujjoyaM 29 / supasatthA vihayagaI 30 tasAidasagaMca 40 nimmANaM 41 titthayareNaM sahiyA bAyAlA puNNapagaIo" tti / evaM dvicatvAriMzadvidhamapi athavA puNyAnubandhipApAnubandhibhedena dvividhamapi athavA pratiprANi vicitratvAdanantabhedamapi puNyasAmAnyAdekamiti / atha karmaiva na vidyate pramANagocarAtikrAntatvat zazaviSANavaditi kutaH puNyakarmasatteti?,asatyametat, yato'numAnasiddhakarma, tathAhi-sukhaduHkhAnubhUterheturasti kAryatvAdaGkarasyeva bIjaM, yazcaheturasyAstatkarmatasmAdastikarmeti, syAnmatiH-sukhaduHkhAnubhUteISTa eva heturiSTAniSTaviSayaprAptimayo bhaviSyati, kimiha karmaparikalpanayA?,nahiSTaM nimittamapAsya nimittAntarAnveSaNaM yuktarUpamiti, naivaM, vyabhicArAt, iha yo hi dvayoriSTazabdAdiviSayasukhasAdhanasametayorekasya tatphale vizeSo-duHkhAnubhUtimayo yazcAniSTasAdhanasametayorekasya tatphale vizeSaH sukhAnubhUtimayo nAsau hetumantareNa sambhAvyate, na ca taddhetuka evAsau yuktaH, sAdhanAnAM viparyAsAditi pArizeSyAdviziSTahetumAnasau, kAryatvAt, ghaTavat, pazcasamAnasAdhanasametayostatphalavizeSahetustat karma, tasmAdasti karmeti, Aha c||1|| "jo tulsAhaNANaM phale viseso na so vinA heuM / kanattaNao goyama ! ghaDo bva heU ya se kammaM "ti, kiJca-anyadehapUrvakamidaM bAlazarIraM, indriyAdimattvAt, yadihendriyAdimattadanyadehapUrvakaM dRSTaM, yathA bAladehapUrvakaM yuvazarIram, indriyAdimancedaM bAlazarIrakaM tasmAdanyazarIrapUrvakaM, yaccharIrapUrvakaM cedaM bAlakazarIraMtatkarma, tasmAdasti kamrmeti, Aha ca - // 1 // "bAlasarIraM dehatarapuvvaM iNdiyaaimttaao| jaha bAladehapubyo juvadevo puvamiha kammaM "ti, nanukarmasadbhAve'pipApamevaikaM vidyatepadArthonapuNyaMnAmAsti, yattupuNyaphalaM sukhamucyate Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-1, * uddezakaHtatpApasyaiva taratamayogAdakRSTasya phalaM, yataH pApasya paramotkarSe'tyantAdhamaphalatA, tasyaiva ca taratama-yogApakarSabhinnasya mAtrAparivRddhihAnyA yAvat prakRSTo'pakarSastatra yA kAcitpApamAtrA avatiSThate tasyAmatyantaM zubhaphalatA pApApakarSAt, tasyaiva ca pApasya sarvAtmanA kSayo mokSaH, yathA'tyantApa- thyAhArasevanAdanArogyam, tasyaivApathyasya kiJcitkiJcidapakarSAt yAvat stokApathyAhAratyA-mArogyakaraM, sarvAhAraparityAgAca prANamokSa iti, Aha c||1|| "pAvukarise'dhamayacA taratamajogA'vakarisao subhyaa| tasseva khae mokravo apatthabhattovamANAo"tti, atrocyate, yaduktam-'atyantApacitAt pApAt sukhaprakarSa' iti, tadayuktam, yato yeyaM sukhaprakarSAnubhUtiHsA svAnurUpakarmaprakarSajanitA, prakarSAnubhUtitvAt, duHkhaprakarSAnubhUtivat, yathA hi duHkhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapApakarmAprakarSajaniteti tvayA'bhyupagamyate tatheyamapi sukhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapuNyakarmaprakarSajanitA bhaviSyatIti pramANaphalamiti / puNyapratipakSabhUtaM pApamiti tatsvarUpamAhamU. (12) ege paave| vR. 'ege pAve' pAzayatiguNDayatyAtmAnaM pAtayaticAtmana AnandarasaMzoSayati kSapayatIti pApam, tacca jJAnAvaraNAdi vyazItibhedam, ydaa''h||1|| "nANaMtarAyadasagaM 10 daMsaNa nava 19 mohaNIyachabbIsaM 45 / ___ assAyaM 46 nirayAU 47 nIyAgoeNa aDayAlA 48 / / // 2 // nirayadugaM2 tiriyadugaM4 AicaukkaM ca 8 paMca saMghayaNA 13 / saMThANAviya paMca u 18 vanAicaukkamapasatthaM 22 / / // 3 // uvaghAya 23 kuvihayagaI 24 thAvaradasageNa hoti cottIsaM 34 / savvAo miliAo bAsItI pAvapagaIo 82" / / tadevaM yazItibhedamapi puNyAnubandhipApAnubandhibhedAd dvividhamapi vA ananta. sattvAzritatvAdanantamapi vA'zubhasAmA nyAdekamiti / nanu karmasattve'pi puNyamevaikaM karma na tatpratipakSabhUtaM pApaM karmAsti, zubhAzubhaphalAnAM puNyAdeva siddheriti, tathAhi-yatparamaprakRSTaM zubhaphalametat puNyotkarSasya kArya, yatpunastasmAda- vakRSTamavakRSTataramavakRSTatamaMca tatpuNyasyaiva taratamayogApakarSabhinnasya yAvatparamaprakarSahAniH, paramaprakarSahInasya ca puNyasya paramAvakRSTatamaM zubhaphalaM-yA kAcitzubhamAtretyarthaH-duHkhaprakarSaiti tAtparyaM, tasyaivacaparamAvakRSTapuNyasya sarvAtmanA kSaye puNyAtmakabandhAbhAvAnmokSa iti, yathA atyantapathyAhArasevanAtpuMsaH paramArogyasukhaM, tasyaiva cakiJcit(2)pathyAhAravivarjanAdapa-thyAhAraparivRddhorArogyasukhahAniH,sarvathaivAhAraparivarjanAt prANamokSa iti, pathyAhAropamAnaM ceha puNyamiti, atrocyate, yeyaM duHkhaprakarSAnubhUtiH sA svAnurUpakarmaprakarSajaniteti tvayA'bhyupagamyate tatheyamapi duHkhaprakarSAnubhUtiH svAnurUpapApakarmaprakarSajanitA bhaviSyatIti pramANaphalamiti, Aha ca -- // 1 // "kammappagarisajaNiyaM tadavassaM pgrisaannubhuuio| sokkhapparagarisabhUI jaha puNNappagarisappabhavA" iti, Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 1/-/12 'taditi duHkhAmiti / idAnImanantaroktayoH puNyapApakarmaNorbandhakAraNanirUpaNAyAhamU. (13) ege aasve| vR. 'ege Asave' Azravanti-pravizanti yena kaNyiAtmanItyAzravaH, karmabanadhaheturiti bhAvaH, sacendriyakaSAyAvratakriyAyogarUpaHkra meNa paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatitribhedaH, uktnyc||1|| "iMdiya 5 kasAya 4 avvaya 5 kiriyA 25 pnncurpNcpnnuviisaa| jogA tinneva bhave AsavabheyA u bAyAlA" iti, tadevamayaM dvicatvAriMzadvidho'thavA dvividho dravyabhAvabhedAt, tatra dravyAzravo yajalAntargatanAvAdau tathAvidhacchidraijalapravezanaM bhAvAzravastuyajIvanAvIndriyAdicchidrataH karmajala saJcaya iti, sa cAzravasAmAnyAdeka eveti ||athaashrvprtipkssbhuutsNvrsvruupmaah mU.(14) ege sNvre| vR. 'ege saMvare' saMdriyate-karmakAraNaM prANAtipAtAdi nirudhyate yena pariNAmena sa saMvaraH, AzravanirodhaityarthaH, saca samitiguptidharmAnuprekSAparISahacAritrarUpaHka meNapaJcatridazadvAdazadvAviMzatipaJcabhedaH, Aha c||1|| "samiI 5 guttI 3 dhammo 10 anupeha 12 parIsahA 22 carittaM ca 5 / sattAvannaM bheyA paNatigabheyAI saMvaraNe "tti, athavA'yaM dvividho dravyato bhAvatazca, tatra dravyato jalamadhyagatanAvAderanaravaratapravizajalAnAM chidrANAM tathAvidhadravyeNa sthaganaM saMvaraH, bhAvatastu jIvadroNyAmAzravatkarmajalAnAmindriyAdicchidrANAM samityAdinA nirodhanaM saMvara iti, sa ca dvividho'pi saMvarasAmAnyAdeka iti ||sNvrvishessecaayogyvsthaaruupe karmaNAM vedanaiva bhavati nabandha iti vedanAsvarUpamAha - mU. (15)egA veynnaa| vR. egA veyaNA' vedanaM vedanA-svabhAvenodIraNAkaraNena vodayAvalikApraviSTasya karmaNo'nubhavanamiti bhAvaH, sAca jJAnAvaraNIyAdikammapikSayAaSTavidhA'pivipAkodayapradezodayApekSayA dvividhA'pi AbhyupagamikI-zirolocAdikA aupakra mikI-rogAdijanitetyevaM dvividhA'pi vednaasaamaanyaadekaiveti||anubhuutrsNkrmprdeshebhyH parizaTatIti vedanAnantaraMkarmaparizaTanarUpAM nirjarAM nirUpayannAha mU. (16) egA nijarA ghR. 'egA nijarA' nirjaraNaM nirjarA vizaraNaM parizaTanamityarthaH, sAcASTavidhakarmopekSayA'STavidhA'pidvAdazavidhatapojanyatvena dvAdazavidhA'piakAmakSutpipAsAzItAtapadaMzamazakamalasahanabrahmacaryadhAraNAdyanekavidhakAraNajanitatvenAnekavidhA'pidravyatovastrAderbhAvataH karmaNAmeva dvividhA'pivA nirjraasaamaanyodekaiveti|nnunirjraamokssyoH kaH prativizeSaH?, ucyate, dezataH karmakSayonirjarA sarvatastumokSa iti|ihcjiivo viziSTanirjarAbhAjanaMpratyekazarIrAvasthAyAmeva bhavati na sAdhAraNazarIrAvasthAyAmataH pratyekazarIrAvasthasya jIvasya svarUpanirUpaNAyAha ___'egejIve' ityAdi, athavA uktAH sAmAtyataH prastutazAstravyutpAdanIyA jIvAdayo nava padArthAH, sAmprataM jIvapadArtha vizeSeNa prarUpayannAha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnaM-1, - uddezakaH ma. (17) ege jIva pADikkaeNaM sriirennN| vR. 'ege jIve pADikkaeNaMsarIeNaM ekaH kevalojIvitavAnjIvakatijIviSyaticeti jIvaH-prANadhAraNadharmA AtmetyarthaH, ekaM jIvaM prati gataM yaccharIraM pratyekazarIranAmakarmodayAt tatpratyekaMtadeva pratyekakaM, dIrdhatvAdiprAkRtatvAt, tena pratyekakenazIryata iti zarIraM-dehaH tadevAnukampitAdidharmopetaM zarIrakaM tena lakSitaH tadAzrita eko jIva ityarthaH, athavA NaMkArau vAkyAlaGkArArthI, tata eko jIvaH pratyekake zarIre vartata iti vAkyArthaH syAditi, ihaca paDikkha eNaM'ti kacitpATho ddazyate, sa ca na vyAkhyAtaH, anavabodhAd, iha ca vAcanAnAmaniyatatvAt sarvAsAMvyAkhyAtuma zakyatvAtkAJcideva vAcanAMvyAkhyAsyAmaiti // iha bandhamokSAdayaAtmadharmA anantaramuktAstatastadadhikArAdevAtaH paramAtmadharmAn 'egA jIvANaM ityAdinA ege caritte' ityetadantena granthenAha mU. (18) egA jIvANaM apariAittA viguvyaNA / vR. 'egA jIvANaM apariyAittA viguvvaNA' 'egA jIvANaM' ti pratItaM apariyAitta'tti aparyAdAya paritaH-samantAdagRhItvA vaikriyasamudghAtena bAhyAnpudgalAnyA vikurvaNA bhavadhAraNIyavaikriyazarIra canAlakSaNA svasmin 2 utpattisthAne jIvaiH kriyate sA ekaiva, pratyekamekatvAdmavadhAraNIyasyeti, sakalavaikriyazarIrApekSayA vA bhavadhAraNIyasyaikalakSaNatvAt kathaJciditi, yA punarbAhyapudgalaparyAdAnapUrvikA sottaravaikriyaracanAlakSaNA, sA ca vicitrAbhiprAyapUrvakatvAd vaikriyalabdhimatastathAvidhazaktimattvAccaikajIvasyApyanekApi syAditi paryavasitam, atha bAhyapudgalopAdAna evottaravaikriyaM bhavatIti kuto'vasoyate?,yeneha sUtre apariyAittA' ityanena tadvikurvaNA vyavacchidyate iti cet, ucyate, bhagavatIvacanAt, tathAhi-"deve NaM bhaMte ! mahiDDie jAva mahAnubhAge bAhirae poggalae apariyAittA pabhU egavannaM egarUvaM viuvvittae?, goyamA ! noiNaDhe samaThe, deveNaMbhaMte! bAhiraepoggale pariyAittApabhU?, haMtApabhU"tti, iha hi uttaravaikriyaM bAhyapudgalAdAnAd bhavatIti vivakSitamiti // mU. (19) ege mane vR. 'ege mane"tti mananaM manaH audArikAdizarIravyApArAhatamanodravyasamUhasAcivyAjIvavyApAro, manoyogaitibhAvaH, manyatevA'nenetimano-manodravyamAtrameveti, tacca satyAdibhedAdanekamapisaMjJinAMvAasaGkhyAtatvAdasaGghayAtabhedamapyekaMmananalakSaNatvena sarvamanasAmekatvAditi mU. (20) egA vii| 6. 'egA vaitti vacanaM vAk-audArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjIvavyApAro, vAgyoga iti bhAvaH, iyaM ca satyAdibhedAdanekA'pyekaiva, sarvavAcAM vacanasAmAnye'ntarbhAvAditi mU. (21) ege kaayvaayaa| vR. 'ege kAyavAyAme'tticIyata iti kAyaH-zarIraMtasya vyAyAmovyApAraH kAyavyAyAmaH audarikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSa iti bhAvaH, sa punaraudArikAdibhedena saptaprakAro'pijIvAnantatvenAnantabhedo'pivAetaeva, kAyavyAyAmasAmAnyAditi, yaccaikasyaikadA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAGga sUtram 1/-21 manaHprabhRtInAmekatvaMtat sUtra eva vizeSeNa vakSyati, 'egemane devAsure'tyAdineti sAmAnyAzrayamevehekatvaM vyaakhyaatmiti|| mU. (22) egA uppaa| vR.'uppattiprAkRtatvAdutpAdaH, sacaika ekasamaye ekaparyAyApekSeyA, nahi tasya yugapadutpAdadvayAdirasti, anapekSitatadvizeSakapadArthatayA vaiko'sAviti / / mU. (23) egA viytii| vR. 'viyaitti vigatirvigamaH sA caikotpAdavaditi vikRtirvigatirityAdivyAkhyAntaramapyucitamAyojyam, asmAbhistu utpAdasUtrAnuguNyato vyAkhyAtamiti / mU. (24) egA viyccaa| vR. 'viyatra'tti vigataH prAguktatvAdiha vigatasya vigamavato jIvasya mRtasyetyarthaH arcAzarIraM vigatArcA, prAkRtatvAditi, vivarcA vA-viziSTopapattipaddhativiziSTabhUSA vA, sA caikA saamaanyaaditi| mU. (25) egA gtii| vR. gai'ttimaraNAnantaraMmanujatvAdeH sakAzAnArakatvAdIjIvasya gamanaMgatiH, sAcaikadaikasyaikaivaRjvAdikAnarakagatyAdikA vA, pudgalasyavA, sthitivailkssnnymaatrtyaavaikruupaasrvjiivpulaanaamiti|| mU. (26) egA aagtii| vR. Agai'tti AgamanamAgatiH-nArakatvAdereva pratinivRttiH, tadekatvaM gateriveti / / mU. (27) ege cynne| vR. 'cayaNe'tti cyutiH cyavanam-vaimAnikajyotiSkANAM maraNaM, tadekamekajIvApekSayA nAnAjIvApekSayA ca pUrvavaditi // mU. (28) ege uvvaae| vR. 'uvavAe'tti, upapatanamupapAto devanArakANAM janma, saMcaikazcayavanavaditi / / mU. (29) egA tk| vR. 'takatti tarkaNaM tarko-vimarzaH avAyAtpUrvAihAyA uttarAprAyaH ziraH-kaNDUyanAdayaH puruSadhA iha ghaTanta itisampratyayarUpA, iha caikatvaM prAgiveti / / mU. (30) egA snnaa| vR. 'sanna'ttisaMjJAnaM saMjJA vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvI mativizeSaH AhArabhayAdhupAdhikA vA cetanA saMjJA, abhidhAnaM vA saMjJeti // mU. (31) egA mntraa| dR. 'manna'tti prAkRtatvAnmananaM matiH-kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiritiyAvat, Alocanamiti kecit, athavA mantAmaniyabvaMabhyupagamaityarthaH, sUtradvaye'pi sAmAnyata ektvmiti| mU. (32) egA vinnuu| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 1, - uddezakaH 27 vR. 'egA vitru'tti vidvAn vijJo vA tulyabodhatvAdeka iti, strIliGgatvaM ca prAkRtatvAt utpAda uppAvat, luptabhAvapratyayatvAdvA ekA vidvattA vijJatA vetyarthaH / mU. (33) egA veynnaa| vR. veyaNa tiprAgvedanA sAmAnyakarmAnubhavalakSaNoktA iha tupIDAlakSaNaiva, sAcasAmAnyata ekaiveti / / mU. (34) egA cheynnaa| vR.asyAeva kAraNavizeSanirUpaNAyAha-'cheyaNe'ttichedanaM zarIrasyAnyasyavAkhaGgAdineti mU. (35) egA bheynnaa| vR, 'bheyaNeti, bhedanaM kuntAdinA, athavA chedanaM karmaNaH sthitighAtaH bhedanaM tu rasaghAta iti, ekatA ca vizeSAvivakSaNAditi / vedanAdibhyazca maraNamatastadvizeSamAha- mU. (36) ege maraNe aNtimsaariiriyaannN| vR. 'ege maraNe'ityAdi, mRtirmaraNaM ante bhavamantima-caramaMtacca taccharIraM cetyantimazarIraM tatra bhavA antimazArIrikI uttarapadavRddhiH, tadvA teSAmastIti antimazArIrikA dIrghatvaJca prAkRtazailyA, teSAM caramadehAnAM, maraNaikatA ca siddhatve punarmaraNAbhAvAditi / antimazarIrazca snAtako bhUtvA bhiyate atastamAha___ mU. (37) ege saMsuddhe ahAbhUe ptte| vR. 'egesaMsuddhe' ityAdi, ekaH saMzuddha:-azavalaparaNaH akaSAyatvAt yathAbhUtaH' tAttvika: ('patte'tti) pAtramiva pAtramatizayavajJAnAdiguNaralAnAM prApto vA guNaprakarSamiti gamyate / mU. (38) egedukkhe jIvANaM egbhuue| vR. "egadukkhe' ekamevAntimabhavagrahaNasambhavaM duHkhaM yasya sa ekaduHkhaH 'egahakkhe'tti pAThAntare tvekadhaivAkhyA-saMzuddhAdiLapadezo yasya, na tvasaMzuddhasaMzuddhAsaMzuddha ityAdiko'pi, vyapadezAntaranimittasya kaSAyAderabhAvAditi sa bhavatvekadhAkhyaH, ekadhA akSo vA-jIvo yasya sa tatheti, jIvAnAM-prANinAmekabhUtaH-eka eva-Atmopama ityarthaH, ekAntahitavRttitvAd ekatvaM cAsya bahUnAmapi samasvabhAvatvAditi, athavA 'patte' ityAdi sUtrAntaraM uktarUpasaMzuddhAdanyeSAM svarUpapratipAdanaparaM, tatra prAkRtatvAt pratyekamekaM duHkhaM pratyekaikaduHkhaM jIvAnAM svakRtakarmaphalabhogitvAt, kiMbhUtaM tadityAha-ekabhUtamananyatayA vyavasthitaM prANiSu, nasAkhyAnAmiva vAhyamiti duHkhaM punaradharmAbhinivezAditi tatsvarUpamAha mU. (39) egA ahammapaDimAja se AyA parikilesati vR. 'egA ahamme' tyAdi, dhArayatidurgatau prapatatojIvAn dhArayati-sugatau vAtAn sthApayatIti dharmaH, uktnyc||1|| "durgatiprasRtAn jantUn, yasmAddhArayate tataH / dhatte caitAn zubhe sthAne, tasmAddharma iti smRtaH" saca zrutacAritralakSaNaH, tatpratipakSastvadharmastadviSayA pratimA-pratijJA adharmapradhAnaM zarIraM vAadharmapratimA, sAcaikA, sarvasyAH pariklezakAraNatavaikarUpatvAd, ata evAha-'jaM se' ityAdi Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 1/-139 'yat' yasmAt se' tasyAH svAmyAtmA-jIvoathavA 'se'ttiso'dharmapratimAvAnAtmA pariktizyaterAgAdibhirbAdhyatesaMklizyata ityarthaH, 'jaMsI tipAThAntaraMcA, tatazca prAkRtatvena liGgavyatyayAt yasyAmadharmapratimAyAM satyAmAtmA pariklizayate sA ca ekaiveti / etadviparyayamAha mU. (40) egA dhammapaDimA jaM se AyA pajjavajAe vR, 'egA dhamme'tyAdi, prAgvannavaraMparyavAH-jJAnAdivizeSAjAtAyasyasaparyavajAtobhavatIti zeSaH, vizudhyatItyarthaH,AhitAgnyAditvAccajAtazabdasyottarapadatvamiti,athavA paryavAn paryaveSu cA yAtaH-prAptaH paryavayAto'thavA paryavaH-parirakSA parijJAnaM vA zeSaM tathaiveti / dhamAdharmapratimeca yogatrayAdmavata iti tatsvarUpamAha mU. (41) egemaNe devAsuramaNuyANaM taMsi taMsi samayaMsi vR, 'ege maNe' ityAdi sUtratrayaM, tatra mana iti manoyogaH, tacca yasmin 2 samaye vicAryate tasmin 2 samaye' kAlavizeSa ekameva, vIpsAnirdezena na kacanApi samaye tad dvyAdisaMkhyaM sambhavatItyAha, ekatvaM ca tasyaikopayogatvAtjIvAnAM, syAdetat-naikopayogojIvo, yugapacchItoSNa sparzaviSayasaMvedanadvayadarzanAt, tathAvidhabhinnaviSayopayogapuraSadvayavat, atrocyate, yadidaM zItoSNopayogadvayaM tatsvarUpeNa bhinnakAlamapi samayamanasoratisUkSmatayA yugapadiva pratIyate, na punastadyugapadeveti, Aha c||1|| "samayAtisuhumayAo manasi jugavaM ca bhinnakAlaMpi / uppaladalasayavehaM va jaha va tamalAyacakkaM ti" yadipunarekatropayuktaM mano'rthAntaramapi saMvedayati tadAkimanyatragatacetAH puro'vasthita hastinamapi na viSayIkarotIti, Aha c||1|| "annaviNiuttamannaM viNiogaM lahai jai maNo teNaM / hatthipi ThiyaM purao kimannacitto na lakkhei?" tti ihaca bahuvaktavyamastitatsthAnAntarAdavaseyamiti, athavAsatyAsatyobhayasvabhAvAnubhayarUpANAMcaturNA manoyogAnAmanyatara eva bhavatyekadA, dyAdInAMvirodhenAsambhavAditi, keSAmityAha'devA suramaNuyANaM'ti tatra dIvyanti iti devAH-vaimAnikajyotiSkAste ca na surA asurAH-bhavanapativyantarAstecamanorjAtA manujA-manuSyAstecadevAsuramanujAsteSAM, tathA vAgi tivA'yogaH, sa caiSAmekadA eka eva, tathAvidhamanoyogapUrvakatvAt tathAvidhavAgyogasya, satyAdInAmanyatarabhAvAdvA, vakSyati ca - ___ "chahiM ThANehiM nasthi jIvANaM iDDI i vA jAva parakkame i vA, taMjahA-jIvaM vA ajIvaM karaNayAe 1, ajIvaM vA jIvaM karaNayAe 2, egasamaeNaM do bhAsAo bhAsittae" iti | tathA kAyavyAyAmaH-kAyayogaH, sa caiSAmekadA eka eva, saptAnAM kAyayogAnAmekadA ekatarasyaiva bhAvAt, nanu yadAhArakaprayoktA bhavati tadaudArikasyAvasthitasya zrUyamANatvAt kathamekadA na kAyayogadvayamiti?,atrocyate, sato'pyaudArikasya vyAyAmabhAvAdAhArakasyaiva catatra vyApriyamANatvAd, apyaudArikamapi tadA vyApriyatetarhi mizrayogatA bhaviSyati, kevalisamudghAte saptamaSaSThadvitIyasamayeSvaudArikamizravat, tathA cAhArakaprayoktA na labhyeta, evaM ca Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 1, - uddezaka: - 29 saptavidhakAyayogapratipAdanamanarthakaM syAdityeka eva kAyavyAyAma iti, evaM kRtavaikriyazarIrasya cakravartyAderapyaudArikaM nivyAparameva, vyApAravaccet ubhayasya vyApAravattve kevalisamudghAtavanmizrayogatetyevamapyekayogatvamavyAhatameveti, tathA kAyayogasyApyaudArikatayA vaikriyatayA cakrameNa vyApriyamANatve AzuvRttitayA manoyogavadyadi yaugapadyabhrAntiH syAt tadA ko doSa iti evaJca kAyayogakatve satyaudArikAdikAyayogAhatamanodravyAndravyasAcivyajAtajIva vyApArarUpatvAt manoyogavAgyogayorekakAyayogapUrvakatayA'pi prAguktamekatvamasevayamiti, athavedameva vacanamatra pramANam, AjJA grAhyatvAt asya, yataH119 11 "ANAgejjho attho AANAe ceva so kaheyavvo / diTTaMtA dinaMtia kahaNavihivirAhaNA iha" iti, dhSTAntAddArthantiko'rtha ityarthaH / nanu sAmAnyAzrayaikatvenaiva sUtraM gamakaM bhaviSyatIti kimanena vizeSavyAkhyAneneti ?, ucyate, naivaM, sAmAnyaikatvasya pUrvasUtrairevAbhihitatvAdasya punaruktatvaprasaGgAd, devAdigrahaNasamayagrahaNayozca vaiyarthyaprasaGgAcceti / iha ca devAdigrahaNaM viziSTavaikriyalabdhisampannatayaiSAmanekazarIraracane satyekadA manoyogAdInAmanekatvaM zarIravad bhaviSyatIti pratipattinirAsArthaM, na tu tiryagnArakANAM vyavacchedArthaM, nanu tiryagnArakA api vaikriyalabdhimantasteSAmapi vikriyAyAM zarIrAnekatvena manaHprabhRtInAmanekatvapratipattiH sambhAvyata eveti tadgrahaNamapi nyAyyamiti, satyam, kintu devAdInAM viziSTataralabdhitayA zarIrANAmatyantAnekateti tadgrahaNaM, tathA 'pradhAnagrahaNa itaragrahaNaM bhavatI 'ti nyAyAdadoSo, nArakAdibhyazca devAdInAM pradhAnatvaM pratItameveti, eteSAM ca manaH prabhRtInAM yathAprAdhAnyakRtaH kramaH, pradhAnatvaM ca bahvalpAlpatarakarmakSayopazamaprabhavalAbhakRtamiti / kAyavyAyAmasyaiva bhedAnAmekatAmAha mU. (42) ege uDDANakammabalavIriyapurisakAraparakka me devAsuramaNuyANaM taMsi 2 samayaMsi vR. 'ege uTThANe tyAdi, utthAnaMca- ceSTAvizeSaH karmAca bhramaNAdikriyA balaM ca zarIrasAmarthya vIryaM ca jIvaprabhavaM puruSakArazca-abhimAnavizeSaH parAkramazca-puruSakAra eva niSpAditasvaviSaya iti vigrahe dvandvaikavadbhAvaH, ete ca vIryAntarAya (kSaya) kSayopazamasamutthA jIvapariNAmavizeSAH, eteSu pratyekamekazabdo yojanIyo, vIryAntarakSayopazamavaicitryataH pratyekaM jaghanyAdibhedairanekatve'pyeSAmekajIvasyaikadA kSayopazamamAtrayA ekavidhatvAdeka eva jaghanyAdiretadvizeSo bhavati kAraNamAtrAdhInattvAt kAryamAtrAyA iti sUtrabhAvArtha:, zeSaM prAgvaditi parAkramAdezca jJAnAdirmokSamArgo'vApyate, yata Aha 119 11 "amuTThANe viNaye parakkame sAhusevaNAe ya / sammarddasaNalaMbho virayAviraie viraie 33 iti, ato jJAnAdInAM nirUpaNAyAha- 'ege nANe' ityAdi, athavA dharmapratimA prAguditA sA ca jJAnAdisvabhAveti jJAnAdIn nirUpayannAha mU. (43) ege nANe ege daMsaNe ege carite / vR. jJAyante paricchidyante'rthA anenAsminnasmAdveti jJAnaM jJAnadarzanAvaraNayoH kSayaH Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 1/-/43 kSayopazamo vA jJAtirvA jJAnam AvaraNadvayakSayAdyAvirbhata AtmaparyavavizeSaH sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAMzagrahaNapravaNaH sAmAnyAMzagrAhakazca jJAnapaJcakAjJAnatrayadarzanacatuSTayarUpaH, taccAnekamapyavabodhasAmAnyAdekamupayogApekSayA vA, tathAhi labdhito bahUnAM bodhavizeSANAmekadA sambhave'pyupayogata eka eva sambhavati, ekopayogatyAjIvAnAmiti, nanu darzanayasya jJAnavyapadezatvamayuktaM, viSayabhedAd, uktaJca - "jaM sAmannaragahaNaM daMsaNameyaM visesiyaM nANaM "tti, atrocyate, IhAvagrahau hi darzanaM, sAmAnyagrAhakatvAd, apAyadhAraNe ca jJAnaM, vizeSagrAhakatvAd, athacobhayamapi jJAnagrahaNena gRhItamAgame "AbhinibohiyanANe aTThAvIsaM havaMti payaDIu"tti vacanAt tasmAdavabodhasAmAnyAddarzanasyApi jJAnavyapadezyatvamaviruddhamiti, nanu darzanaM pRthagevopAttamuttarasUtre tatkimiha jJAnazabdena darzanamapi vyapadiSTamiti ?, atrocyate, tatra hi darzanaM zraddhAnaM vivakSitaM, jJAnAditrayasya samyakazabdalAJchitatve sati mokSamArgatvena vivakSitatvAt, mokSamArgabhUtaM caitattrayaM zraddhAnaparyAyeNaiva darzanena saheti / 'ege daMsaNe' tti 6zyante zraddhIyante padArthA anenAsmAdasmin veti darzanaM-darzanamohanIyasya kSayaH kSayopazamo vA, dRSTirvA darzanaM-darzanamohanIyakSayAdyAvirbhUtastattvazraddhAnarUpa AtmapariNAmaH, taccopAdhibhedAdanekavidhamapi zraddhAnasAmyAdekam, ekajIvasya vaikadA ekasyaiva bhAvAditi, nanvavabodhasAmAMnyAjjJAnasamyakatvyoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, ruciH samyakatvaM rucikAraNaM tujJAnaM, ythoktm||1|| 30 "nANamavAyadhiIo daMsaNamiTTaM jahoggahehAo / taha tattaruI sammaM roijjai jeNa taM nANaM / " ti, 'carite' tti caryate mumukSubhirAsevyate taditi caryate vA gamyate anena nirvRtAviti caritraM athavA cayasya karmaNAM riktIkaraNAccaritraMniruktanyAyAditi cAritramohanIyakSayAdyAvirbhUta Atmano viratirUpaH pariNAma iti, tadevaM vakSyamANAnAM sAmAyikAditadAnAM viratisAmAnyAntarbhAvAdekasyaivaikadA bhAvAdveti, eteSAM ca jJAnAdInAmayameva kramo, yato nAjJAtaM zraddhIyate nAzraddhattaM samyaganuSThIyata iti / jJAnAdIni hyutpattivigatisthitimanti, sthitizca samayAdiketi samayaM prarUpayannAha mU. (44) ege samae / vR. 'ege samae' samayaH - paramaniruddhakAla utpalapatrazatatvatibhedadhyantAJjaratpaTTasATikApATana dhyantAdvA samayaprasiddhAdavaboddhavyaH, sa caika eva vartamAnasvarUpaH, atItAnAgatayorvinaSTAnutpannatvenAbhAvAt, athavA asAvekaH svarUpeNa niraMzatvAditi / niraMzavastvadhikArAdevedaM sUtradvayamAha - mU. (45) ege paese ege paramANU / vR. 'ege pase ege paramANU' prakRSTo - niraMzo dharmmAdharmmAkAzajIvAnAMdezaH avayavavizeSaH pradezaH sa caikaH svarUpataH sadvitIyatvAdau dezavyapadezatvena pradezatvAbhAvaprasaGgAditi / 'paramANutti paramazcAsAvAtyantiko'Nuzca sUkSmaH paramANuH dayNukAdiskandhAnAM kAraNabhUtaH, Aha ca"kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgaJca " iti, // 1 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 1, - uddezakaH 31 sa ca svarUpataH eka evAnyathA paramANurevAsau na syAditi / athavA samayAdInAM pratyekamanantAnAmapitulyarUpApekSayaikatvamiti / yathA paramANostathAvidhaikatvapariNAmavizeSAdekatvaM bhavati tathA tata evAnantANumayaskandhasyApi syAditi darzayan sakalabAdaraskandhapradhAnabhUtamISaprArabhArAbhidhAnaM pRthivIskandhaM prarUpayannAha mU. (46) egA siddhI / ege siddhe / ege prinivvaanne| ege parinivvue vR. 'egA siddhI sidhyanti-kRtArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH, sa ca yadyapi lokAgraM, yata Aha- "ihaM buMdiM caittANaM, tattha gaMtUNa sijjhai"tti, tathApi tatpratyAsattyeSaprArabhArA'pi tathA vyapadizyate, Aha ca-"bArasahiMjoyaNehiM siddhI savvaTThasiddhAu"tti, yadica lokAnameva siddhiH syAt tadA kathametadanantaramuktam- "nimmaladagarayavaNNA tusAragokkhIrahArasarivanne'tyAdi tatsvarUpavarNanaM ghaTate?,lo kAgrasyAmUrtatvAditi, tasmAdISaprAgbhArA siddhirihocyate, sAcaikA, dravyArthatayA paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANaskandhasyaikapariNAmatvAta, paryAyArthatayAtvanantA, athavA kRtakRtyatvaM lokAgramaNimAdikA vA siddhiH, ekatvaM ca sAmAnyata iti|| siddheranantaraM siddhimantamAha-'ege siddhe' siddhati sma-kRtakRtyo'bhavat sedhati sma vAagacchat apunarAvRttyA lokAgramiti siddha;, sitaM vA-baddhaM karmAdhmAtaM-dagdhaM yasya sa niruktAtta siddhaH-karmaprapaJcanirmuktaH, sacaeko dravyArthatayA, paryAyArthatastvanantaparyAya iti, athavA siddhAnAM anantatve'pi tatsAmAnyAdekatvama, athavA karmazilpavidyAmantrayogAgamArthayAtrAbaddhitapaH karmakSayabhedenAnekatve'pyasyaikattvaM siddhazabdAbhidheyatvasAmyAditi / karmakSayasiddhasya ca parinirvANaM dharmo bhavatIti tadAha 'ege parinivvANe pari-samantAgnirvANaM-sakalakarmakRtavikAranirAkaraNataH svasthIbhavanaM parinirvANaM tadekam, ekadA tasya sambhave punarabhAvAditi / parinirvANadharmayogAt sa eva karmakSayasiddhaH parinirvRta ucyate iti tadarzanAyAha _ ege pariniyA' parinirvRtaH sarvataH zArIramAnasAsvAsthyavirahita iti bhAvaH, tadekatvaM siddhasyeva bhAvanIyamiti / tadetAvatA granthenaite prAyo jIvadhA ekatayA nirUpitAH, idAnIM jIvopagrAhakatvAtpudgalAnAMtallakSaNAjIvadhA 'ege sadde' ityAdinA jAva lukkhe' ityetadantena granthenaikatayaiva dayante, pudgalAdInAMtusattA keSAJcidanumAnato'vasIyate ghaTAdikAryopalabdheH keSAJcitsAMvyavahArikapratyakSata iti / / mU. (7) ege sadde / ege rUve / ege gNdhe| ege rse| ege phAse / ege subbhisadde / ege dubbhisadde / ege surUve / ege durUve / ege dIhe / ege hsse| ege bddh'e| ege taMse / ege caurase / ege pihule / ege parimaMDale ege kiNhe / ege NIle / ege lohie| ege halidde / ege sukkille / ege subbhigaMdhe / ege dubbhigNdhe| ege tite| ege kddue| ege kasAe / ege aMbile / ege mhure| ege kakkhaDe jAva lukkhe vR. tatra zabdAdisUtrANi sugamAni, navaraM zabdayate-abhidhIyate aneneti zabdo-dhvaniH zrotrendriyaviSayaH rUpyate-avalokyata iti rUpam-AkArazcakSurviSayaH, ghrAyate-siGghayate iti gandho-ghrANaviSayaH, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 sthAnAGga sUtram 1/-/47 raste - AsvAdyate iti rasaH - rasanendriyaviSayaH, spRzyate - chupyata iti sparzaH-sparzanakaraNaviSayaH, zabdAnAM caikatvaM sAmAnyataH sajAtIyavijAtIyavyAvRttarUpApekSayA vA bhAvanIyaM / zabdabhedAvAha- 'subhisaddi' tti zubhazabdA manojJA ityarthaH, 'duTima' tti azubho manojJo yo na bhavatIti, evaM ca zabdAntaramatrAntarbhUtamavaseyam, evaM rUpavyAkhyAne'pi, surUpAdayazcaturddaza zuklAntA rUpabhedA, tatra surUpaM manojJarUpamitarahUrUpamiti / dIrgham - AyatataraM rhasvaM-taditarad, vRttAdayaH paJca skandhasaMsthAnabhedAH, tatra vRttasaMsthAnaM modakavat, tacca prataraghanabhedAt dvidhA, punaH pratyekaM sabhaviSamapradezAvagADhamiti caturddhA, evaM ca zeSANyapi, 'taM se' tti tisro'nayaH- koTyo yasmiMstat tryanaM-trikoNam, 'caturaMse' tti catosro'sayo yasya tattathA catuSkoNamityarthaH, tathA 'pihule' tti pRthulaM vistIrNam, anyatra punariha sthAne AyatagrabhidhIyate, tadeva ceha dIrgha hrasvapRthulazabdairvibhajyoktam, AyatadharmatvAdeSAM taccAyataM prataraghanazreNibhedAt tridhA, punarekaikaM samaviSamapradezamiti SoDhA, yaccAyatabhedayorapi hrasvadIrghayorAdAvabhidhAnaM tadvR ttAdiSu saMsthAneSvAyatasya prAyo vRttidarzanArthaM, tathAhi - dIrghAyataH staMbho vRttastryamnaH caturazcetyAdi bhAvanIyam, vicitratvAdvA sUtragaterevamupanyAsa iti, 'parimaMDale' tti parimaNDalasaMsthAnaM valayAkAraM prataraghanabhedAd dvividhamiti, " rUpabhedo varNaH, sa ca kRSNAdiH paJcadhA pratIta eva, navaraM hAridraH -pItaH, kapizAdayastu saMsargajA iti na tezAmupanyAsaH, gandhodvedhA surabhirdurabhizca tatra saumukhyakRtsurabhirvaimukhyakRt durabhi, sAdhAraNapariNAmo'spaSTa durgraha iti saMsargajatvAdeva nokta iti, rasaH paJcadhA, tatra zleSmanAzakRt tiktaH 1 vaizadyacchedanakRtkaTukaH 2 annarucistambhanakRta ka - SAyaH 3 AzravaNakledanakRdamlaH 4 halAdanabRMhaNakRnmadhuraH 5 saMsargajo lavaNa iti nokta iti, sparzo'STavidhaH, tatra karkazaH kaThino'namanalakSaNaH 1 yAvatkaraNAt mRdvAdayaH SaDanye, tatra mRduH sannatilakSaNaH 2 gururadhogamanahetuH 3 laghuH prAyastiryagUrdhvagamanahetuH 4 zIto vaizadyakRt stambhanasvabhAva; 5 uSNo mArddavapAkakR tU 6 snigdhaH saMyoge sati saMyoginAM bandhakAraNaM 7 rUkSastathaivAbandhakAraNamiti 8 / uktA pudgaladharmANAmekatA, idAnIM pudgalAliGgitajIvAprazastadharmANAmaSTAdazAnAM pApasthAnakAbhidhAnAnAM 'ege pANAivAe' / ityAdinA granthena 'daMsaNasalle' ityetadantena tAmevAhamU. (48) ege pANAtivAe jAva ege prigghe| ege kodhe jAva lobhe / ege pejje Nge dose jAva ege prprivaae| egA artirtii| ege maayaamose| ege micchAdaMsaNasalle / vR. tatra prANAH - ucchAsadayasteSAmatipAtanaM prANavatA saha viyojanaM prANAtipAto hiMsetyarthaH, / / 1 ||(uktnyc-)"pnycendriyaanni trividhaM balaM ca, ucchAsaniHzvAsamadhAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA" iti, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -1,-uddezakaH sacaprANAtipAto dravyatabhAvabhedAt dvividho, vinAzaparitApasaGlezabhedAt trividhovA, // 1 // (Aha ca) "tappajjAyavinAso dukkhuppAo ya saMkileso ya / esa vaho jiNabhaNio vajjeyabbo payatteNaM "ti, athavAmanovAkAyaiHkaraNakAraNAnumatibhedAnavadhA,punaHsakrodhAdibhedAtSaTtrizadvidho veti 1, tathA mRSA-mithyA vadanaM vAdo mRSAvAdaH, sa ca dravyabhAvabhedAt dvidhA, abhUtodbhAvanAdibhizcaturdhAvA, tathAhi-abhUtodbhAvanaM yathA sarvagata AtmA,bhUtanihnavo nAstyAtmA, vastvantaranyAso yathA gaurapi sanazvo'yamiti, nindA ca yathA kuSThI tvamasIti 2, tathA adattasya-svAmijIvatIrthaMkaragurubhiravitIrNasyAnanujJAtasya sacittAcittamitrabhedasya vastunaH AdAna-grahaNamadattAdAnaM, cauryamityarthaH, tacca vividhopAdhivazAdanekavidhamiti, tathA mithunasya-strIpuMsalakSaNasya karmamaithunam-abrahma, tatmanovAkkAyAnAM kRtakAritAnumatibhiraudArikavaikriyazarIraviSayAbhiraSTAdazadhA vividhopAdhito bahuvidhataraM veti 4, tathA parigRhyate-svIkriyata iti parigrahaH, bAhyAbhyantarabhedAt dvidhA, tatra bAhyo dharmasAdhanavyatirekeNadhanadhAnyAdiranekadhA, abhyantarastumithyAtvAviratikaSAyapramAdAdiranekadhA, parigrahaNaM vA parigraho mUchetyarthaH 5, tathAkrodhamAnamAyAlobhAH kaSAyamohanIyakarmapudgalodayasampAdyA jIvapariNAmA iti, ete cAnantAnubandhyAdibhedato'saGkhyAtAdhyavasAyasthAnabhedato vA bahuvidhAH, tathA 'pele'tti priyasya bhAvaH karma vA prema, taccAnabhivyaktamAyAlobhalakSaNabhedasvabhAvamabhiSvaGgamAtramiti 10, tathA 'dose'tti dveSaNa dveSaH, dUSaNaM vA doSaH, sa cAnabhivyaraktakrodhamAnalakSaNabhedasvabhAvo'prItimAtramiti 11, 'jAva'tti kalahe abmakkhANe pesunne' ityarthaH tatra kalaho-rATI 12 abhyAkhyAnaM-prakaTamasadoSAropaNaM 13 paizUnyaM-pizunakarma pracchannaM sadasaddoSAvirbhAvanaM 14, pareSAM parivAdaH paraparivAdo vikatthanamityarthaH 15, aratizca tanmohanIyodayajazcittavikAra udvegalakSaNo ratizcatathAvidhAnandarUpAaratirati ityekamebavivakSitaM, yataH kvacana viSayeyAratistAmeva viSayAntarApekSayAarartivyapadizantyevamaratimeva ratimityaupacArikamekatvamanayorastIti 16, tathA mAyAmosa'tti mAyA ca-nikRtima'SA ca-mRSAvAdo mAyayA vA saha mRSA mAyAmRSA prAkRtattvAnmAyAmosaM, doSadvayayogaH, idaM ca mAnamRSAdisaMyogadoSopalakSaNaM, veSAnantarakaraNena lokapratAraNamityanye, premAdIni ca bahuvidhAni viSayabhedena adhyavasAyasthAnabhedato vA 17, mithyAdarzanaM-viparyastA dRSTiH, tadeva tomarAdizalyamiva zalyaM duHkhahetutvAt mithyAdarzanazalyamiti, mithyAdarzanaJca paJcadhA-abhigrahikAnabhigrahikAbhinivezikA- nAbhogika Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sthAnAGga sUtram 1/-/48 sAMzayikabhedAd upAdhibhedato bahutarabhedaM veti 18 // eteSAMcaprANAtipAtAdInAMuktakrameNAnekavidhatve'pivadhAdisAmyAdekatvamavagantavyamiti uktAnyaSTAdaza pApasthAnAni, mU. (49) ege pANAivAyaveramaNe jAva prigghvermnne| ege kohavivege jAva micchAdasaNasallavivege vR.idAnIM tadvipakSANAmeva ege pANAivAyaveramaNe' ityAdibhiraSTAdazabhiH sUtrairekatAmAha, sugamAni caitAni, navaraM viramaNaM viratiH, tathA vivekastyAga iti / / uktaM sapudgalajIvadravyadharmANAmekatvamidAnIM kAlasya sthitirUpatvena taddharmatvAt tadvizeSANAM 'egA osappiNI'tyAdinA 'susamasusametyetadantenaitadevAha mU. (50) egaaosppinnii| egAsusamasusamAjAva egA dUsamadUsamA / egA ussappiNI egA dussamadussamA jAba egA susmsusmaa| vR.atha kAla eva kathamavasIyata iticet?, ucyate, bakulacampakAzokAdipuSpapradAnasya niyamena darzanAniyAmakazca kAla iti, tatra 'osappiNI ti avasarpati hIyamAnArakatayA avasarpayati vA''yuSkazarIrAdibhAvAn hApayatItyavasarpiNI sAgaropamakoTIkoTIdazakapramANaH kAlavizeSaH suSTusamA suSamAatyantaM suSamA suSamasuSamA atyantasukhasvarUpastasyAevaprathamAraka iti, ekatvaMcAvasarpiNyAH svarUpeNaikatvAdevaMsarvatra, yAvaditi sImopadarzanArthaH, tatazca suSamasuSametyAdi sUtraM sthAnAntaraprasiddhaM tAvadadhyeyamiha yAvad 'dUsamadUsame tti padamityatidezaH, ayaMca sUtralAghavArthamiti, evaM ca sarvatra yAvaditi vyAkhyeyam, atidezalabdhAni ca padAnyekazabdopapadAnyetAni egA susamAegAsusamadUsamAegA dUsamasusamAegAdUsame ti, AsAMsvarUpaMzabdAnusArato jJeyaM, pramANaM punarAdyAnAM tisRNAM samAnAM krameNa sAgaropamakoTIkoTya- zcatustridvisaGghayAH, caturicakA dvicatvAreMzadvarSasamronA, antyayostupratyeka varSasahasrANyekaviMza-tiriti tathA utsarpati-varddhate'rakApekSayA utsarpayati vA bhAvAnAyuSkAdIn varddhayatIti utsarpiNI avasarpiNIpramANA duSTu samA duSpamA-duHkharUpA atyantaM duSpamA duSSamaduSSamA, yAvatkaraNAd 'egA dUsamA egA dUsamasusamA egA susamadUsamA egA susameti dRzya, etatpramANaMca pUrvoktameva navaraM vipryaasaaditi| kRtA jIvapudgalakAlalakSaNadravyavividhadharmAvizeSANAmekatvaprarUpaNA, adhunA saMsArimuktajIvapudgaladravyavizeSANAMnArakaparamANvAdInAMsamudAyalakSaNadharmasya 'egAneraiyANaM vaggaNetyAdinA 'egAajahannukkosaguNalukkhANaM poggalANaMvaggaNe tyetadantena granthena tAmevAha mU. (51) egA neraiyANaM vaggaNA egA asurakumArANaM vaggaNA cauvIsadaMDao jAva vemANiyANaM vaggaNA / egA bhavasiddhIyANaM vaggaNA egA abhavasiddhIyANaM vaggaNA egA bhavasaddhinerajhyANaM vaggaNA egAabhavasiddhiyANaM neratiyANaM vaggaNA, evaMjAba egAbhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vaggaNA egA abhavasiddhiyANaM vemANiyANaM vggnnaa|| egAsammaddiTTiyANaM vaggaNA egA micchaddihiyANaM vaggaNA egAsammAmicchaddihiyANaM vaggaNA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-1, uddezaka: 35 / egA sammaddiTThiyANaM neraiyANaM vaggaNA egA micchaddiTThiyANaM NeraiyANaM vaggaNA egA sammamicchaddiTThiyANaM neraiyANaM vaggaNA, evaM jAva dhaNiyakumArANaM vggnnaa| egAmicchAdiTThiyANaM puDhavANaM vaggaNA evaM jAva vaNassaikAiyANaM / egA sammaddiTTiNaM beiMdiyANaM vaggaNA egA micchaddiTThiyANaM beiMdriyANaM vaggaNA, evaM teiMdiyANaMpi cauridiyANavi / sesA jahA neraiyA jAva egA sammamicchaddiyyANaM vemANiyANaM vaggaNA / - egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA, egA sukka pakkhiyANaM vaggaNA, egA kaNhapakkhiyANaM riyANaM araNA, egA sukka pakkhiyANaM neraiyANaM vaggaNA, evaM cauvIsadaMDao bhANiyavvo / egA kaNhalesANaM vaggaNAegA nIlalesANaM vaggaNA evaMjAva sukka lesANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM neraiyANaM vaggaNA jAva kAulesANaM neraiyANaM vaggaNA, evaM jassa jai lesAo, bhavaNavaivANamaMtarapuDhaviAuvaNassaikAiyANaM ca cattAri lesAo teuvAubeiMdiyatiiMdiacauridiyANaM tinni lesAo, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM challesAo, jotisiyANaM egA teulesA vemANiyANaM tini uvrimlesaao| egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNA, evaM chasuvi lesAsu do do payANi bhANiyavvANi egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM neraiyANaM vaggaNA egA kaNhalesANaM abhavasiddhiANaM neraiyANaM vaggaNA evaM jassa jatti lesAo tassa tati bhANiyavvAo jAva vemANiyANaM / egA kaNhalesANaM sammaddiTTiANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM micchaddiTThiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM sammAmicchaddiTTiyANaM vaggaNA, evaM chasuvi lesAsu jAva vemANiyANaM jesiM jadi diTThio / egA kaNhalesANaM kaNhapakkhiyANaM vaggaNA, egA kaNhalesANaM sukka pakkhiyANaM vaggaNA, jAva vemANiyANaM jassa jati lesAo ee aTTha cauvIsadaMDayA // egA tityasiddhANaM vaggaNA, evaM jAva egA eka siddhANaM vaggaNA egA anikka siddhANaM vaggaNA egA paDhamasamayasiddhANaM vaggaNA evaM jAva anaMtasamayasiddhANaM vaggaNA // egA paramANupoggalANaM vaggaNA evaM jAva egA anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA / egA egapaesIgADhANaM poggalANaM vaggaNA jAva egA asaMkhejjapaesogADhANaM poggalANaM vaggaNA / egA egasamayaThitiyANaM poggalANaM vaggaNA jAva asaMkhejjasamayaThitiyANaM poggalANaM vaggaNA / egA egaguNakAlagANaM poggalANaM vaggaNA, jAva egA asaMkhejja egA anaMtaguNakAlalagANaM poggalANaM vaggaNA / evaM vaNNA gaMdhA rasA phAsA bhANiyavvA jAva egA anaMtaguNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA |egA jahannapaesiyANaM khaMdhANaMvaggaNA egA ukka sasapaesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA egA ajanukassapaesiyANaM khaMdhANaM vaggaNA evaM jahannogAhaNayANaM ukka sogAhaNagANaM ajahatrukka osogAhaNagANaM jahannaThitiyANaM ukka ssaThitIyANaM ajahatrukka saThitiyANaM jahannaguNakAlagANaM ukka ssuguNakAlayANaM ajahatrukka sguNakAlagANaM evaM vaNNagaMdharasaphAsANaM vaggaNA bhANiyavvA, jAva egA ajanukka ssa- guNalukkhANaM poggalANaM vaggaNA / / vR. tatra 'neraiyANaM' ti nirgatam avidyamAnamayam iSTaphalaM karmma yebhyaste nirayAsteSu bhavA nairayikAH- kliSTasattvavizeSAH, teca pRthivIprastaTanarakAvA sasthitibhavyatvAdibhedAdanekavidhAsteSAM sarveSAM vargaNA vargaH samudAyaH, tasyAzcaikatvaM sarvatra nArakatvAdiparyAyasAmyAditi / tathA asurAzca Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 te navayauvanatayA kumArA iva kumArAzcetyasurakumArAsteSAmekA vargaNeti, 'cauvIsadaMDau 'tti caturviMzatipadapratibaddho daNDako vAkyapaddhatizcaturviMzatidaNDakaH, sa iha vAcya iti zeSaH, sa cAyaM 119 11 // 2 // // 2 // // 2 // etadanusAreNa sUtrANi vAcyAni yAvaccaturviMzatitamaM 'egA vemANiyANaM vaggaNa' tti, eSA sAmAnyadaNDakaH 1 / nanu nArakasattaiva durupapAdA AstAM taddharmmabhUtAyA vargaNAyA ekatvamanekatvaM veti, tathAhi na santi nArakAH, tatsAdhakapramANAbhAvAt, vyomakusumavat, atrocyate, pramANAbhAvAdityasiddhI hetuH, tatsAdhakAnumAnasadbhAvAt, tathAhi vidyamAnabhoktRkaM prakRSTapApakarmmaphalaM, karmmaphalatvAt, puNyakarmmaphalavat, na ca tiryaGganarA eva prakRSTapApaphalabhujaH, tasyaudArikazarIravatA vedayitumazakyatvAt, viziSTasurajanmanibandhanaprakR STapuNyaphalavat, Aha ca119 11 "pAvaphalassa pagiTThassa bhoiNo kammao'vasesavva / saMti dhuvaM te'bhimayA neraiyA aha maI hojjA atthadukkhiyA je tiriyanarA nAragatti te'bhimayA / taM na jao surasokkhappagarisasarisaM na taM dukkhaM " ti, 'avasesavva' ttiyathA nArakebhyo'nye tiryaGganarA ityarthaH, atha surANAmapi vivAdAspadIbhUtatvAt viziSTasurajanmanibandhanaprakRSTapuNyaphalavat ityasiddho dRSTAntaH, atrocyate, deva iti sArthakaM padaM vyutpattimacchuddhapadatvAd, ghaTAbhidhAnavaditi, tataH santi devA iti pratyetavyam, atha manuSyeNa guNarddhisaMpannenArthavadbhaviSyati devapadamiti na vivakSitadevasiddhiriti, atrocyate, yadidaM naravizeSe devatvaM tadaupacArikam, upacArazca tathyArthasiddhau satyAM bhavati, yathA nirupacaritasiMhasadbhAve mANavake siMhopacAra iti, Ahaca // 1 // // 1 // // 2 // sthAnAGga sUtram 1/-/51 // 3 // 'neraiyA 9 asurAdI 10 puDhavAi 5 beiMdiyAdayo caiva 4 / nara 9 vaMtara 1 jotisiya 1 vemANI 1 daMDao evaM ' -bhavanapatayo dazadhA "asurA nAga suvannA vijjU aggI ya dIva udahI ya / disi pavathaNiyanAmA dasahA ee bhavaNavAsi "tti, "devattisatthayamidaM suddhattaNao ghaDAbhihANaM va / aha va matI maNuo ciya devo guNariddhisaMpanno taM na jao taccatthe siddhe uvayArao mayA siddhI / tatthasIha siddhe mANava sIhovayArovva" iti, (api ca-) "devesu na saMdeho jutto jaM joisA sapaJcakkhaM / dIsaMti takkayAviya uvaghAyANuggahA jagao AlayamettaM ca maI puraM ca tavvAsiNo tahavi siddhA / je te devatti mayA na ya nilayA niJcapaDisuNNA kojAi va kimeyaMti hojja nissaMsayaM vimANAi / rayaNamayanabhogamanAdiha jaha vijAharAdINaM' 21 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 1, - uddezakaH - 37 iti, teSAmasurAdivizeSaH punarAptavacanAdavaseya iti / atha pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyikAH kathamiha jIvatvena pratipattavyAH ?, ucchAsAdiprANidharmANAM teSvapratIyamAnatvAd, anocyate, AptavacanAdanumAnatazca, tatrAptavacanamidameva, anumAnaM tvidaM-vanaspatayo vidrumalavaNopalAdayaH svasvAzrayevartamAnAH sAtmakaH, samAnajAtIyAGakurasadmAvAd, ajhevikArAGkuravat, Aha c||1|| "maMsaMkurovva saamaannjaairuuvNkurovlNbhaao| tarugaNavihumalavaNopalAdayo sAsayAvatthA" iti, iha samAnajAtigrahaNaM zRGgAGakuravyavacchedArthaM, sa hi na samAnajAtIyo bhavatIti, tathA sAtmakamambho bhauma, bhUmikhanane svAbhAvikasambhavAd, darduravat, athavA sAtmakamantarikSodakaM svabhAvato vyomasambhUtasya pAtAt, matsyavat, Aha c||1||"bhuumikkhysaabhaaviysNbhvo daDurovva jalamuttaM" (sAtmakatvene / ti) ahavA macchova sahAvavomasaMbhUyapAyAo" iti, tathA sAtmako vAyuraparapreritatiryaganiyatadiggatitvAd govat, ihacAparapreritagrahaNena lepTAdinA vyabhicAraH parihataH, evaM tiryaggrahaNenordhvagatinA dhUmenAniyamitagrahaNena ca niyamitagatinA paramANuneti, tathA tejaH sAtmakamAhAropAdAnAttavRddhivizeSopalavdhestadvikAradarzanAcca puruSavad, Aha c||1|| "aparapperiyatiriyAniyamiyadiggamaNao'nilo govva / analoAhArAo viddhivigArovalaMbhAo "tti, athavA pRthivyaptez2ovAyavo jIvazarIrANi, abhrAdivikAravarjitamUrtajAtIyatvAt, gavAdizarIravaditi, abhrAdivikArA hi mUrtajAtIyatve satyapi na jIvatanavastena tatparihAro hetuvizeSaNam, Aha c||1|| "taNao'NabbhAivigAramuttajAittao'nilaMtAI - satthAsatthahayAo nijIvasajIvarUvAo"tti, -vanaspatInAM vizeSeNa sacetanatvaM bhaassygaathaabhirbhidhiiyte||1|| "jmmjraajiivnnmrnnrohnnaahaardohlaamyo| rogatigicchAIhi ya nArivva saceyaNA taravo // 2 // chikka pparoiyA chikka mittasaMkoyao kuliMgivva / / AsayasaMcArAo viyatta ! vallI viyANAhi" sampAdayo va saavppbohsNkoynnaadio'bhimyaa| baulAdayo ya saddAivisayakAlovalaMbhAo tti ["sammAdauttizamyAdayaH 'visayakAlovalaMbhAo'tti viSayANAM-gItasurAgaNDUSakAminIcaraNatADanAdInAM kAlo vasantAdiriti] 1 "egA bhavasiddhiyetyAdi, bhaviSyatIti bhavA-bhAvinI sAsiddhiH-nivRtiryeSAMtebhavasaddhikAbhavyAH, tadviparItAstvabhavasiddhikA abhavyA ityarthaH / nanu jIvatve samAne sati ko bhavyAbhavyayorvizeSaH?, ucyate, svabhabhAvakRto, dravyatvena samAnayorjIvanabhatoriva, Aha ca HALE Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 // 1 // sthAnAGga sUtram 1/-/51 AbhyAM vizaSito'nyo daNDakaH 2 'egA sammaddiTThiyANaM' mityAdi, samyag - aviparItA dRSTiH- darzanaM rucistattvAni prati yeSAM te samyagdhaSTikAH, teca mithyAtvamohanIyakSayakSayopazamopazamebhyo bhavanti, tathA mithyA viparyAsavatI jinAbhihitArthasArthAzraddhAnavatI dRSTi:- darzanaM zraddhAnaM yeSAM te mithyAdRSTikAH -mithyAtvamohanIyakarmodayAdarucitajinavacanA iti bhAvaH, uktaJca // 1 // 'davvAitte tulle jIvanabhANaM sabhAvao bhedo / jIvAjIvAio jaha taha bhavveyaravisesA" tti, "sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyASTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam " iti / tathA samyak mithyA ca dRSTiryeSAM te samyagmithyASTikAH-jinoktabhAvAn pratyudAsInAH, iha ca gambhIrabhavodadhimadhyaviparivarttI janturanAbhoganirvarttitena girisaridupalagholanAkalpena yathApravRttikaraNena saMpAditAntaH- sAgaropamakoTAkoTIsthitikasya mithyAtvavedanIyasya karmaNaH sthiterantarmuhUrttamudayakSaNAduparyatikramyApUrvakaraNAnivRttikaraNasaMjJitAbhyAM vizuddhivizeSAbhyAmantarmuhUrtakAlapramANamantarakaraNaM karoti, tasminkRte tasya karmmaNaH sthitidvayaM bhavati, anantarakaraNAdadhastanI prathamasthitiranturmuhUrtamAtrA, tasmAdevoparitanI zeSA, tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTiH, antarmuhUrttena tu tasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evaupazamikasamyakatvamApnoti, midhyAtvadalikavedanA'bhAvAt, yathA hi davAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanAgnirantarakaraNamavApya vidhyAyatIti, tadevaM samyakatvamauSadhavizeSakalpamAsAdya madanakodravasthAnIyaM darzanamohanIyamazuddhaM karma tridhA bhavati azuddhamardhavizuddhaM vizuddhaM ceti trayANAM teSAM puJjAnAM madhye yadA'rddhavizuddhaH puJja udeti tadA tadudayavazAdarddhavizuddhamarhaddU TatatvazraddhAnaM bhavati jIvasya, tena tadA'sau samyagmidhyAdhaSTirbhavati antarmUhUttva yAvat, tata UrdhvaMsamyakatvaputraM midhyAtvaputraM vA gacchatIti, samyag STimithyASTimizravizeSito'nyo daNDakaH, tatra ca nArakAdiSvekAdazasu padeSu darzanatrayamasti, ata uktam'evaM jAva thaNie' tyAdi, pRthivyAdInAM mithyAtvameva, tena teSAM tenaiva vyapadezaH, uktaJca- 'coddasa tasa sesayA micchatti caturddazaguNasthAnakavantastrasAH sthAvarAstu mithyAddaSTya evetyarthaH / dvIndriyAdInAM mizraM nAsti, saMjJinAmeva tadbhAvAt, tatasteSu samyagddaSTimithyAddaSTitayaiva vyapadezaH, evaM 'teiMdiyANavi cauriMdiyANavi tti dvIndriyavad vyapadezadvayena vargaNaikatvaM vAcyama, paJcendriyatiryagAdInAM darzanatrayamapyasti tatastridhA'pi tadrvyapadezaH, ata evoktam'sesA jahA neraiya'tti, tathA vAcyA iti zeSaH, daNDakaparyantasUtraM punaridam 'egA sammaddiTThiyANaM vemANiyANaM vaggaNA, evaM micchaddddiTThiyANaM, evaM sammAmicchAdiTThiyANaM, etatparyantamAha-jAba egA sammAmicchetyAdi 3 / 'egA kaNhapakkhiyANaM' ityAdi, kRSNapAkSiketarayorlakSaNaM"jesimavaDDho poggalapariyaTTo sesao u saMsAro / 4 119 11 te sukka pakkhiyA khalu ahie puNa kiNhapakkhIA " iti, etadvizeSito'nyo daNDakaH 4 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 1, - uddezaka: 39 'egA kaNhalesANa' mityAdi, lizyate prANI karmaNA yayA sA lezyA, yadAha - "zleSa iva varNabandhasya karmmabandhasthitividhAtryaH" tathA 119 11 iyaM ca zarIranAmakarmmapariNatirUpA yogapariNatirUpatvAt, yogasya ca zarIranAmakarmmapariNativizeSatvAt, yata uktaM prajJApanAvRttikRtA-"yogapariNAmo lezyA, kathaM punaryogapariNAmo lezyA ?, yasmAt sayogikevalI zuklale zyApariNAmena vihRtyAntarmuhUrte zeSe yoganirodhaM karoti tato'yogitvamalezyatva ca prApnoti ato'vagamyate 'yogapariNAmo lezye 'ti, sa punaryogaH zarIranAmakarmmapariNativizeSaH, yasmAduktam- "karmma hi kArmaNasya kAraNamanyeSAM ca zarIrANA" miti," tasmAdaudArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH 1, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa vAgyogaH 2, tathaudArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa manoyoga iti 3. tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiryoga ucyate tathaiva lezyApIti, anye tu vyAcakSate - 'karmmanisyando lezye' ti, sA ca dravyabhAvabhedAt dvidhA, tatra dravyalezyA kRSNAdidravyANyeva, bhAvalezyA tu tajjanyo jIvapariNAma iti, iyaM ca SaTprakArA jambUphalakhAdakapuruSaSaTkaddaSTAntAd grAmaghAtakacaurapuruSaSaTkaddaSTAntAdvA AgamaprasiddhAdavaseyeti, tatsUtrANi sugamAni navaraM kRSNavarNadravyasAcivyAt jAtA'zubhapariNAmarUpA kRSNA sA lezyA yeSAM te tathA, evaM zeSANyapi padAni, navaraM nIlA ISatsundararUpaivamiti anenaiva krameNa yAvatkaraNAt 'egA kAvoyalessANa' mityAdi sUtratrayaM zyaM, tatra kapotasya-pakSivizeSasya varNena tulyAni yAni dravyANi dhUmrANi ityarthaH, tatsAhAyyAjjAtA kAtalezyA manAk zubhatarA sA lezyA yeSAM te tathA, tejaHagnijvAlA tadvarNAni yAni dravyANi lohitAnItyarthaH, tatsAcivyAjjAtA tejolezyA zubhasvabhAvA, padmagarbhavarNAni yAni dravyANi pItAnItyarthaH tatsAcivyAjjAtA padmalezyA zubhatarA, zuklavarNadravyajanitA zuklA, atyantazubheti, etAsAMca vizeSataH svapUpaM lezyAdhyayanAdavaseyamiti, 'evaM jassa jai'tti nArakANAmiva yasyAsurAderyA yAnyo lezyAstaduddezena tadvargaNaikatvaM vAcyaM, 'bhavaNe' tyAdinA tallezyAparimANamAha, atra saGagrahaNI - 119 11 "kAU nIlA kiNhA lesAo tinni hoMti naraesuM / taiyAe kAunIlA nIlA kiNhA ya riTThAe kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavanavaMtariyA / joisasohamIsANaM teulesA muNeyacvA // 2 // "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaMlezyAzabdaH prayujyate " iti, // 3 // // 4 // kappe saNakumAre mAhiMde ceva baMbhaloeya / su pamhasA teNa paraM sukkalesA u puDhavI Au vaNassai bAyara patteya lesa cattAri / gamayatiriyana resuM challesAtini sesANaM " ayaM sAmAnyo lezyAdaNDakaH 5 / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sthAnAGga sUtram 1/-/51 ayameva bhavyAbhavyavizeSaNAdanyaH, 'egA kaNhalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNe' tyAdi, 'eva' miti kRSNalezyAyAmiva 'chasuvi' tti kRSNayA saha SaTsu, anyathA anyA paJcaivAtidezyA bhavantIti, dve dve pade pratilezyaM bhavyAbhavyalakSaNe vAcye, yathA 'egA nIlalesANaM bhavasiddhiyANaM vaggaNe'tyAdi 6, lezyAdaNDaka eva darzanatrayavizeSito'nyaH, 'egA kaNhalesANaM sammaddiTTi - yANa' mityAdi, 'jesiM jai diTThIo' tti yeSAM nArakAdInAM yA yAvatyo dRSTayaH samyakatvAdyAsteSAM tAvAcyA iti, tatra ekendriyANAM mithyAtvameva, vikalendriyANAM samyakatvamithyAtve, zeSANAM tisro'pi ddaSTaya iti 7, lezyAdaNDaka eva kRSNazuklapakSaviziSTo'nyaH, 'egA kaNhalesANaM kaNhapakkhiyANa' mityAdi, ete 'aTTha cauvIsa daMDaya'tti, ete caivaM 11911 oho 1 bhavvAIhiM visesio 2 daMsaNehi 3 pakkhehiM 4 / lesAhiM 5 bhavva 6 daMsaNa 7 pakkhehiM 8 visiTTha lesAhiM ti / / itaH siddhavargaNA abhidhIyate, tatra siddhA dvidhA - anantarasiddhaparamparasiddhabhedAt, tatrAnantarasiddhAH paJcadazavidhAH, tadvargaNaikatvamAha- 'egA titthe' tyAdinA, tatra tIryate'neneti tIrthaM, dravyato nadyAdInAM samo'napAyazca bhUbhAgo bhautAdipravacanaM vA, dravyatIrthatA tvasyApradhAnatvAd, apradhAnatvaM ca bhAvatastaraNIyasya saMsArasAgarasya tena tarItumazakyatvAt, sAvadyatvAdasyeti, bhAvatIrthaM tu saGgho, yato jJAnAdibhAvena tadvipakSAdajJAnAdito bhavAJca bhAvabhUtAt tArayatIti, 119 11 (Aha ca -) "jaM nANadaMsaNacarittabhAvao tavvivakkhabhAvAo / bhavabhAvao ya tArei teNaM taM bhAvao titthaM // " ti, triSu vA krodhAgnidAhopazamalobhatRSNAnirAsakarmmamalApanayanalakSaNeSu jJAnAdilakSaNeSu vA artheSu tiSThatIti tristhaM, prAkRtatvAt titthaM Aha ca 1 // 1 // "dAhobasamAdisu vA jaM tisu thiyamahava daMsaNAIsuM / to titthaM saGgho ciya ubhayaM ca visesaNavisesaM // " ti, 'vizeSaNavizeSya' miti tIrthaM saGgha iti saGgho vA tIrthamati, trayo vA krodhAgnidAhopazamAdayo'rthAH phalAni yasya tat tryarthaM, tityaMti pUrvavat, Aha ca - "kohaggidAhasamaNAdao va te ceva tinni jassa'tthA / // 1 // hoi tiyatthaM tityaM tamatthasaddo phalattho'yaM // " - athavA trayo jJAnAdayo'rthAH vastUni yasya tatyartham, Aha ca"ahavA sammaddaMsaNanANacarittAiM tinni jassa'tthA / taM tityaM puvvodiyamihamattho vatthupajjAo / " tti tatra tIrthe sati siddhAH - nirvRtAstIrthasiddhA RSabhasenagaNadharAdivat teSAM vargaNeti 1, tathA atIrthe tIrthAntare sAdhunyavacchede jAtismaraNAdinA prAptApavargamArgA marudevIvat siddhA atIrthasiddhAsteSA 2, evaMkaraNAt 'egA titthagarasiddhANaM vaggaNe tyAdi dRzyaM, tIrthamuktalakSaNaM tatkurvantyAnulomyena hetutvena tacchIlatayA veti tIrthakarAH, Aha ca"anulomaheutassIlayAya je bhAvatitthameyaM, tu / kuvvaMti pagAsaMti u te titthagarA hiyatthakarA / / " - 119 11 // 1 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-1, - uddezakaH - iti, tIrthakarAHsantoye siddhAste tIrthakarasiddhA RSabhAdivatteSAM 3, atIrthakarasiddhAH sAmAnyakevalinaH santo ye siddhA gautamAdivat teSAm 4, tathA svayam-AtmanA vuddhAH-tattvaM jJAtavantaH svayamvuddhAste santo ye siddhAste tathA teSAM 5, tathA pratItyaikaM kiJcit vRSabhAdikaM anityatAdibhAvanAkAraNaM vastu buddhAH-buddhavantaH paramArthamiti pratyekabuddhAste santo ye siddhAste tathA teSAM 6,svayambuddhapratyekabuddhAnAMca bodhyupadhizaarutaliGgakRto vizeSaH, tathAhi-svayamvuddhAnAM bAhyanimittamantareNaiva vodhiH pratyekabuddhAnAM tu tadapekSayA, karakaNDvArdAnAmiveti, upadhiH svayambuddhAnAM pAtrAdidizavidhaH, tadyathA - // 1 // pattaM 1 pattAbaMdho 2 pAyaThavaNaM 3 ca pAyakesariyA 4 / ___ paDalAi 5 rayattANaM ca 6 gocchao 7 pAyanijjogo / ' tinneva ya pacchAgA 10 rayaharaNaM, 11 ceva hoi muhapotti 12 / / " tti, pratyekavuddhAnAMtunavavidhaH prAvaraNavarja iti, svayambuddhAnAMpUrvAdhIte zrute aniyamaH pratyekavuddhAnAMtuniyamateH bhavatyeva, liGgapratipattiHsvayambuddhA nAmAcAryasannidhAvapi bhavati pratyekabuddhAnAM tudevtaaprycchtiiti|buddhvodhitaaH-aacaaryaadibodhitaaH santoye siddhAste buddhabodhitasiddhAsteSAM 7, eteSAmeva strIliGgasiddhAnAM 8 puMlliGgasiddhAnAM 9 napuMsakaliGgisiddhAnAM 10 svaliGgasiddhAnAM rajoharaNAdyapekSayA 11 anyaliGgasiddhAnAM parivrAjakAdiliGgasiddhAnAM 12 gRhiliGgasiddhAnAM marudevIprabhRtInAM 13 ekasiddhAnAmekaikasmin samaye ekaikasiddhAnAM 14anekasiddhAnAmekasamaye dvyAdInAM aSTazatAntAnAM siddhAnAmekA vargaNeti 15 / tatrAnekasamayasiddhAnAM prarUpaNA gaadhaa||1|| 'battIsA aDayAlA saThThI bAvattarI va boddhavvA / culasII chanauI durahiya aTTottara sayaM ca // " etadvivaraNaM-yadA ekasamayena ekAdaya utkarSeNa dvAtriMzat sidhyanti tadA dvitIye'pi samaye dvAtriMzad, evaM nairantaryeNa aSTau samayAnyAvat dvAtriMzat sidhyanti,tataUrdhvamavazyamevAntaraM bhavatIti, yadA punastrayastriMzadArabhya aSTacatvAriMzadantAH ekasamayena siddhayanti tadA nirantaraM sapta samayAn yAvat siddhayanti, tato'vazyamevAntaraM bhavatIti, evaM yadA ekonapaJcAzatamAdi kRtvA yAvat SaSTirekasamayena siddhayanti tadA nirantaraM SaT samayAn siddhayanti, tadupari antaraM samayAdirbhavati, evamatyatrApi yojyam, yAvat aSTazatamekasamayena yadA siddhayati tadA'vazyameva samayAdyantaraM bhavatIti / anye tu vyAcakSate-aSTau samayAnyadA nairantaryeNa siddhistadA prathamasamaye jaghanyenaikaH sidhyatyutkRSTato dvAtriMzaditi, dvitIyasamaye jaghanyenaikaH utkRSTato'TacatvAriMzata, tadevaM sarvatra jaghanyenaikaH samaya utkRSTo gAthArtho'yaM bhAvanIyaH vttiisetyaadi| ___ evamanantarasiddhAnAM tIrthAdinA bhUtabhAvena pratyAsattivyapadezyatvena paJcadazavidhAnAM vargaNaikatvamuktamidAnI paramparasiddhAnAmucyate, tatra 'apaDhamasamayasiddhANa' mityAditrayodazasUtrI, naprathamasamayasiddhAH aprathamasamayasiddhAH siddhatvadvitIyasamayavarttinaH teSAmevaM 'jAva' ttikaraNAd 'dusamayasiddhANaMticaupacachasattaTTanavadasasaMkhejjAsaMkhenasamayasiddhANa'miti dRzya, tatra siddhatvasya tRtIyAdiSu samayeSu dvisamayasiddhAdayaH procyante, yadvA sAmAnyenAprathamasamayAbhidhAnaM vizeSato dvisamayAdyabhidhAnamiti, atasteSAMvargaNA, kvacit 'paDhamasamayasiddhANaMti pAThaH, tatra anantara Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 1/-/51 paramparasamayasiddhalakSaNaM bhedamakRtvA prathamasamayasiddhA anantarasiddhA eva vyAkhyAtavyAH, yAdisamayasiddhAstu yathAzrutA eveti // ito dravyakSetrakAlabhAvAnAzritya pudgalavargaNaikatvaM cintyatepUraNagalanadharmANaH pudgalAH, te ca skandhA api syuriti vizeSayati-paramANavo niSpradezAste ca pudgalAzceti vigrahasteSAM evaMkaraNAt 'dupaesiyANaM khaMdhANaM ticaupaMcachasattaTThanavadasasaMkhejjapaesiyANaM asaMkhejjapaesiyANa' miti dRzyamiti, kRtA dravyataH pudgalacintA, ataH kSetrataH kriyate - 'egA egapaese' tyAdi, ekasmin pradeze kSetrasyAvagADhA :- avasthitA ekapradezAvagADhAsteSAM te ca paramANvAdayo'nantaprAdezikaskandhAntAH syuH, acintyatvAt dravyapariNAmasya, yathA pAradasyaikena karSeNa cAritAH suvarNasya te saptApyekIbhavanti, punarvAmitAH prayogataH saptaiva ta iti, 'jAva egA asaMkhejapaesogADhANaM ti, anantapradezAvagAhitvaM tu nAsti pudgalAnAM, lokalakSaNasyAvagAhakSetrasyApyasaGghayepradezatvAditi, kAlata Aha- 'egA egasamae' tyAdi, ekaM samayaM yAvat sthitiH paramANutvAdinA eka pradezAvagADhAditvena ekaguNakAlAditvena vA'sthAnaM yeSAM te ekasamayasthitikAsteSAmiti, iha ca anantasamayasthiteH pudgalAnAmabhAvAd asaGkhejjasamayadvitIyANamityuktamiti, bhAvataH pudgalAnAha-ekena guNo-guNanaM tADanaM yasya sa ekaguNaH, ekaguNaH kAlo varNo yeSA te ekaguNakAlakAH, tAratamyena kRSNatarakRSNatamAdInAM yebhya Arabhya prathamamutkarSapravRttirabhavatIti bhAvasteSAm, evaM sarvANyapi bhAvasUtrANi SaSTayadhaikAdvizatapramANAni cAcyAni 260, viMzateH kRSNAdibhAvAnAM trayodazabhirguNAnAditi sAmprataM bhaGgyantareNa dravyAdivizeSitAnAM jaghanyAdibhedabhinnAnAM skandhAnAM vargaNaikatvAmAha'egA jahannappaesiyANa' mityAdi, jaghanyAH sarvAtpAH pradezAH paramANavaste santi yeSAM te jaghanyapradezikAH, dvyaNukAdaya ityarthaH, skandhAH - aNusamudayAsteSAM utkarSantItyutkarSA:utkarSavantaH utkRSTasaGkhyAH paramAnantA pradezAH - aNavaste santi yeSAM te utkarSapradezikAH teSAM, jaghanyAzca utkarSAzca jaghanyotkarSAH na tathA ye te ajaghanyotkarSAH, madhyamA ityarthaH, te pradezAH santi yeSAM te ajaghanyotkarSapradezikAsteSAm eteSAM cAnantavargaNatve'pyajaghanyotkarSazabdayapadezasyatvAdekavargaNAtvamiti 42 'jahanna gAhaNagANaM' ti avagAhante - Asate yasyAM sA'vagAhanA kSetrapradezarUpA sA jaghanyA yeSAM te svArthikakapratyayAjadhanyAvagAhanakAsteSAm, ekapradezAvagADhAnAmityarthaH, utkarSAvagAhanakAnAmasaGkhyAtapradezAvagADhAnAmityarthaH, ajaghanyotkarSAvagAhanakAnAM saGghayeyAsaGghayeyapradezAvagADhAnAmityarthaH / jaghanyA- jaghanyasaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te jaghanyasthitikAH, ekasamayasthitikA ityarthaH teSAM utkarSA- utkarSavatsaGkhyA samayApekSayA sthitiryeSAM te tathA teSAmasaGkhyAtasamayasthitikAnAmityarthaH, tRtIyaM kaNThyaM, jaghanyena jaghanyasaGkhyAvizeSeNaikenetyarthaH guNo-guNanaM tADanaM yasya sa tathAvidhaH kAlo varNo yeSAM te jaghanyaguNakAlakAsteSAm, evamutkarSaguNakAlakAnAmanantaguNakAlakAnAmityarthaH, tRtIyaM kaNThyaM, evaM bhAvasUtrANyapi SaSTirbhAvanIyAnIti // sAmAnyaskandhavargaNaikatvAdhikArAdevAjaghanyotkarSapradezikasyAjaghanyotkarSapradezAvagADhasya skandhavizeSasyaikatvAmAha - Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 1, - uddezaka: - 43 mU. (52) ege jaMbUddIve 2 savvadIvasamuddANaM jAva arddhagulagaM ca kiMcivisesAhie parikkheveNaM vR. jambvA vRkSavizeSeNopalakSito dIpaH jambUdvIpaH dvIpa iti nAma sAmAnyaM yAvadgrahaNAdevaM sUtraM draSTavyam- 'savvabbhaMtarae savvakhuDDhAe baTTe tellApUyasaMThANasaMThie egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAI solasasahassAiM doni sayAI sattAvIsAiM tinni kosA aThThAvIsaM dhaNusayaM terasa aMgulAI arddhagulaM ca kiMcivisesAhie parikkheveNaM' ti, sugamametat, uktavizeSaNazca jambUdvIpa eka eva, anyathA aneka'pi te santIti // anantaraM jambUdvIpa ukta iti tatrarUpakasya bhagavato mahAvIrasyaikatAmAha - mU. (53) ege samaNe bhagavaM mahAvIre imIse osappiNIe cauvvIsAe titthagarANaM caramatitthayare siddhe buddhe mutte jAva savvadukkhappahINe vR. 'ege samaNe' ityAdi, eka:- asahAyaH, asya ca siddha ityAdinA sambandhaH, zrAmyatitapasyatIti zramaNaH, bhajyata iti bhagaH samagraizvaryAdilakSaNaH, uktaM ca"aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH zriyaH / - 119 11 dharmasyAtha prayatnasya, SaNNAM bhaga itIGganA // " iti, sa vidyate yasyeti bhagavAn, tathA vizeSeNerayati-mokSaM prati gacchati gamayati vA prANinaH prerayati vA karmANi nirAkaroti vIrayati vA rAgAdizatrUn prati parAkramayati iti bIraH, niruktito yA vIro, yadAha - 119 11 // 1 // "vidArayati yatkarmma, tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca tasmAd vIra iti smRtaH // " - itaravIrApekSayA mahAMzcAsau vIrazceti mahAvIraH, bhASyoktaM ca'tihuyaNavikkhAyajaso mahAjaso nAmao mahAvIro / vikkato ya kasAyAisattusennapparAjayao // Irei viseseNa va khiyai kambhAI gamayai sivaM vA / gacchai a teNa cIro sa mahaM vIro mahAvIro / / " tti asyAmavasarpiNyAM caturviMzatestIrthakarANAM madhye caramatIrthakaraH siddhaH kRtArtho jAtaH buddhaH-kevalajJAnena buddhavAn bodhyaM muktaH karmmabhiH yAvat karaNAt 'aMtakaDe' anto bhavasya kRto yena so'ntakRtaH 'parinivvuDe' parinirvRtaH karmmakRtavikAravirahAt svasthIbhUtaH, kimuktaM bhavati ? - savvadukkhappahINe - sarvANi zArIrAdIni duHkhAni prakSINAni prahINAni vA yasya sa sarvaduHkhaprakSINaH sarvaduHkhaprahINI vA, sarvatra bahuvrIhau ktAntasya yaH paranipAtaH sa AhitAgnyAdidarzanAditi, iha ca tIrthakareSvetasyaivaikatvaM mokSagamane, na tu R SabhAdInAM, dazasahasrAdiparivRtatvena teSAM siddhatvAd, uktaM ca - 119 11 'ego bhagavaM vIro tettIsAeN saha nivyuo pAso / chattIsaehiM paMcahiM saehiM nemI usiddhi gao / / " ityAdi ekAkI vIro nirvRta ityuktaM, nirvRtikSetrAsannAni cAnuttaravimAnAnIti tannivAsideva mAnamAha - Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 1/-/54 mU. (54) anuttarovavAiyANaM devANaM egA rayaNI uddhaMuccatteNaM pannatA vR.anuttare'tyAdi, anuttaratvAdanuttarANi-vijayAdivimAnAni teSu ya upapAto-janmasa vidyate teSAM te'nuttaropapAtikAste, NaMkArau vAkyAlaGkAre, devAH-surA ekAM raliM-hastaM yAvat 'krozaMkauTilyena nadI tivadiha dvitIyA, 'uDDaMuccatteNaM' ti vastuno hyanekadhoccatvam, urddhavasthitasyaikamaparaM tiryasthitasyAnyat guNonnatirUpam, tatretarApohenordhvasthitasya yaduccatvaM tadUrvoccatvamityAgame rUDhamiti tenodhdhUrvoccatvena, anusvAraH prAkRtatvAt, prajJaptAH-prarUpitAH sarvavidbhiriti, athavAanuttarapapAtikAnAM devAnAmUrvoccatvena pramANamitizeSaH, ekArali prajJapteti vyAkhyeyamiti devAdhikArAdeva nakSatradevAnAM / mU. (55) addAnamkhatte egatAre pannate cittAnakkhatte egatAre paM0 sAtInakkhatte egatAre paM. vR. addA nakkhatte' ityAdinA kaNThyena sUtratraNeya tAraikatvamuktam, tArA ca / jyotirvimAnarUpeti, kRttikAdiSu ca nakSatreSvidaM tArApramANam - ||9||ch 6 ppaMca 5 tinni 3 ega 1 ceu 4 tigaM 3 raMsa 6 veya 4 juyala 2 juyalaMca 2 / __iMdiya 5 egaM 1 egaM 1 visaya 5 ggi 3 samudda 4 bArasagaM 12 // // 2 // cauro 4 tiya 3 tiya 3 tiya 3 paMca 5 satta 7 be 2 be 2 bhavetiyA tinni 3-3-3 / rikkhe tArapamANaM jai tihitulaM hayaM kajaM // ' ti, iha caikasthAnakAnurodhAnakSatratrayasya tArApramANamuktaM, zeSanakSatrANAM tu prAyo'gretanAdhyayaneSu tadvakSyati, yastu kvacidvisaMvAdastArApramANasya ca tathAvidhaprayojaneSu tithivizeSasya nakSatravizeSayuktasyAzubhatvasUcanArthatvenoktagAthayormatAntarabhUtatvAnna bAdhaka iti / tArA pudgalarUpeti pudgalasvarUpamabhidhAtumAha - mU. (56)egapadesogADhA poggalA aNaMtA pannattA, evamegasamayaThitiyA egaguNakAlagA pogAlA anaMtA pannatAM, jAva egaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA / / vR. 'egappaesogADhe' ityAdi sugama, navaramekatra pradeze-kSetrasyAMzavizeSe avagADhAH-AzritA ekapradezAvagADhAH, te ca paramANurUpAH skandharUpAzceti, evaM varNa 5-gandha 2 rasa 5 sparza 5 bhedaviziSTAH pudagalA vAcyAH, ata evoktam - 'jAva egaguNalukkhe' ityaadi| tadevamanugamo'bhihitaH, adhunA kathagdhipratyavasthAnAvasare bhaNitamapi nayadvAramanuyogadvArakramAyAtamiti punarvizeSeNocyate-tatra naigamAdayaHsaptanayAH,teca jJAnanaye kriyAnaye cAntarbhavantIti tAbhyAmadhyayamidaM vicAryate-tatra jJAnacaraNAtmake'sminnadhyayane jJAnanayo jJAnameva pradhAnamicchati, jJAnAdhInatvAt sakalapuruSArthasiddheH, ytH||1|| "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalaprApterasambhavAd / / " ityata aihikAmuSmikaphalArthinA jJAna eva yatlo vidheya iti / kriyAnayastu kriyAmevecchati, tasyA eva puruSArthasiddhAvupayujyamAnatvAt, tathA coktam - // 1 // "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet / / " Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 1, - uddezaka: 45 ityata aihikAmuSmikaphalArthinA kriyaiva kAryeti / jinamate tu nAnayoH pratyekaM puruSArthasAdhanatA, yata uktamU 119 11 119 It "hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulI daDDI, dhAvamANo ya aMdhao / " tti, - saMyoga eva cAnayoH phalasAdhakatvaM yata uktam - "saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, nahu egacakkeNa raho payAi / aMdhIya paMgU yavaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // " iti // - bhASyakRtA'pyuktam 11911 "nANAhINaM savvaM nANaNao bhaNati kiM ca kiriyAe ? | kiriyAe karaNanao tadubhayagAho ya sammamattaM / " tti, athavA saptApi naigamAdayaH sAmAnyanaye vizeSanaye cAntarbhavanti, tatra sAmAnyanayaH prakAntAdhyayanoktAnAmAtmAdipadArthAnAmekatvamevAbhimanyate, sAmAnyavAditvAt tasya, sa hi brUteekaM nityaM niravayavaM niSkriyaM sarvagaM ca sAmAnyamevAsti, na vizeSo, niHsAmAnyatvAt, iha yannisAmAnyaM tantrAsti yathA kharaviSANaM, yaccAsti na tanniHsAmAnyaM yathAghaTaiti, tathA sAmAnyAdanye'nanye vA vizeSAH pratipadyeran ?, yadnye nanUktamasantaste niH sAmAnyatvAt khapuSpavat, athAnanye tadA sAmAnyamAtrameva, tatra vA vizeSopacAraH, na copacAreNArthatattvaM cintyata iti AAha ca - "ekkaM niccaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmannaM / nissAmannattao natthi viseso khapuSpaM va // 11911 // 2 // tathA - sAmannAo viseso anno'nanno va hoja ? jai anno / sonatthi khapuSkaM pivanno sAmannameva tayaM // " ti, tadevaM sAmAnyanayAbhiprAyeNAtmAdInAmekatvameva / vizeSanayamatena tu teSAmanekatvameva, sa hi brUte-vizeSebhyaH sAmAnyaM bhinnamabhinnaM vA syAt ?, na bhinnamatyantAnupalambhAt khapuSpavat, tathA-na sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamasti, dAhapAkasnAnapAnAvagAhavAhadohAdisarvasaMvyavahArAbhAvAt kharaviSANavat, athAbhinnaM tadA vizeSamAtraM vastu na nAma sAmAnyamasti teSu vA sAmAnyamAtropacAra iti, na copacAreNArthatattvaM cintayata iti, Aha ca - 11911 "na visesatthaMtarabhUyamatthi sAmannamAha vavahAro / uvalaMbhavvavahArAbhAvAo kharavisANaM va / / " iti, tadevamAtmAdInAmanekatvameveti / nanu pakSadvaye'pi yuktisambhavAt kiM tattvaM pratipatta vyamiti ?, ucyate, syAdekatvaM syAdanekatvamiti, tathAhi samaviSayarUpatvAdvastunaH samarUpApApekSyA ekatvaM viSamarUpApekSyA tvanekatvamiti, uktaJca - 11911 "vastuna eva samAnaH pariNAmo yaH sa eva sAmAnyam / vipArItAstu vizeSA vastvekamanekarUpaM tad // " iti // sthAnaM-1 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA amayadevasUriviracitA sthAnAGgasUtre prathamasthAnasya TIkA parisamAptA / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/1/56 (sthAna-2) vR.vyAkhyAtamekasthAnakAkhyaMprathamamadhyayanaM, ataHsaGkhyAkramasambaddhameva dvisthAnakAkhyaM dvitIyamadhyayanamArabhyate, asyacAyaM vizeSasambandhanaH-iha jainAnAM sAmAnyavizeSAtmakaM vastu, tatra sAmAnyamAzritya prathamAdhyayane AtmAdivastvekatvena prarUpitamiha tu vizeSAzrayaNAt tadeva dvividhatvena prarUpyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANyupakramAdIni bhvnti| sthAna-2 uddezaka-1:tAnica prathaNAdhyayanavat, draSTavyAniyastu vizeSaH sasvabudhyA'vagantavyaH, kevalamasya caturuddezakAtmakasyAdhyayanasya sUtrAnugame prathamoddezakAdisUtramidamuccAraNIyam - mU. (57) jadasthiNaM loge taM sabvaM dupaoAraM, taMjahA -jIvacceva ajIvagheva / tase caiva thAvare ceva 1, sajoNiyaccevaajoNiyaceva2, sAuyacceva aNAuyaceva 3, saiMdiyaceva, aNidie caiva 4 saveyagA ceva aveyagAva 5, sarUvi ceva arUviceva 6, sapoggalA cevaapoggalA ceva 7, saMsArasamAvanagA ceva asaMsArasamAvanagA ceva 8, sAsayA ceva asAsayA ceva 9, vR.asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvaM hyuktam 'ekaguNarUkSAH pudgalAH anantAH' tatra kimanekaguNarUkSA apipudgalA bhavantiyena te ekaguNarUkSatayA viziSyantaiti?, ucyate, bhavantyeva,yato 'jadatthI' tyAdi, paramparasUtrasambandhastu-'zrutaMmayA''yuSmatA bhagavataivamAkhyAtameka Atme'tyAdi, tathedamaparamAkhyAtaM 'jadatthI'tyAdi, saMhitAdicarcaH pUrvavat, 'yad',jIvAdikaMvastu 'asti vidyate, NamitivAkyAlaGkAre, kvacitpATho jadatthiM caNaM ti, tatrAnusvAra AgamikazcazabdaH punararthaH evaMcAsyaprayogaH-astyAtmAdi vastu, pUrvAdhyayanaprarUpitatvAd, yaccAsti loke paJcAstikAyAtmake lokyate-pramIyata iti loka iti vyutpattyA lokAlokarUpe vA tat 'sarvaM' niravazeSa dvayoH padayoH-sthAnayoH pakSayorvivakSitavastutadviparyayalakSaNayoravatAro yasya tad dvipadAvatAramiti, 'dupaDoyAraM'ti kvacit paThyate, tatra dvayoH pratyavatAro yasya tat dvipratyavatAramiti, svarUpavat pratipakSavacetyarthaH, 'tadyathe'tyudAharaNopanyAse, 'jIvaccevaajIvaccheda'tti, jIvAzcaivAjIvAzcaiva, prAkRtatvAtsaMyuktaparatvena hrasvaH, cakArI samuccayArthI, evakArAvavadhAraNe, tena ca rAsyantarApohamAha, nojIvAkhyaM rAzyantaramastIti cet, naivam, sarvaniSedhakatve nozabdasya nojIvazabdenAjIva eva pratIyate, dezaniSedhakatve tu jIvadeza evapratIyate, nacadezodezino'tyantavyatiriktaitijIvaevAsAviti, 'ceya' iti vA evakArArthaH 'ciyaceya evArtha' ti vacanAt, tatazca jIvA eveti vivakSitavastu ajIvA evetica tatpratipakSa iti, evaM sarvatra, athavA 'yadasti' astIti yat sanmAtraM yadityarthaH tad dvipadAvatAraM-dvividhaM, jIvAjIvabhedAditi, zeSaM tathaiva / atha trasetyAdikayA navasUtryA jIvatattvasyaiva bhedAn sapratipakSAnupadarzayati - 'tase ceve'tyAdi, tatra trasanAmakarmodayastrasyantItitrasAH-dvIndriyAdayaHsthAvaranAkarmodayAt tiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAH-pRthivyAdayaH, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 2, - uddezaka: -1 - 47 saha yonyA- utpattisthAnena sayonikAH - saMsAriNastadviparyAsabhUtAH ayonikAH siddhAH, sahAyuSA vartanta iti sAyuSastadanye'nAyuSaH siddhAH, evaM sendriyAH saMsariNaH, anindriyAH- siddhAdayaH, savedakAH strIvedAdyudayavantaH, avedakAH siddhAdayaH, saha rUpeNa mUtyA' varttanta iti samAsAnte in pratyaye sati sarupiNaH - saMsthAnavarNAdimantaH sazarIrA ityarthaH, na rUpiNo'rUpiNo- muktAH, sapudgalAH karmAdipudgalavanto jIvAH, apudgalAH siddhAH, saMsAraM bhavaM samApatrakAH - AzritAH saMsArasamApannakAH - saMsAriNaH, taditare siddhAH, zAzvatAH siddhAH janmamaraNAdirahitatvAd, azAzvatAH saMsAriNastadyuktatvAditi // evaM jIvatattvasya dvipadAvatAraM nirUpyAjIvatattvasya taM nirUpayannAhamU. (58) AgAsA ceva noAgAsA ceva / dhamme ceva adhamme ceva / vR. AkAzaM vyoma noAAAkAzam-tadanyaddharmAstikAyAdi, dharmaH- dharmAstikAyo gatyupaSTambhaguNaH tadanyo'dharmaH-adharmAstikAyaH sthityupaSTambhaguNaH / mU. (59) baMdhe ceva mokkhe ceva 1 punne ceva pAve ceva 2 Asave ceva saMvare caiva 3 veyaNA ceva nijarA ceva 4 vR. savipakSabandhAditattvasUtrANi catvAri prAgvaditi / vandhAdayazca kriyAyAM satyAmAtmano bhavantIti kriyAnirUpaNAyAha - mU. (60) do kiriyA o pannattAo, taMjahA- jIvakiriyA ceva ajIvakiriyA ceva 1, jIvakiriyA duvihA pannattA, taMjahA sammattakiriyA ceva, micchattakiriyA ceva 2, ajIvakiriyA duvihA patrattA, taM0 - iriyAvahiyA ceva saMparAigA caiva 3, do kiriyAo paM0 taM0 - kAiyA ceva ahigaraNiyA ceva 4, kAiyA kiriyA duvihA pannattA taM0 - aNuvarayakAyakiriyA ceva, duppauttakAyakiriyA ceva 5, ahikaraNiyA kiriyA duvihA pannattA, taM0 - saMjoyaNAdhikaraNiyA ceva nivvattaNAdhikaraNiyA ceva 6, do kiriyAo paM0 taM0 - pAusiyA ceva pAriyAvaNiyA ceva 7, pAusiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - jIvapAusiyA ceva ajIvapAusiyA ceva 8, pAriyAvaNiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - sahatthapAriyAvaNiyA caiva parahatthapAriyAvaNiyA ceva 9, do kiriyAo paM0 taM0 - pANAtivAyakiriyA ceva apacakkhANakiriyA ceva 10, pANAtivAyakiriyA duvihA paM0 taM0 - sahatthapANAtivAyakiriyA caiva parahatthapANAtivAyakiriyA ceva 11, apacakkhANakiriyA duvihA paM0 taM0 - jIvaapaccakkhANakiriyA ceva ajIvaapacakakkhANakiriyA ceva 12, do kiriyAo paM0 taM0 - AraMmiyA ceva pariggahiyA ceva 13, AraMbhiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - jIvaAraMbhiyA ceva ajIva AraMbhiyA ceva 14, evaM pariggahiyAvi 15, do kariyAo paM0 taM0 - mAyAvattiA ceva micchAdaMsaNavattiyA ceva 16, mAyAvattiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - AyabhAvavaMkaNatA caiva parabhAvavaMkaNatA ceva 17, micchAdaMsaNavattiyA kiriyA duvihA paM0 - UNAirittimicchAdaMsaNavattiyA ceva tavyairittamicchAdaMsaNavattiyA ceva Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/1/60 do kiriyAo paM0 taM0 - diTTiyA ceva puTThiyA ceva 19, diDiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - jIvadiTTiyA ceva ajIvadiDDiyA ceva 20, evaM puTTiyAvi 21, do kiriyAo paM0 taM0 - pADuciyA ceva sAmaMtovaNivAiyA ceva 22, pADucciyA kiriyA duvihA paM0 taM0 jIvapADucciyA ceva ajIvapADucciyA ceva 23, evaM sAmaMtovaNivAiyAvi 24, do kiriyAo paM0 taM0 - sAhatthiyA ceva nesatthiyA ceva 25, sAhatthiyAkiriyA duvihA paM0 taMo - jIvasAhatthiyA ceva ajIvasAhatthiyA ceva 26, evaM nesatthiyAvi 27, do kiriyAo paM0 taM0 - ANavaNiyA ceva veyAraNiyA ceva 28, jaheva nesatthiyAo 29-30, do kiriyAo paM0 taM0 - anAbhogavattiyA ceva anavakaMkhavattiyA ceva 39, anAbhogavattiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - anAuttaAiyaNatA ceva anAuttamapajjaNatA ceva 32, aNavakaMkha vattiyA kiriyA duvihA paM0 AvasarIra anavakaMkhavattiyA ceva parasarIra anavakaMkhavattiyA ceva do kiriyAo paM0 taM0 - pijjavattiyA ceva dosavattiyA ceva 34, pejavattiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - mAyAvattiyA ceva lobhavattiyA ceva 35, dosavattiyA kiriyA duvihA paM0 taM0 - kohe ceva mANe ceva 36, 48 - vR. 'do kiriye 'tyAdi sUtrANi SaT triMzat, karaNaM kriyA kriyata iti vA kriyA, te ca dve prajJapta - prarUpite jinaiH tatra jIvasya kriyA - vyApAro jIvakriyA, tathA ajIvasya pudgalasamudAyasya yatkarmmatayA pariNamanaM sA ajIvakriyeti, iha ciyazabdasya caivazabdasya ca pAThAntare prAkRtatvAddivarbhAva iti, caivetyayaM ca samuccayamAtra eva pratIyate, apacityAdivaditi, 'jIvakiriye 'tyAdi, samyaktvaM-tattvazraddhAnaM tadeva jIvavyApAratvAtakriyA samyaktvakriyA, evaM mithyAtvakriyA'pi, navaraM midhyAtvamatattvazraddhAnaM tadapi jIvavyApAra eveti, athavA samyagdarzanamithyAtvayoH satorye bhavataH te samyaktvamidhyAtvakriye iti / tatra 'IriyAvahiya'tti - IraNamIryA- gamanaM tadviziSTaH panthA IryApathastatra bhavA airyApathikI, vyutpattimAtramidaM pravRttinimittaM tu yatkevalayogapratyayamupazAntamohAditrayasya sAtAvedanIyakarmmatayA ajIvasya pudgalarAzerbhavanaM sA airyApathikI kriyA, iha jIvavyApAre'pyajIvapradhAnatvavikSAyA'jIvakriyeyamuktA, kamrmmavizeSo vairyApathikIkriyocyate, yato'bhihitaM - "iriyAvahiyA kiriyA duvihA- bajjhamANA veijamANA ya, jA (va) paDhamasamaye baddhA bIyasamaye veiyA sA baddhA puTTha veiyA niJjiNNA seyakAle akammaM vAvi bhavatIti, tathA samparAyAH kaSAyAsteSu bhavA sAMparAyikI, sA hyajIvasya pudgalarAzeH karmmatApariNatirUpA jIvavyApArasyAvivakSaNAdajIvakriyeti, sA ca sUkSmasamparAyAntAnAM guNasthAnakavatAM bhavatIti / punaranyathA dve 'do kiriye' tyAdi, 'kAiyA ceva 'ttikAyena nirvRttA kAyikI kAyavyApAraH, tathA ' ahigaraNiyA ceva' tti adhikriyate AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNam-anuSThAnaM bAhyaM vA vastu, iha ca bAhyaM vivakSitaM khaDgAdi, tatra bhavA AdhikaraNikIti // kAyikI dvidhA - 'anuvarayakAyakiriyA ceva' tti anuparatasya aviratasya sAvadhAt mithyAdhSTeH samyagdhSTervA kAyakriyA utkSepAdilakSaNA karmmabandhanibandhanamanuparatakAyakriyA, tathA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 2, - uddezakaH -1 - 'duppauttakAyakiriyA ceva' tti duSprayuktasya duSTaprayogavato duSpraNihitesyendriyANyAzrityeSTAniSTaviSayaprAptau manAk saMveganirvedagamanena tathA anindriyamAzrityAzubhamanaHsaGkalpadvAreNApavargamArgaM prati durvyasthitasya pramattasaMyatasyetyarthaH kAyakriyA duSprayuktakAyakriyeti 5, AdhikaraNikI dvidhA tatra saMjoyaNAhigaraNiyA ceva' tti yatpUrvaM nirvArttitayoH khaGgatanmuSTyAdikayorarthayoH saMyojanaM kriyate sA saMyojanA'dhikaraNikI, tathA 'nivvattaNAhikaraNiyA ceva'tti yaccAditastayornirvarttanaM sA nirvarttanAdhikaraNikIrti / punaranyathA dve- 'pADasiyA ceva' ttipradveSo matsarastena nirvRttA prAdveSikI, tathA 'pAriyAvaNiyA ceva'tti paritApanaM-tADanAdiduHkhavizeSalakSaNaM tena nirvRttA pAritApanikI, AdyAdvidhA- 'jIvapAusiyA ceva' tti jIve pradveSAjIvaprAdveSikI, tathA 'ajIvapAusiyA ceva' tti ajIve - pASANAdau skhalitasya pradveSAdajIvaprAdveSikIti, dvitIyA'pi dvidhA - 'sahatthapAriyAvaNiyA ceva' tti svahastena svadehasya paradehasya vA paritApanaM kurvataH svahasyapAritApanikI tathA 'parahatthapAriyAvaNiyA ceva'tti parahastena tathaiva ca tatkArayataH parahastapAritApanikIti / anyathA dve 'pANAivAyakiriyA ceva'tti pratItA, tathA 'apaccakkhANakiriyA ceva'tti apratyAkhyAnam-aviratistannimittaH karmmabandho'pratyAkhyAnakriyA sA cAviratAnAM bhavatIti / AdyA dvedhA - 'sahatthapANAivAyakiriyA ceva' tti svahastena svaprANAn nirvedAdinA paraprANAn vA krodhAdinA atipAtayataH svahastaprANAtipAtakriyA, tathA 'parahatthapANAivAyakiriyA ceva' tti parahastenApi tathaiva parahastaprANAtipAtakriyeti / dvitIyApi dvidhA, 'jIva apaJcakkhANakiriyA ceva' tti jIvaviSaye pratyAkhyAnAbhAvena yo bandhAdirvyApAraH sA jIvApratyAkhyAnakriyA, tathA 'ajIva apacakkhANakiriyA ceva' tti yadajIveSu madyAdiSvapratyAkhyAnAt karmabandhanaM sA ajIvApratyAkhyAnakriyeti / punaranyathA dve 'AraMbhiyA ceva'tti ArambhaNamArambhaH tatra bhavA ArambhikI, tathA 'pariggahiyA ceva' tti 'jIvaA' parigrahe bhavA pArigrahikI / AdyA dveSA 'jIva ArambhiyA ceva'tti, yajIvAnArabhamANasya upamRdgataH karmabandhanaM sA jIvArambhikI, tathA 'ajIvAraMbhiyA ceva'tti yaccAjIvAn jIvakaDevarANi piSTAdimayajIvAkRtIMzca vastrAdIn vA ArabhamANasya sA ajIvArambhikIti, evaM 'pAriggahiyA ceva' tti ArambhikIvad dvividhetyarthaH, jIvAjIvaparigrahaprabhavatvAt tasyA iti bhAvaH punaranyathA dve 'mAyAvattiyA ceva'tti mAyA- zAThyaM pratyayo-nimittaM yasyAH karmabandhakriyAyA vyApArasya vA sA tathA, 'micchAdaMsaNavattiyA ceva' tti midhyAdarzanaM-mithyAtvaM pratyayo yasyAH sA tatheti, AdyA dvedhA - 'AyabhAvavaMkaNayA ceva' tti AtmabhAvasyAprazastasya vaGkanatA-vakrIkaraNaM prazastatvopadarzanatA AtmabhAvavaGkanatA, vaGkanAnAM ca bahutvavivakSAyAM bhAvapratyayo na viruddhaH, sA ca kriyA vyApAratvAt, tathA 'parabhAvavaMkaNayA ceva' tti parabhAvasya vaGkanatA - vaJcanatA yA kUTalekhakara NAdibhiH sA parabhAvavaGkanateti, yato vRddhavyAkhyeyaM "taMta bhAvamAyarai jeNa paro vaM cijjai kUDalehakaraNAIhiM'ti, dvitIyA'pi dvedhA - 'UNAirittamicchAdaMsamavattiyA ceva' tti UnaM - svapramA NAddhInamatiriktaM tato'dhikamAtmAdi vastu tadviSayaM mithyAdarzanamUnAtiriktamidhyAdarzanaM tadeva pratyayo yasyAH sA UnAtiriktamidhyAdarzanapratyayeti, tathAhi ko'pi 3 4 49 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/1/60 mithyATirAtmAnaM zarIra vyApakamapi aGguSThaparvamAnaM zyAmAkatandulamAnaM veti hInatayA vetti tathA'nyaH paJcadhanuHzatikaM sarvavyApakaMvetyadhikatayA'bhimanyate, tathA 'tabvairittamicchAdasaNavattiyA ceva'tti tasmAd-UnAtiriktamithyAdarzanAd vyatiriktaM mithyAdarzanaMnAstyevAtmetyAdimatarUpaM pratyayo yasyAH sA ttheti| punaranyathA dve- 'diTThiyAceva'tti haTerjAtASTijA athavA dRSTaM-darzanaM vastu vA nimittatayA yasyAmasti sA TikA-darzanArthaM yA gatikriyA, darzanAd vA yatkarmodeti sA dRSTijA sRSTikA vA, tathA 'puTThiyA ceva'tti pRSTiH-pRcchA tato jAtA pRSTijA-praznajanito vyApAraH, athavA pRSTa-praznaH vastu vA tadastikAraNatvena yasyAM sA pRSTiketi, athavAspRSTiH sparzanaMtato jAtA spRSTijA, tathaiva spRSTikA'pIti / AdhA dvedhA- 'jIvadihiyA ceva'tti yA azvAdidarzanArthaM gacchaH, tathA ajIvadiDiyAceva'ttiajIvAnAM citrakarmAdInAMdarzanArthaMgacchato yA sA ajIvaSTiketi, evaM puTThiyA ceva'tti eva'mitijIvAjIvabhedena dvidhaiva, tathAhi-jIvamajIvaMvA rAgadveSAbhyAM pRcchataH spRzato vA yA sA jIvapRSTikA jIvaspRSTikA vA ajIvapRSTikA ajIvaspRSTikA veti|| punaranyathA dve - 'pADucciyA ceva'tti bAhyaM vastu pratItya-Azritya bhavA prAtItyikI tathA "sAmantovaNivAiyA ceva'tti samantAt-sarvata upanipAto-janamIlakastasmin bhavA sAmantopanipAtikI AdyA dvedhA- 'jIvapAicciyA ceva'tti jIvaM pratItya yaH karmabandhaH sA tathA, tathA 'ajIvapADuciyA ceva'tti ajIvaM pratItya yo rAgadveSodbhavastajo vA bandhaH sA ajiivpraatiityikiiti| dvitIyApi dvidhaivetyatidizannAha-"evaM sAmantovaNivAiyAvitti, tathAhikasyApi SaNDo rUpavAnasti taMcajano yathA yathA pralokayati prazaMsayati ca tathA tathA tat svAmI hRSTatIti jIvasAmantopanipAtikI, tathA rathAdau tathaiva hRSyato'jIvasAmantopanipAtikIti, anyathA vADhe sAhatthiyAceva'ttisvahastena nivRttAsvAhastikI tathA nesatthiyAceva'tti, nisarjanaM nisRSTaM, kSepaNamityarthaH, tatrabhavA tadeva vA naisRSTikI, nisRjato yaH karmabandha ityarthaH, nisarga eva veti, tatra AdhA dvedhA - 'jIvasAhatthiyA ceva'tti yat svahastagRhItena jIvena jIvaM mArayati sA jIvasvAhastikI, tathA 'ajIvasAhatthiyA ceva'tti yacca svahastagRhItenaivAjIvenakhaGgAdinA jIvaM mArayati sA ajIvasvAhastikIti, athavA svahastena jIvaM tADayata ekA, ajIvaMtADayato'nyeti / dvitIyA'pijIvAjIvabhedaivatyatidizannAha - 'evaM nesatthiyAceva'tti, tathAhi-rAjAdisamAdezAdyadudakasya yantrAdibhirnisarjanaM sA jIvanasRSTikIti, yattu kANDAdInAM dhanurAdibhiH sA ajIvanaisRSTikIti, athavA gurbAdau jIvaM-ziSyaM putraM vA nisRjato-dadata ekA, ajIvaM punareSaNIyabhaktapAnAdikaM nisRjato-tyajato'nyeti, ... punaranyathADhe ANavaNiyAceva'ttiAjJApanasya-AdezanasyeyamAjJApanameva vetyAjJApanI saivAjJApanikA tajaH karmabandhaH, Adezanameva veti, AnAyanaM vA AnAyanI, tathA 'veyAraNiyA ceva'tti vidAraNaM vicAraNaM vitAraNaM vA svArthikapratyayopAdAnAd vai dAriNItyAdi vAcyamiti / / etecadveapiDhedhA-jIvAjIvabhedAditi,tathAhi-jIvamAjJApayataAnAyayatovA pareNa jIvAjJApanI jIvAnAyanI vA, evamevAjIvaviSayA ajIvA''jJApanI ajIvAnAyanI veti / tathA 'veyAraNiya'tti jIvamajIvaM vA vidArayati-sphoTayatIti, athavA jIvamajIvaM vA'samAnabhASeSu Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -1 vikrINati satidvaibhASiko vicArayati pariyacchAveitti bhaNitaMhoti, athavA jIvaM-puruSaM vitArayatipratArayativaJcayatItyarthaH, asadguNairetAdRzaHtAzastvamiti, puruSAdivipratAraNabuddhayaiva vA'jIvaM bhaNatyetAhezametaditi yatsA 'jIvaveyAraNiA'jIvaveyAraNiyA vtti| ___ etatsarvamatidezenAha - 'jaheva nesasthiyatti, anyathA vA dve 'anAbhogavattiyA reva'tti anAbhogaH-ajJAnaM pratyayo-nimittaM yasyAH sA tathA, 'anavakaMkhavattiyA ceva'tti anavakAGkSasvazarIrAdyanapekSatvaM saivapratyayo yasyAH sA'navakAGkSapratyayeti, AdyA dvidhA - 'anAuttaAiyaNayA ceva'tti anAyuktaH-anAbhogavAnanupayukta ityarthaH tasyA''dAnatA-vastrAdiviSaye grahaNatA anAyuktAdAnatA, tathA anAuttapamajjaNayAceva'ttianAyuktasyaiva pAtrAdiviSayApramArjanatA anAyuktapramArjanatA, ihacatApratyayaH svArthikaH prAkRtatvena AdAnAdInAM bhAvavivakSayA veti / dvitIyA'pidvidhA - 'AyasarIre'tyAdi, tatrAtmazarIrAnavakAGkSapratyayA svazarIrakSatikArikarmANi kurvataH, tathA parazarIrakSatikarANi tu kurvato dvitiiyeti| _ 'do kiriye'tyAdi trINi sUtrANi, kaNThyAni, navaraM prema-rAgo mAyAlobhalakSaNaH dveSaH krodhamAnalakSaNa iti, yadatra na vyAkhyAtaM tatsugamatvAditi / / etAzca kriyAH prAyoH garhaNIyA iti garhAmAha - mU. (61) duvihA garihA paM0 taM0 - maNasA vege garahati / vayasA bege garahati / ahavA garahA duvihA paM0 taM0 - dIhaM vege addha garahati, rahassaM vege addhaM garahati / vR. 'duvihAgarahe'tyAdi, vidhAnaM vidhA dvevidhe-bhedau yasyAH sA dvidhA, garhaNaM garhA-duzcaritaM prati kutsA, sA ca svaparaviSayatvena dvividhA, sA'pimithyAdhTeranupayuktasya samyagghaTezcadravyagardA, apradhAnagarhetyarthaH, dravyazabdasyapradhAnArthatvAd, uktNc||1|| "appAhanne'vi ihaM katthai dihro hudavvasaddotti / aMgAramaddao jaha davvAyario syaa'bhvyo|" tti, samyagdRSTestUpayuktasya bhAvagarheti, caturdA garhaNIyabhedAbahuprakArAvA, sAceha karaNApekSayA dvidhoktA, tathA cAha -maNasA vege garahaiti manasA-cetasA vAzabdo vikalpArtho avadhAraNArtho vA, tato manasaiva na vAcetyarthaH, kAyotsargastho durmukhasumukhAbhidhAnapuruSadvayaninditAbhiSTutastadvacanopalabdhasAmantApAribhUtasvatanayarAjavArto manasA samArabdhaputraparibhavakArisAmantasaGgrAmo vaikailpakapraharaNakSaye svazIrSakagrahaNArthavyApAritahastasaMspRTaluJcitamastakastataH samupajAtapazcAttApAnalajvAlAkalApadandahyamAnasakalakarmendhano rAjarSiprasannacandra iva ekaH ko'pi sAdhvAdigarhate-juguptase garyamiti, gamyate, tathA vacasA vA-vAcA vA athavA vacasaiva na manasA bhAvato duzcaritAdi uktatvAjjanaralanArthaM garhApravRttAGgAramaIkAdiprAyasAdhuvat eko'nyo garhata iti, athavA 'maNasA'vege'ttiiha apiH,sacasambhAvane, tena sambhAvyate ayamarthaHapi manasaiko garhate anyo vacaseti, athavA manasA'pi na kevalaM vacasA eko garhate, tathA vacasA'pina kevalaM manasAeka iti sa eva garhate, ubhayathA'pyeka evagarhata iti bhAvaH, anyathA gahadaiividhyamAha - 'ahave'tyAdi,athaveti pUrvoktadvaividhyaprakArApekSo dvidhA garhAprajJapteti prAgiva, apiH sambhAvane, tena apidIrghAbRhatIaddhAM-kAlaM yAvadekaH ko'pi garhate garhaNIyamAjanmApItyarthaH, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 sthAnAGga sUtram 2/1/61 anyathA vA dIrghatva vivakSayA bhAvanIyam, ApekSikatvAt dIrghahnasvayoriti evamapi hrasvAm - alpAM yAvadeko'nya iti, athavA dIrghAmeva yAvat hrasvAmeva yAvaditi vyAkhyeyamaperavadhAraNArthatvAditi, eka eva vA dvidhA kAlabhedena garhate bhAvabhedAditi, athavA dIrghaM hrasvaM vA kAlameva garhata iti / atIte gho karmaNi garhA bhavati bhaviSyati tu pratyAkhyAnam uktaM ca- "aIyaM niMdAmi paDuppannaM saMvaremi anAgayaM paccakkhAmIti pratyAkhyAnamAha - mU. (62) duvihe paJcakkhANe paM0 taM0 - maNasA vege paJcakkhAti vayasA vege pacakkhAti, ahavA paJcakkhANe duvihe paM0 taM0 - dIhaM vege addhaM paJcakkhAti rahassaM vege addhaM paJcakravAti vR. 'duvihe paJcakkhANe' ityAdi, pramAdapratikUlyena maryAdaya khyAnaM kathanaM pratyAkhyAnaM, vidhiniSedhaviSayA pratijJetyarthaH, tacca dravyato mithyAdRSTeH samyagdaSTervA'nupayuktasya kRtacaturmAsamAMsapratyAkhyAnAyAH pAraNakadinamAMsadAnapravRttAyA rAjaduhituriveti bhAvapratyAkhyAnamupayuktasya samyagdhaTeriti, tacca dezasarvamUlaguNottaraguNabhedAdanekavidhamapi karaNabhedAd dvividham, Aha ca - manasA vaikaH pratyAkhyAti-vadhAdikaM nivRttiviSayIkaroti, zeSaM prAgiveti / prakArAntareNApi tadAha 'ahave' tyAdi, sugamaM / jJAnapUrvakaM pratyAkhyAnAdi mokSaphalamata Aha mU. (63) dohiM ThANehiM anagAre saMpanne anAdIyaM anavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMta saMsAra kaMtAraM vItivatejjA, taMjahA-vijjAe ceva caraNeNa ceva - vR. 'dohiM ThANehI' tyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM guNAbhyAM sampanno- yukto nAstyAgAraM gehamastItyanagAraH sAdhuH nAstyAdirasyetyanAdikaM tat avadagraM - paryantastannAsti yasya sAmAnyajIvApekSayA tadanavadagraM tat dIrghA addhA kAlo yasya tad dIrghAddhaM tat makAra AgamikaH, dIrgho vA'dhvAmArgo yasmiMstaddIrghAdhvaM taccaturantaM caturvibhAgaM narakAdigativibhAgena, dIrghatvaM prakaTAditvAditi, saMsArakAntAraM bhavAraNyaM vyativrajed-atikrAmet, tadyathA 'vidyayA caiva' jJAnena caiva 'caraNena caiva' cAritreNa caiveti, iha ca saMsArakAntAravyativrajanaM prati vidyAcaraNayoryaigapadyenaiva kAraNatvamavagantavyam, ekaikazo vidyAkriyayoraihikArtheSvapyakAraNatvAt, nanvanayoH kIraNatayA avizeSAbhidhAne'pi pradhAnaM jJAnameva na caraNam, athavA jJAnamevaikaM kAraNa na tu kriyA, yato jJAnaphalamevAsau, kiJca yathA kriyA jJAnasya phalaM tathA zeSamapi yat kriyAnantaramavApyate bodhakAle'pi yajjJeyaparicchedAtmakaM yacca rAgAdivinigrahamayameSAmavizeSeNa jJAnaM kAraNaM, yathA mRttikA ghaTasya kAraNaM bhavantI tadantarAlavarttinAM piNDazivakasthAsakozakuzUlAdInAmapi kAraNatAmApadyate tatheha jJAnamapi bhavAbhAvasya tadantarAlavarttinAM ca tattvaparicchedasamAdhAnAdInAM karaNamiti, yaccAnusmaraNamAtramantrapUtaviSabhakSaNanabhogamanA dikamanekavidhaM phalamupalabhyate sAkSAttadapi kriyAzUnyasya jJAnasya, yathA caitad dRSTaphalaM tathA aSTamapyanumIyata iti, Aha ca || 9 || // 2 // "Aha pahANaM nANaM na caritaM nANameva vA suddhaM / kAraNamiha na u kiriyA sA vi hu nANatphalaM jamhA hasA nANassa phalaM taha sesaMpi taha bohakAlevi / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, uddezakaH-1 53 neyapariccheyamayaM rAgAdiviNiggaho jo ya jaMca manociMtiyamaMtapUyavisabhakkhaNAdi bahubheyaM / phalamihataM paJcakkhaM kiriyArahiyassa nANassa"tti, atrocyate, yattAvaduktam-'jJAnamevapradhAnaM jJAnamevacaikaM kAraNaMna kriyA, yato jJAnaphalamavAsAviti, tadayuktam, yatoyata evajJAnAt kriyA tatazceSTaphalaprAptirataevobhayamapi kAraNamiSyate, anyathA hi jJAnaphalaM kriyeti kriyAparikalpanamanardhaka, jJAnameva hi kriyAvikalamapi prasAdhayet, na ca sAdhayati, kriyA'bhyupagamAt, jJAnakriyApratipattau ca jJAnaM paramparayopakurute anantaraM ca kriyA yatastasmAt kriyaiva pradhAnataraM yuktaM kAraNaM, nApradhAnamakAraNaM ceti, atha yugapadupa- kurutastata ubhayamapi yuktaM, na yuktamaprAdhAnyaM kriyAyA akAraNatvaM ceti, yaH punarakAraNatvameva kriyAyAH pratipadyate taM pratIdaM vizeSeNocyate-kriyA hi sAkSAtkAritvAt kAraNamantyaM, jJAnaM tuparamparopakAritvAdanantyam, ataH koheturyadantyaM vihAyAnanyaM kAraNamiSyate ?,athasahacAritA-'GgIkriyate anayoH, ato'pihi jJAnameva kAraNaMnakriyetyatrana heturastIti, yatroktam 'bodhakAle'pI'tyAdi, tatrajJeyaparicchedojJAnamevetirAgAdizamazcasaMyamakriyaiva jJAnakAraNA bhavedidipratipadyAmahe, kintutatphale bhavaviyogAkhye'yaMvicAro, yaduta-kiMtatjJAnasya kriyAyAstadubhayasya vA phalamiti ?, tatra na jJAnasyaiva, kriyAphalatvAt tasya, nApi kevalakriyAyAH, kriyAmAtratvAt, unmattakakriyAvat, tataH pArizeSyAjjJAnasahitakriyAyA iti, yaJcoktam'anusmRtijJAnamAtrAt mantrAdInAM phalamupalabhyate' tatra brUmo-mantreSvapi parijapanAdikriyAyAH sAdhanamabhAvo na mantrajJAnasya, pratyakSaviruddhamidamiti ced yato dRSTaM hi kvacit mantrAnusmRtimAtrajJAnAdiSTaphalamiti, atrocyate, na mantrajJAnamAtranirvatyaM tatphalaM, tajjJAsyAkriyatvAt, ihayadakriyanatatkAryasya nirvartakaM dRSTaM, yathA''kAzakusumaM, yaJca nirvartakaM tadakriyaM na bhavati, yathA kulAlaH, na cedaM pratyakSaviruddhaM, na hi jJAnaM sAkSAtphalamupaharadupalakSyata iti,athayadinamantrAjJAnakRtaMtatphalaM tataH kutaHpunastaditi?, tatsamayanibaddhadevatAvizeSebhya iti brUmaH, teSAM hi sakriyatvena kriyAnirvatyemetatna mantrajJAnasAdhyamiti, Aha c||1|| "totaM katto? bhaNNati, tassamayanibaddhadevaovahiyaM / kiriyAphalaM ciyajao na maMtanANovaogassa"tti, nanu samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga iti zrUyate, iha tu jJAnakriyAbhyAmasAvukta iti kathaM na virodhaH?,atha dvisthAnakAnurodhAdevaM nirdeza'pi navirodho, naivamavadhAraNagarbhatvAt nirdezasyeti, atrocyate, vidyAgrahaNena darzanamapyaviruddhaM draSTavyaM, jJAnabhedatvAt samyagdarzanasya, yathA hi avabodhAtmakatvesatimateranAkAratvAdavagrahehedarzanaMsAkAratvAcApAyadhAraNejJAnamuktamevaM vyavasAyAtmakatve satyavAyasyarucirUpoGazaH samyagdarzanamavagamarUpoDazo'vAya evetinavirodhaH, avadhAraNaM tujJAnAdivyatirekeNa nAnya upAyo bhavavyavacchedasyeti darzanArthamiti / / vidyAcaraNe ca kathamAtmA na labhata ityAha-'do ThANAi'mityAdi sUtrANyekAdaza, mU. (64) do ThANAiM apariyANittA AyA no kevalipannattaM dhammalabheja savaNayAe, taM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sthAnAGga sUtram 2/1/64 AraMbhe ceva pariggahe ceva 1, do ThANAI apariyAdittAAyA no kevalaM bodhi bujhejAtaM-AraMbhe caiva pariggahe ceva 2, doThANAiMapariyAitAAyAno kevalaM muMDe bhavittA AgArAoanagAriyaM pabvaijjAtaM-AraMbhe ceva pariggahe ceva 3, evaM no kevalaM baMbhaceravAsamAvasejA 4, no kevaleNaM saMjameNaM saMjamejA 5, no kevaleNaM saMvareNaM saMvarejA 6, no kevalamAbhinibohiyanANaM uppADejA 7, evaM suyanANaM 8 ohinANaM 9 manapajavanANaM 10 kevalanANaM 114 vR.'vesthAne dvevastunI 'apariyANitta'ttiaparijJAya jJaparijJayAyathaitAvArambhaparigrahAvanaya tathA alaM mamAbhyAmiti parihArAbhimukhyadvAreNa pratyAkhyAnaparijJayA apratyAkhyAya ca brahmadattavattayoranirbiNNa ityarthaH, apariyAitta'ttikvacitpAThaH, tatra svarUpatastAvaparyAdAyAgRhItvetyarthaH, AtmA 'no' naiva kevaliprajJapta' jinoktaM 'dhamma' zrutadharmalabheta zravaNatayA' zravaNabhAvena zrotumityarthaH, tadyathA-'ArambhAH' kRSyAdidvAreNa pRthivyAdhupamastAn 'parigrahAdharmasAdhanavyatirekeNadhanadhAnyAdayastAna, ihacaikavacanaprakrame'pivyaktyapekSaMbahuvacanam, avadhAraNasamuccayo svabuddhayA jJeyAviti, kevalAM zuddhAM 'bodhi darzanaM samyakatvamityartho 'budhyeta' anubhavet, athavA kevalayA bodhyeti vibhaktipariNAmAt bodhyaM jIvAditi gamyate 'budhyeta' zraddadhIteti / / / muNDo dravyata; zirolocena bhAvataH kaSAyAdhapanayanena 'bhUtvA' saMpadya 'agArAd' gehAniSkramyeti gamyate, kevalAmityasyeha sambandhAt 'kevalAM' paripUrNAM vizuddhAM vA'nagAritAMpravrajyAM 'pravrajet yAyAditi, 'eva'miti yathA prAk tathottaravAkyeSvapi 'do ThANAI' ityAdi vAkyaM paThanIyamityarthaH, 'brahmacaryeNa' abrahmaviramaNena vAso-rAtrau svApaHtatraiva vA vAso-nivAso brahmacaryavAsastamAvaset-kuryAditi, 'saMyamena' pRthivyAdirakSaNalakSaNena saMyamayedAtmAnamiti, 'saMvareNa' AzravanirodhalakSaNena saMvRNuyAdAzravadvArANIti gamyate 'kevalaM' paripUrNa sarvasvaviSayagrAhakam ___ AminibohiyanANaM tiarthAbhimukho'viparyayarUpatvAniyato'saMzayasvabhAvatvAdbodhovedanamabhinibodhaH sa evAbhinibodhikaMtaca tajjJAnaM cetyAbhinibodhikajJAnam-indriyAnindriyayanimittamoghataHsarvadravyAsarvaparyAyaviSayaM uppADejattiutpAdayediti, tathA eva'mityanenottarapadeSu 'no kevalaM uppADejattidraSTavyam, 'suyanANaM'tizrUyatetaditi zrutaM-zabdaevasaca bhAvazrutakAraNatvAtjJAnaM zrutajJAnaM zrutagranthAnusArioghataH sarvadravyAsarvaparyAyaviSayamakSarazrutAdibhedamiti, tathA 'ohinANaM ti avadhIyate'nenAsmAdasmin vetyavadhiH, avadhIyate-ityadho'dho vistRtaM paricchidyatemaryAdayAvetyavadhiH-avadhijJAnAvaraNakSayopazamaeva, tadupayogahetutvAditi, avadhAnaM vA'vadhirviSayaparicchedanamiti, avadhizcAsau jJAnaM cetyavadhijJAna-indriyamanonirapekSamAtmano rUpidravyasAkSAtkaraNamiti / tathA 'manapajjavanANaM ti manasi manaso vA paryavaH-paricchedaH sa eva jJAnamathavA manasaH paryavAH paryAyAH paryayA vA-vizeSAH avasthAmanaHparyavAdayasteSAM teSu vA jJAnaM manaHparyavajJAnamevamitaratrApi, samayakSetragatasaMjJimanyamAnamanodravyasAkSAtkArIti 'kevalanANaM'ti kevalam-asahAya matyAdinirapekSatvAdakalaGgavA AvaraNam lAbhAvAt Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -2, - uddezakaH-1 sakalaM vA-taprathamatayaivAzeSatadAvaraNAbhAvataH sampUrNotpatterasAdhAraNaMvA-ananyasahazatvAdanantaM vA-jJeyanantatvAt taca tajjJAnaM ca kevalajJAnamiti // kathaMpunarddharmAdIni vidyAcaraNasvarUpANiprApnotItyAha-do ThANAi'mityAdyekAdazasUtrI mU. (65) do ThANAI pariyAdittA AyA kevalipannataM dhamma labheja savaNayAe, taM0AraMbhe ceva pariggahe ceva, evaMjAva kevlnaannmuppaaddejaa| vR. sugamA dhAdilAbha eva punaH kAraNAntaradvayamAha mU. (66) dohiM ThANehiM AyA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe taM0- soca ceva abhisameca ceva jAvakevalanANaM uppaaddejaa| vR. 'dohi'tyAdi sugama, kevalaM 'zravaNatayA' zravaNabhAvena, 'so ca ceva'tti IsvatvAdi prAkRtatvAdeva, zrutvA-AkarNya tasyaivopAdeyatAmiti gamyate, 'abhisametya' samadhigamya tAmevAvabudhyetyarthaH, uktNc||1|| "saddharmazravaNAdeva, naro vigtklmssH| jJAtatattvo mahAsattvaH, paraM saMvegamAgataH // 2 // . . dharmopAdeyatAM jJAtvA, sAteccho'tra bhAvataH 6DhaM svazaktimAlocya, grahaNe saMpravartate " iti, "evaM bohiM bujjheotyAdi yAvat kevalanANaM uppADeja'tti / kevalajJAnaM ca kAlavizeSe bhavatIti tamAhamU. (67) do samAo pannattAo, taM0 - osappiNI samA ceva ussappiNI samA ceva vR. samA-kAlavizeSaH,zeSasugamam / / kevalajJAnaMmohanIyonmAdakSayaeva bhavatyataHsAmAnyononmAdaM nirUpayannAha mU. (68) duvihe ummAe paM020- jakkhAvese ceva mohaNijassa ceva kammassa udaeNaM, tatthaNaMje se jakkhAvese seNaMsuhaveyatarAe ceva suhavimIyatarAeceva, tatthaNaMje se mohaNijassa kammarasa udaeNaM se NaM duhaveyatarAe ceva duhavibhoyayarAe cev| vR. 'duvihe ummAe ityAdi, unmAdo graho buddhiviplava ityarthaH, yakSAvezaH-deva tAdhichitatvaM tato yaH sa yakSAveza evetyeko, mohanIyasya-darzanamohanIyAdeH karmaNa udayena yaH so'nya iti, 'tatre'ti tayormadhye yo'sau yakSAvezena bhavati sa sukhavedyataraka eva-mohanIyAdeH karmaNa udayena yaH so'nya iti, 'tatre'ttitayormadhye yo'sau yakSAvezena bhavatisa sukhavedyataraka eva-mohajanitagrahApekSayA'kRcchrAnubhavanIyatara eca, anaikAntikAnAtyantikabhramarUpatvAdasyeti,atizayenasukhaM vimocyate-tyAjyateyaH sasukhavimocyatarakazcaiva, mantramUlAdimAtrasAdhyatvAdasyeti,athavAatyantaM sukhApeyaH-sukhApaneyaH sukhApeyataraH,tathAatyantaMsukhenaiva vimuJcati yodehinaMsasukhavimocattaraka iti, mohajastu tadviparItaH, ekAntikAtyantikabhrAmasvabhAvatayA'tyantAnucitapravRttihetutvenAntabhavakAraNatvAt tathA''ntarakAraNajanitatvena mantrAdhyasAdhyatvAt karmakSayopazamAdinaiva sAdhyatvAditi, ata evoktaM-'duhaveyatarAe ceva duhavimoatarAe ceva'tti, atizayena duHkhavedya eva duHkhavimocya eva cAsAviti / / F Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/1/61 mU (69) do daMDA paM0 ta0 - aTThAdaMDe ceva anavAdaMDe ceva, neraiyANaM do daMDA paM0 20 - aTThAdaMDe ya aNAraMDe ya, evaM cauvIsA daMDao jAva vemANiyANaM vR.unmAdAtprANIprANAtipAtAdirUpedaNDepravartate daNDabhAjanaMvA bhavatIti daNDaM nirUpayannAha-do daMDe'tyAdi, daNDaH-prANAtipAtAdiH,sacArthAya-indriyAdiprayojanAya yaH so'rthadaNDaH, niSprayojanastvanarthadaNDa iti / uktarUpameva daNDaM sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena nirUpayannAha'neraiyANa mityAdi, 'eva miti nArakavadarthadaNDAnarthadaNDAbhilApena caturviMzatidaNDako jJeyo, navaraM-nArakasya svazarIrakSArthaM parasyopahananamarthadaNDaH pradveSamAtrAdanarthadaNDaH, pRthivyAdInAM tvanAbhogenApyAhAragrahaNe jIvavadhabhAvAdarthadaNDo'nyathA tvanarthadaNDa: athavobhayamapi bhvaantraarthdnnddaadiprinnteriti|| samyagdarzanAditrayavatAmeva ca daNDo nAstIti tritayanirUpaNecchuIrzanaM sAmAnyena tAvannirUpayati-tatra mU. (70) duvihe daMsaNe pannatte taM0 - sammaiMsaNe ceva micchAdasaNe ceva 1, sammasaNe duvihe paM0 taM0 nisaggasammaiMsaNecevaabhigamasammaiMsaNe ceva 2, nisaggasammaiMsaNeduvihe paM0 taM0 paDivAIceva apaDivAIceva 3, abhigamasammadaMsaNeduvihe paM020-paDivAIceva appaDivAI ceva 4, micchAdasaNe duvihe paM0 -abhiggahiyamicchAdaMsaNe ceva aNabhigahiyamicchAdasaNe ceva 5, abhiggahiyamicchAdasaNe duvihe paM0-sapaJjavasite ceva apaJjavasite ceva 6, evmnbhighitmicchaadsnne'pi7| vR. 'duvihe daMsaNe ityAdi sUtrANisaptasugamAnyeva, navaraM, dRSTidarzanam-tattveSuruciH tacca samyag-aviparItaM jinoktAnusAri, tathA mithyA-viparItamiti / 'sammaIsaNe'ityAdi, nisargaH svabhAvo'nupadezaityanantaraM, abhigamo'dhigamogurUpadezAdiriti, tAbhyAM yattattathA, krameNa marudevIbharatavaditi, nisarge'tyAdi, pratipatanazIlapratipAtisamyagdarzanamaupazamikaMkSAyopazamikaM ca, apratipAti kSAyikaM, tatraiSAM krameNa lakSaNaM-ihaupazamikI zreNImanupraviSTasyAnantAnubandhinAM darzanamohanIyatrayasya copazamAdaupazamikaM bhavati, yo vA'nAdimithyASTikRtasamyakatvamithyAtvamizrAbhidhAnazuddhAzuddhobhayarUpamithyAtvapudgalatripuJjIkaevaakSINamithyAdarzano'kSapaka ityarthaH, samyakatvaMpratipadyate tasyaupazamikaMbhavatIti, kathaM?-ihayadasya mithyAdarzanamohanIyamudIrNaM tadanubhavenaivopakSINamanyattu mandapariNAmatayA noditamatastadantarmuhUrttamAtramupazAntamAste, viSkambhitodayamityarthaM, tAvantaM kAlamasyaupazamikasamyakatvalAbha iti, Aha ca "uvasAsagaseDhigayassa hoi uvasAmiaMtu sammattaM / jo vA akayatipuJjo akhaviyamiccho lahai samma // 2 // khINammi udinnaMmI anudijjaMte ya sesmicchtte| aMtomuhattakAlaM uvasamsammaM lahai jIvo" tti| antarmuhUrtamAtrakAlatvAdevAsyapratipAtitvaM, yaccAnantAnubandhyudaye aupazamikasamyakatvAt pratipatataH sAsvAdanamucyate tadopazamikameva, tadapi ca pratipAtyeva, jaghanyataH samayamAtratvA. ForP Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -1 duSkRSTatastu SaDAvalikAmAnatvAdasyeti, tathA iha yadasya mithyAdarzanadalikamudIrNaM tadupakSINaM yaccAnudIrNaMtadupazAntam, upazAntaMnAma viSkambhitodayamapanItamithyAsvabhAvaMca, tadiha kSayopazamasvabhAvamanubhUyamAnaM kSAyopazamikamityucyate, nanvaupazamike'pi kSayazcopazamazca tathehApIti ko'nayorvizeSaH?, ucyate, ayameva hi vizeSaH-yadiha vedyate dalikaM na tatra, iha hi kSAyopazamike pUrvazamitamanusamayamudeti vedyate kSIyateca, aupazamiketUdayaviSkambhaNamAtrameva, Aha c||1|| "micchattaM jamuinnaM taM khINaM anuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veijjaMtaM khaovasamaM " ti, etadapi jaghanyato'ntarmuhUrttasthitikatvAdutkarSataH SaTSaSTisAgaropamasthitikatvAcca pratipAtIti, yadapicakSapakasya samyagdarzanadalikacaramapudgalAnubhavanarUpaMvedakamityucyate tadapi kSAyopazamikabhedatvAt pratipAtyeveti, tathA mithyAtvasamyagmidhyAtvasamyakatvamohanIyakSayAt kSAyikamiti, Aha c||1|| "khINe daMsaNamohe tivihaMmivi bhavaniyANabhUyaMmi / nippaccavAyamaulaM sammattaM khAiyaM hoi" tti, idaM tu kSAyikatvAdevApratipAti, ata eva siddhatve'pyanuvartata iti / 'micchAdaMsaNe' ityAdi, abhigrahaH-kumataparigrahaH sa yatrAsti tadAbhigrahikaMtadviparItamanabhigrahikamiti / 'abhiggahie' ityAdi, abhigrahikamithyAdarzanaM saparyavasitaM-saparyavasAnaM samyakatvaprAptau, aparyavasitamabhavyasya samyakatvAprApteH, tacca mithyAtvamAtramapyatItakAlanAyanuvRttyA''bhigrahikamiti vyapadizyate, anabhigrahikaM bhavyasya saparyavasitamitarasyAparyavasitamiti, ata evAha-'evaM anabhI' tyAdi darzanamabhihitamatha jJAnamabhidhIyate, tatra 'duvihe nANe' ityAdIniAvassagavairitteduvihe' ityAdisUtrAvasAnAni trayoviMzatiH sUtrANi / / mU. (71) duvihe nANe paM0 taM0-paJcakkhe ceva parokkhe ceva 1, paJcakkhe nANe duvihe pannatte taM0-kevalanANe ceva nokevalanANe ceva 2, kevalanANe duvihe paM0 20-bhavatthakevalanANe gheva siddhakevalanANe ceva 3, bhavatthakevalanANe duvihe paM0 20-sajogibhavatthakevalanANe gheva, ajogibhavatthakevalanANe ceva 4, sajogibhavatthakevalanANe duvihe paM0-taM0- paDhamasamayasajogibhavatyakevalanANe ceva apaDhamasamayasajogibhavatthakevalanANe ceva 5, ahavA carimasamayasajogibhavatthakevalanANe gheva acarimasamayasajogibhavatthakevalanANe ceva 6, evaM ajogibhavatthakevalanANe 7-8, ___ siddha kevalanANe duvihe paM0-anaMtarasiddhakevalaNANe ceva paraMparasiddhakevalanANe gheva 9, anaMtarasiddha kevalanANe duvihe paM0 20-ekkAnaMtarasiddhakevalanANe ceva anekAnaMtarasiddhakevalanANe ceva 10, paraMparasiddhakevalanANe duvihe paM0 20-ekkaparaMparasiddhakevalanANe ceva anekkaparaMparasiddhakevalanANe ceva 11, ___nokevalaNANe duvihe paM0 20-ohinANe ceva maNapajjavanANe caiva 12, ohinANe duvihe paM-taM0-bhavapaJcaie ceva khaovasamie ceva 13, doNhaM bhavapaccaie pannatte, taM-devANaM ceva neraiyANaM Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 sthAnAGga sUtram 2/1/71 ceva 14, donhaM khaovasamie paM0 taM0-maNussANaM caiva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ceva 15, manapajavaNANe duvihe paM0 taM0-ujjumati ceva viulamati ceva 16, parokkhe nANe duvihe pannatte, taM0 AbhinibohiyanANe ceva suyanANe ceva 18, AbhinibohiyanANe duvihe paM0 taM0- suyanissie ceva asuyanissie ceva 18, suyanissie duvihe paM0 taM0 - atthoggahe caiva vaMjaNoggahe caiva 19, asuyanissite'vi emeva 20, suyanANe duvihe paM0 taM0 - aMgapaviTTe ceva aMgabAhire caiva 21, aMgabAhire duvihe paM0 taM0 - Avassae caiva Avassayavairite caiva 22, Avarasayavatirittai duvihe paM0 taM0-kAlie ceva ukkAlie caiva 23 // ghR. sugamAni, navaraM 'jJAnaM' vizeSAvabodhaH aznAti bhuGge azrute vA vyApnoti jJAnenAthA'nityakSaH - AtmA taM prati yad varttate indriyamanonirapekSatvena tavyatyakSam avyavahitatvenArthasAkSAtkaraNadakSamiti, Aha ca 119 11 "akkho jIvo atthavvA vaNabhoyaNaguNannio jeNa / taM pai vaTTai nANaM jaM paccakkhaM tamiha tivihaM " ti, parebhyaH - akSApekSayA pudgalamayatvena dravyendriyamanobhyo'kSasya jIvasya yattatparokSaM niruktavazAditi, Aha ca 119 11 'akkhassa poggalakayA jaM dabiM diyamaNA parA teNa / tehiMto jaM nANaM parokkhamiha tamanumAnaM ca "tti, athavA parairukSA-sambandhanaM janyajanakabhAvalakSaNamasyeti parokSam - indriyamanovyavadhAnenAtmano'rthapratyAyakamasAkSAtkArItyarthaH // 'paccakkhe' tyAdi, kevalam ekaM jJAnaM kevalajJAnaM tadanyanokevalajJAnam - avadhimanaHparyAyalakSaNamiti / 'kevale 'tyAdi, 'bhavatthakevalanANe ceva' tti bhavasthasya kevalajJAnaM yattattathA, evamitaradapi, 'bhavatthe 'tyAdi, sahayogaH - kAyavyApArAdibhiryaH sa sayogI in samAsAntatvAt sa cAsau bhavasthazca tasya kevalajJAnamiti vigrahaH, na santi yogA yasya sa na yogIti vA tho'sAvayogIzailezIkaraNavyavasthitaH, zeSaM tathaiva, 'sayogI' tyAdi, prathamaH samayaH sayogitve yasya sa tathA, evamaprathamo - dayAdisamayo yasya sa tathA, zeSaM tathaiva, 'athave' tyAdi, caramaH antyaH samayo yasya sayogyavasthAyAH sa tathA zeSaM tathaiva, 'eva' miti sayogisUtravatprathamAprathamacaramAcaramavizeSaNayuktamayogisUtramapi vAcyamiti, 'siddhe' tyAdi, anantarasiddho yaH samprati samaye siddha:, sa caiko'neko vA, tathA paramparasiddho yasya dadyAdayaH samayAH sidhdhasya so'pyeko'neko ceti, teSAM yatkevaljJAnaM tattathA vyapadizyata iti / 'ohinANe' ityAdi, 'bhavapacaie 'tti kSayopazamanimittatve'pyasya kSayopazamasyApi bhavapratyayatvena tatprAdhAnyena bhava eva pratyayo yasya tadmavapratyayamiti vyapadizyata iti, idameva bhASyakAreNa sAkSepaparihAramuktaM, tatrAkSepaH 119 11 'ohI khaovasamie bhAve bhaNito bhavo tahodaie / to hi bhavapaJcaio vottuM jutto'vahagI dohaM' - (dohaM) ti devanArakayoH, atra parihAraH - Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2,- uddezakaH-1 // 1 // 'so'vi hu khaovasamio kintu sa eva u khaovasamalAbho / tami sai hoi'vassaM bhaNNai bhavapaJcao to so" // 1 // (yataH)- "udayakkhayakhaovasamovasamAvi ajaMca kammaNo bhnniyaa| davvaM khettaM kAlaM bhavaMca bhAvaMca saMpappa"tti tathA tadAvaraNasya kSayopazame bhavaM kssaayopshmikmiti| 'manapajjave'tyAdi, RjvI-sAmAnyagrAhiNI matiH RjumatiH-ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanaM manodravyaparicchittirityarthaH, vipulA-vizeSagrAhiNI matirvipulamatiH-ghaTo'nena cintitaH saca sauvarNaH pATaliputriko'dyatanomahAnityAyadhyavasAyahetubhUtA manodravyavijJaptiriti, // 1 // (Aha ca-) "riju sAmannaM tammattAgihiNI rijumatI manonANaM / pAyaM visesavimuhaM ghaDamettaM ciMtitaM muNai // 2 // viulaM ktyuvisesaNamANaM taggAhiNI matI viulA / ciMtiyamanusarai ghaDaM pasaMgao paJjayasaehiM" 'Abhinibohie'ityAdi, zrutaM karmatApannaM nizritam-AzritaM zrutaM vA nizritamaneneti zrutanizritaM, yatpUrvameva zrutakR topakArasyedAnIM punastadanapekSamevAnupravartate tadavanahAdilakSaNaM zrutanizritamiti, yatpunaH pUrvaM tadaparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAdautpattikyAdilakSaNamupajAyate'nyadvAzrotrAdiprabhavaM tadazrutanizritamiti, Aha c||1|| "pubbaM suyaparikammiyamatissajaM saMpayaM supAIyaM / suyanissiyamiyaraM puna anissiyaM maicaukkaM / " (ti) 'sue'tyAdi, 'atthoggahe'tti aryate-adhigamyate'rthyate vA anviSyata ityarthaH, tasya sAmAnyarUpasya azeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM-prathamaparicchedanamarthAvagraha iti, nirvikalpakaMjJAnaMdarzanamiti yaducyate ityarthaH, saca naizcayikoyaHsasAmayiko yastuvyAvahArikaH zabdo'yamityAdyullekhavAn sa AntarmohUrtika iti, ayaM cendriyamanaHsambandhAt SoDhA iti, tathA vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM taccopakaraNendriyaM zabdAditvapariNatadravyasaGghAto vA, tatazca vyaJjanena-upakaraNendriyeNa zabdAditvapariNatadravyANAMvyaJjanAnAmavagrahovyaJjanAvagraha iti, athavA vyaJjanam-indriyazabdAdidravyasambandhaH iti, Aha c||1|| "caMjijai jeNa'tyo ghaDovva dIveNa vaMjaNaM to taM / uvagaraniMdiyasaddAdipariNayaddavvasaMbaMdho"tti, ayaM ca manonayanavarjendriyANAM bhavatIti caturdA, nayanamanasoraprAptarthaparicchedakatvAt, itareSAM punaranyatheti, nanu vyaJjanAvagraho jJAnameva na bhavati, indriyazabdAdidravyasambandhakAle tadanubhavAbhAvAt, badhirAdInAmiveti, naivaM, vyaJjanAvagrahAnte tadvastugrahaNAdevopalabdhisadmAvAt, iha yasya jJeyavastugrahaNasyAntetata eva jJeyavastUpAdAnAt upalabdhirbhavati tat jJAnaM dRSTaM, yathA'. vigrahaparyante tata evArthAvagrahagrAhyAvastugrahaNAdIhAsadmAvAt arthAvagrahajJAnamiti, aahc||1|| "annANaM so bahirAiNaM vtkaalmnuvlNbhaao| natadante tattocciya uvalaMbhAo tayaM nANaM" (ti), Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/1/71 kiJca-vyaJjanAvagrahakAle'pi jJAnamastyeva, sUkSmAvyaktatvAttu nopalabhyate, suptAvyaktavijJAnavaditi, IhAdayo'pi zrutanizritAeva, na tUktAH, dvisthAnakAnurodhAditi / 'assuyanissie'vi emeva'tti arthAvagrahavyaanAvagrahabhedenAzrutanizritamapi dvidhaiveti, idaM ca zrotrAdiprabhavameva, yattu autpattikyAdyazrutanizritaM tatrArthAvagrahaH sambhavati, ydaah||1|| "kiha paDikukkuDahIno jujhe biMbeNa uggaho iihaa| kiM susiliTThamavAo dappaNasaMketa biMbaMti" na tu vyaJjanAvagrahaH, tasyendriyAzritatvAt, buddhInAM tu mAnasatvAt, tato buddhibhyo'nyatra vyaJjanAvagrahomantavya iti / suyanANe' ityAdi, pravacanapuruSasyAGgAnIvAGgAniteSu praviSTaM-tadabhyantaraM tatsvarUpamityarthaH, tacca gaNadharakRtaM 'uppanne ive'tyAdimAtRkApadatrayaprabhavaM yA dhruvazrutaM vA AcArAdi, yatpunaH sthavirakRtaMmAtRkApadatrayavyatiriktavyAkaraNanibaddhamadhruvazrutaMvottarAdhyayanAdi tadaGgabAhyamiti Aha c||1|| "gaNahara 1 therAikataM 2 AesA 1 mukka vAgaraNao vA 2 // dhuva 1 calavisesaNAo 2 aMgAnaMgesu nANattaM " (ti), 'agaMbAhI'tyAdi avazyaM karttavyamityAvazyaka-sAmAyikAdi SaDvidham, Aha c||1|| "samaNeNa sAvaeNa ya avassa kAyavvayaM havai jmhaa| aMto aho nisassa ya tamhA AvassayaM nAmaM" AvazyakA vyatiriktaM tato yadanyaditi 'Avassagavatiritte ityAdi, . yadiha divasanizAprathamazcimapauruSIdvaya eva paThyate tatkAlena nirvRttaM kAlikamuttarAdhyayanAdi, yatpunaH kAlavelAvarja paThyate tadUrdhva kAlikAdityutkAlikaM-dazakAlikAdIti / uktaM jJAnaM, cAritraM prastAvayati mU. (72) duvihe dhamme paM0 taM0-suyadhamme ceva carittadhamme ceca, suyadhamme duvihe paM0 taM0suttasuyadhamme ceva atthasuyadhamme ceva, carittadhamme duvihe paM0- taM0-agAracaritadhamme caiva anagAracarittadhamme ceva, duvihe saMjame paM0 taM0-sarAgasaMjame caiva vItarAgasaMjame ceva, sarAgasaMjame duvihe paM0 20. suhamasaMparAyasarAgasaMjame ceva bAdarasaMparAyasarAgasaMjame caiva, suhumasaMparAyasarAgasaMjame duvihe pannatte, taM0-paDhamasamayasuhumasaMparAyasarAgasaMjame caiva apaDhamasamayasu0, athavA caramasamayasu0 acarimasamayasu0, ahavA suhumasaMparAyasarAgasaMjameduvihe paM0 taM0-saMkilesamANae ceva visujjhamANae ceva, bAdarasaMparAyasarAgasaMjameduvihe paM020-paDhamasamayabAdara0 apaDhamasamayabAdarasa0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, ahavA bAyarasaMparAyasarAgasaMjame duvihe paM0 taM0-paDivAti ceva apaDivAti ceva, vIyarAgasaMjameduvihe paM0 -uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame ceva khINakasAyavIyarAgasaMjame ceva, uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame duvihe paM0 20-paDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjameceva apaDhamasamayauva0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, khINakasAyavItarAgasaMjamo duvihe Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -2,- uddezakaH-1 paM0 taM0-chaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva kevalikhINakasAyavIyarAgasaMjame ceva, chaumatthakhINakasAyavIyarAgasaMjame duvihe paM0 20-sayaMbuddhachaumatthakhINakasAya0 buddhabohiyachaumattha0, sayaMbuddhachaumattha0 duvihe paM0 taM0-paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, buddhabohiyachaumatthakhINa0 duvihe paM020-paDhamasamaya-apaDhamasamaya0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, kevalikhINakasAyavItarAgasaMjame duvihe paM020-sajogikevalikhINakasAya0 ajogikevalikhINakasAyavIyarAga0, sajogikevalikhINakasAyasaMjame duvihe paM0 taM0-paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0, ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0, ajogikevalikhINakasAya0 saMjameduvihe paM0 taM0-paDhamasamaya0 apaDhamasamaya0 ahavA carimasamaya0 acarimasamaya0 // vR. durgatau prapatato jIvAn ruNaddhi sugatau ca tAn dhArayatIti dharmaH zrutaM-dvAdazAGgaM tadeva dharmaH zrutadharmaH, caryate-Asevyate yattenavAcaryata-gamyatemokSa iticaritraM-mUlottaraguNakalApastadeva dharmazcAritradharma iti / __ 'suyadhamme' ityAdi, sUtryante sUcyante vA'rthA aneneti sUtram susthitvena vyApitvena ca suSThUktatvAdvA sUktaM, suptamiva vA suptam, avyAkhyAnenA prabuddhAvasthatvAditi, bhASyavacanaM tvevN||1|| "siJcati kharai jamatthaM tamhA suttaM niruttavihiNA vaa| sUei savati suvvai sivvai sarae va jeNa'tthaM avivariyaM suttaMpi va suTThiyavAvittao suvuttaM" ti|| aryate'dhigamyate'rthyate vA yAcyate bubhutsubhirityartho-vyAkhyAnamiti, Aha ca - "jo suttAbhippAoso atthoajjaeyajanhatti" 'caritte'tyAdi, agAraM-gRhaM tadyogAdagArAH-gRhiNasteSAM yazcaritradharmaH-samyakatvamUlAnuvratAdipAlanarUpaH satathA, evamitaro'pi, navaramagAraM nAstiyeSAM te'nagArAH-sAdhava iti| ___ caritradharmazca saMyamo'tastamevAha-'duvihe'tyAdi, saha rAgeNa-abhiSvaGgaNaM mAyAdirUpeNa yaH sa sarAgaH sa cAsau saMyamazca sarAgasya vA saMyama iti vAkyam, vIto-vigato rAgo yasmAt sa cAsau saMyamazcavItarAgasya vA saMyamaiti vAkyamiti / 'sarAge' tyAdi, sUkSmaH-asaGkhyAtakiTTikAvedanataH samparAyaH-kaSAyaH samparaiti-saMsarati saMsAraMjanturaneneti vyutpAdanAd, Aha ca-'kohAi saMparAo teNa juo saMparIti saMsAraM"ti, sa ca lobhakaSAyarUpaH upazamakasya kSapakasya vA yasya sa sUkSmasamparAyaH sAdhustasya sarAgasaMyamaH, vizeSaNasamAso vA bhaNanIya iti, bAdarAH-sthUrAH samparAyAH-kaSAyA yasya sAdhoH yasmin vA saMyame sa tathA-sUkSma samparAyaprAcInaguNasthAnakeSu, zeSaM praagvditi| __'suhume tyAdisUtradvaye prathamAprathamasamayAdivibhAgaH kevalajJAnavaditi / ahave' tyAdi, saGkilazyamAnaH saMyamaH upazamazreNyAH pratipatataH, vizaddhamAnastAmupazamazreNI vA samArohata iti / 'bAdare'tyAdisUtradvayaM, bAdarasamparAyasarAgasaMyamasya prathamAprathamasamayatA saMyamapratipattikAlApekSayAcaramAcaramasamayatAtuyadanantaraM sUkSmasamparAyAasaMyatatvaMvA bhaviSyatitadapekSayeti, 'ahave tyAdi, pratipAtIupazamakasyAnyasya vA apratipAtIkSapakasyeti / sarAgasaMyama ukto'to Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/1/72 vItarAgasaMyamamAha 'vIyarAge'tyAdi, upazAntAH-pradezato'pyavedyamAnAH kaSAyA yasya yasmin vA sa tathA sAdhuH saMmayo veti-ekAdazaguNasthAnavartIti, kSINakaSAyo dvAdazaguNasthAnavartIti, 'uvasaMte' tyAdi sUtradvayaMprAgiva / khINe tyAdi,chAdayatyAtmasvarUpaMyattacchadma-jJAnAvaraNAdighAtikarmatatra tiSThatIti chadmasthaH-akevalI, zeSaM tathaiva, kevalam-uktasvarUpaM jJAnaM ca darzanaM cAsyAstIti kevalItichaumatthe'tyAdi, svayambuddhAdisvarUpaM prAgiti, 'sayaMbuddhe'tyAdi nava sUtrANi gatArthAnyeveti / uktaH saMyamaH, sacajIvAjIvaviSaya iti pRthivyAdijIvasvarUpamAha- 'duvihA puDhavI tyAdiraSTAviMzatiH sUtrANi / mU. (73) duvihA puDhavikAiyA paM0 taM0- suhamA ceva bAyarA caiva 1, evaM jAva duvihA vaNassaikAiyA paM0 20-suhumA ceva bAyarA ceva 5, duvihA puDhavikAiyA paM0 20-paJjattagA ceva apajattagA ceva 9, jAva vaNassaikAiyA 10, duvihA puDhavikAiyA paM0 taM0- pariNayA ceva apariNayA ceva 11, evaM jAva vaNassaikAiyA 15, duvihA davvA paM0 20-pariNatAcevaapariNatA ceva 16, duvihA puDhavikAiyA paM0 ta0gatisamAvanagA ceva agaisamAvanagA ceva 17, evaM jAva vaNassaikAiyacA 21, duvihA dabbA' paM0-taM0-gatisamAvanagA ceva agatisamAvannagA ceva 22, duvihA puDhavikAiyA paM0 taM0-anaMtarogADhA ceva paraMparogADhA ceva23, jAva davyA-28 vR.tatra pRthivyeva kAyo yeSAM te pRthivIkAyinaH samAsAntavidhI eva svArthikakapratyayAt pRthivIkAyikAH,pRthivyeva vAkAyaH-zarIraMso'stiyeSAMtepRthivIkAyikAste sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAzcaiva ye sarvalokApannAH, bAdaranAmakarmodayavarttino bAdarA ye pRthivInagAdiSveveti, naiSAmApekSikaM sUkSmabAdaratvamiti, 'eva miti pRthivIsUtravadaptejovAyUnAM sUtrANi vAcyAni yAvadvanaspatisUtram, ata evAha-'jAve'tyAdi, 'duvihe'tyAdi paJcasUtrI, tatra paryAptanAmakarmodayavartinaH paryAptAH, yehicatamaH svaparyAptIH pUrayantIti,aparyAptanAmakarmodayAdaparyAptakA ye svaparyAptIrnapUrayantIti, ihacaparyApti mazaktiH sAmarthyavizeSa itiyAvat, sA ca pudgaladravyopacayAdutpadyate, SaDbhedA ceyaM, tadyathA-- // 1 // AhAra 1 sarIri 2 diya 3 paJjattI AnapAna 4 - bhAsa 5 maNe 6 cattAripaMca chappiya egidiyavigalasatrINaM" (ti), tatra ekendriyANAM catasro vikalendriyANAM paJca saMjJinAM SaT, tatra AhAraparyAptirnAma khalarasapariNamanazaktiH1,zarIraparyAptiH saptadhAtutayA rasasya pariNamanazaktiH 2,indriyaparyAptiH paJcAnAmindriyANAM yogyAnpudgalAn gRhItvA tathA pariNamayyA''naprANatayA nisarjanazaktiH, 4 bhASAparyAptirvacoyogyAnpudgalAn gRhItvA bhASAtvena pariNamayyavAgyogatayA nisarjanazaktiH 5, manaHparyAptirmanoyogyAnpudgalAngRhItvAmanastayApariNamayyamanoyogatayA nisarjanazaktiriti 6, etAH paryAptayaH paryAptanAmakarmodayena nirvatyente, tad yeSAmasti te paryAptakAH, aparyAptanAmakarmodayenAnivRttAH yeSAmetAH santIti te'paryAptakA iti, etAzca yugapadArabhyante'ntermuhUrtena ca nirvatyante, tatra AhAraparyApternivRttikAlaH samaya eva, katham?, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH-1 ucyate, yasmAtprajJApanAyAmuktaM-'AhArapajattIe apajjattaeNaM bhaMte!jIve kiM AhArae anAhArae?, goyamA ! no AhArae anAhArae"tti, sa ca vigrahe AhAraparyAptA aparyAptako labhyate, yadi punarupapAtakSetraprApto'pyAhAraparyApta'paryAptako bhavettadaivaM vyAkaraNaM bhaved-goyamA siya AhAraesiya anAhArae'tti, yathA zarIrAdiparyAptiSu 'siyaAhAraesiyaaNAhArae'tti, zeSAH punarasaGkhyAtasamayAantarmuhUrtena nirvatyanta iti, aparyAptakAstu ucchAsaparyAtyAaparyAptA eva bhiyante, na tu zarIrendriyaparyAptibhyAM, yasmAdAgAmibhavAyuSkaM badhdhvA niyante, tacca zarIrendriyAdiparyAptA paryAptareva badhyata iti / 'eva'miti puurvvdeveti| 'duvihA puDhavI' tyAdiSaTsUtrI, pariNatAH-svakAyaparakAyazastrAdinA pariNAmAntaramApAditAH, acittIbhUtA ityarthaH, tatra dravyataH kSetrAdinA mizreNa dravyeNa kAlataH pauruSyAdinA kAlena bhAvato vargagandharasasparzAnyathAtvena pariNatAH kssetrtstu||1|| 'joyaNasayaM tu gaMtA anahAreNaM tu bhNddsNkNtii| vAyAgaNidhUmeNa ya viddhatthaM hoi loNAi // 2 // hariyAla manosila pippalI ya khajUra muddiyA abhyaa| AinnamaNAinnA te'vi hu emeva nAyavvA // 3 // AruhaNe oruhaNe nisiyaNa goNAiNaM ca gAumhA / . bhUmAhAracchede uvakka meNeva pariNAmo" 'anahAreNaM ti svadezajAhArAbhAveneti, bhaMDasaMkatI'tibhAjanAdbhAjanAntarasaGkrAntyA, kharcerAdayo'nAcaritAH abhayAdayastu AcaritA iti, pariNAmAntare'pi pRthivIkAyikA eva te, kevalamacetanA iti, kathamanyathA'cetanapRthivIkAyapiNDaprayojanAbhidhAnamidaM syAt, yathA'ghaTTagaDagalagalevo emAdi payoyaNaM bahuhA' iti / eva'mityAdi prAgiva, tadevaM paJcaitAni sUtrANi dravanti-gacchanti vicitraparyAyAniti dravyANi jIvapudgalarUpANi tAni ca vivakSitapariNAmatyAgena pariNAmAntarApannAni pariNatAni-vivakSitapariNAmavantyeva, apariNatAnIti dravyasUtra sssstthm| 'duvihe'tyAdi SaTsUtrI, gatirgamanaM tAM samApannAH- prAptAstadvanto gatisamApannAH, ye hi pRthivIkAyikAdyAyuSkodayAt pRthivIkAyikAdivyapadezavanto vigrahagatyA utpattisthAnaM vrajanti, agatisamApannAstu sthitimantaH, dravyasUtre gatirgamanamAtrakmeva, zeSaM tathaiveti // 'duvihApuDhavI'tyAdi SaTsUtrI, anantaraM-sampratyeva samaye kvacidAkAzadezeavagADhAHAzritAsta evAnantarAvagADhakAH, yeSAM tu dvyAdayaH samayA avagADhAnAM te paramparAvagADhakAH, athavA vivakSitaM kSetraM dravyaM vA'pekSyAnantaram-avyavadhAnenAvagADhA anantarAvagADhA, itare tu paramparAvagADhA iti // anantaraM dravyasvarUpamuktam, adhunA dravyAdhikArAdeva dravyavizeSayoH kAlAkAzayordisUtryA prarUpaNAmAha mU. (74) duvihe kAle paM0 taM0-osappiNIkAle ceva ussappiNIkAle ceva, duvihe AgAse paM0 20-logAgAse caiva alogAgAse ceva, vR.tatra kalyate-saGkhyAyate'sAvanenavA kalanaM vA kalAsamUho vetikAlaH-vartanAparApara Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 sthAnAGga sUtram 2/1/74 tvAdilakSaNaH sacAvasarpiNyutsarpiNIrUpatayAdvividhodvisthAnakAnurodhAduktaH anyathA'vasthitalakSaNomahAvidehabhogabhUmisambhavI tRtiiyo'pystiiti| 'AgAse'ttisarvadravyasvabhAvAnAkAzayatiAdIpayati teSAM svabhAvalAbhe'vasthAnadAnAdityAkAzama, AG maryAdA'bhividhivAcI, tatra maryAdAyAmAkAze bhavanto'pi bhAvAH svAtmanyevA''sate nAkAzatAM yAntItyevaM teSAmAtmasAdakaraNAd, abhividhau tusarvabhAvavyApanAdAkAzamiti, tatra loko yatrAkAzadezedharmAstikAyAdidravyANAM vRttirasti sa evAkAzaMlokAkAzamiti, viparItamalokAkAzamiti // anantaraM lokAlokabhedenAkAzadvaividhyamuktaM, lokazca zarIrizarIrANAM sarvata AzrayasvarUpa iti nArakAdizarIridaNDakena zarIraprarUpaNAyAha mU. (75) neraiyANaM do sarIragA paM00-abmaMtarageceva bAhiraMgeceva, abbhaMtarae kammae bAhirae veubbie, evaM devANaM bhANiyavvaM, puDhavikAiyANaM do sarIragA paM0 20-abbhaMtarage ceva bAhirage ceva abhaMtarage kammae bAhirage orAliyage, jAva vaNassaikAiyANaM, beiMdiyANaM do sarIrA paM0 taM0-abbhataMrae ceva bAhirae ceva, abhaMtarage kammae, aTThimaMsasoNitabaddhe bAhirae orAlie, jAva cauridiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM dosarIragA paM020-abaMtarage ceva bAhirageceva, abbhaMtarage kammae, aTimaMsasoNiyohAruchirAbaddhe bAhirae orAlie, maNussANavi evN-cev| viggahagaisamAvanagANaM neraiyANaM do sarIraMgA paM0 taM0-teyae caiva kammae ceva, nirantaraM jAva vemANiyANaM, neraiyANaMdohiM ThANehiM sarIraruppattI siyA, taM0-rAgeNa ceva doseNaceva, jAva vemANiyANaM, neraiyANaM duvANanivvatie sarIraMge paM0 taM0-rAganivvattie ceva, dosanivyattie ceva, jAva vemANiyANaM, do kAyA paM0 taM0-tasakAe ceva thAvarakAe ceva, tasakAe duvihe paM0 ta0-bhavasiddhie ceva abhavasiddhie caiva, evaM thAvarakAe'vi vR.'neraiyANa'mityAdi, prAyaH kaNThayaM, navaraMzIryate-anukSaNaMcayApacayAbhyAM vinazyatIti zarIraM tadeva zaTanAdidharmatayA'nukampitatvAt zarIrakaM te ca dve prajJapte jinaiH, abhyantaH-madhye bhavamAbhyantaraM, AbhyantaratvaM catasya jIvapradezaiH saha kSIranIranyAyena lolIbhavanAt bhavAntaragatAvapi cajIvasyAnugatipradhAnatvAdapavarakAdyantaHpraviSTapuruSavadanatizayinAmapratyakSatvAcceti, tathA bahirbhavaM bAhyaM, bAhyatA cAsya jIvapradezaiH kasyApi keSucidavayaveSvavyApterbhavAntarAnanuyAyitvAniratizayAnAmapi prAyaH pratyakSatvAcceti, tatrAbhyantaraM 'kammae'tti kArmaNazarIranAmakarmodayanirvatyamazeSakarmaNAM prarohabhUmirAdhArabhUtaM, tathA saMsAryAtmanAM gatyantarasaGakramaNe sAdhakatamaM tat kArmaNavargaNAsvarUpaM, karmaiva karmakamiti, karmakagrahaNeca taijasamapi gRhItaMdraSTavyaM, tayoravyabhicAritvenaikatvasya vivakSitatvAditi, evaM devANaMbhANiyavyaM'tiayamoM-yathA nairayikANAMzarIradvayaM bhaNitamevaM devAnAm-asurAdInAM vaimAnikAntAnAMbhaNitavyam, kArmaNavaikriyayorevateSAMbhAvAt, caturviMzatidaNDakasya ca vivkssittvaaditi| 'puDhavI' tyAdi, pRthivyAdInAM tu bAhyamaudArikamaudArikazarIranAmakarmodayAdudAra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -2, uddezakaH -1 pudgalanivRttamaudArikaM, kevalamekendriyANAmasthyAdivirahitaM, vAyUnAM vaikriyaM yattanna vivakSitaM, prAyikatvAt tsyeti|| ___'beiMdiyANa mityAdi,asthimAMsazoNitairbaddhaM-naddhaMyattathA,dIndriyAdInAmaudArikatve'pi zarIrasyAyaM vishessH| _ 'paM.die'tyAdi, paJcendriyatiryaGganuSyANAMpunarayaM vizeSoyadasthimAMsazoNitasnAyuzirAbaddhamiti, asthyAdayastu pratItA iti|| prakArAntareNa caturviMzatidaNDakena zarIraprarUpaNAmevAha-'viggahe'tyAdi, vigrahagatiHvakragatiryadA vizraNivyavasthitamutpattisthAnaM gantavyaM bhavati tadA yA syAttAM samApannA vigrahagatisamApannAsteSAM dvezarIre, iha taijasakArmaNoyorbhedena vivakSeti, evaM daNDakaH ||shriiraadhikaaraat zarIrotpattiM daNDakena nirUpayannAha-'neraiyANa'mityAdi, kaNThyaM, kintuyArAgadveSajanitakarmaNA zarIrotpatiH sA rAgadveSAbhyAmeveti vyapadizyate, kAryakAraNopacArAditi, 'jAvavemANiyANaM'ti daNDakaH suucitH| zarIrAdhikArAccharIranirvartanasUtraM, tadapyevaM, navaramutpattiH-ArambhamAtraM nivarttanA tu niSThAnayanamiti / zarIrAdhikAraccharIravatAM rAzidvayena prarUpaNAmAha-'dokAe'tyAdi, trasanAmakarmodayAttrasyantItitrasAH teSAMkAyo-rAzistrasakAyaH, sthAvaranAmakarmodayAttiSThantItyevaMzIlAH sthAvarAsteSAMkAyaH sthAvarakAya iti / trasasthAvarakAyayoreva dvaividhyaprarUpaNArthaM 'tasakAye' tyAdi sUtradvayaM, sugamaM ceti| pUrvasUtre bhavyAH zarIriNa uktA itastadvizeSANAmeva yadyathA kartumucitaM tat tathA dvisthAnakAnupAtenAha mU. (76) do disAo abhigijjha kappati niggaMthANa vA niggaMdhINa vA pavvAvittaepAINaM caiva udINaM ceva, evaM muMDAvittae sikkhAvittae uvaThThAvittae saMbhujittae saMvasittae sajjhAyamuddisittae sajjhAyaMsamuddisittaesajjhAyamanujANittaeAloittaepaDikka mittae niMdittae garahittae viuTTittae visohittae akaraNayAe abbhuTTattae AhArihaM pAyacchittaM tavokamma paDivaJjittae, do disAto Abhigijha kappati niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA apacchimamAraNaMtiyasalehaNAjUsaNAjUsiyANaM bhajjapANapaDiyAikkhitANaM pAovagatANaM kAlaM anavakaMkhamANANaM viharittae, taMjahA-pAINaM ceva udINaM ceva // vR. 'do disAo'ityAdi, dvedizI-kASThe abhigRhya-aGgIkRtyatadabhimukhIbhUyetyarthaH kalpateyujyate nirgatA granthAddhanAderiti nirgranthAH-sAdhavasteSAM, nirgranthyaH-sAdhvyastAsAM pravrAjayituM rajoharaNAdidAnena 'prAcInAM' prAcI pUrvAmityarthaH 'udIcInAm' udIcImuttarAmityarthaH, uktNc||1|| "puvAmuho u uttaramuho va dejjA'havA paDicchejjA / jAe jinAdao vA haveja jinaceiyAI vA " (iti) // 'eva'miti yathA pravrAjanasUtraM digdvayAbhilApenAdhItamevaM muNDanAdisUtrANyapi SoDazAdhyetavyAnIti, tatra muNDayituMzirolocanena 1 zikSayituMgrahaNazikSApekSayAsUtrArthoM grAhayituM Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 sthAnAGga sUtram 2/1/76 AsevanazikSApekSayA tu pratyupekSaNAdi zikSayitumiti 2, utthApayituM mahAvrateSu vyavasthApayituM 3 saMbhojayituM bhojanamaNDalyAM nivezayituM 4 saMvAsayituM saMstArakamaNDalyAM nivezayituM 5, suSThu A-maryAdayA adhIyata iti svAdhyAyaH - aGgAdistamuddeSTuM yogavidhikrameNa samyagyogenAdhISvedamityevamupadeSTumiti 6, samuddeSTuM yogasAmAcAryaiva sthiraparicitaM kurvidamiti vaktumiti 7, anujJAtuM tathaiva samyagetad dhAraya anyeSAM ca pravedayetyevamabhidhAtumiti 8, AlocayituM gurave'parAdhAnivedayitumiti 9, pratikramituM pratikramaNaM kartumiti 10, ninditumaticArAn svasamakSaM jugupsituM, Aha ca- "sacarittapacchayAvo niMda"tti 11, garhituM gurusamakSaM tAneva jugupsituM, Aha ca- 'garahA'vi tahAjAtIyameva navaraM parappayAsaNae "tti 12, viuTTittae 'tti vyativarttayituM vitrayituM vikuyituM vA aticArAnubandhaM vicchedayitumityarthaH 13, vizodhayitumaticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartumiti 14, akaraNatayA punarna kariSyAmItyevamabhyutthAtumabhyupagantumiti 15, 'yathArham' aticArAdyapekSayA yathocitaM pApacchedakatvAt prAyazcittavizodhakatvAdvA prAyazcittaM uktaM ca // 1 // "pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM tu bhannae teNa / pAeNa vAvicittaM visohae teNa pacchittaM" (ti), tapaH- karma-nirvikRtikAdikaM pratipattum - abhyupagantumiti 16, saptadazaM sUtraM sAkSAdevAha'do dise tyAdi, pazcimaivamaGgalaparihArthamapazcimA sA cAsau maraNameva yo'ntastatra bhavA mAraNAntikI ca sA cAsau saMlikhyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saMlekhanA - tapovizeSaH sA ceti apazcimamAraNAntikasaMlekhanA tasyAH 'jUsaNa' tti joSaNA - sevA tayA tallakSaNadharmeNetyarthaH 'jUsiyANa'nti sevitAnAM tadyuktAnAmityarthaH, tayA vA 'jhoSitAnAM' kSapitAnAM kSapitadehAnAmityarthaH, tathA bhaktapAne pratyAkhyAte yaiste tathA teSAM pAdapavadupagatAnAm - aceSTatayA sthitAnAmanazanavizeSaM pratipannAnAmityarthaH, 'kAlaM' maraNakAlamanavakAGkSatAM tatrAnutsukAnAM vihaMtu sthAtumiti 17 / evametAni diksUtrANyAdito'STAdaza / sarvatra yantra vyAkhyAtaM, tatsugamatvAditi // sthAna - 2 - uddezaka:- 1 - samAptaH -: sthAna - 2, uddezakaH 2 : vR. ihAnantaroddezake jIvAjIvadharmAdvitvaviziSTA uktAH, dvitIyoddezake tu dvitvaviziSTA eva jIvadharmA ucyante ityanena sambandhena AyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtram mU. (77) je devA uDDovavannagA kappovavannagA vimANovavannagA cArovavannagA cAradvitIyA gatiratiyA gatisamAvannagA, tesiNaM devANaM satA samitaM je pAve kamme kajjati tatthagatAvi egatiyA vedaNaM vedeti atratthagatAvi egatiyA veaNaM vedeti, neraiyANaM satA samiyaM je pAve kamme kajjati tatthagatAvi egatiyA veyaNaM vedeti annatthagatAvi egatiA veyaNaM vedeti, jAva paMcediyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM satA samitaM je pAve kamme kajjati ihagatAvi egatitA veyaNaM veyaMti annatthagatAvi egatiyA veyaNaM veyaMti, maNussavajjA sesA ekka gamA // vR. 'je deve' tyAdi, asya cAnantarasUtreNa sahAyamabhisambandhaH - prathamoddezakAntyasUtre pAdapopagamanamuktam, tasmAcca devatvaM keSAJcidbhavatIti devavizeSabhaNanena tatkarmabandhavedane pratipAdayannAha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -2 67 'je deve' tyAdi, ye devAH surAH vakSyamANavizeSaNebhyovaimAnikA anazanAderutpannAH, kiMbhUtAH'uddha'tti UrddhalokastatropapannakAH- utpannA UrdhvopapannakAste ca dvidhA- kalpopapannakAH-saudharmAdidevalokotpannAstathA vimAnopapannakAH-graiveyakAnuttaralakSaNavimAnotpannAH kalpAtItA ityarthaH, tathA pare 'cArovavannaga' tti caranti-bhramanti jyotiSkavimAnAni yatra sa cAro jyotizcakrakSetraM samastameva, vyutpattyarthamAtrAnapekSaNena zabdapravRttinimittAzrayaNAt, tatropapannakAzcAropapatrakAH -jyotiSkAH, na ca pAdapopagamanAdejyotiSkatvaM na bhavati, pariNAmavizeSAditi, te'pi ca dvidhaiva, tathAhicAre-jyotizcakrakSetre sthitireva yeSAM te cArasthitikAH-samayakSetrabahirvarttino ghaNTAkRtaya ityarthaH, tathA gatau ratiryeSAM te gatiratikAH, samaya kSetravarttina ityarthaH, gatiratayazcAsatatagatayo 'pi bhavantItyata Aha-gatiM-gamanaM samiti- santatamApannakAH - prAptA gatisamApannakAH, anuparatagataya ityarthaH, teSAM devAnAM dvividhAnAM punarddhividhAnAM sadA nityaM samitaM-santataM yatpApaM karma-jJAnAvaraNAdi, satatabandhakatvAt jIvAnAM kriyate badhyate, karmakartRprayogo'yaM, bhavati sampadyata ityarthaH, te devAstasya karmaNaH abAdhAkAlAtikrame sati 'tatthagayAvi'tti apirevakArArthastasya caivaM prayogaH-tatraivadevabhava eva kalpAtItAnAM kSetrAntarAdigamanAsambhavAdiha tatrAnyatrazabdAbhyA bhava eva vivakSitaH, na kSetrazayanAsanAdIti, gatAH - varttamAnA 'eke' kecana devA vedanAm udayaM vipAkaM 'vedayanti' anubhavanti, 'annatthagayAvitti devabhavAdanyatraiva bhavAntare gatA - utpannA vedanAmanubhavanti, kecittUbhayatrApi, anye vipAkodayApekSayA nobhayatrApIti, etacca vikalpadvayaM sUtre nAzritaM, dvitvAdhikArAditi / sUtroktameva vikalpadvayaM sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena prarUpayannAha- 'neraiyANa'mityAdi, prAyaH sugamam, navaraM, "tatthagayAvi annatthagayAvi" evamabhilApena daNDako neyo yAvatpaJcendriyatiryaJce'ta eMvAha-'jAve'tyAdi, manuSyeSu punarabhilApavizeSo dRzyaH, yathA 'ihagatAvi egaiyA' iti sUtrakAro hi manuSyo'tastatretyevaMbhUtaM parokSAnAsannanirdezaM vimucya manuSyasUtre ihetyevaM nirdizati sma, manuSyabhavasya svIkRtatvena pratyakSAsannavAcina idaMzabdasya viSayatvAditi, ata evAha 'maNussavajjA sesA ekka gama'tti zeSAH - vyantarajyotiSkavaimamAnikA ekagamAH-tulyAbhilApAH, nanu prathamasUtra eva jyotiSka-vaimAnikadevAnAM vivakSitArthasyAbhihitatvAt kiM punariha tadmaNaneneti ?, ucyate, tatrAnuSThAnaphala- darzanaprasaGgena bhedatazcoktatvAd, iha tu daNDakakrameNa sAmAnyatazcoktatvAditi na doSo, dRzyate ceha tatra tatra vizeSoktAvapi sAmAnyoktiritaroktau tvitareti / / tatragatA vedanAM vedayantItyuktamato nArakAdInAM gatiM tadviparyastAmAgatiM ca nirUpayannAha-mU. (78) neratitA dugatiyA duyAgatiyA paM0 taM0-neraie 2 su uvavajramANe maNussehiMto vA paMciMdiyatirikkhajoNiehiMto vA uvavajjejjA, se ceva NaM se neraie neraiyattaM vippajahamANe manussattAe vA paMcediyatirikkhajoNiyattAe vA gacchejA, evaM asurakumArAvi, navaraM, se ceva NaM se asurakumAre asurakumArattaM vippajahamANe manussattAe vA tirikkhajoNiyattAe vA gacchijjA, evaM savvadevA, puDhavikAiyA dugatiyA duyAgatiyA paM0 taM0 puDhavikAie puDhavikAiesu uvavajramANe puDhavikAiehiMto vA nopuDhavikAiehiMto vA uvavajjejjA, se ceva NaM se puDhavikAie puDhavikAiyattaM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/2/78 viSpajahamANe puDhavikAiyattAe vA nApuDhavikAiyattAe vA gacchejjA, evaM jAva maNussA / / vR.daNDakaH kaNThyo , navaraM nairayikA-nArakA dvayoH-manuSyagatitiryaggatilakSaNayorgatyoradhikaraNabhUtayorgatiryeSAMtetathA, dvAbhyAmetAbhyAmevAvadhibhUtAbhyAmAgatiH-AgamanaM yeSAMtetathA, uditanArakAyurika eva vyapadizyate, ata ucyate neraie neraiesutti, nerakeSu madhye ityarthaH, iha coddezakramavyatyayAt prathamavAkyenAgatiruktA, 'se ceva NaM se'tti yo mAnuSatvAdito narakaM gataH sa evAsau nArako nAnyaH, anenaikAntAnityatvaM nirastamiti, 'vippajahamANe'tti viprajahan parityajan, iha ca bhUtabhAvatayA nArakavyapadezaH, anena vAkyena gatiruktA, itthaM ca vyAkhyAnaM 'tejaskAyikA dvyAgatayastiryaGmanuSyApekSayA ekagatayastiryagapekSayetti vAkyamupajIvyeti, 'evaM asurakumArAvitti, nArakavadvaktavyA ityarthaH, 'navaraM'ti kevalamayaM vizeSaH-tiryakSu na paJcendriyeSvevotpadhante pRthivyAdiSvapi tadutpatterityataH sAmAnyata Aha __ 'secevaNaM se ityAdijAvatirikkhajoNiyattAekA gacchejatti, evaMsavvadevattiasuravat dvAdazApi daNDakadevapadAni vAcyAni, teSAmapyekendriyeSUtpatteriti / 'nopuDhavikA-iehito'tti anena pRthvIkAyikaniSedhadvAreNApkAyikAdayaH sarve gRhItA dvisthAnakAnuparodhAditi, tebhyo vAnArakavarjebhyaH samutpadyate, 'nopuDhavikAiyattAe'tti, devanArakava kAyAditayAgacchediti, 'evaM jAvamaNussa'ti, yathA pRthivIkAyikA 'dugatiyA' ityAdibhirabhilApairuktA evamebhirevApkAyikAdayo manuSyAvasAnAH pRthivIkAyikazabdasthAne'pkAyAdivyapadezaM kurvamirabhidhAtavyA iti vyantarAdayastu pUrvamatidiSTA eveti| . jIvAdhikArAdeva bhavyAdivizeSaNaiH SoDazabhirdaNDakaprarUpaNAyAha mU. (79) duvihA neraiyA pannattA, taMjahA-bhavasiddhiyA ceva abhavasiddhiyA caiva, jAva vemANiyA 1|duvihaaneriyaa paM0 taM0-anaMtarovavannagAceva paraMparovavanagA veva jAva vemANiyA 2 / duvihA neraiyA paM0 taM0-gatisamAvanagA ceva agatisamAvannagA ceva, jAva vemANiyA 3/ duvihAneraiyApaM020-paDhamasamaovavannagAceva apaDhamasamaovavanagA cevajAva vemANiyA 4 duvihA neraiyA paM0 taM0-AhAragA ceva aNAhAragAceva, evaMjAva vemANiyA 5 / duvihA neraiyA paM020-ussAsagAcevanoussAsagAceva, jAvavemANiyAdAdavihA neraiyA paM0taM0-saMidiyA ceva aniMdiyA ceva, jAva vemANiyA 7 / duvihA neraiyA paM0 ta0-pajattagAceva apajattagAceva, jAva vemANiA 8 / duvihA neraiyA paM0 20-sanni ceva asanni ceva, evaM paMceMdiyA savve vigaliMdiyavaJjA, jAva vANamaMtarA (vaimaanniyaa)9| duvihA neraiyA paM0 ta0-bhAsagAceva abhAsagAceva, evamegiMdiyavajA sabbe 10 // duvihA neraiyA paM0 20-sammaddiTThIyA ceva micchadiThyiA ceva, egidiyavajA savve 114 duvihA neraiyA paM020-parittasaMsArittA ceva anaMtasaMsAriyA ceva, jAva vemANiyA 12 / duvihA neraiyA paM0 taM0-saMkhejjakAlasamayahitAyA ceva asaMkhejjakAlasamayahitIyA ceva, evaM paMcediyA egidiyavigaliMdiyavajA jAva vANamaMtarA 13 duvihAneraiyA paM0 20-sulabhabodhiyA cevadulabhabodhiyA ceva, jAva vemANiyA 14|duvihaaneriyaa paM020-kaNhapaskhiyA ceva sukka pakkhiyA ceva, jAva vemANiyA 15/ duvihA neraiyA paM0 taM0-carimA ceva acarimA ceva, jAva yemANiyA 16 / / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -2 69 vR. tatra bhavyadaNDakaH kaNThyaH , anantaradaNDake 'anaMtara'tti ekasmAdanantaramutpannA ye te'nantaropapannakAH, tadanyathA tuparamparopapannakAH, vivakSitadezApekSayA vAye'nantaratayotpannAste AdhAH, paramparayA vitare iti 2, gatidaNDake gatisamApannakA-narakaM gacchantaH itare tu tatra ye gatAH, athavA gatisamApannA-nArakatvaM prAptA itare tudravyAnArakAH, athavA calasthiratvApekSayA te jJeyAiti 3,prathamasamayadaNDake paDhame tyAdi,prathamaHsamaya upapannAnAMyeSAMteprathamasamayopapannakAH, tadanye aprathamasamayopapatrakA iti4,AhArakadaNDake AhArakAH sadaiva, anAhArakAstu vigrahagatAvekaM dvau vA samayau, ye nADImadhye mRtvA tatraivotpadyante, yetvanyathA te trIniti 5, ucchvAsadaNDake ucchvasantItyucchAsakAstatyaryApti paryAptakAH, tadanyetunocchvAsakAH 6, indriyadaNDake sendriyAHindriyaparyAptyA paryAptAH, tadaparyAptAstu anindriyAH 7, paryAptadaNDake paryAptAH paryAptanAmakarmodayAditare tvitarodayAditi 8, saMjJidaNDake saMjJino-manaH paryAptA paryAptakAH tathA aparyAptakAstu ye te asaMjJina iti, 'evaM paMcidie'tyAdi-asyAyamarthaH-yathA nArakAH saMzyasaMjJibhedenoktAH 'evaM vigaleMdiyavajjatti, vikalAni-aparipUrNAni saravyayendriyANi yeSAM te vikalendriyAH, tAn pRthivyAdI dvitricaturindriyAMzca varjayitvA ye'nyecaturviMzatidaNDakepaJcendriyAasurAdayobhavanti te sarve'pi saMzyasaMjJitayA vAcyAH, daNDakAvasAnamAha-'jAva vemANiya'tti vaimAnikaparyavasAnA apyevaM vAcyA iti, kacid 'jAva vANavaMtariya'tti pAThastatrAyamartho-ye'saMjJibhyo nArakAditayotpadyante te'saMjJina evocyante, asaMjJinazca nArakAdiSu vyantarAvasAneSUtpadyante na jyotiSkavaimAnikeSviti teSAmasaMjJitvAbhAvAdihAgrahaNamiti 9, bhASAdaNDake bhASakA-bhASAparyAptyudaye, abhASakAstadaparyAptakAvasthAyAmiti, ekendriyANAM bhASAparyAptinAstItyataAha-'eva'mityAdi 10, samyagdRSTidaNDakesamyakatvamekendri-yANAM nAsti, dvIndriyAdInAM tu sAsvAdanaM syAdapItyuktam-'egidiyavajjA savve'tti 11, saMsAradaNDake parIttasaMsArikAH-saGkSiptabhavA itare vitare 12, sthitidaNDake kAlaH kRSNo'pi syAt samaya AcA- ro'pi syAdataH kAlazcAsau samayazceti kAlasamaya; samayeyo varSapramANataH sa yasyAM sA saGghayeyakAla- samayA sA sthitiH-avasthAnaM yeSAM te saGkhayeyakAlasamayasthitikAH, dazavarSasahasrAdisthitaya ityarthaH, itare tupalyopamAsaGkhyebhAgAdisthitayaH, 'saMkhijjakAlaThiiya'tti kvacitpAThaH, sa ca sugama eveti,, ___eva mitinArakavadvividhasthitikA daNDakoktAH, kiM sarve'pi?,netyAha-paJcendriyAH asurAdayaH, kimuktaM bhavati?-ekendriyavikalendriyavAH, eteSAM hi dvAviMzativarSasahasrAdikA saGghayAtaiva sthitiH, paJcendriyA api kiM sarve ?, netyAha-yAvad vyantarAH vyantarAntAH, ete hi ubhayasvabhAvA bhavanti, jyotiSkavaimAnikAstuasaGkhyAtakAlasthitayA eveti 13, bodhidaNDake bodhiH-jinadharmaH (prApti) sA sulabhA yeSAM te sulabhavodhikAH, evamitare'pi 14, pAkSikadaNDake zuklo vizuddhatvAt pakSaH-abhyupagamaH zuklapakSastena carantIti zuklapAkSikAH, zuklatvaM ca kriyAvAditveneti, Aha ca-'kiriyAvAI bhavve no abhavve sukka pakkhie no kiNhapakkhie'tti, zuklAnAMvA-Astikatvena vizuddhAnAMpakSo-vargaHzuklapakSastatrabhavA; zuklapAkSikAH,tadviparItAstu kRSNapAkSikA iti 15, caramadaNDake yeSAM sa nArakAdibhavazcaramH, punastenaiva notpatsyante Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/2/79 siddhigamanAt te caramAH, anye tvacaramA iti 16, evamete Adito'STAdaza daNDakAH / prAgvaimAnikAzcaramAcaramatvenoktAHtecAvadhinA'dholokAdIn vidantyatastadvedane jIvasya prakAradvayamAha mU. (80) dohiM ThANehiM AyA adhologaM jANai pAsai taM0-samohateNaM ceva appANeNaM AyA ahelogaMjANaipAsai asamohateNa ceva appANeNaM AyA ahelogaMjANai pAsai,Adhohi samohatAsamohateNaM ceva appANeNaM AyA ahelogaM jANai pAsai evaM tiriyalogaM 2 uDDalogaM3 kevlkpplog4|dohiN ThANehiM AyA adhologajANai pAsai taM0-viuviteNaceva appANeNaM AtA adhologaM jANai pAsai aviuviteNaM ceva appANeNaM AtA adhologaM jANai pAsai Ahodhi viubbiyAviuviteNaMcevaappANeNaM AtA adhologaMjANai(pAsai) 1, evaM tiriyalogaM0 dohiM ThANehiM AyA saddAiM suNei, taM0-deseNavi AyA saddAiM suNei savveNavi AyA saddAiMsuNeti, evaM rUvAiM pAsai, gaMdhAiM agghAti, rasAiM AsAdeti, phAsAiM paDisaMvedeti 5 / dohiM ThANehiM AyA obhAsai, taM0-deseNavi AyA obhAsai sabveNavi AyA obhAsati, evaM pabhAsati vikuvvati pariyAreti bhAsaM bhAsati AhAreti pariNAmeti vedeti nijareti 9 / dohiM ThANehiM deve saddAiM suNei, taM0-deseNavi deve sadAiMsuNeti savveNavi deve saddAI suNei, jAva nijareti 14 / maruyA devA duvihA0 paM0 20-egasarIre caiva bisarIre ceva, evaM kinnarA kiMpurisA gaMdhavvA nAgakumArA suvanakumArA aggikumArA vAyukumArA 8, devA duvihA paM0 20-egasarIre ceva bisarIre ceva / vR. 'dohI'tyAdi sUtracatuSTayaM, dvAbhyAM sthAnAbhyAM' prakArAbhyAmAtmagatAbhyAmAtmA-dIvo'dholokaM jAnAtyavadhijJAnena pazyatyavadhidarzanena 'samavahatena' vaikriyasamudghAtagatenAtmanAsvabhAvena, samudghAtAntaragatena vA, asamavahatena tvanyatheti, etadevavyAkhyAti-'AhohI'tyAdi yaprakAro'- vadhirasyeti yathAvadhiH, AdidIrghatvaM prAkRtatvAt, paramAvadhervA'dhovaya'vadhiryasya so'dho'- vadhirAtmA-niyatakSetraviSayAvadhijJAnI sa kadAcit samavahatena kadAcidanyatheti samavahatAsamavaha- teneti, 'eva'mityAdi, 'eva'miti yathA'dholokaH samavahatAsamavahataprakArAbhyAmavadherviSayatayokta evaM tiryaglokAdaya'tIpi, sugamAnI ca tiryaglokordhvalokakevalakalpasUtrANi, navaraM kevalaH-paripUrNaH sa cAsau svakAryasAmarthyAta kalpazca kevalajJAnamiva vA paripUrNatayeti kevalakalpaH, athavA kevalakalpaH samayabhASayA paripUrNastaM 'lokaM' cturdshrjvaatmkmiti|| vaikriyasamudghAtAnantaraM vaikriyaM zarIraM bhavatIti vaikriyazarIramAzrityAgholokAdijJAne prakAradvayamAha-'dohI'tyAdi sUtra camuSTayaM kaNThyam, navaraM viuvieNaM' ti kRtavaikriyazarIreNeti jJAnAdhikAra evedaparamAha- 'dohI tyAdipaJcasUtrI, dvAbhyAM sthAnAbhyAM' prakArAbhyAM 'deseNavi'tti dezena ca zrRNotyekena zrotreNaikazrotropaghAte sati, sarveNa vA'nupahatazrotrendriyo, yo vA sambhinnazroto'-bhidhAnalabdhiyuktaH sa sarvairindriyaiHzrRNotIti sarveNetivyapadizyate, 'eva miti yathA zabdAn dezasarvAbhyAM evaM rUpAdInapi, navaraM jihvAdezasya prasutyAnopaghAtAddezenAsvAdayatItyavaseyamiti / zabdazravaNAdayo jIvapariNamA uktAH, tatprastAvAt tatpariNAmAntarANyAha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -2, - uddezakaH-2 71 dohI'tyAdi, nava sUtrANi sugamAni, navaram, avabhAsate-dyotate dezena khadyotakatav, sarvataH pradIpavata, athavA avabhAsate-jAnAti sa ca dezataH phaDDakAvadhijJAnI sarvato'bhyantarAvadhiriti 1, eva'miti dezasarvAbhyAM prabhAsate-prakrarSeNa dyotate 2sa vikarotidezena hastAdivaikriyakaraNena, sarveNa sarvasyaiva kAyasyeti 3, 'pariyArei'ttimaithunaM sevate dezena manoyogAdInAmanyatamena, sarveNa yogatrayeNApi4, bhASAM bhASate dezena jihvAgrAdinA sarveNa samastatAlvAdisthAnaH 5,AhArayati dezena mukhamAtreNa sarveNa ojaAhArApekSayA 6, AhAramevapariNamayati0-pariNAma nayatiravalarasavibhAgeneti bhaktAzacadezasya plIhAdinA ruddhatvAd dezataH anyathA tusarvataH 7, vedayati-anubhavati, dezenahastAdinAavayavena sarveNa sarvAvayavairAhArasatkAnpariNamitapudgalAn iSTAniSTapariNAmataH 8, nirjarayati-tyajatyAhAritAn pariNAmitAn veditAn AhArapudgalAn dezenApAnAdinA sarveNa sarvazarIreNaiva prasvedavaditi 9, athavaitAnicaturdazApisUtrANi vivakSitaviSayavastvapekSayA neyAni, tatra dezasarvayojanA yathA dezenApI ti dezato'pizRNoti vivakSitazabdAnAMmadhye kAMzcicchRNotIti, sarveNApI'ti sarvatazca sAmastyena, sarvAnevetyarthaH, evaM rUpAdInapi, tathA vivakSitasya dezaM sarvaM vA vivakSitamavabhAsayatyevaMprabhAsayati evaM vikurvaNIyaMvikuruteparicAraNIyaMstrIzarIrAdiparicArayatibhASaNIyApekSayA dezato bhASAM bhASate sarvato veti abhyavahAryamAhArayati AhRtaM pariNamayati vedyaM karma vedayati dezataH sarvatovA, evaM nirjrytypi| dezasarvAbhyAMsAmAnyataHzravaNAdhuktaM vizeSavivakSAyAM pradhAnatvAd devAnA tAnAzritya tadAha-'dohI' tyAdi, etadapi vivakSitazabdAdiviSayApekSayA sUtracaturdazakaM neyamiti, dezataH sarvato vaa| ete'nantaroktA bhAvAH zarIra eva sati sambhavantIti devAnA ca pradhAnatvAta teSAmeva vyaktitaH zarIranirUpaNAyAha-'marue'tyAdi sUtrASTakaM kaNThayam, navaraM, maruto devA lokAntikadevavizeSAH,yata uktama-"sArasvatA 1ditya 2 vahyaya 3 ruNa4 gatoya 5 tuSitA'6vyAbAdha 7maruto 8'riSThA9zceti' tecaikazarIriNo vigrahe kArmaNazarIratvAt, tadanantaraM vaikriyabhAvAd dvizarIriNaH, dvayoH zarIrayoH samAhAro dvizarIraM tadasti yeSAM te tathA, athavA bhavadhAraNIyameva yadAtadaikazarIraH yadAtUttaravaikriyamapitadAdvizarIrAH, kinarAdhAstrayovyantarAH, zeSAbhavanapataya iti, parigaNitabhedagrahaNaM ca bhedAntaropalakSaNam, na tu vyavacchedArthaM, sarvajIvAnAmapi vigrahe ekazarIratvasyAnyadA dvizarIratvasya copapadyamAnatvAditi 8, ata eva sAmAnyata Aha-'devA duvihe'tyAdi kaNThyam, // sthAna - 2 - uddezakaH 2 - samAptaH sthAna-2 - uddezakaH3:vR. ukto dvitIyoddezakaH, atha tRtIya Arabhyate, asya cAnantareNa sahAyamabhisaMbandhaHanantaroddezake jIvapadArtho'nekadhoktaH, atra tu tadupagrAhakapudgalajIvadharmakSetradravyalakSaNapadArthaprarUpaNocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdimasUtrATakam mU. (81) duvihe sadde paM0 saM0-bhAsAsadde ceva nobhAsAsadde ceva, bhAsAsadde duvihe paM0 20. akkharasaMbaddhe ceva noakkharasaMbaddhe ceva, nobhAsAsaddeduvihe pannattetaM0-Aujjasadde ceva noAujjasadde caiva, Aujjasadde duvihe paM0 20-tate ceva vitate ceva, tate duvihe paM0 taM0-dhaNe ceva jhusire ceva, evaM vitate'vi, Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/3/81 noAunasadde duvihe paM0 taM0-bhUsaNasadde ceva nobhUsaNasadde ceva, nobhUsaNasadde duvihe paM0 taM0-tAlasade ceva lattiAsadde ceva, dohiM ThANehiM saduSpAte siyA, taMjahA-sAhannatANa caiva puggalANaM saTuppAe siyA bhijaMtANa ceva poggalANaM saTuppAe siyaa| vR.asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezakAntyasUtre devAnAMzarIraM nirUpitaM tadvAMzca zabdAdigrAhako bhavatItyatra zabdAstAvannirUpyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, sA ca sukaraiva, navaraM bhASAzabdo bhASAparyAptinAmakarmodayApAdito jIvazabdaH, itarastu nobhASAzabdaH 1, akSarasambaddho-varNavyaktimAna noakSarasambaddhastivatara iti 2, AtodyaM paTahAdi tasya yaH zabdaH satathA, noAtodyazabdovaMzasphoTAdiravaH 3, tataMyantrIvardhAdibaddhamAtodyaM, 4 taJca kiJcid ghanaM yathA pijanikAdikiJcicchuSiraM yathA vINApaTahAdikaMtajanitaHzabdastatodhanaH zuSirazceti vyapadizyate 5, vitataM tatavilakSaNaM tantryAdirahitaM tadapi dhanaM bhANakavat zuSiraM kAhalAdivat tajjaH zabdo vitato ghanaH zuSirazceti, catuHsthAnake punaridamevaM bhnnissyte||1|| tataM vINAdikaM jJeyaM, vitataM paTahAdikam / ghanaM tu kAzyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam" (iti), vivazrAprAdhAnyAca na virodhomantavya iti 6, bhUSaNaM nupUrAdi nobhUSamaM bhUSaNAdanyat 7, tAlo-hastatAlaH, lattiya'ttikaMsikAH, tAhi Atodyatvenana vivakSitAiti, athavA 'lattiyAsaddetti pArNiprahArazabdaH 8 // uktAH zabdabhedAH, 'itastatkAraNanirUpaNAyAha-'dohI'tyAdi, dvAbhyAM sthAnAbhyAM kAraNAbhyAMzabdotpAdaH syAd-bhavet 8, saMhanyamAnAnAMca' saGghAtamApadyamAnAnAM satAMkAryabhUtaHzabdotpAdaH syAt, paJcamyarthevASaSThItisaMhanyamAnebhyaityarthaH, pudgalAnAMvAdarapariNAmAnA yathAghaNTAlAlayoH,evaM bhidyamAnAnAM-viyojyamAnAnAMca ythaavNshdlaanaamiti|pudglsjaatbhedyorev kAraNanirUpaNAyAha mU. (82) dohiM ThANehiM poggalA sAhaNNaMti, taM0-saI vA poggalA sAhanaMti pareNa vA poggalA sAhannaMti 1 dohiM ThANehiM poggalA bhiJjati taM0-saiMvA poggalA bhijjaMti pareNa vA poggalA bhinaMti 2 / dohiM ThANehiM poggalA parisaDaMti, taM0-saI vA poggalA parisaDaMti pareNa vA poggalA parisADinaMti 3 evaM parivaDaMti 4 viddhaMsaMti 5 / duvihA poggalA paM0 20-bhinnA ceva abhinnA ceva 1, duvihA poggalA paM0 20-bheuradhammAceva nobheuradhammAcevara, duvihA poggalA paM0 20paramANupoggalA ceva noparamANupoggalA ceva 3, duvihA poggalA paM0 20-suhumA ceva bAyarA ceva 4, duvihA poggalA paM0 20-baddhapAsapuTThA ceva nobaddhapAsapuT caiva 5, duvihA poggalA pannattA, taM0-pariyAditacevaapariyAditacceva 6, duvihA poggalA pannattAtaM0-attA ceva aNattA ceva 7, duvihA poggalA paM0 -iTThA ceva aniThA ceva 8, evaM kaMtA 9 piyA 10 maNunnA 11 maNAmA 12, pR. 'dohI'tyAdi sUtrapaJcakaM kaNThayam, navaraM 'syavaM veti svabhAvena vA aghrAdiSviva pudgalAH saMhanyante-sambadhyante, karmakartRprayogo'yaM, pareNa vA-puruSAdinA vA saMhanyante-saMhatAH kriyante, karmaprayogo'yamevaMbhidyante-vighaTante, tathAparipatanti parvatazikharAderiveti, parizaTanti kuSThAdernimittAdagulyAdivat vidhvasyante-vinzyanti ghanapaTalavaditi // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM. 2, - uddezakaH-3 73 pudgalAneva dvAdazasUtryA nirUpayannAha-'duvihe tyAdi, bhinnAH-vicaTitA itare tvabhinnAH 1 svayamevabhidyata iti bhiduraMbhiduratvaM dharmo yeSAM temiduradharmANaH antarbhUtabhAvapratyayo'yaM, pratipakSaH pratItaeveti 2 paramAzcate aNavazcetiparamANavaH noparamANavaH-skandhAH, sUkSmAH yeSAMsUkSmapariNAmaH zItoSNasnigdharUkSalakSaNAzcatvAra eva ca sparzAste cabhASAdayaH, bAdarAstuyeSAM bAdaraH pariNAmaH paJcAdayazca sparzAste caudArikAdayaH 4 pAi~na spRSTA dehatvacA chuptA reNuvatpArzvaspRSTA- stato baddhAH-gADhataraM zliSTAH tanau toyavat pArzvaspRSTAzca te baddhAzceti rAjadantAditvAda baddhapArzvaspRSTAH,Ahaca- 'puTuMreNuMvata'mibaddhamappIkayaMpaesehiMti, eteca ghrANendriyAdi-grahaNagocarAH, tathA no vaddhAH kintu pArzvaspRSTA ityekapadapratiSedhaH zrotrendriyagrahaNagocarAH, yata uktm||1|| "puDhe suNei saI rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu / gaMdha rasaM ca phAsaM ca baddhapuTuM viyAgare" (tti), ubhayapadaniSedhe zrotrAdyaviSayAzcakSurviSayAzceti, iyamindriyApekSayA baddhapArzvaspRSTatA pudgalAnAM vyAkhyAtA, evaM jIvapradezApekSayA parasparApekSayA ca vyAkhyeyeti 5 'pariyAiya'tti vivakSitaMparyAyamatItAH paryAyAtItAH paryAttA vA-sAmastyagRhItaHkarmapudgalavat, pratiSedhaH sujJAnaH 6 AtAH-gRhItAH svIkRtA jIvena parigrahamAtrayatA zarIrAditayA vA 7 iSyante sma arthakriyArthibhiritISTAH 8 kAntAH-kamanIyA viziSTavarNAdiyuktAH 8 priyAH-prItikarAH indriyAhalAdakAH 10 manasA jJAyante zobhanA eta ityevaMvikalpamutpAdayantaH zobhanatvaprakarSAdhe te manojJAH 11 manaso matA-vallabhAH sarvasyApyupabhoktuH sarvadAcazobhamanatvaprakaSadiva niruktavidhinAmaNAmA 12 iti, vyAkhyAnAntaraMstvevaMiSTAH-vallabhAH sadaiva jIvAnAM sAmAnyena, kAntAH-kamanIyAH sadaiva tadmAvena, priyAH-adveSyA sarveSAmeva, manojJAH-manoramAH kathayA'pi, manaAmAmanaHpriyAzcintayA'pIti, vipakSaH sujJAnaH srvtreti|| mU. (83) duvihA saddA pannattAtaM0-attA ceva aNattA ceva, 1 evamiTThA jAva maNAmA 6 duvihA rUvA paM0 taM0-attA ceva aNattA ceva, jAva maNAmA, evaM gaMdhA rasA phAsA, evamikki ke cha AlAvagA bhANiyavvA vR. pudgalAdhikArAdeva taddharmAn zabdAdIn anantaroktasaviparyayAttAdivizeSaNaSaTkaviziSTAn 'duvihA sadde'tyAdisUtratriMzatA''ha-'duvihe'tyAdi, kaNThayA ceyamiti / uktAtAH pudgaladharmAH, samprati dharmAdhikArAjIvadharmAnAha mU. (84) duvihe AyAre paM020-nANAyAre ceva nonANAyAre caiva 1, nonANAyAre duvihe paM020-dasaNAyAre cevanodasaNAyAre cevara, nodaMsaNAyAre duvihe paMtaM0-carittAyAre caiva nocaritAyAre ceva 3, nocarittAyare duvihe paM020-tavAyAre ceva vIriyAyAre caiv4| dopaDimAo paM0 20-samAhipaDimA ceva uvahANapaDimA ceva 1, dopaDimAo paM0 taM0vivegapaDimA ceva viusaggapaDimA ceva 2, do paDimAo paM0 taMjahA-bhaddA ceva subhaddA ceva 3, do paDimAopaM020-mahAbhadAcevasavvatobhaddA ceva 4, dopaDimAopaM0 taM0-khuDDiyA ceva moyapaDimA mahalliyA ceva moyapaDimA 5, do paDimAo paM0 20-javamajhe ceva caMdapaDimA vairamajhe ceva caMdapaDimA 6, duvihe sAmAie paM0 20-agArasAmAie ceva aNagArasAmAie cev| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/3/84 vR. 'duvihe AyAre' ityAdi sUtracatuSTayaM kaNThayaM, navaraM AcAraNamAcArI vyavahAro jJAnaMzrutajJAnaM tadviSaya AcAraH kAlAdiraSTavidho jJAnAcAraH, Ahaca 119 11 "kAle vinae bahumANe uvahANe caiva tahaya ninhavaNe / vaMjaNamatya tadubhae aTThaviho nANamAyAro " (tti), nojJAnAcAraH - etadvilakSaNo darzanAdyAcAra iti, darzanaM samyakatvaM, tadAcAro niHzaGkitAdiraSTavidha eva, Aha ca // 2 // "nissaMkiya 1 nikkakhiya 2 nivvitigicchA 3 amUDhadiTThI 4 ya / uvavUha 5 thirIyakaraNe 6 vacchalla 7 pabhAvaNe 8 aTTha" (tti), nodarzanAcArazcAritrAdiriti, cAritrAcAraH samitiguptirUpo'STadhA, Aha ca"paNihANajogajutto paMcahiM samiIhiM tIhiM guttIhiM / esa caritAyAro aTThaviho hoi nAyavvo" (tti), // 3 // Aut - nocAritrAcArastapaAcAraprabhRtiH, tatra tapaAcAro dvAdazadhA, uktaM c|| 4 // "bArasihaMmivi tave sabmitaravAhire kusaladiTTe / agilAi aNAjIvI nAyavvo so tavAyAro " (tti), - vIryAcArastu jJAnAdiSveva zakteragopanaM tadanatikramazceti, uktaM c||5|| "anigUhiyabalavirio parakramai jo jahuttAmAutto / juMjai ya jahAdhAmaM nAyavvo vIriyAyAro " (tti) // atha vIryAcArasyaiva vizeSAbhidhAnAya SaTsUtrImAha- 'do paDime' tyAdi, pratimA pratipattiH pratijJetiyAvat, samAdhAnaM samAdhiH- prazastabhAvalakSaNaH tasya pratimA samAdhipratimA dazAzrutaskandhoktA dvibhedA zrutasamAdhipratimA sAmAyikAdicAritrasamAdhipratimA ca, upadhAnaMtapastatpratimopadhAnapratimA dvAdaza bhikSupratimA ekAdazopAsakapratimAzcetyevaMrUpeti / vivecanaM vivekaH- tyAgaH, sa cAntarANAM kaSAyAdInAM bAhyAnAM gaNazarIrabhaktaprAnAdInAmanucitAnAM tatpratipattirvivekapratimA, vyutsargapratimA kAyotsargakaraNameveti, 74 bhadrA-pUrvAdidikcatuSTaye pratyekaM praharacatuSTayakAyotsargakaraNarUpA ahorAtradvayamAneti, subhadrA'pyevaMprakAraiva sambhAvyate, adRSTatvena tu nokteti, mahAbhadrApi tathaiva, navaramahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtracatuSTayamAnA, sarvatobhadrA tu dazasu dikSu pratyekamahorAtrakAyotsargarUpA ahorAtradazakapramANeti, mokapratimAprasravaNapratimA, sA ca kAlabhedena kSudrikA mahatI ca bhavatIti, yata uktaM vyavahAre - "khuDDiyaM NaM moyapaDimaM paDivaNNasse "tyAdi, iyaM ca dravyataH pravaNaviSayA kSetrato grAmAderbahiH kAlataH zaradi nidAdye vA pratipadyate, bhuktvA cet pratipadyate caturddazabhaktena samApyate, abhuktvA tu SoDazabhaktena, bhAvatastu divyAdyupasargasahanamiti, evaM mahatyapi, navaraM bhuktvA cet pratipadyate SoDazabhaktena samApyate, anyathA tvaSTAdazabhakteneti, yavasyeva madhyaM yasyAH sA yavamadhyA, candra iva kalAvRddhihAnibhyAM yA pratimA sA candrapratimA, tathAhi-zuklapratipadi ekaM kavalamabhyavahRtya tataH pratidinaM kavalavRddhayA paJcadazA paurNamAsyAM Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH-3 75 kRSNapratipadicapaJcadazabhuktvApratidinamekaikahAnyA'mAvAsyAyAmekamevayasyAMmutatesAyavamadhyA candrapratimeti, yasyAMtu kRSNapratipadipaJcadazabhuktvA ekaikahAnyA'mAvAsyAyAmeka zuklapratipadi caikameva tataH punarekaikavRddhA pUrNimAyAM paJcadaza bhuGkte sA vajrasyeva madhyaM yasyAM tanvityarthaH sA vajramadhyA candrapratimeti, evaM bhikSAdAvapi vAcyamiti / / pratimAzcasAmAyikavatAmevabhavantIti sAmAyikamAha-'duvihe ityAdi, samAnAM-jJAnAdInA mAyo-lAbhaH samAyaH sa eva sAmAyikamiti, tad dvividham-agAravadanamArasvAmibhedAda, dezasaviratI ityrthH|| jIvadharmAdhikAra eva taddhantirANi 'doNhaM uvavAe' ityAdibhizcaturviMzatyA sUtrairAha mU. (85) doNhaM uvavAe paM0 20-devANa ceva neraiyANa ceva 1 doNhaM uvvaTTaNA paM0 taM0neraiyANa ceva bhavaNavAsINa ceva 2 doNhaM cayaNe paM0 20-joisiyANa ceva vemANiyANa ceva 3 doNhaMgabhavakkaMtI paM020-maNussANaceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANaceva4 doNhaM gabbhavatthANaM AhAre paM0 taM0-maNussANa ceva paMcediyatirikkhajoNiyANa ceva 5 doNhaM gabbhatthANaM vuDthI paM0 - maNussANa ceva paMceMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 6 evaM nivvuDDI 7 viguvvaNA 8 gatipariyAe 9 samugdhAte 10 kAlasaMjoge 11 AyAtI 12 maraNe 13 doNhaMchavipavyA paM020-maNussANaceva paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ceva 14 do sukkasoNitasaMbhavA paM0 taM0-maNussA gheva paMciMdiyatirikkhajoNiyA ceva 15 duvihA ThitI paM0 20-kAyadvitIceva bhavahitIceva 16doNhaMkAyaTTitI paM020-maNussANaM caiva paMciMdiyatirikkhajoNiyANa caiva 17 doNhaM bhavahitI paM0 taM0-devANa ceva neraiyANa gheva 18 duvihe Aue paM0 taM-addhAue caiva bhavAue ceva 19 doNhaM addhAue paM0 20-maNussANa ceva paMcediyatirikkhajoNiyANa ceva 20 bhavAue paM0 20-devANa ceva neraiyANa ceva 21 duvihe kamme paM0 taM0-padesakamme ceva anubhAvakamme ceva 22 do ahAuyaM pAleMti devacceva neraiyaccheva 23 doNhaM AAuyasaMvaTTae paM0 taM0-maNussANa ceva paMcediyatirikkhajoNiyANa ceva 24 / / vR. sugamAni caitAni navaraM 'doNhaM'tidvayorjIvasthAnakayorupapatanamupapAto-garbhasaMmUrchanalakSaNajanmaprakAradvayavilakSaNo janmavizeSa iti, dIvyanti iti devAH-caturnikAyAH surA nairayikAH prAgvatteSAm 1, udvarttanamudvartanA tatkAyAnnirgamomaraNamityarthaH, tacca nairayikabhavanavAsinAmevaivaM vyapadizyate, anyeSAM tumaraNameveti, nairayikANAM-nArakANAM tathA bhavaneSu-adholokadevAvAsavizeSeSu vastuM zIlameSAmiti bhavanavAsinasteSAm 2, cyutizcayavanaM maraNamityarthaH, tacca jyotiSkavaimAnikAnAmeva vyapadizyate, jyotiSSunakSatreSu bhavAH jyotiSkAH, zabdavyutpattireveyaM, pravRttinimittAzrayaNAttu candrAdayo jyotiSkA iti, vimAneSu-UrddhalokavarttiSu bhavAH vaimAnikAH-saudharmAdivAsinasteSAM 3, ___ garbhe garbhAzayevyutkrAntiH-utpattirgarbhavyutkrAntiH, manorapatyAnimanuSyAsteSAM, tiro'JcantigacchantItitiryaJcasteSAM sambandhinI yoniH-utpattisthAnaMyeSAMtetiryagyonikAH,tecaikendriyAdayo'pi bhavantIti viziSyante-paJcendriyAzca tetiryagyonikAzceti paJcendriyatiryagyonikAsteSAm 4,tathA dvayoreva garbhasthayorAhAro'nyeSAM garbhasyaivAbhAvAditi 5, vRddhiH-zarIropacayaH 6, nivRddhistaddhA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/3/85 nirvAtapittAdibhiH, nizabdasyAbhAvArthatvAt, nivarA kanyotyAdivat 7, vainiyalabdhimatAM vikurvaNA gatiparyAyaH - calanaM mRtvA vA gatyantaragamanalakSaNaH, yacca vaikriyalabdhimAn garbhAnnirgatya pradezato bahiH saGgrAmayati sa vA gatiparyAyaH, uktaM ca bhagavatyAM - "jIve NaM bhaMte! gabbhagae samANe Neraiesa uvavajrejjA ? gotamA ! atthegaie ucavajjejjA atthegaie no uvavajjejjA, se keNaTTeNaM0 ? gotamA ! seNaM sannI paMciMdie savvAhipajattIhiM pajjattae vIriyaladdhIe viubvialaddhIe parA-nIyaM AgataM soccA nisamma paese nicchubhae 2 veuvviyasamugdhAeNaM samohannai 2 cauraMgiNi seNaM viuvvai 2 cAuraMgiNIe senAe parAnIeNaM saddhiM saMgAmaM saMgAmeI" tyAdi 9, 1 1 samudghAto mAraNAntikAdiH 10, kAlasaMyogaH - kAlakRtAvasthA 11, AyAtiH- garbhAnnirgamo 12, maraNaM-prANatyAgaH 13, 'doNhaM chavipavva 'tti dvayAnAM ubhayeSAM 'chavi' tti matublopAcchavimantitvagvanti 'pavva' tti parvANi sandhibandhanAni chaviparvANi kvacit 'chaviyatta' tti pAThaH tatra chaviyogAcchaviH sa eva chavikaH sa cAsau 'atta' tti AtmA ca zarIraM chavikAtmeti, 'chavipatta' tti pAThAntare chaviH prAptA jAtetyarthaH, garbhasthAnAmiti sarvatra sambandhanIyam 14, 'do sukke' tyAdi, dvayoH zukraretaH zoNitam - ArttavaM tAbhyAM sambhavo yeSAM te tathA 15, 'kAyaTThiti'ttikAye-nikAye pRthivyAdisAmAnyarUpeNa sthitiH kAyasthitiH asaGkhyotsa piNyAdikA, bhave bhavarUpA vA sthitiH bhavasthitirbhavakAla ityarthaH 16, 'dohaM' ti dvayAnAmubhayeSAmityarthaH, kAyasthitiH saptASTabhavagrahaNarUpA, pRthivyAdInAmapi sA'sti, na cAnena tadvayavacchedaH, ayogavyavacchedaparatvAt sUtrANAmiti 17, 'doNhe 'tyAdi, devanArakANAM bhavasthitireva, devAdeH punardevAditvenAnutpatteriti 18, 'duvihe' ityAdi addhA - kAlaH taThapradhAnamAyuH karmavizeSo'ddhAyuH, bhavAtyaye'pi kAlAntarAnugAmItyartho, yathA manuSyAyuH, kasyApi bhavAtyaya eva nApagacchatyapi tu saptASTabhavamAtraM kAlamutkarSato'nuvarttata iti, tathA bhavapradhAnamAyurbhavAyuH, yadbhAvAtyaye avagacchatyeva na kAlAntaramanuyAti, yathA devAyuriti, 19, 'doha' mityAdi sUtradvayaM bhAvitArthameva 21, 'duvihe kamme ' ityAdi, pradezA evapudgalA eva yasya vedyante na yathA baddho rasastaThapradezamAtratayA vedyaM karma pradezakarma yasya tvanubhAvo yathAbaddharaso vedyate tadanubhAvato vedyaM karmAnubhAvakarmeti 22, 'do' ityAdi, yathAbaddhamAyuryathAyuH pAlayanti anubhavanti nopakramyate taditiyAvaditi, 'devA neraiyAvi ya asaMkhavAsAuyA ya tirimaNuyA / // 1 // uttamapurisA yatahA caramasarIrA ya niruvakamA ' 76 iti vacane satyapi devanArakayoreveha bhaNanaM dvisthAnakAnurodhAditi / 'doNha' mityAdi, saMvarttanamapavarttanaM saMvarttaH sa eva saMvarttakaH, upakrama ityarthaH, AyuSaH saMvarttakaH AyuH saMvarttaka iti 23 } paryAyAdhikArAdeva niyatakSetrAzritatvAt kSetravyapadezyAn pudgalaparyAyAnabhidhitsuH 'jaMbUddIve' ityAdinA kSetraprakaraNamAha mU. (86) jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA [paM0 taM0] bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM NAtivaTTaMti AyAmavikkhaMbhasaMThANapariNAheNaM taM0-bharahe ceva eravae ceva, evameeNamahilAveNaM himavae ceva herannavate ceva, harivAse caiva rammayavAse ceva, jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa puracchimapaccatthimeNaM do khittA[paM0 taM0 ] bahusamatullA avisesa jAva Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthAnAGga sUtram 2/3/86 yathAsattinyAyAzrayaNAcca jambUdvIpasya dakSiNe bhAge bharatamAhimavataH, tasyaivottare bhAge airavataM zikhariNaH parata iti, eva'miti bharatairavatavat etainAbhilApena' 'jaMbUddIvedIvemaMdarasse' tyAdinA uccAraNenApAraM sUtradvayaM vAcyaM, tayozcAyaM vizeSaH- 'hemadae ceve'tyAdi, tatra haimavataM dakSiNato himavanmahAhimavatormadhye hiraNyavatamuttarataH rukmizikhariNorantaH harivIM, dakSiNato mahAhimavanniSadhayorantaH ramyakavarSaM cottarato nIlarukmiNorantariti, 'jaMbUddIve ityAdi, 'puracchimapaJcasthimeNaM tipurastAt-pUrvasyAdizi pazcAt-pazcimAyAmityarthaH, yathAkrama, pUrvazcAsau videhazceti pUrvavidehaH, evamaparavideha iti, eteSAMcAyAmAdigranthAntarAdavaseyamiti / 'jaMbU'ityAdi, dakSiNena devakuravaH uttareNauttarakuravaH, tatraAdyA vidyuprabhasaumanasAbhidhAnavakSaskAraparvatAbhyAMgajadantAkArAbhyAmAvRtAH, itare tu gandhamAdanamAlyavaddhyAmAvRtAH, ubhaye cAmI arddhacandrAkArAH dakSiNottarato vistRtAH, ttprmaannNcedm||1|| 'aThThasayA bAyAlA ekkArasa sahasa do kalAo y| vikkhaMbho ya kurUNaM te vannasahassa jIvA siM" pUrvAparAyAmAzcaitA iti, 'mahaimahAlaya'ttimahAntau gurU atIti atyantaM mahasAM tejasAM mahAnAM vA-utsavAnAmAlayau-Azrayau mahAtimahaAlayau mahAtimahAlayau vA samayabhASayA mahAntAvityarthaH, mahAdrumau prazastatayA AyAmo-daiy viSkambho-vistAraH uccatvam ucchrayaH udvaidhobhuvi pravezaH saMsthAnam-AkAraH pariNAhaH-paridhiriti, tatrAnayoH prmaannm||1|| "rayaNamayA puSphaphalA vikkhaMbho aTTa aTTha uccattaM / joyaNamaDubveho khaMdho dojoyaNuviddho // 3 // bhavaNaM kosapamANaM sayaNijnaM ttth'nnaaddhiysurss| tisu pAsAyA sAlesu tesu sIhAsaNA rammA" (iti), zAlmalyAmapyevameveti, kUTAkArA-zikharAkArA zAlmalI kUTazAlmalIti saMjJA, suSTu darzanamasyA iti sudarzanetIyamapi saMjJeti, 'tattha'tti tayormahAdrumayoH 'mahe'tyAdi mahatI Rddhi:AvAsaparivAraralAdikA yayostau maharddhikau yAvadagrahaNAt 'mahajjuiyA mahAnubhAgA mahAyasA mahAbala'tti, tatra dyutiH-zarIrAbharaNadIptiH anubhAgaH-acintyAzaktirvaikriyakaraNAdikA yaza:khyAtiH balaM-sAmarthya zarIrasya saukhyam-AnandAtmakaM, 'mahesakkhA' iti kvacitpAThaH, mahezaumahezvarAvityAkhyAyayostI mehazAkhyAviti, palyopamaMyAvat sthitiH-AyuryayostautathA / garuDa:suparNakumArajAtIyaH veNudevo nAmnA, aNADhiutti nAmnA / / mU(87)jaMbUmaMdarassapabvayassaya uttaradAhiNeNaM dovAsaharapavvayA (paM020-bahusamatullA avisesamANattA annamannaM nAtivati AyAmavikkhaMbhucatovvehasaMThANapariNAheNaM, taMjahAcullahimavaMte ceva siharicceva, evaM mahAhimavaMte caiva ruppiJceva, evaM nisaDhe ceva nIlavaMte ceva, jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM hemavaMteraNNavatesu vAsesu do vaTTavetaDDhapavvatA [paM0 taM0- bahusamatullA avisesamaNANattA jAva saddAvAtI ceva viyaDAvAtIceva, tattha NaM do devA mahiDDiyA jAva paliovamaTTitIyA parivasaMti taM0-sAtI ceva pabhAse ceva, jaMbUmaMdarassa uttaradAhiNeNaM harivAsarammatesuvAsesudo vaTTayeyapavvayA(paM0 taM0-bahusama0 jAvagaMdhAvAtIcevamAlavaMtapariyAe ceva, tattha NaM do devA mahiDDiyA ceva jAva paliovamadvitIyA parivasaMti, taM0-aruNe Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthAnAna sUtram 2/3/86 yathAsattinyAyAzrayaNAcca jambUdvIpasya dakSiNe bhAge bharatamAhimavataH, tasyaivottare bhAge airavataM zikhariNaH parata iti, eva miti bharatairavatavat etainAmilApena' 'jaMbUddIvedIvemaMdarasse tyAdinA uccAraNenApAra sUtradvayaM vAcyaM, tayozcAyaM vizeSaH- "hemavae cevetyAdi, tatra haimavataM dakSiNato himavanmahAhimavatormadhye hiraNyavatamuttarataH rukmizikhariNorantaH harivarSa, dakSiNato mahAhimavaniSadhayorantaH ramyakavarSaM cottarato nIlarukmiNorantariti, 'jaMbUddIve' ityAdi, 'puracchimapaccasthimeNaM tipurastAt-pUrvasyAM dizipazcAt-pazcimAyAmityarthaH, yathAkrama, pUrvazcAsau videhazceti pUrvavidehaH, evamaparavideha iti, eteSAMcAyAmAdigranthAntarAdavaseyamiti / 'jaMbU'ityAdi, dakSiNena devakuravaH uttareNauttarakuravaH, tatraAdyA vidyuprabhasaumanasAbhidhAnavakSaskAraparvatAbhyAMgajadantAkArAbhyAmAvRtAH, itare tu gandhamAdanamAlyavaddhyAmAvRtAH, ubhaye cAmI arddhacandrAkArAH dakSiNottarato vistRtAH, tatpramANaM cedm||1|| 'aTThasayA bAyAlA ekArasa sahasa do klaaoy| vikkhaMbho ya kurUNaM te vannasahassa jIvA siM" pUrvAparAyAmAzcaitA iti, 'mahaimahAlaya'tti mahAntau gurU atI tiatyantaM mahasAM tejasAM mahAnAM vA-utsavAnAmAlayau-Azrayau mahAtimahaAlayau mahAtimahAlayau vA samayabhASayA mahAntAvityarthaH, mahAdrumau prazastatayA AyAmo-daiy viSkambho-vistAraH uccatvam-ucchrayaH udvaidhobhuvi pravezaH saMsthAnam-AkAraH pariNAhaH-paridhiriti, tatrAnayoH prmaannm||1|| "rayaNamayA pupphaphalA vikkhaMbho aTTa aTTha uccattaM / joyaNamaddhavveho khaMdho dojoyaNuviddho // 3 // bhavaNaM kosapamANaM sayaNijaM tattha'NADhiyasurassa / tisu pAsAyA sAlesutesu sIhAsaNA rammA" (iti), zAlmalyAmapyevameveti, kUTAkArA-zikharAkArA zAlmalI kUTazAlmalIti saMjJA, suSTu darzanamasyA iti sudarzanetIyamapi saMjJeti, 'tatya'tti tayormahAdrumayoH 'mahe' tyAdi mahatI RddhiHAvAsaparivAraratlAdikA yayostau maharddhikau yAvadagrahaNAt 'mahajjuiyA mahAnubhAgA mahAyasA mahAbala'tti, tatradyutiH-zarIrAbharaNadIptiH anubhAgaH-acintyAzaktikriyakaraNAdikA yaza:khyAtiH balaM-sAmarthya zarIrasya saukhyam-AnandAtmakaM, 'mahesakkhA' iti kvacitpAThaH, mahezaumahezvarAvityAkhyA yayostI mehazAkhyAviti, palyopamaMyAvata sthitiH-AyuryayostI tthaa| garuDa:suparNakumArajAtIyaH veNudevo nAmnA, aNADhiutti nAmnA // mU. (87)jaMbUmaMdarassapavvayassa ya uttaradAhiNeNaMdovAsaharapavvayA[paM020-bahusamatullA avisesamANattA annamannaM nAtivati AyAmavikkhaMbhucatovvehasaMThANapariNAheNaM, taMjahAcullahimavaMte ceva sihariccheva, evaM mahAhimavaMte caiva ruppiceva, evaM nisaDhe caiva nIlavaMte ceva, jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM hemavaMteraNNavatesu vAsesu do vaTTavetaDpavvatA [paM0 taM0-] bahusamatullA avisesamaNANattA jAva sadAvAtI ceva viyaDAvAtIceva, tattha NaM do devA mahiTiyA jAva paliovamadvitIyA parivasaMti taM0-sAtI ceva pabhAse ceva, jaMbUmaMdarassa uttaradAhiNeNaM harivAsarammatesuvAsesudo vaTTayeyaDDapavvayApiM020-bahusama0 jAvagaMdhAvAtIcevamAlavaMtapariyAe ceva, tattha NaM do devA mahiDDiyA ceva jAva paliovamadvitIyA parivasaMti, taM0-aruNe Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -3 ceva paume ceva, jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM devakurAe puvvAvare pAse etya NaM AsakkhaMdhagasarisA addhacaMdasaMThANasaMThiyA do vakkhArapavvayA paM0 taM0- bahusamA jAva somanase caiva vijuppabhe ceva, jaMbUmaMdara0 uttareNaM uttarakurAe puvvAvare pAse ettha NaM AsakkhaMdhagasarisA addhacaMdasaMThANasaMThiyA do vakkhArapavvayA paM0 taM0- bahu0 jAva gaMdhamAyaNe ceva mAlavaMte ceva, jaMbUmaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do dIhaveyuGkapavvayA paM0 taM0- bahusamatullA jAva bhArahe ceva dIhaveyaDDhe erAvate ceva dIhaveyaDe, bhArahaNaM dIhaveyaDDhe do guhAo paM0 taM0- bahusamatullAo avisesamaNANattAo annamannaM nAtivati AyAmavikkhaMbhucdyattasaMThANapariNAheNaM, taM0- timisaguhA ceva khaMDagappavAyaguhA ceva, tatthaNaM do devA mahiDDiyA jAva paniovamadvitIyA parivasaMti, taM0-kayamAlae ceva naTTamAlae ceva, erAvayae gaM dIhaveyaDDe do guhAo paM0 taM0-jAva kayamAlae ceva naTTamAlae ceva / jaMbUmaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMte vAsaharapavvae do kUDA paM0 taM0- bahusamatullA jAva vikhaMbhucatta saMThANapariNAheNaM, taM0 - cullahimavaMtakUDe ceva vesamaNakUDe ceva, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM mahAhimavaMte vAsaharapavvae do kUr3A paM0 taM0- bahusama0 jAva mahAhimavantakUDe ceva veruliyakUDe ceva, evaM nisaDhe vAsaharapavvae do kUDA paM0 taM0 - bahusamA0 jAva nisaDhakUDe caiva ruyagappabhe ceva jaMbUmaMdara uttareNaM nIlavaMte vAsaharapavvae do kUr3A paM0 taM0- bahusama0 jAva taM0- nIlavaMtakUDe ceva uvadaMsaNakUDe ceva, evaM ruppiMmi vAsaharapavvae do kUr3A paM0 bahusama0 jAva taM0-rUppikUDe ceva maNikaMcaNakUDe ceva, evaM siharimi vAsaharapavvate do kUr3A paM0 taM0- bahusama0 jAva taM0siharikUDe ceva tigiMchikUDe ceva vR. 'jaMbU' ityAdi, varSaM kSetravizeSaM dhArayato vyavasthApayata iti varSadharI 'cullo' tti mahadapekSayA laghurhimavAn cullahimavAn bharatAnantaraH, zikharI punaryatparamairavatam, tau ca pUrvAparato lavaNasamudrAcabaddhAvAyAmatazca // 1 // 'cauvIsa sahassAiM nava sa sae joyaNANa battIse / cullahimavaMtajIvA AyAmeNaM kaladdhaM ca ' 24932 evaM zikhariNo'pi tathA bharatadviguNavistArI yojanazatocchrAyau paJcaviMzatiyojanAvagADhI AyatacaturasrasaMsthAnasaMsthitI, pariNAhastu tayoH - 'paNayAlIsa sahassA sayamegaM nava ya bArasa kalAo / arddha kalAe himavaMtaparirao sihariNo ceva ' (tti), 119 11 19. 4510912%. %, 'eva'miti yathA himavacchikhariNI 'jaMbuddIve' tyAdinA'- bhilApenoktau evaM mahAhimavadAdayo'pIti, tatra mahAhimavA~lladhvapekSayA, saca dakSiNataH rukmI cottarataH, evameva niSadhanIlavantI, navaraM eteSAmAyAmAdayo vizeSataH kSetrasamAsAd avaseyAH, kiJcittu tadgAthAbhirevocyate // 1 // // 2 // 'pacasae chavIse chacca kalA vitthaDaM bharahavAsaM / dasasaya bAvanna'hiyA bArasa ya kalAo himavaMte hemavae paMcahiyA egavIsasayA u paMca ya kalAo / 79 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/3/87 // 7 // dasahiyabAyAlasayA dasa ya kalAo mahAhimave // 3 // harivAse egavIsA culasIi sayA kalA ya ekkAya / solasasahassa aTThaya bAyAlA do kalA nisaDhe // 4 // tettIsaM ca sahassA chacca sayA joyaNANa culasIyA / cauro ya kalA sakalA mahAvidehassa vikkhaMbho joyaNasayamuvviddhA kaNagamayA sihricullhimvNtaa| ruppimahAhimavaMtA dusauccA ruppakaNagamayA // 6 // cattAri joyaNasae ubviddhA nisaDhanIlavantA y| nisaho tavaNijamao verulio nIlavaMtagiri ussehacaubbhAgo ogAho pAyaso ngvraannN| vaTTaparihI u tiuNo kiMcUNachabhAyajuttoya (tti), caturasraparidhistu AyAmaviSkambhadviguNa iti / 'jaMbU' ityAdi 'do vaTTaveyadyapavvaya'tti, dvau vRttau palyAkAratvAd vaitADhyau nAmataH tau ca tau parvatau ceti vigrahaH, sarvataH sahaparimANau rajatamayau, tatra haimavate zabdApAtI, uttaratastu airaNyavate vikaTApAtIti, 'tattha'tti tayovRttavaitADhyayoH krameNa svAtiprabhAsau devau vasataH, tmvnbhaavaaditi| evaMharivarSegandhApAtI ramyagavarSe mAlyavat-paryAyo devau ca kra mennaiveti|| _ 'jaMbU'ityAdi 'puvvAvare pAse'tti, pArzvazabdasya pratyekaM sambandhAt pUrvapArve'parapArve ca, kiMbhUte ? - "etya'tti prajJApakenopadayamAne krameNa saumanasavidyubabhau prajJaptI, kimbhUtau ?azvaskandhasadhzAvAdau nimnau paryavasAna unnatI, yato niSadhasamIpe catuHzatocchritau merusamIpe tu paJcazatocchritAviti, Aha c||1|| "vAsaharagiriteNaM ruMdA paMceva joynnsyaaii| cattArisauviddhA ogADhA joyaNANa sayaM // 2 // paMcasae uviddhA ogADhA paMca gaauysyaaii| ___ aMgulaasaMkhabhAgo vicchinnA maMdarateNaM / vakkhArapavvayANaM AyAmo tIsa joynnshssaa| donni ya sayA navahiyA chacca kalAo cauNhaM pi" (tti), 'avaddhacaMda'tti apakRSTamarddhaM candrasyApArddhacandrastasya yatsaMsthAnam-AkAro gajadantAkRtirityarthaH, tenasaMsthitAvapArddhacandrasaMsthAnasaMsthitau, arddhacandrasaMsthAnasaMsthitAvitikvacitpAThaH, tatraarddhazabdena vibhAgamAtraM vivakSyate, natu samapravibhAgateti, tAbhyAM cArddhacandrAkArAdevakuravaH kRtA, ata eva vakSArAkArakSetrakAriNau parvatau vakSAraparvatAviti / 'jaMbU' ityAdi tathaiva, navaraM aparapArve gandhamAdanaH pUrvapArve mAlyavAniti / 'do dIhaveya'tti, vRttavaitADhyavyavacchedArthaM dIrghagrahaNaM, vaitADhyau vijayADhyau veti saMskAraH,taca bharatairAvatayormadhyabhAgepUrvAparatolavaNodadhiM spaSTavantau paJcaviMzatiyojanocchritI tatpAdAvagADhau paJcAzadvistRtau AyatasaMsthitI sarvarAjatAvubhayato bahiH kAJcanamaNDanAzAviti, Aha ca // 1 // "paNuvIsaM uviddho pannAsaMjoyaNANa vicchinno| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH-3 veyadhorayayamao bhArahakhettassa mjjhmmi||" (tti), 'bhArahae NamityAdi, vaitAdaye'paratastamizrAgRhA girivastArAyAmA dvAdazayojanavistArA'STayojanocchrayA AyatacaturasrasaMsthAnA vijayadvArapramANadvArA vajrakapATapihitA bahumadhye dviyojanAntarAbhyAM triyojanavistArAbhyAmunmagnajalAnimagnajalAbhidhAnAbhyAM nadImyAM yuktA, tadvat pUrvataH khaNDaprapAtA guheti / 'tattha NaM'ti tayoH tamiAstrAyAM guhAyAM kRtamAlyaka itarasyAM nRttamAlaka iti| "erAvae' ityAdi tathaiva / _ 'jaMbU' ityAdi, himavadvarSadharaparvate hyekAdaza kUTAni siddhAyatana 1 kSullahimavat 2 bharata 3 ilA 4 gaGgA 5 zrI rohitAMzA 7sindhu 8 surA 9 haimavata 10 vaizramaNa 11 kUTAbhidhAnAni bhavanti, pUrvadizi siddhAyatanakUTaMtataH krameNAparato'nyAni sarvaratnamayAnisvanAmadevatAsthAnAni paJcayojanazatocchrayANi tAvadeva mUle vistRtAni upari tadarddhavistRtAni, Adhe siddhAyatanaM paJcAzadyojanAyAmaM tadarddhaviSkambha SaT trizaduccaM aSTayojanAyAmaizcaturyojanaviSkambhapravezaistribhidvArairupetaM jinapratimASTottarazatasamanvitaM, zeSeSu prAsAdAH sArddhadviSaSTiyojanoccAstadavistRtAstavAsidevatAsiMhAsanavanta iti / iha tuprakRtanaganAyakanivAsabhUtatvAddevanivAsabhUtAnAM teSAMmadhye AdyatvAcca himavatkUTaM gRhItaM sarvAntimatvAcca vazravaNakUTaM dvisthAnakAnurodheneti, Aha c||1|| "katyai desaggahaNaM katthaidheppaMti nirvsesaaii| ukkamakamujuttAI kAraNavasao niuttaaii|" -ti kUTasaGagrahazcAyaM"veyaDDa 9 mAlavaMte 9 vijuppaha 9 nisaha 9 nIlavaMte ya 9 / nava nava kUDA bhaNiyA ekArasa sihari 11 himavaMte 11 // // 2 // ruppi 8 mahAhimavaMte 8 somanase 7 gNdhmaaynnngey| __ aTTha'ha satta satta yavakkhAragirIsucattAri // " (tti) 'jaMbU' ityAdi, mahAhimavati hyaSTau kUTAni, siddha 1 mahAhimavat 2 haimavat 3 rohitA4 hI 5harikAntA 6hari7 vaiDUrya 8 kUTAbhidhAnAni, dvygrhnneckaarnnmuktmiti| 'eva'mityAdi, evaMkaraNAt 'jaMbU' ityAdirabhilApo'zyaH, niSadhavarSadharaparvatehisiddha 1 niSedhara harivarSaprAgvideha 4 hari 5 dhRti 6 zItodA 7 aparavideha 8 rucakAravyAni 9 svanAmadevatAni nava kUTAni, ihApi dvitIyAntyorgrahaNaM prAgvad vyAkhyeyamiti / 'jaMbU'ityAdi, nIlavarSadharaparvate hi siddha 1 nIla 2 pUrvavideha 3 zItA 4 kIrti 5 nArIkAntA 6'paravideha 7 ramyaka 8 upadarzanA 9 khyAni nava kUTAni, ihApi dvitIyAntyagrahaNaM prAgvaditi / "eva'mityAdi, rukmivarSadhare hi siddha 1 rukmi 2 ramyaka 3 narakAntA 4 buddhi 5 raupyakUlA 6 hairaNyavat 7 maNikAJcanakUTA 8 khyAni aSTa kUTAni, dvayAbhidhAnaM ca prAgvaditi / _ 'eva'mityAdi zikhariNihi varSadhare siddha 1 zikhari 2 hairaNyavata 3 surAdevI 4 raktA 5 lakSmI 6 suvarNakUlA7raktodA 8 gandhApAti 9airAvatI 10tigicchikUTA 11 ravyAni ekAdaza kUTAni, ihApi dvayorgrahaNaM tathaiveti / / // 1 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 sthAnAGga sUtram 2/3/88 mU. (88) jaMbUmaMdara0 uttaradAhiNeNaM cullahimavaMtasiharIsu vAsaharapavvayesu do mahaddahA paM0 taM0 - bahusamatullA avisesamaNANattA annamannaM nAttivadRMti, AyAmavikkhaMbhauvvehasaMThANapariNAheNaM, taM0 - paumaddahe ceva puMDarIyadahe ceva, tattha NaM do deva yAo mahaDDiyAo jAva paliovamadvitIyAo parivasaMti, taM0 - sirI ceva lacchI ceva, evaM mahAhimavaMtaruppIsu vAsaharapavvaesu do mahaddahA paM0 taM0 - bahusama0 jAva taM0 - mahApaumaddahe ceva mahApoMDarIyaddahe ceva, devatAo hiricaiva buddhiceva, evaM nisaDhanIlavaMtesu tigiMchiddahe ceva kesariddahe ceva, devatAo dhitI ceva kitticceva, jaMbUmaMdara dAhiNeNaM mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo mahApaumaddahAo dahAo do mahAnaIo pavahaMti, taM0-rohiyaceva harikaMtaceva, evaM nisaDhAo vasaharapavvatAo tigiMkhiddahAo do sa0 taM0 - hariceva sIoacceva, jaMbUmaMdara0 uttareNaM nIlavaMtAo vAsaharapavvatAo kesaridahAo do mahAnaIo pavahaMti, taM0 - sItA caiva nArikaMtA ceva, evaM ruppIo vAsaharapavvatAo mahApaDarIyaddahAo do mahAnaIo pavahaMti, taM0 narakaMtA ceva ruppakUlA ceva, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM bharahe vAse do pAyaddahA paM0 taM0 - bahusama0 taM0 - gaMgappavAtaddahe caiva siMdhuppavAyaddahe ceva / - evaM himavae vAse dopavAyaddahA paM0 taM0- bahu0 taM0-rohiyappavAtaddahe ceva rohiyaMsapadAttaddahe gheva, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM harivAse vAse do pavAyaddahA paM0 bahusama0 taM0 haripavAtaddahe ceva harikaMtapavAtadda he ceva, jaMbUmaMdarauttaradAhiNeNaM mahAvidehavAse do pavAyaddahA paM0 bahusama0 jAva sIappavAtasaddahe ceva sItodappavAyadahe ceva, jaMbUmaMdarassa uttareNaM rammae vAse do pavAyaddahA paM0 taM0- bahu0 jAva narakaMtappavAyaddahe ceva nArIkaMtappavAcaddahe ceva, evaM haravate vAse do pAyaddahA paM0 taM0- bahu0 suvatrakUlappavAsaddahe caiva rupakUlappavAyaddahe ceva, jaMbUmaMdarauttareNaM eravae vAse do pavAyaddahA paM0 bahu0 jAva rattappavAyaddahe ce rattAvaippavAyaddahe ceva, jaMbUmaMdaradAhiNaNaM bharahe vAse do mahAnaIo paM0 bahu0 jAva gaMgA ceva siMdhu ceva, evaM jaghA pavAtaddahA evaM naIo bhANiyavvAo, jAva eravae vAse do mahAnaIo paM0 - bahusamatullAo jAva rattA ceva rattavatI caiva // - vR. 'jaMbU' ityAdi, iha ca himavadAdiSu SaTsu varSadhareSu krameNaite padmAdayaH SaDeva hradAH, // 1 // ( tadyathA) - " paume ya 1 mahApaume 2 tigiMchI 3 kesarI 4 dahe ceva / harae mahapuMDarie 5 puMDarIe caiva ya da dahAo / " himavata upari bahudhyabhAge padmahrada iti padmahadanAmA hRdaH, evaM zikhariNaH pauNDarIkaH, tau ca pUrvAparAyatI sahaM paJcazatavistRtau catuSkoNI dazayojanAvagADhau ratakUlI vajramayapASANaNI tapanIyatalI suvarNamadhyarajatamaNivAlukau caturddazamaNisopAnau zubhAvatArau toraNadhvacchatrAdivibhUSito nIlotpalapuNDarIkAdicita vicitrazakunimatsyavicaritau SaTpadapaTalopabhogyAviti / 'tattha NaM' ti, tayoH - mahAhradayorddhe devate parivasataH, padmahUde zrIH pauNDarIke lakSmIH, te ca bhavanapatinikAyAbhyantarabhUte, palyopamasthitikatvAd, vyantaradevInAM hi palyopamArddhamevAyurutkarSato'pi bhavati, bhavanapatidevInAM tUtkarSato'rddhapaJcamapalyopamAnyAyurbhavatIti, Aha ca - "adbhuTTha addhapaMcama paliovama asurajuyaladevINaM / 119 11 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 2, - uddezakaH -3 83 sesavaNadevayANaM desUNaM addhapaliyamukkosaM // " (ti), tayozca mahAhRdayormadhye yojanamAne padye arddhayojanabAhalye dazAvagAhe jalAlantAd dvikozocchraye vajra 1 riSTha 2 vaiDUrya 3 mUla 1 kanda 2 nAle vaiDUrya 1 jAmbUnada 2mayavAhyA 1 bhyantarapatre kanakakarNike tapanIyakesare, tayoH karNike arddhayojanamAne tadarddhabAhalye tadupari devyorbhavane iti / 'eva 'mityAdi, mahAhimavati mahApadmo rukmiNi tu mahApauNDarIkaH, tau ca dvisahasrAyAmI tadarddhaviSkambhI dviyojanamAnapadmavyAsavantI, tayordevate parivasato mahApadme hUIrmahApuNDarIke buddhiriti / 'eva 'mityAdi, niSadhe tigiMchahUde dhRtirdevatA nIlavati kesarihrade kIrttidevatA, tauca hUdau caturdvisahAyAmaviSkambhAviti, bhavati cAtra gAthA - 11911 "eesu surabahUo vasaMti palioyamadvitIyAo / sirihiridhitikittIo buddhIlacchIsanAmAo / " (tti) 'jaMbU' ityAdi, tatra rohinadI mahApadmahUdAddakSiNatoraNena nirgatya SoDaza paJcottarANi yojanazatAni sAtirekANi dakSiNato giriNA gatvA hArAkAradhAriNA sAtirekayojanadvizatikena prapAtena makaramukhapraNAlena mahAhimavato rohidabhidhAnakuNDe nipatati, makaramukhajihvA yojanamAyAmena arddhatrayodazayojanAni viSkambhena krozaM bAhalyena, rohit prapAtakuNDAca dakSiNatoraNena nirgatya haimavatavarSamadhyabhAgavarttinaM zabdApAtivRttavaitADhyamarddhayojanenAprApyASTAviMzatyA nadIsa haiH saMyujyAdho jagatIM vidArya pUrvato lavaNasamudramatigacchatIti, rohinnadI hi pravAhe'rddhatrayodazayojanaviSkambhA krozodvedhA tataH krameNa varddhamAnA mukhe paJcaviMzatyadhikayojanazataviSkambhA sArddhadviyojanodvedhA, ubhayato vedikAbhyAM vanakhaNDAbhyAM ca yuktA, eva sarvA mahAnadyaH parvatA kUTAni ca vedikAdiyuktAnIti, harikAntA tu mahApadmahUdAdevottaratoraNena nirgatya paJcottarANi SoDaza zatAni sAtirekANi uttarAbhimukhI parvatena gatvA sAtirekayojana- zatadvayapramANena prapAtena harikAntAkuNDe tathaiva prapatati, makaramukhajihvikApramANaM pUrvoktadviguNaM, tataH prapAtakuNDAduttaratoraNena nirgatya harivarSamadhyabhAgavarttinaM gandhApativRttavaitADhyaM yojanenAsamprAptA pazcimAbhimukhIbhUtA SaTpaJcAzatA saritsahaiH samagrA samudramabhigacchati, iyaM ca harikAntA pramANato rohinadIto dviguNeti / 'eva' mityAdi, evamiti, 'jaMbUddIve' tyAdyabhilApasUcanArthaH harinmahAnadI tigiMchihUdasya dakSiNatoraNena nirgatya sapta yojanasahasrANi catvAri caikaviMzatyadhikAni yojanazatAni sAtirekANi dakSiNAbhimukhI parvvatena gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena harikuNDe nipatya pUrvasamudre prapatati, zeSaM harikAntA samAnamiti / zItodAmahAnadI tigiMchidasyottaratoraNena nirgatya tAvantyeva yojanasasrANi giriNA uttarAbhimukhI gatvA sAtirekacaturyojanazatikena prapAtena zItodAkuNDe nipatatIti, jihnikA makaramukhasya catvAri yojanAniAyAmena paJcAzadviSkammeNa yojanaM bAhalyena, kuNDAduttaratoraNena nirgatya devakurUn vibhajantI citravicitrakUTa parvatau niSadhahRdAdIMzca paJca hradAn dvidhA kurvatI caturazItyA nadIsa hairApUryamANA bhadrazAlAvanamadhyena meruM yojanadvayenAprAptA pratyamukhI AvarttamAnA adho vidyutprabhaM vakSAraparvataM dArayitvA meroraparato'paravidehamadhyabhAgena ekaikasmAd Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/3/88 vijayAdRSTAviMzatyA aSTAviMzatyAnadIsahairApUryamANAadhojayantadvArasya aparasamudraM pravizatIti, zItodA hi pravAhe paJcAzadyojanaviSkambhA yojanodvedhA tato mAtrayA parivarddhamAnA mukhe paJcayojanazataviSkambhA dshyojnodvedheti| _ 'jaMbU' ityAdi, zItA mahAnadI kesarihadasya dakSiNatoraNena vinirgatya kuNDe patitvA meroH pUrvataH pUrvavidehamadhyena vijayadvArasyAdhaH pUrvasamudraM zItodAsamAnazeSavaktavyA pravizatIti / nArIkAntA tu uttaratoraNena nirgatya ramyakavarSa vibhajantI harinmahAnadIsamAnavaktavyA ramyakavarSamadhyenAparasamudrapravizatIti / eva mityAdi, narakAntAmahApuNDarIkahUdAddakSiNatotaraNena vinirgatya ramyakavarSaM vibhajantI harikAntAtulyavaktavyA pUrvasamudramadhigatA / rUpyakUlA tu tasyaivottaratoraNena vinirgatyaairaNyavardvarSa vibhajantI rohinidItulyavaktavyAaparasamudragacchatIti 'jaMbU' ityAdi, 'pavAyaddahatti prapatanaM prapAtastadupalakSitau hUdau prapAtahUdI, iha yatra himavadAdenagAt gaGgAdikA mahAnadIpraNAlenAghonipatatisaprapAtahada iti,prapAtakuNDamityarthaH, 'gaMgApavAyadahe ceva'tti himavardvarSadharaparvatoparivartipadmahUdasya pUrvatoraNena nirgatya pUrvAbhimukhI paJca yojanazathAni gatvA gaGgAvartanakUTe AvRttA satI paJca trayoviMzatyadhikani yojanazatAni sAdhikAni dakSiNAbhimukhI parvatena gatvA gaGgAmahAnadIarddhayojanAyAmayAsakrozaSaDyojanaviSkambhayA'rdhakrozabAhalyayA jibikayAyuktena vivRtamahAmakaramukhapraNAlena sAtirekayojanazatikena camuktAvalIkalpenaprapAtena yatraprapatatiyazcaSaSTiyojanAyAmaviSkambhaH kazcinyUnanavatyuttarazataparikSepodazayojanodvedhonAnAmaNinibaddhaH yasyacapUrvAparadakSiNAsutrayastrisopAnapratirUpakAH savicitratoraNAHmadhyabhAgecagaGgAdevIdvIpo'STayojanAyAmiviSkambhaHsAtirekapaJcaviMzatiparikSepaH caturtheSaNAtvena bhajanIyaM, lepAlepakRtAdirUpatvAdasyeti, atra gaathaa||1|| "suddhaM ca alevakaDaM ahavana suddhodano bhave suddh| ___ saMsarTa AuttaM levADamalevaDaM vaavi||" iti, iha ca traye ekadvitrisaMyogaiH saptAbhigrahavantaH sAdhavo bhavantIti 4 / avagRhItaM-nAma kenacit prakAreNa dAyakenAttaM bhaktAdi 'ya'diti bhaktam, cakArAH samuccayArthAH avagRhNAti-Adatte hastena dAyakastadavagRhItam, etacca SaSThI piNDeSaNeti, evaM ca vRddhavyAkhyApariveSakaH piDhikAyAH kUraM gRhItvA yasmai dAtukAmastadbhAjane kSeptumupasthitastena ca bhaNitaM-mA dehi, atrAvasare prAptena sAdhunA dharmalAbhitaM, tataH pariveSako bhaNati-prasAraya sAdho! pAtraM, tataH sAdhunAprasAritepAtre kSiptamodanam, ihaca saMyataprayojanegRhasthena hasta evaparivartito nAnyat gamanAdi kRtamiti jaghanyamAhRtajAtamiti, iha ca vyvhaarbhaassyshlokH||1|| "bhuMjamANassa ukkhittaM, paDisiddhaM taM ca teNa u / jahannovahaDaM taMtu, hatthassa priyttnnaa||" iti, tathA yacca pariveSakaH sthAnAdavicalan saMharati-bhaktabhAjanAt bhojanabhAjaneSu kSipati taccAvagRhItamiti prakamaH, shloko'tr||9|| "aha sAhIramANaMtu, vasa'to jo udaayo| __dalejAvicalio tatto, chaTThI esAvi esaNA / / " Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -2,-uddezakaH-3 85 jalAntAdvikozocchito vajramayogaGgAdevIbhavanenozAyAmena tadaddhaviSkammena kiJcidUnakrozocenAnekastambhazatasanniviSTenAlaI toparitanabhAgaH, yatazca dakSiNatoraNena vinirgatya pravAhe sakrozaSaDyojanaviSkambhA'rddhanozodvedhA gaGga uttarabharatArddhavibhajantIsaptabhiH nadIsahasrapUryamANAadhaH pUrvataH khaNDaprapAtaguhAyA vaitADhyaparvataM vidArya dakSiNArddhabharataM vibhajantI tanmadhyabhAgenagatvApUrvAbhimukhIAvRttA satIcaturdazabhirnadIsahai: samagrA mukhe sAddhadviSASTiyojanaviSkambhAsakrozayojanodvedhAjagatIM vidAryapUrvalavaNasamudrapravizati sa gaGgAprapAtahUdaH, etadanusAreNa sindhuprapAtahrado'pi vyAkhyAtavyaH, ata eva etau bahusamAdivizeSaNAvAyAmaviSkambhauvedhapariNAhairbhAvanIyAviti, sarvaevaprapAtahUdA dazayojanodvedhA vaktavyA iti / yacehava rSadharanadyadhikAre gaGgAsindhurohitAMzAnAM tathA suvarNakUlAraktAraktavatInAmanabhidhAnaM tad dvisthAnakAnurodhAt, tAsAM hi ekaikasmAt parvatAt trayaM trayaM pravahatIti dvisthAnake nAvatarA iti| eva'mityAdi, evamiti prAgvat 'rohiyappavAyahahe ceva'tti rohida- 'uktasvarUpA yatra prapatati yazca saviMzatikaMyojanazatamAyAmaviSkambhAbhyAM kiJcinyUnAzItyadhikAni trINi zatAniparikSepeNayasyacamadhyabhAgerohidvIpaHSoDazayojanAyAmaviSkambhaH sAtirekapaJcAzadyojanaparikSepaH jalAntAd dvikozocchrito yazca rohiddevatAbhavanena gaGgAdevatAbhavanasamAnena vibhUSitoparitanabhAgaH sa rohiprapAtahada iti / 'rohiyaMsappavAyadahe ceva'tti himavarSadharaparvatoparivartipadmahUdottaratoraNena nirgatya rohitAMzA mahAnadI dveSaTsaptatyuttare yojanazate sAtirekaM uttarAbhimukhI parvatenagatvA yojanAyAmayA arddhatrayodazayojanaviSkambhayA kozabAhalyayA jihnikayA vivRtamakaramukhapraNAlena hArAkAreNa ca sAtirekayojanazatikena prapAtena yatra prapatati yazca rohiprapAtakuNDasamAnamAnaH tasya madhye rohitAMzadvIporohidvIpasamAnamAnaH rohitAMzAbhavanenaprAguktamAnenAlaGkRtaH, yatazcarohitAMzAnadI rohinadIsamAnamAnA uttaratoraNena nirgatyapazcimasamudraM pravizati sarohitAMzAprapAtahUda iti ___'jaMbU' ityAdi, 'harippavAyadahe ceva'tti harinadI prAguktalakSaNA yatra nipatati yazca dve zate catvAriMzadadhike AyAmaviSkambhAbhyAM sapta zatAni ekanoSaSTayadhikAni parikSepeNa yasya ca madhyabhAge haridevatAdvIpaH dvAtriMzadyojanAyAmaviSkambhaH ekottarazataparikSepaH jalAntAd dvikozocchrito haridevatAbhavanabhUSitoparitanabhAgo'sau hariyapAtahada iti / 'harikaMtappavAyaddahe ceva'tti harikAntoktarUpA mahAnadI yatra nipatati yazca haritkuNDasamAno harid dvIpasamAnena harikAntAdevIdvIpena sabhavanena bhUSitamadhyabhAgaH sa harikAntAprapAtahUda iti / _ 'jaMbU' ityAdi, 'sIyappavAya(he ceva'tti yatra nIlavata; zItA nipatati yazca catvAryazItyadhikAniyojanazatAniAyAmaviSkambhAbhyAM paJcadazASTAdazottarANi vizeSanyUnAniparikSepeNa yasya ca madhye zItAdvIpazcatuHSaSTiyojanAyAmaviSkambho hyuttarayojanazatadvayaparikSepaH jalAntAd dvinezocchritaHzItAdevIbhavanena vibhUSitoparitanabhAgaHsazItAprapAtahUdaiti, 'sItodappavAyadahe ceva'tti yatra niSadhAcchItodA nipatati sa zItodAprapAtahadaH zItoprapAtahUdasamAnaH sa shiitaadeviidviipbhvnsmaanshiitodaadeviidviipbhvnshceti| "jaMbU' ityAdi, narakAntAnArIkAntAprapAtahadau ca harikAntAhariprapAtahadasamAnau svsmaannaamdviipdevikaaviti| eva'mityAdi, suvarNakUlArUpyakUlAprapAtahUdI rohitAMzArohiya Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/3/88 pAtahadasamAnavaktavyau, vizeSastUhya iti| 'jaMbU' ityAdi raktAraktavatIprapAtahradau gaGgAsindhuprapAtahadasamAnavaktavyau, navaraM raktA pUrvodadhigAminI raktavatI tu pazcimodadhigAminIti / 'jaMbU' ityAdi 'jaMbuddIve2 maMdarassadAhiNeNaMbharahe vAsedomahAnadIo' ityAdi, eva mitianantarakoNa 'jaha'tti yathA pUrvaM varSe 2 dvau dvau prapAtahadAvuktau evaM nadho vAcyAH, taashcaivN||1|| "gaMgA sidhU 2 taha rohiyaMsa 3 rohinadI ya 5 harikaMtA 5 / harisalilA 6 sIyoyA 7 satteyA hoti dAhiNao // 2 // sIyA ya 1 nArikAMtA 2 narakAMtA ceva 3 rUppakUlA 4y| salilA suvaNNakUlA 5 rattavatI ratta 7 uttarao" (iti)| jambUdvIpAdhikArAt kSetravyapadezyapudgaladharmAdhikArAcca jambUdvIpasambandhibharatAdisatkakAlalakSaNaparyAyadharmAnanekadhA'STAdazasUtryA''ha mU. (89) jaMbuddIve 2 bharaheravaesuvAsesutItAe ussappiNIe susamadUsamAe samAe do sAgarovamakoDAkoDIo kAle hotthA 1, evamimIseosappiNIejAvapannate 2,evaMAgamissAe ussappiNIejAva bhavissati 3, jaMbUddIve dIve bharaheravaesuvAsesutItAe ussappiNIe susamAe samAe maNuyA do gAuyAiM uDaM uccatteNaM hotyA 4, doniya paliovamAI paramAuM pAlaityA 5, evamimIse osappiNIe jAva pAlayitthA 6, evamAgamessAte ussappiNIe jAva pAlissaMti 7, jaMbuddIve dIvebharaheravaesuvAsesuegasamaye egajugedoarihaMtavaMsA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA 8, evaM cakkavaTTivaMsA 8, dasAravaMsA 10, jaMbUbharaheravaesu egasamate do arahaMtA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA 11, evaM cakkavaTTiko 12, evaM baladevA evaM vAsudevA jAva uppajiMsu vA uppajati vA uppajissaMti vA 13, jaMbU0 dosu kurAsu maNuA sayA susama-susamamuttamiDiMpattA paccanubhavamANA viharaMti, taM0-devakurAe ceva uttara kurAe caiva 14, jaMbuddIve dIve dosu vAsesu maNuyacA sayA susamuttamaM iDiM pattA paJcanubmavamANA viharaMti taM0-harivAse ceva rammagavAse ceva 15, jaMbU0 dosu vAsesu maNuyA sayA susamamuttamamiDiM pattA paJcanubhavamANA viharaMti ta0-hemavae caiva eranavae ceva 16, jaMbuddIve dIve dosu khittesu maNuyA sayA dUsamasusamamuttamiDDei pattA paJcanubhavamANA viharaMti, taM-puvvavidehe ceva avaravidehe caiva 17, jaMbUdIve dIve dosu vAsesumaNuyA chavvihaMpikAlaM paccanubbhavamANA viharaMti, taM0-bharahe veva eravate ceva 18, vR. sugamAni caitAni, navaraM 'tItAe'tti atItA yA utsarpiNI prAgvat tasyaM tasyA vA suSamaduSSamAyAH-bahusuSamAyAH samAyAH-kAlavibhAgasya caturthArakalakSaNasya 'kAlo tti sthitiH pramANaM vA 'hotya'tti babhUveti / 'eva miti jaMbuddIve 2 ityAdi uccAraNIyam, navaraM 'ibhIse'tti asyAMpratyakSAyAMvartamAnAyAmityarthaH, avasarpiNyAM-uktArthAyAM, 'jAva'tti susamadUsamAe samAetRtIyAraka ityarthaH, 'do sAgarovamakoDAkoDIo kAle' 'pannatte' prajJapte iti pUrvasUtrAdvizeSaH, pUrvasUtrehi hotyttibhnnitmiti| eva'mityAdi, AgamissAe ttiAgamiSyantyAmutsarpiNyAmiti bhaviSyatItipUrvasUtrAdvizeSaH, 'jambU' ityAdi suSamAyAMpaJcamArake hotya'tti babhUvuH, pAlayitya'tti pAlitavantaH pUrvasUtrAdvizeSaH Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH 3 'jaMbU' ityAdi, 'egajuge 'tti paJcAbdikaH kAlavizeSo yugaM tatraikasmin tasyApyekasmin samaye 'esamae egajuge' ityevaM pAThe'pi vyAkhyoktakrameNaiva, itthamevArthasambandhAdanyathA vA bhAvanIyeti / dvAvarhatAM vaMzau- pravAhAveko bharataprabhavo'nya eravataprabhava iti / 'dasAra' tidasArA:samaya bhASayA vaasudevaaH| 'jaMbU' ityAdi, sadA-sarvadA 'susamasusamaM ti prathamArakAnubhAgaH suSamasuSamA tasyAH sambandhinI yA sA suSamasuSamaiva tAM uttamarddhi-pradhAnavibhUrti uccaistvAyuH kalpavRkSadattabhogopabhogAdikAM prAptAH santastAmeva pratyanubhavanto-vedayanto na sattAmAtreNetyarthaH, athavA suSamasuSamAMkAlavizeSaM prAptAH-adhigatA uttamAmRddhiM pratyanubhavanto viharanti Asata iti, abhidhIyate ca"dosuvi kurAsu manuyA tipallaparamAuNo tikosuccA / piTTikeraMDasayAI do chappannAI manuyANaM 119 11 // 2 // susamasusamAnubhAvaM anubhavamANANa'vaccagovaNayA / auNApannadiNAiM aTThamabhattassa hAro " (iti) / devakuravo dakSiNAH uttarakurava uttarAsteSviti / 'jaMbU' ityAdi, 'susamaM 'ti suSamA dvitIyArakAnubhAgaH, zeSaM tathaiva, paThyate ca 119 11 87 "harivAsaraMmaesuM AupamAgaM sarIrausseho / pali ovamANi dotri u donni ya kosA samA bhaNiyA chaThThassa ya AhAro causaDidinAnupAlaNA tesiM / piTTikaraMDANa sayaM aTThAvIsaM muNeyavvaM " (iti) / // 2 // 'jaMbU' ityAdi, 'susamadussamaM 'ti suSamaduSSamA tRtIyArakAnubhAgastasyA yA sA suSamaduSSamA RddhiH, zeSaM tathaiva, ucyate ca 119 11 "gAuyamuccA paliovamAuNo vajrarisahasaMghayaNA / hemavaerannavae ahamiMdanarA mihaNavAsI causaThThI piTThikaraMDayANa manuyANa tesimAhAro / bhattassa cauttharasa ya uNasItidinAnupAlaNayA " (iti) | 'jaMbU' ityAdi, 'dUsamasusamaM ti duSSamasuSamA caturthArapratibhAgastatsambandhinI RddhirduSSamasuSamaiva, zeSaM tathaiva, adhIyate ca 119 11 'maNuyANa puvvakoDI AuM paMcussiyA dhanusayAI / dUsamasusamAnubhAvaM anuhoMti narA niyayakAla" (iti) | 'jaMbUddIve' ityAdi, 'chavvihaMpi' tti suSamasuSamAdikaM utsarpiNyavasarpiNIrUpamiti / anantaraM jambUdvIpe kAlalakSaNadravyaparyAyavizeSA uktAH, adhunA tu jambUdvIpa eva kAlapadArthavyaJjakAnAM jyotiSAM dvisthAnakAnupAtena prarUpaNAmAha mU (90) jaMbuddIve dIve do caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA, do sUriA taviMsu vA tavaMti vA tavissaMti vA, do kattiyA, do rohiNIo, do magasirAo, do addAo, evaM bhANiyavvaM, / // 2 // vR. 'jaMbuddIve' ityAdi sUtradvayaM, 'pabhAsiMsuva' tti prabhAsitavantau vA prakAzanIyamevaM prabhAsayataH Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 sthAnAma sUtram 2/3/98 prabhAsayiSyataH, candrayozca saumyadIptikatvAt prabhAsanamAtramuktam, Adityayozca khararazmitvAttApitavantauvAevaMtApayatastApayiSyataitivastunastApanamuktam, anena kAlatrayaprakAzanabhaNanena sarvakAlaM candrAdInAM bhAvAnAmastitvamuktam, ataeva cocyate-'nakadAcidanIzaMjagaditi, na vA vidyamAnasya jagataH kartA kalpayituM yuktaH, apramANakatvAt, atha yatsannivezavizeSavat tabuddhimatkAraNapUrvakaMdhaSTa, yathA ghaTaH,sannivezavizeSavantazca bhUbhUdharAdayaH, yazcabuddhimAnasAvIzvaro jagatkarteti, naivam, sanivezavizeSavatyapivalmIke buddhimatkAraNatvasyAdarzanAdityatra bahu vaktavyaM tacca sthAnAntarAdavaseyamiti dvisaGkhyatvAcandrayostaparivArasyApi dvitvamAhamU. (91) "kattiye rohiNi magasira addA ya punavvasU a puusoy| tatto'vi assalesA mahA ya do phagguNIo yamU. (92) hattho cittA sAI, visAhA tahaya hoti anuraahaa| jeTThA mUlo puvvA ya AsADhA uttarA cevamU. (93) abhiIsavaNadhaniTTA sayabhisayA doya hoti bhddvyaa| revati assiNi bharaNI netabvA AnupuvvIe mU. (94) evaM gAhANusAreNaM neyavvaMjAvado bhrnniio|do aggI do payAvatI do somA do ruddA do aditI do bahassatI do sappI do pItI do bhagA do anjamA do savitA do tahA do vAU do iMdaggI do mittA do iMdA do niratI do AU do vissA do brahmA do viNhU do vasU do varuNA do ayA do vividdhI do pussA do assA do ymaa| do iMgAlagA do viyAlagA do lohitakkhA do saNicarA do AhuNiyA do pAhuNiyA do kaNA do kaNagA do kaNakaNagA do kaNagavitANagA do kaNagasaMtANagA do somA do sahiyA do AsAsaNAdokajovagA dokabbaDagAdoayakaragAdoduMdubhAgAdo saMkhAdosaMkhavanA dosaMkhavannAbhA do kaMsA do kaMsavannA do kaMsavannAbhA do ruppI do ruppAbhAsA do nIlA do nIlobhAsA do bhAsA do bhAsarAsI dotilA do tilapuSphavanA do dagAdo dagapaMcavannAdo kAkAdo kakkaMdhA do iMdaggIvA do dhUmakeU do harI do piMgalA do buddhA do sukkA do bahassatI do rAhU do agatthI do mANavagA do kAsA do phAsA dodhurA do pamuhAdo viyaDA do visaMdhI do niyallA do paillA do jaDiyAilagA do aMkusA do palaMbA do nighAlogA do nicujotA do sayaMpamA do obhAsA do seyaMkarA do khemaMkarA do AbhaMkarA do pabhaMkarA do aparAjitA do arayA do asogA do vigatasoyA do vimalA do vitattA do vitatthA do visAlA do sAlA do suvvatA do aniyaTThA do egajaDI do dujaDI do karakarigadA do rAyaggalA do pupphaketU do bhAvakeU / pR. 'do kattie'tyAdinA 'do bhAvakeu' ityetadavasAnena granthena, sugamazcArya, navaraM dve kRttike nakSatrApekSayA, na tu tArikApekSayetyevaM sarvatreti, 'kattie'tyAdigAthAtrayeNa nakSatrasUtrasaGgrahaH, kRttikAdInAmaSTAviMzatinakSatrANAM krameNAgnyAdayo'STAviMzatirevadevatA bhavanti, Aha ca-dvAvagnI 1 evaM prajApatI 2 somau 3 rudrau 4 aditI 5 bRhaspatI 6 sI 7 pitarau 8 bhagau 9 aryamaNau 10 savitArau 11 tvaSTArau 12 varuNau 23 ajau 24 vivRddhI25 granthAntareahirbudhnAvuktI, pUSaNI 26 azvinI 27,yamAviti 28, granthAntare punarazvinIta ArabhyatA evamuktAH, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2,- uddezakaH-3 // 1 // "azviyamadahanakamalajazazizUlabhRdaditivaphaNipitaraH yonyaryamadinakRtvaSTa pavanazaRgnimitrAkhyAH // 2 // aindro niRtistoyaM vizvo brahmA hrirvsurvrunnH| ajapAdo'hirbudhnaH pUSA caitIzvarA bhAnAm " aGgArakAdayo'STAzItirgrahAH sUtrasiddhAH, kevalamasmadRSTapustakeSu keSucideva yathoktasaGkhyAsaMvadatItisUryaprajJatyanusAreNAsAviha saMvAdanIyA, tathAhitatsUtram-"tattha khaluimeaTThAsII mahagahA pannattA, taMjahA-iMgAlae 1 viyAlae 2 lohiyakkhe 3 saNicchare 4 AhuNie 5 pAhuNie 6 kaNe 7 kaNae 8 kaNakaNae 9 kaNaviyANae 10 kaNasaMtANae 11 some 12 sahie 13 assAsaNe 14 kajoyae 15 kabbaDae 16 ayakarae 17 duMdubhae 18 saMkhe 19 saMkhavane 20 saMkhavannAbhe 21 kaMse 22 kaMsavanne 23 kaMsavannAme 24 nIle 25 nIlobhAse 26 ruppI 27 ruppobhAse 28 bhAse 29 bhAsarAsI 30 tile 31 tilapuSphavanne 32 dage 33 dagapaMcavanne 34 kAe 35 kAkaMdhe 36 iMdaggI 37 dhUmakeU 38harI 39 piMgale 40 buhe 41 sukke42 bahassaI 43 rAhU 44 agatthI 45 mANavage 46 kAse 47 phAse 48 dhure 49 pamuhe 50 viyaDe 51 visaMdhI 52 niyalle 53 payalle54 jaDiyAillae 55aruNe 56 aggillae 57kAle 58 mahAkAle 59 sosthie 60 sovatthie 61 vaddhamANage 62 palaMbe 63nicAloe 64 nicuJjoe 65 sayaMpabhe 66 obhAse 67 seyaMkare 68 vitatye 78 visAle 79 sAle 80 subbae 81 aniyaTTI 82 egajaDI 83 dujaDI 84 karakarie 85 rAyaggale 86 pupphakeU 87 bhAvakeU -idaM tatreva saMgrahaNIgAthAbhirniyantritaM, tthaahi||1|| "iMgAlae 1 viyAlae 2, lohiyakkhe 3 saNicchare ceva 4 / AhuNie 5 pAhuNieddakaNagasana mA u paMceva 11 // 2 // some 1 sahie 2 AsAsaNe ya 3 kajjovae ya 4 kabbaDae 5 / ayakarae 6duMduhae 7 saMkhasanAmAo tineva 10 (21) // 3 // tineva kaMsanAmA 34 nIlA 5 ruppI ya7 hoti cttaari| bhAsa 9 tilapuSphavanne 11 daga paNa vaNNeya 13 kAya kAkaMdhe 15 / / (36) // 4 // iMdaggi 1 dhUmakeU 2 hari 3 piMgalae 4 buhe ya 5 sukkeya 6 / bahassai 7 rAhu 8 gatthI 9 mANavae 10 kAsa 11 phAse ya 12 (48) // 5 // dhure 1 pamuhe 2 viyaDe 3 visaMdhiniyale 5 tahA payalle ya 6 / jaDiyAilae 7 aruNe 8 aggila 9 kAle 10 mahAkAle 11 (59) // 6 // sotthiya 1 sovitthiya 3 vaddhamANage 3 tahA palaMbe ya 4 / nighAloe 5 niccuJjoe 6 sayaMpabhe7 ceva obhAse 8 (67) // 7 // seyaMkara 1 khemaMkara 2 AbhaMkara 3 pabhaMkare ya 4 boddhavve / arae 5 virae ya 6 tahA asoga 7 taha vIyasogeya 8 (75) // 8 // vimala 1 vitatta 2 vitatthe 3 visAla 4 taha sAla 5 suvvae 6 ceva / ___ aniyaTTI 8 egajaDI 8 ya hoi bijaDI ya 9 boddhavve (84) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 sthAnAma sUtram 2/3/95 // 9 // ___karakarae 1 rAyagalaM 2 boddhabve puppha 3 bhAvakeU ya 4 / aTThAsII gahA khalu neyavvA AnupuSvIe" iti / jambUdvIpAdhikArAdevedamaparamAhamU. (95) jaMbuddIvassa NaM dIvassa veiA do gAuyAiM uddhaM uccatteNaM pannattA / lavaNe NaM samudde dojoynnsyshssaaiNckkvaalvikkhNbhennNpnnte| lavaNassaNaM samudassa vetiyAdo gAuyAi uddhaM uccatteNaM pnnttaa| vR. 'jaMbU'ityAdi kaNThyaM, navaraM, vajramayyAH aSTayojanocchrAyAyAzcaturdAdazoparyadhovistRtAyAjambUdvIpanagaraprAkArAkalpAyAjagatyA dvigavyatocchritenapaJcadhanuHzatavistRtena nAnAralamayena jAlakaTakena parikSiptAyA upari vediketi padmavaravediketyarthaH, paJcadhanuHzatavistIrNA gavAkSahemakiGkiNIghaNTAyuktA devAnAmAsanazayanamohanavidhidhadrIDAsthAnamubhayatovanakhaNDavatIti jambUdvIpavaktavyatAnantaraMtadanantaratvAdevalavaNasamudravaktavyatAmAha-'lavaNeNa mityAdikaNThyam, navaram, cavAlasya-maNDalasya viSkambhaH-pRthutvaM cakravAlaviSkambhasteneti, samudravedikA- sUtraM jambUdvIpavedikAsUtravadvAcyamiti / kSetraprastAvAllavaNasamudravaktavyatAnantaraM dhaatkiikhnnddvktvytaa| mU. (96) dhAyaisaMDe dIve puracchimaddheNaM maMdarassapabvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannatA bahusamatullA jAva bharahe caiva eravae ceva, evaM jahA jaMbuddIve tahA etthavi bhANiyabbaM jAva dosu vAsesumaNuyAchavvihaMpikAlaM paccanubhavamANA viharaMtitaM0 bharahe ceva eravate ceva, navaraM kUDasAmalI caivaghAyairukkhe ceva, devA garule ceva veNudevesudaMsaNe ceva, ghAyatIsaMDadIvapaJcacchimaddheNaMmaMdarassa pavvayaMssa uttaradAhiNeNaM do vAsA pannatA bahu0 jAva bharahe caiva eravae cevajAva chavihaMpi kAlaM paccanubhavamANA viharaMti bharaha ceva eravae ceva, navaraM kUDasAmalI veva mahAdhAyatIrukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve piyasaNe caiva, dhAyaisaMDe NaM dIve do bharahAI do eravayAI do hemavayAI do hairanavayAI do harivAsAiM do rammagavAsAiM do puvvavidehAiM do avaravidehAI do devakurAo do devakurumahadumA do devakurumahadumavAsI devA do uttarakurAodo uttarakurumahadumA douttarakusmadumavAsI devA doculahimavaMtA do mahAhimavaMtA do nisahA do nIlavaMtA do ruppIdo siharI do sadAvAtI do saddAvAtavAsI sAtI devA do viyaDAvAtI do viyaDAvAtivAsI pabhAsA devA do gaMghAvAtI do gaMghAvAtivAsI ammA devA do mAlavaMtapariyAgA do mAlavaMtapariyAgAvAsI paumA devAdo mAlavaMtA do cittakUDA do pamhakUDA do nalinakUDA do egaselA do tikUDA do vesamaNakUDA do aMjaNA do mAtaMjaNA do somanasA do bijjuppamA do aMkAvatI do pamhAvatI do AsIvisA do sUhAvahAM docaMdapavvatAdo sUrapavvatAdo nAgapavvatAdo devapavvayA do gaMdhamAyaNA dousugArapavyayA, do cullahimavaMtakUDA do vesamaNakUDA do mahAhimavaMtakUDA do veliyakUDA do nisahakUDA do syagakUDA do nIlavaMtakUDA do uvadaMsaNakUDA dosrappakUDAdo maNikaMcaNakUDA do siharikUDA do tigicchikUDA do paumaddahA to paumaddahavAsiNIo sirIdevIo do mahApaumaddahA do mahApaumadahavAsiNIo hirIto devIo evaM jAva do pUMDarIyaddahA do poMDarIyaddahavAsiNIo Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 2, - uddezaka:-3 lacchIdevIo do gaMgApavAyadahA jAva do rattavatipavAtaddahA do rohiyAo jAvado rumpakUlAto do gAhavatIo do dahavatIodo paMkavatIo do tattajalao do matta jalAodo ummattajalAo do khIroyAo do sIhasotAo do aMtovAhiNI o do ummimAliNIo do pheNamAliNIo do gaMbhImAliNIo do kacchA do sukacchA do mahAkacchA do kacchagAvatI do AvattA do maMgalAvattA do pukkhalA do pukkhalAvai do vacchA do suvacchA do mahAvacchA do vacchAgAvatI do rammA do rammagA do ramaNijjA do maMgalavatI do pamhA do supamhA do mahApamhA do pamhagAvatI do saMkhA do naliNA do kumuyA do salilAvatI do vappa do suvappA do mahAvappA do bappAgAvatI do vaggU do suvaggU do gaMdhilA do gaMdhilAvatI 32 do khemAo do khemapurIo do riTThAo do riTThapurIo do gatI do maMjusAo do osadhIo do poMDarigiNIo do susImAo do kuMDalAo do aparAjiyAo do pabhaMkarAo do aMkAvaIo do pamhAvaIo do subhAo do rayaNasaMcayAo do AsapurAo do sIhapurAo do mahApurAo do vijayapurAo do aparAjitAo do avarAo do asAyoo do vigayasogAo do vijayAto do vejayaMtI o do jayaMtIo do aparAjiyAo do cakka purAo do khaggapurAo do avajjhAo do aujjhAo 32 do bhaddasAlavanA do naMdanavanA do somanasavanA do paMDagavanAI do paMDukaMbalasilAo do atipaMDukaMbalasilAo do rattakaMbalasilAo do airattakaMbalasilAo do maMdarA do maMdaracUlitAo, dhAyatisaMDassa NaM dIvassa vediyA do gAuyAI uddhamucatteNaM pannattA / bR. 'dhAyai saMDe dIve' ityAdinA vedikAsUtrAnte granthenAha- kaNThyazcAyam, navaraM dhAtakIkhaNDaprakaraNamapi jambUdvIpalavaNasamudramadhyaM valayAkRtiM dhAtakIkhaNDamAlikhya himavadAdivarSadharAn jambUdvIpAnusAreNaivobhayataH pUrvAparavibhAgena bharata haimavatAdivarSANi ca vyavasthApya pUrvAparadizorvala- yaviSkambhamadhye meruM ca kalpayitvA'vabodhavyam, anenaiva ca krameNa puSkaravadvIpArddhaprakaraNamapIti / tatra dhAtakInAM vRkSavizeSANAM khaNDo vanasamUha ityartho dhAtakIkhaNDastadyukto yo dvIpaH saghAtakIkhaNDa evocyate, yathA daNDayogAddaNDa iti, dhAtakIkhaNDazcAsau dvIpazceti dhAtakIkhamDadvIpastasya 'puracchimaM' ti paurastyaM pUrvamityartho yadarthaM vibhAgastaddhAtakIkhaNDadvIpapaurastyArddha, pUrvAparArddhatA ca lavaNasamudravedikAto dakSiNata uttaratazca dhAtakIkhaNDavedikAM yAvad tAbhyAmiSukAraparvatAbhyAM dhAtakIkhaNDasya vibhaktatvAditi, uktaM ca 119 11 // 2 // "paMcasayajoyaNuccA sahassamegaM ca hoti vicchinnA / kAloyayalavaNajale puDhaM te dAhiNuttarao do isuyAranagavarA dhAyaiDassa majjhayAraThiyA / tehi duhA niddissara puvvaddhaM pacchimaddhaM ca " 91 iti, tatra Namiti vAkyAlaGkAre, 'mandarasya' merorityevaM dhAtakIkhaNDapUrvArddhapazcimArddhaprakaraNe pratyekamekonasaptatisUtrapramANe jambUdvIpaprakaraNavadadhyetavye vyAkhyeya ca, ata evAe-'evaM jahA jaMbuddIve tahe 'tyAdi, navaraM varSadharAdisvarUpamAyAmAdisamatA caivaM bhAvanIyA // 1 // "puvvaddhassa ya majjhe merU tassa puNa dAhiNuttarao / vAsAI tinni tinnivi videhavAsaM ca majjhami Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/3/96 // 2 // aravivarasaMThiyAiMcauro lakkhAI tAiM khettaaii| aMto saMkhittAi ruMdatarAI kameNa puNo // 3 // bharahe muvikkhaMbho chAvaTThisayAI coddshiyaaii| auNattIsaMca sayaM bArasahiyadusayabhAgANaM // 4 // aTThArasaya sahassa paMceva sayA havaMti sIyAlA / paNapanna aMsasayaM bAhirao bharahavikkhaMbho cauguNiya bharahavAso hemavae taM caugguNaM taiyaM / harivAsaM cauguNitaM mahAvidehassa vikkhaMbhA // 6 // jaha vikkhaMbhA dAhiNadisAe taha uttare'vi vaastie| jaha puvvaddhe sattau taha avaraddhe'vi vAsAI // 7 // sattAnauI sahassA sattAnauyAiM aTThaya syaaii| tinneva ya lakkhAikarUNa bhAgA ya bAnauI // 8 // aDavannasayaM tevIsa sahassA do ya lakkha jiivaao| doNha girINAyAmo saMkhittotaM dhanU kurUNaM // 9 // vAsaharagirI 12 vakkhArapavvayA 32 puvapacchimaddhesu / jaMbuddIvagaduguNA vittharao ussae tullA // 10 // kaMcanagajamagasurakurunagA ya veyaDa vaTTadIhA ya / . vikkhaMbhovvehasamussaeNajaha jaMbudIvinA // 11 // lakkhAI tinni dIhA vijuppabhagaMdhamAdaNA do vi / chappannaM ca sahassA donni sayA sattavIsA ya // 12 // auNaTThA donni saya uNasattari sahassapaMcalakkhA ya / somanasa mAlavaMtA dIhA ruMdA dasa sayAI // 13 // savvao'vi naIo vikkhNbhovvehdugunnmaannaao| sIyAsIyoyANaM vanANi duguNANi vikkhaMbhA" // 14 // "vAsaharakurusu dahA nadINa kuMDAI tesuje diivaa| uvvehussayatullA vikkhaMbhAyAmao duguNA" kiyaGkaraMjambUdvIpaprakaraNaMdhAtakIkhaNDapUrvArdhAbhilApena vAcyamityAha-'jAva dosuvAsesu maNue'tyAdi, etasmAdvi sUtrAt parato jambUdvIpaprakaraNe candrAdijyotiSAM sUtrANyaghItAni tAni ca dhatakIkhaNDapuSkarArddhapUrvArdhAdiprakaraNeSu na sambhavanti, dvisthAnakatvAd asyAdhyayanasya, dhatakIkhaNDAdau ca candrAdInAM bahutvAditi, Aha c||1|| "do caMdA iha dIve cattAriya sAyare lvnntoe| dhAyaisaMDe dIve bArasa caMdA ya sUrA ya" . iti candrANAmadvitvena nakSatrAdInAmapi dvittvaM na syAt tato dvisthAnake'navatAra iti / jambUdvIpaprakaraNAdasya vizeSaM darzayannAha-navaramityAdi, navaraM kevalamayaM vizeSa ityarthaH, Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -2, - uddezakaH -3 93 kurusUtrAnantaraMtatra 'kUDasAmalIcevajaMbUsudaMsaNe ti uktamiha tujambUsthAne 'dhAiyarukkhe cevatti vaktavyam, pramANaM ca tayorjambUdIpakazAlmalyAdivat, tayoreva devasUtre 'anADhie ceva jaMbuddIvAhivaI tyatra vaktavye sudaMsaNeceva'ttIha vktvymiti| dhAyaisaMDe dIve' tyAdipazcimArddhaprakaraNaM pUrvArddhavadanusatavyam, ata evAha-'jAva chavihaMpi kAla'mityAdi, vizeSamAha-'navaraM kUTasAmalI'tyAdi, dhAtakIkhaNDapUrvArdhottarakuruSudhAtakIvRkSa ukta iha tu priyadarzano'dhyetavya iti, pUrvArddhapazcArddhamIlanena ghAtakIkhaNDadIpaM sampUrNamAzritya dvisthAnakaM 'ghAyaisaMDe' NamityAdinAha-dve marate pUrvArdhapazcArdhayoryaddakSiNadigbhAgetayorbhAvAdityevaMsarvatra, bharatAdInAM svarUpaM prAguktam, 'do devakurumahAdume ti dvau kUTazAlmakIvRkSAvityarthaH dvau tadvAsidevI veNudevAvityarthaH, 'do uttarakurumahaddume'ti dhAtakIvRkSamahAdhAtakIvRkSAviti, taddevI sudarzanapriyadarzanAviti, cullahimavadAdayaH SaDvarSadharaparvatAHzabdApAtivikaTApAtigandhApAtimAlavatparyAyA-khyavRttaivatADhyAzca tannivAsisvAtiprabhasAruNapadmanAbhadevAnA dvayena dvayena sahitAH krameNa dvau dAvuktI, _ 'do mAlavaMta'tti mAlavantAvuttarakurutaH pUrvadigvartinau gajadantako staH, tato bhadrazAlavanatadvedikAvijayebhyaH parau zItottarakUlavarttino dakSiNottarAyatau citrakUTau vakSaskAraparvatau, tato vijayenAntaranadyA vijayena cAntaritAvanyau tathaivAnyo punastathaivAnyAviti punaH pUrvavanamukhavedikAvijayAbhyAmaki zItAdakSiNakUlavartIni tathaiva trikUTAdInAM catvAri dvayAni, tataH saumanasaudevakurupUrvadigvartinau gajadantakau, tato gajadantakAveva devakurupratyagbhAvartina vidyutprabhau, tato bhadrazAlavanatadvedikAvijayebhyaH parataH tathaivAkAvatyAdInAMcatvAridvayAni zItodAdakSiNakUlavartIni, punaranyAni pazcimavanamukhavedikAntyavijayAbhyAM pUrvataHkroNa tathaiva candraparvatAdInAMcatvAridvayAni, tato gandhamAdanAvuttarakurupazcimabhAgavartinau gajadantakAviti, ete dhAtakIkhaNDasya pUrvArddha pazcimAddhe ca bhavantIti dvau dvAvuktAviti, iSukArau dakSiNottarayordizordhAtakIkhaNDavibhAgakAriNAviti, 'do culahimavaMtakUDAityAdi,himavadAdayaH SaD varSadharaparvatAH teSu ye dve dve kUTe jambUdvIpaprakaraNe abhihite te parvatAnAM dviguNatvAd ekaikazo dve dve syAtAmiti, varSadharANAM dviguNatvAt padmAdihUdA api dviguNAstaddevyo'pyevamiti / caturdazAnAM gaGgAdimahAnadInAM pUrvapazcimAddhapikSayA dviguNatvAt tatprapAtahadA api dvau dvausyurityAha-'do gaMgApavAyadahe tyAdi, 'dorohiyAo'ityAdau nadyadhikAre gaGgAdInAMsadapidvittvaM noktaM, jambUdvIpaprakaraNoktasya-"mahAhimavaMtAo vAsaharapavvayAo mahApaumaddahAo do mahAnadIo pavahaMtI" tyAdisUtrakramasyAzrayaNAt, tatra hi rohidAdaya evASTI zrUyanta iti, citrakUTapadmakUTavakSaskAraparvatayorantare nIlavadvarSadharaparvatanitambavyavasthitAd grAhavatIkuNDAdakSiNatoraNavinirgatA'STAviMzatinadIsahaparivArA zItAmigAminI sukacchamahAkacchavijayayorvibhAgakAriNI grAhavatI nadI, evaM yathAyogaM dvayordvayoH savakSaskAraparvatayorvijayayorantare krameNa pradakSiNayA dvAdazapyantaranadyo yojyAH, taddivattvaM ca pUrvavaditi, paGkavatItyatra vegavatIti granthAntare zyace, kSArodetyatra kSIrodetyanyatra,siMhazrotA ityatra sItazrotA ityaparatra, phenamAlinI gambhIramAlinI cetIha vyatyayazca 6zyate iti, Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/3/96 mAlyavadgajadantakabhadrazAlavanAbhyAmArabhya kacchAdIni dvAtriMzadvijayakSetrayugalAni pradakSiNato'vagantavyAnIti, tathA kacchAdiSukrameNa kSemAdipurINAMyugalAni dvAtriMzadavagantavyAnIti, bhadrazAlAdIni merau catvAri vnaani||1|| "bhUmIe bhaddasAlaM mehalajuyalaMmi doni rmmaaii| naMdanasomanasAiM paMDagaparimaMDiyaM siharaM" itivacanAt, mervordvitvecavanAnAdvitvamiti, zilAzcatasno meraupaNDakavanamadhyecUlikAyAH krameNa pUrvAdiSu, atra gaathe||1|| "paMDagavanaMmi cauro silAu causuvi disaasucuulaae| caujoyaNaussiyAo savvajjuNakaMcaNamayAo // 2 // paMcasayAyAmAo majjhe diihttnn'ddhruNdaao| caMdaddhasaMThiyAo kumuoyarahAragorAo " iti, mandare-merau merucUlikA-zikharavizeSaH, svruupmsyaaH||1|| "merussa uvari cUlA jinabhavanavihUsiyA duvI sucaa| bArasa aTTaya cauromUle majvari ruMdAya iti, vedikAsUtraM jambUdvIpavat, dhAtakIkhaNDAnantaraM kAlodasamudro bhavatIti tadvaktavyatAmAha mU. (97) kAlodassa NaM samudassa veiyA do gAuyAI uSTuM uccatteNaM pannattA / pukkharavaradIvaDDapuracchimaddheNaM maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM do vAsA paM0 bahusamatulA jAva bharahecevaeravaecevatahevajAvadokurAopaM0 devakurAcevauttarakurAceva, tatthaNaMdomahatimahAlatA mahamumA paM0 taM0 kUDasAmalI ceva paumarukkhe ceva, devA garule ceva veNudeve paume ceva, jAva chabbihaMpikAlaM paJcanubhavamANA viharati / pukkharavaradIvaTapaJcacchimaddheNaM maMdarassa pavvayassauttaradAhiNeNaM do vAsApaM0 taM0-taheva nANataMkUDasAmalIcaiva mahApaumarukkhe ceva, devA garuleceva veNudeve puMDarIe ceva, pukkharavaradIvaDe NaM dIve do bharahAI do eravayAIjAva do maMdarA do maMdaracUliyAo, pukkharavassaNaM dIvasa veiyA do gAuyAI uddhamuccatteNaM pannattA, savvesiMpiNaM dIvasamuddANaM vediyAo do gAuyAiM uddamuccatteNaM pnnttaao| vR. 'kAlode'tyAdi kaNThyam, kAlodAnantaramanantaratvAdeva puSkaravaradvIpasya pUvApazcArddhatadubhayaprakaraNAnyAha- 'pukkhare' tyAdi, trINyapyatidezapradhAnAni, atidezalabhyazcArthaH sugama eva, navaraMpUrvArdhAparArddhatAdhAtakIkhaNDavadiSukArAbhyAmavagantavyA, maratAdInAMcAyAmAdisamataivaM bhaavniiyaa||1|| "iguyAlIsa, sahassA paMceva sayA havaMti unnsiiyaa| tevattaramaMsasayaM muhavikkhaMbho bhrhvaase|" // 2 // pannaTTi sahassAIcattAri sayAhavaMti chaayaalaa| terasa ceva ya aMsA bAhiro bharahavikkhaMbho" Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2,-uddezakaH-3 // 3 // cauguNiya bharahavAsI hemavae taM caugguNaM taiyaM / harivAsaMcauguNiyaM mahAvidehassa vikkhaMbho" ___-evamairavatAdIni mntvyaani||4|| "sattattariM sayAiM coddasa ahiyAI sattarasa lakkhA / hoi kurUvikkhaMbho aTTaya bhAgA aparisesA // 5 // "cattAri lakkha chattIsa sahassA nava sayAya solahiyA doNha girINAyAmo saMkhittotaM dhaNU kurUNaM somanasamAlavaMtA dIhA vIsaM bhavesayasahassA / teyAlIsa sahassA auNAvIsA ya donni sayA // 7 // "solahiyaM sayamegaMchavvIsasahassa solasaya lkkhaa| vijuppabho nago gaMdhamAyaNA ceva dIhAo" mahAdrumA jNbuudviipkmhaadrumtulyaaHtthaa||8|| "dhAyaivaraMmi dIvejo vikkhaMbho u hoi uNagANaM / so duguNo nAyavvo pukkharaddhe nagANaMtu // 9 // vAsaharA vakkhArA dahanaikuMDAvaNA ya siiyaaii| dIve dIve duguNA vittharao ussae tullA // 10 // usuyAra jamagakaMcaNa cittavicittA ya vaTTaveyaDdA / dIve dIve tullA dumehalA je ya veyaDvA" iti / puSkaravaradvIpavedikAprarUpaNAnantaraM zeSadvIpasamudravedikAprarUpaNAmAha-'savvesipi 'mityAdi kaNThyaM / ete ca dvIpasamudrA indrANAmutpAtaparvatAzrayA itIndravaktavyatAmAha mU. (98) doasurakumAriMdA pannattA, taM0-camare ceva balIceva, do nAgakumAriMdA pannattA, taM0-dharaNe ceva bhUyANaMde caiva 2, do suvannakumAriMdA paM0 taM0-veNudeve ceva veNudAlI ceva, do vijukumAriMdA paM0 taM0-hariccheva harissahe ceva, do aggikumAriMdA panattA taM0-aggisihe ceva aggimAnave ceva, do dIvakumAriMdA paM0 20-punne ceva visiDhe ceva, do udahikumAriMdA paM0 taM0jalakate caiva jalappabhe ceva, do disAkumAriMdA paM0 taM0-amiyagatI ceva amitavAhane ceva, do vAtakumAriMdA paM0 20-velaMbe ceva yabhaMjaNe veva, do thaNiyakumAriMdA paNNatA, taM0-dhose ceva mahAdhose ceva, do pisAiMdA pannattA-taM0-kAle ceva mahAkAleceva, do bhUiMdApaM0 20-surUve caiva paDirUve ceva, do jakkhidA panattA, taM0-punabhadde caiva mANibhadde ceva, do rakkhasiMdA pannattA, taM0-bhImeceva mahAbhIme ceva, do kinnariMdA pannattA, taM0-kinnare ceva kiMpurise ceva, do kiMpurisiMdA paM0 taM0sappurise ceva mahApurise ceva, do mahoragiMdA paM0 taM0-atikAe caiva mahAkAe ceva, do gaMdhaviMdA paM0, taM0-gItaratI cevagIyajase ceva, . do aNapaniMdA paM0, taM0 saMnihie caiva sAmaNNe ceva, do paNapatriMdA paM0, taM0-dhAe caiva vihAe ceva, do isivAiMdA paM0, taM0-isicceva isivAlaecaiva, dobhUtavAiMdA pannattA, taM0-issare Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sthAnAGgasUtram 2/3/98 ceva mahissare ceva, do kaMdidA paM0 taM0-suvacche ceva visale ceva, do mahAkadiMdA panattA, taM0-hasse ceva hassaratI ceva, do kubhaMDiMdA paM0 taM0-see ceva mahAsee ceva, do pataiMdA paM0 taM0-patae ceva patayavaI ceva, joisiyANaM devANaM do iMdA pannattA, taM0-caMde vevasUre ceva, sohammIsANesuNaMkappesudo iMdApaM0, taM0-sake ceva IsANe ceva, evaM saNaMkumAramAhidesu kappesu do iMdApaM0, taM0-saNaMkumAre caiva mAhiMde ceva, baMbhalogalaMtaesuNaM kappesudoiMdApaM0, taM0baMbhe ceva laMtae ceva, mahAsukkasahassAresuNaM kappesu do iMdA pannattA, taM0-mahAsukke ceva sahassAre ceva, ANayapANatAraNaccutesu NaM kappesu do iMdA paM0 20-pANate ceva acchute ceva, mahAsukkasahassAresu NaM kappesu vimANA duvaNNA paM0, taM0-hAliddA ceva sukillA caiva, gevinagANaM devA NaM do rayaNIo uDamuccatteNaM pnnttaa| vR. asurAdInAM dazAnAM bhavanapatinikAyAnAM mervapekSayA dakSiNottaradigdvayAzritatvena dvividhatvAd viMzatirindrAH, tatra camaro dAkSiNAtyo balI tvaudIcya ityevaM sarvatra, evaM vyantarANAmaSTanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazendrAH tathAaNapanikAdInAmapyaSTAnAmeva vyantaravizeSarUpanikAyAnAM dviguNatvAt SoDazeti jyotiSkAnAM tvasaGkhyAtacandrasUryatve'pi jAtimAtrAzrayaNAd dvAveva candrasUryAkhyAvindrAyuktI saudharmAdikalpAnAM tu dazendrA ityevaM sarve'pi catuHSaSTiriti / devAdhikArAt tannivAsabhUtavimAnavaktavyatAmAha- 'mahAsukketyAdi kaNThyaM, navaraM hAridrANi-pItAni, kramazcAyaM saudharmAdivimAnavarNaviSayo yathA-saudharmezAnayo; paJcavarNAni tato dvayorakRSNAni punardvayorakRSNanIlAni tato dvayoH zukrasahanArAbhidhAnayoH pItazuklAni tata; zuklAnyeveti, Aha c||1|| "sohamme paMcavannA ekkagahANI u jA shssaaro| do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAI" (iti)| devAdhikArAdeva dvisthAnakAnupAtinI tadavagAhanAmAha-'gevejagANa'mityAdi, pUrvavad vyaakhyeymiti| sthAnaM-2 -uddezakaH 3- samAptaH __-sthAnaM-2-uddezakaH 4:ghR. uktastRtIyoddezaka;, sAmprataM caturthaH samArabhyate-asya ca jIvAjIvavaktavyatApratibaddhasya pUrveNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasmin hi pudgalajIvadharmA uktAH iha tu sarva jIvAjIvAtmakamiti vAcyam, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyemAnipaJcaviMzatirAdisUtrANi samayetyAdIni, mU. (99) samayAti vAAvaliyAti vAjIvAti yAajIvAtiyA pacati 1, ANApAnUti vAthoveti vAjIvAti yA ajIvAti yA pavudhati 2, khaNAti vAlavAtivAjIvAtiyAajIvAti yA pavughnati 3, evaM muhuttAti vA ahorattAti vA 4, pakkhAti vA mAsAti vA 5, uti vA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 sthAnaM-2,- uddezakaH -4 ayanAti vA 6, saMvaccharAtivAjugAtivA7, vAsasayAti vA vAsasahassAi vA 8, vAsasatasahassAi vA vAsakoDIi vA 9, puvvaMgAti vA puvAti vA 10, tuDiyaMgAti vAtuDiyAti vA 11, aDDuMgAti vA aDaDAtivA12, avavaMgAti vA avavAti vA 13, hUhUaMgAti vA hUhUyAti vA 14, uppalaMgAti vA uppalAtiyA 15, paumaMgAi vA paumAti vA 16, naliNaMgAtivANaliNAti vA 17, acchanikuMraMgAtivAacchaniurAti vA 18, auaMgAti vAauAtivA 19, nauaMgAtivAnauAtivA20, pautaMgAtivA pautAtivA21, calitaMgAti vAcUlitAtivA22, sIsapaheliyaMgAtivAsIsapaheliyAtivA23, paliovamAtivasAgarovamAti vA 24, ussappiNIti vAosappiNIti vAjIvAti yA ajIvAti yA pavunati 25, gAmAti vA nagarAti vA nigamAti vA rAyahANIti vA kheDAti vA kabbaDAti vA maDaMbAti vA doNamuhAti vA paTTaNAti vA AgarAti vA AsamAti vA saMbAhAti vA saMnivesAi vA dhosAi vA ArAmAi vA ujjANAti vA vanAti vA vanasaMDAti vA vAvIi vA pukkharaNIti vA sarAti vA sarapaMtIti vA agaDAtivAtalAgAti vA dahAti vA nadIti vA puDhavIti vA udahIti vA vAtakhaMdhAtivAuvAsaMtarAti vA balatAti vA biggahAtivAdIvAti vA samuddAiva velAti vA vetitAtivAdArAtivAtoraNAti vA neratitAti vA neratitAvAsAti vA jAva vemANiyAi vA vemANiyAvAsAti vA kappAti vA kappavimANAvAsAti vA vAsAti vA vAsadharapavvatAti vA kUDAti vA kUDagArAti vA vijayAti vA rAyahANIi vA jIvAti vA ajIvAti vA pacati 47 chAtAti vA AtavAti vA dosiNAti vA aMdhagArAti vA omANAti vA ummANAti vA atitANagihAti vA ujANagihAti vA avaliMbAti vA saniSpavAtAtivAjIvAtiyAajIvAti yA pvucci| do rAsI paM0 taM-jIvarAsI ceva ajIvarAsI ceva 7.eSAMcAnantarasUtreNAyamabhisambandhaH-pUrvatra jIvavizeSaNAmaccatvalakSaNodharmo'bhihitaH, iha tu dharmAdhikArAdeva samayAdisthitilakSaNo dharmo jIvAjIvasambandhI jIvAjIvatayaiva dharmadharmiNorabhedenocyata iti, tatra sarveSA kAlapramANAnAmAdyaH paramasUkSmo'bhedyo niravayava utpalapatrazatavyatimedAdhudAharaNopalakSitaH samayaH, tasya cAtItAdivivakSayA bahutvAd bahuvacanamityAha___ 'samAyAi vA ityAdi, itizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, tathA asaGgyAtasamayasamudayAtmikAAvalikA kSullakabhavagrahaNakAlasyaSaTpaJcAzadvattaradvizatatamabhAgabhUtA iti, tatra samayAitivA AvalikA itivA yatkAlavastu tadavigAnenajIvA itica,jIvaparyAyatvAta, paryAyapAviNozca kathaJcidabhedAt, tathAajIvAnAM-pudgalAdInAMparyAyatvAdajIvAitica, cakArI samuccayArthI, dIrghatAcaprAkRtatvAt,procyate-abhidhIyata iti,najIvAdivyatirekiNaH samayAdayaH, tathAhi-jIvAjIvAnAMsAdisaparyavasAnAdibhedA yA sthitistadbhedAsamayAdayaH sAcataddharmodharmazca dharmiNo nAtyantaM bhedavAn, atyantabhede hi viprakRSTadharmamAtropalabdhau pratiniyatadharmiviSaya eva saMzayo na syAt tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAd, dRzyate ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhAvisara Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 2/4/99 vivarAntarataH kimapizuklaM pazyati tadA kimiyaMpatAkA kiMvAbalAketyevaMpratiniyatadharmiviSayaH saMzaya iti, abhede'pi sarvathA saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAditi, iha vabhedanayAzrayaNAjIvAiyetyAdhuktam, ihacasamayAvalikAlakSaNArthadvayasyajIvAdidvayAtmakatayA bhaNanAdvisthAnakAvatArohazyaH, evamuttarasUtrANyapineyAni, vizeSatuvakSyAma iti, ANApANU' ityAdi, 'AnaprANA viti-ucchAsaniHzvAsakAlaH saGkhyAtAvalikA-pramANAH, Aha c||1|| "hassa aNavagallassa, niruvakiTThassa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccaI" tathA stokAH saptocchvAsaniHzvAsapramANAH, kSaNAH saGkhyAtAnaprANalakSaNAH, saptastokapramANA lavAH, 'eva'mitiyathAprAktane sUtratye jIvA iticaajIvA itica procyate ityadhItamevaM sarveSUttarasUtreSvityarthaH, muhUrtAH-saptasaptatilavapramANAH, uktnyc||1|| "satta pANUNi se thove, satta thovANi se lve| __lavANaM sattahattarIe, esa muhutte viyAhie // 2 // tini sahassA sattaya sayANi tevattariMca uusaasaa| esa muhatto bhaNio savvehiM anaMtanANIhiM" iti, ahorAtrAH triMzanmuhUrtapramANAH, pakSAH paJcadazAhorAtrapramANAH, mAsA dvipakSAH, Rtavo dvimAsamAnAH vasantAdyAH, ayanAniRtutrayamAnAni, saMvatsarA ayanadvayamAnAH, yugAni paJcasaMvatsarANivarSazatAdInipratItAni, pUrvAGgAnicaturazItivarSalakSapramANAni, pUrvANipUrvAGgAnyeva caturazItilakSaguNitAni, idaM caiSAM maanm||1|| "pubbassa uparimANaM sayariMkhalu hoti koDilakkhAo / chappannaM ca sahassA boddhavvA vAsakoDINaM" (iti), pUrvANicaturazItilakSaguNitAnitruTitAGgAni bhavanti, evaM pUrvasya pUrvasya caturazItilakSaguNanenottaramuttaraM saGkhyAnaM bhavati yAvacchIrSapraheliketi, tasyAM caturnavatyadhikamaGkasthAnazataM bhavati, atra krnngaathaa||1|| "icchiyaThANeNa guNaM paNasunnaM caurasItiguNitaM ca / kAUNaM taivAre puvvaMgaINamuNasaMkhaM" / zIrSaprahelikAntaH sAMvyavahArikaH saddhyAtakAlaH, tena ca prathamapRthivInArakANAM bhavanapativyantarANAM bharatairavateSu suSamaduSSamAyAH pazcime bhAge naratirazcAM cAyurmIyata iti, kiJcazIrSaprahelikAyAH parato'pyastisaGkhyAtaH kAlaH,sacAnatizAyinAMnavyavahAraviSaya itikRtvaupamye prakSiptaH, ata evazIrSaprahelikAyAH parataH palyopamADupanyAsaH, tatra palyenopamA yeSu tAni palyopamAni-asaGkhyAtavarSakoTIkoTIpramANAni vakSyamANalakSaNAni, sAgareNopamA yeSu tAni sAgaropamANi-palyopamakoTIkoTIdazakamAnAnIti, dazasAgaropamakoTIkoTya utsarpiNI, evamevAvasarpiNIti ___ kAlavizeSavat grAmAdivastuvizeSA api jIvAjIvA eveti dvipadaiH saptacatvAriMzatA sUtrairAha-gAme' tyAdi, iha ca pratyekaMjIvAiyetyAdirAlApo'dhyetavyo, grAmAdInAMcajIvAjIvatA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -4 pratItaiva, tatra karAdigamyA grAmAH, naiteSu karo'stIti nakarANi 1, nigamAH-vaNignivAsAH rAjAdhAnyo-yAsu rAjAno'bhiSicyante 2 kheTAni-dhUliprAkAropetAni karbaTAni-kunagarANi 3, maDambAni sarvato'rddhayojanAt parato'vasthitagrAmANi droNamukhAniyeSAMjalasthalapathAvubhAvapi staH 4 pattanAni yeSu jalasthalapathayoranyatareNa paryAhArapravezaH, AkarA-lohAdyutpattibhUmayaH 5, AzramAH-tIrthasthAnAni saMvAhAH-samabhUmau kRSi kRtvA yeSu durgabhUmibhUteSu dhAnyAni kRSIbalAH saMvahanti rakSArthamiti 6, sannivezAH sArthakaTakAdeH ghoSA-goSThAni7,ArAmA-vividhavRkSalatopazobhitAH kadalyAdipracchannagRheSu strIsahitAnAM puMsAM ramaNasthAnabhUtA iti, udyAnAni patrapuSpaphalacchAyopagAdivRkSopazobhitAni bahujanasya vividhaveSasyonnatamAnasya bhojanArthaM yAnaM-gamanaM yeSviti 8, banAnItyekajAtIyavRkSANi vanakhaNDAH-anekajAtIyottamavRkSAH 9, vApI caturA puSkariNI vRttA puSkaravatI veti 10, sarAMsi-jalAzayavizeSAHsaraHpaGkatayaH-sarasAMpaddhatayaH 11, agaDa'tti avaTAH-kapAH, taDAgAdIni pratItAni 12, pRthivI-ratnaprabhAdikAudadhiH-tadadhoghanodadhiH 14, vAtaskandhAH-dhanavAtatanuvAtA itare vA avakAzAntarANi-vAtaskandhAnAmadhastAdAkAzAni, jIvatA caiSAM sUkSmapRthivIkAyikAdijIvavyAptatvAt 15, valayAni-pRthivInAM veSTanAni ghanodadhidhanavAtatanuvAtalakSaNAnIti vigrahA-lokanADIvamaNi, jIvatAcaiSAMpUrvavat 16, dvIpAH samudrAzca pratItAH 17, velA-samudrajalavRddhiH, vedikAH pratItAH 18, dvArANi-vijayAdIni toraNAnitezveveti 19, nairayikAH-kliSTasattvatizeSAsteSAM cAjIvatA karmapudgalAdyapekSayA tadutpattibhUmayo nairayikA- vAsAsteSAM ca jIvatA pRthivIkAyikAdyapekSayA, ityevaM caturviMzatidaNDako'bhidheyaH 43 ata evAha-'pAva'dityAdi, kalpAH-devalokAstadaMzAH kalpavimAnAvAsAH 44, varSANibharatAdikSetrANi varSadharaparvatAH-himavadAdayaH 45, kUTAni-himavatkUTAdIni kUTAgArANi-teSveva devabhavanAni46, vijayAH-cakravarttivijetavyAnikacchAdInikSetrakhaNDAni, rAjadhAnyA:-kSemAdikAH, 'jIve'tyAdi ihoktaM sarvatra sambandhanIyamiti 47 / / ye'pi pudgaladhastei'pi tathaivetyAha-'chAye'tyAdi sUtrapaJcakaM gatArtham, navaraM chAyA vRkSAdInAmAtapaH Adityasya, 'dosiNAtiva'tti jyotsnA andhakArANi-tamAMsi, avamAnAnikSetrAdInAMpramANAni hastAdIni unmAnAni-tulAyAH karSAdIni, atiyAnagRhANi-nagarAdipraveze yAnigR-hANi, udyAnagRhANipratItAni, avaliMbAsanippavAyA yarUDhito'vaseyA iti, kimetat sarvamityAha-jIvA itica, jIvavyAptatvAtatadAzritatvAdvA, ajIvAitica' pudgalAdyajIvarUpatvAt tadAzritvAdveti, procyate-jinaiH prarUpyata iti / iha ca jIvAi yetyAdi sUtrapaJcake'pi prtyekmdhyetvymiti| ____ atha samayAdivastu jIvAjIvalapameva kasmAdabhidhIyate ?, ucyate tadvilakSaNarAzyantarAbhAvAd, ata evAha-'dorAsI'tyAdi kaNThyam / jIvarAzizca dvidhA-baddhamuktabhedAta, tatra baddhAnAM bandhanirUpaNAyAha-- mU. (100) duvihe baMdhe paM0, taM0-pejabaMdhe ceva dosabaMdhe ceva, jIvANaM dohiM ThANehiM pAvaM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sthAnAGgasUtram 2/4/100 kammaM baMdhati, taM0-rAgeNa caiva doseNa ceva, jIvA NaM dohiM ThANehiM pAvaM kammaM udIreti, taM0abbhovagamitAteceva vetaNAteuvakkamitAtecevaveyaNAte, evaM vedetievaM nijareti-abbhovagamitAte ceva veyaNAte uvaka mitAte ceva veyaNAte ghR.prema-rAgo mAyAlobhakaSAyalakSaNaH, dveSastu krodhamAnakaSAyalakSaNaH, ydaah||1|| "mAyA lobhakaSAyazcetyetad rAgasaMjJitaM dvandvam / dho mAnazca punadvaiSa iti samAsanirdiSTaH" iti, premNaH-premalakSaNacittavikArasampAdakamohanIyakarmapudgalarAzerbandhanaM jIvapradezeSu yogapratyayataH prakRtirUpatayA pradezarUpatayA ca sambandhanam tathA kaSAyapratyayataH sthityanubhAgavizeSApAdanaMca premabandhaH, evaMdveSamohanIyasya bandhodveSabandha iti, uktaM hi,-"jogApayaDipadesaM ThitianubhAgaMkasAyao kuNai"tti, premadveSalakSaNAbhyAM karmabhyAmudayagatAbhyAM jIvAnAmazubhakarmabandho bhavatItyAha _ 'jIvANamityAdi, athavA pUrvasUtramanyathA vyAkhyAya sambandhAntaramasya kriyate-sAmAnyena bandho dvedhA-premato dveSatazceti, sa cAnivRttisUkSmasamparAyAntAn guNasthAninaH pratItya draSTavyaH, yastUpazAntamohakSINamohasayoginAMsayogapratyaya eva, satubandhatvena na vivakSizrato, bandhasyApi tasya zeSakarmabandhavilakSaNatayA'bandhakalpatvAt, yasya hikarmaNo'sautadalpasthitikAdivizeSaNam, // 1 // (uktaMca)- "appaM bAyara mauyaM bahuMca rukkhaM ca sukilNcev| maMdaM mahavvayaM tiya sAyAbahulaM ca taM kammaM" (iti), alpaMsthityAbAdaraMpariNAmataH mRdvanubhAvataH bahupradezaiH mandaM lepato vAsukAvat, mahAvyayaM sapigamAt / etadeva darzayannAha 'jIvA NamityAdi, jIvAH-sattvAH NaM vAkyAlaGkAre dvAbhyAM 'sthAnAbhyA; kAraNAbhyAM pApam-azubhamazubhamavanibandhanatvAt, natuniranubandhaM dvisamayasthitikamatyantaM zubhaM, tasya kevalayogapratyayatvAditi, bajanti-spRSTAdyavasthAM kurvanti, rAgeNacaiva dveSeNa caiva, kaSAyairityarthaH, nanu mithyAtvAviratikaSAyayogAbandhahetavaH tatkathaM kaSAyA eva ihoktA iti?, ucyate, kaSAyANAM pApakarmabandhaMpratiprAdhAnyakhyApanArthaM, prAdhAnyaMcasthityanubhAgaprakarSakAraNatvAtteSAmiti, athavA atyantamanarthakAritvAda, uktnyc||1|| "ko dukkhaM pAvejA kassa va sokkhehiM vimhao honA ? / ko vA na laheja mokkhaM ? rAgaddosA jaina hojA" iti, athavA bandhahetudezagrAhakamevedaM sUtraM dvisthAnakAnurodhAditi na doSaH / uktasthAnadvayabaddhapApakarmaNazca yathodIraNavedananirjarAH kurvanti dehinastathA sUtratrayeNAha 'jIve'tyAdi gatArtham, navaraM udIrayanti-aprAptAvasaraMsadudaye pravezayanti, abhyupagamenaaGgIkaraNena nirvRttA tatra vA bhavA AbhyupagamikI tayA-zirolocatapazcaraNAdikayA vedanayApIDayAupakroNa-karmodIraNakAraNenanirvRttA tatravAbhavAaupakramikItayA-jvarAtIsArAdijanyayA, 'eva'mitiuktaprakArataeva 'vedayanti' vipAkato'nubhavantyudIritaMsaditi, nirjarayanti' pradezebhyaH shaattyntiiti| nirjaraNecakarmaNodezaH sarvathAvAbhavAntaresiddhauvA gacchataHzarIrAniryANaM bhavatIti sUtrapaJcakena tadAha Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 2, - uddezakaH -4 101 mU.(101) dohiM ThANehiM AtA sarIraM phusittANaM nijAti, taM0-deseNavi AtA sarIraM phusittANaM nijAti savveNavi AyA sarIragaMphusittANaM nijAti, evaM phurittANaM evaM phuDittA evaM saMvaTTatittA evaM nivvadRtittA vR. 'dohI'tyAdikaM kaNThyaM, navaraM dvAbhyAM prakArAbhyAM 'deseNavitti dezenApikatipayapradezalakSaNena keSAJcitpradezAnAmilikAgatyotpAdasthAnaM gacchatA jIvena zarIrAdvahiH kSiptatvAt, 'AtmA' jIvaH, 'zarIraM dehaM spRSTA' zliSTA niryAti' zarIrAnmaraNakAle niHsaratIti, 'savveNavitti sarveNa-sarvAtmanA sarvairjIvapradezaiH kandukagatyotpAdasthAnaM gacchatA zarIrAd bahiH pradezAnAmaprakSitpatvAditi, athavAdezenApi-dezato'pyapizabdaH sarveNApItyapekSaH, AtmA, zarIraM ko'rthaH ? - zarIradezaM pAdAdikaM spRSTvA'vayavAntarebhyaH pradezasaMhArAnniryAti, sa ca saMsArI, 'sarveNApi sarvatayA'pi, apidezenApItyapekSaH, sarvamapi zarIraM spRSTvA niryAtIti bhAvaH, saca siddho, vakSyatica-"pAyanijANA niraesu "uvavajaMtI"tyAdi, yAvat "savvaMgaNijANA siddhesu"tti AtmanA zarIrasya sparzane sati sphuraNaM bhavatItyata ucyate eva"mityAdi, 'eva'miti 'dohiM ThANehI tyAghabhilApasaMsUcanArthaH, tatra dezenApi kiyadimarapyAtmapradezairilikAgatikAle savveNavittisadhairapigendukagatikAle zarIraM phurittANaM ti sphorayitvA saspandaM kRtvA niryAti, athavA zarIrakaM dezataH zarIradezamityarthaH sphorayitvA pAdAdiniryANakAle, sarvataH-sarvaM zarIraM sphorayitvAsarvAGganiryANAvasara iti|sphornnaac sAtmakatvaM sphuTaM bhavatItyAha "eva'mityAdi, "eva'miti tathaiva dezena-Atmadezena zarIrakaM 'phuDittANaM ti sacetanatayA sphuraNaliGgataH sphuTaM kRtvA ilikAgatI sarveNa-sarvAtmanA sphuTaM kRtvA gendukagatAviti, athavA zarIrakaM dezataH-sAtmakatayA sphuTaM kRtvA pAdAdinA niryANakAle sarvataH-sarvAGganiryANaprastAva iti, athavA phuDittAsphoTayitvA vizUrNaM kRtvA, tatradezato'kSyAdivighAtena sarvataHsarvavizaraNena devadIpAdijIvavaditi / zarIraM sAtmakatayA sphuTIkurvaMstatsaMvartanamapi kazcitkarotItyAha- eva'mityAdi, eva miti tathaiva saMvaTTaittANaM ttisaMvartya saGkocyazarIrakaMdezenelikAgatI zarIrasthitapradezaiH sarveNa-sarvAtmanA gendukagatausarvAtmapradezAnAMzarIrasthitatvAnniryAtIti, athavA zarIrakaM-zarIraNamupacArAddaNDayogAddaNDapuruSavat, tatra dezataH saMvartanaM saMsAriNo mriyamANasya pAdAdigatajIvapradezasaMhArAt sarvatastu nirvANaM ganturiti, athavA zarIrakaM dezataH saMvartyahastAdisocanena sarvataH-sarvazarIrasocanena pipIlikAdivaditi / Atmanazca saMvartana kurvan zarIrasya nivartanaM karotItyAha eva 'nivvaTTayittANaM'ti, tathaiva nivartya-jIvapradezebhyaH zarIrakaM pRthakvatyetyarthaH, tatra dezenelikAgatI sarveNagendukagato, athavA dezataH zarIraM nirvAtmanaH pAdAdiniryANavAn sarvataH sarvAGganirvANavAniti, athavA paJcavidhazarIrasamudAyApekSayAdezataH zarIram audArikAdi nivartya taijasakAmaNetyAdAyaiva, tathA sarveNa-sarvaM zarIrasamudAyaMnivartya niti, sidhytiityrthH| anantaraM sarvaniryANamuktam, tacca paramparayA dharmazravaNalAbhAdiSu, teca yathA syustathA darzanayatrAha mU. (102) dohiM ThANehiM AtA kevalipanattaM dhamma labhejA savaNatAte, taM-khateNa ceva uvasameNa ceva, evaMjAva manapajavanANaM uppADejA taM0-khateNa ceva uvasameNaM cev| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sthAnAGga sUtram 2/4/102 vR. 'dohI'tyAdi kaNThayaM, navaraM 'khaeNa ceva'tti jJAnAvaraNIyasya darzanamohanIyasya ca karmaNaH udayaprAptasyakSayeNa-nirjaraNena anuditasya copazamena-vipAkAnanubhavena,kSayopazamenetyuktaM bhavati, yAvatkaraNAt kevalaM bohiM bujjhejjA muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaejjA kevalaM baMbhaceravAsamAvasejA, kevaleNaM saMjameNaM saMjamijjA, kevaleNaM saMvareNaM saMvarejA, kevalaM AbhinibohiyanANamuppADejA ityAdizyam, evaMyAvanmanaHparyavajJAnamutpAdayediti, kevalajJAnaM tu kSayAdeva bhavatIti tannoktam / iha ca tadyapi bodhyAdayaH samyakatvacAritrarUpatvAt kevalena kSayeNa upazamena ca bhavanti tathA'pyete kSayopazamenApi bhavanti, zravaNAbhinibodhikAdIni tu kSayopazamenaiva bhavantIti sarvasAdhAraNaH kSayopazama uktaH padadvayonAtaH sa eva vyAkhyAta iti| bodhyAbhinibodhikazrutAvadhijJAnAni ca SaTSaSTisAgaropamasthitikAnyutkarSato bhavanti, sAgaropamANi ca palyopamAzritAnIti taddivatayaprarUpaNAmAha mU.(103) duvihe addhovamie pannatte taM0- paliovame ceva sAgarovame ceva, se kiM taM paliovame?, paliovame vR. upamA-aupamyaM, tayA nivRttamaupamikaM addhA-kAlastadviSayamApamikamadvaupamikam, 'upamAnamantareNa yatkAlapramANamanatizayinA grahItuM na zakyate tadadvIpamikamiti bhAvaH, tacca dvidhA-palyopamaM caiva sAgaropamaM caiva, tatra palyavatpalyastenopamA yasmiMstatpalyopamama, tathA sAgareNopamA yasmiMstatsAgaropama, sAgaravanmahAparimANamityarthaH, idaM ca palyopamasAgaropamarUpamaupamikaM sAmAnyata uddhArAddhAkSetrabhedAt tridhA, punarekaikaMsaMvyavahArasUkSmabhedAdvidhA, tatra saMvyavahArapalyopamaMnAmayAvatAkAlena yojanAyAmaviSkambhoccatvaH palyo muNDanAnantaramekAdisaptAntAhorAtraprarUDhAnAMvAlAgrANAM bhRtaH pratisamayaM vAlAgroddhAre sati nirlepo bhavati sa kAlo vyAvahArikamuddhArapalyopamamucyate, teSAMdazabhiHkoTIkoTIbhiH vyAvahArikamuddhArasAgaropamucyate, teSAmeva vAlAgrANAMSTigocarAtisUkSmadravyAsaddhyeyabhAgamAtrasUkSmapanakAvagAhanA'saddhyAtaguNarUpakhaNDIkRtAnAM bhRtaH palyo yena kAlena nirlepo bhavati tathaivoddhAre tatsUkSmamuddhArapalyopamaM, tathaiva ca sUkSmamuddhArasAgaropamam, anena ca dvIpasamudrAH parisaGkhyAyante, Aha c||1|| "uddhArasAgarANaM aTThAijANa jattiyA smyaa| ___ duguNAduguNapavitthara dIvodahi rajju evaiyA / / " (iti) addhApalyopamasAgaropame api sUkSmabAdarabhede evameva, navaraM varSazate 2 vAlasya vAlAsaGkSayeyakhaNDasya coddhAra iti, anena nArakAdisthitayo mIyante, kSetrato'pite dvividhe evameva, navaraM pratisamayamekaikAzapradezApahAre yAvatA kAlena vAlAgraspRSTA eva pradezAuddhiyante sa kAlo vyAvahArika iti, yAvatAca vAlAgrAsaddhyAtakhaNDaiH spRSTA aspRSTAzcodhdhiyante sa kAlaH sUkSakSma iti, ete ca prarUpaNAmAtraviSaye eva, AbhyAM ca dRSTivAde spRSTAspRSTapradezavibhAgena dravyamAne prayojanamitizrUyate, bAdarecatrividheapiprarUpaNAmAtraviSaye eveti,tadevamiha prakrouddhArakSetrIpamikayonirupayogitvAdaddhIpamikasyaiva copayogitvAd addhativizeSaNaM sUtre upAttamiti, ata evAddhApalyopamalakSaNAbhidhitsayA''ha sUtrakAraH _ 'sekiMta'mityAdi, athakiMtatpalyopamaM?,yadaddhaupamikatayA nirdiSTamitiprazne nirvacanametadanuvAdenAha - 'paliovameti palyopamamevaM bhavatIti vAkyazeSaH, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 2, - uddezakaH -4 pU. (104) jaM joyaNavicchinnaM, pallaM egAhiyapparUDhANaM / hoja niraMtaranacitaM bharitaM bAlaggakoDINaM vR. 'jaM' gAha, kila yadyojanavistIrNamityupalakSaNatvAtsarvato yadyojanapramANaM palyadhAnyasthAnavizeSaH ekAha eva aikAhikastena prarUDhAnAM vRddhAnAM muNDite zirasi ekenAhnA yAvatyo bhavantItyarthaH, etasya copalakSaNatvAdutkarSataH saptAhaprarUDhAnaM vAlAgrANAM koTyo-vibhAgAH sUkSmapalyopamApekSayA'saMkhyeyakhaNDAni bAdarapalyopamApekSayA tu koTayaH saGkhyAvizeSAH tAsAM kiM bhavet ? - 'bharitaM' bhRtaM, kathamityAha - 'nirantaraM' nicitaM nibiDatayA nicayavatkRtamiti / mU. (105) vAsasae vAsasa eke ke avahaDaMmi jo kAlo / so kAlo boddhavvo, uvamA egassa pallassa / / vR. 'vAsa' gAhA, etasmAtmapalyAdvarSazate varSazate'tikrAnte sati prativarSazatamityarthaH, ekaikasmin vAlAgre asaDravyekhaNDecApahRte-uddha te sati 'yaH kAlo' yAvatI addhA bhavati pramANataH sa tAvAn kAlo boddhavyaH, kimityAha - 'upamA' upameyaH, kasyetyAha-ekasya palyasya, idamuktaM bhavati-sa kAla ekaM palyopamaM sUkSmaM vyAvahArikaM cocyata iti / pU. (106) eesiM pallA koDAkoDI havejja dasaguNitA / 103 taM sAgarovamassa u egassa bhave parImANaM // vR. 'eesiM' gAhA, eteSAm uktarUpANAM sUkSmabAdarANAM 'palyAnAM ' palyopamAnAM koTIkoTI bhaved dazaguNitA yaditi gamyate, daza koTIkoTya ityarthaH, tadekasya sUkSmarUpasya bAdararUpasya vA sAgaropamasyaiva bhavetparamANamiti / etaizca yeSAM krodhAdInAM phalabhUtakarmasthitirnirUpyate tatvasvarUpanirUpaNAyAha -- mU. (107) duvihe kohe pannatte taM0 - AyapaiTTite ceva parapaiTTie caiva, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM, evaM jAva micchAdaMsaNasalle / bR. AtmAparAdhAdaihikApAyadarzanAdAtmani pratiSThitaH - AtmaviSayo jAtaH AtmanA vA paratrAkrozAdinA pratiSThito-janita AtmapratiSThitaH, pareNAkrozAdinA pratiSThitaH udIritaH parasmin vA pratiSThito jAtaH parapratiSThita iti / 'eva' miti yathA sAmAnyato dvedhA krodha ukta evaM nArakAdInAM caturviMzatervAcyaH, navaraM pRthivyAdInAmasaMjJinAmuktalakSaNamAtmapratiSThitatvAdi pUrvabhavasaMskArAt kredhagatamavagantavyamiti / evaM mAnAdIni midhyAtvAntAni pApasthAnakAnyAtmaparapratiSThitavizeSaNAni sAmAnyapadapUrvakaM caturviMzatidaNDakenAdhyetavyAni, ata evAha - 'evaM jAva micchAdaMsaNasalle' tti, eteSAM ca mAnAdInAM svavikalpajAtaparajanitatvAbhyAM svAtmavarttiparAtmavarttibhyaM vA svaparapratiSThitatvamavaseyam / evamete pApasthAnAzritAstrayodaza daNDakA iti / * uktavizeSaNAni ca pApasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti tAn bhedata AhabhU. (108) duvihA saMsArasamAvannagA jIvA paM0 taM0 tasA ceva thAvarA ceva, duvihA savvajIvA paM0 taM0 - siddhA caiva asiddhA caiva, duvihA savvajIyApa0 taM0 saiMdiyA ceva aNiMdiyA ceva, evaM esA gAhA phAsetavvA jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva - - sR. 'duvihe 'tyAdi kaNThyamiti // nanu saMsAriNa eva jIvA utAnye'pi santi ?, santyeveti - Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sthAnAGga sUtram 2/4/108 prAya ubhayadarzanayA trayodazasUtrImAha - 'duvihA savve' tyAdikaM, kaNThyA ceyaM, navaraM sendriyAHsaMsAriNo'nindriyAH- aparyAptakakevalisiddhAH 2 'evaM esa' tti, evaM' siddhAdisUtroktakrameNa 'duvihA savvajIve' tyAdilakSaNena eSA vakSyamANA prastutasUtrasaGgragAthA sparzanIyA anusaraNIyA, etadanusAreNa trayodazApi sUtrANyadhyetavyAnItyarthaH, atha evAha- 'jAva sasarIrI ceva asarIrI ceva 'tti / mU. (109) 'siddhasaiMdiyakAe joge vee kasAya lesA ya / nANuvaogAhAre bhAsaga carime ya sasarIrI // vR. 'siddha' gAhA, siddhAH sendriyAzca setarA uktAH, evaM 'kAe 'tti, kAyAH pRthivyAdayastAnAzritya sarve jIvAH saviparyayA vAcyAH, evaM sarvANi vyAkhyeyAni, vAcanA caivaM- 'sakAyacceva akAyacceva' 'sakAyAH' pRthivyAdiSaDvidhakAyaviziSTAH saMsAriNaH, akAyAstad-vilakSaNAH siddhAH 3, sayogAH - saMsAriNaH ayogA- ayoginAH siddhAzca 4, 'vede' tti savedAH - saMsAriNaH avedAHanivRttibAdarasamparAyavizeSAdayaH SaT siddhAzca 5, 'kasAya'ti, sakaSAyAH sUkSmasamparAyAntAH akaSAyAH-upazAntamohAdayazcatvAraH siddhAzca 6, 'lesA ya'tti salezyAH sayogyantAH saMsAriNaH alezyAH - ayoginaH siddhAzca 7, 'nANe' tti jJAninaH- samyag STayo'jJAnino - mithyAdhSTayaH, Ahaca 11911 "avisesiyA mai ciya sammaddiTTissa sA mainnANaM / maiannANaM micchAdiTThissa suyaMpi emeva ||" (iti) ajJAnatA ca mithyASTibodhasya sadatoravizeSaNAt tathAhi - santyarthAH, iha tatsattvaM kathaJciditi vizeSitavyaM bhavati, svarUpeNetyarthaH, mithyAdRSTistu manyate -santa eveti, tatazca pararUpeNApi teSAM sattvaprasaGgaH, tathA na santyarthA, iha tadasattvaM kathaJciditi vizeSivayaM bhavati, pararUpeNetyarthaH, sa tu na santyeveti manyate, tathA ca tavyatiSedhakavacanasyApyabhAvaH prasajatIti, athavA zazaviSANAdayo na santItyetatkathaJciditi vizeSaNIyaM yataste zazamastakAdisamavetatayaiva na santi, na tu zazazca viSANaM ca zazasya vA viSANaM zrRGgipUrvabhavagrahaNApekSayA zazaviSANaM tadrUpatayA'pi (vA) na santItitadevaM sadasatoH kathaJcidityetasya vizeSaNasyAnabhyupagamAt tasya jJAnamapyathArthatvena kutsitatvAdajJAnameva, Aha ca - 11911 "jaha duvvayaNamavayaNaM kucchriyasIlaM asIlamasatIe / bhaNNai taha nANaMpi hu micchaddiTThissa annANaM / / " (iti) tathA mithyA TeradhyavasAyo na jJAnaM bhavahetutvAt, mithyAtvAdivat, tathA yacchopalabdherunmattavat, tathA jJAnaphalasya sakriyAlakSaNasyAbhAvAt andhasya svahastagatadIpaprakAzavaditi, Ahaca - // 1 // "sadasadavisesaNAo bhavaheujaicchiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo micchAdiTThissa annANaM / / " (iti) 8, 'uvaogi 'tti, sAgArovautte ceva aNagArovautte caiva tti sahAkAreNa-vizeSAMzagrahaNazaktilakSaNena varttate ya upayogaH sa sAkAro, jJAnopayoga ityarthaH, tenopayuktAH sAkAropayuktAH, anAkArastu tadvilakSaNo darzanopayoga ityarthaH, abhidhIyate ca - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -4 105 // 1 // // 1 // "jaM sAmanaggahaNaM bhAvANaM neya kttttaagaarN| __ avisesiUNa atthe daMsaNamiti vuccae sme||" (tti) tenopayuktA anAkAropayuktA iti 9, 'AhAre'tti, AhArakAojolomakavalabhedAbhinnAhAravizeSagrAhiNaH, Aha ca - "oyAhArA jIvA savve apajjattagA muneyavvA / paJjattagA ya lobhe pakkheve hoti bhaiyavvA / / // 2 // egiMdiya devANaM neraiyANaMca natthi pakkhevo / sesANaM jIvANaM saMsAratthANa pakkhevo / / " iti, ||3||(anaahaarkaastu) "viggahagaimAvannA 1 kevaliNo samohavA 2 ajogI ya3 / siddhA ya 4 anAhArA sesA AhAragA jIvA / " iti, 10 / 'bhAsa'tibhASakAH-bhASAparyAptiparyAptAHabhASakAH-tadaparyAptakA ayogisiddhAzca 11 'carama'tticaramA yeSAM caramo bhavo bhaviSyati, acaramAstu yeSAM bhavyatve satyapi caramo bhavo na bhaviSyati, nanirvAsyantItyarthaH 12 // sasarIrittisahayathAsambhavaMpaJcavidhazarIreNa yete insamAsAntavidheH sazarIriNaH-saMsAriNoazarIriNastu-zarIrameSAmastItizarIriNastaniSedhAdazarIriNaHsiddhAH 13||etecsNsaarinnH siddhAzcamaraNAmaraNadharmakAH,aprazastaprazastamaraNatazcaitebhavantIti prazastAprazastamaraNanirupaNAya navasUtrImAha - mU.(110) domaraNAiMsamaNeNaMbhagavatA mahAvIreNaMsamaNANaM niggaMthANaMno nicaM vanniyAI no niccaM kittiyAiM no nicaM pUiyAiM no niccaM pasatthAI no nicaM anbhaNunAyAiM bhavaMti, taMjahA - balAyamaraNe ceva vasaTTamaraNe ceva ? evaM niyANamaraNe ceva tabbhavamaraNe ceva 2 giripaDaNe ceva tarupaDaNe ceva 3 jalappavese ceva jalaNappavese ceva 4 visabhakkhaNe ceva satthovADaNe ceva 5 domaraNAiMjAvanoNicchaabbhaNunAyAiMbhavaMti, kAraNeNa puna appaDikuTThAiMtaM0-vehANase ceva giddhapaDhe ceva 6 do maraNAiMsamaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM nicaM vanniyAI jAva abmaNunAtAI bhavaMti, taM0 - pAovagamaNe ceva bhattapaJcakhANe ceva7 pAovagamaNe duvihe paM0 ta0 - nIhArime caiva anIhArime ceva niyamaM apaDika me 8 bhattapaJcakkhANe duvihe paM0 20. nIhArime ceva anIhArime ceva, nIyamaMsapaDika me 9 ghR. 'do maraNAi' mityAdi, kaNThyA ceyam, navaraM dve maraNe zramaNena bhagavatA mahAvIreNa zramyanti-tapasyantIti zramaNasteSAM, teca zAkyAdayo'pi syuH, yathoktam - "niggaMtha 1 sakAra tAvasa 3 gesya 4 AjIva 5paMcahAsamaNA" iti tad-vyacchedArthamAha-nirgatA granthAd-bAhyAbhyantarAditi nirgranthAH-sAdhavasteSAM no nityaM sadA varNite' taMstayoH pravartayitumupAdeyaphalatayA nAbhihitekIrtite-nAmataH saMzabditeupAdeyadhiyA 'buiyAiMti vyaktavAcA ukte upAdeyasvarUpataH pAThAntareNa 'pUjite vA tatkAripUjanataH prazaste' prazaMsite zlAghite, 'zaMsustutA vitivacanAt, 'abhyanujJAte' anumate yathA kuruteti, 'valAyamaraNaM'ti valatAM-saMyamAnivartamAnAnAM parISahAdibAdhitatvAt maraNaM valanmaraNaM, 'vasaTTamaraNaM'ti indriyANAM vazam-adhInatAmRtAnAM-gatAnAM snigdhadIpakalikAvalokanAkulitapatagAdInAmiva maraNaM vazArttamaraNamiti, Aha ca Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sthAnAGga sUtram 2/4/109 // 1 // "saMjamajogavisannA maraMtije taM valAyamaraNaM tu| iMdiyavisayavasagayA maraMti je taM vasatu / / " iti, evaM 'niyANe tyAdi, 'eva miti do maraNAI samaNeNamityAdyamilApasyottarasUtreSvapi sUcanArthaH, RddhibhogAdiprArthanA nidAnaMtatpUrvakaMmaraNaM nidAnamaraNaM, yasmin bhavevartatejantustadbhavayogyamevAyurbaddhavA purnamiyamANasya maraNaM tadbhavamaraNam, etacca saGkhyAtAyuSkanaratirazcAmeva, teSAmeva hi tadbhavAyurbandho bhavatIti, uktaM ca - // 7 // "mottuM akammabhUmaganaratirie suragaNe ya nerie| sesANaM jIvANaM tabmavamaraNaM tu kesiMci / / " iti, 'satthovADaNe'tti zastreNa-kSurikAdinA avapATanaM-vidAraNaM svazarIrasya yasmiMstachastrAvapATanam, 'kAraNe puNe'tyAdi, zIlabhaGgarakSaNAdau pAThAntare tu kAraNena 'apratikuSTe' anivArite bhagavatA, vRkSazAkhAdAvudbaddhatvAvihAyasi-nabhasi bhavaM vaihAyasaMprAkRtatvena tu vehAnasamityuktamiti, gRdhaiH spRSTaM-sparzanaM yasmiMsatad gRdhraspRSTam, yadivA gRdhrANAM bhakSyaM pRSThamupalakSaNatvAdudarAdi catadbhakSya-karikarabhAdizarIrAnupravezenamahAsattvasya mumUrSoryasmiMstat gRdhrapRSThamiti, gAthA'tra // 1 // "gaddhAdibhakkhaNaM gaddhapaTTamubaMdhaNAdi vehaasN| ete donni'vimaraNA kAraNajAe annunaayaa|" iti, aprazastamaraNAnantaraMtaprazastaM bhavyAnAM bhavatIti tadAha- 'do maraNAI' ityAdi, pAdapovRkSaH, tasyevachinnapatitasyopagamanam-atyantanizceSTatayA'vasthAnaM yasmiMstatpAdapopagamanaM bhaktaMbhojanaMtasyaivanaceSTAyAapi pAdapopagamanaiva pratyAkhyAnaM varjanaMyasmiMstadbhaktapratyAkhyAnamiti, 'nIhArimaMtiyadvasaterekadeze vidhIyate tattataHzarIrasya nirharaNAt-nissAraNAni rimaM, yatpunagirikandarAdau tadanirharaNAdanirimaM / niyamati vibhaktipariNAmAniyamAdapratikarma-zarIrapratikriyAvarjaM pAdapopagamanamiti, bhavati cAtra gaathaa||1|| "sIhAisu abhibhUo pAyavagamaNaM karei thircitto| AuMmi pahuppaMte viyANiuMnavari giiytyo|" iti, idamasya vyAghAtavaducyate, nivyAghatiM tu yatsUtrArthaniSThatiH utsargato dvAdaza samAH kRtaparikarmA san kAla eva karotIti, tadvidhizcAyam - // 2 // "cattAri vicittAI vigatInihiyANaM cattAri / saMvacchare yadoni u egaMtariyaM ca AyAmaM / / // 3 // nAivigiTTho yatavo chammAse parimiyaMca AyAmaM ! ane'viya chammAse hoi vigiTuMtavokammaM // . vAsaM koDIsahiyaM AyAmaM kAu aanupuvviie| saMghayaNAdanurUvaM etto addhAi niymennN|| // 5 // (yataH)-dehammi asaMlihie sahasA dhAUhiM khijjamANehiM / jAyaiaTTajjhANaM sarIriNo caramakAlammi / // 6 // (kiJca)-bhAvamapi saMlihei jiNappanIeNa jhANajogeNaM / bhUyatyabhAvanAhi ya parivahai bohimuulaaii|| // 4 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2,- uddezakaH -4 107 // 7 // bhAvei bhAviyappA visesao navaritami kaalmmi| payaIya nigguNataM saMsAramahAsamuddassa / / // 8 // jammajarAmaraNajalo aNAimaM vasaNasAvayAiNNo / jIvANa dukkhaheU kaTTaroddo bhvsmuddo|| // 9 // dhanno'haM jeNamae anorapArammi navarameyaMbhi / bhavasayasahassadulaha laddhaM sddhmmjaannNti| // 10 // eyassa pabhAveNaM pAlijjaMtassa sai pyttennN| jammaMtare'vijIvA pArvati na dukkhadogacaM // // 11 // ciMtAmaNI auvvo eyamapuvyo ya kpprukkhotti| __ evaM paramo maMto eyaM paramAmayaM etthaM // // 12 // etyaM veyAvaDiyaM gurumAINaM mahAnubhAvANaM / jesi pabhAveNeyaM pattaM taha pAliyaM ceva // // 13 // tesiM namo tesiM namo bhAveNa puNovi tesiMceva nmo| anuvakayaparahiyarayA je eyaM deti jIvANaM // " ityAdi, // 14 // "saMlihiUNa'ppANaM evaM paccappiNettu phlgaaii| gurumAie ya sammaM khamAviuM bhaavsuddhiie| // 15 // uvabUhiUNa sese paDibaddhe tammi taha viseseNaM / dhamme ujjamiyavvaM saMjogA iha viogNtaa|| // 16 // aha vaMdiUNa deve jahAvihiM sesae ya gurumaaii| paJcakkhAittu tao tayaMtie svvmaahaarN| // 17 // samabhAvaMmi ThiyappA sammaM siddhaMtabhaNitamaggeNaM / girikaMdaraMmi gaMtuM pAyavagamaNaM aha krei|| // 18 // samvatthApaDibaddho daMDAyayamAi ThANamiha ThAuM / jAvaJjIvaM ciTTai nicceTTo paayvsmaanno|| // 19 // paDhamillayasaMghayaNe mahAnubhAvA kareMti evamiNaM / pAyaM suhabhAvacciya nicalapayakAraNaM paramaM // // 20 // bhattaparinnAnasanaM ticaubvihAhAracAyaniSphana / sappaDikammaM niyamA jahAsamAhI viniddiDheM ||"ti - iGgitamaraNaM tviha noktaM, dvisthAnakAnurodhAta, tallakSaNaMcedam - // 1 // "iMgiyadesaMmi sayaMcaubihAhAracAyaniSphana / uvvattaNAijuttaM na'nena uiMgiNImaraNaM // " iti, idaMca maraNAdisvarUpaM bhagavatAloke prapitamitilokasvarUpaprarUpaNAya praznaM kArayannAha mU. (111) keayaMloge?,jIvaceva ajIvaccheva, keanaMtAloe?,jIvaceva ajIvaceva, ke sAsayA loge?, jIvagheva ajIvaceva Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sthAnAGgasUtram 2/4/111 ghR. 'ka' iti praznArthaH, 'aya'miti dezataH pratyakSa Asannazcayatra bhagavatA maraNAdiprazastA prazastasamastavastustomatattvamabhyadhAyi, lokyata iti loka iti praznaH, asya nirvacanaMjIvAzcAjIvAzceti, paJcAstikAyamayatvAllokasya, teSAM ca jIvAjIvarUpatvAditi, uktaM ca - "paMcatthikAyamaiyaM logamaNAiNihaNaM jiNakkhAyaM"ti / lokasvarUpabhUtAnAM ca jIvAjIvAnAM svarUpaM praznapUrvakeNa sUtradvayenAha- 'ke anaMte tyAdi, ke anantAH loke? iti praznaH, annottaraMjIvA ajIvAzceti, eta eva ca zAzvatA dravyArthatayeti ||ye caite'nantAH zAzvatAzca jIvAste bodhimohalakSaNadharmayogAdbuddhA mUDhAzca bhavantItidarzanAya dvisthAnakAnupAtena sUtracatuSTayamAha mU. (112) duvihA bodhI paM0 20 - nANabodhI caiva daMsaNabodhI ceva, duvihA buddhA paM0 taM0 - nANabuddhA ceva daMsaNabuddhA ceva, evaM mohe, mUDhA / vR. 'duvihe'tyAdi, bodhanaMbodhiH-jinadharmalAbhaH jJAnabodhiH-jJAnAvaraNakSayopazamasambhUtA jJAnaprAptiH, darzanabodhiH-darzamohanIyakSayopazamAdisampannaH zraddhAnalAbha iti, etadvanto dvidhA buddhAH, ete ca dharmata eva bhinnA na dharmatayA, jJAnadarzanayoranyo'nyAvinAbhUtatvAditi, evaM mohe mUDha'tti, yathAbodhirbuddhAzca dvidhoktAHtathA mohomUDhAzca vAcyA iti, tathAhi-'mohe duvihe pannatetaM0-nANamohe cevadaMsaNamohecevajJAnaM mohayati-AcchAdayatIti jJAnamoho-jJAnAvaraNodayaH, evaM 'daMsaNamohe ceva' samyagdarzanamohodaya iti, _ 'duvihA-mUDhA paM0-20-nANamUDhA ceva', 'jJAnamUDhA' uditajJAnAvaraNAH 'dasaNamUDhA ceva' darzanamUDhA mithyAdRSTaya iti / dvividho'pyayaM moho jJAnAvaraNAdikarmanibandhanamiti sambandhena jJAnAvaraNAdikarmaNAmaSTAbhiH sUtrairdvavidhyamAha - mU. (113) nANAvaraNijje kamme duvihe paM0 20-desanANAvaraNijecevasavvanANAvaraNije ceva, darisaNAvaraNijje kamme evaM ceva, veyaNije kamme duvihe paM0 ta0 - sAtAveyaNijje ceva asAtAveyaNijje ceva, mohaNije kamme duvihe paM0 20-dasaNamohaNije ceva carittamohaNije ceva, Aue kamme duvihe paM0 taM0 - addhAue ceva bhavAue ceva, nAme kamme duvihe pannatte taM0 - subhanAmeceva asubhanAmeceva, gottekammeduvihe paM0 taM0 - uccAgote vevaM nIyAgoteceva, aMtarAiya kamme duvihe paM0 20 - paDuppannaviNAsie ceva pihitaagaamiphN|| __ ghR. 'nANe tyAdi, sugamAni caitAni, navaraM jJAnamAvRNotIti jJAnAvaraNIyam, Aha c|||| "sarauggayasasinimmalayarassa jIvassa chAyaNaM jmih| nANAvaraNaM kammaM paDovamaM hoi evaM tu||" deza-jJAnasyA''bhinibodhikAdimAvRNotIti dezajJAnAvaraNIyam, sarvaM jJAnaM kevalAkhyamAvRNotIti sarvajJAnAvaraNIyaM, kevalAvaraNaM hiAdityakalpasya kevalajJAnarUpasya jIvasyAcchAdakatayA sAndrameghavRndakalpamiti tatsarvajJAnAvaraNaM, matyAdyAvaraNaM tu dhanAticchAdidityeSaprabhAkalapsaya kevalajJAnadezasya kaTakuTyAdirUpAvaraNatulyamiti dezAvaraNamiti, paThyateca // 9 // "kevalanANAvaraNaM 1 daMsaNa chakkaMca mohabArasagaM / tA savvaghAisannA bhavaMti micchattavIsaimaM / " ti, athavA dezopaghAtisarvopaghAtiphaDDakApekSayA dezasarvAvaraNatvamasya, yadAha - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-2, - uddezakaH -4 109 // 1 // "matisuyanANAvaraNaM dasaNamohaM ca taduvadhAINi / taphaDDagAiM duvihAI desavvovadhAINi // // 2 // savyesu savvaghAisuhaesu desovaghAiyANaM ca / bhAgehiM mucchamANo samae samaNa anaMtehiM / / // 3 // paDhama lahai nagAraM ekekaMvannamevamannapi / kamaso visujjhamANo lahai samattaM namocaraM / / " iti, tathA darzanaM-sAmAnyArthabodharUpamAvRNotIti darzanAvaraNIyaM, uktNc||1|| "daMsaNasIle jIvedaMsaNadhArya kareijaMkambha / taMpaDihArasamANaMdasaNAvaraNaM bhave jIve / / " iti, "evaM ceva'tti dezadarzanAvaraNIyaM cakSuracakSuravadhidarzanAvaraNIyam, sarvadarzanAvaraNIyaM tu nidrApaJcakaM kevaladarzanAvaraNIyaM cetyarthaH, bhAvanAtupUrvavaditi, tathA vedyate-anubhUyataiti vedanIyaM, sAta-sukhaM tadrUpatayA vedyate yattattathA, dIrghatvaM prAkRtatvAt, itarad-etadviparItam, Aha c||7|| "mahulittanisiyakaravAladhAra jIhAe~ jArisaM lihnnN| tArisayaM veyaNiyaM suhaduhauppAyagaMmuNaha / / " ti, -- mohayatIti mohanIyaM, tathAhi - // 1 // "jaha majapANamUDho loe puriso paravvaso hoi| taha moheNavimUDho jIvo u paravvaso hoi|" iti, darzanaMmohayatItidarzanamohanIyaM-mithyAtvamizrasamyaktvabhedaM, cAritraM-sAmAyikAdimohayati yatkaSAya 16 nokaSAya 9 bhedaM tattathA, eti ca yAti cetyAyuH etadrUpaMca // // "dukkhaM na dei AuMnaviya suhaM dei causuvi giisuN| dukkhasuhANAhAraM dharei dehaTThiyai jIyaM / / " iti addhAyuH-kAyasthitirUpaM, bhAvanAtuprAgvat, bhavAyubhavasthitiriti, vicitraparyAyarnamayatipariNamayati yajIvaMtatrAma, etatsvarUpaMca - // 2 // 'jeha cittayaro niuNo anegarUvAIkuNai ruuvaaiiN| sohaNamasohaNAiM cokkhamacokkhehiM vaNNehiM / / // 3 // taha nAmaMpihu kammaM anegarUvAI kuNai jiivss| sohaNamasohaNAiMiTThAniTThAI loyassa // iti, zubhaM-tIrthakarAdiazubham-anAdeyatvAdIti, pUjyo'yamityAdivyapadezapAMgAM vAcaMbAyata iti gotraM, svarUpaM cAsyedam -- "jaha kuMbhAro bhaMDAIkuNaI pujeyarAIloyassa / iya goyaM kuNai jiyaM loe pujeyarAvatyaM / / " iti, uccairgopUjyatvanibandhanamitarattadviparItaM,jIvaMcArthasAdhanaMcAntarAeti-patatItyantarAyam, idaM caivN||1|| "jaha rAyA dANAiMna kuNaI bhaMDArie vikuulNmi| evaMjeNaMjIvo kammata aMtarAyati / / " // 5 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sthAnAGga sUtram 2/4/113 paDupannaviNAsieceva'tti pratyutpanna-vartamAnalabdhavastitvatyartho vinAzitam-upahataM yena tattathA, pAThAntareNa pratyutpannaM vinAzayatItvevaMzIlaM pratyutpannavinAzi, caivaH samucaye, ityaikam, anyacca pidhatte ca-niruNaddhi ca AgAmino-labdhavyasya vastunaH panthA AgAmipathastamiti, kvacidAgAmipathAniti dRzyate, kvaci AgamapahaMti, tatra ca lAbhamArgamityarthaH / idaM cAvidhaM karma mUrchAjanyamiti mUsvirUpamAha mU. (114) duvihA mucchApaM0 20 -peJjavattitA ceva dosavattitAceva, pejjavattiyA mucchA duvihA paM0 -mAe ceva lobhe ceva, dosavattiyA mucchA duvihA paM0- kohe ceva mAne cev| vR. 'duvihe' tyAdi sUtratrayaMkaNThayaM, navaraM mUrchA-mohaH sadasadvivekanAzaH prema-rAgo vRttiHvartanaM rUpaMpratyayo vA-hetu-ryasyAH sA premavRttikA premapratyayAvA, evaM dveSavRttikA dveSapratyayA veti mUrhopAttakarmaNazca kSaya ArAdhanayeti tAM sUtratrayeNAha -- mU. (115) duvihA ArAhaNA paM0 taM0 - dhammitArAhaNA ceva kevaliArAhaNA ceva, dhammiyArAhaNA duvihA paM0 taM0-suyadhammArAhaNA ceva carittadhammArAhaNA ceva, kevaliArAhaNA duvihApaM0 ta0, aMtakiriyA ceva kappavimANovavattiA cev| vR. 'duvihe'tyAdi, sUtratrayaMkaNThyam, navaraMArAdhanamArAdhanA-jJAnAdivastuno'nukUlavartitvaM niraticArajJAnAdyAsevetiyAvat dharmeNa-zrutacAritrarUpeNa carantIti dhArmikAH-sAdhavasteSAmiyaM dhArmikI sA cAsAvArAdhanAcadhArmikArAdhanA, kevalinAM-zrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAninAmiyaM kevalikI sA cAsAvArAdhanA ceti kevalikArAdhaneti / 'suyadhamme'tyAdI viSayabhedenArAdhanAbheda uktaH, kevaliArAhaNe'tyAdautuphalabhedeneti, tatraanto-bhavAntasya kriyAantakriyA, bhavaccheda ityarthaH, taddheturyA''rAdhanA zailezIrUpA sA'ntakriyeti, upacArAt, eSA ca kSAyikajJAne kevalinAmeva bhvti| tathA kalpeSu devalokeSu, natujyotizcAre, vimAnAni-devAvAsavizeSAHathavAkalpAzcasaudharmAdayo vimAnAni ca taduparivartitraiveyakAdIni kalpavimAnAni teSUpapattiH-upapAto janma yasyAH sakAzAtsAkalpavimAnopapattikAjJAnAdhArAdhanA, eSA cazrutakevalyAdInAM bhavatIti, evaMphalA ceyamanantaraphaladvAreNoktA paramparayAtu bhvaantkriyaa'nupaatinyeveti|jnyaanaadhaaraadhnaa'nntrmuktaa, tatphalabhUtAzca tIrthakarAstairvA sA samyak tA dezitA veti tIrthakarAn dvisthAnakAnupAtenAha mU. (116) do tityagarA nIluppalasamA vaneNaM paM0 taM0 - munisuvvae ceva ariSTanemi ceva, do titthayarA piyaMgusAmAvaneNaM paM0 20 -mallI ceva pAse ceva, do titthayarA paumagorA banneNaM paM0 ta0 * paumappahe caiva vAsupuje ceva, do titthagarA caMdagorA vanneNaM paM0 ta0 - caMdappabhe caiva puSpadaMte cev| vR. 'do tityayare'tyAdi sUtracatuSTayaM kaNTyam, navaraMpa raktotpalaM tadvad gaurI padmagaurI, raktAvityarthaH, tathA candragaurI candrazuklAvityarthaH, gaathaa'tr||7|| "paumAbhavAsupujjA rattA sasipuSpadaMta sasigorA / subbayanemi kAlA pAsomlI piyNgaamaa||" iti, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 sthAnaM-2, - uddezakaH-4 tIrthakarasvarUpamanantaramuktam, tIrthakartRtvAca tIrthakarAH, tIrthaM ca pravacanamataH pravacanaikadezasya pUrvavizeSasya dvisthAnakAktArAyAha - mU. (117) sacappavAyupuvvassaM NaM duve vatthU pN0| vR. 'saccappavAye'tyAdi, samyo-jIvebhyo hitaH satya-saMyamaH satyavacanaM vAsa yatra sabhedaH sapratipakSazcaprakarSaNodyate-abhidhIyatetatsatyapravAdaMtacatatpUrvaMcasakalazrutAtpUrvakriyamANatvAditi satyapravAdapUrvaM, tacca SaSThaM, tatparimANaMca ekA padakoTI SaTpadAdhikA, tasya dve vastunI, vastu catadvibhAgavizeSo'dhyayanAdivaditi / anantaraM SaSTapUrvasvarUpamuktamadhunA pUrvazabdasAmyAt pUrvabhAdrapadanakSatrasvarUpamAha- mU. (118) puvvAbhaddavayAnakkhatte dutAre pannatte, uttarabhaddavayAnakravatte dutAre pannate, evaM puvaphaguNI uttraaphggunnii| vR. 'pubbe'tyAdikaNThyam / nakSatraprastAvAnnakSatrAntarasvarUpaMsUtratrayeNAha-''uttare'tyAdi kaNThyam / nakSatravantazca dvIpAH samudrAzceti samudradvisthAnakamAha - mU. (119) aMto NaM maNussakhettassa do samuddA paM0 20 - lavaNe ceva kAlode ceva / vR. 'aMtoNamityAdi, antaH-madhye 'manuSyakSetrasya' manuSyotpattyAdiviziSTAkAzakhaNDasya paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANasya, zeSaM kaNThyAmiti / manuSyakSetraprastAvAdbharatakSetrotpanottapamapuruSANAM narakagAmitayA dvisthAnakAvatarAmAha - mU. (120) do cakkavaTTI aparicattakAmabhoga kAlamAse kAlaM kiccAahesattamAe puDhavIe appatihANe narae neraitattAe uvvavannA taM0 -subhUme ceva baMbhadatte ceva / vR. 'docakavaTTI'tyAdi, dvaucakreNa-ratlabhUtapraharaNavizeSeNavartituMzIlaMyayostaucakravartinI, 'kAmabhoga'tti kAmau ca-zabdarUpe bhogAzcagandharasasparzAHkAmabhogAH,athavA kAmyanta itikAmA manojJA ityarthaH teca te bhujyanta iti bhogAzca-zabdAdaya iti kAmabhogAna parityaktAste yakAbhyAM tau tathA 'kAlamAse'tti kAlasya-maraNasya mAsaH upalakSaNaM caitatpakSAhorAtrAdestatazca kAlamAse, maraNAvasaraiti bhAvaH, kAlaM maraNaM kRtvAadhaHsaptamyAMpRthivyAM, tamastamAyAmityarthaH adhograhaNaM vinAsaptamI upariSTAccintyamAnAralaprabhA'pisyAdityadhograhaNaM apratiSThAne narake paJcAnAMmadhyame nairayikatvenotpanI, subhUmo'STamo brahmadattazca dvAdazaH, tatra ca tayostrayastriMzatsAgaropamANi sthitiriti| nArakANAMcAsaGghayeyakAla'pi sthitirbhavatItibhavanapatyAdInAmapitAMdarzayan paJcasUtrImAha mU. (121) asuriMdavajiyANaMbhavanavAsINaMdevANaM desUNAIdo paliovamAiMThitI pannattA, sohamme kappedevANaMukkoseNaM do sAgarovamAiMThitI pannattA, IsANe kappe devANaMukkoseNaM sAtiregAI dosAgarovamAiM ThitI pannattA, sanakumAre kappe devANaM jahanneNaM do sAgarovamAiM ThitI pannattA, mAhiMde kappe devANaM jahanneNaM sAiregAiM do sAgarovamAiMThitI pnnttaa|| vR. 'asure' tyAdi, asurendrau-camarabalI tadvarjitAnAM (tatsApanikavarjitAnAMca, sUtre indragrahaNena sAmAnikAnAmapigrahaNAd, anyathA sAmAnikatvameva teSAMnasyAditi, zeSANAMtrAyastriMzAdInAmasurANAMtadanyeSAMca) bhavanavAsinAMdevAnAmutkarSatadvepalyopame kiJcidUne sthitiHprajJaptA, Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sthAnAGga sUtram 2/4/121 // 1 // "camara 1 bali 2 sara 3 mahiyaM 4 sesANa surANa AuyaM vocchN| dAhiNadivaDvapaliyaM do desUNattarillANaM / / " ti, - utkarSata evaitat jaghanyatastu dazavarSasahANIti, Aha c|||| "daMsa bhavanavaNayarANaM vAsasahassA ThiiI jahanneNaM / sa bhavanAyamamme paliovamamukchesaM vaMtariyANaM viyANijjA ||"ti, - zeSaM sugamam, navaraM saudharmAdiSvayaM sthitiH||2|| "do 1 sAhi 2 satta 3 sAhI 4 dasa 5 coddasa 6 sattare va 7 ayarAiM / sohammAjA sukko taduvari ekkekmaarove|" iti, - iyamutkRSTA, jghnyaatu||3||"pliyN 1 ahiyaM 2 do sAra 3sAhiyA 4 satta 5 dasaya 6 coisa y7| sattarasa sahassAre 8 taduvari ekakamArove // " iti, - devalokaprastAvAta stryAdidvAreNa devalokadvisthAnakAvatAraM saptasUtryA''hamU. (122) dosu kappesu kappatthiyAo pannattAo, taM0 - sohamme ceva IsANe cev| vR. 'dosu' ityAdi, kalpayoHdevalokayoH striyaH kalpastriyo-devyaH,parato na santi, zeSaM knntthymiti| mU. (123) dosukappesu devA teulessA pannattA, taM0 - sohamme caiva IsANe caiva / vR. navaraM 'teulesa'tti tejorUpA lezyA yeSAM te tejolezyAH , te ca saudharmezAnayoreva na parataH, tayostejolezyA eva, netare, Aha c||1|| "kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhvnvNtriyaa| joisa sohammIsANa teUlesA muNeyavvA / / " ti, ma. (124) dosu kappesu devA kAyapariyAragA paM0 taM0 - sohambhe ceva IsANe ceva, dosu kappesudevA phAsapariyAragApaM020-saNaMkumAre cevamAhide ceva, dosukappesudevA lavapariyAragA paM0 ta0 - baMbhaloge ceva lataMge ceva, dosu kappesu devA sahapariyAragA paM0 taM0 - mahAsukke caiva sahassAre ceva, do iMdA maNapariyAragA paM0 20 - pANae ceva acue ceva vR.'kAyapariyAraga'ci paricaranti-sevante strirayamiti paricarakAH kAyataH paricArakAH kAyaparicArakAH, evamuttaratrApi, navaraMsparzAdiparicArakAH spazadirevopazAntavedopatApA bhavantItyabhiprAyaH,AnatAdicaturyukalpeSumanaHparicArakA devA bhavantIti vaktavye dvisthAnakAnurodhAd 'do iMdA' ityuktaM, AnatAdiSu hi dvAvindrAviti, gaathaa'tr||1|| "do kAyapaviyArA kappA phariseNa doni do rUve / sadde do cauramane uvari pariyAraNA ntyi||" iyaMcaparicAraNa karmataH,karmacajIvAH svahetubhiH kAlatraye'picitAdyavasthaMkurvantItyAha mU. (125) jIvA NaM duTThANanivvattie poggale pAvakammattAe ciNiMsuvA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM0 - tasakAyanivvattie ceva dhAvarakAyanivvattie ceva, evaM uvaciNiMsu vA uvaciNaMti vA uvaciNissaMti vA, baMdhisuvA baMdhati vA baMdhissaMti vA, udIrisuvA udIreti vA udIrissaMti vA, vedeMsu vA vedeti vA vedissaMti vA, niariMsuvA niriti vA nijarissaMti vA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnaM-2, - uddezakaH -4 113 vR. 'jIvANa'mityAdi, sUtrANi SaT sugamAni, navaraM, jIvA-jantavo, NaM vAkyAlajhAre, dvayoH sthAnayoH-AzrayayostrasasthAvarakAyalakSaNayoH samAhAro dvisthAnam, tatra mithyAtvadibhirye nivartitAH-sAmAnyenopArjitAH vakSyamANAvasthASaTkayogyIkRtAH dvayorvA sthAnayoH nivRttiryeSAM te dvisthAnanivRttikAstAn pudgalAn kArmaNAn pApakarma-ghAtikarma sarvameva vA jJAnAvaraNAdi tadbhAvastattA tayA pApakarmatayA tadrUpatayetyarthaH, citavanto vA atItakAle cinvanti vA samprati ceSyantivA anAgatakAle keciditi gamyate, cayanaMcakaSAyAdipariNatasya karmapudgalopAdAnamAtraM, upacayanaMtucitasyAbAdhAkAlaM muktvA jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sacaivaM-prathamasthitau bahutaraM karmadalikaM niSiJcati tato dvitIyAyAM vizeSahInamevaM "jAvukkosiyAe visesahInaM nisiMcaI" iti, bandhanaMtutasyaivaMjJAnAvaraNAditayA niSiktasyapunarapikaSAyApariNativizeSAnikAcanamiti, udIraNaM tvanudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye kSepaNamiti, vedanam-anubhavaH, nirjarAkarmaNo'karmatAbhavanamiti / karma ca pudgalAtmakamiti pudgalAn dravyakSetrakAlabhAvarddhisthAnakAvatAreNa nirUpayannAha - mU. (126) dupaesitA khaMdhA anaMtA pannattA dupadesogADhA poggalA anaMtA pannattA evaM jAva duguNalukkhA poggalA anaMtA pnnttaa| vR. 'dupaesI'tyAdi sUtrANi trayoviMzatiH, mugamA ceyaM, navaraM yAvatkaraNAt 'dusamayaTThiie'tyAdi sUtrANyekaviMzatirvAcyAni, kAlaMpaJcadvipaJcASTabhedAnuvarNagandharasaspa-zciAzrityeti, vAcanA caivaM-'dusamayaTTiIyA poggaletyAdi / sthAnaM-2 - uddezakaH-4 samAptaH __sthAna-2- samAptam munidIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA dvitIya sthAnasya TIkA prismaaptaa| (sthAna-3) vR.dvisthAnakAnantaraMtristhAnakameva bhavatisaGkhyAkramaprAmANyAdityanena sambandhenAyAtasya caturanuyogadvArasya caturuddezakasyAsya tatrApi dvitIyAdhyanAntyoddezake jIvAdiparyAyA uktA sthAna-3 uddezaka:-1:asyApyadhyanasya prathamoddezake ta evAbhidhIyanta ityevaMsambandhasyaitaprathamoddezakasya tatrApyanantaroddezakAntyasUtre pudgaladharmA uktA etaprathamasUtre tu jIvadharmA ucyanta ityevaM sambandhasyaitadAdisUtrasya mU. (127) tao iMdA pannattA taM0-nAmiMde ThavaNiMde daviMde, tao iMdA paM0 taM0-nANiMde daMsaNiMde carittide, tao iMdA paM0 ta0-deviMde asuriMde maNussiMde vR. 'tao iMde tyAdevyAkhyA, sA ca sukaraiva, navaramindanAd-aizvAryAd indraH nAma-saMjJA tadeva yathArthamindratyakSarAtmakamindro nAmendraH,athavA sacetanasyAcetanasya vA yasyendra ityayathArtha nAma kriyate sa nAmanAmavatorabhedopacArAnnAma cAsAvindrazceti nAmendraH, athavA nAmnaivendra indrArthazUnyatvAnnAmendra iti, nAmalakSaNaM punaridam38] Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 // 1 // ayamarthaH yadvastityAdinA yathArthamindra ityAdyuktaM sthitamityAdinA tvayathArthaM gopAlAdAvindretyAdi, yAcchikamanarthakaM DityAdIti 3 athavA yadindanAdyarthanirapekSaM gopAlA divastuna indra ityAdikamabhidhAnaM yathArthatayA zakrAdAvanyatrArthe sthitaM tannAmeti, indrAdivastuno vA abhidhAnamindanAdyarthanirapekSaM sad gopAlAdAvanyatrArthe sthitaM nAmeti / tathA indrAdyabhiprAyeNa sthApyata iti sthApanA - lepyAdikarma saivendraH sthApanendraH, indrapratimA sAkArasthApanendraH akSAdinyAsastvitara iti, sthApanAlakSaNamidam 119 11 // 1 // sthAnAGga sUtram 3/1/127 "yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyanabhidheyaJca nAma yA cchikaM ca tathA " iti, "yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNiH / lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaJca " iti, tathA, "leppagahatthI itthitti esa sambhAviyA bhave ThavaNA / hoi asamAve puNa hatthitti nirAgiI akkho " iti, tathA dravati-gacchati tAMstAn paryAyAn drUyate vA taistaiH paryAyaidrarvA-sattAyA avayavo vikAro vA varNAdiguNAnAM vA drAvaH samUha iti dravyaM tacca bhUtabhAvaM bhAvibhAvaM ceti, Aha ca119 11 "davae 1 duyae 12 doravayavo vigAro 3 guNANa saMdAvo 4 // davvaM bhavvaM bhAvassa bhUyabhAvaM ca jaM jogaM " ti, / tathA "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM gaditam 77 tathA 'anupayogo dravyamapradhAnaM ce 'ti, tatra dravyaM cAsAvindrazceti dravyendraH, sa ca dvidhAAgamato noAgamatazca, tatra AgamataH khalvAgamamadhikRtya jJAnApekSayetyarthaH, noAgamatastu tadviparyamAzritya tatrAgamata indrazabdAdhyetA'nupayukto dravyendraH 'anupayogo dravya miti vacanAt, ayamevArtho maGgalamAzritya bhASya uktaH, , tathAhi- || 9 || 119 11 "Agamao'nuvautto maMgalasaddANuvAsio vttaa| tantrANaladdhijuttovi novauttotti to davvaM "iti, tathA noAgamatastrividho dravyendraH, tadyathA-jJazarIradravyendro bhavyazarIradravyendro jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyendrazceti, tatra jJasya zarIraM jJazarIraM jJazarIrameva dravyendraH jJazarIradravyendraH, etaduktaM bhavati indrapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlAnubhUtatadvAvAnuvRttyA siddhazilAtalAdigatamapi ghRtaghaTAdinyAyena noAgamato dravyendra iti, indrakAraNatvAt indrajJAnazUnyatvAcca tasya, iha sarvaniSedha eva nozabdaH, tathA bhavyo-yogya indrazabdArthaM jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti tasya zarIraM bhavyazarIraM tadeva dravyendro bhavyazarIradravyendraH, ayamatra bhAvArtho bhAvinIM vRttimaGgIkRtya indropayogAdhAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tadbAlAdizarIraM bhavyazarIradravyendra iti, nozabdaH pUrvavat, uktazca maGgalamadhikRtya - // 1 // "maMgalapayatthajANayadeho bhavvassa vA sajIvovi / noAgamao davvaM Agamarahiotti jaM bhaNitaM " iti, Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3, - uddezakaH-1 115 jJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyendro bhAvendrakAryeSvavyApRtaH, Agamato'nupayuktadravyendravat, tathA yacchIramAtmadravyaM vA'tItabhAvendrapariNAma taccobhayAtiriktadravyendro, jJazarIradravyendravat, tathA yo bhAvIndraparyAyazarIrayogyaH pudgalarAziryacca bhAvIndraparyAyamAtmadravyaM tadapyubhayAtiriktodravyendraH, bhavyazarIradravyendravata, sacAvasthAbhedena trividhaH, tadyathA-ekamaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazceti, tatra ekasmin bhave tasminnevAtikrAnte bhAvI ekabhavikoyo'nantara eva bhave indratayotpatsyata iti, sa cotkarSatastrINi palyopamAni bhavanti, devakurvAdimithunakasya bhavanapatyAdIndratayotpattisambhavAditi, tathA sa, evendrAyurbandhAnantaraM baddhamAyuranenetibaddhAyurucyate, sacotkarSataH pUrvakoTItribhAgaMyAvad, asmAtparataH AyuSkabandhAbhAvAta, tathA abhimukhe-saMmukhejaghanyotkarSAbhyAMsamayAntarmuhUrtAnantarabhAvitayA nAmagotre indrasabandhinI yasya sa tathA, tathAbhAvezvaryayuktatIrthakarAdibhAvendrApekSayAapradhAnatvAcchanAdirapi dravyendra eva, dravyazabdasyApradhAnArthe'pi pravRtteriti, bhAvendrastviha tristhAnakAnurodhAnnoktaH, tallakSaNaM cedam-bhAvam-indanakriyAnubhavanalakSaNapariNAmamAzrityendra indanapariNAmenana vA bhavatIti bhAvaH sacAsAvindrazceti bhAvendraH, ydaah||1|| "bhAvo vivakSitakriyA'nubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihenda- nAdikriyAnubhavAt" sa ca dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatra Agamata indrajJAnopayukto jIvo mAvendraH, kathamindropayogamAtrAttanmayatA'vagamyate?,nahyagnijJAnopayuktomANavako'gnireva, dahanapacanaprakAzanAdharthakriyAprasAdhakatvAbhAvAditi cetna,abhiprAyAparijJAnAta, saMvitjJAnamavagamo bhAva ityanarthAntaram, tatra 'arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA' iti sarvavAdinAmavisaMvAdasthAnaM, yathA ko'yaM?, ghaTaH, kimayamAha ?, ghaTazabdaM, kimasya jJAnaM ?, ghaTa iti, agniriti ca yat jJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA tajjJAne satyapi nopalabheta, atanmayatvAt, pradIpahastAndhavat puruSAntaravadvA, nacAnAkAraMtat, padArthAntaravadvipakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt, bandhAdyabhAvazcajJAnAjJAnasukhaduHkhapariNAmAnyatvAda, AkAzavat, nacAnalaH sarvaevadahanAdyarthakriyA prasAdhako, bhasmacchannAgninA vyabhicArAditi kRtaM prasaGgena, - noAgamato bhAvendra indranAmagAtre karmaNI vedayan paramaizvaryabhAjanaM, sarvaniSedhavacanatvAnozabdasya, yatastatra nendrapadArthajJAnamindruvyapadezanibandhanatayA vivakSitaM indanakriyAyA eva ca vivakSitatvAt, athavA tathAvidhajJAnakriyArUpoyaH pariNAmaH sanAgama eva kevalona cAnAgama ityatato mizravacanatvAt nozabdasya noAgamata ityAkhyAyata iti / nanunAmasthApanAdravyeSvandrAbhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyatvAdravyatvaMcasamAnaM vartate, tatazca ka eSAM vizeSaH?, Aha c||1|| "abhihANaM davvattaM tadatthasunnattaNaMca tullaaii| ko bhAvavajjiyANaM nAmAINaM paiviseso ? " iti, atrocyate, yathA hi sthApanendre khalvindrAkAro lakSyate tathA kartuH sadbhUtendrAbhiprAyo bhavati tathA draSTustadAkAradarzanAdindrapratyayastathA praNatikRtadhiyazca phalArthinaH stotuM pravartante Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 sthAnAGga sUtram 3/9/127 phalaM caprApnuvanti keciddevatAnugrahAtna tathA nAmadravyendrayoriti, tasmAt sthApanAyAstAvadityaM bheda iti, Aha c||1|| "AgAro'bhippAo buddhI kiriyAphalaMca paaennN| jaha dIsai ThavaNiMde na tahA nAme na davide " iti, yathA ca dravyendro bhAvendrakAraNatAM pratipadyate tathopayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayatyavAptavAMzcana tathA nAmasthApanendrAvityayaM vizeSa iti, Aha c||1|| "bhAvassa kAraNaMjaha davvaM bhAvo yatassa pjaao| uvaogapariNatimao na tahA nAmaM na vA ThavaNA" iti|| uktA nAmasthApanAdravyendrAH, idAnIM bhAvendraMtristhAnakAvatAreNAha-'taoiMde tyAdikaNThayaM, navaraMjJAnenajJAnasyajJAnevAindraH-paramezvaro jJAnendraH-atizayavachutAdyanyatarajJAnavazavivecitavastuvistaraH kevalI vA, evaM darzanendraH-kSAyikasamyagdarzanI, caritrendro-yathA''khyAtacAritraH, eteSAM ca bhAvena-sakalabhAvapradhAnakSAyikalakSaNena vivakSitakSAyopazamikalakSaNena vA bhAvataHparamArthatovendratvAt-sakalasaMsAryaprAptapUrvaguNalakSmIlakSaNaparamaizvaryayuktatvAdbhAvendrA'vaseyeti uktAmAdhyAtmikaizvaryApekSayA bhAvendratraividhyamatha bAhyezvaryApekSayA tadevAha-'tao iMde'tyAdi, bhAvitA), navaraMdevA-vaimAnikAjyotiSkavaimAnikA vArUDheHasurAH-bhavanapativizeSA bhavanapativyantarA vA suraparyudAsAt, mnujendrH-ckrvaadiriti|| trayANAmapyeSAM vaikriyakaraNAdizaktiyuktatayendratvamiti vikurvaNAnirUpaNAyAha mU. (128)tivihA viuvvaNA paM0 20-bAhirate poggalaepariyAtittAegA vikubbaNA bAhirae poggale apariyAdittAegA vikuvvaNA bAhiraepoggale pariyAdittAviappariyAdittAvi egA vikubvaNA, tivihA vikucaNA paM0 taM0-abaMtarae poggale pariyAittA egA vikuvyaNA abhaMtare poggaleapariyAditAegA vikubbaNAabhaMtarae poggale pariyAtittAviaparitAdittAvi egA vikubvaNA, tivihA vikubvaNApaM0 20-bAhiramaMtarae poggale pariyAittAegA vikuvvaNA bAhirabaMtarae poggale apariyAittA egA vikuvvaNA bAhirabaMtarae poggale pariyAittAvi apariyAittAviegA viuvvnnaa| vR. 'tivihe'tyAdi sUtratrayI kaNThyA , navaraM bAhyAn pudgalAn-bhavadhAraNIyazarIrAnavagADhakSetrapradezavartinI vaibriyasamudghAtena paryAdAya-gRhItvaikA vikurvaNA kriyate iti zeSaH, tAnaparyAdAya, yA tu bhavadhAraNIyalapaiva sA'nyA, yatpunarbhavadhAraNIyasyaiva kiJcidvizeSApAdanaM sA paryAdAyApi aparyAdAyApi iti tRtIyA vyapadizyate, __athavA vikurvaNA-bhUSAkaraNaM, tatra bAhyapudgalAnAdAyAbharaNAdIn aparyAdAya kezanakhasamAracanAdinA ubhayatastUbhayatheti, athavA'paryAdAyeti kRkalAsasAdInAM rkttvphnnaadikrnnlkssnneti| evaMdvitIyasUtramapi, navaramabhyantarapudgalA bhavadhAraNIyenaudArikeNavAzarIreNaye kSetrapradezA avagADhAsteSveva ye vartantete'vaseyAH, vibhUSApakSetuniSThIvanAdayo'bhyantarapudgalAiti / tRtIyaM tu bAhyAbhyantarapudgalayogena vAcyamiti, tathAhi-ubhayeSAmupAdAnAd bhavadhAraNIyaniSpAdanaM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3, - uddezakaH-1 117 tadanantaraM tasyaiva kezAdiracanaMca, anAdAnAciravikurvitasyaiva mukhAdivikArakaraNaM, ubhayatastu bAhyAbhyantarANAmanabhimatAnAmAdAnato'nyeSAMcAnAdAnato'niSTarUpabhavadhAraNIyetararacanamiti anantaraM vikurvaNoktA, sA ca nArakANAmapyastIti nArakAnnirUpayannAha mU. (129)tivihA neraiyA pannattAtaM0-katisaMcitA akatisaMcitA avattavvagasaMcitA, evamegiMdiyavajA jAva vaimANiyA vR.'tivihe tyAdi, kaNThyam, navaraM 'katI'tyanena saGghayAvAcinAdvayAdayaH saGghayAvanto'bhidhIyante, ayaMcAnyatra praznaviziSTasaGghayAvacakatayArUDho'pIe saGkhyAmAtre draSTavyaH, tatra nArakAH kati katisaGkhyAtAH saGghayAtAekaikasamayeye utpannAH santaH saJcitAH-katyutpattisAdhAbudhyA rAzIkRtAste katisaJcitAH, tathA na kati-na saddhyAtA ityakati-asaJjayAtAanantA vA, tatra ye akati-akatisaGkhyAtAHasaGkhyAtA ekaikasamaye utpatrA santastathaiva saJcitAsteakatisaJcitAH, tathA yaH parimANavizeSo na kati nApyakatIti zakyate vaktuMso'vaktavyaH sacaika ititatsaJcitA avaktavyakasaJcitAH samaye samaye ekatayotpannA ityarthaH, utpadyante hi nArakA ekasamaye ekAdayo'saGkhyeyAntAH, uktNc||1|| "ego va do va tinni va saMkhamasaMkhA va egsmennN| uvavajaMtevaiyA uvvaTuMtA vi emeva" iti, etaddevaparimANametadeva nArakAraNAmapi, yata uktam-"saMkhA puNa suravaratulla'tti, katisaJcitAdikamarthamasurAdInA daNDakoktAnAmatidizannAha- 'eva'mityAdi, 'eva'miti nArakavaccheSAzcaturviMzatidaNDakoktAvAcyA ekendriyavarjAH, yatasteSupratisamayamasaGkhyAtA anantA vA akatizabdavAcyA evotpadyante, na tvekaH saGkhyAtA vA iti, Aha c||1|| "anusamayamasaMkhejjA saMkhejjAUyatiriyamaNuyA ya / egidiesu gacche ArA IsANadevA ya // 2 // ego asaMkhabhAgo vaTTai uvvttttnnovvaayNmi| egAnigoe nicaM evaM sesesuvi sa eva" iti / anantarasUtre katisaMcitAdiko dharmovaimAnikAnAM devAnAmuktaH, adhunA devAnAMsAmAnyena paricAraNAdharmanirUpaNAyAha mU. (130) tivihA pariyAraNA paM0 20-ege deve anne deve annesiM devANaM devIo a abhijuMjiya 2 pariyAreti, appanijiAo devIo abhimuMjiya 2 pariyAreti, appANameva appaNA viuvviya ra pariyAreti 1, ege deve no anne devA no atresiM devANaM devIo abhimuMjiya 2 pariyAreti attanijiAo devIo abhijuMjiya ra pariyArei appANameva appaNA viubviya 2 pariyAreti 2, ege deve no anne devA annesi devANaM devIo abhimuMjiya 2 paritAreti no apanijitAo devIoabhijujiya ra paritAreti appANameva appANaM viubviya ra paritAreti 3 / / vR. 'tivihA parI tyAdi, kaNThyam, navaraM paricAraNA-devamaithunaseveti, ekaH kazciddevo nasarvo'pyevamiti, kim?-'anedeve'ttianyAndevAna-alpardhikAntathA'nyeSAM devInAMsatkA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 3/1/130 devIzcAbhiyujyAbhiyujya - AzliSyAmliSya vazIkRtya vA paricArayati parimuGkate vedabAdhopazamAyeti, na ca na sambhavati devasya devasevA puMstvenetyAzaGkanIyam, manuSyevaSvapi tathA zravaNAt, na cAtrArthe naramarayoH prAyo vizeSo'stIti, eka evAyaM prakAro devadevInAmanyatvasAmAnyAdata eva dvayorapi padayorekaH kriyAbhisambandha iti, evamAtmIyA devIH paricArayatIti dvitIyaH, tathA''tmAnameva paricArayati, kathaM ? " 118 AtmanA vikRtya vikRtya paricAraNAyogyaM vidhAyeti tRtIyaM evaM prakAratrayarUpApyekeyaM paricAraNA, prabhaviSNUtkaTakAmaikaparicArakavazAditi, athAnyo deva AdyaprakAraparihareNAntyaprakAradvayena paricArayatIti dvitIyeyamaprabhaviSNUcitakAmaparicArakadevavizeSAt, tathA'nyo deva AdyaprakAradvayavarjanenAntyaprakAreNa paricArayatIti tRtIyA'nutkaTakAmAlparddhikadevavizeSasvAmikatvAditi // paricAraNeti maithunavizeSa ukto'dhunA tadeva maithunaM sAmAnyataH prarUpayannAhamU. (131) tivihe mehuNe paM0 taM0- divve mANussate tirikkhajoNIte, tao mehuNaM gacchaMti taM0-devA maNussA tirikkhajoNitA, tato mehuNaM sevaMti taM0-itthI purisA napuMsagA / bR. 'tivihe mehuNe' ityAdi kaNThyaM, navaraM mithunaM strIpuMsayugmaM tatkarma maithunaM, nArakANAM tanna sambhavati dravyata iti caturthaM nAstyeveti noktam // mithunakarmaNa eva kArakAnAha- 'tao' ityAdi kaNThyaM teSAmeva bhedAnAha- 'tao mehuNa' mityAdi, kaNThyaM, navaraM stryAdilakSaNamidamAcakSate vicakSaNAH // 1 // " yoni 1 mRdutva 2 masthairyaM 3sa, mugdhatvaM 4 klIbatA 5 stanau 6 / puMskAmiteti 7 liGgAni sapta strItve pracakSate // 2 // mehanaM 1 kharatA 2 dADha 3, zauNDIryaM 4 zmazru 5 dhRSTatA 6 / strIkAmite 7 tiliGgAni sapta puMstve pracakSate stanAdizmazrukezAdibhAvAbhAvasamanvitam / napuMsakaM budhAH prAhurmohAnalasudIpitam " - tathA'nyatrApyuktam - "stanakezavatI strI syAd, romazaH puruSaH smRtaH / ubhayorantaraM yacca tadabhAve napuMsakam " // 3 // 119 11 ityAdi / ete ca yogavanto bhavantIti yogaprarUpaNAyAha mU. (132) tivihe joge paM0 taM0-maNajoge vatijoge kAyajoge, evaM neratitANaM vigaliMdiyavajjANaM jAva vaimANiyANaM, tivihe paoge paM0 taM0-maNapaoge vatipaoge kAyapaoge, jahA jogo vigaliMdiyavajjANaM tathA paogo'vi, tivihe karaNe paM0 taM0-maNakaraNe vatikaraNe kAyakaraNe, evaM vigaliMdiyavajraM jAva vaimANiyANaM, tivihe karaNe paM0 taM0- AraMbhakaraNe saMraMbhakaraNe samAraMbhakaraNesa niraMtaraM jAva vemANiyANaM 'tivihe joe' ityAdi, iha vIryAntarAyakSaya kSayopazamasamutthalabdhivizeSapratyayamabhisandhyanabhisandhipUrvamAtmano vIryaM yogaH, Aha ca bR. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-3, - uddezakaH-1 119 // 1 // "jogo vIriyaM thAmo ucchAha parakamo tahA cetttthaa| sattI sAmatyaMti ya jogassa havaMti paJjAyA" iti, saca dvidhA-sakaraNo'karaNazca, tatralezyasya kevalinaH kRtasnayorjeyazyorarthayoH kevalaM jJAnaM darzanaM copayujhAnasya yo'sAvaparispando'pratidho vIryavizeSaH so'karaNaH, sa ca nehAdhikriyate, sakaraNasyaiva tristhAnakAvatAritvAd, atastatraivavyutpattistameva cAzritya sUtravyAkhyA, yujyate jIvaH karmabhiryena 'kammaMjoganimittaMbajjhai'ttivacanAt yukateprayukateyaM paryAyaMsa yogovIryAntarAyakSayopazamajanito jIvapariNAmavizeSa iti, Ahaca- / // 1 // "maNasA vayasA kAeNa vAvi juttassa viriyprinnaamo| jIvassa appaNijjo sa jogasanno jiNakkhAo // 2 // teojogeNa jahA rattattAI ghaDassa prinnaamo| jIvakaraNappaoe viriyamavitahappapariNAmo" iti, manasA karaNenayuktasyajIvasyayogo-vIryaparyAyodurbalasya yaSTikAdravyavadupaSTambhakaro manoyoga iti, sacacaturvidhaH-satyamanoyogo mRSAmanoyogaH satyamRSAmanoyogo asatyAmRSAmanoyogazceti, manaso vA yogaH-karaNakAraNAnumatirUpo vyApAro manoyogaH, evaM vAgyogo'pi, evaM kAyayogo'pi, navaraMsa saptavidhaH-audAriko 1 dArikamizna 2 vaikriyata 3 vikriyamizrA 4 hArakA 5 hArakamizra 6 kArmaNakAyayoga7 bhedAditi, takatraudArikAdayaH zuddhAHsubodhAH,audArikamizrastuaudArikaevAparipUrNomizraucyate, yathA guDamizraM dadhina guDatayA nApi dadhitayA vyapadizyatetattAbhyAmaparipUrNatvAt, evamaudArika mizrakArmaNena naudArikatayA nApikArmaNatayA vyapadeSTuMzakyam aparipUrNatvAditi tasyaudArikamizravyapadezaH, evaM vaikriyAhArakamizrAvapIti zatakaTIkAlezaH, prajJApanAvyAkhyAnAMzastvevamaudArikAdyAH zuddhAsatatparyAptakasya mizrAstvaparyAptakasyeti, tatrotpattAvaudArikakAyaHkArmaNena audArikazarIrariNazca vaikriyAhArakakaraNakAle vaikriyAhArakAbhyAM mizro bhavati ityevamaudArikamizraH, tathA vaikriyamizrodevAdyutpattI kArmaNena kRtavaikriyasya caudArikapravezAddhAyAmaudArikeNa, AhArakamizrastusAdhitAhArakakAyaprayojanaH punaraudArikapravezeaudArikeNeti, kArmaNastuvigrahe kevalisamudghAte veti, sarva evAyaM yogaH paJcadazadheti, snggrho'sy||1|| "saccaM 1 mosaM 2 mIsaM 3 asaccamosaM 4 manovatI cevaM 8 / kAourAla 1 vikyi 3 AhAraga3 mIsa 6 kmmaigo7" iti // sAmAnyena yogaMprarUpyavizeSatonArakAdiSucaturviMzatopadeSutamatidizannAha-eva mityAdi, kaNThyaM, navaratamatiprasaGgaparihArAyedamuktaM-"vigaliMdiyavaJjANaM"ti tatra vikalendriyAHapaJcendriyAH, teSAM hyekendriyANAM kAyayogaeva, dvitricaturindriyANAMtukAyayogavAgyogAviti manaHprabhRtisambandhenaivedamAha "tivihepaoge' ityAdi, kaNThyaM, navaraMmanaHprabhRtInAM vyApriyamANAnAMjIvena hetukartRbhUtena yadvyApAraNaM-prayojanaMsa prayogaH manasaH prayogomanaHprayoga, evamitarAvapi, 'jahe tyAdyatidezasUtraM pUrvavadbhAvanIyamiti / manaHprabhRtisambandhenaivedamaparamAha Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sthAnAGga sUtram 3/1/132 'tivihe karaNe ityAdi kaNThyaM, navaraM kriyateyenatatkaraNaM-mananAdikriyAsupravarttamAnasyAtmana upakaraNabhUtastathA tathApariNAmavatpudgalasaGghAta iti bhAvaH, tatramana evakaraNaMmanaHkaraNamevam itare apisa eva' mityAdhatidezasUtrapUrvavadeva bhAvanIyamiti, athavA yogaprayogakaraNazabdAnAM manaH-prabhRtikamabhidheyatayA yogaprayogakaraNasUtreSvabhihitamiti nArthabhedo'nveSaNIyaH, trayANAmapyeSAmekArthatayAAgame bahuzaHpravRttidarzanAt, tathAhi-yogaHpaJcadazavidhaH zatakAdiSu vyAkhyAtaH, prajJApanAyAM tvevamevAyaM prayogazabdenoktaH, tathAhi "kativiheNaMbhaMte! paoge pannatte, gotamA! pannarasavihe' ityAdi, tathAAvazyake'yameva karaNatayoktaH, tthaahi||1|| "jhuMjaNakaraNaM tivihaM maNavatikA ya maNasi scaai| saTTANe tesi bheo cau cauhA sattahA ceva " iti|| prakArAntareNakaraNatraividhyamAha-tivihe ityAdi, ArambhaNamArambhaH-pRthivyAdhupamaInaMtasya kRtiH-karaNaMsa eva vA karaNamityArambhakaraNamevamitare api vAcye, navaramayaM vizeSaH-saMrambhakaraNaM pRthivyAdiviSayameva manaHsaGkalezakaraNaM, samArambhakaraNaM-teSAmeva santApakaraNamiti, Aha c||1|| "saMkappo saMraMmo paritAvakaro bhvesmaarNbho| AraMbho uddavao suddhanayANaM tu savvesiM" iti / / idamArambhAdikaraNatrayaM nArakAdInAM vaimAnikAntAnAM bhavatItyatidizannAha-nirantara'mityAdi, sugamaM, kevalaM saMrambhakaraNasaMjJinAM pUrvabhavasaMskArAnuvRttimAtratayA bhAvanIyamiti // ArammabhAdikaraNasya kriyAntarasya ca phalamupadarzayatrAha mU. (133) tihiM ThANehiM jIvA appAuattAte kammaM pagariti, taM0-pANe ativAtittA bhavati musaMvaittA bhavaitahAsvaMsamaNaMvAmAhaNaM vAaphAsueNaM anesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhittA bhavai, icchetehiM tihiM ThANehiM jIvA appAuattAte kammaM pagareti / tihiM ThANehiM jIvA dIhAuattAte kammaM pagareMti, taM0-no pANe ativAtittA bhavai No musaM vatittA bhavati tathAlavaM samaNaM vA mAhaNaM phAsuesaNijeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhettA bhavai, icce tehiM tihiM ThANehiM jIvA dIhAuyattAe kammaM pgreti| tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pagareti, taMjadhApANe ativAtittA bhavai musaM vaittA bhavai tahAlavaM samane vA mAhaNaM vA hIlettA niMdittA khisettA garahittA avamANittA annayareNaM amaNunneNaM apItikArateNaM asaNa0 paDilAbhettA bhavai, icchetehiM nihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuattAe kammaM pagati / tihiM ThANehiM jIvA subhadIhAuattAtekammaM pagareti, taM0-no pANe ativAtittA bhavai no musaM vadittA bhavai tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdittA namaMsittA sakkAritA samANettA kallANaM maMgalaM devataM cetitaM pajuvAsettA maNunneNaM pItikAraNaeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhittA bhavai, icchetehiM tihiM ThANehiM jIvA sudahIhAutattAte kamma pgreti| vR.'tihiM ThANehi ityAdi, 'tribhiH 'sthAnaiH' kAraNaiH jIvAH' prANinaH 'appAuyattAe'tti alpaM-stokamAyuH-jIvitaMyasyaso'lpAyustadmAvastattAtasyai alpAyuSTAyaitadarthatanibandhamityarthaH, Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: - 1 karma-AyuSkAdi, athavA alpamAyuH jIvitaM yata AyuSastadalpAyuH tadmAvastattA tayA karmaAyurlakSaNaM 'prakurvanti' badhnantItyarthaH, tadyathA- 'prANAn' prANAno''tipAtayiteti 'zIlArthatRnnanta'miti karmaNi dvitIyeti, prANinAM vinAzanazIla ityarthaH, evaMbhUto yo bhavati, evaM mRSAvAdaM vaktA yazca bhavati, tathA tavyakAraM rUpaM svabhAvo nepathyAdi vA yasya sa tathArUvaH dAnocita ityarthaH na taM zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH tapoyuktastaM mA hana ityAcaSTe yaH paraM prati svayaM hanananivRttaH sanniti sa mAhano-mUlaguNadharastaM, vAzabdI vizeSaNasamuccayArthI, pragatA asavaH - asumantaH prANino yasmAt tatprAsukaM tanniSedhAdaprAsukaM sacetanamityarthaH tena, eSyate - gaveSyate udagamAdidoSavikalatayA sAdhubhiryattadeSaNIyaM- kalyaM tanniSedhAdaneSaNIyaM tena, azyate bhujyate ityazanaMca-odanAdi pIyata iti pAnaM ca-sauvIrakAdi khAdanaM khAdastena nirvRttaM khAdanAra arthaM tasya nirvatyamAnatvAditi khAdimaM ca-bhaktaudi svAdanaM svAdaH tena nirvRtta svAdimaM dantapavanAdIti samAhAradvandvastena, gAthAzcAtra"asanaM odanasattugamuggajagArAi khajjagavihI ya / khIrAi sUraNAdI maMDagapabhitI ya vinneyaM pANaM sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva ! AukkAo savvI kakkaDagajalAiyaM ca tahA bhattosaM daMtAI khajUraM nAlikeradakhAI / kakkaDigaMbagaphaNasAdi bahuvihaM khAimaM neyaM daMtavaNaM taMbolaM cittaM ajagakuheDagAI ya / mahupippalisuMThAdI anegahA sAimaM hoi " iti, // 1 // pratilambhayitA-lAbhavantaM karotItyevaMzIlo yazca bhavati, te alpAyuSkatayA karma kurvantIti prakramaH, 'icce ehiM 'ti ityetaiH prANAtipAtAdibhiruktaprakAraistribhiH sthAnaiH jIvA alpAyuSTayA karma prakurvantIti nigamanamiti / iha ca prANAtipAtayitrAdipuruSanirdeze'pi prANAtipAtAdInAmevAlpAyurbandhanibandhanatvena tatkAraNatvamuktaM draSTavyamiti, iyaM cAsya sUtrasya bhAvanAadhyavasAyavizeSeNaitattrayaM yathoktaphalaM bhavatIti, athavA yo hi jIvo jinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyarthaM pRthivyAdyArambheNa nyAsApahArAdinA ca prANAtipAtAdiSu varttate tasya sarAgasaMyamaniravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSTA samavaseyA, atha naitadevaM, nirvizeSaNatvAt sUtrasya, alpAyuSkasya kSullakabhavagrahaNarUpasyApi prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAd, ataH kathamabhidhIyate-savizeSaprANAtipAtAdivarttI jIva ApekSikI cAlpAyuSkateti ?, ucyate, avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtAdervizeSaNamavazyaM vAcyaM, yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdita eva azubhadIrghAyuSTAM vakSyati, na hi samAnahetoH kAryavaiSamyaM prayujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt, tathA 'samaNovAsamagassa NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM anesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai ? goyamA !, bahutariyA se nijjarA kajjai, appatarAe se pAve kamme kajjai' tti bhagavatIvacana - zravaNAdava sIyate naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA'lpAyuSTA, na hi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA sambhAvyate, jinapUjanAdyanuSThAnasyApi tathAprasaGgAt, athAprAsukadAnasya // 2 // // 3 // // 4 // 121 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sthAnAGga sUtram 3/1/133 bhavatUktA'lpAyuSTA, prANAtipAtamRSAvAdayostu kSullakabhavagrahaNameva phalamiti, naitadevam, ekayogapravRttatvAd aviruddhatvAceti, atha mithyASTizramaNa brAhmaNAnAM yadaprAsukadAnaM tato nirupacaritaivAlpAyuSTA yujyate, itarAbhyAM tu ko vicAra iti ?, naivam, aprAsukemeti tatra vizeSaNasyArthakatvAt, prAsukadAnasyApi alpAyuSkaphalatvAvirodhAd, uktaM ca bhagavatyAm "samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM asaMjataavirayaapaDihayaapacakkhAyapAvakamma phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA anesaNijjeNa vA asaNa 4 paDilAbhemANassa kiM kaJjai?, goyamA?, egaMtaso pAvekamme kajai, no se kAi nijarA kajai"tti, yacca pApakarmaNa / / eva kAraNaM tadalpAyuSTAyA api kAraNamiti, nanveSaM prANAtipAtamRSAvAdAvaprAsukadAnaM ca kartavyAmApannamiti?, ucyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA ko doSaH?, ytH||1|| "adhikArivazAcchAstre, dhrmsaadhnsNsthitiH| vyAdhipratikriyAtulyA, vijJeyA guNadoSayoH" -tathA ca gRhiNaM prati jinabhavanakAraNaphalamuktam - // 1 // "etadiha bhAvayajJaH sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvyucchittyA niyamAdapavargabIjamiti " // 1 // (tathA) "bhaNNai jiNapUyAe kAyavaho jaivi hoi u kahiMci / tahavi taI parisuddhA gihINa kUvAharaNajogA // 2 // asadAraMbhapavattAjaMca gihI teNa tesiM vineyA / tannivittiphalacciya esA paribhAvanIyamidaM " iti, dAnAdhikAretuzrUyatedvividhAH zramaNopAsakA:-saMvignabhAvitAlubdhakaSTAntabhAvitAzceti, // 1 // (yathoktam-) "saMviggamAviyANaM loddhyditttthtbhaaviyaannNc| mottUNa khettakAle bhAvaMca kahiMti suddhachaM" iti, tatra lubdhakadRSTAntabhAvitA yathAkathaJciddadati, saMvignabhAvitAstvaucityeneti, tabhedam, // 1 // "saMtharaNamaM asuddhaM doNhavi geNhantardetayANa'hiyaM / AuradiTuMteNaM taM ceva hitaM asaMtharaNe " iti, tathA nAyAgayANaMkappanijANaMannapANAIgaMdavvANaMdesakAlasaddhAsakarakamajuyaM" ityAdi, kvacit "pANe ativAyittA musaM vayitte" tyevaM bhavatizabdavarjA vAcanA, tatrApi sa evArthaH, ktvApratyayAntatA vA vyAkhyeyA, prANAnatipAtya mRSoktvA zramaNaM prAtalambhya alpAyuSTayA karma badhnantIti prakramaH, zeSaM tathaiva, athavA pratilambhanasthAnakasyaivetare vizeSaNe, tathAhiprANAnatipAtyAdhAkarmAdikaraNatomRSoktvA yathA-ahosAdho! svArthasiddhamidaMbhaktAdikalpanIyaM vo na zaGkA kAryetyAdi, tataH pratilambhya tathA karma kurvantIti prakramaH, iha ca dvayasya vizeSaNatvena ekasya vizeSyatvena tristhAnakatvamavagantavyam, gambhIrArthaMcedaMsUtramato'nyathA'pi bhAvanIyamiti alpAyuSkatAkAraNAnyuktAnyadhunaitadviparyayasyaitAnyeva viparyastatayA kAraNAnyAha "tihI'tyAdi prAgvadavaseyam, navaraM 'dIhAuyattAetti zubhadIrghAyuSTAyai zubhadIrghAyuSTayA veti pratipattavyaM, prANAtipAtaviratyAdInAM dIrghAyuSaH zubhasyaiva nimittatvAd, uktaMca Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezaka:-1 // 1 // 123 // 2 // "mahavvaya aNuvvaehi ya bAlatavo'kAmanijarAeya / devAuyaM nibaMdhai sammaddiTThI ya jo jIvo " (tathA) "payaIe taNukasAo dAnarao sIlasaMjamavihUNo / majjhimaguNehiM jutto manuyAuM baMdhae jIvo " devamanuSyAyuSI ca zubhe iti / tathA bhagavatyAM dAnamuddizyoktaM-"samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA 2 phAsuesaNijjeNaM asaNa 4 paDilAbhemANassa kiM kajjai ?, goyamA !, egaMtaso nijjarA kajjai, no se kei pAve kamme kajjai 2" iti yacca nirjarAkAraNaM tacchubhadIrghAyuHkAraNatayAnaviruddhaM, mahAvratavaditi / anantaramAyuSo dIrghatAkAraNAnyuktAni, tacca zubhAzubhamiti tatrAdau tAvadazubhAyurdIrghatAkAraNAnyAha - * 'tihI' tyAdi prAgvat, navaraM azubhadIrghAyuSTAyai iti nArakAyuSkAyeti bhAvaH, tathAhiazubhaM ca tatpApaprakRtirUpatvAt dIrghaM ca tasya jaghanyato'pi dazavarSasahasrasthitikatvAdutkRSTatastu trayastriMzatsAgaropamarUpatvAdazubhadIrghaM tadevaMbhUtamAyuH - jIvitaM yasmAtkarmaNastadazubhadIrghAyustadbhAvastattA tasyai tayA vaiti, prANAn prANina ityartho'tipAtayitA bhavati mRSAvAdaM vaktA bhavati tathA zramaNamazanAdinA hIlanAdi kRtvA pratilambhayitA bhavatItyakSaraghaTanA, hIlanA tu jAtyAdyudghaTTanato nindanaM manasA khisanaM janasamakSaM garhaNaM tatsamakSa apamAnanamanabhyutthAnAdibhiH, 'anyatareNa' bahUnAM madhye ekatareNa, kkacittvanyatareNeti nazyate, 'amanojJena' svarUpato'zobhanena kadannAdinA'ta evApratItikArakeNa, bhaktimatastvamanojJamapi manojJameva, tatphalatvAd, AryacandanAyAiva, AryacandanayA hi kulmASAH sUrpakoNakRtA bhagavate mahAvIrAya paJcadinoSANmAsikakSapaNapAraNake dattAH, tadaiva ca tasyA lohanigaDAni hemamayanUpurai sampannau kezAH pUrvavadeva jAtAH paJcavarNavividharatnarAzibhirgRhaM bhRtaM sendradevadAnavanaranAyakairabhinanditAkAlenAvAptacAritrA ca siddhisaudhazikharamupagateti, iha ca sUtre'zanAdi prAsukAprAsukatvAdinAna vizeSitaM, hIlanAdikarttuH prAsukAdivizeSaNasya phalavizeSaMpratyakAraNatvAt, matsarajanitahIlanAdivizeSaNAnAmeva pradhAnatayA tatkAraNatvAditi / prANAtipAtamRSAvAdayordAnavizeSaNapakSavyAkhyAnamapi ghaTata eva, avajJAdAne'pi prANAtipAtAderddazyamAnatvAditi, bhavati ca prANAtipAtAdernarakAyuH, yadAha"micchAdiTThI mahAraMbhapariggaho tivvalohanissIlo / narayAuyaM nibaMdhai pAvamatI roddapariNAmo " iti / // 1 // uktaviparyayenAdhunetaradAha - tihiM ThANehiM' tyAdi pUrvavat, navaraM 'vanditvA' stutvA 'namasyitvA' praNamya satkArayitvA vastrAdinA sanmAnayitvA pratipattivizeSeNa kalyANaM-samRddhiH tadvetutvAt sAdhurapi kalyANamevaM maMgalaM vighnakSayastadyogAnmaGgalaM daivatamiva daivataM caityamivajinAdipratimeva caityaM zramaNaM paryupAsya' upasevyeti, ihApi prAsukAprAsukatayA dAnaM na vizeSitaM, pUrvasUtraviparyayatvAdasya, pUrvasUtrasya cAvizeSaNatayA pravRttatvAditi, na ca prAsukAprAsukadAnayoH phalaM prati na vizeSo'sti, pUrvasUtrayostasya pratipAditatvAt, tasmAdiha prAsukaiSaNIyasya kalpaprAptavitarasya cedaM phalamavaseyaM, athavA bhAvaprakarSavizeSAdaneSaNIyasyApIdaM phalaM na virudhyate, acintyAtvAccittapariNateH, sA hi bAhyasyAnuguNatayaiva na phalAni sAdhayati, bharatAdInAmiveti, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sthAnAGga sUtram 3/1/133 ihacaprathamamalpAyuHsUtraMdvitIyaMtadvipakSaHtRtIyamazubhadIrghAyuHsUtracaturthaMtadvipakSaitinapunaruktateti prANAnatipAtanAdi ca guptisadbhAve bhavatIti guptIrAha mU. (134) tato guttIto pannattAo, taM0-maNaguttI vatiguttI kAyaguttI, saMjayamaNussANaM tato guttIo paM0 20-maNa0 vai0 kAya0, tao aguttIo paM0 taM0-maNaaguttI vaiaguttI kAyaaguttI, evaM neraiyatANaMjAva thaNiyakumAraNaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM asaMjatamaNussANaM vANamaMtarANaM joisiyANaM vaimANiyANaM tato daMDA paM0 taM0-maNadaMDe vayadaMDe kAyadaMDe, neraiyANaM tao daMDA paNNattA, taM0-maNadaMDe vaidaMDe, kAyadaMDe, vigaliMdiyavajaM jAva vemANiyANaM vR.'tao'ityAdikaNThyaM, navaraMgopanaM guptiH-manaHprabhRtInAMkuzalAnAMpravartanamakuzalAnAM ca nivartanamiti, Aha c||1|| "maNaguttimAiyAo guttIo tinni samayake UhiM / pariyoreyarUvA niddivAo jao bhaNiyaM / / // 2 // samio niyamA gutto gutto samiyattaNaMmi mhyvvo| kusalavaimuIraMtojaM vaigutto'vi samio'vi" iti, etAzcaturviMzatidaNDake cintyamAnA manuSyANAmeva, tatrApi saMyatAnAM, na tu nArakAdInAmityata Aha-'saMjayamaNussANamityAdi, knntthym|uktaa guptastadviparyayabhUtAathAguptIrAha 'tao' ityAdi kaNThyaM, vizeSatazcaturviMzatidaNDake etA atidizannAha-eva'mityAdi, 'eva'miti sAmAnyasUtravannArakAdInAM tino'guptayo vAcyAH, zeSa kaNThyaM, navaramihaikendriyavikalendriyA noktAH, vAGmanasosteSAM yathAyogamasambhavAt, saMyatamanuSyA api noktAH, teSA guptiprtipaadnaaditi|| ___aguptayazcAtmanaH pareSAM ca daNDanAni bhavantIti daNDAnirUpayannAha-'tao daNDe' tyAdi, kaNThyaM, navaraM manasA daNDanamAtmanaH pareSAMceti manodaNDaH, athavA daNDyate aneneti daNDomana eva daNDo manodaNDa iti, evamitarAvapi, vizeSacintAyAM caturviMzatidaNDake neraiyANaM tao daMDA' ityAdiyAvadvaimAnikAnAmiti sUtraMvAcyaM, navaraM vigaliMdiyavajjatiekadvitricaturindriyAn varjayitvetyarthaH,teSAM hi daNDanayaMna sambhavati, yathAyogaMvAGmanasorabhAvAditi ||dnnddshcgrhnniiyo bhavatIti gahA~ sUtrAbhyAmAha mU. (135)tivihA garahA paM0 taM0-maNasA vege garahati, vayasA vege garahati, kAyasA vegegarahati pAvANaM kammANaM akaraNayAe, athavA garahAtivihA, paM020-dIhaMpege addhaMgarahati, rahassaMpege addhaM garahati, kAyaMpege paDisAharati pAvANaM kammANaM akaraNayAe, tivihe paJcakkhANe paM020-maNasA vege paJcakkhAti vayasA vege paJcakkhAti kAyasAvege paJcakkhAi, evaM jahA garahA tahA paccakhANevi do AlAvagA bhANiyavvA / vR. 'tivihe' tyAdi sUtradvayaM gatArtha, navaraM, garhate-jugupsate daNDaM svakIyaM parakIyaM AtmAnaM vA'kAyasAvitisakArasyAgamikatvAt kAyenApyekaH, kathamityAha-pApAnAMkarmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, hiMsAdhakaraNenetyarthaH, kAyagarhA hi pApakarmApravRttyaiva bhavatIti bhAvaH, uktaMca Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3, - uddezakaH-1 125 - - // 1 // "pApajugupsA tu tathA samyakparizuddhacetasA sttm| pApodvego'karaNaM tadacintA cetyanukramataH" iti, athavA pApakarmaNAmakaraNatAyai-tadakaraNArthaM tridhA'pi garhate, athavAcatuthyarthe SaSThI tataH pApebhyaH karmabhyo garhate, tAnijugupsata ityarthaH, kimartham?-akaraNatAyai-mA kArSamahametAnIti, 'dIhaM'pege addhaM ti dIrghakAlaM yAvat, tathAkAyamapyekaH pratisaMharati-niruNaddhi, kayA?-pApAnAM karmaNAmakaraNatayA hetubhUtayA, tadakaraNena tadakaraNatAyaivAtebhyovA garhate, kAyaMvA pratisaMharati tebhyH,akrnntaayaitessaameveti||atiitednnddegrdaa bhavati, sAcoktA, bhaviSyaticapratyAkhyAnamiti sUtradvayena tadAha___'tivihe tyAdi gatArthaM, navaraM 'gariha'tti gA~yAM, AlApakau cemau maNase' tyAdi, kAyasA vege paJcakkhAipAvANaM kammANaM akaraNayAe' ityetadanta ekaH, 'ahavA' paJcakkhANe tivihe paM0 taM0-dIhaMpege addhaM paJcakkhAirahassaMpegeaddhaM paJcakkhAi kAyaMpege paDisAharaipAvANaM kammANaMakaraNayAe iti dvitIyaH, tatra kAyamapyekaH pratisaMharatipApakarmAkaraNAya athavA kArya pratisaMharati pApakarmabhyo'karaNAya teSAmeveti / / pApakarmapratyAkhyAtArazca paropakAriNo bhavantIti tadupadarzanAya dRSTAntabhUtavRkSANAM taddAntikAnAM ca puruSANAM prarUpaNArthamAha mU.(136) tato rukkhApaM0 20-pattovate phalovate pupphovate 1 evAmevataopurisajAtA paM020-pattovArukkhasAmANa pupphovArukkhasAmANA phalovArukhasAmANA 2, tato purisajAyAM paM020-nAmapurise ThavaNapurise dabvapurise 3, tao purisaJjAyApaM0 ta0-nANapurise daMsaNapurise carittapurise 4, tao purisajAyA paM0 taM0-vedapurise ciMdhapurise abhilAvapurise 5, tivihA purisajAyA paM0 taM0-uttamapurisA majjhimapurisA jahannapurisA 6, uttamapurisA tivihA paM0 ta0-dhammapurisA bhogapurisA kammapurisA, dhammapurisA arihaMtA bhogapurisA cakka vaTTI kammapurIsA vAsudevA7, majjhimapurisA tivihA paM0 taM0-uggA bhogA rAyannA 8, jahannapurisA tivihA paM0 20-dosA bhayagA bhAtillagA 9 pR. 'tao rUkkhe'tyAdi sUtradvayaM, patrANyupagacchati-prApnoti patropagaH, evamitarI, 'evameve'tidAntikopananArthaH, puruSajAtAni-puruSaprakArA yathA patrAdiyuktatvenopakAramAtraviziSTaviziSTataropakArakAriNo'rthiSu vRkSAH tathA lokottara puruSAH sUtrArthobhayadAnAdinA yathottaramupakAravizeSakAritvAt tatsamAnA mantavyAH, evaM laukikA apIti, iha ca 'pattovaga' ityAdivAcye pattovA ityAdikaM prAkRtalakSaNavazAduktaM, "samANe ityatrApi ca 'sAmANe' iti / / atha puruSaprastAvAt puruSAn saptasUtryA nirUpayannAha-'tao' ityAdi kaNThyaM, navaraM nAmapuruSaH puruSa iti nAmaiva, sthApanApuruSaH puruSapratimAdi, dravyapuruSaH puruSatvena ya utpatsyate utpannapUrvo veti, vizeSo'vendrasUtrAd draSTavyo bhavati, atra bhaassygaathaa||1|| "Agamao'nuvautto iyaro davyapuriso tihA tio| ___ egabhaviyAi tivihI mUluttaranimmio vAvi" mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNanirmitastutadAkAravanti tAnyeveti, Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 3/1/136 bhAvapuruSabhedAH punarjJAnapuruSAdayaH / jJAnalakSaNabhAvapradhAnapuruSo jJAnapuruSaH evamitarAvapi / vedaH puruSavedaH tadanubhavanapradhAnaH puruSo vedapuruSaH, sa ca strIpuMnapuMsakasambandhiSu triSvapi liGgeSu bhavatIti, tathA puruSacitraiH zmazruprabhRtibhirupalakSitaH puruSazcihnapuruSo, yathA napuMsakaM zmazrucihnamiti, puruSavedo vA cihnapuruSastena cihnayate puruSa itikRtveti, puruSaveSadhArI vA stryAdiriti, abhilapyate'neneti abhilApaH zabdaH sa eva puruSaH puMlliGgatayA abhidhAnAt yathA ghaTaH kuTo veti, Aha c||2|| A 126 "abhilAvo puMlliMgAbhihANamettAM ghaDo va ciMdhe u / purisAkiI napuMso veo vA purisaveso vA veyapurisotiliMgo'vi puriso vedAnubhUikAlammi" // iti, 'dhammapurisa' ttidharmmaH kSAyikacAritrAdistadarjanaparAH puruSAH dharmmapuruSAH, uktaM ca"dhammapuriso tayajjaNavAvAraparI jaha susAhU' iti, bhogAH- manojJAH zabdAdayastatparAH puruSA bhogapuruSAH 1, Aha ca "bhogapuriso samajjiyavisayasuho cakkyaTTivva" iti, karmANimahArambhAdisampAdyAni narakAyuSkAdInIti, ugrA-bhagavato nAbheyasya rAjyakAle ye ArakSakA Asan, bhogAstatraiva guravaH, rAjanyAstatraiva vayasyAH, taduktam // 1 // "uggA bhogA rAyanna khattiyA saMgaho bhave cauhA / Arakkhi guru vayaMsA sesA je khattiyA te u" iti, tadvaMzajA api tattadavyapadezA iti, eSAM ca madhyamatvamanutkRSTatvAjaghanyatvAbhyAmiti, dAsA- dAsIputrAdayaH bhRtakAH- mUlyataH karmakarAH 'bhAillaga' tti bhAgo vidyate yeSAM te bhAgavantaH zuddhacAturthikAdaya iti // uktaM manuSya puruSANAM traividhyamadhunA sAmAnyatastirazcAMjalacarasthalacarakhacaravizeSANAM, 'tivihA macche' tyAdi sUtrairdvAdazabhistadAha mU. (137) tivihA macchA paM0 taM0 aMDyA poayA saMmuchimA 1, aMDagA macchA tivihA paM0 taM0 - itthi purisA napusaMgA 2, potayA macchA tivihA paM0 taM0- itthI purisA napuMsagA 3, tivihA pakkhI paM0 taM0 - aMDyA poayA saMmucchimA 1, aMDayA pakkhI tivihA paM0 taM0-itthI purisA napuMsagA 2, potajA pakkhI tivihA paM0 taM0 itthI purisA npuNsgaa'| evameteNaM abhilAveNaM uraparisappAvi, bhANiyavvA, bhujaparisappAvi bhANiyavvA 9 92 vR. sugamAni caitAni, navaraM aNDAjjAtA aNDajAH, potaM vastraM tadvajjarAyurvarjitatvAjjAtAH, potAdiva vA bohitthAjjAtAH potajAH, sammUrcchimA agarbhajA ityarthaH, sammUrcchimAnAM stryAdibhedo nAsti napuMsakatvAtteSAmiti sa sUtre na darzita iti / pakSiNo'NDajAH haMsAdayaH, potajA valgulIprabhRtayaH, sammUrcchimAH khaJjanakAdayaH, udmijjatve'pi teSAM sammUrchajatvavyapadezo bhavatyeva, udbhijjAdInAM sammUrcchanajavizeSatvAditi, 'eva' miti pakSivat, etena pratyakSeNAbhilApena 'tivihA uraparisappe' tyAdi sUtratrayalakSaNena, urasA-vakSasA parisarpantIti uraH parisarpAH sarvvAdayaste'pi bhaNitavyAH, tathA bhujAbhyAM - bAhubhyAM parisaprpyanti ye te tathA nakulAdayaste'pi bhaNitavyAH, 'evaM ceva'tti, evameva yathA pakSiNastathaivetyarthaH, ihApi sUtratrayamadhyetavyamiti bhAvaH / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -3, - uddezakaH-1 127 uktaM tiryagvizeSANAM traividhyabhidAnI strIpuruSanapuMsakAnAM tadAha mU. (138) evaM ceva tivihA itthIo paM0 taM0-tirikkhajoNitthIo maNussitthIo devitthIo1, tirikkhajoNIo itthIotivihAo paM0 jalacarIo thalacarIokhahacarIo3 maNussitthIotivihAo, paM0 ta0-kammabhUmiAoakammabhUmiyAoaMtaradIvigAo3, tivihA purisApaM020-tirikkhajINIpurisAmaNussapurisA devapurisA 1,tirikkhajoNipurisA tivihA paM0 taM0- jalacarAthalacarA khecarA 2, ___ maNussapurisA tivihA paM0 taM0-kammabhUmigA akammabhUmigA aMtaradIvagA, tivihA napuMsagApaM0taM0-neratiyanapuMsagAtirikkhajoNiyanapuMsagA maNussanapuMsagA 1, tirikkhajoNiyanapuMsagAtivihApaM0 20-jalayarAthalayarAkhahayarA 2, maNussanapuMsagAtividhApaM0 20-kammabhUmigA akammabhUmigA aNtrdiivgaa| __ vR. 'tivihe tyAdi navasUtrIsugamA, navaraM khahaM tiprAkRtatvenakham-AkAzamiti, kRSyAdikarmapradhAnAbhUmiHkarmabhUmiH-bharatAdikApaJcadazadhAtatrajAtAH karmabhUmijAH, evamakarmabhUmijAH, navaramakarmabhUmiH bhogabhUmirityarthaH devakurvAdikA triMzadvidhA, antare-madhye samudrasya dvIpA ye te tathA teSu jAtA AntaradvIpAsta evAntaradvIpikAH / / mU. (139)tivihA tirikkhajoNiyA paM020-itthI purisA npuNsgaa| vR.vizeSa (taH)traividhyamukatvA sAmAnyatastirazcAMtadAha-'tivihe'tyAdi, kaNThyam / stryAdipariNatizca jIvAnAM lezyAvazato bhavati tanibandhanakarmakAraNatvAttAsAmiti nArakAdipadeSu lezyAH tristhAnakAvatAreNa nirUpayatrAha mU. (140) neraiyANaM tao lesAo paM0 20-kaNhalesA nIlalesA kAulesA 1, asura kumArANaM tao lesAo saMkilihAo paM0, taM0-kaNhalesA nIlalesA kAulesA 2, evaM jAva thaNiyakumArANaM11, evaM puDhavikAiyANaM 12 AuvaNassatikAiyANavi 13-14 teukAiyANaM 15 vAukAiyANaM 16 bediyANaM 17 tediyANaM 18 cauridiANavi 19 tao lessA jahA neraiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lesAo saMkilihAo paM0 20-kaNhalesA nIlalesA kAulesA 20, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM tao lesAo asaMkiliTThAo paM0 ta0-teulesA sukkalesA 21, evaMmaNussANavi22, vANamaMtarANaMjahAasurakumArANaM 23, vemANiyANaMtao lessAo paM0 taM0 teulesA pamhalesA sukka lesA 24 vR. neraiyANa mityAdidaNDakasUtraM kaNThyaM, navaraM neraiyANaMtao lessAo'ttietAsAmeva tisRNAMsadmAvAdavizeSaNonirdezaH, asurakumArANAMtucatasRNAbhAvAtsaGgiklaSTA iti vizeSitaM, caturthI hiteSAMtejolezyA'sti, kintu sAna saMkliti, pRthivyAdiSvasurakumArasUtrArthamatidizannAha'evaM puDhavItyAdi, pRthivyabvanaspatiSu devotpadasambhavAccaturthI tejolezyA'stIti savizeSaNo lezyAnirdezo'tidiSTaH, tejovAyudvitricaturindriyeSu tudevAnutpattyA tadabhAvAnirvizeSaNa ityata evAha 'tao' ityAdi, paJcendriyAtirazcAM manuSyANAM ca SaDapIti saMkliSTAsaMkliSTavizeSaNata Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 3/1/140 catuHsUtrI, navaraM manuSyasUtre atidezenokte iti vyantarasUtre saMklitha vAcyAH, ata evoktaM'vANamaMtare 'tyAdi, vaimAnikasUtraM nirvizeSaNameva, asaMkliSTasyaiva trayasya sadbhAvAt, vyavacchedyAbhAvena vizeSaNAyogAditi / jyotiSkasUtraM noktaM teSAM tejolezyAyA eva bhAvena tristhAnakAnavAtArAditi // anantaraM vaimAnikAnAM lezyAdvAreNehAvatAra ukto, jyotiSkANAM tu tathA tadasambhavAcalanadharmeNa tamAha mU. (141) tihiM ThANehiM tArArUve calijjA taM0-vikuvamANe vA pariyAremANe vA ThANo vA ThANaM saMkamamANe tArArUve calejjA, tihiM ThANehiM deve vijutAraM karejjA taM0-vikubvamANe vA pariyAremANe vA tahArUvarasa samaNassa vA mAhaNassa vA iDDi juttiM jasaM balaM virIyaM purisakkAraparaka maM uvadaMsemANe deve vijutAraM karejA / tihiM ThANehiM deve dhaNiyasadda karejjA taM0- vikuvvamANe, evaM jahA vijutAraM taheva thaNiyasaddapi 128 vR. 'tArAruve 'tti tArakamAtraM 'calejjA' svasthAnaM tyajet, vaikriyakurvadvA paricArayamANaM vA, maithunArthaM saMrambhayuktamityarthaH, sthAnAdvaikasmAt sthAnAntaraM saGkrAmat gacchadityarthaH, yathA ghAtakIkhaNDadAdimeruM pariharediti, athavA kvacinmaharddhike devAdau camaravadvaikriyAdi kurvati sati tanmArgadAnArthaM calediti, uktaM ca- "tattha NaM je se vAghAie aMtare se jahannaNaM doni chAvaTTe joyaNasae, useNaM bArasa joyaNasahassAI 'ti, tatra vyAghAtikamantaraM maharddhikadevasya mArgadAnAditi / anantaraM tArakadevacalanakriyAkAraNAnyuktAnyatha devasyaiva vidyutstanitakriyayoH kAraNAni sUtradvayenAha - 'ttihI' tyAdi, kaNThyaM, navaraM 'vijuyAraM' ti vidyut-taDityaiva kriyata iti kAraH kAryaM vidyuto vA karaNaM kAra:- kriyA vidyutkArastaM, vidyutaM kuryAdityarthaH, vaikriyakaraNAdIni hi sadasya bhavanti, tatpravRttasya ca darSollAsavatazcalanavidyudagrajanAdInyapi bhavantIti calanavidyutkArAdInAM vaikriyAdikaM kAraNatayoktamiti, 'RddhiM' vimAnaparavArAdikAM dyutiM zarIrAbharaNAdInAM 'yazaH' prakhyAtiM balaM zArIraM vIryaM jIvaprabhavaM puruSakArazca - abhimAnavizeSaH sa eva niSpAditasvaviSayaH parAkramazceti puruSakAraparAkramaM samAhAradvandvaH, tadetatsarvamupadarzayamAna iti / tathA stanitazabdo meghagarjitaM 'eva' mityAdi vacanaM 'pariyAremANe vA tahArUvasse' tyAdyAlApakasUcanArthamiti / vidyutkArastanitazabdAvutpAtarUpAvanantaramuktAvathotpAtarUpANyeva lokAndhakArAdIni paJcadazasUtryA- 'tihiM ThANehI 'tyAdikayA prAha mU. (142) tihiM ThANehiM logaMdhayAre siyA taM- arihaMtoMhe vocchizramANehiM arihaMtapannatte dhamme vocchijramANe puvvagate vocchimANe 1, tihiM ThANehiM logujete siyAtaM0-arahaMtehiM jAyamANehiM arahaMtesu pavvayamANesu arahaMtANaM nANuppAyamahimAsu 2, tihiM ThANehiM devaMdhakAre siyA taM0-arahaMtehiM vocchijamANehiM arahaMtapannatte dhamme vocchikhamANe puvya gate vocchijjamANe 3, tihiM ThANehiM devujote siyA taM0-arahaMtehiM jAyamANehiM arahaMtehiM pavvayamANehiM arahaMtANaM nANuSpAyamahimAsu 4 tihiM ThANehiM devasaMnivAe siyA taM0- arihaMtehiM jAyamANehiM arihaMtehiM pavvayamANehiM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-3,- uddezakaH-1 129 arihaMtANaM nANuppAyamahimAsu 5, evaM devukka liyA 6 devakahakahae7tihiM ThANehiM deviMdA mANusa logaM havvamAgacchati taM0-arahaMtehiM jAyamANehiM arahaMtehiM pavvayamANehiM arahaMtANa NANuppAyamahimAsu 8, evaM sAmANiyA 9 tAyattIsagA 10 logapAlA devA 11 aggamahisIo devIo 12 parisovavanagAdevA 13aniyAhivaIdevA 14 AAyarakkhAdevA 15maannusNloghbvmaagcchti| tihiM ThANehiM devA abbhudvijA, taM0-arahaMtehiM jAyamANehiM jAvataM caiva 1, evamAsaNAI calejA 2, sIhanAtaM karejA 3, celukkhevaM karejA 4 tihiM ThANehiM devANaM ceiyarukkhA calejA taM0arahaMtehiM taMceva 5 / tihiM ThANehiM logaMtiyA devA mANusaM logahavyamAgacchijjA, taM0-arahaMtehiM jAyamANehiM arahaMtehiM pavvayamANehiM arahaMtANaM nANuppAyamahimAsu pR. kaNThyA ceyaM, navaraM, loke kSetraloke'ndhakAraM-tamolokAndhakArasyAd-bhavetdravyato lokAnubhAvAbhAvAto vA prakAzasvabhAvajJAnAbhAvAditi, tadyathA-arhanti azokAdyATaprakAra paramabhaktiparasurAsuravisaraviracitAM janmAntaramahAlavAlavirUDhAnavadhavAsanAjalAbhiSiktapuNyamahAtarukalyANaphalakalpAM mahAprAtihAryarUpAM pUjAM nikhilapratipanthiprakSayAt siddhisaudhazikharArohaNaM cetyarhanthaH, uktaM c||1|| "arihaMti vaMdaNanamaMsaNANi arihaMti puuyskaarN| siddhigamaNaM ca arihA arihaMtA teNa vuccaMti" tti, teSu vyavacchidyamAneSu nirvANaMgacchatsu, tathA'rhaprajJaptedharmevyavacchidyamAne tIrthavyavacchedakAle, tathA 'pUrvANi' dRSTivAdAGgabhAgabhUtAni teSu gataM-praviSTaM tadabhyantarIbhUtaM tatsvarUpaM yacchrutaM tatpUrvagataM tatra vyavacchidyamAne, iha ca rAjamaraNadezanagarabhaGgAdAvapi zyate dizAmandhakAramAtraM rajasvalatayeti, yatpunarbhagavatsvA~dAdiSunikhilabhuvanajanAnavadhanayanasamaneSuvigacchatsulokAndhakAraM bhavatitatkimadbhutamiti? |lokodyoto lokAnubhAvAnmanuSyaloke devAgamAdvA, nANuSpAyamahimAsu kevalajJAnatpAde devakRtamahotsaveSviti, devAnAM bhavanAdiSvandhakAraM devAndhakAraM lokAnubhAvAdeveti, lokAndhakAre ukte'piyaddevAndhakAramuktaM, tatsarvanAndhakArasadmAvapratipAdanArthamiti / evaM devodyoto'pi, devasannipAto-bhuvi tatsamavatAro, devotkalikA tatsamavAyavizeSaH, eva'miti tribhireva sthAnaH, 'devakahakahe'tti devakRtaH pramodakalakalastribhireveti, 'habbanti zIghraM 'sAmANiya'tti indrasamAnarddhayaH, 'tAyattIsaga'ttimahattarakalpAH pUjyAH 'lokapAlAH' somAdayo digniyuktakAH 'agramahiSyaH' pradhAnabhAryAH 'pariSat' parivArastattopapannakA ye te tathA 'anIkAdhipatayo' gajAdisainyapradhAnA airAvatAdayaH 'AtmarakSA' aGgarakSA rAjJAmiveti, 'mANussaM loyaM havvamAgacchantIti pratipadaM sambandhanIyaM 15||mnussylokaagmne devAnAMyAni kAraNAnyuktAni tAnyeva devAbhyutthAnAdInAM kAraNatayA sUtrapaJcakanAha "tihiM' ityAdi kaNThyaM, navaraM 'abmuTThiJja'tti siMhAsanAdamyuttiSTheyuriti, 'AsanAni' zakrAdInAM siMhAsanAni, tacalanaM lokAnubhAvAdeveti, siMhanAdacelorakSepaupramodakA?janapratItI, caityavRkSAye sudharmAdisabhAnAMpratidvAraMpurato mukhamaNDapaprekSAmaNDapacaityastUpacaityavRkSamahAdhvajA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sthAnA sUtram 3/1/142 dikramataH zrUyante, lokAntikAnAM pradhAnataratvena bhedena manuSyakSetrAgamanakAraNAnyAha 'tihI tyAdikaNThyaM, navaraMlokasya-brahmalokasyAntaH-samIpaMkRSNarAjIlakSaNaM kSetraM nivAso yeSAM telokAntevA-audayikabhAvalokAvasAne bhavAanantarabhavemuktigamanAditi lokAntikA:sArasvatAdayo'STadhA vakSyamANarUpA iti / / atha kimarthaM bhadanta ! te ihAgacchantIti ? ucyate, arhatAdharmAcAryatayAmahopakAritvAtpUjAdhartham, azakyapratyupakArAzca bhagavantodhAcAryAH, yataH mU. (143) tiNhaMduSpaDiyAraMsamaNAuso! taM0-ammApiuNo 1 maTTissa 2 dhammAyariyassa 3, saMpAto'vi yaNaM kei purise ammApiyaraM sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abmaMgettA suramiNA gaMdhaTTaeNaM ubaTTittA tihiM udagehiM majAvittA savvAlaMkAravibhUsiyaMkarettA maNunna thAlIpAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhoyAvettA jAvajIvaM piTTivaDeMsiyAe parivahejA, teNAvi tassa ammApiussa duppaDiyAraMbhavai, ahe NaM setaM ammApiyAM kevalipanatte dhamme AghavaittA pannavittA parUvittA ThAvittA bhavati, teNAmeva tassa ammApiussa suppaDitAraM bhavati samaNAuso! 1, kei mahacce daridaM samukkasejA, tae NaM se daridde samukki he samANe pacchA puraM ca NaM viulabhogasamitisamannAgate yAvi viharejjA, tae NaM se mahacce annayA kayAi dariddIhUe samANe tassadaridassa aMtie havyamAgacchejA, teNaMse daride tassabhaTTissasavvassamavidalayamANeteNAvi tassa duppaDiyAraM bhavati, ahe NaM se taM bhaTiM kevalipannatte dhamme AghavaittA patravaittA parUvaittA ThAvaittA bhavati, teNAmeva tassa maTTissa suppaDiyAraM bhavati 2, keti tahAruvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AyariyaM dhammiyaM suvayaNaM socA nisamma kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavane, tae NaM se deve taM dhammAyariyaM dubhikkhAto vA desAto subhikkhaM desaM sAharejjA, kaMtArAo vA nikkaMtAraM karejA, dIhakAlieNaMvArogAtaMkeNaMamibhUtaM samANaM vimoejA, teNAvitassadhammAyariyassaduSpaDiyAraM bhavati, adhe NaM se taM dhammAyariyaM kevalipanattAo dhammAo bhaTTha samANaM bhujovi kevalipanatte dhamme AghavattittA jAva ThAvatittA bhavati, teNAmeva tassa dhammAyariyassa suppaDiyAraM bhavati 3 vR. tiNhaM trayANAMduHkhena-kRcchreNapratikriyate kRtopakAreNapuMsApratyupakriyataitikhalpratyaye sati duSpratikaraM pratyupakartumazakyamitiyAvat, he zramaNa ! he AyuSman ! samastanirdezo vA he zramaNAyuSSatritibhagavatA ziSyaH sambodhitaH ambayA-mAtrAsaha pitA-janakaH ambApitAtasyetyekaM sthAnaM,janakatvenaikatvavivakSaNAt, tathA bhaTTisa'tibhartuH-poSakasya svAmina ityartha iti dvitIyaM, dharmadAtA AcAryo dharmAcAryaH tasyeti tRtIyam, Aha c||1|| "duSpatikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca suduSkaratarapratIkAraH" iti, tatra janakaduSpratikAryatAmAha-saMpAo'tti prAtaH-prabhAtaM tena samaM samprAtaH samprAtarapi gha-prabhAtasamakAlamapi ca, yadaiva prAtaH saMvRttaM tadaivetyarthaH, anena kAryAntarAvyagratAM darzayati, saMzabdasyAtizayArthatvAdvAatiprabhAte, pratizabdArthatvAdvA'sya pratiprabhAtamityarthaH, 'kazciditi kulIna eva, natu sarvo'pi 'puruSomAnavodevatirazcorevaMvidhavyatikarAsammavAt, zataMpAkAnAm Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3, - uddezaka: -9 131 oSadhikvAthAnAM pAke yasya 1 oSadhizatena vA saha pacyate yat 2 zatakRtvo vA pAko yasya 3 zatena vA rUpakANAM mUlyataH pacyate 4 yattacchatapAkam, evaM sahApAkamapi, tAbhyAM tailAbhyAm, 'amaMgettA' abhyaGgaM kRtvA 'gandhaTTaeNaM' ti gandhATTakena gandhadravya kSodena 'udvartya' udbalanaM kRtvA tribhirudakaiH- gandhodakoSNodakazItodakaiH 'majjayitvA' snApayitvA manojJaM- kalamaudanAdi 'sthAlI'piTharI tasyAM pAko yasya tattathA, anyatra hi pakavUmapakvaM vA na tathAvidhaM syAditIdaM vizeSaNamiti 'zuddhaM' bhaktadoSavarjitaM sthAlIpAkaM ca tacchuddhaM ca sthAlIpAkena vA zuddhamiti vigrahaH, aSTAdazabhirlokapratItaivyaJjanaiH - zAlanakaistanAdibhirvA AkulaM saGkIrNaM yattattathA, athavA'STAdazabhedaM ca tad vyaJjanAkulaM ceti, atra bhedapadalopena samAsaH, bhojanaM bhojayitvA ete cASTAdaza bhedA:'sUo 1 daNo 2 javannaM 3 tinni ya maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaNiyA 10 mUlaphalA 11 hariyagaM 12 sAgo 13 // 2 // hoi rasAlU ya tahA 14 pANaM 15 pANIya 15 pANagaM caiva 17 / aTThArasamo sAgo 18 niruvahao loio piMDo ' 1 // 1 // - mAMsatrayaM jalajAdisatkaM jUSo mudgatandulajIrakakaTubhANDAdirasaH, bhakSyANi khaNDakhAdyAdIni gulalAvaNikA-guDaparpaTikA lokaprasiddhA guDadhAnA vA mUlaphalAnyeka eva padaM, haritakaMjIrakAdi zAko vastulAdibharjikA, rasAlU-majjikA, tallakSaNamidam // 1 // 'do ghayapalA mahupalaM dahissa addhADhayaM miriya vIsA / dasa khaNDagulapalAI esa rasAlU nivaijoggo' tti, pAnaM-surAdi, pAnIyaM jalaM pAnakaM - drAkSApAnakAdi, zAkaH -takrasiddha iti, yAvAn jIvo yAvajjIvaM yAvatprANadhAraNaM pRSTheskandhe avataMsa ivAvataMsaH - zekharastasya karaNamavaMsikA pRSThayataMsikA tayA pRSThavataMsikyA parivahet, pRSThayAropitamityarthaH, tenApi parivAhakena parivahanena vA tasyaambApiturhaSpratIkAram, azakyaH pratIkAra ityarthaH, anubhUtopakAratayA tasya pratyupakArakAritvAd, // 1 // ( Aha ca ) "kayauvayAro jo hoi sajjaNo hoi ko guNo tassa ? / uvayArabAhirA je havaMti te suMdarA suyaNA " iti, 'aheNaM se' tti atha cet NamityalaGkAre sa puruSastam- ambApitaraM dharme 'sthApayitA' sthApanazIlo bhavati, anuSThAnataH sthApayatItyarthaH, kiM kRtvetyAha-'AghavaittA' dharmmAmAkhyAya 'prajJApya' bodhayitvA 'prarUpya' prabhedata iti, athavA AkhyAya sAmAnyato yathA kAryo dharmaH, prajJApya vizeSato yathA'sAvahiMsAdilakSaNaH, prarUpya prabhedato yathA zIlAGgasahasrarUpa iti, zAlIrthatantrantAni vaitAnIti, 'teNAmeva 'tti tatastenaiva dharmasthApanenaiva na parivahanena athavA tenaiva dharmasthApakapuruSeNa na parivAhinA 'tasya' pratyupakaraNIyasyAmbApituH 'suppaDiyAraM' ti sukhena pratikriyate pratyupakriyata iti supratikAraM, bhAvasAdhano'yaM, tadbhavati-pratyupakAraH kRto bhavatItyarthaH, dharmasthApanasya mahopakAratvAd, Ahaca"saMmattadAyagANaM duppaDiyAraM bhavesu bahue / 119 11 savvaguNameliyAhivi upagArasahassakoDIhiM " 1 / iti atha bhartuH duSpratikAryatAmAha- 'kei mahacce' tti kazcit ko'pi mahatI aizvaryalakSaNA'rcA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 3/1/143 jvAlA pUjA vA yasya athavA mahAMzcAsAvarthapatitayA ardhyazca pUjya iti mahArtho mahAcya vA mAhatyaM mahattvaM tadyogAnmAhatyo vA Izvara ityarthaH, daridram-anIzvaraM kaJcana puruSamatiduHsthaM 'samutkarSayet' dhanadAnadinotkRSTaM kuryAt, 'tataH samutkarSaNAnantaraM sa daridraH samutkRSTo dhanAdibhiH 'samANe' ti san 'paccha' tti pazcAtkAle 'puraM caNaM' ti pUrvakAle ca samutkarSaNakAla evetyarthaH athavA pazcAdbharturasamakSaM purazca bhartuH samakSaMca vipulayA 'bhogasamityA' bhogasamudayena 'samanvAgato' yukto yaH sa tathA sa cApi 'viharet' vartteta, tato'nantaraM 'sa' mahArtho bharttA 'anyadA' lAbhAntarAyodaye 'kadAcid' tathAvidhAyAmasahyAyAmapadi daridrIbhUtaH san 'tasya' pUrvasamutkRSTasya 'antike' pArzve 'havvaM 'ti ananyatrANatayA zIghraM trANasya tatra zakyatvAbhisandheH Agacchet tadA sa pUrvAvasthayA daridraH pUrvopakAriNe bhartre 'savvassaM' ti sarvvaM ca tat svaM ca dravyaM ceti sarvasvaM tadapi, AstAmalpamiti, 'dalayamANe' tti dadat na kRtapratyupakAro bhavediti zeSaH, atastenApi sarvasvadAnena sarvasvadAyakenApi vA duSpratikArameveti 2 / 132 atha dharmAcAryaduSpratikAryatAmAha - 'keI' tyAdi, 'AyariyaM' ti pApakarmabhya ArAdyAtamityAryamata eva dhArmikamata eva suvacanaM zrutvA zrotreNa 'nizamya' manasA'vadhArya anyatareSu devalokeSvanyataradevAnAM madhye ityathoM devatvenotpanna iti, durlabhA bhikSA yasmin deze sa durbhikSastasmAt 'saMharet' nayet, kAntAram - araNyaM nirgataH kAntArAnniSkAntArastannaSkramitAraM vA, dIrghaH kAlo vidyate yasya sa dIrghAkAlikastena rogaHkAlasahaH kuSThAdirAtaGkaH kRcchrajIvitakArI sadyoghAtItyarthaH zUlAdiranayordvandvaikatve rogAta teneti, dharmasthApanena tu bhavati kRtopakAro, yadAha 119 || "jo jeNa jaMmi ThANammi ThAvio daMsaNe va caraNe vA / so taM tao cuyaM taMmi caiva kAuM bhave niriNo "tti, zeSaM sugamatyAnna spRSTamiti / dharmmasthApanena cAsya bhavacchedalakSaNaH pratyupakAraH kRtaH syAditi dharmastha sthAnatrayAvatAraNena bhavacchedakAraNatAmAha mU. (144) tihiM ThANehiM saMpanne anagAre anAdIyaM anavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vIIvaejjA, taM0-anidANayAe diTThisaMpannayAe jogavAhiyAe / . 'tihI tyAdi kaNThyaM, navaraM anAdikam - Adirahitamanavadagram - anantaM dIrghAdhvaM dIrghamArga catvAro'ntA-vibhAgA narakagatyAdayo yasya taccaturantaM, dIrghatvaM prAkRtatvAt, saMsAra eva kAntAramaraNyaM saMsArakAntAraM tad 'vyativrajet' vyatikrAmediti, anAdikatvAdIni vizeSaNAni kAntArapakSe'pi vivakSayA yojanIyAni, tathAhi anAdyanantaramaraNyamatimahatvAccaturantaM digbhedAditi, nidAnaM - bhogarddhiprArthanAsvabhAvamArttadhyAnaMtadvivarjitatA anidAnatA tayA 'dRSTisampannatA' samyagdhaSTitA tayA 'yogavAhitA' zrutopadhAnakAritvaM samAdhisthAyitA vA tayeti // bhavavyativrajanaMca kAlavizeSa eva syAditi kAlavizeSamanirUpaNAyAha mU. (145) tivihA osappiNI paM0 taM0 -ukkosA majjhimA jahannA 1, evaM chappi samAo bhANiyavvAo, jAva dUsamadUsamA 7, tivihA ossappiNI paM0 taM0-ukkosA majjhimA jahannA 8 evaM chappi samAo bhANiyavvAo, jAva susamasusamA 14 vR. 'tivihe 'tyAdisUtrANi caturddaza kaNThyAni, navaram avasarpiNIprathame'rake utkRSTatha, Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3, uddezaka: - 1 133 caturSumadhyamA, pazcimejadhanyA, evaM suSamasuSamAdiSupratyekaM tryaM trayaM kalpanIyam, tathA utsarpiNyAH duSSamaduSSamAdi tadbhedAnAM coktaviparyayeNotkRSTatvaM prAgvadyojyamiti / / kAlalakSaNA acetanadravyadharmmA anantaramuktAstatsAdharmyAtpud galadhamrmmAnnirUpayan sUtrANi paJca caturazca daNDakAnAha- mU. (146 ) tihiM ThANehiM acchinne poggale calejA taM0 AhArijamANe vA poggale calejA vikuvvamANe vA poggale calejjA ThANAto vA ThANaM saMkAmijjamANe poggale calejjA, tivihe uvadhI paM0 taM0 kammovahI sarIrobahI bAhiramaMDamattovahI, evaM asurakumArANaM bhANiyavvaM, evaM egidiyaneraiyavajraM jAva vemANiyANaM 1, ahavA tivihe uvadhI paM0 taM0 - saccitte acitte mIsae, evaM neraiyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM, tivihe pariggahe paM0 taM0-kammapariggahe sarIrapariggahe bAhirabhaMDamattapariggahe, evaM asurakumArANaM, evaM egiMdineratipava jAva vemANiyANaM 3, ahavA tivihe pariggahe paM0 taM0-sacitte acitte mIsae, evaM neratiyANaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 4 vR. 'tihI 'tyAdi, chinnaH khaGgAdinA pudgalaH samudAyAccalatyevetyata Aha- 'acchinnapudgala' iti, 'AhArejamANe 'tti AhAratayA jIvena gRhyamANaH svasthAnAJcalati, jIvenAkarSaNAt, evaM vaikriyamANo vaikriyakaraNavazavarttitayeti, sthAnAtsthAnAntaraM saGkramyamANo hastAdineti / upadhIyatepoSyate jIvo'nenetyupadhiH, karmaivopadhiH karmmopadhiH, evaM zarIropadhiH, bAhyaH zarIrabahirvartI bhANDAni ca bhAjanAni mRnmayAni mAtrANi ca mAtrAyuktAni kAMsyAdibhAjanAni bhAjanopakaraNamityarthaH, bhANDamAtrANi tAnyevopadhiH bhANDamAtropadhiH, athavA bhANDaM vastrAbharaNAdi tadeva mAtrA- paricchedaH saivopadhiriti, tato bAhyazabdasya karmmadhAraya iti, caturviMzatidaNDakacintAyAmasurAdInAM trayo'pi vAcyAH, nArakaikendriyavarjAH, teSAmupakaraNasyAbhAvAd, dvIndriyAdInAM tUpakaraNaM dRzyate eva keSAJcidityata evAha 'eca' mityAdi, 'ahave' tyAdi, sacittopadhiryathA zailaM bhAjanam, acitto vastrAdiH, mizraHpariNataprAyaM zailabhAjanameveti, daNDakacintA sugamA, navaraM sacittopadhirnArakANAM zarIraM acetanaHutpattisthAnaM mizraH zarIramevocchvAsAdipudgalayuktaM teSAM sacetanAcetanatvena mizratvasya vivakSaNAditi, evameva zeSANAmapyayamUhya iti 'tivihe pariggahe' ityAdi sUtrANi upadhivanneyAni, navaraM parigRhyate svIkriyate iti parigraho-mUrcchAviSaya iti, iha ca eSAmayamiti vyapadezabhAgeva grAhyaH, sa ca nArakai kendriyANAM kamrmmAdireva sambhavati, na bhANDAdiriti // pudgaladharmANAM tritvaM nirUpya jIvadharmANAM 'tivihe' ityAdi bhistribhiH sadaNDakaiH sUtraistadAha - mU. (147) tivihe paNihANe paM0 taM0-maNapaNihANe vayapaNihANe kAyapaNihANe, evaM paMciMdiyANaM jAva vemANiyANaM, tivihe suppaNihANe paM0 taM0-maNasuppaNihANe vayasuppaNihANe kAyasuppaNihANe, saMjayamaNussANaM tivihe suppaNihANe patratte taM0- maNasuppaNihANe vaisuppaNihANe kAyasuppaNihANe, tivihe duSpaNihANe paM0 taM0 maNaduSpaNihANe vaiduSpaNihANe kAyaduppaNihANe, evaM paMciMdiyANaM jAva vemANiyANaM / ghR. kaNThyAni caitAni, navaraM praNihitiH praNidhAnam - ekAgratA, tacca manaHprabhRti Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sthAnAGga sUtram 3/1/147 sambandhibhedAnidheti, tatra manasaHpraNidhAnamanaHpraNidhAnamevamitare, tatracaturviMzatidaNDake sarveSAM paJcendriyANAM bhavati, tadanyeSAMtunAsti, yogAnAMsAmastyenAbhAvAdityata voktam-evaMpaJcediyetyAdIti / praNidhAnaM hiM zubhAzubhabhedamatha zubhamAha-'tivihe' ityAdi sAmAnyasUtra 1,vizeSamAzritya tu caturviMzatidaNDakacintAyAM manuSyANAmeva tatrApi saMyatAnAmevedaM bhavati, cAritrapariNAmarUpatvAdasyeti, ataevAha-saMjayetyAdi2, (duSTa) praNidhAnaMduSpraNidhAnam-azubhamanaHpravRttyAdirUpaM sAmAnyapraNidhAnavat vyAkhyeyamiti 3 jIvaparyAyAdhikArAt mU. (148) tivihA joNI paM0 20-sItA usiNA sIosiNA, evaM egidiyANaM viMgalidiyANaM teukAivajANaM saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyANa saMmucchimamaNussANa ya / tivihAjoNI paM020-sacittA acittAmIsiyA, evaMegidiyANavigaliMdiyANaMsaMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM saM mucchimamaNussANa y| tividhA joNI paM0 taM0-saMvuDA viyaDA sNvuddviyddaa|tivihaajonnii paM020-kummunnayA saMkhAvattA vaMsIpattiyA, kummunnayA NaM joNI uttamapurisamAUNaM, kumunnayAte NaM joNIe tivihA uttamapurisA gabbhaMvakka maMti, taM0-arahaMtA cakkavaTTI baladevavAsudevA, saMkhAvattAjoNI itthIrayaNassa, saMkhAvattAeNaMjoNIe bahavejIvAya poggalAya vakka maMti viukka maMti cayaMti uvavanaMti no ceva NaM niphphajaMti, vaMsIpattitA NaMjoNI pihajjaNassa, baMsIpattitAe NaM joNIe bahave pihajaNe gambhaM vakkamaMti vR. 'tivihetyAdinA gabmaM vakSmaMtI'tyetadantena granthena yonisvarUpamAha-, tatra yuvantitaijasakArmaNazarIraravantaH santa audArikAdizarIreNa mizrIbhavantyasyAmiti yoniH-jIvasyotpattisthAnaM zItAdisparzavaditi, evaM tiyathA sAmAnyatastrividhAtathA caturviMzatidaNDakacintAyAmekendriyavikalendriyANAM tejovarjAnAM, tejasAmuSNayonitvAt, paJcendriyatiryakpade manuSyapade ca sammUrchanajAnAM trividhA, zeSANAM tvanyatheti, yata aah||1|| "sIosiNajoNIyA sabbe devA ya gbbhvtii| __usiNA ya teukAe duha nirae tiviha sesANaM" iti // anyathA yonitraividhyamAha-'tivihe'tyAdi kaNThyaM, navaraMdaNDakacintAyAmekendriyAdInAM sacittAdistrividhA yoniranyeSAM tvanyathA, yata uktm||1|| "accittAkhalu joNI neraiyANaM taheva devANaM / mIsAya gabbhavasahI tivihA joNI ya sesANaM " iti, punaranyathA tAmAha-'tivihe'tyAdi, saMvRtA-sakaTA ghaTikAlayavat vivRtA-viparItA saMvatavivRtA tUbhayarUpeti, etdvibhaago'yN||1|| "egiMdiyaneraiyA saMvuDajoNI havaMti devA ya / vigaliMdiyANa vigaDA saMvuDaviyaDA ya gamaMmi tti" 'kummunnaye' tyAdi kaNThyaM, navaraM kUrmaH-kacchapaH tadvadunnatA kUrmonnatA, zaGkhasyevAvA yasyAM sA zaGkAvartA, vaMzyA-vaMzajAlyAH patrakamiva yAsA vaMzIpatrikA, 'gabmaM vakkamaMti'tti garne utpadyante, baladevavAsudevAnAM sahacaratvenaikatvavivakSayottamapuruSatraividhyamiti, 'bahave ityAdi, ___ Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3, - uddezaka: -1 yonitvAjjIvAH pudgalAzca tadgahaNaprAyogyAH, kiM ? - 'vyutkrAmanti' utpadyante, 'vyavakramanti' vinazyanti, etadeva vyAkhyAti - viukkamaMtI' ti, ko'rthaH ? - cyavante, 'vakkamaMti'tti, kimuktaM bhavati ? - utpadyante iti, 'pihajaNassa' tti pRthagjanasya - sAmAnyajanasyotpattikAraNaM bhavatIti / anantaraM yonito manuSyAH prarUpitAH, adhunA manuSyasya sadharmaNo bAdaravanaspatikAyikAn prarUpayannAha mU. (149) tivihA taNavaNassaikAiyA paM0 taM0 saMkhejjajIvitA asaMkhejjajIvitA anaMtajIviyA bR. 'tivihe 'tyAdi, tRNavanaspatayo bAdarA ityarthaH, saGkhyAtajIvikAH saGkhyAtajIvAH, yathA nAlikAbaddhakusumAni jAtyAdInItyarthaH, asaGkhyAtajIvikA yathA nimbAmrAdInAM mUlakandaskandhatvakchAkhApravAlAH, anantajIvikAH - panakAdaya iti, iha prajJApanAsUtrANyapItthaM119 11 "je ke'vi nAliyAbaddhA, pupphA saMkhejjajIviyA / na huA anaMtajIvA, je yAvanne tahAvihA paumuppalanaliNANaM, subhagasogaMdhiyANa ya / araviMdakoMkaNANaM, sayavattasahassavattANaM biMTaM bAhirapattA ya kanniyA ceva egajIvassa / amitaragA pattA patteyaM kesaraM bhijA " iti / / tathA - liMbaMbajaMbukosaMbasAla aMkullapIlusallUyA / sallaimoyaimAluya baulapalAse karaMje ya" // 2 // 135 // 3 // // 4 // ityAdi, "eesiM mUlAvi asaMkhejjIviyA kaMdAvi khaMdhAvi tayAvi sAlAvi pavAlAvi, pattA pattevajIviyA, pupphA anegajIviyA, phalA egaTTiyA " iti // anantaraM vanaspataya uktAste ca jalAzrayA bahavo bhavantItisambandhAJjalAzrayANAM tIrthAnAM nirUpaNAyAha mU. (150) jaMbuddIve dIve mA rahe vAse tao tityA paM0 taM0-mAgahe varadAme pabhAse, evaM eravaevi, jaMbuddIve dIve mahAvidehe vAse egamege cakka vaTTivijaye tato titthA paM0 taM0-mAgahe varadAme pabhAse 3, evaM ghAyaisaMDe dIve puracchimaddhevi 6, paJcatthimaddhevi 9, pukkharavaradIvaddhapuracchimaddhevi 12, paJccatthimaddhevi 15 / vR. 'jaMbuddIve' ityAdi paJcadazasUtrI sAkSAdatidezatazca, sugamAtha, kevalaM tIrthAni cakravarttinaH samudrazItAdimahAnadyavatAralakSaNAni tannAmakadevanivAsabhUtAni, tatra bharatairAvatayostAni pUrvadakSiNAparasamudreSu krameNeti, vijayeSu tu zItAzItodAmahAnadyoH pUrvAdikrameNaiveti // jambUdvIpAdau manuSyakSetre santi tIrthAni prarUpitAnI, adhunA tatraiva santaM kAlaM tristhAnopayoginaM sUtrapaJcadazakena sAkSAdatidezAbhyAM nirUpayantrAha mU (151) jaMbuddIve 2 bharaheravaesu vAsesu tItAe ussappiNIte susamAe samAe tinni sAgarIvamakoDAkoDIo kAlo hutyA 1, evaM osappiNIe navaraM pannatte 2 AgamissAte ussappiNIe bhavissati 3, evaM dhAyaisaMDe puracchimaddhe paccatthimaddhevi 9, evaM pukkharavaradIvaddhapuracchimaddhe paJcatthimaddhevi kAlo bhANiyavvo 15 / jaMbuddIve dIve bharaheravaesu vAsesu tItAte ussappiNIte Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sthAnAGga sUtram 3/9/151 susamasusamAte samAe maNuyA tiNNi gAuyAiMuddhaM uccatteNaMtinnipaliovamAiMparamAuMpAlaitthA 1, evaM imIse osappiNIte 2 AgamissAe ussappiNIe 3, jaMbuddIve dIve devakuruuttarakurAsu maNuyAtini gAuAI uddhaM uccatteNaM pa0, tini paliovamAI paramAuM pAlayaMti 4, evaM jAva pukkharavaradIvaddhapaJcatthimaddhe 20 // jaMbuddIvedIvaibharaheravaesuvAsesuegamegAteosappiNiussappiNIetaovaMsAoupajiMsu vAuppajaMti vA uppajissaMtivAtaM0-arahaMtavaMse cakka vaTTivaMse dasAravaMse 21, evaMjAva pukkharavaradIvaddhapaJcasthimaddhe 25/jaMbUdIvedIve bharaheravaesuvAsesuegamegAe osappiNIussappiNIe tao uttamapurisA uppajiMsuvAuppajati vAumpajissaMtivAtaM0-arahaMtAcakkavaTTI baladevavAsudevA 26, evaMjAva pukkharavaradIvaddhapaJcasthimaddhe 30, tao ahAuyaMpAlayaMtitaM0-arahaMtA cakkavaTTI baladevavAsudevA 31,taomanjhimamAuyaM pAlayaMti, taM0-arahaMtAcaka vaTTI baladevavAsudevA 32 vR. 'jaMbuddIve' ityAdi subodhaM, kiMtu, 'pannatte iti avasarpiNIkAlasya vartamAnatvenAtItotsarpiNIvat hotya'ttinavyapadezaH kAryaHapitupanattaitti kAryaityarthaH, 'jaMbUddIvetyAdinA vAsudeve'tyetadantena granthena kAladhamaneivAha-sugamazcAyaM, kintu 'ahAuyaM pAlayaMti'tti nirupakramAyuSkatvAt, madhyamAyuH pAlayanti vRddhtvaabhaavaat| AyuSkAdhikArAdidaM sUtradvayamAha mU. (152) bAyarateukAiyANaMukoseNaMtinirAiMdiyAiMThitI pnnttaa|baayraabaaukaaiyaannN ukkoseNaM tini vAsasahassAiMThitI pN0| vR. spaSTam / / sthityadhikArAdevedamaparamAha mU. (153) aha bhaMte ! sAlINaM vIhINaM godhUmANaM javANaM javajavANaM etesiNaM dhannANaM koTTAuttANaM pallAuttANaMmaMcAuttArNamAlAuttANaMolitANaMlitANalaMchiyANaMmuhiyANaM pihitANaM kevaiyaM kAlaM joNI saMciTThati?, goyamA! jahanneNaM aMtImuhattaM ukkoseNaM tini saMvaccharAI, teNa paraM joNI pamilAyati, teNa paraM joNI paviddhaMsati, teNa paraM joNI viddhaMsati, teNa paraM bIe abIe bhavati, teNa paraM joNIvocchedo pN0|| vR. 'ahe' tyAdi, ahabhaMte ti atha paripraznArthaH, 'bhadante'tibhadantaH-kalyANasya sukhasya ca hetutvAt kalyANaH sukhazceti, Aha c||1|| "bhadikallANasuhattho dhAU tassa ya bhadatasaddo'yaM / sa bhadaMto kallANaM suhoya kallaM kilAroggaM " ityAdi, athavA bhajate-sevate siddhAnsiddhimArgavAathavA bhajyate-sevyatezivArthibhiriti bhajantaH, Aha c||1|| "ahavA bhaja sevAe tassa bhayaMtotti sevae jmhaa| sivagaiNo sivamaggaM sevvoya tao tadatthINaM" athavAbhAti-dIpyateprAjatevA-dIpyate vAdIpyateeva jJAnatapoguNadItyetibhAnto bhrAjanto veti, Aha c||1|| "ahavAmA bhAjo vA dittIe hoi tassa bhaMtetti / bhAjato vA''yario so nANatavoguNajuIe" Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -3, - uddezakaH-1 137 iti, athavA bhrAntaH-apeto mithyAtvAdeH, tatrAnavasthita ityarthaH, iti bhrAntaH, athavA bhagavAn aizvaryayukta iti, Aha c||1|| "ahavA bhaMto'peo jNmicchttaaibNdhheuuo| ahavesariyAi bhago vijjai so teNa bhagavaMto" iti, bhavasyavA-saMsArasya bhayasyavA-trAsasyAntahetutvAt-nAzakAraNatvAbhavAnto bhayAnto veti, uktNc||1|| 'neraiyAibhavassa va aMtojaM teNa so bhvNtotti| ahavA bhayassa aMto hoi bhavaM to bhayaMtAso"tti, iha ca bhadantAdInAM zabdAnAM sthAne prAkRtatvAdAmantraNArthaM bhaMtetti padaM sAdhanIyamiti, ato 'bhaMte'tti mahAvIramAmantrayannuktavAn gautamAdiH 'zAlInAM'kalamAdikAnAmiti vizeSaH, zeSANAM vrIhINAmiti sAmAnyaM, 'yavayavA' yavavizeSA eva, 'eteSAm' abhihitatvena pratyakSANAM koThe-kuzUle AguptAni-prakSepaNena saMrakSitAni koSThAguptAni teSAmevaM sarvatra, navaraM palyaMvaMzakaTakAdikRto dhAnyAdhAravizeSaH, maJcaH-sthUNAnAmuparisthApitavaMzakaTakAdimayojanapratIta; mAlako-gRhasyo- paritanabhAgaH, abhihitaM ca-"akkuDDo hoi maMco mAlo ya gharovari hoi"tti, 'olittANaM ti dvAradeze pidhAnena sahagomayAdinAavaliptAnAM littANaM'tisarvataH 'laMchiyANa'ti rekhAdibhiH kRtalAJchanAnAM 'muddiyANaM' ti mRttikAdimudrAvatAM 'pihiyANaM'ti sthagitAnAM, 'kevatiyaMtikiyantaM kAlaM yoniryasyA-maGkura utpadyate?, tataH paraMyoniHpramlAyati-varNAdinA hIyatepravidhvasyate-vidhvaMsAbhimukhAbhavati 'vidhvasyate'kSIyate,evaMcatIjamabIjaM bhavatiuptamapi nAGkuramutpAdayati, kimuktaMbhavati?-tataH paraMyonivyavacchedaHprajJaptomayA'nyaizca kevalibhiriti, zeSa spssttm|| sthityadhikArAdevedamaparaM sUtradvayamAha mU. (154) doghAe NaM sakka rappabhAe puDhavIe neraiyANaM ukkoseNaM tinni sAgarovamAI ThitI paM01, taccAeNaM vAluyappabhAe puDhavIejahanneNaM neraiyANaM tini sAgarovamAiMThitI pa02 vR. 'doce'tyAdisphuTaM, navaraMdvitIyAyAMpRthivyAM, kiMnAmikAyAmityAha-zarkarAprabhAyAmityevaM yojanIyaM, sarvapRthivISu ceyaM sthitiH||1|| "sAgaramegaM tiya satta dasaya sattarasataha ya baaviisaa| tettIsaMjAva ThiI sattasu puDhavIsu ukkosA // 2 // jA paDhamAe jeTA sA biiyAe kaNiDiyA bhaNiyA / taratamajogo eso dasavAsasahassa rayaNAe" iti|| narakapRthivyAdhikArAnnarakanArakavizeSasvarUpaprarUpaNAya sUtratrayamAha mU. (155) paMcamAe NaM dhUmappabhAe puDhavIe tini nirayAvAsasayasahassA paM0, tisuNaM puDhavIsu neraiyANaM usiNaveyaNA pannattA taM0- paDhamAe doccAe tacAe, tisuNaM puDhavIsu neraiyA usiNaveyaNaM pacaNubhavamANA viharaMti-paDhamAe doccAe tccaae| / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 sthAnAGga sUtram 3/1/155 vR. 'paMcamae' ityAdi, subodhaM kevalaM 'usiNaveyaNa'tti tisRNAmuSNabhAvatvAt, tisRSu nArakA uSNavedanA ityuktvApi yaducyate-nairayikA uSNavedanAM pratyanubhavanto viharantIti tattadvedanAsAtatyapradarzanArtham ||nrkpRthiviinaaN kSetrasvabhAvAnAMprArasvarUpamuktamatha kSetrAdhikArAt kSetravizeSasvarUpasya tristhAnakAvatAriNo nirUpaNAya sUtracatuSTayamAha mU (156) tatologe samAsapakkhi sapaDidisiMpaM0 taM0-appaihANe naraejaMbuddIve dIve savaThThasiddhemahAvimANe, taologesamA sapakkhi sapaDidisiMpaM0 20-sImaMtaeNaMnaraesamayaskhete IsIpabmArA puddhvii| vR. 'tao' ityAdi, trINi loke samAni-tulyAni yojanalakSapramANatvAt na ca pramANata evAtrasamatvamapituauttarAdharyavyavasthitatayAsamazreNitayA'pItyata Aha-'sapakkhi'mityAdi, pakSANAM-dakSiNavAmAdipAzrvAnAM sahazatA-samatA sapakSamityavyayIbhAvastena samapArvatayA samAnItyarthaH, ikArastu prAkRtatvAt, tathA pratidizAM-vidizAM sazatA sapratidik tena samapratidiktayetyarthaH, apratiSThAnaH saptamyAM paJcAnAM narakAvAsAnAM madhyamaH, tathA jambUdvIpaH sakaladvIpamadhyamaH, sarvArthasiddhaM vimaanpnycaanaamnuttraannaaNmdhymmiti|siimntkH prathamapRthivyAM prathamaprastaTenarakendrakaH paJcacatvAriMzadyojanalakSaNi,samayaH kAlaH tatsattopalakSita kSetrasamayakSetraM manuSyaloka ityarthaH, ISad-alpo yojanASTakabAhalyapaJcacatvariMzallakSaviSkambhAta prAgbhAra:pudgalanicayo yasyAH-seSavAgbhArA'STamapRthivI, zeSapRthivyo hi ratnaprabhAyA mahAprArabhArAH, azItyAdisahasrAdhikayojanalakSabAhalyatvAt, tthaahi||1|| "paDhamA'sIisahassA battIsA aTTavIsa vIsA ya / aTThAra solasa ya aTTa sahassa lakkhovariMkujA" iti, viSkambhastutAsAMkrameNaikAdyAH saptAntArajjava iti, athaveSaprAgbhArAmanAgavanatatvAditi mU. (157) tao samuddA pagaIe udagaraseNaM paM0 20-kAlode puskharode sayaMbhuramaNe 3, tao samuddA bahumacchakacchabhAiNNA paM0 20-lavaNe kAlode sayaMbhuramaNe ghR. prakRtyA-svabhAvenodakarasenayuktAiti, krmenncaitedvitiiytRtiiyaantimaaH|prthmdvitiiyaantimaaH samudrA bahujalacarAH anye tvalpajalacarA iti, uktaM c||1|| "lavaNe udagarasesu ya mahorayA macchakacchahA bhnniyaa| appA sesesu bhave na ya te nimmacchayA bhaNiyA" // 2 // anyacca-"lavaNe kAlasamudde sayaMbhuramaNe yahoti macchA u / avasesa samuddesuMna huMtimacchA na mayarA vA // 3 // nasthitti paurabhAvaM paDucca na usabamacchapaDiseho appA sesesu bhave naya te nimmacchayA bhaNiyA" iti // kSetrAdhikArAdevApratiSThAne narakakSetre ye utpadyantetAnAha ma. (158) tao loge nissIlA nivvatA nigguNA nimmerA niSpacakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA ahe sattamAe puDhavIe appatidvANe narae neraiyattAe uvavajaMti, taM0rAyANo maMDalIyAjeyamahAraMbhA koddNbii| taoloe susIlAsubbayAsaguNA samerA sapaJcakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA savvaTThasiddhe mahAvimANe devattAe uvavattAro bhavaMti, taM0 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3, - uddezakaH-1 132 rAyANo paricattakAmabhogA seNAvatI pstyaaro| ghR. 'tao'ityAdi, niHzIlA' nirgatazubhasvabhAvAH duHzIlA ityarthaH, etadeva prapaJcyate'nivratAH' aviratAH prANAtipAtAdibhyo 'nirguNA' uttaraguNAbhAvAt 'nimmera tti nirmaryAdAH pratipannaparipAlanAdinA, tathA pratyAkhyAnaM ca namaskArasahitAdi pauSadhaH-parvadinamaSTamyAdi tatropavAsaH-abhaktArthakaraNaM saca to nirgatI yeSAM te niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsAH 'kAlamAse' maraNamAse 'kAlaM' maraNamiti, 'neraiyattAe'tti pRthivyAditvavyavacchedArtha, tatra hyekendriyatayA tadanye'pyutpadyanta iti, tatra rAjAnaH-cakravarttivAsudevAH mANDalikAH-zeSA rAjAnaH, ye ca mahArambhAH-paJcendriyAdivyaparopaNapradhAnakarmakAriNaH kuTumbina iti, zeSaM kaNThyam ||aprtisstthaansy sthityAdibhiH samAne sarvArthe ye utpadyantetAnAha-'tao' ityAdisugamaM, kevalaM rAjAnAH-pratItAH parityaktakAmabhogA:saviratAH, etacottarapadayorapi sambandhanIyaM, senApatayaH-sainyanAyakAH prazAstArolekhAcAryAdayaH, dharmazAstrapAThakA iti cit|| anantaroktasarvArthasiddhavimAnasAdhAdvimA-nAntaranirUpaNAyAha mU. (159) baMbhalogalaMtaesuNaMkappesuvimANA tivaNNA paM0taM0-kiNhAnIlAlohiyA, ANayapANayAraNacutesu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNijasarIrA ukkoseNaM tinni rayaNIo uddhaM uccatteNaM pannattA vR. 'baMbhe'tyAdi, ihaca "kiNhAnIlA lohiya"ti, pustakeSvevaMtraividhyaM dRzyate, sthAnAntare calohitapItazuklatveneti, yata uktm||1|| "sohamme paMcavannA ekkAgahANI ya jA shssaaro| do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAI " iti, anantaraM vimAnAnyuktAnitAnica devazarIrAzrayAitidevazarIramAnaM tristhAnakAnupAtyAha'ANayetyAdi, bhavaM-janmApi yAvaddhAryante bhavaMvA-devagatilakSaNaM dhArayantIti bhavadhAraNIyAni tAni ca tAni zarIrANi ceti bhavadhAraNIyazarIrANIti, uttaravaikriyavyavacchedArtha cedaM, tasya lakSapramANatvAt, ukkoseNaM ti utkarSeNa, natujaghanyatvAdinA, jaghanyena tasyotpattisamaye'GgulAsaGkhayebhAgamAtratvAditi, shessNknntthymiti| anantaraM devazarIrAzrayavaktavyatoktA ta pratibaddhAzca prAyastrayo granthA iti tatsvarUpAbhidhAnAyAha mU (160)taopannattIokAleNaMahiaMti, taM0-caMdapannattIsUrapannattI dIvasAgarapannattI vR. 'tao' ityAdi, kAlena-prathamapazcimapauruSIlakSaNena hetubhUtenAdhIyant, vyAkhyAprajJaptirjambUdvIpaprajJaptizca na vivakSitA, tristhAnakAnurodhAditi, zeSaM spaSTam / / sthAna-3 - uddezakaH-1 samAptaH sthAna-3 - uddezakaH 2:vR. vyAkhyAtaH prathama uddezakaH, tadanantaraM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, prathamoddezake jIvadhAH prAya uktAH, ihApi prAyasta evetItyasambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (161)tivihe loge paM0 taM0-nAmaloge ThavaNaloge davvaloge, tivihe loge paM0 taM0 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sthAnAta sUtram 3/2/161 nANaloge daMsaNaloge carittaloge, tivihe loge paM0 ta0-uddhaloge aholege tiriyaloge vR. asya cAyamabhisambandhaH-anantarasUtreNa candraprajJaptyAdigranthasvarUpamuktamiha tu candrAdInAmevArthAnAmAdhArabhUtasya lokasya svarUpamabhidhIyataityevaMsambandhavato'syasUtrasyavyAkhyAlokyate-avalokyate kevalAvalakeneti loko, nAmasthApane indrasUtravata, dravyaloko'pi tathaiva, navaraMjJazarIrabhavyazarIravyatiriktadravyaloko dharmAstikAyAdInijIvAjIvarUpANirUpyarUpINi sapradezApradezAnidravyANyeva, dravyANi ca tAni lokazceti vigrahaH, uktNc||1|| "jIvamajIve rUvamarUvI sapaesaappaese ya / jANAhi davvaloyaM nicamanicaMcajaMdavaM" iti, bhAvalokaM tridhA''ha-'tivihe'ityAdi, bhAvaloko dvividhaH-Agamato noAgamatazca, tabAgamatolokaparyAlocanopayogaHtadupayogAnanyatvAtpuruSovA, noAgamatastusUtroktojJAnAdiH, nozabdasya mizravacanatvAda, idaM hi trayaM pratyekamitaretarasavyapekSaM nAgama eva kevalo nApyanAgama iti, tatrajJAnaMcAsaulokazcetijJAnalokaH, bhAvalokatAcAsyakSAyikakSAyopazamikabhAvarUpatvAta, kSAyikAdibhAvAnAM ca bhAvalokatvenAbhihitatvAd, uktNc||1|| "odaiya uvasamie ya khaie ya tahA khaovasamie y| pariNAma sannivAe yachavviho bhAvalogo u"tti, evaM darzanacAritralokAvapIti atha kSetralokaM tridhA''ha'tivihe' ityAdi ihaca bahusamabhUmibhAgeralaprabhAbhAge merumadhye aTapradezorucako bhavati, tasyoparitanapratarasyopariSTAnnava yojanazatAniyAvajyotizcakrAmyoparitalastAva tiryaglokastataH parata UrddhabhAgasthitatvAt Urddhaloko dezonasaptaraJjapramANo rucakasyAdhastanapratarasyAdho nava yojanazatAniyAvattAvatiryaglokaH, tataH parato'dhobhAgasthitatvAdadholoka sAtirekasaraptarajjupramANaH, adholokorddhalokayormadhye aSTAdazayojanazatapramANastiryagbhAgasthitatvAt tiryagloka iti, prakArAntareNa cAyaM gAthAbhiAravyAyate "ahavA ahapariNAmo khettanubhAgeNajeNaosanaM / asuho ahotti bhaNio davvANaM tenn'hologo| // 2 // uI uvariMjaM Thiya suhakhettaM khettaoya davvaguNA / uppajaMti subhA vA teNa tao uddalogotti // 3 // majjhaNubhAvaM khettaM jaMtaM tiriyaMti vynnpjjvo| bhannai tiriya visAlaM ao yataM tiriyalogotti" lokasvarUpanirUpaNAnantaraMtadAdheyAnAMcamarAdInAM camarassetyAdinAaJcuyalogavAlANamityetadantena granthena parSado nirUpayati mU. (162) camarassa NaM asuriMdassa asurakumArarabho tato parisAto paM0 taM0-samitA caMDA jAyA, aaiMtaritA samitA majjhimatA caMDA bAhiratA jAyA, camarassa NaM asuriMdassa asurakumArarano sAmANitANaM devANaM tato parisAto paM0 taM0-samitA jaheva camarassa, evaM tAyattIsagANavi, logapAlANaM tuMbA tuDiyA pavvA, evaM aggamahisINavi, balissavievaM ceva, Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-3, - uddezakaH-2 141 jAva aggamahisINaM, dharaNassa ya sAmANiyatAyattIsagANaM ca samitA ghaMDA jAtA, logapAlANaM aggamahisINaMIsA tuDiyA daDharahA, jahAdharaNassatahAsesANaMbhavaNavAsINaM, kAlassaNaMpisAiMdassa pisAyaraNNo tao parisAo paM0 20-IsAtuDiyA daDharahA, evaM sAmANiyaaggamahisINaM, evaM jAva gIyaratigIyajasANaM, caMdassa NaM jotisiMdassa jotisarannotatoparisAtopaM0, taM0-tuMbAtuDiyApavvA, evaM sAmANiyaaggamahisINaM, evaMsUrassavi, sakkassaNaM deviMdassa devaranno tato parisAo paM0 taM0-samitA caMDAjAyA, evaM jahA camarassa jAva aggamahisINaM, evaM jAva acutassa logapAlANaM / sugamazcAyaM, navaraM asuriMdasse'tyAdau indra aizvaryayogAtrAjA turAjanAditi pariSat parivAraH, sA ca tridhA pratyAsattibhedena, tatra ye parivArabhUtA devA devyazcAtigauravyatvAtprayojaneSvapyAhUtA evAgacchantisA abhyantarA pariSat ye tvAhUtA anAhUtAzcAgacchantisA madhyamA yetvanAhUtAapyAgacchanti sA bAhyeti, tathAyayA saha prayojanaMparyAlocayati sA''dyA yayA tu tadeva paryAlocitaM sat prapaJcayati sA dvitIyA yasyAstu tatpravarNayati sA'ntyeti // anantaraMpariSadutpannadevAH prarUpitAH, devatvaMcakuto'pidhAt, tapatipattizcakAlavizeSe bhavatIti kAlavizeSanirUpaNapUrvaM tatraiva dharmavizeSANAM pratipattIrAha mU. (163) tato jAmA paM0 20-paDhame jAme majjhime jAme pacchime jAme, tihiM jAmehiM AtA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNatAte-paDhame jAme majjhime jAme pacchime jAme, evaM jAba kevalanANaM uppADejA paDhame jAme manjhime jAme pacchime jaame| tato vayA paM0 20-paDhame vate manjhime vate pacchime vate, tihiM vatehiM AyA kevalipannataM dhamma labhejA savaNayAe, taM0-paDhame vate majjhime vate pacchime vate, eso caiva gamo neyavyo, jAva kevalanANati vR.'taojAme tyAdispaSTaM, kevalaMyAmo-rAtrerdinasyacacaturthabhAgoyadyapi prasiddhastathA'pIha tribhAga eva vivakSitaH pUrvarAtramadhyarAtrApararAtralakSaNo yamAzritya rAtristriyAmetyucyate, evaM dinasyApi,athavAcaturthabhAgaeva saH, kinviha caturthona vivakSitaH, tristhAnakAnurodhAdityevamapi yo yAmA ityabhihitam, evaM 'jAva'ttikaraNAdidaM dRzyaM-'kevalaM' bohiM bujjhejA muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaejA, kevalaM baMbhaceravAsamAvasejjA, evaM saMjameNaM saMjamejjA, saMvareNaM saMvarejA, AbhinibohiyanANaMuppADe tyaadi|ythaakaalvishessedhrmprtipttirevNvyovishesse'piiti tannirUpaNatastatra dharmavizeSapratipattIrAha 'tao vayetyAdi sphuTaM, kintu prANinAM kAlakRtAvasthA vaya ucyate, tat tridhAbAlamadhyamavRddhatvabhedAditi, vayolakSaNaM cedm||1|| "ASoDazAdbhavedbAlo, yAvatkSIrAnnavartakaH / madhyamaH saptati yAvat, parato vRddhucyte"| zeSaM prAgvat / / uktAneva dharmavizeSAMstridhA bodhizabdAbhidheyAn 1 bodhimato 2 bodhivipakSabhUtaM mohaM 3 tadvatazca 4 sUtracatuSTayenAha mU. (16)tividhA bodhI paM0 20-nANabodhI daMsaNabodhI carittabodhI 1 tivihA buddhA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sthAnAGgasUtram 3/2/162 paM0 20-nANabuddhA saNabuddhA carittabuddhAra evaM mohe 3 mUDhA 4 vR.subodhaM, kintubodhiH-samyagbodhaH, ihacacAritraMbodhiphalatvAtbodhirucyate, jIvopayogarUpatvAdvA, bodhiviziSTAH puruSAstridhAjJAnabuddhAdaya iti, "evaMmohe mUDha'ttibodhivaddhaddhavaca moho mUDhAzca trividhA vAcyAH, tathAhi-'tivihe mohe panatte, taMjahA-nANamohe ityAdi, 'tivihA mUDhA pannattA, tNjhaa-naannmuuddheityaadi||caaritrbuddhaaHpraagbhihitaaH,tec pravrajyAyAyaM satyAmatastAM bhedato nirUpayannAha mU. (165)tivihApavvajA, paM0 taM0-ihalogapaDiSaddhAparalogapaDibaddhA duhatopaDibaddhA, tivihA pavvajA, paM0 20-purato paDibaddhA maggatI paDibaddhAduhao paDibaddhA, tivihA pavvajA, paM020-tuyAvaittA puyAvaittAbuAvaittA,tivihApavvajApaM0taM0-uvAtapavvajA akkhAtapavvajA sNgaarpvvjaa| ghR. 'tivihe tyAdi, sUtracatuSTayaM sugamaM, kevalaM pravrajanaM gamanaM pApAcaraNavyApAreSviti pravrajyA, etacca caraNayogagamanaM mokSagamanameva, kAraNe kAryopacArAt, tandulAn varSati parjanya ityAdivaditi, uktNc||1|| "pavvayaNaM padhvajA pAvAo suddhcrnnjogesu| iya mokkhaM pai gamaNaM kAraNa kajovayArAo / / " iti, ihalokapratibaddhA-aihalaukikabhojanAdikAryArthinAM paralokapratibaddhA-janmAntarakAmAdyarthinAM dvidhApratibaddhA-ihalokaparalokapratibaddhA sA cobhayArthinAmiti, purataH-agrattaH pratibaddhA pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAdiSvAzaMsanataH pratibandhAt mArgataH-pRSThataH svajanAdiSu snehAcchedAt tRtIyA dvidhaa'piiti| 'tuyAvaitta'tti 'tuda vyathane itivacanAt todayitvA-todaM kRtvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate municandraputrasya sAgaracandreNeva sAtathocyate, 'puyAvaitta'tti, pluGgatA vitivacanAtplAvayitvA-anyatranItvAAryarakSitavayAdIyatesAtatheti, 'buyAvaittA saMbhASya gautamena karSakavaditi avapAtaH-sevA sadgurUNAMtatoyAsAavapAtapravrajyA, tathAAkhyAtena-dharmadezanena AkhyAtasya vA-pravrajetyabhihitasya gurubhiryAsA''khyAtapravrajyAphalgurakSitasyeveti, saMgAra'ttisaGketastasmAd yA sA saGgArapravrajyA metAryAdInAmiveti, athavA yadi tvaM pravrajasi tadA mayA pravrajitavyamityevaM yA sA tathA // uktapravrajyAvanto nirgranthA bhavantIti nirgranthasvarUpaM sUtradvayenAha mU. (166) tao niyaMThA nosaMnovauttA paM0 taM0-pulAe niyaMThe siNAe / tato niyaMThA sannaNosaMtrovauttApaM0 taM0-bause paDisevaNAkusIle ksaaykusiile| vR. 'tao'ityAdi, nirgatA granthAt sabAhyAbhyanatarAditi nirgranyAH-saMyatA 'no' naiva saMjJAyAm-AhArAdhabhilASarUpAyAM pUrvAnubhUtasmaraNAnAgatacintAdvAreNopayuktA ye te nosaMjJopayuktAH,tatra pulAko labdhyupajIvanAdinAsaMyamAsAratAkArakovakSyamANalakSaNaH,nirgranthaHupazAntamohaH kSINamoho veti, snAtako-ghAtikarmalakSAlanAvAptazuddhajJAnasvarUpaH / tathA traya eva saMjJopayuktA nosaMjJopayuktAzceti saGkIrNasvarUpAH, tayAsvarUpatvAt, tathAghAha-"sananosanovautta"tti, saMjJA ca-AhArAdiviSayA nosaMjJA ca-tadabhAvalakSaNA saMjJAnosaMjJe tayorupayuktA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -3, - uddezakaH -2 143 iti vigrahaH, pUrvahasvatAprakRtatvAditi, tatrabakuzaH-zarIropakaraNavibhUSAdinA zabalacAritrapaTaH pratiSevaNayA mUlaguNAdiviSayayA, kutsitaM zIlaM yasya sa tathA, evaM kaSAyakuzIla iti / nirgranthAzcAropitapavratAH kecit bhavantitI vratAropaNakAlavizeSAnAha mU. (167) tao sehabhUmIo paM0 20-ukosA majjhimA jahannA, ukkosA chammAsA, majjhimA caumAsA, jahannA sttraaiidiyaa| tato therabhUmIopaM0 20 jAithere suttadhere pariyAyathere, sahivAsajAe samaNe niggaMthe jAtithere, ThANaMgasamavAyadhare NaM samaNe niggaMthe suyathere, vIsavAsapariyAe NaM samaNe niggaMdhe pariyAyathere vR.'tao sehe'tyAdi sugamaM, kintu seheti 'vidhUsaMsaddhA vitivacanAtsedhyate-niSpAdyate yaH sa sedhaH zikSAM vA'dhIta iti zaikSaH tasya bhUmayo-mahAvratAropaNakAlalakSaNaH avasthApadavya itisedhabhUmayaH zaikSabhUmayo veti, ayamabhiprAyaH-utkRSTataHSaDbhirmAsairutthApyate natAnatikrAmyate, jaghanyataH saptabhireva rAtrindivairgRhItazikSatvAditi, uktNc||1|| "sehassa tinni bhUmI jahanna taha majjhimA ya ukkosA / rAiMdisatta caumAsigA yachammAsiA ceva" iti, __ - Asu cAyaM vyavahArokto vibhaag:||1|| "puvyovaThThapurANe karaNajayahAjahaniyA bhuumii| ukkosA dummehaM paDucca assaddahANaMca // 2 // emeva yamajjhimagA aNahijate asaddahaMte ya / bhAviyamehAvissavi, karaNajayaTThAya majjhimagA" iti // zaikSasya ca viparyastaH sthaviro bhavatIti tadbhUminirUpaNAyAha- "tao thera" ityAdi kaNThyaM, navaraM sthaviro-vRddhastasya bhUmayaH-padavyaHsthavirabhUmaya iti, jAtiH-janma zrutam-AgamaH paryAyaH-pravrajyAtaiH sthavirA-vRddhA yetetathoktAiti, ihaca bhUmikAbhUmikAvatorabhedAdevamupanyAsaH, anyathA bhUmikAuddiyA ititA eva vAcyAH syuriti, eteSAMca trayANAMkrameNAnukampApUjAvandanAni vidheyAni, yata uktaM vyvhaare||7|| "AhAre uvahI sejA, saMthAre khettsNkme| kiicchaMdAnuvattIhi, anukaMpA theragaM // 2 // uhANAsaNadANAI, jogAhArappasaMsaNA / / nIyasenjAi niddesavattitte pUyae suyaM uhANaM vaMdaNaMceva, mahaNaM dNddgssy| aguruNo'viya niddese, taIyAe pavattae " iti // sthavirA iti puruSaprakArA uktAH, tadadhikArAt puruSaprakArAnevAha mU. (168)tato purisajAyApaM0 taM0-sumaNe dummaNenosumamenodummaNe 1 tatopurisajAyA paM0 20-gaMtA nAmege sumaNe bhavati, gaMtA nAmege dummaNe mavati, gaMtA nAmege nosumaNenodummaNe bhavati 2, tao purisajAyA paM0 taM0-jAmItege sumaNe bhavati, jAmItege dummaNe bhavati, jAmItege nosumaNenodummaNe bhavati 3, evaM jAissAmItege sumaNe bhavati 34, tato purisajAyA paM taM0 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sthAnAGga sUtram 3/2/168 aMgatA nAmege sumaNe bhavati 35, tato purisajAtA paM0 taM0 najAmi ege sumaNe bhavati 36, tato purisajAyA paM0 taM0 na jAissAmi ege sumaNe bhavati, 37 evaM AgaMtA nAmege sumaNe bhavati 38, emitege su0 3 essAmIti ege sumaNe bhavati 3 evaM eeNaM abhilAveNaM vR. 'tao purise' tyAdi, puruSajAtAni - puruSaprakArAH suSThu mano yasyAsau sumanAH- harSavAn rakta ityarthaH, evaM durmmanA - dainyAdimAn dviSTa ityarthaH, nosumanAnodurmmanAH - madhyasthaH, sAmAyika vAnityarthaH / sAmAnyataH puruSaprakArA uktAH, etAneva vizeSatogatyAdikriyApekSayA tao ityAdibhiH sUtrerAha tatra 'gatvA' yAtvA kvacidvihArakSetrAdau nAmeti sambhAvanAyAmekaH kazcit sumanA bhavatihRSyati, tathaivAnyo durmanAH zocati, anyaH sama eveti, atItakAlasUtramiva varttamAnabhaviSyatkAlasUtre, navaraM 'jAmItege' ityAdiSu itizabdo hetvarthaH / 'evamagaMte' tyAdipratiSedhasUtrANi AgamanasUtrANi ca sugamAni, 'evam' etenAnantaroktenAbhilApena zeSasUtrANyapi vaktavyAni / athoktAnyanuktAni ca sUtrANi saMgRhNan gAthApaJcakamAhamU. (169) 'gaMtA ya agaMtA (ya) 1 AgaMtA khalu tadhA aNAgaMtA 2 / ciTTittamaciTThittA 3, nisitittA caiva no ceva 4 // vR. 'te' tyAdi, gaMtA agaMtA Agantetyuktam, anAgaMtatti-anAgaMtA nAmege sumaNe bhavai, anAgatAnAmege dummaNe bhavai, anAgaMtA nAmege nosumaNenodummaNe bhavai 3, evaM na AgacchAmIti 3, evaM na AgamissAmIti 3, 'ciTThitta 'tti sthitvA urddhasthAnena sumanA durmmanA anubhayaM ca bhavati, evaM 'ciTTamIti, ciTThissAmIti aciTThittA' ihApi kAlataH sUtratrayam, evaM sarvatra navaraM 'niSadya' upavizya no cevatti-aniSadya - anupavizya 3, mU. (170) haMtA ya ahaMtA ya 5 chiMdittA khalu tahA achiMdittA 6 / bUtittA abUtittA 7 bhAsittA ceva no ceva 8 // vR. hatvA - vinAzya kiJcit 3, ahatvA- avinAzya 3, chittvA - dvidhA kRtvA 3, acchittvA - pratItaM 3, 'buitta' tti uktvA bhaNitvA padavAkyAdikaM 3, 'abuitta' nuktvA 3, 'bhAsitte 'ti bhASitvA saMbhASya kaJcana sambhASaNIyaM 3, 'no ceva' tti abhAsittA asaMbhASya kazcana 3, mU. (171) daccAya adacA ya 9 bhuMjittA khalu tathA abhuMjittA 10 / bhittA alaMbhittA 11 piittA ceva no ceva 12 // bR. 'dacca' tti dattvA 3 adattvA 3 bhuktvA 3 abhuktvA 3 labdhvA 3 alabdhvA 3 pItvA 3 'no ceva' tti apItvA 3 / mU. (172) sutittA asutittA 13 jujjhittA khalu tahA ajujjhittA 14 / jatittA ajayittA ya 15 parAjiNittA ya (ceva) no ceva 16 // vR. suptvA 3 asutvA 3 yudhdhvA 3 ayudhdhvA 3 'jaitta' tti jitvA paraM 3 ajittvA parameva 3 'parAjiNittA' bhRzaM jitvA 3 paribhaGgaM vA prApya sumanA bhavati, varddhanakabhAvimahAvittavyayavinirmuktatvAt, parAjitAn -prativAdinaH, sambhAvitAnarthavinirmuktatvAdvA, 'no ceva' tti aparAjitya 3 // mU. (173) saddA 17 rUvA 18 gaMdhA 19 rasA ya 20 phAsA 21 taheva ThANA ya / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-3,- uddezakaH-2 145 nissIlassa garahitA pasatthA puNa sIlavaMtassa // 5 // [evamikkeke tini u AlAvagA bhANiyavyA, saI suNettA nAmege sumaNe bhavati 3 evaM suNemIti 3 suNissAmIti 3, evaM asuNettAnAmegesumaNebhavati3 nasuNemIti3 nasuNissAmIti 3, evaM rUvAI gaMdhAI rasAI phAsAI, ekeke cha cha AlAgavagA bhANiyavvA 127 AlAvagA bhavati] vR. saddetyAdigAthA sUtrataeva boddhavyA, prapaJcitatvAttatraivAsyA iti / evamikke ityAdi, 'eva'miti gatvAdisUtroktakrameNa ekaikasmin zabdAdau viSaye vidhipratiSedhAbhyAMpratyekaMtrayastraya AlApakAH-sUtrANi kAlavizeSAzrayAH sumanAH durmanA nosumanAnodurmanA ityettpadatrayavanto bhaNitavyAH, etadeva darzayannAha-'sahamityAdi, bhAvitArtham, 'evaM svAiM gaMdhAI' ityAdi, yathA zabde vidhiniSedhAbhyAM trayastraya AlApakA bhaNitA evaM 'rUvAiM pAsitte'tyAdayaH trayastraya evaM darzanIyAH, evaJca yadbhavati tadAha 'ekke ityAdi, ekaikasmin viSayeSaDAlApakA bhaNitavyA bhavantIti, tatra zabde darzitA eva, rUpAdiSupunarevaM-rUpANi dRSTvA sumanAdurmanAanubhavayaM 1 evaM pazyAmItira evaMdrakSyAmIti 3 evaM aSTvA 4 na pazyAmIti 5 na drakSyAmIti 6SaT, evaM gandhAn dhAtvA 6 rasAnAsvAdyA 6 sparzAnspRTeti] mU, (174) tao ThANA nissIlassa nivvayassa nigguNassa nimmerassa nippacakkhANaposahovavAsassa garahitA bhavaMtitaM0-assiM loge garahite bhavai uvavAte garahie bhavai AyAtI garahitA bhavati, tato ThANA susIlassasubbayassa saguNassasumerassa sapaJcakkhANaposahovavAsassa pasatyA bhavaMti, taM0-assiM loge pasatthe bhavati uvavA epasatye bhavati AjAtI pasatthA bhvti| vR. 'taheva ThANA yatti yatsaGgrahagAthAyAmuktaM tad bhAvayannAha- 'tao ThANA' ityAdi, trINi sthAnAni niHzIlasya-sAmAnyena zubhasvabhAvavarjitasya vizeSataH punaH nivratasyaprANAtipAtAdyanivRttasya nirguNasyottaraguNApekSayA niryAidasya lokakulAdyapekSayA niSpratyAkhyAnapauSadhopavAsasasya-pauruSyAdiniyamaparvopavAsarahitasya garhitAni-jugupsitAni bhavanti, tadyathA - 'assiti vibhaktipariNAmAdayaM lokaH-idaM janma garhito bhavati, pApapravRttyA vidvajjanajugupsitatvAt,tathAupapAtaH-apakAmanirjarAdijanitaH kilviSikAdidevabhavonArakabhavo vA, upapAtodevanArakANA miti vacanAta, samarhito bhavati kilbiSikAbhiyogyAdirUpatayeti, AjAtiH-tasmAcyutasyovRttasya vA kumAnuSatvatiryakatvarUpA garhitA, kumAnuSAditvAdeveti / uktaviparyamAha - 'tao' ityAdi, nigadasiddham // etAni ca garhitaprazastasthAnAni saMsAriNAmeva bhavantIti saMsArijIvanirUpaNAyAha mU. (175) tividhA saMsArasamAvanagA jIvA paM0 20-itthI purisA napuMsagA, tivihA savvajIvA paM0 taM0-sammadiTTI micchAdiTThI sammAmicchadiTThI ya, ahavA tivihA savvajIvA paM0 20-pajattagA apajjattagA nopajattagAno'pajattagA / evaM sammadiviparittApajjattaga suhumasannibhaviyA ya vR.tivihe tyAdi sUtrasiddhaM ||jiivaadhikaaraatsrvjiivaaNsvisthaankaavtaarennssnggiHsuutrairaah3 [10] Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sthAnAGga sUtram 3/2/175 'tivihe' tyAdi, subodhaM, navaraM 'nopajjatta' ti noparyAptakAno aparyAptakAH siddhAH, 'eva' miti pUrvakrameNa sammaddiTThItyAdigAthArddhamuktAnuktasUtrasaGgrahArthamiti / 'tivihA savvajIvA paM0 taM0 paritA 1 aparittA 2 noparittAno aparittA 3' tatra parIttAH - pratyekazarIrAH aparIttAH - sAdhAraNazarIrAH, parIttazabdasya chando'rthaM vyatyaya iti, 'suhuma'tti tivihA savvajIvapaM0 taM0 suhumA bAyarA nosuhumAnobAyarA, evaM saMjJino bhavyAzca bhAvanIyAH, sarvatra ca tRtIyapade siddhA vAcyA iti // sarva eva caite loke vyavasthitA iti lokasthitinirUpaNAyAha mU. (176 ) tividhA logaThitI paM0 taM0-AgAsapaiTThie bAte vAtapatiTThie udahI udahipatiTThiyA puDhavI, tao disAo paM0 taM0- uddhA ahA tiriyA 1, tihiM disAhiM jIvANaM gatI pakttati, uDDhAe ahAte tiriyAte 2, evaM AgatI 3 vakkaMtI 4 AhAre 5 buDDhI 6 nivuDDI 7 gatipariyAte 8 samugdhAte 9 kAlasaMjoge 10 daMsaNabhigame 11, nANAbhigame 12, jIvAbhigame tihiM disAhiM jIvANaM ajIvAbhigame paM0 taM0 uDAte ahAte tiriyAte 14, evaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, evaM maNussANavi / bR. 'tivihe tyAdi kaNThayaM, kintu lokasthitiH -lokavyavasthA AkAzaM vyoma tatra pratiSThitovyavasthita AkAzapratiSThito vAto- ghanavAtatanuvAtalakSaNaH "sarvadravyANAmAkAzapratiSThitatvAt udadhiH-ghanodadhiH pRthivI-tamastamaH prabhAdiketi / uktasthitike ca loke jIvAnAM dizo'dhikRtya gatyAdi bhavatIti dignirUpaNapUrvakaM tAsu gatyAdi nirUpayan 'tao dise' tyAdi sUtrANi caturddazAhasugamAni ca, navaraM dizyate-vyapadizyate pUrvAditayA vastvanayeti dik, sA ca nAmAdibhedena saptadhA, Aha ca 44 'nAmaM 1 ThavaNA 2 davie 3 khettadisA 4 tAvakhetta 5 pannavae 6 / sattamiyA bhAvadisA 7 sA hoaTThArasavihA u " tatra dravyasya- pudgalaskandhAderdik dravyadik, kSetrasya - AkAzasya dik kSetradik sA caivN||1|| "apaeso ruyago tiriyaMloyassa majjhayAraMmi / 119 11 esa pabhavo disANaM eseva bhave anudisANaM " tatra pUrvAdyAmahAdizazcatano'pi dvipradezAdikA DhyuttarAH, anudizastu ekapradezA anuttarAH, UrddhAdhodizI tu caturAdI anuttare, yato'vAci 11911 "dupaesAdi duruttara 4 egapaesA anuttarA caiva / cauro 4 cauro ya disA ghaurAdi anuttarA dunni 2 sagaDuddhisaMThiAo mahAdisAo havaMti cattAri / muttAvalIu cauro do caiva ya huMti ruyaganibhA' -nAmAni cAsAm - " "iMda 1 ggeyI 2 jammA ya 3 neraI 4 vAruNI ya 5 vAyavvA 6 / somA 7 IsANAvi ya 8 vimalA ya 9 tamA 10 ya boddhavvA " // 2 // // 1 // || 9 || tApaH savitA tadupalakSitA kSetradik tApakSetradik sA ca aniyatA, yata uktam"jesi jatto sUro udei tesiM taI havai puvvA / tAvakkhettadisAo payAhiNaM sesiyAo siM" Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 // 1 // sthAna-3, - uddezakaH-2 -tathA prajJApakasya-AcAyadidik prajJApakadik, sA caivam"patravao jayabhimuho sA puvvA sesiyA pyaahinno| tasseva'nugaMtavvA aggeyAI disA niyamA" -bhaavdikcaassttaadshvidhaa||1|| "puDhavijalarajalaNa3vAyAbhUlA5khaMdhaggajporabIyA ya 8 / biti10cau11paMciMdiyatiriya 12 nAragA 13 devasaMghAyA 14 // 2 // saMmucchima 15 kammA 15 kammabhUmaganarA 17 tahaMtaraddIvA 18 / bhAvadisA dissai jaM saMsArI niyayameyAhi " iti, ihaca kSetratApaprajJApakadigbhirevAdhikAraH, tatraca tiryaggrahaNena pUrvAdyAzcatasaeva dizo gRhyante, vidikSu jIvAnAmanuzreNigAmitayA vakSyamANagatyAgativyutkrAntInAmayujyamAnatvAt, zeSapadeSucavidizAmavivakSitatvAt, yato'traivavakSyati,-"chahiM disAhiMjIvANaMgaIpavattaI tyAdi, tathA granthAntare'pyAhAramAzrityoktam-"nivvAghAeNaniyamAchadisiMti" tatra tihiM disAhiti saptamItRtIyA paJcamI vAyathAyogavyAkhyeyeti, gatiH-prajJApakasthAnApekSayA mRtvA'nyatra gamanam, 'eva'miti pUrvoktAbhilApasUcanArthaH, AgatiH-prajJApakapratyAsannasthAneAgamanamiti, vyutkrAntiHutpattaAhAraH pratItaH, vRddhiH-zarIrasya varddhanaM, nivRddhiH-zarIrasyaiva hAniH, gatiparyAyazcalanaM jIvata eva, samudghAto-vedanAdilakSaNaH, kAlasaMyogo-vartanAdikAlalakSaNAnubhUtaH maraNayogo vA, darzanena-avadhyAdinA pratyakSapramANabhUtenAbhigamo-bodho darzanAbhigamaH, evaM jJAnAbhigamaH, jIvAnAM jJeyAnAM avadhyAdinaivAbhigamo jIvAbhigama iti| 'tihiM disAhiMjIvANaM ajIvAbhigame pannatte, taM0-uDvAe 3 evaM sarvatrAbhilapanIyamiti darzanArthaM paripUrNAntyasUtrAbhidhAnamiti / etAnyapi jIvAbhigamAntAni sAmAnyajIvasUtrANi caturviMzatidaNDakacintAyAM tu nArakAdipadeSu diktraye gatyAdInA trayodazAnAmapi padAnA sAmastyenAsambhavAt paJcendriyatiryakSumanuSyeSuca tatsambhavAt tadatidezamAha-eva'mityAdi, yathA sAmAnyasUtreSu gatyAdIni trayodaza padAni diktraye abhihitAnyevaM paJcendriyatiryamanuSyeSviti bhAvaH evaM caitAniSaDviMzatiH sUtrANi bhvntiiti| ____ athaiSAM nArakAdiSu kathamasambhava iti?, ucyate, nArakAdInAM dvAviMzatejIvavizeSANAM nArakadeveSUtpAdAbhAvAdUdhiodizorvivakSayAgatyAgatyorabhAvaH, tathAdarzanajJAnajIvAjIvAbhigamA guNapratyayAavadhyAdipratyakSaruvA diktrayenasantyeva, bhavapratyayAdhipakSetunArakajyotiSkAstiryagavadhayo bhavanapativyantarA UrdhvAvadhayaH vaimAnikA adho'vadhaya ekendriyavikalendriyANAM tvvdhistyeiveti| . yathoktAni ca gatyAdipadAni basAnAmeva sambhavantIti sambandhAstrasAnnirUpayannAha mU. (177) tivihA tasA paM0 ta0-teukAiyA vAukAiyA urAlA tasA pANA, tividhA thAvarA, paM020-puDhavikAiyA AukAiyA vaNassaikAiyA ...tivihe tyAdispaSTaM, kintutrasyantItitrasAH-calanadharmANaH, tatratejovAyavogatiyogAt trasAH, udArAH-sthUlAH 'trasA' iti trasanAmakarmodayavartitvAt, 'prANA' iti vyaktIcchAsAdi ___ Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sthAnAGga sUtram 3/2/177 prANayogAt dvIndriyAdayaste'pi gatiyogAdeva nasA iti / uktAstrasAH, tadviparyayamAha'tivihe' tyAdi, sthAnazIlatvAt sthAvaranAmakarmodayAcca sthAvarAH, zeSa / vyaktameveti / iha ca pRthivyAdayaH prAyo'GkulAsaGghayeyabhAgamAtrAvagAhanatvAt acchedyAdisvabhAvA vyavahArato bhavantIti tatprastAvAnnizcayAcchedyAdInaSTabhiH sUtrairAha - mU. (178) tato acchejA paM0 taM0 samaye padese paramANU 1, evamabhedaJjA 2 aDajjhA-3 agijjhA 4 aNaDDA 5 amajjhA 6 apaesA 7 tato avibhAtimA paM0 -samate paese paramANU 8 ghR. 'tao acchejje' tyAdi, chettumazakyA buddhayA kSurikAdizastreNa vetyacchedyAH, chedyatve samayAditvAyogAditi, samayaH - kAlavizeSaH pradezo-dhamrmmAdharmmAkAzajIvapudgalAnAM niravayavo'MzaH paramANuH-askandhaH pudgala iti, uktaM ca 11911 "satyeNa sutikkheNavi chettuM bhettuM ca jaM kira na sa / taM paramANu siddhA vayaMti AI pamANANaM " ti, 'eva' miti pUrvasUtrAbhilApasUcanArtha iti, abhedyAH sUcyAdinA adAhyA agnikSArAdinA agrAhyA hastAdinA na vidyate'rddhaM yeSAmityanarddhA vibhAgadvayAbhAvAt, amadhyA vibhAgatrayAbhAvAt, ata evAha- 'apradezA' niravayavAH, ata evAvibhAjyA- vibhaktumazakyA, athavA vibhAgena nirvRttA vibhAgimAstanniSedhadavibhAgimAH / ete ca pUrvatarasUtroktAH trasasthAvarAkhyAH prANino duHkhabhIrava ityetat saMvidhAnakadvAreNAha bhU. (179) ajoti samaNe bhagavaM mahAvIre gotamAdI samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM bayAsIkiMbhayA pANA ? samaNAuso !, goyamAtI samaNA niggaMthA samaNaM bhagavaM mahAvIraM uvasaMkamaMti uvasaMkamittA vaMdaMti namaMsaMti vaMdittA namasittA evaM vayAsI-no khalu vayaM devANuppiyA ! evamaThThe jANAmo vA pAsAmo vA, taM jadi NaM devANuppiyA eyamahaM no gilAyaMti parikahittate tamicchAmo NaM devANuppiyANaM aMtie eyamaThThe jANittae, ajotti samaNe bhagavaM mahAvIre goyamAtI samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM vyAsI- dukkhabhayA pANA samaNAusso !, se NaM bhaMte! dukkhe keNa kaDe ?, jIveNaM kaDe pamAdeNa 2, se NaM bhaMte! dukkhe kahaM veijjati ?, appamAeNaM 3 vR. 'ajjo' ityAdi, sugamaM, kevalam 'ajotti' ti ArAt pApakarmabhyo yAtA AryAstadAmantraNaM he AryA ! 'itiH' evamabhilApenAmantetisambandhaH, zramaNo bhagavAnma mahAvIraH gItAmAdIna zramaNAn nirgranthAnevaM vakSyamANanyAyenAvAdIditi, kasmAd bhayaM yeSAM te kiMbhayAH, kuto bibhyatItyarthaH, 'prANAH' prANinaH 'samaNAuso'tti he zramaNAH ! he AyuSmanta iti gautamAdInAmevAmantraNamiti, ayaM ca bhagavataH praznaH ziSyANAM vyutpAdanArtha eva, anena cApRcchato'pi ziSyasya hitAya tattvamAkhyeyamiti jJApayati, ucyate gha 119 11 " katthai pucchai sIso kahiMca'puTThA vayaMti AyariyA / sIsANaM tu hiyaTThA viulatarAgaM tu pucchAe " iti, tatazca 'uvasaMkamaMti' tti upasaGkrAmanti-upasaGgacchanti tasya samIpavarttino bhavanti, iha ca tatkAlApekSayA kriyAyA varttamAnatvamiti varttamAnanirdezo na duSTaH, upasaGkraya vadante stutyA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -2 namasyanti praNAmataH, 'evam' anena prakAreNa 'vayAsi' tti chAndasatvAt bahuvacanArthe ekavacanamiti avAdiSuH uktavanto no jAnImo vizeSataH no pazyAmaH sAmAnyato, vAzabdau vikalpArthI, 'taditi tasmAdetamarthaM-kiMmayAH prANAityevaMlakSaNaM, 'no gilAyaMti' ttina glAyanti na zrAmyanti parikathayituM parikathanena 'taM'ti tataH, 'dukkhabhaya'tti duHkhAt maraNAdirUpAt bhayameSAmiti duHkhabhayA;, 'se 'ti tad duHkhaM 'jIveNaM kaDe' tti duHkhakAraNakarmakaraNAt jIvena kRtamityucyate, kathamityAha'pamAeNaM'ti pramAdenAjJAnAdinA bandhahetunA karaNabhUteneti, uktaM ca"pamAo ya muNidehiM, bhaNio aTTabheyao / annANaM saMsao ceva, micchAnANaM taheva ya // 1 // 149 // 2 // rAgo doso maibbhaMso, dhammaMmi ya anAyaro / jogANaM duppaNIhANaM, aTThahA vajjiyavvao " iti / tacca vedyate - kSipyate apramAdena, bandhahetupratipakSabhUtatvAditi / asya ca sUtrasya duHkhabhayA pANA 1 jIveNaM kaDe dukkhe pamAeNaM 2 apamAeNaM beijjaI 3 tyevaMrUpapraznottaratrayopetatvAt tristhAnakAvatAro draSTavya iti // jIvena kRtaM duHkhamityuktamadhunA paramataM nirasyaitadeva samarthayatrAha mU. (180) annautthitA NaM bhaMte! evaM AtikvaMti evaM bhAsaMti evaM pannaveti evaM parUvaMti kahannaM samaNANaM niggaMdhANaM kiriyA kajjati ?, tattha jA sA kaDA kajjai no taM pucchaMti, tattha jA sA kaDA no kajati, no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA no kajjati no taM pucchaMti, tattha jA sA akaDA kajjati taM pucchaMti, se evaM vattavvaM sitA ? akicaM dukkhaM asaM dukkhaM akajramANakaDaM dukkhaM akaDuM akaDuM pANA bhUyA jIvA sattA veNaM vedetitti vattavvaM, je te evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa evamAikkhAmi evaM bhAsAmi evaM pannavemi evaM parUvemi-kikhaM dukkhaM phussaM dukkhaM kajamANakaDaM dukkhaM kaDDa 2 pANA bhUyA jIvA sattA veyaNaM veyaMtitti vattavvaM siyA / sR. 'annautthI' tyAdiprAyaH spaSTaM, kintu anyayUthikAH anyatIrthikA iha tApasA vibhaGgajJAnavantaH, 'evaM' vakSyamANaprakArAmAkhyAnti sAmAnyato bhASante vizeSataH krameNaitadeva prajJApayanti prarUpayantIti paryAyarUpapadadvayena uktamiti, athavA AkhyAnti ISad bhASante vyaktavAcA prajJApayanti upapattibhirbodhayanti prarUpayanti prabhedAdikathanata iti, kiM tadityAha- 'kathaM kena prakAreNa 'zramaNAnAM' nirgranthAnAM mate iti zeSaH kriyate iti kriyA-karma sA 'kriyate' bhavati duHkhAyeti vivakSayeti praznaH, iha tu catvAro bhaGgAH, tadyathA kRtA kriyate vihitaM satkarma duHkhAya bhavatItyarthaH 1, evaM kRtA na kriyate 2 akRtA kriyate 3 akRtA na kriyate 4 iti eteSvanena praznena yo bhaGgaH praSTumiSTastaM zeSabhaGganirAkaraNapUrvakamabhidhAtumAha- 'tattha' tti teSu caturSu bhaGgakeSu madhye prathamaM dvitIyaM caturthaM ca na pRcchanti, etattrasyAtyantaM ruceraviSayatayA taThapraznasyApyapravRtteriti, tathAhi 'yA'sau kRtA kriyate' yattatkarma kRtaM sadbhavati no tatte pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asattvena nirgranthamatatvena cAsaMmatatvAditi, 'tatra yA'sau kRtA no kriyate ' iti teSubhaGgakeSu madhye yattatkarma kRtaM na bhavati no tatpRcchanti, atyantavirodhenAsambhavAt, tathAhi kRtaM cet karma kathaM na bhavatItyucyate ?, na bhavati cet kathaM kRtaM taditi, kRtasya karmaNo' bhavanAbhAvAt, Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sthAnAGga sUtram 3/2/180 'tatra' teSu 'yA'sAvakRtA' yattadakRtaM karmma 'no kriyate' na bhavati no tAM pRcchanti, akRtasyAsatazca karmmaNaH kharaviSANakalpatvAditi, amumeva ca bhaGgakatrayaniSedhamAzrityAsya sUtrasya tristhAnakAvatAra iti sambhAvyate, tRtIyabhaGgakastu tatsaMmata iti taM pRcchanti, ata evAha tatra 'yA'sAvakRtA kriyate' yattadakRtaM - pUrvamavihitaM karma bhavati duHkhAya sampadyate tAM pRcchanti, pUrvakAlakRtatvasyApratyakSatayA asatvena duHkhAnubhUtezca pratyakSatayA sattvenAkRtakarmabhavanapakSasya sammatatvAditi, pRcchatAM cAyamabhiprAyo- yadi nirgranthA api akRtameva karmma duHkhAya dehinAM bhavatIti pratipadyante tataH suSTu-zobhanaM asmatsamAnabodhatvAditi zeSAnapRcchantaH tRtIyameva pRcchantIti bhAvaH, 'se' tti atha teSAmakRtakarmAmabhyupagamavatAmevaM vakSyamANaprakAraM vaktavyam-ullApaH syAt, ta eva vA evamAkhyAnti parAn prati, yaduta - athaivaM vaktavyaM-prarUpaNIyaM tattvavAdinAM syAt bhaved, akRte sati karmmaNi duHkhabhAvAt akRtyam-akaraNIyamabandhanIyam aprAptavyamanAgate kAle jIvAnAmityarthaH, kiM ? - 'dukkhaM' duHkhahetutvAt karma, 'aphussaM'ti aspRzyaM karma akRtatvAdeva, tathA kriyamANaM ca varttamAnakAle badhyamAnaM kRtaM cAtItakAle baddhaM kriyamANakRtaM dvandvaikatvaM karmamadhArayo vAna kriyamANakRtamakriyamANakRtaM, kiM tat ? -duHkhaM karmma 'akiccaM dukkha mityAdipadatrayaM, 'tattha jA sA akaDA kajjai taM pucchaM; 'tyanyatIrthikamatAzritaM kAlatrayAlambanamAzritya tristhAnakAvatAro'sya draSTavyaH, kimuktaM bhavatItyAha- akRtvA akRtvA karmma prANA- dvIndriyAdayaH bhUtAH -taravo jIvAH-paJcendriyAH sattvAH pRthivyAdayo, yathoktam 119 11 "prANA dvitricatuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvA; paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvAH prakIrttitAH " iti, vedanA - pIDAM vedayantIti vaktavyamityayaM teSAmullApaH, etadvA te ajJAnopahatabuddhayo bhASante parAn prati yaduta evaM vaktavyaM syAditi prakramaH / / evamanyatIrthikamatamupadarzya nirAkurvannAha - je te' ityAdi, ya ete anyatIrthikA evam uktaprakAramAhaMsutti - uktavantaH 'mithyA' asamyak te anyatIrthikA evamuktavantaH 'AhaM su' tti uktavantaH, akRtAyAH kriyAtvAnupapatteH kriyata iti hi kriyA, yasyAstu kathaJcanApi karaNaM nAsti sA kathaM kriyeti, akRtakarmAnubhavena hi baddhamuktasukhitaduHkhitAdiniyatavyavahArAbhAvaprasaGga iti, svamatamAviSkurvannAha 'aha' mityAdi 'ahaM' ti ahameva nAnyatIrthikAH, punaH zabdo vizeSaNArthaH sa ca pUrvavAkyAduttaravAkyArthasya vilakSaNatAmAha, 'evamAikkhAmI 'tyAdi pUrvavat, kRtyaM karaNIyamanAgatakAle duHkhaM, taddhetukatvAt karmma, spRzyaM spRSTalakSaNabandhAvasthAyogyaM kriyamANaM varttamAnakAle kRtamatIte, akaraNaM nAsti karmmaNaH kathaJcanApIti bhAvaH, svamatasarvasvamAha- kRtvA kRtvA karmeti gamyate, prANAdayo vedanAM karmmakRtazubhAzubhAnubhUtiM vedayanti anubhavantIti vaktavyaM syAt samyagvAdinAmiti sthAnaM - 3 - uddezakaH - 2 samAptaH -: sthAnaM - 3 - uddezaka:- 3 : bR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarodazake vicitrA jIvadharmmAH prarUpitAH ihApi ta eva prarUpyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyodezakasyAdisUtratrayam Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 sthAnaM .3, - uddezakaH-3 mU. (181) tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu no AlotejA no paDikkamejA no nidijA no garahijA no viuddejA no visohejA no akaraNAte abbhuTejA no ahArihaM pAyacchittaM tavokammapaDivajejA, taM0-akarisuvA'haM karemi vA'haM karissAmi vA'haM 1 tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTThano AlotejA no paDikkamijAjAva no paDivajejA akittI vA me sitA avaNNe vA me sitA aviNate vA me sitArAtihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTTano AloejAjAva no paDivajecA taM0kittI vA me parihAtissati jaso vA me parihAtissati pUyAsakAre vA me parihAtissati 3 / tihiM ThANehiM mAyI mAyaM kaTu AloejA paDikkamejhA jAva paDivajejA taM0-mAyissaNaM assiM loge garahite bhavati uvavAe garahie bhavati AyAtI garahiyA bhavati 4 / tihiM ThANehiM mAyI mAyaMkaTu AloejAjAva paDivajejjAtaM0-amAyissaNaM amiloge pasatye bhavati uvavAte pasatthe bhavai AyAI pasatyA bhavati 5/ tihiM ThANehimAyI mAyaMkaTuAloejAjAva paDivajejA, taM0- nANaTThayAte daMsaNaTTayAte carittaTTayAte 6 / / vR. 'tihiM ThANehI'tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasUtre mithyAdarzanavatAmasamaasatoktA, iha tukaSAyavatAMtAmAhetyevaMsambandhasyAsyavyAkhyA-'mAyI' mAyAvAn 'mAyAM' mAyAviSayaMgopanIyaMpracchannamakAryakRtvAnoAlocayetmAyAmeveti, zeSaMsugama, navaraMAlocanaMgurunivedanaM pratikramaNaM-mithyASkRtadAnaM nindA-AtmasAkSikA gardAgurusAkSikA vitroTanaMtadadhyavasAyavicchedanaM vizodhanam-AtmanaHcAritrasyavAatIcAramalakSAlanaMakaraNatAbhyutthAnaMpunarnaitat kariSyAmItyabhyupagamaH 'ahArihaM' yathocitaM pAyacchitta'tipApacchedakaMprAyazcittavizodhakaM vAtapaHkarma-nirvikRtikAdipratipadyeta, tadyathA-akArSamahamidamataHkathaMnindyamityA-locayiSyAmi svamAhAsyahAniprApterityevamabhimAnAt 1 tathA karomi cAhamidAnImeva kathamasAdhviti bhaNAmi 2 kariSyAmIti cAhametadakRtyamanAgatakAle'pi kathaM prAyazcittaM pratipadya iti| kIrtiH-ekadiggAminI prasiddhi sarvadiggAminI saiva varNo yazaHparyAyatvAdasya athavA dAnapuNyaphalA kIrtiH parAkrAkRtaM yazaH, tacca varNa iti tayoH pratiSedho'kIrtiH avarNazceti, avinayaH sAdhukRto me syAditi, idaMcasUtramaprAptaprasiddhipuruSApekSaM, 'mAyaMkaDa'tti mAyAMkRtvAmAyAM puraskRtyamAyayetyarthaH, parihAsyati' hInA bhaviSyatipUjApuSpAdimi satkAro vastrAdibhiH, idamekameva vivakSitamekarupatvAditi, idaMtuprAptaprasiddhipuruSApekSaM, shessNsugmm||uktvipryymaah - 'tihI tyAdi sUtratrayaMspaSTaM, kintu 'mAyImAyaMkaTu AloejAti iha mAyI akRtyakaraNakAla eva AlocanAdikAle tvamAyyeva AlocanAdyanyathAnupapatteriti, 'assiMti ayaM, yato mAyina ihalokAdyA garhitA bhavanti yatazcAmAyina ihalokAdhAH prazastA bhavanti yatazcAmAyina AlocanAdinA niraticArIbhUtasya jJAnAdInisvasvabhAvaMlabhanteato'hamamAyI bhUtvA''locanAdi karomIti bhaavnaa|| anantaraM zuddhiruktA, idAnIM tatkAriNo'bhyantarasampadA tridhA kurvannAhamU.(182) tato purisajAyA paM0 taM0-suttadhare atyadhare tdubhydhre| vR. 'tao purI'tyAdi subodhaM, navaramete yathottaraM pradhAnA iti / teSAmeva bAhya sampadaM sUtradvayenAha mU. (183) kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA tato vatthAI dhAritae vA pariharitae Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sthAnAGga sUtram 3/3/183 vA, taM0 - jaMgite bhaMgite khemite 1, kappai niggaMthANaM vA niggaMdhINa vA 2 tato pAyAI ghArittae yA pariharittae vA, taM0-lAuyapAde vA dArupAde vA maTTiyApAde vA / vR. 'kappatI 'ti 'kalpate' yujyate yuktamityarthaH, 'dhArittae' tti dhattu 'parigrahe 'parihattu' paribhoktumiti, athavA 'dhAraNayA uvabhogo, pariharaNe hoi paribhoga' tti / 'jaMgiyaM' jaMgamajamaurNikAdi 'bhaMgiyaM atasImayaM 'khomiyaM' kApasikamiti / alAbupAtrakaM tumbakaM, dArupAtraMkASThamayaM mRttikApAtraM-mRnmayaM zarAvavArghaTikAdi, zeSaM sugamaM / vastragrahaNakAraNAnyAha - mU. (184) tihiM ThANehiM vatthaM dharejA, taM0-hiriprattitaM durguchApattiyaM parIsahavattiyaM / vR. 'tihi 'tyAdi, hI lajjA saMyamo vA pratyayo nimittaM yasya dhAraNasya tattathA, jugupsApravacanakhiMsA vikRtAGgadarzanena mA bhUdityevaM pratyayo yatra tattathA, evaM parISahAH zItoSNadaMzamazakAdayaH pratyayo yatra tattathA, Aha ca- 11911 "veuvvi vAuDe vAie ya hIrikhaddhapajaNaNe ceva / esiM anuggahaTThA liMgudayaTThA ya paTTo u" ('veubvi' tti vikRte tathA 'aprAvRtte' vastrAbhAve sati 'vAtike' caucchUnatvabhAjane hiyAM satyAM 'khaddhe' bRhatpramANe 'prajanane' mehane 'liGgodayaTTha' tti strIdarzane liGgodayarakSArthamityarthaH, ) tathA, 119 11 "taNagahaNAnalasevAnivAraNA dhammasukajhANaTTA / diTTaM kappaggahaNaM gilANamaraNaTTayA ceva " -- iti, vastrasya grahaNakAraNaprasaGgAt pAtrasyApi tAnyAkhyAyante, "ataraMta bAlavuDDA sehA''desA gurU asahuvaggo / 11911 " sAhAraNoggahAladdhikAraNA pAyagahaNaM tu ( ataraMtatti-glAnA AdezAH prAghUrNakAH, 'asahu'tti sukumAro rAjaputrAdipravrajitaH 'sAdhAraNAvagrahAt'sAmAnyopaSTambhArthaM alabdhikArthaM ceti / nirganthaprastAvAnnirgranthAnevAnuSThAnataH saptasUtryA''ha mU. (185) tao AyarakkhA paM0 taM0-dhammiyAte paDicoyaNAte paDicoettA bhavati tusiNIto vA sitA uTThittA vA AtAte egaMtamaMtavakkamejjA niggaMtharasa NaM gilAyamANassa kappaMti tato viyaDadattIo paDiggAhittate, taM0-ukkosA majjhimA jahatrA bR. 'tao Ae' tyAdi sugamA, navaram AtmAnaM rAgadveSAderakRtyAd bhavakUpAdvA rakSantItyAtmarakSAH 'dhammiyAe paDicoyaNAe' tti dhArmikenopadezena nedaM bhavAdhzAM vidhAtumucitamityAdinA prerayitA - upadeza bhavati anukUletaropasargakAriNaH, tato'sAvupasargakaraNAnnivarttate tato'kR tyAsevA na bhavatItyataH AtmA rakSito bhavatIti, tUSNIko vA vAcaMyama upekSaka ityarthaH syAditi 2, preraNAyA aviSaye upekSaNAsAmarthye ca tataH sthAnAdutthAya 'Aya'tti AtmanA ekAntaMvijanaM antaMbhUvibhAgama- vakrAmet gacchet / nirgranthasya glAyataH - azaknuvataH tRD vedanAdinA abhibhUyamAnasyetyarthaH, AhAragrahaNaM hi vedanAdibhireva kAraNairanujJAtaM / 'tao' tti timnaH 'viyaDa' tti pAnakAhAraH, tasya dattayaH- ekaprakSepapradAnarUpAH pratigrahItumAzrayituM vedanopazamAyeti, utkarSaH prakarSaH tadyogAdutkarSA utkarSatIti votkarSA utkRSTetyarthaH, pracurapAnakalakSaNA, yayA dinamapi yApayati, madhyamA tato hInA, jaghanyA yathA sakRdeva vitRSNo Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -3 bhavati yApanAmAtraM vA labhate, athavA pAnakavizeSAdutkRSTAdyA vAcyAH, tathAhi kalamakAJjikAvazrAvaNAdeH drAkSApAnakAdervA prathamA 1 SaSThikA kAJjikAdermadhyamA 2 tRNadhAnyakAJjikAderuSNodakasya vA jaghanyeti, dezakAlasvarucivizeSAdbotkarSAdi neyamiti ! mU (186 ) tihiM ThANehiM samaNe niggaMdhe sAhammiyaM saMbhogiyaM visaMbhogiyaM karemANe nAtikka mati, taM0-sataM vA dahuM, saGghassa vA nisamma, taccaM mosaM AuTTati cautthaM no AuTTati dhR. 'sAhaMmiyaM' ti samAnena dharmeNa caratIti sAdharmikastaM sam-ekatra bhogo-bhojanaM sambhogaHsAdhUnA samAnasAmAcArIkatayA parasparamupadhyAdidAnagrahaNasaMvyavahAralakSaNaH sa vidyate yasya sa sAmbhogikaH taM visambhogo-dAnAdibharasaMvyavahAraH sa yasyAsti sa visambhogikastaM kurvannAtikrAmatina laGghayatyAjJAM sAmAyikaM vA vihitakAritvAditi, svayamAtmanA sAkSAt dRSTvA sambhogikena kriyamANAmasaMbhogikadAnagrahaNAdikAsamAcArI, tathA 'saGghassa' tti zraddhA zraddhAnaM yasmin asti sazrAddhaH - zraddheyavacanaH ko'pyanyaH sAdhustasya vacanamiti gamyate 'nizamya' avadhArya, tathA 'taccaM 'ti ekaM dvitIyaM yAvat tRtIyaM 'mosaM'ti mRSAvAdaM akalpagrahaNapArzvasthadAnAdinA sAvadyaviSayapratijJAbhaGgalakSaNamAzrityeti gamyate, 'Avarttate' nivarttate tamAlocayatItyarthaH, anAbhogatastasya bhAvAt prAyazcittaM cAsyocitaM dIyate, caturthaM tvAzritya prAyo no Avarttate taM nAlocayati, tasya darpata eva bhAvAditi, Alone'pi prAyazcittasyAdAnamasyeti, atazcaturthAsambhogakAraNakAriNaM visambhogikaM kurvatrAtikramatIti prakRtam, uktaM ca -- 119 11 "egaM va do va tinni va AuTTaMtassa hoi pacchittaM / AuTTaMte'vitao pariNe tigrahaM visaMbhogo " iti etacUrNiH sa saMbhoio asuddhaM givhaMto coio bhaNai saMtA paDicoyaNA, micchAmi dukkaDaM, na puNo evaM karissAmo, evamAuTTI jamAvanno taM pAyacchittaM dAu sNbhogo| evaM bIyavArAevi, evaM taiyavArAevi, taiyavArAo parao cautthavArAe tamevAiyAraM seviUNa AuTTaMtassavi visaMbhogo' iti, iha cAdyaM sthAnadvayaM gurutaradoSAzrayaM, yatastatra jJAtamAtre zrutamAtre ca visaMbhogaH kriyate, tRtIyaM tvalpataradoSAzrayaM tatra hi caturthavelAyAM sa vidhIyata iti / mU. (187) tividhA aNunnA paM0 taM0 -AyariyattAe uvajjhAyattAe gaNittAe / tividhA samaNunnA paM0 taM0 - AyariyattAte uvajjhAyattAte gaNittAte, evaM uvasaMpayA, evaM vijahaNA bR. 'aNunna'tti, anujJAnamanujJAadhikAradAnaM, Acaryate-maryAdAvRttitayA sevyata ityAcAryaH, AcAre vA paJcaprakAre sAdhurityAcAryaH, Aha ca // 1 // "paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA payAsaMtA / AyAraM daMsentA AyariyA vucchaMti " (tathA) "suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo ya / gaNatattivippamujhe atthaM vAei Ayario " tadbhAvastattA tayA, uttaratra gaNAcAryagrahaNAdanuyogAcAryatayetyarthaH, tathA upetyAdhIyate'smAdityupAdhyAyaH, Aha ca119 11 // 2 // 153 "saMmattanANadaMsaNajutto suttatthatadubhayavihinnU / AyariyaThANajogo suttaM vAei uvajhAu " iti // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 - sthAnAma sUtram 3/3/187 tabhAva upAdhyAyatA tayA, tathA gaNaH-sAdhusamudAyo yasyAsti svasvAmisambandhenAsau gaNI-gaNAcAryastadmAvastattA tayA, gaNanAyakatayeti bhAva iti, tathA samitisaGgatA autsargikaguNa-yuktatvenocitA AcAryAditayAanujJAsamanujJA, tthaahi-anuyogaacaarysyautsrgikgunnaaH| // 1 // "tamhA vayasaMpanA kaalociyghiysylsutttyaa| anujogANuNNAe jogA bhaNiyA jiNiMderhi // 2 // ihapara mosAvAo pavayaNakhiMsAya hoi loyNmi| sesANavi guNahANI tityuccheoya bhAveNaM" -iti, gaNAcAryo'pyautsargika evN||1|| "suttatthe nimmAo piydddhdhmmo'nuvttnnaakuslo| jAIkulasaMpanno gaMbhIro laddhimaMtoya // 2 // saMgahuvaggahanirao kayakaraNo pvynnaannuraagiiy| evaMviho u bhaNio gaNasAmI jiNavariMderhi " athaivaMvidhaguNAbhAveanujJAyAapyabhAvAtkathamanyAsamanujJA bhaviSyatIti?,atrocyate, uktaguNAnA madhyAt anyatamaguNAbhAve'pi kAraNavizeSAt sambhavatyevAsI, kthmnythaa'bhidhiiyte||1|| "je yAvi maMditti guruM viittA, Dahare ime appasuetti ncaa| hIlaMti micchaM paDivajamANA, kareMti AsAyaNa te guruNaM / " iti, ataH keSAJcitguNAnAmabhAve'pyanujJAsamagraguNabhAvetusamanujJetisthitam, athavA svasya manojJAH-samAnasAmAcArIkatayAabhirucitAH svamanojJAH saha vA manojJairjJAnAdibhiriti samanojJAH-ekasAmbhogikAH sAdhavaH, kathaMtrividhAityAha-AcAryatayetyAdi, bhikSukSullakAdibhedAH santo'pi na vivazritAH, tristhAnakAdhikArAditi / evaM uvasaMpayatti, 'eva'mityAcAryatvAdibhistridhAsamanujJAvat / upasaMpattirUpasaMpat-jJAnAdyarthabhavadIyo'hamityabhyupagamaH, tathAhikazcit svAcAryAdisandiSTaH samyakzrutagranthAnAM darzanaprabhAvakazAstrANAM vA sUtrArthayorgrahaNasthirIkaraNavismRtasandhAnArthatathAcAritravizeSabhUtAya vaiyAkRtyAyakSapaNAyavAsandiSTamAcAryAntaraM yadupasampadyate, uktaM ca. // 1 // "uvasaMpayA yativihA nANe tahadasaNe carite y| dasaNanANetivihA duvihAya carittaaTThAe" iti, seyamAcAryopasampad, evamupAdhyAyagaNinorapIti, evaM vijahaNa'tti eva'mityAcAryatvAdibhedena tridhaiva vihAnaM-parityAgaH, tacca AcAyadiH svakIyasya pramAdadoSamAzritya vaiyAvRtyakSapaNArthamAcAryAntaropasampattyA bhavatIti, Ahaca-"niyagacchAdanaMmiusIyaNadosAiNA hoi"tti, athavA AcAryojJAnAdyarthamupasampannayatitamarthamananutiSThantaMsiddhaprayojanaM vAparityajati yat sA''cAryavihAniH uktNc||1|| "uvasaMpanno jaM kAraNaM tu taM kAraNa apuurito| ahavAsamANiyaMmI sAraNayA vA visaggovA" iti, evamupAdhyAyagaNinorapIti // iyamanantaraM viziSTa sAdhukAyacedhA tristhAnake' Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -3 vatAritA, adhunA tu vacanamanasI tatparyudAsau ca tatrAvatArayannAha mU. (188) tivihe vayaNe paM0 taM0 tavvayaNe tadannavayaNe noavayaNe, tivihe avayaNe paM0 taM0 - notavvayaNe no tadannavayaNe avayaNe / tivihe maNe paM0 taM0-tammaNe tayannamaNe noamaNe, tivihe amaNe paM0 taM0- notaMmaNe notayannamaNe, amaNe 155 vR. sUtracatuSTayam, asya gamanikA - tasya vivakSitArthasya ghaTAdervacanaM bhaNanaM tadvacanaM, ghaTArthApekSayA ghaTavacanavat, tasmAd-vivakSitaghaTAderanyaH paTAdistasya vacanaM tadanyavacanam, ghaTApekSayA paTavacanavat, noavacanam - abhaNananivRttirvacanamAtraM DityAdivaditi, athavA saHzabdavyutpattinimittadharmavizithe'rtho'nenocyata iti tadvacanaM yathArthanAmetyarthaH, jvalanatapanAdivat, tathA tasmAt-zabdavyutpattinimittadharmmaviziSTAdanyaH zabdapravRttinimittadharmmaviziSTo'rtha ucyate aneneti tadanyavacanamayathArthamityarthaH, maNDapAdivat, ubhayavyatiriktaM noavacanaM, nirarthakamityartho, DityAdivat, athavA tasya- AcAryAdirvacanaM tadvacanaM tadvayatiriktavacanaM tadanyavacanaM- avivakSitapraNetRvizeSaM noavacanaM vacanAmAtramityarthaH, trividhavacanapratiSedhastvavacanaM, tathAhi -notadvacanaM ghaTApekSayA paTavacanavat, notadanyavacanaM ghaTe ghaTavacanavat, avacanaM vacananivRttimAtramiti, evaM vyAkhyAntaropekSayA'pi neyam tasya- devadattAdestasmin vA ghaTAdau manastanmanaH tato devadattAd anyasya-yajJadattAderghaTanApekSayA paTAdau vA manastadanyamanaH, avivakSitasambandhivizeSaM tu manomAtraM noamana iti, etadanusAreNAmano' pyUhyamiti / / anantaraM saMyatamanuSyAdivyApArA uktAH, idAnIM tu prAyo devavyApArAn 'tihI' tyAdibhiraSTAbhiH sUtrairAha * mU. (189) tihiM ThANehiM appavuTTIkAte sitA, taM0 tassi caNaM desaMsi vA padesaMsi vA no bahave udagajoNiyA jIvA ya poggalA ya udagattAte vakka maMti viukkamaMti ciyaMti uvavajraMti, devA nAgA jakkhA bhUtAno sammamArAhitA bhavaMti, tattha samuTThiyaM udagapoggalaM pariNataM vAsitukAmaM annaM desaM sAharaMti abbhavaddalagaM ca NaM sabhuTTitaM pariNataM vAsitukAmaM vAukAe vidhuNati, icetehiM tihiM ThANehiM appavuTTigAte sitA 1 / tihiM ThANehiM mahAvuTTIkAte sitA, taMjahA-taMsi ca NaM desaMsi vA patesaMsi vA bahave udagajoNitA jIvA ya poggalA ya udagattAte vakkamaMti viukkamaMti cayaMti uvavajraMti, devA jakkha nAgA bhUtA sammArAhitA bhavaMti, annattha samuTThitaM udagapoggalaM pariNayaM vAsiukAmaM taM desaM sAharaMti abbhavaddalacaNaM samuTThitaM pariNayaM vAsitukAmaM no vAuAto vidhuNati, ighetehiM tihiM ThANehiM mahAvuTTikAe siA 2 / ghR. sugamAni caitAni, kintu 'appabuTTikAe 'tti, alpaH stokaH avidyamAno vA varSaNaM vRSTiH - adha: patanaM vRSTipradhAnaH kAyo- jIvanikAyo vyomanipatadapkAya ityarthaH, varSaNadharmmayuktaM vodakaM vRSTiH, tasyAH kAyo - rAzirvRSTikAyaH, alpazcAsI vRSTikAyazca alpavRSTikAyaH sa 'syAd' bhavet tasmiMstatra-magadhAdI, cazabdo'lpavRSTitAkAraNAntarasamuccayArthaH, NamityalaGkAre, 'deze' janapade pradeze-tasyaivaikadezarUpe, dAzabdI vikalpArthI, udakasya yonayaH-pariNAmakAraNabhUtA udakayonayasya evodakayonikA- udakajananasvabhAvA 'vyutkramanti' utpadyante 'vyapakramanti' cyavante, etadeva yathAyogaM paryAyata AcaSTe - cyavante kSetrasvabhAvAdityekaM, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 sthAnAGga sUtram 3/3/189 tathA 'devA'vaimAnikajyotiSkAH 'nAgA'nAgakumArA bhavanapatyupalakSaNametat, yakSa bhUtA itivyantaropalakSaNam, athavAdevAiti sAmAnya nAgadayastuvizeSaH, etadgrahaNaMcaprAyaeSAmevaMvidhe karmaNi pravRttiriti jJApanAya, vicitratvAdvA sUtragateriti, nosamyagArAdhitA bhavanti avinayakaraNAjanapadairitigamyate, tatazcatatra-magadhAdau deze pradeze vA tasyaiva samutthitam-utpanna udakapradhAnaM paudgalaM-pudgalasamUho megha ityarthaH udakapaudgalaM, tathA 'pariNataM' udakadAyakAvasthAprAptam, ataeva vidhudAdikaraNAdvarSitukAmaMsadanyaM dezamaGgAdikaM saMharanti-nayantIti dvitIyaM, abhrANi-meghAstairvaIlakaM-durdinaM abhravarddalakaM vAuAe'tti vAukAyaH pracaNDavAto 'vidhunAti' vidhvaMsayatIti tRtIyam 'icce ityAdi nigamanamiti, etdvipryaasaadnntrsuutrm| mU (190) tihiM ThANehiM ahuNobakne devedevalogesuicchejamANussaMlogahabvamAgacchittate, no ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittae taM0 - ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu mucchite giddhe gaDhite ajjhovavanne se NaM mANussate kAmabhoge no ADhAtino pariyANAti no aTuM baMdhati noniyANaM pagareti noThiipakappaMpakareti, ahuNovavanne deve devalogesudivvesukAmabhogesu mucchitegiddhe gaDhiteajhovavannetassaNaMmANussae pemmevocchinnedivye saMketemavati, ahuNovavanne deve devalogesu divyesu kAmabhogesu mucchite jAva ajjhovavanne tassa NaM evaM bhavati - iyahi na gacchaM muhuttaM gacchaM, teNaM kAleNamappAuyA maNussa kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti, icchetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavanne deve devalogesu icchejhA mANusaM loga habbamAgacchittae no cevaNaM saMcAteti havvamAgachittate 3 / tihiM ThANehiM deveahuNovavanne devalogesuicchemA mANUsaMlogahavvamAgacchittae, saMcAtei havvamAgacchittate -ahuNovavanne deve devalogesu divyesu kAmabhogesu amucchite agiddhe agaDhite aNajjhovapanne tassa NamevaM bhavati-asthiNamama mANussate bhave Ayariteti vA uvajjhAteti vA pavattIti vA dheraiti vA gaNItI vA gaNadhareti vA gaNAvacchadeti vA, jesiM pabhAveNaM mate imA etArUvA divvA devidIdivvA devajutI divve devAnubhAve laddhe patte abhisamantrAgate taMgacchAmiNaM tebhagavaMtevaMdAmi namasAmisakkAremisammANemikallANaM maMgalaM devayaMceiyaMpajjuvAsAmi, ahuNovavanne deve devalogesu divvesu kAmabhogesu amucchie jAva aNajjhovavanne tassa NaM evaM bhavati - esa NaM mANussate bhave nANIti vA tavastIti vA atidukkaradukkarakArage taM gacchAmiNaM bhagavaMtaM vaMdAmi namasAmijAva pajuvAsAmi, ahuNovaktre deve devalogesujAvaaNajjhovavanne, tassaNamevaM bhavatiasthiNaM mama mANussate bhave mAtAti vAjAva suNhAti vAtaM gacchAmiNaMtesimaMtiyaMpAubmavAmi pAsaMtu tA me imaetArUvaM divvaM deviddhiM divvaM devajutiM divvaMdevAnubhAvaM laddhaM pattaM abhisamannAgayaM, icchetehiM tihiM ThANehiM ahuNovavane deve devalogesuiccheja mANUsa logahavvamAgacchittate saMcAteti havvamAgacchittate,4 vR.adhunopapanno devaH, kvetyAha-devalokeSviti, iha ca bahuvacanamekasyaikadAanekeSUtpAdAsambhavAdekArthe zyaM vacanavyatyayAddevalokAnekatvopadarzanArthaM vA athavA devalokeSu madhye kvaciddevaloka iti, 'icched' abhilaSetpUrvasaGgatikadarzanAdhayamAnuSANAmayaM mAnuSastaM 'havvaM zIghraM saMcAei'tti zaknoti, divi-devaloke bhavA divyAsteSu kAmauca-zabdarUpalakSaNau bhogAzcagandharasasparzAH kAmabhogAsteSu,athavAkAmyanta iti kAmAH-manojJAstecate mujyanta iti bhogA: Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezakaH -3 zabdAdayaste ca kAmabhogAsteSu mUrcchita iva mUrcchito- mUDhaH, tatsvarUpasyAnityavAdervibodhAkSamatvAt, gRddhaH-tadakAGkSAvAn atRpta ityarthaH, grathita eva grathitastadviSayasneharajjubhiH sandarbhita ityarthaH, adhyupapannaH - AdhikyenAsakto 'tyantatanmanA ityarthaH, 'no Adriyate' na teSvAdaravAn bhavati 'no parijAnAti' ete'pi vastubhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate, no arthaM baghnAti etairidaM prayojanamiti na nizcayaM karoti, tathA teSu no nidAnaM prakaroti- ete me bhUyAsurityevamiti, tathA teSveva no sthitiprakalpam - avasthAnavikalpanameteSvahaM tiSTheyamiti ete vA mama tiSThantusthirIbhavantvityevaMrUpaM sthityA vA maryAdayA viziSTaH prakalpaH - AcAra sevatyarthastaM 'prakaroti' kartumArabhate, prazabdasyAdikarmArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasaktirityekaM kAraNaM 1, tathA yato'sAvadhunopapanno devo divyeSu kAmabhogeSu mUrcchitAdivizeSaNo bhavati tatastasya mAnuSyakaM manuSyaviSayaM prema-sneho yena manuSyaloke Agamyate tad vyavacchinnaM, divi bhavaM divyaMsvargagatavastuviSayaM saGkrantaM tatra deve praviSTaM bhavatIti divyapremasaGkrantiriti dvitIyam 2, tathA'sau devo yato divyakAmabhogeSu mUrcchitAdivizeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt 'tassa NaM'ti tasyadevasya ' evaM 'ti evaMprakAraM cittaM bhavati, yathA 'iyahi ti ita idAnIM na gacchAmi, 'muhuttaM' ti muhUrtena gacchAmi kRtyasamAptAvityarthaH, 'teNaM kAleNaM' ti yena tatkRtyaM samApyate sa ca kRtakRtyatvAdAgamanazakto bhavati tena kAlena gateneti zeSaH, tasmin vA kAle gate, NaM zabdo vAkyAlaGkArArthaH, alpAyuSaH svabhAvAdeva manuSyamAtrAdayo yaddarzanArthamAjigamiSati te kAladhamrmeNa - maraNena saMyuktA bhavanti, kasyAsau darzanArthamAgacchatviti asamAptakarttavyatA nAma tRtIyAmiti 3, 'icce ehI'tyAdinigamanaM 3 | devakAmeSu kazcidamUrcchitAdivizeSaNo bhavati, tasya ca mana iti gamyate, evaMbhUtaM bhavati - 'AcAryaH' pratibodhaka-pravrAjakAdiH anuyogAcAryo vA 'itiH' evaMprakArArtho vAzabdo vikalpArthaH, prayogastvevaM manuSyabhave mamAcAryo'stIti vA, upAdhyAyaH- sUtradAtA so'stIti vA, evaM sarvatra, navaraM pravartayati sAdhUnAcAryopadiSTeSu vaiyAvRttyAdiSviti pravartI, uktaM ca"tavasaMjamajogesuM jo jogo tattha taM payaTTei / - 11911 asahuM ca niyatteI gaNatattillo pavattI u // " iti, pravarttivyApAritAn sAdhUn saMyamayogeSu sIdataH sthirIkaroti iti sthavariH, uktaM ca "thirakaraNA puNa thero pavattivAvAriesu atthesu / 11911 157 jo jattha sIi jaI saMtabalo taM thiraM kuNai // " ti, gaNo'syAstIti gaNI - gaNAcAryaH, gaNadharo - jinaziSyavizeSaH AryikApratijA - garako vA sAdhuvizeSaH, uktaM ca - 11911 "piyadhamme daDhadhamme saMviggo ujjuo ya teyaMsI / saMgahuvaggakusalo suttatthaviU gaNAhivaI // " gaNasyAvacchedo vibhAgo'zo'syAstIti, yo hi gaNezaM gRhItvA gacchopaSTambhAyaivopadhi mArgaNAdinimittaM viharati sa gaNAvacchedakaH, Aha ca - 11911 "uddhA vaNApahAvaNakhettodahimaggaNAsu avisAI / suttatthatadubhayaviU gaNavaccho eriso hoi / " iti, Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 sthAnAGga sUtram 3/3/190 'ima'ttiiyaM pratyakSAsannA etadeva rUpaMyasyAna kAlAntarerUpAntarabhAksA etadrUpA divyAsvargasambhavA pradhAnA vA devAnAM-surANAmRddhiH-zrIrvimAnaratnAdisampaddevaddiddhaH, evaM sarvatra, navaraM ghutiH-dIptiHzarIrAbharaNAdisambhavAyutirvA-yuktiriSTaparivArAdisaMyogalakSaNA'nubhAga:-acintyA vaikriyakaraNAdikA zaktiHlabdhaH-upArjitojanmAntare prAptaH-idAnImupanataH abhisa-manvAgatobhogyatAMgataH, tadititasmAttAn bhagavataH-pUjyAnvandestutibhirnamasyAmipraNAmena satkaromyAda karaNena vastrAdinAvAsanmAnayAmyucitapratipattyA kalyANaMmaGgalaMdaivataM caityamitibuddhayA paryupAse seve ityekaM, esa NaM'ti 'eSaH' avadhyAdipratyakSIkRtaH mAnuSyake bhave vartamAna iti zeSo, manuSya ityarthaH, jJAnIti vA kRtvA tapasvIti vA kRtvA, kimiti ? - duSkarANAM-siMhaguhAkAyotsargakaraNAdInAMmadhye duSkaramanuraktapUrvopamuktaprArthanAparataruNImandiravAsAprakampabrahmacaryAnupAlanAdikaM karotIti atiduSkaraduSkarakArakaH, sthUlabhadravat, 'tat' tasmAgdacchAmittipUrvamekavacananirdeze'pIha pUjyavivakSayAbahuvacanamiti, tAnduSkaraduSkarakArakAn bhagavatovanda iti dvitIyaM, tathA 'mAyAivA piyA ivA bhanjA ivA bhAyA ivA bhagiNIivA puttA ivA dhUyAi ve'tti yAvacchabdAkSepaH snuSA-putrabhAryA, 'taditi tasmAt teSAmantike-samIpe 'prAdurbhavAmi' prakaTIbhavAmi, to me'tti tAvatme-mameti tRtIyaM // 'mU. (191) tato ThANAI deve pIhejA taM0 - mANusaM bhavaM 1 Arite khete jammaM 2 sukulapaccAyAti, 3, 5 / tihiM ThANehiM deve paritappejA, taM0-ahoNaMmate saMte bale saMte vIriesaMte purisakkAraparakame khemaMsisubhikkhaMsi AyariyauvajjhAtehiM vijamANehiM kallasarIreNaM no bahute sute ahIte 1, aho NaM mate ihalogapaDibaddhaNaM paralogaparaMmuheNaM visayatisiteNaM no dIhe sAmanaparitAte anupAlite 2, ahoNaMmate iSTirasasAyagarueNaM bhogAmisagiddheNaM no visuddhe carittephAsite 3, icchete06| vR.pIhejattispRhayed-abhilaSedAryakSetram-arddhaSaDviMzatijanapadAnAmanyataratmagadhAdi sukule ikSvAkAdau devalokAtpratinivRttasyAjAtiH-janmaAyAtirvA-AgatiHsukulApratyAjAtiH sukulApratyAyAtirvA taamiti| __'paritappeJja'ttipazcAttApaMkaroti,aho vismaye sati vidyamAnebale zarIre vIryajIvAzrite puruSakAre abhimAnavizeSeparAkro abhimAna evaca niSpAditasvaviSayeityarthaH, kSeme upadravAbhAve sati 'subhikSe' sukAle sati 'kalyazarIreNa' nIrogadeheneti sAmagrIsadbhAve'pi no bahuzrutamadhItamityekaM, visayatisieNa'tiviSayatRSitatvAdihalokapratibandhAdinAdIrghazrAmaNyaparyAyApAlanaM iti dvitIya, tathA RddhiH-AcAryatvAdau narendrAdipUjA rasA-madhurAdayo manojJAH sAta-sukhametAni guruNi-AdaraviSayAyasyaso'yamRddhirasasAtagurukastena athavAebhiigurukasteSAM prAptAvabhimAnato'prAptau ca prArthanAto'zubhabhAvopAttakarmabhAratayA'laghukastena bhogeSu-kAmeSu AzaMsA ca-aprAptaprArthanaM gRddhaM ca-prAptAtRptiryasya sa bhogAzaMsAgRddhaH, iha cAnusvAralopahasvatve prAkRtatayeti, pAThAntareNa bhogAmiSagRddheneti, no vizuddham-anaticAraMcaritraM spRSTamiti tRtIyam, ityetairityAdi nigmnm| mU. (192) tihiM ThANehiM deve catissAmittijANAi, taMjahA-vimANAbharaNAiM nippabhAI pAsittA kapparukkhagaM milAyamANaM pAsittAappaNoteyalessaM parihAyamANijANittA, ikhe03,7 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3, uddezaka: - 3 159 tehi ThANehiM deve ubvegamAgacchejA, taM0 - aho NaM mate imAto etArUvAto divvAto deviDIo divyAo devajutIto divvAo devAnubhAvAo pattAto laddhAto abhisamannAgatAto catiyavvaM bhavissati 1, aho NaM mate mAuoyaM piusukkaM taM tadubhayasaMsaTTaM tappaDhamayAte AhArI AhAreyavyat bhavissati 2, aho NaM mate kalamalajaMbAlAte asutIte uvveyanitAte bhImAte gabbhavasahIte vasiyavvaM bhavissai, icceehiM tihiM 3, 8/ vR. vimAnAbharaNAnAM niSprabhatvamautpAtikaM taccakSurvibhramarUpaM vA, 'kalparukkhagaM 'ti caityavRkSaM, teyalessaM 'ti zarIradIpti sukhAsikAM vA 'icchetehI 'tyAdinigamanaM, bhavanti caivaMvidhAni liGgAni devAnAM cyavanakAle, uktaM ca 1 11911 "mAlyaglAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgI STibhrAntirvepathuzcAtizca // " iti, 'uvvegaM 'ti udvegaM - zokaM mayetazcayavanIyaM bhaviSyatItyekaM, tatha mAturojaH - ArtavaM pituH zukraM tattathAvidhaM kimapi vilInAnAmativilInaM tayoH - ojaH zukrayorubhayaM dvayaM tadubhayaM tacca tatsaMsRSTaM ca, saMzliSTaM ceti vA, parasparamekIbhUtamityarthaH, tadubhayasaMsRSTaM tadubhayasaMzliSTaM vA evaMlakSaNo ya AhArastasya-garbhavAsakAlasya prathamatA taThaprathamatA tasyAM prathamasamaya evetyarthaH, sa harttavyaHabhyavahAryo bhaviSyatIti dvitIyaM, tathA kalamalo - jaTharadravyasamUhaH sa eva jambAlaH-karddamI yasyAM sA tathA yasyAm ata evAzucikAyAM udvejanIyAyAM - udvegakAriNyAM bhImAyAM bhayAnikAyAM garbha eva vasatirgarbhavasatistasyAM vastavyamiti tRtIyaH, atra gAdhe bhavataH 11911 "devAvi devaloe divvAbharaNANuraMjiyasarIrA / jaM parivati tatto taM dukkhaM dAruNaM tesiM // taM suravimANavibhavaM ciMtiya ca yaNaM ca devalogAo / aibaliya ciya jaM navi phuTTai sayasAM hiyayaM // " iti, 'icceehI 'tyAdi nigamanam / / atha devavakvyatAnantaraM tadAzrayavimAnavaktavyatAmAhamU. ( 193) tisaMThiyA vimANA paM0 taM0 vaTTA taMsA cauraMsA 3, tattha NaM je te vaTThA vimANA te NaM pukkharakanniyAsaMThANasaMThitA savvao samaMtA pAgAraparikkhittA egaduvArA pannattA, tattha NaM je te taMsA vimANA te NaM siMdhADagasaMThANasaMThitA duhato pAgAraparikkhittA, egato vetitA parikkhittA tiduvArA pannattA, tattha NaM je te cauraMsavimANA te NaM akkhADagasaMThANasaMThitA, savvato samaMtA vetitAparikkhittA, cauduvArA paM0 / tipatiTThiyA vimANA paM0 taM0-ghanodadhipatiTThita dhanavAtapaiTTiyA ovAsaMta- rapaiTThitA, tividha vimANA paM0 taM0 - avaTThitA veuvvitA parijANitA / vR. 'tisaMThie 'tyAdi, sUtratrayaM sphuTameva, kevalaM trINi saMsthitAni saMsthAnAni yeSAM tAni tribhirvAprakAraiH saMsthitAni trisaMsthitAni, 'tatthaNaM' ti teSu madhye 'pukkharakaNNie' ti puSkarakarNikApadmamadhyabhAgaH, sA hi vRttA samoparibhAgA ca bhavati, 'sarvvata' iti dikSu samantA' diti vidikSu 'siMdhADagaM' ti trikoNo jalajaphalavizeSaH 'ekata' ekasyAM dizi yasyAM vRttavimAnamityarthaH 'akkhA'Dago' caturaH pratItaeva, vedikA muNDaprAkAralakSaNA, etAni caivaMkramANyevAvalikApraviSTAni bhavanti, puSpAvakIrNAni tvanyathA'pIti, bhavanti cAtra gAthAH - // 2 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 11911 "savvesu patyeDesuM majjhe vaTTaM anaMtare taMsaM / eyaMtaracaturaMsaM puNovi vaTTaM puNo taMsaM // baTTaM vaTTassuvariM taMsaM taMsassa uppariM hoi / cauraMse cauraMsaM uddhaM tu vimANaseDhIo // vaTTaM ca valayagaMpi va taMsaM siMdhADagaMpiva vimANaM / cauraMsavimANaMpi ya akkhADagasaMThiyaM bhaNiyaM // savve vaTTavimANA egaduvArA havaMti vinneyA / tinni ya taMsavimANe cattAri ya hoMti cauraMse / pAgAraparikkhittA vaTTavimANA havaMti savvevi / cauraMsavimANANaM cauddisiM veiyA hoI // jatto vaTTavimANaM tatto taMsassa veiyA hoI / pAgAro boddhavvo avasesehiM tu pAsehiM // AvaliyAsu vimANA vaTTa taMsa taheva cauraMsA / pupphAvaginnayA puNa anegaviharUvasaMThANA // " - iti / pratiSThAnasUtrasyeyaM vibhajanA - "ghanaudahipaiTThANA surabhavaNA hoMti dosu kappesu / tisu vAupaiTTANA tadubhayasupaiTTiyA tosu / / te paraM uvarimagA AgAsaMtarapaiTThiyA savve 'tti / avasthitAni zAzvatAni vaikriyANibhogAdyarthaM niSpAditAni, yato'bhihitaM bhagavatyAM - "jAhe NaM bhaMte! sakkedeviMde devarAyA divvAiM bhogabhogAI bhuMjiukAme bhavai se kahamiyANiM pakareti ?, goyamA ! tAhe ceva NaM se sakkedeviMde devarAyA egaM mahaM nemipaDiruvagaM viuvvai ( nemiriti cakradhArA tadvadvRttavimAnamityarthaH) egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM ityAdi yAvat "pAsAyavaDiMsae sayaNije, tattha NaM se sakke deviMde devarAyA aTThahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohi ya aniehiM naTTAnIeNa ya gaMdhavvANIeNa yasaddhiM mahayA naTTa jAva divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai "tti, pariyAnaM tiryaglokAvataraNAdi taThaprayojanaM yeSAM tAni pAriyAnikAni - pAlakapuSpakAdIni vakSyamANAnIti // pUrvatarasUtreSu devA uktAH, adhunA vaikriyAdisAdharmyannArakAnnirUpayannAhabhU. (194) tividhA neraiyA paM0 taM0 sammAdiTThI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI, evaM vigaliMdiyavajjaM jAva vaimANiyANaM 27 / tato duggatIto paM0 taM0 - neraiyaduggati tirikkhajoNIyaduggatI maNuyaduggatI 1, tato sugatIto paM0 taM0 - siddhisogatI devasogatI maNussasogatI 2 / tato duggatA paM0 taM0 - neratitaduggatA tirikkhajoNitaduggayA maNussaduggatA 3, tato sugatA paM0 taM0 - siddhasogatA devasoggatA maNussasuggatA 4 / vR. 'tividhe' tyAdi spaSTaM, nArakA darzanato nirUpitAH, zeSA api jIvA evaMvidhA evetyatidezataH zeSAnAha - 'eva'mityAdi gatArtha, navaraM 'vigalediyavajraM ti nArakavat daNDakastridhA vAcyaH ekendriyavikalendriyAn vinA, yataH pRthivyAdInAM midhyAtvameva dvitricaturindriyANAM tu na // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // 11011 119 11 sthAnAGga sUtram 3/3/193 * - Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3, - uddezaka: -3 161 mizramiti / trividhadarzanAzca durgatisugatiyogAt durgatAH sugatAzca bhavantIti durgatyAdidarzanAya sUtracatuSTayamAha - 'tao' ityAdi, vyaktaM, paraM duSTA gatirdurgatirmanuSyANAM durgatirvivakSayaiva, tatsugaterapyabhidhAsyamAnatvAditi, durgatAH - duHsthAH sugatAH susthAH / siddhAdisugatAstu (zca) tapasvinaH santo bhavantIti tatkarttavyapariharttavyavizeSamAha - mU. (195) cautyabhattitassa NaM bhikkhussa kappaMti tao pANagAI paDigAhittae, taM0ussetime saMsetime cAuladhovaNe 1, chaTTabhattitassa NaMbhikkhussa kappaMti tao pANagAI paDigAhittae taM0 - tilodae tusodae javodae 2, aTTamabhattiyassa NaM bhikkhussaM kappaMti tato pANagAI paDigAhittae, taM0 AyAmate sovIrate suddhaviyaDe3, tivihe uvahaDe paM0 taM0 phali ovahaDe suddhovahaDe saMsaDovahaDe 4, tivihe uggahite paM0 taM0 - jaM ca ogiNhati jaM ca sAharati jaM ca AsagaMsi pakkhivati, 5, * tividhA omoyariyA paM0 taM0 - uvagaraNomodarinA bhattapANomodaritA bhAvomodaritA 6, uvagaraNomodaritA tivihA paM0 taM0 - ege vatthe ege pAte ciyattovahisAtijaNatA 7, tato ThANA niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA ahiyAte asubhAteakkhamAte aNisseyasAe anAnugAmiyattAe bhavaMti, taM0 - kUaNatA kakkaraNatA avajjhANatA 8, tato ThANA niggaMthANa vA niggaMdhINa vA hitAte suhAte khamAte nisseyasAte AnugAmiattAte bhavaMti, taM0 akUaNatA akakkaraNatA aNavajjhANayA 9, tato sallA paM0 taM0 - mAyAsalle niyANasalle micchAdaMsaNasalle 10, tihiM ThANehiM samaNe niggaMthe saMkhittaviulateulesse bhavati, taM0 - AyAvaNatAte 9 khaMtikhamAte 2 apANageNaM tavo kammeNaM 3, 11 / timAsitaM NaM bhikkhUpaDimaM paDivannassa anagArassa kappaMti tato dattIo bhoaNassa paDigAhettae tato pANagassa 12, * - egarAtiyaM bhikkhupaDimaM sammaM ananupAlemANassa anagArassa ime tato ThANA ahitAte asubhAte akhamAte anisseyasAte anAnugAmittAte bhavaMti, taM0 ummAyaM vA labhijA 9 dIhakAliyaM vA rogAyaka pAuNejjA 2 kevalipannattAto vA dhammAto bhaMsejjA 3, 13, egarAtiyaM bhikkhupaDimaM sampaM anupAlemANassa anagArassa tato ThANA hitAte subhAte khamAte nissesAte AnugAmitattAe bhavati, taM0 - ohinANe vA se samuppajjejjA 1 manapajavanANe vA se samuppajjejjA 2 kevalanANe vA se samasuppojA 3, 14 / bR. 'utthe' tyAdi sUtrANi caturddaza vyaktAni, kevalaM ekaM pUrvadine dve upavAsadine caturthaM pAraNakadine bhaktaM-bhojanaM pariharati yatra tapasi tat caturthabhaktaM tadyasyAsti sa caturthabhaktikastasya, evamanyatrApi, zabdavyutpattimAtrametat, pravRttistu caturthabhaktAdizabdAnAmekAdyupavAsAdiSviti, mikSaNaM zIlaM dharmmaH tatsAdhukAritA vA yasya sa bhikSurbhinatti vA kSudhamiti bhikSustasya pAnakAnipAnAhArAH, utsvedena nirvRttamutsvedimaM yena brIhyAdipiSTaM surAdyarthaM utsvedyate, tathA saMsekena nirvRttamiti saMsekimaM- araNikAdipatrazAkamutkAlya yena zItalajalena saMsicyate taditi, tanduladhAvanaM pratItameva, tilodakAdi tattatprakSAlanajalaM, navaraM tuSodakaM brIhyudakam 2, AyAmakam-avazrAvaNaM sauvIrakaMkAJjikaM zuddhavikaTam-uSNodakaM 3, upahRtamupahitam, bhojanasthAne DhaukitaM bhaktamiti bhAvaH 3 11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sthAnAGgasUtram 3/3/195 phalika-praheNakAdi, tacca tadupahRtaM ceti phalikopahRtaM avagRhItAbhidhAnapaJcamapiNDaiSaNAviSayabhUtamiti, yadAha vyvhaarbhaassye||7|| "phaliyaM paheNagAI vaMjaNabhakkhehiM vaa'virhiyNj| bhottumaNassovahiyaM paMcamapiMDesaNA esa // " iti, tathA zuddham-alepakRtaM zuddhaudanaM ca, taca tadupahRtaM gheti zuddhopahRtaM, etacAlpalemapabhidhAnacaturtheSaNAviSayabhUtamiti, tathAsaMsRSTaM nAma-bhoktukAmenagRhItakUrAdau kSipto hastaH kSipto na tAvat mukhe kSipati tacca lepAlepakaraNasvabhAvamiti, tadevaMbhUtamupahRtaM saMsRSTopahRtaM, idaM caturtheSaNAtvena bhajanIyaM, lepAlepakRtAdirUpatvAdasyeti, atra gaathaa||1|| "suddhaM ca alevakraDaM ahavanasuddhodano sasaTuMAUttaM levAimalevADaM vAvi / / " iti, iha ca traye ekadvitrisaMyogaiH saptAbhigrahavantaHsAdhavo bhvntiiti|| avagRhItaM-nAma kenacit prakAreNa dAyakenAttaM bhaktAdi 'yaditi bhaktam, dhakArAH samughayArthAH avagRhNAti-Adatte hastena dAyakastadavagRhItam, etaca SaSThI piNDeSaNeti, evaM ca vRddhavyAkhyApariveSakaH piDhikAyAH krUraM gRhIkhA yasmai dAtukAmastadbhAjane kSeptumupasthitastena caNita-mA dehi,atrAvasareprAptena sAdhunA dharmalAbhitaM, tataH pariveSako bhaNita-prasAraya sAdho ! pAtraM, tataH sAdhunA prasArite pAtre kSiptamodanam, iha gha saMyataprajyojane gRhasthena hasta eva parivartito nAnyat gamanAdi kRtAmiti jaghanyamAhRtajAtamiti, iha ca vyvhaarbhaassyshlokH||1|| "bhuMjamANassa ukivattaM, paDisiddhaMtaMca teNa u| jahannovahaDaM taM tu, hatyasa pariyattANa / / " iti, tathA yacca pariveSakaH sthAnAdivicalan saMharati-bhaktabhAjanAt bhojanabhAjaneSu kSipati tacAvagRhItamiti prakramaH, shloko'tr||1|| "aha sAhIramANaMtu, vaeto jo udaayo| dalajjAvicalio tatto, chaTThI esAviesaNa // " iti, tathA yacca bhaktamAsyake-piTharAdimukhe kSipati tanAvagRhItamiti, evaM cAtra vRddhavyAkhyA-krUramavasAdananimittaM kaliMjAdibhAjanevizAlottAnarUpe kSiptaM tato bhAktikebhyo dattaM tato bhaktazeSaM yadbhUyaH piTharake prakAzamukhe kSipantI dadyAt pariveSayantI vA prakAzamukhe mAjane tat tRtIyamavagRhItaM shloko'tr|||| "muttasesaM tujaM bhUo, chumaMtI piThare dye| saMvahatI va annasa, AsagaMmi pgaase||" iti, nanuAsye-mukhe yat prakSipatItimukhyArthe sati kiMpiTharakAdimukhe iti vyAkhyAyata iti?, ucyate AsyaprakSepavyAkhyAnamayuktaM, jugupsAmAvAditi, Aha ca "pakkhevae duguMchA, Aeso kuDamuhAIsu"nti 5|avmm-uunmudrN-jtthrNysy so'vamodaraH,avamaMvodaraMavamodaraM tadbhAvo'vamodaratA prAkRtatvAdomoyariyatti, avamodarasya vA karaNabhavamodarikA, vyutpattireveyamasya, pravRttistUnatAmAtre, tatraprathamAjinakalpikAdInAmeva napunaranyeSAM, zAstrIyopadhyabhAve hi samagrasaMyamAbhAvAditi, atiriktAgrahaNato bonodarateti, uktaM ca - Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezaka:- 3 11911 -- "jaM vaTTai uvagAre uvakaraNaM taM si hoi ubagaraNaM / airegaM ahigaraNaM ajao ajayaM pariharato / / " bhaktapAnAvamodaratA punarAtmIyAhAramAnaparityAgato veditavyA, uktaM ca" battIsaM kira kavalA AhAro kucchipUrao bhaNio / purisassa mahiliyAe aTThAvIsaM bhave kavalA / / kavalANa ya parimANaM kukuDiaMDagapamANamettaM tu / jo vA avigiyavayaNo vayaNaMmi chuhejja vIsattho / / " iti, iyaM cASTa 1 dvAdaza 2 SoDaza 3 caturviMzatye 4 katriMzadantaiH kavalaiH 5 krameNAlpAhArAdisaMjJitA paJcadhA bhavati, uktaM ca 11911 11911 163 // 2 // "appAhAra 1 avaDDA 2 dubhAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / aTTha 1 duvAlasa 2 solasa 3 cauvIsa 4 tahekktIsA ya 5 // " iti, 'evam' anenAnusAreNa pAne'pi vAcyA, bhagavatyAmapyuktam- "battIsaM kukuDiaMDagapamANamette kavale AhAramAhAremANe pamANapattetti vattavvaM siyA, etto ekkeNavi kavaleNa UNagaM AhAramAhAremANe samaNe niggaMdhe no pagAmarasabhoitti vattavvaM siya"tti, bhAvonodaratA punaH krodhAdityAgaH, uktaM ca 119 11 "kohAINamanudi NaM cAo jinavayaNabhAvanAo u / bhAvenomodariyA pattA vIyarAgehiM / " upakaraNAvamodarikAyA bhedAnAha- 'uvakaraNe' tyAdi, ekaM vastraM jinakalpikAdereva. evaM pAtramapi, 'egaM pAyaM jinakappiyANa' miti vacanAditi, tathA 'ciyatteNaM' saMyamopakArako'yamiti prItyA malinAdAvaprItyakaraNena vA 'ciyattassa vA' saMyaminAM saMmatasya upadheH- rajoharaNAdikasya 'sAijjaNaya'tti sevA 'ciyattovahisAijjayaNa' tti 7 / 'ciyatteNe' ti prAguktametadviparyayabhedAn sakalAnAha- 'tao' ityAdi spaSTaM, kintu ahitAya - apadhyAya asukhAya duHkhAya akSamAya-ayuktatvAya aniHzreyasAya - amokSAya anAnugAmikatvAya-na zubhAnubandhAyeti, kUjanatA - ArttasvarakaraNaM kakkaraNatA-zayyopadhyAdidoSodbhAvanagarbhaM pralapanaM apadhyAnatA-ArttaraudradhyAyitvamiti 8, uktaviparyayasUtraM vyaktaM 9, nirgranthAnAmeva pariharttavyaM trayamAha - 'tao' ityAdi, zalyatebAdhyate aneneti zalyaM, dravyatastomarAdi bhAvatastu idaM trividhaM mAyA nikRtiH saivaM zalyaM mAyAzalyaM 1, evaM sarvatra, navaraM nitarAM dIyate-lUyate mokSaphalamanindyabrahmacaryAdisAdhyaM kuzalakarmakalpataruvanamanena devaddharyAdiprArthanapariNAmanizitAsineti nidAnaM midhyA-viparIta darzanaM mithyAdarzanamiti 10 / nirgranthAnAmeva labdhivizeSasya kAraNatrayamAha - 'tihI' tyAdi, saGkSiptA- laghUkRtA vipulApivistIrNA'pi satI anyathA''dityabimbavat durdarzaH syAditi tejolezyA tapovibhUtijaM tejasvitvaM taijasazarIrapariNatirUpaM mahAjvAlAkalpaM yena sa saGkSiptavipulatejolezyaH AtApanAnAM zItAdibhiH zarIrasya santApanAnAM bhAva AtApanatA zItAtapAdisahanamityarthastayA 'kSAntyA' krodhanigraheNa kSamA-marSaNaM na tvazaktatayeti kSAntikSamA tayA, apAnakena pAraNakakAlAda - nyatra 'tapaH karmmaNA' SaSThAdineti, abhidhIyate ca bhagavatyAm - "jeNaM gosAlA ! egAe sanahAe kummAsapiMDiyAe egeNa viyaDAsa cha chaTThaeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM uhuM bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhe Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sthAnAGga sUtram 3/3/195 AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai se NaM aMto chaNhaM mAsANaM saMkhittavipula-teyalesse bhavai "tti 11, 'temAsiya' mityAdi, bhikSupratimAH sAdhorabhigrahavizeSAH, tAzca dvAdaza, tatraikamAsikyAdayo mAsottarAH saptatiH saptarAtrindivapramANAH pratyeka ekA ahorAtrikI ekA ekarAtrikIti, uktaM ca"mAsAI sattaMtA 7 paDhamA bitAiya 3 satta rAidiNA 10 / aharAi 11 egarAI 12 bhikkhUpaDimANa bArasagaM // ti, --ayamatra bhAvArtha: 11911 11911 // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // tathA cAgamaH - "paDhamasattarAiMdiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa aNagArassa kappai se cauttheNaM bhatteNaM apANaeNaM bahiyA gAmassa ve"tyAdi, 11911 "paDivajjai eyAo saMghayaNadhiijuo mahAsatto / paDimAo bhAviyappA sammaM guruNA aNunnAo / " gacche ciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asaMpunnA / navamassa taiyavatthU hoi jahanno suyAbhigamo // vosaTTacattadeho uvasaggasaho jaheva nakappI / saNa abhiggahIyA bhattaM ca alevaDaM tassa // gacchA vinikkhamittA paDivajjai mAsiyaM mahApaDimaM / dattega bhoyaNassA pANassavi ega jA mAsaM // pacchA gacchamuvetI eva dumAsI timAsi jA satta / navaraM dattivivaDDI jA satta u sattamAsIe // // 2 // // 3 // // 4 // "uttANagapAsallI nesajjI vAvi ThANa ThAittA / aha uvasagge ghore divvAI sahai avikaMpo / doccA vi erisi ciya bahiyA gAmAdiyANa navaraM tu / ukkuDulagaMDasAI DaMDAyatiuvva ThAittA / taccAevI evaM navaraM ThANaM tu tassa godohI / vIrAsaNamahavAvI ThAeja va aMbakhujo ya // emeva ahorAI cha bhattaM apANagaM navaraM / gAmanagarANa bahiyA vagdhAriyApANie ThANaM / / emeva egarAI aTThamabhatteNa ThANa bAhirao / IsiM pAragae animisaNayaNegadiTThIu / / sAha dotri pAe bagghAriyapANiThAyaI ThANaM / ghArilaMbiyabhuo sesa dasAsuM jahA bhaNiyaM // // 5 // // 6 // iti, tatra trimAsikI tRtIyA tAM pratipannasya Azritasya 'dattiH ' sakRtprakSepalakSaNeti 12, ekarAtrikI dvAdazI tAM samyagananupAlayataH unmAdaH - cittavibhramo rogaH- kuThAdirAtaGkaH-zUlavizucikAdiH sadyoghAtI, sa ca sa ceti rogAtaGkaM 'pAuNeje' tiprApnuyAt 'dharmmAt ' zrutacAritralakSaNAt tatto a aDamI khalu havai ihaM paDhamasattarAdvaMdI / tIe cautthaevaM apANaeNaM aha viseso // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -3, - uddezakaH-3 165 bhrazyet, samyaktvasyApi hAnyeti, unmAdarogadharmabhraMzAH pratimAyAH samyagananupAlanAjanyA 'ahitAdyarthAH' duHkhArthA bhavantIti hRdayam 13, viparyayasUtrametadanusAratoboddhavyamiti 14 / / uktarUpANi ca sAdhvanuSThAnAni karmabhUmiSveva bhavantIti tanirUpaNAyAha - mU. (196) jaMbuddIvera tato kammabhUmIo paM0 20-bharahe eravatemahAvidehe, evaMdhAyaisaMDe dIve puracchimaddhe jAva pukkharavaradIvaDvapaJcasthimaddhe 5 / / vR. 'jaMbuddIce'tyAdi sUtrANi sAkSAdatidezAbhyaM paJca sugamAni ceti / uktAH karmabhUmayaH, atha tadgatajanadharmanirUpaNAyAha mU. (197)tivihe daMsaNe paM0 taM0 - sammaiMsaNe micchadaMsaNe sammAmicchadaMsaNe 1, tividhA rutI paM0 taM0 - sammarutI miccharutI sammAmiccharutI 2, tividhe paoge paM0 taM0 - sammapaoge micchapaoge sammAmicchapaoge 3 / vR. 'tivihe' tyAdi sUtrANyekAdaza kaNThyAni, kintu trividhaM darzana-zuddhAzuddhamizrapuJjatrayarUpaM mithyAtvamohanIyaM, tathAvidhadarzanahetutvAditi 1, rucistu tadudayasampAdyaM tatvAnAM zraddhAnaM, prayogaH' samyaktvAdipUrvomanaHprabhRtivyApAra itiathavAsamyagAdiprayogaH-ucitAnucitobhayAtmaka auSadhAdivyApAra iti3 / mU. (198)tivihe vavasAepaM020-dhammite vavasAte adhammie vavasAte dhammiyAdhammie vavasAte 4, athavA tividhe vavasAte, paM0 20-paccakkhe paccatite AnugAmie 5, ahavA tividhe vavasAte paM0 taM0 -ihaloie paraloie ihalogitaparalogite 6, ihalogite vavasAte tivihe paM0 taM0 - logite tite sAmatite 7, logite vavasAte tividhe paM0 20 - atthe dhamme kAme 8, vetige vavasAte tividhe paM0 ta0 riubvede jauvvede sAmavede 9, sAmaite vavasAte tividhe paM0 20 - nANe dasaNe carite 10,tividhi atyajoNI paM0 taM0 - sAme daMDe bhede 11 // vR. "vyavasAyo' vastunirNayaH puruSArthasiddhyarthamanuSThAnaM vA, sa ca vyavasAyinAM 'dhArmikAdhArmikaradhArmikAdhArmikANAM saMyatAsaMyatadezasaMyatalakSaNAnAMsambandhitvAdabhedenocyamAnastridhA bhavatIti, saMyamAsaMyamadezasaMyamalakSaNaviSayabhedAdvA 4, vyavasAyo-nizcayaH, sa ca pratyakSo'vadhimanaHparyAyakevalAkhyaH, pratyayAt-indriyAnindriyalakSaNAnimittAjjAtaHprAtyayikaH sAdhyam-agnyAdikamanugacchati sAdhyAbhAve na bhavati yo dhUmAdihetuH so'nugAmI tato jAtamAnugAmikam-anumAnaMtadrUpovyavasAya AnugAmika eveti, athavA pratyakSaH-svayaMdarzanalakSaNaH prAtyayikaH-AptavacanaprabhavaH, tRtIyastathaiveti 5, ihaloke bhavaaiha laukikoya iha bhavevartamAnasya nizcayo'nuSThAnaM vAsaaihalaukiko vyavasAyoitibhAvaHyastu paraloke bhaviSyati sapAralaukikaH, yastviha paratra casa aihalaukikApAralaukika iti6, laukikaHsAmAnyalokAzrayo nizcayo'nuSThAnaM vA, vedAzrito vaidikaH, samayaH-sAmayAdInAM siddhAntastadAzritastu sAmayikaH, laukikAdayo vyavasAyAH pratyekaM trividhAste ca pratItA eva, navaraM ardhadharmakAmaviSayo nirNayo yathA - // 5 // "arthasya mUlaM nikRtiH kSamA ca, dharmasya dAnaM ca dayA damazca / kAmasya vittaM ca vapurvayazca, mokSasya sarvoparamaH kriyAsu // " ityAdirUpaH tadarthamanuSThAnaM vAarthAdireva vyavasAya ucyateiti 8, RgvedAdyAhito nirNayo Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sthAnAGga sUtram 3/3/198 vyApArI vA RgvedAdireveti 9, jJAnAdIni sAmAyiko vyavasAyaH, tatra jJAnaM vyavasAya eva, paryAyazabdatvAt, darzanamapi zraddhAnalakSaNaM vyavasAyo, vyavasAyAMzatvAttasyeti pratipAditameva, cAritramapi samabhAvalakSaNo vyavasAya eva, bodhasvabhAvasyAtmanaH pariNativizeSatvAt, yatrocyate, "saccaramanuTThANaM vihipaDisehAnugaM tattha 'tti tatra tadbAhyacAritrApekSamavagantavyamiti, athavA jJAnAdI viSaye yo vyavasAyo - bodho'nuSThAnaM vA sa viSayabhedAt trividha iti, sAmAyikatA cAsya samyagmithyAzabdalAJchitasya jJAnAditrayasya sarvasamayeSvapi bhAvAditi 10, arthasyarAjalakSmyAderyoniH- upAyo'rthayoniH sAma- priyavacanAdi daNDo-vadhAdirUpaH paranigrahaH bhedojigISatazatruparivargasya svAmyAdisnehApanayadiH, kvacittu, daNDapadatyAgena pradAnena saha tisro'rdhayonayaH paThyante, bhavanti cAtra zlokAH 11911 'parasparopakArANAM darzanaM 1 guNakIrttanam 2 | 4 sambandhasya samAkhyAna3mAyatyAH saMprakAzanam 4 ||" -asminnevaM kRte idamAvayorbhaviSyatItyAzAjananabhAyatisaMprakAzanamiti, - "vAcA pezalayA sAdhu tavAhamiti cArpaNam 5 / iti sAmaprayogajJaiH, sAma paJcavidhaM smRtam // " vadhazcaiva 1 pariklezo 2, dhanasya haraNaM tathA 3 / iti daNDavidhAnajJairdaNDo'pi trividhaH smRta // sneharAgApanayanaM 1, saMharSotpadanaM tadA 2 / santarjanaM ca 3 bhedajJairbhedastu trividhaH smRtaH // " saMharSaH - sparddhA santarjanaM ca asyAsmanmitravigrahasya paritrANaM matto bhaviSyatItyAdikarUpamiti, pradAnalakSaNamidam 11911 "yaH samprApto dhanotsargaH, uttamAdhamamadhyamaH / pratidAnaM tathA tasya, gRhItasyAnumodanam // dravyadAnamapUrvaM ca 3, svayaMgrAhapravarttanam 4 / deyasya pratimokSazca 5, dAnaM paJcavidhaM smRtam // dhanotsargo dhanasampat svayaMgrAhapravarttanam - parasveSu deyapratimokSa- RNamokSa iti, prayogazcAsAmevam 11911 11911 // 2 // // 3 // // 2 // "uttamaM praNipAtena, zUraM bhedena yojayet / nIcamalpapradAnena samaM tulyaparAkramaiH // " iti / anantaraM jIvA dharmmataH prarUpitAH, idAnIM pudgalAMstathaiva prarUpayannAha - mU. (199) tivihA poggalA paM0 taM0 - paogapariNatA mIsApariNatA vIsasApariNatA, tipatiTTiyA naMragA paM0 taM0- puDhavipatiTThitA AgAsapatiTThitA AyapaiTThitA, negamasaMgahavavahArANaM puDhavipaiTThiyA ujjusutassa AgAsapattiThThiyA tiNDaM saddaNatANaM AyapatiDiyA || vR. prayogapariNatAH - jIvavyApAreNa tathAvidhapariNatimupanItAH, yathA paTAdiSu kamrmmAdiSu vA, 'mIsa' tti prayogavinasAbhyAM pariNatAH, yathA paTapudgala eva prayogeNa paTatayA vinasApariNAmena Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3, - uddezaka: - 3 cAbhoge'pi purANatayeti, vissA - svabhAvaH tatparitA adhrendradhanurAdivaditi / pudgalapratsAvAdvisnasApariNatapudgalarUpANAM narakAvAsAnAM pratiSThAnanirUpaNAyAha - 'tipaiTThie' tyAdi, sphuTaM, kevalaM narakA-nArakAvAsA AtmapratiSThitAH svarUpapratiSThitAH / taThapratiSThAnaM nayairAha - 'negame' tyAdi, naikena - sAmAnyavizeSagrAhakatvAt tasyAnekena jJAnena minoti - paricchainattIti naikamaH, athavA nigamAH- nizcitArthabodhAsteSu kuzalo bhavo vA naigamaH, athavA naiko gamaH- arthamArgo yasya sa prAkRtatvena naigamaH 1, saMgrahaNaM bhedAnAM saGagRhNAti vA tAn saMgRhyante vA te yena sa saGgraha - mahAsAmAnyamAtrAmabhyupagamapara iti 2, vyavaharaNaM vyavahniyate vA sa vyavavahriyate vA tena vizeSeNa vA sAmAnyamavahniyate-nirAkriyate'nenati lokavyavahAraparI vA vyavahArovizeSamAtrAbhyupagamaparaH 3, eteSAM nayAnAM mateneti gamyaM, Rju avakramabhimukhaM zrutaMzrutajJAnaM yasyeti RjuzrutaH, Rju vA atItAnAgatavakraparityAgadvarttamAnaM vastu sUtrayati-gamayatIti RjusUtraH-svakIyaM sAmprataM ca vastu nAnyadityabhyupagamaparaH, zabyate-abhidhIyate'bhidheyamaneneti zabdo - vAcako dhvaniH, nayanti- paricchindantyanekadharmAtmakaM sadvastu sAvadhAraNatayaikena dharmeNeti nayAH zabdapradhAnA nayAH zabdanayAH, te ca trayaH-zabdasamabhirUDhaivaMbhUtAkhyAH, tatra zabdanamabhidhAnaM zabdyate vAyaH zabdyate vA yena vastu sa zabdaH, tadabhidheyavimarzaparo nayo'pi zabda eveti, sa ca bhAvanikSeparUpaM varttamAnabhinnaliGgavAcakaM bahuparyAyamapi ca vastvabhyupagacchatIti, vAcakaM vAcakaM prati vAcyabhadaM samabhirohayati Azrayati yaH sa samabhirUDhaH, sa hyanantaroktavizeSaNasyApi vastunaH zakrapurandarAdivAcakabhedena bhedamabhyupagacchati ghaTapaTAdivaditi, yathA zabdArtho ghaTate- ceSTata iti ghaTa ityAdilakSaNaH 'eva' miti tathAbhUtaH satyo ghaTAdirartho nAnyathetyevamabhyupagamapara evaMbhUto nayaH, ayaM hi bhAvAnikSepAdivizeSaNopetaM vyutpattyarthAviSTamevArthamicchati, jalAharaNAdiceSTA vantaM ghaTamiveti 7, 167 - tatrAdyatrayasyAzuddhatvAt prAyo lokavyavahAraparatvAcca pRthivIpratiSThitatvaM narakANAmiti mataM, caturthasya zuddhatvAt AkAzasya ca gacchatAM tiSThatAM vA sarvabhAvAnAmaikAntikAdhAratvAt bhuvo'naikAntikatvAccAkAzapratiSThitatvamiti, trayANAM tu zuddhataratvAt sarvabhAvAnAM svabhAvalakSaNAdhikaraNasyAntaraGgatvAdavyabhicAritvAcca AtmapratiSThitatvamiti, na hi svasvabhAvaM vihAya parasvabhAvAdhikaraNA bhAvAH kadAcanApi bhavantIti, yata Aha 119 11 "vatyuM vasai sahAve sattAo ceyaNavva jIvammi / na vilakkhaNattANAo bhinne anyatra chAyAtave ceva" iti narakeSu ca midhyAtvAd gatirjantUnAM bhavatIti athavA nayA mithyAdhza iti sambandhAnmithyAtvasvarUpamAha mU. (200) tividhe micchatte paM0 taM0-akiritA aviNate annANe 1, akiriyA tividhA, paM0 taM0-paogakiriyA samudAnakiriyA annANakiriyA 2, paogakiriyA tividhA, paM0 taM0maNapaogakiriyA vaipa ogakiriyA kAyapaogakiriyA 3, samudAnakiriyA tividhA paM0 taM0anaMtarasamudAnakiriyA paraMparasamudAnakiriyA tadubhayasamudAnakiritA 4, annANakiritA tividhA paM0 taM0-mati annANakiriyA sutaannANakiriyA vibhaMga Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 sthAnAGgasUtram 3/3/200 aANakiriyA 5, aviNate tivihe paM0 20-desaghAtI nirAlaMbaNatA nANApejadose 6, annANe tividhe paM0 20-desannANe savvannANe bhAvanANe 7 vR. 'tividhemicchatte' ityAdi, sUtrANisapta sugamAni, navaraM mithyAtvaM viparyastazraddhAnamiha na vivakSitaM, prayogakriyAdInAM vakSyamANatajhaidAnAM asambaddhamAnatvAt, tato'tra mithyAtvaM kriyAdInAmasamyagrUpatAmithyAdarzanAnAbhogAdijanito viparyAso duSTatvamazobhavanatvamitibhAvaH, 'akiriyatti najiha duHzabdArtho yathA azIlA duHzIletyarthaH, tatazcAkriyA-duSTakriyA mithyAtvAdyupahatasyAmokSasAdhakamanuSThAnaM, yathAmidhyAdaSTenimapyajJAnamiti, evamavinayo'pi, ajJAnam-asamyagjJAnamiti, akriyA hi azobhanA kriyaivAto'kriyA trividhetyabhidhAyApiprayogetyAdinA kriyaivokteti, tatra vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prayujyate-vyApAryata iti prayogo-manovAkkAyalakSaNastasya kriyA-karaNaM vyApRtiriti prayogakriyA, athavA prayogaiH-manaHprabhRtibhiH kriyate-badhyata iti prayogakayiA karmetyarthaH, sA ca duSTatvAdakriyA, akriyA ca mithyAtvamiti sarvatra prakramaH, 'samudAnaM'ti prayogakriyayaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samiti-samyak prakRtibandhAdibhedena dezasarvopaghAtirUpatayAcaAdAna-svIkaraNaMsamudAnaMnipAtanAttadeva kriyAkarmeti samudAnakriyeti, ajJAnAtvA ceSTA karma vAsA ajJAnakriyeti 2, prayogakriyA trividhA vyAkhyAtA 3, nAstyantaraM-vyavadhAnaM yasyAH sA'nantarA sA cAsau samudAnakriyA ceti vigrahaH, prathamasamayavartinItyarthaH, dvitIyAdisamayavartinItuparamparasamudAnakriyeti, prathamAprathamasamayApekSayA tu tadubhayasamudAnakriyeti, maieannANakiriya'tti // 1 // "avisesiyA maitriya sammaddihissa sAmainANaM / maiannANaM micchAdihissa suryapi emeva tti, // 1 // avizeSitA matireva samyagdRSTeH sA matijJAnam / matyajJAnaM mithyAdRSTeH zrutamapyevameva matyajJAnAkriyA-anuSThAnaMmatyajJAnakriyA, evamitareapi, navaraM vibhaGgo-mithyATeravadhiH sa evAjhAnaM vibhaGgAjJAnamiti / vyAkhyAtamakriyAmithyAtvaM, avinayamithyAtvavyAkhyAnAyAha'aviNaye'tyAdi, viziSTo nayo vinayaH-pratipattivizeSaH tapratiSedhAnavinayaH, dezasyajanmakSetrAdestyAgo dezatyAgaH sa yasminnavinaye prabhugAlIpradAnAdAvasti sa dezatyAgI, nirgata AlambanAd-AzrayaNIyAt gacchakuTumbakAderiti nirAlambanastadmAvo nirAlambanatAAzrayaNIyAnapekSatvamiti bhAvaH, puSTAlambanAbhAvenavocitapratipattibhraMzaH, premaca dveSazca premadveSaM nAnAprakAraM premadveSaM nAnApremadveSamavinayaH, iyamatra bhAvanA-ArAdhyaviSayamArAdhyasaMmataviSayaM vAprema tathA''rAdhyAsammataviSayo dveSa ityevaM niyatAvetau vinayaH syAt, uktaM c||1|| "saruSi natiH stutivacanaM, tadabhimate prema tadviSi dveSaH / dAnamupakArakIrtanamantramUlaM vazIkaraNam" / iti, nAnAprakArau catAvArAdhyatatsaMmatetaralakSaNavizeSAnapekSatvenAniyataviSayAdavinaya iti, ajJAnamithyAtvamita ucyate Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 sthAnaM - 3 - uddezakaH -3 'annANe'tyAdi, jJAnaMhi dravyaparyAyaviSayo bodhastanniSedho'jJAnaM tatra vivakSitadravyaM dezato yadA na jAnAti tadA dezAjJAnamakAraprazleSAt, yadA ca sarvatastadA sarvAjJAnaM, yadA vivakSitaparyAyato na jAnAti tadA bhAvAjJAnamiti, athavA dezAdijJAnamapi mithyAtvaviziSTamajJAnameveti akAraprazleSaM vinApi na doSa iti / uktaM midhyAtvaM taccAdharmma iti tadviparyayamadhunA dharmamAha , mU (201) tivihe dhamme paM0 taM0 suyadhamme carittadhamme atthikAyadhamme, tividhe uvakame paM0 taM0-dhampite uvakkame adhammite uvakkame dhammitAdhammite uvakkame 1, ahavA tividhe upakkame paM0 taM0-Aovakkame parovakkame tadubhayovakkame 2, evaM veyAvace 3, anuggahe 4, anusaTThI 5, ubAlaMbhaM 6, evamekkeke tinni 2 AlAvagA jaheva uvakkame ghR. 'tivihe dhamme' ityAdi zrutameva dharmmaH zrutadharmmaH svAdhyAyaH, evaM caritradharmmaHkSAntyAdizramaNadharmmaH, ayaM ca dvividho'pi dravyabhAvabhede dharme bhAvadharmma uktaH, yadAha119 11 "duviho u bhAvadhammo suyadhammo khalu carittadhammo ya / suyadhammo sajjhAocarittadhammo samaNadhammo / ' iti, astizabdena pradezA ucyante teSAM kAyo-rAzirastikAyaH sa cAsau saMjJayA dharmmazcetyastikAyama, gatyupaSTambhalakSaNo dhamrmAstikAya ityarthaH, ayaM ca dravyadharmma iti / anantaraM zrutadharmmacAritradharmmAyukta adhunA tadvizeSAnAha , 'tivihe uvakkame' ityAdi, sUtrANi aSTau sugamAni, paraM upakramaNamupakramaH upAyapUrvaka ArambhaH dharme zrutacAritrAtmake bhavaH sa vA prayojanamasyeti dhArmikaH, zrutacAritrArtha Arambha ityarthaH, tathA na dhArmikaH adhArmikaH - asaMyamArthaH, tathA dhArmikazJcAsau dezataH saMyamarUpatvAt adhArmikazca tathaivasaMyamarUpatvAt dhArmikAdhArmikaH, dezaviratyArambha ityarthaH, athavA nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt SaDvidha upakramaH, tatra nAmasthApane sujJAne, dravyopakramastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktastridhA sacittAcittamizradravyabhedAt, tatra sacittadravyopakramo dvipadacatuSpadApadabhedabhinnaH punarekaiko dvividhaH parikarmANi vastuvinAze ca tatra parikarmmaNi-dravyasya guNavizeSakaraNaM tasmin sati, tadyathA-ghRtAdyupayogena puruSasya varNAdikaraNam, evaM zukasArikAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAmapadAnAM ca vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAdvArddhakyAdiguNApAdanamiti, tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaGgAdibhirvinAza evopakrama iti, evamacittadravyopakramaH padmarAgAdimaNeH kSAramRtyupaTAkAdinA vaimalyApAdAnaM vinAzazceti, mizradravyopakramastu kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasyaiveti, tathA kSetrasya - zAlikSetrAdeH parikarmma vinAzo vA kSetropakramaH tathA kAlasya candroparAgAdilakSaNasyopakramaH- upAyena parijJAnaM kAlopakramaH, tathAbhAvasya prazastAprazastarUpasyopAyataH parijJAnameva bhAvopakramaH, sa cAprazasto DoDDinIgaNikA'mAtyaSTAntAvaseyaH, prazastazca zrutAdinimittamAcAryAdibhAvopakrama iti, evaM ca dhArmikasya saMyatasya yazcAritrAdyarthaM dravyakSetrakAlabhAvAnAmupakrama uktasvarUpaH sa dhArmika evopakramaH, tathA adhArmikasya - asaMyatasyAsaMyamArthaM yaH so'dhArmika eva, tathA dhArmmikAdhArmikasya-dezaviratasya yaH sa dhArmikAdhArmika iti, atha svAmyantarabhedenopakramameva tridhA''ha tatrAtmano'nukUlopasargAdau zIlarakSaNanimittamupakramo - caihAnasAdinA vinAzaH parikarmma Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 sthAnAGga sUtram 3/3/201 vA AtmArthaM vA upakramo'nyasya vastunaH Atmopakrama iti, tathA parasya parArthaM vopakramaH parokrama iti, tadubhayasya- AtmaparalakSaNasya tadubhayArthaM vopakramastadubhayopakrama iti, 'eva' miti upakramasUtravat Atmaparobhayabhedena vaiyAvRttyAdayo vAcyAH, vyAvRttasya bhAvaH karmma vA vaiyAvRttyaMbhaktAdibhirupa-TambhaH, tatrAtmavaiyAvRttyaM gacchanirgatasyaiva, paravaiyAvRttyaM glAnAdipratijAgarakasya, tadubhayavaiyAvRttyaM gacchvAsina iti, anugraho- jJAnAdyupakAraH, tatra AtmA'nugraho'dhyayanAdipravRttasya parAnugraho vAcanAdipravRttasya tadubhayAnugrahaH zAstravyAkhyAnaziSyasaGgrahAdipravRttasyeti, anuziSTi:anuzAsanam, tatra Atmano yathA 119 11 // 2 // 119 11 " // 1 // "kahakaha'vi mAnusattAi pAviyaM caraNa pavararayaNaM ca / tA bho ettha mAo kaiyAvi na jujjae amhaM ' iti, upAlambhaH - iyamevAnaucityapravAttipratipAdanagarbhA, sa cAtmano yathA"collagadiTThateNaM dulahaM tahiUNa mANusaM jammaM / jaM na kuNasi jinadhammaM appA kiM verio tujjha ?" - iti, paropAlambho yathA"uttamakulasaMbhUo uttamagurudikkhio tumaM vaccha ! / uttamanANaguNaDDo kaha sahasA vavasio evaM ?" - iti, tadubhayopAlambho yathAegassa kae niyajIviyassa bahuyAo jIvakoDIo / dukkhe ThavaMti je kevi tANa kiM sAsayaM jIyaM ? " ti, 'eva' mityAdinApUrvokto'tidezo vyAkhyAtaH, evaM cAtrAkSaraghaTanA- yathaivopakrame Atmaparatadubhayaiya AlApakA uktAH evamekaikasmina vaiyAvRttyAdisUtre te trayastrayo vAcyA iti atha zrutadharmabhedA ucyante // 1 // // 2 // "bAyAlIsesaNasaMkaDaMmi gahaNamaM jIva ! na hu chalio / ihiM jaha na chalijjasi bhuMjaMto rAgadosehiM - iti, (tathA vidheyamiti zeSa iti), parAnuziSTiryathA"tA taMsi bhAvavejjo bhavadukkhanipIDiyA tuhaM ete / haMdi saraNaM pavannA moeyavvA payatteNaM' - iti, tadubhayAnuziSTiryathA " // 2 // 27 mU. (202) tivihA kahA, paM0 taM0-atthakahA dhammakA kAmakahA 7, tivihe vinicchate paM0 taM0-atthavinicchate dhammavinicchate kAmavinicchate 8, 119 11 bR. arthasya-lakSmyAH kathA- upAyapratipAdanaparo vAkyaprabandho'rthakathA uktaM ca"sAmAdidhAtuvAdAdikRSyAdipratipAdikA / arthopAdAnaparamA, kathA'rthasya prakIrttitA' 77 (tathA ) " arthAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAnaH pratibhAsate / tRNAdapi laghu loke, digartharahitaM naram " iti, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 sthAna- 3, - uddezakaH -3 ___ - iyaM ca kAmandakAdizAstrarUpA, evaM dharmopAyakathA dharmakathA, uktaM ca-- // 1 // "dayAdAnakSamAdheSu, dharmAGgeSu prtisstthitaa| dharmopAdeyatAgarmA, budhairdharmakathocyata" // 2 // (tathA-) "dharmAkhyaH puruSArtho'yaM, pradhAna iti gIyate / pApasaktaM pazostulyaM, dhigdharmarahitaM naram" ____ -iti, iyaM cottarAdhyayanAdirUpA'vaseyeti, evaM kAmakathA'pi, ydaah||1|| "kAmopAdAnagarbhAca, vyodaakssinnysuucikaa| anurAgeGgitAdyutthA, kathA kAmasya varNitA" ||2||tthaa-"smitN na lakSaNa vaco na koTibhirna koTilakSaiH savilAsamIkSitam / avApyate'nyairhadayopagUhanaM, na koTikoTyA'pi tadasti kAminAm" iti, iyamapi vAtsyAyanAdirUpA'vaseyeti, prakIrNA vA tattadarthA vacanapaddhatiH kathA caritravarNarUpA vA, arthAdivinizcayAH-arthAdisvarUpaparijJAnAni, tAni c||1|| "arthAnAmarjane duHkhamarjitAnAM ca rkssnne| nAze duHkhaM vyaye duHkhaM, dhigarthaM duHkhakAraNam" // 2 // (tathA-) "dhanado dhanArthinAM dharmaH, kAmadaH sarvakAminAm / dharma evApavargasya, pAramparyeNa sAdhakaH" // 3 // (tathA-) "zalyaM kAmA viSaM kAmAH, kAmA aashiivissopmaaH| kAmAnabhilaSanto'pi, niSkAmA yAnti durgatim" ityAdIni / anantaramarthAdivinizcaya ukta iti tatkAraNaphalaparamparAM tristhAnakAnavatAriNImapi prasaGgo bhagavatpraznadvAreNa nirUpayannAha ma.(203)tahArUvaMNaM bhaMte! samaNavAmAhaNaMvA pajjavAsamANassa kiMphalA paJjavAsaNatA savaNaphalA, seNaM bhaMte ! savaNe kiMphale?, nANaMphale se NaM bhaMte ! nANe kiMphale?, vitrANaphale, evameteNaM abhilAveNaM imA gAthA anugaMtavvA vR. 'tahAsavetyAdi pAThasiddhaM, kevalaM paryupAsanA-sevA, zravaNaM phalaM yasyAH sA tathA, sAdhavohidharmakathAdikaMsvAdhyAyaM kurvantIti zravaNaMtatsevAyAM bhavatIti, jJAnaM zrutajJAnavijJAnamarthAdInAM heyopAdeyatvavinizcayaH, 'eva miti pUrvoktenAbhilApena 'seNaM bhaMte! vinnANe kiMphale paJcakkhANaphale' ityAdinA, iyaM gAthA anugantavyA-anusaraNIyA, etadgAthoktAni padAnyadhyetavyAnItyarthaH ma. (204) savaNe nANe ya vinnANe paJcakkhANe ya sNjme| aNaNhate tave ceva codANe akiriya nivvANe [jAva seNaMbhaMte ! akiriyA kiMphalA?, nivvANaphalA, seNaMbhaMte! nivvANe kiMphale?, siddhigaigamaNapaJjavasANaphale pannatte, samaNAuso!1] vR. 'savaNe ityAdi, bhAvitArthA, navarampratyAkhyAnaM-nivRttidvAreNa pratijJAnakaraNaM saMyamaHprANAtipAtAdhakaraNam, uktaMca Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 119 11 sthAnAGga sUtram 3/3/204 "paJcAzravAdviramaNaM paJcendriyanigrahaH kaSAyajayaH / daNDatrayaviratizceti saMyamaH saptadazabheda: " iti, anAzravo navakarmAnupAdAnam, anAzravaNAllaghukarmmatvena tapo'nazanAdibhedaM bhavati, vyavadAnaM-pUrvakRtakarmmavanalavanaM 'dApU lavane' iti vacanAt karmmakacavarazodhanaM vA daipa zodhana' iti vacanAditi, akriyA-yoganirodhaH, nirvANaM- karmakRtavikArarahitatvaM siddhayanti - kutArthA bhavanti yasyAM sA siddhi: - lokAgraM saiva gamyamAnatvAd gatistasyAM gamanaM tadeva paryavasAnaphalaM - sarvAntimaprayojanaM yasya nirvANasya tatsiddhigatigamanaparyAvasAnaphalaM prajJaptaM mayA anyaizca kevalibhiH, [he zramaNAyuSmanniti gautamAdikaM ziSyaM bhagavAnamantrayannidamuvAceti ] sthAnaM - 3 - uddezaka:- 3 samAptaH -: sthAnaM - 3 - uddezaka:- 4 : vR. vyAkhyAtaH tRtIya uddezakaH, adhunA caturthaM Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - pUrvasmin uddezake pudgalajIvadharmAstritvenoktA ihApi ta eva tathaivocyanta ityanena sambandhenAyAtasyAsyedamAdisUtraSaTkaM 'paDime' tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH - pUrvasUtre zramaNamAhanasya paryupAsanAyAH phalaparamparoktA iha tu tadvizeSasya kalpavidhirUcyata ityevaM sambandhitasyAsya vyAkhyA mU. (205) paDimApaDivannassa anagArassa kappaMti tao uvassayA paDilehittae, taM0ahe AgamaNaiihaMsi vA ahe viyaDaMgihaMsi vA ahe rukkhamUlagihaMsi vA, evamanunnavittate, uvAtinittate, paDimApaDivannassa anagArassa kappaMti tao saMdhAragA paDilehittate, taM0- puDhavisilA kaTThasilA ahAsaMthaDameva, evaM anunnavittae uvAinittae vR. 'pratimAM' mAsikyAdikAM bhikSupratijJAvizeSalakSaNAM pratipannaH-abhyupagatavAn yaH sa tathA tasyAnagArasya 'kalpante' yujyante traya upAzrIyante-bhajyante zItAditrANArthaM ye te upAzrayAHvasatayaH pratyupekSitum - avasthAnArthaM nirIkSitumiti, 'ahe' tti athArthaH, athazabdazceha padatraye'pi trayANAmapyAzrayANAM pratimApratipannasya sAdhoH kalpanIyatayA tulyatApratipAdanArtho, vA vikalpArthaH, pathikAdInAmAgamanenopetaM tadarthaM vA gRhamAgamanagRhaM-sabhAprapAdi, yadAha || 9 || "Agantu garatthajaNo jahiM tu, saMThAi jaM vA''gamaNaMmi tesiM / taM Agamo kiM tu vidU vayaMti, sabhApavAdeulamAiyaM ca " iti, tasmin upAzrayaH tadekadezabhUtaH pratyupekSituM kalpata iti prakrama iti, tathA 'viyaDaM'ti vivRtam anAvRtaM, tatra dvedhA-adha UrddhaM ca tatra pArzvata ekAdidikSu anAvRtamadhovivRtaM anAcchAditamamAlagRhaM corddhavivRtaM tadeva gRhaM vivRtagRham, uktaM ca 119 11 "avAuDaM jaM tu cauddirsipi, disAmaho tinni duve ya ekkA / ahe bhave taM viyaDaM gihaM tu, uDDuM amAlaM ca aticchadaM ca" tti, tasminvA, tathA vRkSasya karIrAdernirgalasya mUlam-adhobhAgastadeva gRhaM vRkSamUlagRhaM tasmine veti / pratyupekSayA copAzraye zuddhe gRhasthaM prati tadanujJApanaM bhavatItyanujJApanAsUtram - evaM 'miti, etadeva 'paDimApaDivanne' tyAdyuccAraNIyaM, navaraM pratyupekSaNAsthAne anujJApanaM vAcyamiti / anujJAte Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-3,- uddezakaH -4 ca gRhiNA tasyopAdAnamityupAdAnasUtraM, tadapyevamevaneti, 'ovAiNittae'tti upAdAtuM grahItuM praveSTumityarthaH, evaM saMstArakasUtratrayamapi, navaraM pRthivIzilA uddago tti yaH prasiddhaH, kASThaM cAsau zilevAyativistArAbhyAM zilA ceti kASTha zilA 'yathAsaMstRtameveti yattRNAdi yathopabhogAIM bhavati tathaiva yallabhyata iti / pratimAzca niyatakAlA bhavantIti kAlaM tridhA''ha mU. (206) tivihe kAle pannattetaM0-tIe paDuppanne anAgae, tivihe samae paM0 saM0-tIte paDuppanne anAgae, evaM AvaliyA ANApANU jhove lave muhutte ahorate jAva vAsasatasahasse puvaMge pubve jAva osappiNI, tividhe poggalapariyaTTe paM0 taM0- tIte paDuppanne anaagte| vR. ati-atizayeneto-gato'tItaH, pidhAnavadakAralope tIto, vartamAnatvamatikrAnta ityarthaH, sAmpratamutpannaH pratyutpanno vartamAna ityarthaH, na Agato'nAgato vartamAnatvamaprApto, bhaviSyannityarthaH, uktaM c||1|| "bhavati sa nAmAtItaH prApto yo nAma vartamAnatvam / eSyaMzca nAma sa bhavati yaH prApsyati varttamAnatvam " iti| kAlAsAmAnyaM tridhA vibhajya tadvizeSAMstridhA vibhajayannAha-'tivihe samaye' ityAdi kAlasUtrANi samayAdayo dvisthAnakAdyoddezakavat vyAkhyeyAH, navaraM poggalapariyaTTe'ttipudgalAnAMrUpidravyANAmAhArakavarjitAnAM audArikAdiprakAreNagrahaNataH ekajIvApekSayA parivartana-sAmastyena sparzaH pudgalaparivartaH, sa ca yAvatA kAlena bhavati sa kAlo'pi pudgalaparivartaH, sa, cAnantotsarpiNyavasarpiNIrUpa iti, sacetthaM bhagavatyAmuktaH "kativihe gaM bhaMte ! poggalapariyaTTe pannatte ?, goyamA ! sattavihe pannatte, taMjahAorAliyapoggalapariyaTTeveubbiyapoggalapariyaTTe evaMteyAkammAMmaNavaiANApANUpoggalapariya?" tathA se keNadveNaMbhaMte! evaM vuccai-orAliyapoggalapariyaTTe 2?,goyamA! jeNaMjIveNaM orAliyasarIre vaTTamANeNaMorAliyasarIrarapAuggAiMdabvAiMorAliyasarIrattAe gahiyAiMjAva nisaTThAI bhavaMti, se teNa'dveNaM goyamA ! evaM vuccai-orAliyapoggalapariyahe o02" / evaM zeSA api vAvyAH,tathA "orAliyapoggalapariyaTTeNaMbhaMte! kevaikAlassa nivvaTTijai?, goyamA! anaMtAhiM ussappiNIosappiNIhiM"ti, evaM zeSA apIti, anyatra tvevmucyte||1||"oraal 1 viuvvA 2 teya 3 kamma 4 bhAsA 5 ''nupANu 6 maNagehiM 7 / phAsevi savvapoggala mukkA aha bAyaraparaTTo // 7 // dabve suhunaparaTTo jAhe egeNaaha sarIreNaM / logaMmi savvapoggala pariNAmeUNa to mukkA!" iti, dravyapudgalaparivartasahazA ye'nye kSetrakAlabhAvaparivastei'nyato'vaseyA iti / ete ca samayAdayaH pudgalaparivartAntAH svarUpeNa bahavo'pi tatsAmAnyalakSaNamekaM arthamAzrityaikavacanAntatayoktAH, bhavanti caikAdiSvartheSvekavacanAdInItyekavacanAdiprarUpaNAyAha mU. (207) tivihe vayaNe paM0 taM0-egavayaNe duvayaNe bahuvayaNe, ahavA tivihe vayaNe paM0 ta0-ithivayaNe puMvayaNe napuMsagavayaNe, ahavA tivihe vayaNe paM0 20-tItavayaNe paDuppannavayaNe anaagycynne| Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 sthAnAkSasUtram 3/4/207 vR.tivihe ityAdi, eko'rtha ucyate'nenoktitivacanamekasyArthasya vacanamekavacanamevamitareapi, atra krameNodAharaNAni-devodevI devAH |vcnaadhikaare ahavetyAdi sUtradvayaM subodham, udAharaNAnitu strIvacanAdInAMnadInadaH kuNDaM, tItAdInAM kRtavAn karoti krissyti|vcnN hi jIvaparyAyastadadhikArAt tatparyAyAntarANi tristhAnake'vatArAyannAha mU. (108)tivihA pannavaNA paM0 20-nANapatravaNA daMsaNapatravaNA carittapannavaNA 1, tividhesamme paM0 20-nANasamme daMsaNasamme carittasamme 2,tividheuvadhAte paM0 20-uggamovadhAte uppAyaNovaghAte esaNovadhAte 3, evaM visohI 4 vR.'tivihe tyAdi sUtrANAmekonaviMzatiH, spaSTA ceyaM, paraMprajJApanA-bhedAyabhidhAnaM, tatra jJAnaprajJApanA-AbhinibodhikAdipaJcadhAjJAnam, evaMdarzanaMkSAyikAdi tridhA, cAritraMsAmAyikAdi paJcadheti, samaJcatIti samyak-aviparItaM mokSasiddhiM pratItyAnuguNamityarthaH, tacca jJAnAdIni, upahananamupaghAtaH, piNDazayyAraderakalpyatetyarthaH, tatra udgamanamudgamaH piNDAdeH prabhava ityarthaH, tasya cAdhAkadiyaH SoDaza doSAH, uktaM ca-- "tatthuggamo pasUI pabhavo emAdi hoti egaTThA / ___ so piMDassiha pagao tassa ya dosA ime hoti // 2 // AhAkammu 1 desiya 2 pUikamme ya 3 mIsajAe ya 4 ! ThavaNA 5 pAhuDiyAe 6 pAoyara 7 kIya 8 pAmicce 9 // 3 // pariyaTThie 10 abhihaDe 11 ubbhinne 12 mAlohaDe iya 13 / acchene 14 anisaTTe 15 ajjhoyarae ya 16 solasame " iti, ihacAbhedavivakSayA udgamadoSAevodgamaH atastenodgamenopaghAtaH-piNDAderakalpanIyatAkaraNaM caraNasya vA zabalIkaraNamudgamopaghAtaH, udgamasya vA-piNDAdiprasUterupaghAtaHAghAkarmatvAdibhirduSTatAudgamopaghAtaH, evamitarAvapi, kevalamutpAdanA-sampAdanaMgRhasthApiNDAderupArjanamityarthaH, taddoSA dhAtrItvAdayaH SoDaza, ydaah||1|| "uppAyaNa saMpAyaNa nivvattaNamo ya hoMti egtttthaa| AhArassamie pagayA tIya ya dosA ime hoti // 2 // dhAI 1 dUi 2 nimitte 3 AjIva 4 vaNImage 5 tigicchA y6| kohe 7 mANe 8 mAyA 9 lobhe ya 10 havaMti dasa ee // 3 // puTviM pacchA saMthava 11 vijA 12 maMte ya 13 cunna 14 joge ya 15 / uppAyaNAya dosA solasame mUlakamme ya" iti, - tathA eSaNA-gRhiNA dIyamAnapiNDAdehaNaM taddoSAH zaGkitAdayo dazeti, Aha c||1|| "esaNagavasaNannesaNAya gahaNaMca hoti egaTThA / AhArassiha pagayA tIya ya dosA ime hoti ||2||sNkiy 1 makkhiya 2 nikkhitta 3 pihiya 4 sAhariya 5 dAyagu 6mmiise7| apariNaya 8 litta 9chaDDiya 10 esaNadosA dasa havaMti" For Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-3, - uddezakaH-4 175 // 3 // (iha ca) "solasa uggamadosA gihiyAo samuTThie viyANAhi / upAyaNAya dosA sAhUo samuTThie jANa' / eSaNAdoSAstUmayasamutthA iti, evamudgamAdibhirdoSairavidyamAnatayA vA vizuddhiHpiNDacaraNAdInAM nirdoSatA sA udgamAdivizuddhirudgamAdInAM vA vizuddhiryA sA tatheti, idamevAtidizannAha-'evaM visohii'| mU. (209) tivihA ArAhaNA paM0 saM0-nANArAhaNA daMsaNArAhaNA caritArAhaNA 5, nANArAhaNA tivihA paM0- ukkosA majjhimA jahannA 6, evaM daMsaNArAhaNAvi7, caritArAhaNAvi 8, tividhe saMkilese paM0- nANasaMkilese daMsaNasaMkilese carittasaMkilese 9, evaM asaMkilesevi 10, evamatikame'vi11, vaikkame'vi 12, aiyAre'vi 13, anAyArevi 14 tihamatikamANaM AloejA paDikkamejA nidijA garahijA jAva paDivajijA, taM0-nANAtikkamassa daMsaNAtikkama carittAtikkamassa 15, evaM vaikkamANavi 16, aticArANaM 17, anAyArANaM 18 vR. jJAnasya-zrutasyArAdhanA-kAlAdhyayanAdiSvaSTasvAcAreSupravRttyA niraticAraparipAlanA jJAnArAdhanA, evaMdarzanasya niHzaGkitAdiSucAritrasya samitiguptiSu, sAcotkRSTAdibhedAbhAvabhedAt kAlabhedAveti, jJAnAdipratipatanalakSaNaH, saGkilazyamAnapariNAmanibandhano jJAnAdisaGkalezaH, jJAnAdizuddhilakSaNo vizuddhamAnapariNAmahetukastadasaGkalezaH / eva'miti, jJAnAdiviSayA evAtikramAdayazcatvAraH, tatrAdhAkarmAzritya caturNAmapi nidrshnm||1|| "AhAkammAmaMtaNa paDisuNamANe aikkamo hoi 1 / payabheyAdi vaikkama ra gahie tai3eyaro gilie" iti, itthamevottaraguNarUpacAritrasya catvAro'pi, etaduddezena jJAnadarzanayostadupagrahakAridravyANAM ca pustakacaityAdInAmupaghAtAya mithyAzAmupabRMhaNArthaM vA nimantraNapratizravaNAdibhijJAnadarzanAtikramAdayo'pyAyojyA iti / 'tiNhaM aikkamANaM ti SaSThayA dvitIyArthatvAt trInatikramAnAlocayet-guravenivedayedityAdiprAgvat, navaraM yAvatkaraNAt visohejA viuddejjA akaraNayAe abbhuTenA ahArihaM tavokammaM pAyacchitta'mityadhyetavyamiti, mU. (210)tividhe pAyacchitte paM0 taM0-AloyaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe 19 vR.pApacchedakatvAtprAyazcittavizodhakatvAdvAprAkRtepAyacchittamitizuddhirucyatetadviSayaH zodhanIyAticAro'pi prAyazcittamiti, tacca tridhA, dazavidhatve'pitasya tristhAnakAnurodhAditi, tatrAlocanamAlocanA-guravenivedanaMtAMzuddhibhUtAmarhati tayaivazuddhati yadaticArajAtaMbhikSAcaryAdi tadAlocanAhamiti, evaM pratikramaNaM-mithyAduSkRtaMtadahaM sahasA asamitatvamaguptatvaM ceti, ubhayamAlocanApratikramaNalakSaNamarhati yattattathA, manasA rAgadveSagamanAdi, saarddhgaatheh||1|| "bhikkhAyariyAi sujjhai aiyAro kovi viyddnnaaeuu| bIo ya asamiomitti kIsa sahasA agutto vA? saddAiesu rAgaM dosaM ca maNo gao taiyargami" ti / ete ca prajJApanAdayo dhAH prAyo manuSyakSetra eva syuriti tadvaktavyatAmAha Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 3/4/211 mU. (211) jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tato akammabhUmio paM0 taM0-hemavate harivAse devakurA, jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttareNaM tao akammabhUmIo paM0 taM0-uttarakurA rammagavAse eraNNavae, jaMbUmaMdarassa dAhiNeNaM tato vAsA paM0 taM0-bharahe hemavae harivAse, jaMbUmaMdarassa uttareNaM tato vAsA paM0 taM0-rammagavAse herannavate eravae, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM tato vAsaharapavyatA paM0 taM0 - cullahimavaMte mahAhimavaMte nisaDhe, jaMbUmaMdarauttareNa tao vAsaharapavvatA paM0 taM0- nIlavaMte rUppI siharI, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM tao mahAdahA paM0 taM0- paumadahe mahApaumadahe tigiMchadahe, tattha NaM tato devatAo mahiDDiyAto jAva pali ovamaTTitItAo parivasaMti, taM0-sirI hirI dhitI, evaM uttareNavi, navaraM kesaridahe mahApoMDarIyadahe poMDarIyadahe, devatAto kittI buddhI lacchI, jaMbUmaMdaradAhiNeNaM cullahimavaMtAto vAsadharapavvatAto paumadahAo mhaadhaato| tato mahAnadIo pavahaMti, taM0- gaMgA siMdhU rohitaMsA, jaMbUmaMdarauttareNaM siharIo vAsaharapavvatAto poMDarIyAo mahAdahAo tao mahAnadIo pavahaMti, taM0-suvannakUlA rattA rattavatI, jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAe mahAnadIte uttareNaM tato aMtaranadIto paM0 taM0-gAhAvatI dahavatI paMkavatI, jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnadIte dAhiNeNaM tato aMtaranadIto paM0 taM0 khIrodA sItasotA aMtovAhiNI, jaMbUmaMdarapaJcatthimeNaM sItodAe mahANadIe uttareNaM tao aMtaranadIto paM0 taM0 ummimAliNI pheNamAliNI gaMbhIramAlinI / evaM dhAyaisaMDedIvepuracchimaddhevi akampabhUmIto ADhavettA jAva aMtaranadIotti niravasesaM bhANiyavvaM, jAva pukkharavaradI- bahupaccatthimahe taheva niravasesaM bhANiyavvaM 176 vR. 'jaMbUddIve' ityAdi, idaM ca prakaraNaM dvisthAnakAnusAreNa jambUdvIpapaTAnusAreNa cAvaseyamiti, navaramantaranadInAM viSkambhaH paJcaviMzatyadhikaM yojanazatamiti / anantaraM manuSyakSetralakSaNakSitikhaNDavaktavyatoktetyadhunA bhaGgayantareNa sAmAnyapRthvIdezavaktavyatAmAha mU. (212) tihiM ThANehiM dese puDhavIe calejA, taM0- athe namimIse rayaNappabhAte puDhavIte urAlA poggalA nivatejjA, tate NaM te urAlA poggalA nivatamANA desaM puDhavIe calejA 1, mahorate vA mahiDDIe jAva mahesakkhe imIse rayaNappabhAte puDhavIte ahe ummajjanimajjiyaM karemANe desaM puDhavIte calejA 2, nAgasuvannANa vA saMgAmaMsi vaTTamANaMsi desaM puDhavIte calejA 3, iccetehiM tihiM ThANehiM kevalakappA puDhavI calejjA, taM0 - adheNaM imIse rayaNappabhAte puDhavIte ghanavAte guppejA, tae NaM se ghanavAte guvite samANe ghanadahimeejA, tae NaM se ghanodahI eie samANe kevalakappaM puDhavi cAlejA, deve vA mahiDDite jAva mahesakkhe tahArUvassa samaNassa mAhaNassa vA iDDi jutiM jasaM balaM vIritaM parisakkAraparakkamaM uvadaMsemANe kevalakappaM puDhaviM cAlijjA, devAsurasaMgAmaMsi vA vaTTamANaMsi kevalakappA puDhavI calejA, icchetehiM tihiM 0 / vR. 'tihI 'tyAdi spaSTaM kevalaM deza iti bhAgaH, pRthivyAH- ratnaprabhAbhidhAnAyA iti, 'ahe' tti adhaH 'orAli' tti udArA- bAdarA nipateyuH - visnasApariNAmAt tato vicaTeyuranyato vA''gatya tatra lageyuryantramuktamahopalavat, 'tae NaM'ti tataste nipatanto dezaM pRthivyAzcalayeyuriti pRthivIdezazcalediti, mahorago-vyantaravizeSaH, 'mahiDDie' parivArAdinA yAvatkaraNAt 'mahajjuie' Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 sthAnaM. 3, - uddezakaH -4 zarIrAdidItyA 'mahAbale' prANataH 'mahAnubhAge' vaikriyAdikaraNataH 'mahesakkhe' maheza ityAkhyA yasyeti, unAgnanimagnikAm-utpatanipatAMkuto'pidappadiH kAraNAt kurvandezaMpRthivyAzcalayet, sacacalediti, nAgakumArANAMsuparNakumArANAMca bhavanapativizeSANAM parasparaM saGgrAme vartamAnejAyamAne sati desaM ti dezazcalediti, 'iccehiN'tinigmnmiti|pRthivyaadeshtshclnmuktm, ____ adhunA samastayAstadAha-'tihI'tyAdi, spaSTaM, kintu kevalaiva kevalakalpA, ISadUnatA ceha na vivakSyate, ataH paripUrNetyarthaH paripUrNaprAyA veti, pRthivI-bhUH, 'ahe'tti adho ghanavAtaHtathAvidhapariNAmovAtavizeSo 'gupyeta vyAkulo bhavet kSubhyedityarthaH tataH sa guptaH sanghanodadhiMtathAvidhapariNAmajalasamUhalakSaNamejayet-kampayet, 'taeNaM titato'nanataraMsaghanodadhirejitaHkampitaH san kevalakalpAM pRthivIMcAlayet, sAcacalediti, devo vA RddhiM-parivArAdirUpAMdyutiM zarIrAdeH yazaH-parAkramakRtAMkhyAtiMbalaM-zArIraM vIrya-jIvaprabhavaMpuruSakAraM-sAbhimAnaM vyavasAyaM niSpannaphalaM tamevaparAkramiti, balavIryAdhupadarzanaM hi pRthviyAdicalanaM vinA na bhavatItitaddarzayaMstAM calayediti, devAzca-vaimAnikA asurAH-bhavanapatayasteSAM bhavapratyayaM vairaM bhavati, abhidhIyate ca bhagavatyAm-"kiMpattiyaNNaM bhaMte! asurakumArAdevAsohammaMkappaM gayA ya gamissaMtiya?,goyamA! tesiNaM devANaM bhavapaccaie verAnubaMdhe"tti, tatazca saGgrAmaH syAt, tatra vattamAne pRthivI calet, tatra teSAM mahAvyAyAmata utpAtanipAtasambhavAditi 'icceehI'tyAdi, nigamanamiti / devAsurAH saGgrAmakAritayA'nantaramuktAH, te ca dazavidhAH 'indrasAmAnikatrAyastriMzapArSadyAtmarakSalokapAlAnIkaprakIrNakAbhiyogyakilbiSikAzcaikaza' iti vacanAt, iti tanmadhyavartinaH tristhAnakAvatAritvAt kilbiSikAnabhidhAtumAha mU. (213) tividhA devakibbisiyA paM0 taM0-tipaliovamaTTitItA 1 tisAgarovamaTTitItA 2 terasasAgarovamaTTitIyA 3, kahi NaM bhaMte ! tipalitovamadvitItA devakilbisiyA parivasaMti?, uppiMjoisiyANaM hiTiM sohammIsAnesukappesu etthaNaM tipaliovasAdvitIyA devA kilbisiyA parivasaMti 1, kahi gaM maMte! tisAgarovamaTTitItA devA kilbisiyA parivasaMti? uppiM sohamIsANANaM kappANaM heTiM sanaMkumAramAhiMde kappe etya NaM tisAgarovamadvitIyA devakibbisiyA parivasaMti 2, kahi NaM bhaMte ! terasasAgarovamadvitIyA devakibbisitA parivasaMti ?, upiM baMbhalogassa kappassa hiDhi laMtage kappe ettha NaM terasasAgarovamahitItA devakibbisiyA privsNti3| vR. 'tivihe' tyAdi sphuTaM, kevalaM, kidibsiytti|| "nANassa kevalINaM dhammAyariyassa saMghasAhUNaM / mAI avannavAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai "tti evaMvidhabhAvanopAttaM kilbiSaM-pApaM udaye vidyate yeSAM te kilbiSikA devAnAM madhye kilbiSikAH-pApA athavA devAzca te kilbiSikAceti devakilbiSikAH-manuSye caNDAlA ivAspRzyAH, 'up'i upari hiDiM' adhastAt 'sohammIsAnesuttiSaSTharthe saptamI mU. (214) sakkassaNaM deviMdassa devaranno bAhiraparisAte devANaM tini paliovamAiMThiI pannatA, sakassa NaM deviMdassa devaranno abhiMtaraparisAte devINaM tini paliovamAI ThitI paM0, [3]12] Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 sthAnAGga sUtram 3/4/214 IsAnassa NaM deviMdassa devaranno bAhiraparisAte devINaM tinni paliovamAiM ThitI paM0 vR. devAdhikArAyataM 'sakke tyAdi sUtratrayaM sugamamiti / devInAmanantaraM sthitiruktA, devItvaM ca pUrvabhave saprAyazcittAnuSThAnAdmavatIti prAyazcittasya tadvatAM ca prarUpaNAyAha mU. (215) tivihe pAyacchitte paM0 taM0-nANapAyacchitte daMsaNapAyacchitte carittapAyacchitte, tato anugghAtimA paM0 taM0- hatthakampaM karemANe mehuNaM sevemANe rAIbhoyaNaM bhuMjamANe, tao pAraMcitA paM0 taM0- dupAraMcite pamattapAraMcite annamannaM karemANe pAraMcite, tato anavaTTappA paM0 taM0-sAhamiyANaM teNaM karemANe annadhammiyANaM teNaM karemANe hatthAtAlaM dalayamANe / vR. 'tivihe 'tyAdi sUtracatuSTayaM sugamaM, kevalaM 'nANe' tyAdi, jJAnAdyaticAra zudhdhyarthaM yadAlocanAdi jJAnAdInAM vA yo'ticArastat jJAnaprAyazcittAdi, tatrAkAlAvinayAdhyayanAdayo'STAcaticArA jJAnasya zaGkitAdayo'STau darzanasya mUlaguNottaraguNavirAdhanArUpA vicitrAH caaritrsyeti|'anugghaaim'tti udghAto-bhAgapAtastena nirvRttamuddhAtimaM, ladhvityarthaH, yata uktam"addheNa chinnasesaM puvvaddheNaM tu saMjuyaM kAuM / 119 11 jAhi lahuyANaM gurudANaM tattiyaM ceva "iti, bhAvanA-mAso'rddhena chinno jAtAni paJcadaza dinAni, tato mAsApekSayA pUrvaM tapaH paJcaviMzatitamaM tadarddha sArddhadvAdazakaM tena saMyutaM mAsArddhaM, jAtAni saptaviMzatirdinAni sArddhAnItyevaM kRtvA yaddIyate talladhumAsadAnam, evamanyAnyapi etanniSedhAdanuddhAtimaM tapo, gurvvityarthaH, tadyogAtsAdhavo'pi vA tathocyante, 'hastakarmma' hastena zukrapudgalanighAtanakriyA AgamaprasidhdhaM tatkurvan, saptamI ceyaM SaSThayarthA, tena kurvata iti vyAkhyeyam, eteSAM ca hastakarmAdInAM yatra vizeSe yo'nudghAtimavizeSo dIyatesa kalpAdito'vaseyaH, 'pAraMciya'tti pAraM tIraMtapasA aparAdhasyAJcatigacchati tato dIkSyate yaH sa pArAJcI sa eva pArAcikaH tasya yadanuSThAnaM tacca pArAJcikamiti dazamaM prAyazcittaM, liGgakSetrakAlatapobhirbahiHkaraNamiti bhAvaH, iha ca sUtre kalpabhASya idamabhidhIyate"AsAyaNa paDisevI duviho pAraMcio samAseNaM / ekkekkamaM ya bhayaNA sacarite ceva acaritte savvacaritaM bhassai keNavi paDisevieNaM uparaNaM / katthai ciTThai deso pariNAmavarAhamAsajja tullaMmivi avarAhe pariNAmavaseNa hoi nANattaM / katthai pariNAmaMmivi tulle avarAhanANattaM' - tatra AzAtakapArAJcikaH 119 11 ?? // 2 // // 3 // 'titthayarapavayaNasue Ayarie gaNahare mahiDDie / ete AsAyaMte pacchitte maggaNA hoi " tti tatra- "savve AsAyaMte pAvati pAraMciyaM ThANaM" ti, iha ca sUtre pratisevakapArAJcika eva 119 11 trividha uktaH, taduktam119 11 "parisevaNapAraMcI tiviho so hoi AnupubbIe / duTTe ya pamatte yA nAyavvo annamanne ya" Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3, * uddezaka: -4 A tatra duSTo doSavAn kaSAyato viSayatazca, punarekaiko dvedhA, sapakSavipakSabhedAt, uktaM ca"duviho ya hoi duTTho kasAyaduTTho ya visayaduTTho ya / duviho kasAyo sapakkhaparapakkha caubhaMgo" 19 11 tatra svapakSe kaSAyaduSTo yathA sarvapanAlikAbhidhAna zAkabharjikAgrahaNakupito mRtAcAryadantabhaJjakaH sAdhuH, viSayaduSTastu sAdhvIkAmukaH, tatra coktam 11 9 11 "liMgeNa liMgiNIe saMpatti jo nigacchaI pAvo / savvajiNANa'jAo saMdho vA''sAito teNaM pAvANaM pAvayaro diTThipphAsevi so na kappati tu jo jiNa puMgavamuddaM namiUNa tameva dharisei "tti, "saMsAramaNavayaggaM jAijarAmaraNaveyaNApauraM / pAvamalapaDalachannA bhamaMti muddAdharisaNeNaM "iti, -parapakSakaSAyaduSTastu rAjavadhako dvitIyo rAjAgramahiSyadhiganteti, uktaM ca"jo ya saliMge duTTo kasAya visaehiM rAyavahago ya / rAyaggamahisi parisevao ya bahuso payAso ya" pramattaH-paJcamanidrApramAdavAn, mAMsAzipravrajitasAdhuvaditi, ayaM ca sadguNo'pi tyAjya // 2 // // 3 // 119 11 iti, Aha ca 119 11 "avi kevalamuppADe naya liMgaM dei anaisesI se / desavadaMsaNaM vA geha anicche palAyaMti " 179 tathA, anyo'nyaM - parasparaM mukhapAyuprayogato maithunaM kurvan, puruSayugamiti zeSaH, ucyate ca - "Asayaposa yasevI kevi maNUsA duveyagA hoMti / tesi liMgavivego "tti, AsevitAticAravizeSaH sannanAcaritatapovizeSastaddoSoparato'pi mahAvrateSu nAvasthApyate - nAdhikriyate ityanavasthApyaH tadaticArajAtaM tacchuddhirapi vA'navasthApyamucyata iti navamaM prAyazcittamiti, tatra sAdharmikAHsAdhavasteSAM satkasyotkRSTopadhi ziSyAdervA bahuzo vA pradviSTacitto vA, 'teNaM' ti steyaM cauryaM kurvan, tathA anyadhArmikAH- zAkyAdayo gRhasthA vA teSAM satkasyo padhyAdeH steyaM kurvanniti 1 tathA hastenA'' tADanaM hastatAlastaM 'dalamANe' dadat, yaSTimuSTilakuTAdibhirmmaraNAdinirapekSa AtmAnaH parasya vA praharanniti bhAvaH, uktaM ca 119 11 "ukkosaM bahuso vA paduTThacitto va teNiyaM kuNai / paharai jo ya sapakkhe niravekkho ghorapariNAmo " athavA 'atthAyANaM dalamANo 'tti pAThastatra arthAdAnaM dravyopAdAnakAraNamaSTAGganimittaM taddadat, prayuAna ityarthaH, athavA 'hatthAlaMbaM dalamANe' tti pAThaH tatra hastAlamba iva hastAlambastaM hastAlambaM dadad, azivapurarodhAdI tatprazamanArthamabhicArakamantravidyAdi prayuAna ityarthaH / pUrvoktaprAyazcittaM pravrAjanAdiyuktasya bhavati, tAni cAyogyanirAsena yogyAnAM vidheyAnIti tadayogyAnnirUpayan sUtraSaTkamAha mU. (216) tato no kappaMti pavyAvettae, taM0 paMDae vAtite kIve 1, evaM muMDAvittae 2, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sthAnAGga sUtram 3/4/216 sikkhAvittae 3, uvaTThAvittae 4, saMbhuMjittate 5, saMvAsittate 6, / vR. 'tao' ityAdi kaNThyaM, kintu 'paNDakaM' napuMsakaM, taca lakSaNAdinA vijJAya pariharttavyaM, lakSaNAni caasy||1|| "mahilAsahAvo saravannameo, meMDhaM mahaMtaM mauI ya vAyA / sasaddagaM muttamapheNagaM ca, eyANi chappaMDagalakkhaNANi "tti, tathA vAto'syAstIti vAtikaH, yadA svanimittato'nyathA vA mehanaM kaSAyitaM bhavati tadA na zaknoti yo vedaM dhArayituM yAvanna pratisevA kRtA sa vAtika iti, ayaM ca niruddhavedo napuMsakatayA pariNamati, kvacittu 'vAhiya'tti pAThaH, tatra vyAdhito rogItyarthaH, tathA klIba:asamarthaH, sa ca caturddhA-STiklIbazabdaklIbAdigdhaklIbanimantraNaklIvabhedAt, tatra yasyAnurAgato vivAdyavasthaM vipakSaM pazyato mehanaM galati sa dRSTiklIbaH, yasya tu suratAdizabdaM zRNvataH sa dvitIyo, yastu vipakSeNAvagUDho nimantrito vA vrataM rakSituM na zaknoti sa AdigdhaklIbo nimantritaklIyazceti, caturvidho'pyayaM nirodhe napuMsakatayA pariNamatIti, vAtikaklIbayostu parijJAnaM tayostanmitrAdInAM vA kathanAderiti, vistarazcAtra kalpAdavaseyaH, ete cotkaTavedatayA vratapAlanAsahiSNava iti na kalpante pravrAjiyatuM, pravrAjakasyApyAjJAbhaGgena doSaprasaGgAditi, uktaM ca 119 11 // 2 // "jinavayaNe paDikuTuM jo pavvAvei lobhadoseNaM / ** caraNaDio tavassI lovei tameva u caritaM 119 11 - iti, iha trayo 'pravrAjyA uktAH tristhAnakAnurodhAd, anyathA anye'pi te santi, yadAha"bAle vuDDhe napuMse ya, jaDDhe kIve ya vaahie| teNe rAyAvagArI ya, ummatte ya adaMsaNe dAse duDe mUDhe, aNatte juMgie iya / obaddhae ya bhayae, sehanippheDiyA iya guvviNI bAlavacchAya, pavvAveuM na kappai "tti, adaMsaNo-andhaH aNatto RNapIDitaH juMgio-jAtyaGgahInaH obaddhao-vidyAdAyakAdipratijAgarakaH sehanippheDiA apahata iti, 'eva' mityAdi, yathaite pravrAjayituM na kalpante evameta eva kathaJcicchalitena pravrAjitA api santo muNDayituM zirolocena na kalpante, uktaM ca 119 11 "pavvAvio siyatti, muMDAveuM anAyaraNajogI / ahavA muMDAvinte dosA anivAriyA purimA" iti, evaM zikSayituM - pratyupekSaNAdisAmAcArI grAhayituM, tathA upasthApayituM mahAvrateSu vyavasthApayituM, tathA sambhoktum upadhyAdinA, evamanAbhogAtsaMbhuktAzca saMvAsayitum - AtmasamIpe AsayituM na kalpanta iti prakrama iti / kathaJcit saMvAsitA api vAcanAyA ayogyAH na vAcanIyA iti, tAnAha - yU. (217) tato avAyaNijA paM0 taM0- aviNIe vigatIpaDibaddhe aviositapAhuDe, tao kappaMti vAtittate, taM0 - viNIe avigatIpaDibaddhe viusiMyapAhuDe / tao dusanappA paM0 taM0-duTTe mUDhe cuggAhite, tao susannappA paM0 taM0 aduTTe amUDhe avuggAhite / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-3,- uddezakaH-4 181 vR. 'tao' ityAdisugamaM, navaraMnavAcanIyAH-sUtraMna pAThanIyAH, ataevArthamapyazrAvaNIyAH, sUtrAdarzasya gurutvAt, tatrAvinItaH sUtrArthadAturvandanAdivinayarahitaH, tadvAcane hi doSaH, yata uktm||1|| "iharahavi tAva thabmai avinIo laMbhio kimu sueNaM? / mA naTTho nAsihiIkhae vakhArovasego u gojUhassa paDAgAsayaM palAyassa baddhai ya vegaM / dosoe yasamaNaM na hoi na niyANatullaMca" // 3 // "vinayAhIyA vijA dei phalaM iha pare ya loyaMmi / na phalaMta'vinayagahiyA sassANiva toyahINAI "iti, tathA vikRtipratibaddho-ghRtAdirasavizeSagRddhaH anupadhAnakArItibhAvaH, ihApi doSa eva, ydaah||1|| "atavo na hoi jogo na yaphalae icchiyaM phalaM vinA / avi phalati viulamaguNaM sAhaNahINA jahA vijA" iti, avyavasitam-anupazAnataM prAbhRtamiva prAbhRtaM narakapAlakauzalikaM paramakrodho yasya so'vyavasitaprAbhRtaH, uktNc||1|| "appevi pAramANiM avarAhe vayai khaamiyNtNc| bahuso udIrayaMto aviosiyapAhuDo sa khalu" iti, 'pAramANi' paramakrodhasamudghAtaM vrajatIti bhAvaHsa etasya vAcane ihalokatastyAgo'sya preraNAyAMkalahanAtprAntadevatAchalanAcca, paralokato'pi tyAgaH, tatrazrutasya dattasya niSphalatvAt, USarakSiptabIjavaditi, Aha c||1|| "duviho u pariccAo iha coyaNa kalaha 1 devayAchalaNa 2 / paralogaMmiaaphalaM khittaMpi va Usare bIyaM" iti, etadviparyayasUtraM sugamaM / zrutadAnasyAyogyA uktAH, idAnIM samyakatvasyApyayogyAnAha'tao' ityAdi kaNThyaM, kintu duHkhena-kRcchreNa saMjJApyante-prajJApyante bodhyanta iti duHsaMjJApyAH, tatra duSTo-dviSTaH sattvaMprajJApakaMvA prati, sacAprajJApanIyo, dveSeNopadezApratipatteH, evaM mUDho-guNadoSAnabhijJaH, vyudgrAhitaH-kuprajJApakaDhIkRtaviparyAsaH, so'pyupadezaM na pratipadyate, uktaMca // 1 // "puvvaM kuggahiyA keI, bAlA pNddiymaanino| necchaMti kAraNaM souM, dIvajAe jahA nare" iti, eteSAMvarUpaMkalpAtkathAkozAcAvaseyamiti etadviparyastAnsusaMjJApyatayA''ha'tao' ityAdi, sphuTamiti, uktAH prajJApanArhAH puruSAH, adhunA tatprajJApanIyavastUni tristhAna. kAvatArINyAha mU. (218) tato maMDaliyA pabbatA paM0 taM0-mAnusuttare kuMDalavare ruagvre| pR. 'tao maMDalie'tyAdi, maNDalaM-cakravAlaM tadasti yeSAM te maNDalikA:-prAkAravalayavadavasthitA mAnuSebhyo mAnuSakSetrAdvottara:-paratovartI mAnuSottara iti, tatsvarUpaM cedam // 1 // "pukkharavaradIvaSTaM parikhivai mAnusuttaro selo| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sthAnAGgasUtram 3/4/218 pAyArasarisarUvo vibhayaMtomANusaM loga // 2 // sattarasa egavIsAijoyaNasayAi so smuvviddho| cattAriyatIsAiM mUle kosaM ca ogADho // 3 // dasa bAvIsAi ahe vicchinno hoi joynnsyaaiN| satta ya tevIsAiM vicchinno hoimajhaMmi // 4 // cattAriya cauvIse vitthAro hoi uvari selss| ahAijje dIve doya samudde anuparIi iti / // 5 // (tathA-) jaMbUddIvo dhAyai pukkharadIvoya vaarunnivroy| khIravaro'viya dIvo ghayavaradIvo yakhoyavaro naMdIsaroya aruNo aruNovAo ya kuMDalavaro y| taha saMkha ruaga muavara kusa kuMcavaro tao dIvo" iti kramApekSayA ekAdaze kuNDalavarAkhye dvIpe prAkArakuNDalAkRtiH kuNDalavara iti, tadrUpamidam "kuMDalavarassa majjhe naguttamo hoti kuNDalo selo ! pAgArasarisarUvo vibhayaMto kuNDalaM dIvaM // 2 // bAyAlIsasahasse uvviddho kuMDalo havai selo / egaMceva sahassaM dharaNiyalamahe samogADho // 3 // dasa ceva joyaNasae bAvIse vitthaDoya mUlaMmi / satteva joyaNasae bAvIse vitthaDo majjhe cattArijoyaNasaecauvIse vitthaDousiharatale"tti, tathA trayodaze rucakavarAkhyedvIpe kuNDalAkRtI rucaka iti, etasya tvidaM svruupN||1|| rUyagavarassa u majjhe naguttamo hoti pavvao ruago| pAgArasarisarUvo ruagaM dIvaM vimayamANo ruyagassa u usseho caurAsItiM bhave shssaaii| egaMceva sahassaM dharaNiyalamahe samogADho // 3 // dasa ceva sahassA khalu bAvIsA joyaNANa boddhavvA / mUlaMmiu vikkhaMbho sAhIo ruyagaselassa" tathAmadhyavistAra'syasaptasahasrANidvAviMzatyadhikAni, zirovistArastucatvArisahasrANi caturviMzatyadhikAnIti / mAnuSottarAdayo mahAnta uktA iti mahadadhikArAdatimahata Aha mU. (219) tato mahatimahAlayA paM0 taM0-jaMbuddIve maMdare maMdaresu sayaMmabhuramaNe samudde samuddesu baMbhaloe kappe kppesu| vR. 'taomahaI tyAdi vyaktaM, kevalamatimahAntazcateAlayAzca-AzrayAH atimahAlayA mahAntazca te'timahAlayAzcetimahAtimahAlayAH,athavAlaya ityetasya svArthikatvAtmahAtimahAnta ityarthaH, dviruccAraNaMcamahacchabdasyamandarAdInAMsarvagurutvakhyApanArtham, avyutpannovA'yamatimahadarthe vartata iti, bhaMdaresuttimeruNAMmadhye jambUdvIpakasya sAtirekalakSayojanapramANatvAccheSANAMcaturNA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 sthAnaM-3, - uddezakaH-4 sAtirekapaJcAzItiyojanasahanapramANatvAditi, svayaMmbhUramaNo mahAn sumerorArabhyatasya zeSasarvadvIpasamudrebhyaH samadhikapramANatvAt, teSAMtasya cakrameNa kiJcinyUnAdhikarajjupAdapramANavAditi, brahmalokastu mahAn, tapadeze paJcarajjupramANatvAt lokavistarasya, tatpramANatayAM ca vivkssittvaatbrhmloksyeti|anntrNbrhmlokklp uktaiti kalpazabdasAdhAt kalpasthiti tridhA''ha mU. (220) tividhA kappaThitI paM0, taM-sAmAiyakappaThitI chedovaTThAvaNiyakappAhitI nivisamANakappaTTitI 3, ahavA tivihA kappaTTitI paM0 taM0-niviTThakappadvitI jiNakappaThitI therakappaThitI 3 // vR.sUtradvayaM vyaktaM, kevalaM samAni-jJAnAdIni teSAmAyo-lAbhaH samAyaH saeva sAmAyikasaMyamavizeSastasya tadeva vA kalpaH-karaNamAcAraH, ythoktm||1|| "sAmarthya varNanAyAMca, karaNe chedane tathA / aupamye cAdhivAseca, kalpazabdaM vidurbudhAH" iti sAmAyikakalpaH, saca prathamacaramatIrthayoH sAdhUnAmalpakAlaH, chedopasthApanIyasya sadmAvAt, madhyatIrtheSu mahAvideheSu ca yAvatkathikaH, chedopasthApanIyAbhAvAt, tadevaM tasya tatra vA sthitiHmaryAdA sAmAyikakalpasthitiH, sA ca zayyAtarapiNDaparihAre caturyAmapAlane puruSajyeSThatve bRhatparyAyasyetaraNe vandanakadAne ca niyamalakSaNA zuklapramA NopetavastrApekSayA yadacelatvaM tatra 1 tathA AdhAkarmikabhaktAdyagrahaNe 2 rAjapiNDAgrahaNe 2 pratikramaNakaraNe 4 mAsakalpakaraNe 5 paryuSaNakalpakaraNe 6 cAniyamalakSaNA ceti, atroktm||1|| "sijAyarapiMDe yA 1 cAujjAme ya 2 purisajeTTe ya 2 / kiikammassaya karaNe 4 cattAri avaTThiyA kappA // 2 // Acelu 12 kuTTaisiya 2 sapaDikkamaNe ya 3 rAyapiMDe y4| mAsaM 5 pajjosavaNA 6chappeaNavaTThiyA kappA" -ttraacelktvmevm||1|| "duviho hoi acelo asaMtacelo ya saMtaceloya / tatya asaMtehiM jiNA saMtA'celA bhave sesA // 2 // sIsAveDhiyApottaM naiuttaraNaMmi naggayaM beti| junnehi naggiyamhi tura sAliya ! dehi me pottiM junnehiM khaMDiehiM asavvataNuyAuehiM na ya nicchaM / saMtehivi niggaMthA acelayA hoti celehiM" ityAdi, tathA pUrvapayyAryacchedenopasthApanIyam-AropaNIyaM chedopasthApanIyaM, vyaktito mahAvratAropaNamityarthaH, tacca prathamapazcimatIrthayoreveti, zeSA vyutpattistathaiva, tasthitizcoktalakSaNeSveva dazasu sthAnakeSvavazyaMpAlanalakSaNeti, tthaahi||1|| "daMsaThANaThio kappo purimassa ya pacchimassa ya jinassa / eso dhuyarayakappo dasaThANapaiDio hoi" iti, Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 sthAnAkSasUtram 3/4/220 // 2 // // 2 // "Acela kuddesiya 2 siJjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 51 vaya 6 jeTTa7 paDikkamaNe 8mAsaM9 paJjosavaNakappe 10" iti, nirvizamAnAyeparihAravizuddhitapo'nucarantiparihArikA ityarthaH, teSAMkalpe sthitiryathAgrISmazItavarSAkAleSukrameNa tapojaghanyaM caturthaSaSThATamAnimadhyamaMSadhAdIni utkRSTamaSTamAdInIti, pAraNaM cAyAmameva, piNDaiSaNAsaptake cAdyayorabhigraha eva, paJcasu puranekayA bhaktamekayA ca pAnakamityevaMdvayorabhigraha iti, uktNc||1||"baars 1 dasa 2 aTTha 3 dasa 142 chaTTha 3 aDeva 1 chaTTha 2 cauro ya 3 // ukkosamajjhimajahannagA u vAsAsisiragimhe pAraNageAyAmapaMcasugahodosa'bhiggahobhikkhe"ti,nirviSTA -AsovitavikSitacAritrA anuparihArikA ityarthaH tatkalpasthitiyathA pratidinamAyAmamAtraM tapo bhikSA tathaiveti, uktaMca"kapaTThiyAvipaidiNakaretiemevacAyAma "ti, etecanirvizamAnakA nirviSTAzcaparihAravizuddhikA ucyante, teSAM ca navako gaNo bhavati, teca evNvidhaaH||1|| "savve carittavaMto u, desaNe prinitttthiyaa| navapubbiyA jahanneNaM, ukkosA dasapuniyA paMcavihe vavahAre, kappaMmi duvihmiy| dasavihe yapacchitte, savve te pariniTTiyA ityAdi, jinA-gacchanirgatasAdhuvizeSAsteSAM kalpasthitirjinakalpasthitiH, sA caivamjinakalpaM hi pratipadyatejaghanyato'pi navamapUrvasya tRtIyavastuni sati utkRSTAtastu dazasu bhitreSu prathame saMhanane, divyAdhupasarga rogavedanAzcAsau sahate, ekAkyeva bhavati, dazaguNopetasthaNDila evoccArAdijIrNavastrANi ca tyajati, vasatiH sarvopAdhivizuddhAsya, bhikSAcaryA tRtIyapauruSyAM, piNDaiSaNottarAsAMpaJcAnAmekatarava, vihAromAsakalpena, tasyAmeva vIthyAMSaSThadinebhikSATanamiti, evaMprakArA ceyaM 'suyasaMghayaNe' tyAdikA gAthAsamUhAt kalpoktAdavagantavyate, bhaNitaM c||1|| "gacchaMmi ya nimmAyA dhIrA jAhe ya gahiyaparamatthA / aggahi joga abhiggahi, uti jinakappiyacaritaM" agraheAdyayorabhigrahe-paJcAnAMpiNDaSaNAnAMdvayoryoga-dvayormadhye ekatarasyA gRhItaparamArthAH, // 1 // "dhiibaliyA tavasUrA nitI gcchaaitepurissiihaa| balavIriyasaMghayaNA uvasaggasahA abhIruyA" iti, sthavirAH-AcAryAdayo gacchapratibaddhAsteSAM kalpasthitiH sthavirakalpasthitiH, sAca // 1 // "pavajA sikkhAvayamatthagahaNaMca aniyao vaaso| __ niSphattI ya vihAro sAmAyArI liI ceva" ityAdiketi, iha ca sAmAyike sati chedopasthApanIyaM tatra ca parihAravizuddhikabhedarUpaM nirvizamAnakaMtadanantaraMnirviSTakAyikaMtadanantaraMjinakalpaH sthavirakalpovA bhavatIti sAmAyikakalpasthityAdikaH suutryoHkrmopnyaasiti| uktakalpasthitivyatikrAmiNonArakAdizarIriNo bhavantIti taccharIranirUpaNAyAha-- For Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -3, - uddezakaH -4 185 mU. (221) neraiyANaM tato sarIragA paM0 taM0-veubbite teyae kammae, asurakumArANaM tato sarIragA paM0 taM0-evaM ceva, evaM sabvesiM devANaM, puDhavikAiyANaM tato sarIragA paM0 taM0orAlite teyae kammate, evaM vAukAiyavajANaM jAva curidiyaannN| vR. 'neraiyANa mityAdi, daNDakaH kaNThyaH , kintu 'eva sabbadevANaM ti yathA asurANAM trINi zarIrANi evaM nAgakumArAdibhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAm, evaM 'vAukAiyavaJjANaMti, vAyUnAM hi AhArakavarjAni catvAri zarIrANIti tadvarjanameva paJcendriyatirazcAmapi catvAri manuSyANAM tu paJcApIti ta iha na darzitAH / kalpasthitivyatikrAmiNazca pratyanIkA api bhavantIti tAnAha mU. (222) guruM paDucca tato paDinItA paM0 taM0-AyariyapaDinIte uvajjhAyapaDinIte therapaDinIte 1, gatiM paDucha tato paDinIyA paM0 taM0-ihalogapaDinIe paralogapaDinIe duhao logapaDinIe 2, samUhaM paDucca tato paDinItA paM0 taM0-kulapaDinIe gaNapaDinIe saMghapaDinIte 3, anukaMpaM paDucca tato paDinIyA paM0 20-tavassipaDinIe gilANapaDinIe sehapaDinIe 4, bhAvaM paDucca tato paDanItA paM0 taM0-nANapaDinIe saNapaDinIe carittapaDinIe 5, suyaM paDucha tato paDinItA paM0 taM0-suttapaDinIte asthapaDinIte tadubhayapaDinIe 6 / vR. 'guru'mityAdi sUtrANi SaD vyaktAni, kintu gRNAti-abhidhatte tattvamiti gurustaM pratItya-Azritya pratyanIkAH-pratikUlAH, sthaviro jAtyAdibhiH, tatpratyanIkatA caivm||1|| "jaccAIhi avannaM vibhAsai vaTTai nyaaviuvvaae| ahio chiddappehI pagAsavAdI ananulomo' // 2 // ahavAvi vae evaM uvaesaM parassa deti evaM tu| dasavihaveyAvacce kAyavva sayaM na kuvvaMti" iti, gatiH-mAnuSatvAdikA tatrehalokasya-pratyakSasya mAnuSatvalakSaNaparyAyasya pratyanIka indriyArthapratikUlakAritvAt paJcAgnitapasvivadihalokapratyanIkaH, paraloko-janmAntaraMta pratyanIkaH indriyArthatatparo, dvidhAlokapratyanIkIryAdibhirindriyArthasAdhanaparaH, yadvA ihalokapratyanIka ihalokopakAriNAM bhogasAdhanAdInAmupadravakArIhalokapratyanIkaH, evaM jJAnAdInAmupadravakArI paralokapratyanIkaH, ubhayeSAM tu dvidhAlokapratyanIka iti, athavehaloko-manuSyalokaH paralokonArakAdirubhayametadeva dvitayaM, pratyanIkatA tutadvitathaprarUpaNeti, kulaMcAndrAdikaMtatsamUhogaNaH koTikAdistatsamUhaH saGgha iti, pratyanIkatA caiteSAM avarNavAdAdibhiriti, kulAdilakSaNaM cedm||1|| 'ettha kulaM vinneyaM egAyariyassa saMtaI jaau| tiNha kulANa miho puNa sAvekkhANaM gaNo hoi // 2 // savvo'vi nANadaMsaNacaraNaguNavibhUsiyANa smnnaannN| samudAyo puNa saMgho guNasamudAottikAUNaM' anukampAm-upaSTammaMpratItya-Azritya tapasvI-kSapakaH, glAno-rogAdibhirasamarthaH, zaikSaHabhinavapravrajitaH, ete hyanukampanIyA bhavanti, tadakaraNAkAraNAbhyAM ca pratyanIkateti, bhAvaHparyAyaH, sacajIvAjIvagataH, tatrajIvasya prazasto'prazastazca, tatraprazastaH kSAyikAdiH,aprazasto Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 3/4/222 vivakSayaudayikaH, kSAyikAdizca jJAnAdirUpaH, tato bhAvaM jJAnAdi pratItya pratyanIkasteSAM vitathaprarUpaNato dUSaNato vA, yathA 119 11 "pAyayasuttanibaddhaM ko vA jANai paNIya keNeyaM ? / kiM vA caraNeNaM tU dAnena vinA u kiM havai " iti, sUtraM-vyAkhyeyamarthaH- tad vyAkhyAnaM niryuktyAdistadubhayaM dvitayamiti tatpratyanIkatA1|91| "kAyA vayA ya te cciya te ceva pamAya appamAyA ya / 23 mokkhAhigAriyANaM joisajogIhi kiM kajaM ? ityAdidUSaNodmAvanamiti / uktA kalpasthitirgarbhajamanujAnAmeva taccharIraM ca mAtApitRhetukamiti tayostadaGgeSu hetutve vibhAgamAha mU. (223) tato pitiyaMgA paM0 taM0 aTThI aTThibhaMjA kesmNsuromnhe| tao mAuyaMgA paM0 taM0-maMse soNite matthuliMge vR. sUtradvayaM kaNThyaM, kevalaM pituH - janakasyAGgAni avayavAH pitraGgAni prAyaH zukrapariNatirUpANItyarthaH, asthi pratItaM 1 asthimiMjA - asthimadhyarasaH 2 kezAzca zirojAH zmazru cakUrkhaH romANi ca kakSAdijAtAni nakhAzca pratItAH zoNitaM raktaM, mastuliGgaM zeSaM meTaH philphisAdi, kapAlamadhyavartti mejjakamityeke / pUrvoktasthavirakalpasthitipratipannasya viziSTanirjjarAkAraNAnyabhidhAtumAha 186 mU. (224) tihiM ThANehiM samaNe niggaMdhe mahAnijjare mahApaJjavasANe bhavati, taM- kayA NaM ahaM appaM vA bahuyaM vA suyaM ahijissAmi, kayA gaMahamekallavihArapaDimaM uvasaMpaJjittA paM viharissAmi, kayA NaMhamapacchimamAraNaMtitasaMlehaNAjhUsaNAjhUsite bhattapANupaDiyAikkhite pAovagate kAlaM anavakaMkhamANe viharissAmi, evaM sa maNasA sa vayasA sa kAyasA pAgaDemANe niggaMthe mahA- nijjare mahApajjavasANe bhavati / tihiM ThANehiM samaNovAsate mahAnijjare mahApajjavasANe bhavati, taM0-kayA NamahamappaM vA bahuyaM vA pariggahaM paricaissAmi 1 kayA NaM ahaM muMDe bhavittA AhagArAto anagAritaM pavvaissAmi 2 kayA NaM ahaM apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNAjhUsite bhattapANa- paDiyAtikkhate pAovagate kAlaM anavakaMkhamANe viharissAmi 3, evaM sa maNasA sa vayasA sa kAyasA pAgaDemANe samaNovAsate mahAnijare mahApajavasANe bhavati / ghR. 'tihI' tyAdi sugamaM, navaraM mahatI nirjarA-karmmakSapaNA yasya sa tathA mahat-prazastamAtyantikaM vA paryavasAnaM paryantaM samAdhimaraNato'punarmaraNato vA jIvitasya yasya sa tathA, atyantaM zubhAzayatvAditi, evaM samaNasa' tti evamuktalakSaNaM trayaM sa iti sAdhuH 'maNasa' tti manasA hrasvatvaM prAkRtatvAt, evaM sa vayasatti vacasA sa 'kAyasa' tti kAyenetyarthaH, sakArAgamaH prAkRtatvAdeva, tribhirapi karaNairityarthaH, athavA svamanasetyAdi, pradhArayan-paryAlocayan kvacittu pAgaDemANetti pAThastatra prakaTayan vyaktIkurvannityarthaH / yathA zramaNasya tathA zramaNopAsakasyApi trINi nirjarAdikAraNAnIti darzayannAha - 'tihI' tyAdi, kaNThyaM / anantaraM karmmanirjaroktA, sA ca pudgalapariNAmavizeSarUpetipudgalapariNAma- vizeSamabhidhAtumAha- sU. ( 225) tivihe poggalapaDighAte, paM0 taM0- paramANupoggale paramANupoggalaM pappa Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 3 - uddezakaH -4 * 187 pasihannijjA lukkhattAte vA paDihannijA logaMte vA paDihannijjA vR. 'tivihe ' ityAdi, pudgalAnAm aNvAdInAM pratighAto- gatiskhalanaM pudgalapratighAtaH, paramANuzcAsau pudgalazca paramANupudgalaH sa tadantaraM prApya pratihanyeta - gateH pratighAtamApadyeta, rUkSatayA vA tathAvidhapariNAmAntarAt gatitaH pratihanyeta, lokAnte vA, parato dhamrmAstikAyAbhAvAditi / pudgalapratighAtaM ca sacakSureva jAnAtIti tannirUpaNAyAha mU. (226) tivihe cakkhU paM0 taM0- egacakkhU bikakkhU ticakkhU, chaumatye NaM maNusse egacakkhU deve bicakkhU tahArUve samaNe vA mAhaNe vA uppannanANadaMsaNadhare se NaM ticakkhUtti vattavvaM sitA vR. 'tivihe ' ityAdi, prAyaH kaNThyaM, cakSuH- locanaM tad dravyato'kSi bhAvato jJAnaM tadyasyAsti sa tadyogAccakSureva, cakSuSmAnityarthaH, sa ca trividhaH cakSuH saGkhyAbhedAt, tatraikaM cakSurasyetyekacakSurevamitarAvapi, chAdayatIti chadma-jJAnAvaraNAdi tatra tiSThatIti chadmasthaH, sa ca yadyapyanutpannakevalajJAnaH sarva evocyate tathApIhAtizayavat zrutajJAnAdivarjito vivakSita iti ekacakSuH cakSurindriyApekSayA, devo dvicakSuH cakSurindriyAvadhibhyAm, utpannamAvaraNakSayopazamena jJAnaM cazrutAvadhirUpaM darzanaM ca avadhidarzanarUpaM yo dhArayati-vahati sa tathA ya evaMbhUtaH sa tricakSuH, cakSurindriyaparamazrutAvadhibhiriti vaktavyaM syAt, sa hi sAkSAdivAvalokayati heyopAdeyAni samasta vastUni, kevalI tviha na vyAkhyAtaH, kevalajJAnadarzanalakSaNacakSurdvayakalpanAsambhave'pi cakSurindriyalakSaNacakSuSa upayogAbhAvenAsatkalpatayA tasya cakSustrayaM na vidyata itikRtveti, dravyendriyApekSayA tu so'pi na virudhyata iti / cakSuSmAnanantaramuktaH, tasya cAbhisamAgamo bhavatIti taM digbhedena vibhajayannAha mU. (227) tividhe abhisamAgame paM0 taM0-uDDuM ahaM tiriyaM, jayA NaM tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA atisese nANadaMsaNe samuppajjati se NaM tappaDhamatAte uDDamamisameti tato tiritaM tato pacchA ahe, ahologe NaM durabhigame pannatte samaNAuso ! 'tivihe' ityAdi, abhItyarthAbhimukhyena na tu viparyAsarUpatayA samiti-samyak na saMzayatayA tathA A-maryAdayA gamanamabhisamAgamo vastuparicchedaH / ihaiva jJAnabhedamAha- 'jayA Na 'mityAdi, 'aisesa' tti zeSANi chadmasthajJAnAnAnyatikrAntamatizeSaM jJAnadarzanaM tacca paramAvadhirUpamiti sambhAvyate, kevalasya na krameNopayogo yena tatprathamatayetyAdi sUtramanavadyaM syAditi, tasya-jJAnAderutpAdasya prathamatA tatprathamatA tasyAM 'uhaMti' Urdhvalokamabhisameti samavagacchati jAnAti tatastiryagiti - tiryaglokaM tatastRtIye sthAne'dha ityadholokamabhisameti, evaM ca sAmarthyAt prAptamadholoko durabhigamaH, krameNa paryantAdhigamyatvAditi, he zramaNAyuSmanniti ziSyAmantraNamiti / anantaramabhisamAgama uktaH, sa ca jJAnaM taccaddhirihaiva vakSyamANatvAditi RddhisAdharmyAt tabhedAnAha mU. (228) tividhA iSDDI paM0 taM0-deviDDI rAiDDI gaNiDDI 1, devihativihA paM0 taM0-vimANiDDI viguvvaNiDDI pariyAraNiDDI 2, ahavA deviDDI tivihA paM0 taM0-sacittA acittA mIsitA 3, Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 sthAnAmasUtram 3/4/228 rAiTTI tividhApaM0 taM0 ranoatiyANiSTIrano nijANivIranobalavAhaNa-kosakoDAgAriDI 4, ahavA rAtihI tivihA paM0 taM0-sacittA acittA mIsitA 5, gaNivI tivihA paM0 saM0nANiDDI daMsaNiDDI carittiDDI, ahavA gaNiSTI tivihA paM0 20-sacittA acittA mIsiyA 8, / vR. 'tivihA iddI' ityAdi, sUtrANi sapta sugamAni, navaraM devasya-indrAdeRddhiH aizvarya devaddhirevaM rAjJaH-cakravatyadigaNino-gaNAdhipaterAcAryasyeti 1 / vimAnAnAM vimAnalakSaNA vA RddhiH-samRddhiH, dvAtriMzallakSAdikaM bAhulyaM mahattvaM ratnAdiramaNIyatvaM ceti vimAnarddhiH, bhavati ca dvAtriMzallakSAdikaM saudharmAdiSu vimAnabAhulyam, ythoktm||1|| "battIsa aTThavIsA bArasa aTTha cauro syshssaa| AreNa baMbhalogA vimANasaMkhA bhave esA // 2 // paMcAsa catta chacceva sahassA lNtsukkshsaare| sayacaura ANayapANaesu tinAraNacuyae // 3 // ekkArasuttara heDimesu sattuttaraMca mjjhime| sayamegaMuvarimaepaMceva anuttaravimANA" iti, upalakSaNaMcaitat bhavananagarANAmiti, vaikriyakaraNalakSaNARddhikriyAddhaH,vaikriyazarIrairhi jambUdvIpadvayamasaGkhyAtAn vA dvIpasamudrAn pUrayantIti, uktaM ca bhagavatyAm-"camare NaM bhaMte ! kemahiDDie jAva kevatiyaM ca NaM pabhU viuvittae?, goyamA ! camare NaM jAva pabhUNaM kevalakappaM jaMbuddIvaMdIvaMbahUhiM asurakumArehiM devehiya devIhiyaAinnaMjAva karettae, aduttaraMcaNaMgoyamA! pabhU camare jAva tiriyamasaMkhene dIvasamudde bahUhiM asurakumArehiM Ainne jAva karittae, esa NaM goyamA ! camarassa 3 ayameyArave visayamette buie, no ceva NaM saMpattIe viuvvisu 3, evaM sakke'vi do kevalakappe jaMbuddIve dIve jAva Ainne kareja"tti, paricAraNA-kAmAsevA tadaddhiHanyAndevAnanyasatkA devIH svakIyAdevIrabhiyujyAtmAnaM ca vikRtya paricArayatItyevamuktalakSaNeti 2 / sacittA-svazarIrAgramahiSyAdisacetanavastusampat acetanA-vastrAbharaNAdiviSayA mishraa0-alngkRtdevyaadiruupaa3|atiyaanN nagarapravezaH, tatra Rddhi-toraNahaTTazobhAjanasamma dilazraNA niryAna-nagarAnnirgamaH tatra RddhiH-hastikalpanasAmantararivArAdikA balaM-caturaGgaM vAhanAni-vegasarAdIni kozo-bhANDAgAraM koSThA-dhAnyabhAjanAni teSAmagAraM-gehaM koSThAgAraM dhAnyagRhamityarthaH teSAM tAnyeva vA RddhiryA sA tathA 4 / sacittAdikA pUrvavabhAvanIyeti 5 / jJAnaddhirviziSTaznutasampata, darzanarddhi:-pravacaneniHzaGkitAditvaM pravacanaprabhAvakazAstrasampadvAcAritrarddhiniraticAratAsacittA ziSyAdikAacittAvastrAdikA mizrA tthaiveti7|ihc vikurvaNAdiRddhayo'nyeSAmapi bhavanti, kevalaM devAdInAM vizeSavatyastA iti teSAmevoktA iti / RddhisadmAve ca gauravaM bhavatIti taddedAnAha mU. (229) tato gAravA paM0 20-iTIgArave rasagArave saataagaarve| vR. 'taogArave tyAdivyaktaM, paraMgurorbhAvaHkarmavetigauravaM, tacca dvedhA-dravyatovajrAderbhAvato'bhimAnalobhalakSaNAzubhabhAvavata AtmanaH, tatra bhAvagauravaM tridhA, tatra RdhdhyA-narendrAdipUjAlakSaNayA AcAryatvAdilakSaNayAvA abhimAnAdidvAreNagauravaM RddhigauravaM, RddhiprApyabhimA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3, uddezaka: -4 189 nAprAptaprArthanAdvAreNAtmano'zubhabhAvo bhAvagauravamityarthaH evamanyatrApi, navaraM raso- rasanendriyArtho madhurAdiH sAtaM sukhamiti, athavA RddhayAdiSu gauravamAdara iti / anantaraM cAritrarddhiruktA, cAritraM ca karaNamiti tadbhedAnAha mU. (230) tividhe karaNe paM0 dhammiai karaNe adhammie karaNe dhammitAdhammie karaNe vR. 'tivihe' ityAdi, kRtiH karaNamanuSThAnaM tacca dhArmmikAdisvAmibhedena trividhaM tatra dhArmikasya-saMyamasyedaM dhArmikamevamitare, navaramadhArmikaH asaMyatastRtIyo dezasaMyataH, athavA dharme bhavaM dharmmo vA prayojanamasyeti dhArmikaM viparyastamitarat evaM tRtIyamapIti / dhArmikakaraNamanantaramuktaM tacca dharma eveti tadbhedAnAha mU. (231) tivihe bhagavatA dhamme paM0 taM0-suadhijjhite sujjhAtite sutavassite, jayA suadhijjhitaM bhavati tadA sujjhAtiyaM bhavati jayA sujjhAtiyaM bhavati tadA sutavassiyaM bhavati, se suadhijjhite sujjhAkatite sutavasaste sutakkhAte NaM bhagavatA dhamme pannette / vR. 'tivihe ityAdi spaSTaM, kevalaM bhagavatA mahAvIreNetyevaM jagAda sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratIti, suSThu-kAlavinayAdyArAdhanenAdhItaM gurusakAzAt sUtrataH paThitaM svadhItaM, tathA suSThu vidhinA tata eva vyAkhyAnenArthataH zrutvA dhyAtam - anuprekSitaM zrutamiti gamyaM sudhyAtam anuprekSaNA'bhAve tattvAnavagamenAdhyayanazravaNayoH prAyo 'kRtArthatvAditi, anena bhedadvayena zrutadharmma uktaH, tathA suSThu - ihalokAdyAzaMsArahitatvena tapasthitaM tapasyAnuSThAnaM, sutapasthitamiti ca cAritradharmma ukta iti, trayANAmapyeSAmuttarottarato'vinAbhAvaM darzayati- 'jayA' ityAdi vyaktaM, paraM nirdoSAdhyayanaM vinA zrutArthApratIteH sudhyAtaM na bhavati tadabhAve jJAnavikalatayA sutapasthitaM na bhavatIti bhAvaH, yadetat-svadhItAditrayaM bhagavatA varddhamAnasvAminA dharmmaH prajJaptaH 'se' tti sa svAkhyAtaH suSchUktaH samyagjJAnakriyArUpatvAt, tayozcaikAntikAtyantikasukhAvandhyopAyatvena nirupacaritadharmmatvAt, sugatidhAraNAddhi dharmma iti uktaM ca // 1 // "nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tiNspi samAoge mokkho jinasAsaNe bhaNio " iti, Namiti vAkyAlaGkAre / sutapasthitamiti cAritramuktaM tacca prANAtipAtAdivinivRttisvarUpamiti tasyA bhedAnAha mU. (232) tividhA vAvattI paM0 taM0-jANU ajANU vitimicchA, evamajjhobavajaNA pariyAvajraNA / vR. 'tivihe 'tyAdi, vyAvarttanaM vyAvRttiH, kuto'pi hiMsAdyavadhernivRttirityarthaH, sA ca yA jJasya-hiMsAderhetusvarUpaphalaviduSojJAnapUrvikA vyAvRttiH, sA tadabhedAt jANutti gaditA, yAttvajJasyAjJAnAt sA ajANU ityabhihitA, yA tu vicikitsAtaH saMzayAt sA nimittnimittinorbhedaadvicikitsetybhihitaa| vyAvRttirityanenAnantaraM cAritramuktaM tadvipakSazcAzubhAdhyavasAyAnuSThAne iti tayoradhunA bhedAnatidezata Aha- 'evamityAdi sUtre, 'evaM' miti vyAvRttiriva tridhA 'ajjhovavajraNa'tti adhyupapAdanaM kvacidindriyArthe adhyupapattirabhiSvaGga ityarthaH tatra jAnato viSayajanyamanarthaM yA tatrAdhyupapattiH sA jANU yA tvajAnataH sA ajANU yA tu saMzayavataH sA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 sthAnA sUtram 3/4/232 vicikitseti, pariyAvajaNa'ttiparyApadanaMparyApattirAsevetiyAvat, saa'pyevmeveti| 'jANu'tti jJaH, saca jJAnAtsyAdityuktaM, jJAnaMcAtIndriyArtheSu prAyaH zAstrAditi zAstrabhedena tavdAnAha mU. (233) tividhe aMte paMtaM0-logaMte veyaMte smyNte| vR. 'tivihe aMte ityAdi, amanamadhigamanamantaH-paricchedaH, tatra loko-lokazAstraM tatkRtatvAt tadadhyeyatvAccArthazAstrAdiH tasmAdanto-nirNayastasya vA paramarahasyaM paryanto veti lokAntaH,evamitarAvapi, navaraMvedA RgAdayaH4samayAjainAdisiddhAntA iti|anntrNsmyaant uktaH,samayazcajinakevalyarhacchabdavAcyairuktaH samyagbhavatItijinAdizabdavAcyabhedAnabhidhAtuM trisUtrImAha mU. (234) tato jinA paM0 -ohinANajine maNapaJjavanANajine kevalanANajine 1, tato kevalI paM0 20-ohinANakevalImaNapajavanANakevalI kevalanANakevalI 2, tao arahA, paM0 20-ohinANaarahAmaNapaJjavanANaarahA kevalanANaarahA 3 'tao jiNe'tyAdi, sugamA, navaraM rAgadveSamohAn jayantIti jinA:- sarvajJAH, uktNc||1|| "rAgo dveSastathA moho, jito yena jino hysau| astrIzastrAkSamAlatvAdahannevAnumIyate" iti, tathA jinA iva ye vartante nizcayapratyakSajJAnatayA te'pi jinAstatrAvadhijJAnapradhAno jino'vadhijinaH evamitarAvapi, navaramAdyAvupacarittAvitaro nirupacAraH, upacArakAraNaM tu pratyakSajJAnitvamiti, kevalam-ekamanantaM pUrNa vA jJAnAdi yeSAmasti te kevalinaH, uktaMca. // 1 // "kasiNaM kevalakappaM logaM jANaMti taha ya paasNti| kevalacarittAnANI tamhA te kevalI hoti" iti, ihApijinavavyAkhyA, arhanti devAdikRtAM pUjAmityarhantaH, athavA nAsti rahaH-pracchannaM kizcidapi yeSAM pratyakSajJAnitvAttearahasaH, zeSaM prAgvat / ete ca salezyA api bhavantIti lezyAprakaraNa-mAha mU. (235) tato lesAo dubbhigaMdhAo paM0 taM0-kaNhalesA nIlalesA kAulesA 1, tao lesAo sunbhigaMdhAto paM0 taM0-teU0 pamha0 sukkalesAra evaMdoggatigAmiNIo 3 sogatigAmiNIo 4 saMkiliTThAo 5 asaMkiliTThAo 6 amaNunAo7 maNunAo 8 avisuddhAo 9 visuddhAo 10 appasatthAo 11 pasatthAo 12 sItalukkhAo 13 niddhaNhAo 14 vR. 'tao'ityAdi sugama, navaraM 'dubmigaMdhAo'tti durabhigandhA durgandhAH, durabhigandhakatvaM ca tAsAM pudgalAtmakatvAta, pudgalAnAMca gandhAdInAM avazyaMbhAvAdIti, Aha c||1|| "jaha gomaDassa gaMdho suNagamaDassa vjhaaahimddss| ettovi anaMtaguNo lesANaM appasatthANaM" iti, nAmAnusArIcAsAMvarNaH, kapotavarNAlezyAkapotalezyA, dhUmravarNatyarthaH, submigaMdhAo'ti surabhigandhayaH, Aha c||1|| "jaha surabhikusumagadho gaMdho vAsANa pissmaannaannN| etovi anaMtaguNo pasatyalesANa tiNDaMpi" iti, tejo-vahnistadvarNAlezyAlehitavarNetyarthaH, tejolezyeti, padmagarbhavarNA lezyA pItavarNetyarthaH Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezakaH -4 44 padmalezyA, zuklA pratItA, evaMkaraNAtprathamasUtravat / 'tao' ityAdyabhilApena zeSasUtrANyadhyeyAnIti, tatra durgatiM narakatiryagrUpAMgamayanti prANinamiti durgatigAminyaH, sugatiH- manuSyadevagatirUpA, saGkliSTAH saGkleizahetutvAditi, viparyayaH sarvatra sujJAnaH, amanojJAH " amanojJarasopetapudgalamayatvAt, avizuddhA varNataH, aprazastAH- azreyasyo'nAdeyA ityarthaH, zItarUkSAH sparzataH AdyAH, dvitIyAstu snigdhoSNAH sparzata eveti / anantaraMlezyA uktA, adhunA tadvizeSitamaraNanirUpaNAyAha mU. (236) tivihe maraNe paM0 taM0- bAlamaraNe paMDiyamaraNe bAlapaMDiyabharaNe, bAlamaraNe tivihe paM0 taM0-Thitalese saMkiliTThalese pajjavajAtalese, paMDiyamaraNe tivihe paM0 taM0-Thitalese asaMkiliTTalese pajjavajAtalese 3, bAlapaMDitamaraNe tividhe paM0 taM0-Thitalesse asaMkiliTThalese apajavajAtalese 4 191 tathA bR. 'tivihe' ityAdi sUtracatuSTayaM, bAlaH- ajJastadvad yo varttate viratisAdhakavivekavikalatvAt sa bAlaH-asaMyatastasya maraNaM bAlamaraNam, evamitare, kevalaM - paDidhAtorgatyarthatvena jJAnArthatvAdviratiphalena phalavadvijJAnasaMyuktatvAt paNDito buddhatattvaH saMyata ityarthaH, aviratatvena bAlatvAdviratatvena ca paNDitatvAd bAlapaNDitaH saMyatAsaMyata iti, sthitA - avasthitA avizudhyantyasaGkilazyamAnA ca lezyA kRSNAdiryasmin tatsthitalezyaH, saGkilaSTA - saGkilazyamAnA saGkasalezamAgacchantItyarthaH, sA lezyA yasmiMstattathA, tathA paryavA: pArizeSyAdvazuddhivizeSAH pratisamayaM jAtA yasyAM sA tathA, vizuddhA varddhamAnetyarthaH, sA lezyA yasmiMstattatheti, atra prathamaM kRSNAdilezyaH san yadA kRSNAdilezyeSveva nArakAdiSUtpadyate tadA prathamaM bhavati, yadA tu nIlAdilezyaH san kRSNAdilezyeSUtpadyate tadA dvitIyaM, yadA punaH kRSNalezyAdiH san nIlakApotale zyeSUtpadyate tadA tRtIyam, uktaM cAntyadvayasaMvAdi bhagavatyAm yaduta "se nUnaM bhaMte ! kaNhalese nIlalese jAva sukkalese bhavittA kAulesesu neraiesu uvavajjai ? haMtA, goyamA, se keNadveNaM bhaMte! evaM vucchai ?, goyamA ! lesAThANesu saMkilissamANesu vA visujjhamANesu vA kAulesaM pariNamai 2 kAulesesu neraiesu uvavajjai "tti, etadanusAreNottarasUtrayorapi sthitalezyAdivibhAgo neya iti / paNDitamaraNe saGklizyamAnatA lezyAyA nAsti saMyatatvAdevetyayaM bAlamaraNAdvizeSaH, bAlapaNDitamaraNe tu saGklizyamAnatA vizuddhamAnatA ca lezyAyA nAsti, mizratvAdevetyayaM vizeSa iti / evaM ca paNDitamaraNaM vastuto dvividhameva, saGklizyamAnalezyAniSedhe avasthitavarddhamAnalezyatvAt tasya, trividhatvaM tu vyapadezamAtrAdeva, bAlapaNDitamaraNaM tvekavidhameva, saGklizyamAnaparyavajAtalezyAniSedhe avasthitalezyAtvAt tasyeti, traividhyaM tvasyetaravyAvRttito vyapadezatrayapravRtteriti / maraNamanantaramuktaM, mRtasya tu janmAntare yathAvidhasya yadvastutrayaM yasmai sampadyate tasya tattasmai darzayitumAha mU. (237) tato ThANA avyavasitassa ahitAte asubhAte akhamAte anissesA anAnugAmiyattAte bhavati, taM0-se NaM muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavva tite niggaMthe pAvayaNe saMkite kaMkhite vitigicchite bhedasamAvatre kalusasamAvatre niggaMdhaM pAvayaNaM no saddahati no pattiyati no roeti taM parissahA abhijuMjiya 2 abhibhavaMti, no se parissahe abhijuMjiya 2 abhibhavai 9, Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 sthAnAma sUtram 3/4/237 seNaM muMDe bhavittA agArAto anagAritaMpavvatite paMcahiM mahabbaehiM saMkite jAva kalusasamAvane paMca mahavvatAIno saddahati jAva no se parissahe abhijuMjiya 2 abhibhavati, seNaM muMDe bhavittA agArAto anagAriyaMpavvatite chahiM jIvanikAehiMjAva abhibhavai3 / tato ThANA vavasiyassa hitAte jAva AnugAmitattAte bhavaMti, taM0 - seNaM muMDe bhavittA agArAto aNagAriyaMpavvatiteniggaMthe pAvayaNe nissaMkite nikkaMkhitejAva no kalusasamAvanne niggathaM pAvayaNaM saddahati pattiyati roteti se parissahe abhimuMjiya ra abhibhavati, no taMparissahAabhijuMjiyara abhibhavaMti, seNaMbhuMDe bhavittAagArAtoanagAriyaMpavvatitesamANepaMcahi mahabbaehi nissaMkie nikaMkhie jAva parissahe abhimuMjiya 2 abhibhavai, no taM parissahA abhijuMjiya 2 abhibhavaMti 2, se gaMbhuMDe bhavittA agArAoanagAriyaMpavvaie chahiMjIvanikAehiM nissaMkite jAva parissahe abhijuMjiya 2 abhibhavati, notaM parissahA abhijujia 2 abhibhavaMti 3/ vR. 'tao ThANe'tyAdi, trINi sthAnAni-pravacanamahAvratajIvanikAyalakSaNAni avyavasitasya-anizcayavato'parAkramavato vA'hitAya-apathyAyAsukhAya-duHkhAya akSamAyaasaGgatatvAya aniHzreyasAya-amokSAyAnugAmikatvAya-azubhAnubandhAya bhavanti, seNaM tiyasya trINi sthAnAnyahitAditvAya bhavanti sa zaGkito-dezataH sarvato vA saMzayavAn, kAzitastathaiva matAntarasyApi sAdhutvena mantA vicikitsitaH-phalaM prati zaGkopetaH ata eva bhedasamApannodvaidhIbhAvamApanaH-evamidaM na caivamitimatikaH kaluSasamApanno-naitadevamitipratipattikaH, tatazca nirgranthAnAmidaM nairgranthaM prazastaM pragahataMprathamaMvA vacanamitipravacanam-AgamodIrghatvaM prAkRtatvAt, nazraddhattesAmAnyatonapratyeti-naprItiviSayIkarotinarocayati-nacikIrSAviSayIkaroti 'ta'miti ya evaMbhUtastaM pravrajitAbhAsaM parisahyanta iti parISahAH- dAdayaH abhiyujya 2-sambandhamupagatya pratispardha vAabhibhavanti-nyakkurvantIti, zeSaM sugamam / uktaviparyayasUtraM prAgvat, kintu hitam-adoSakaramiha paratra cAtmanaH pareSAM ca pathyAnabhojanavat, sukham-AnandastRSitasya zItalajalapAna iva kSamam-ucitaM tathAvidhavyAdhivyAghAtakauSadhApAnamivaniHzreyasaM-nizcitaM zreyaH-prazasyaMbhAvataH paJcanamaskArakaraNamivaanugAmikamanugamanazIlaM mAsvaradravyajanitacchAyeveti / ayaM caivaMvidhaH sAdhurihaiva pRthivyAM bhavatItyarthena sambandhena pRthivIsvarUpamAha mU. (238) egamegA NaM puDhavI tihiM valaehiM savao samaMtA saMparikkhittA, taM0ghanodadhivalaeNaM ghanavAtavalaeNaM tanuvAyavalateNaM 1. egamege'tyAdi, ekaikA pRthvI ratnapramAdikAsarvataH, kimuktaM bhavati?-samantAdathavA dikSu vidikSucetyarthaH 'samparikSiptA' veSTitA AbhyantaraMghanodadhivalayaMtataHkrameNetare, tatraghanaHstyAno himazilAvat udadhiHjalanicayaH sa cAsau saceti ghanodadhiH sa eva valayamiva valayaMkaTakaMghanodadhivalayaM tena, evamitareapi, navaraMghanazcAsauvAtazcatathAvidhapariNAmopetoghanavAtaH, evaMtanuvAto'pi tathAvidhapariNAma eveti, mavantyatra gaathaa:||1|| "navi aphusaMti alogaM causupi disAsu sncpuddhviio| saMgahiyA valaehiM vikkhaMbhaMtesi vocchAmi Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-3, -uddezakaH-4 // 2 // chacceva 1 addhapaMcama 2 joyaNa saddhaM ca 3 hoi rynnaae| udahI 1 ghana 2 tanuvAyA 3 jAhAsaMkheNa niddiTThA // 3 // . tibhAgo 1 gAuyaMcevara tibhAgo gAuyassaya 3 / Aidhuve pakkhevo aho aho jAva sattamiaM" iti, etAsu ca pRthivISu nArakA eva utpadyanta iti tadutpattividhimabhidhAtumAha-- mU. (239) neraiyA NaM ukkoseNaM tisamatiteNaM viggaheNaM uvavajaMti, egidiyavajaMjAva vaimaanniyaannN| vR. 'neraiyANa'mityAdi, trayaH samayAstrirasamayaM tadyatrAstisa trisamayikastena vigraheNavakragamanena, 'ukkoseNaM ti trasAnAM hi trasanADyantarutpAdAt vakradvayaM bhavati, tatra ca traya eva samayAH, tathAhi-Agneyadizo naiRtadizamekena samayaina gacchati, tato dvitIyena samazreNyA'dhastatastRtIyena vAyavyadizi samazreNyaiveti, trasAnAmeva trasotpattAvevaMvidhautkarSaNa vigraha ityAha-egediye tyAdi, ekendriyAstvekenadriyeSupaJcasAmayikenApyutpadyante, yataste bahistAt trasanADIto bahirapyutpadyante, tthaahi||1|| "vidisAu disaM paDhame bIe paisarai loynaaddiie| _ taie uppiM dhAvai cautthae nIe bAhiM tu paMcamae vidisIe gaMtuM uppajae u egidi"tti sambhava evAyaM, bhavati tu catuHsAmayika eva, bhagavatyAMtathoktatvAditi, tathAhi-"apajattagasuhumapuDhavikAieNaMbhaMte! ahelogakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA je bhavie uddaloyakhettanAlIe bAhirille khette apajjattasahamapadavikAiyattAe uvavaJjittae se NaM bhaMte! katisamaieNaM viggaheNaM uvavajetA?, go0! tisamaieNavA causamaieNa vA vigaheNauvavajjejjA" ityAdi, vizeSaNavatyAmapyuktam "suttecausamayAo natyi gaI u parA viniddivA / jujjai ya paMcasamayA jIvassa imA gaI loe // 2 // jo tamatamavidisAe samohao bNbhlogvidisaae| uvavajJaI gaIe so niyamA paMcasamayAe // 3 // uvavAyAbhAvAo napaMcasamayAhavA na sNtaavi| bhaNiyA jaha causamayA mahallabaMdhe na santAvi" iti, ata uktam-"egidiyavanaMti, yAvadvaimAnikAnAmiti-vaimAnikAntAnAM jIvAnAM trisAmayika utkarSeNa vigraho bhavatIti bhAvaH / mohavatAM tristhAnakabhidhAyAdhunA kSINamohahasya tadAha mU. (240) khINamohassa NaM arahao tato kammaMsA jugavaM khijaMti, taM0-nANAvaraNijaM dasaNAvaraNijaM aNtraatiyN| pR. 'khINe tyAdi 'kSINamohasya' kSINamohanIyakarmaNo'rhato-jinasya trayaH karmAMzAHkarmaprakRtaya iti, uktaMca "carame nANAvaraNaM paMcavihaM daMsaNaM cauvigappaM / paMcavihamaMtarAyaM khavaittA kevalI hoi" iti, Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 sthAnAGgasUtram 3/4/240 zeSaM kaNThyam / anantaramazAzvatAnAM tristhAnakamuktam, adhunA zAzvatAnAM tadAha mU. (241) abhitInakkhatte titAre paM0 taM0 savaNo 2 assiNI 3 bharaNI4 magasire 5 pUsse 6 jetttthaa| vR.abhI'tyAdi sUtrANisaptakaNThyAnIti paramparasUtrekSINamohasya tristhAnakamuktamadhunA tadvizeSANAM tIrthakRtAM tadAha mU. (242) dhammAto NaM arahAo saMtI arahA tihiM sAgarovamehiM ticaubhAgapaliovamaUNaehiM vItikaMtehiM smuppnne| vR.'dhamme'tyAdiprakaraNaM, ticaubmAgattitribhizcaturbhAgaH-pAdaiH palyopamasya satkairUnAni tricaturbhAgapalyopamonAni taivyatikrAntairiti, uktaM ca-"dhammajiNAo saMtI tihi u ticaubhAgapaliyaUNehiM / ayarehi smuppnno"ti| mU. (243) samaNassaNaMbhagavaomahAvIrassajAvataccAopurisajugAojugaMtakarabhUmI, mallI NaM arahA tihiM purisasaehiM saddhiM muMDe bhavittA jAva pavvatite, evaM paasevi| vR. samaNasse tyAdi, yugAnipaJcavarSamAnAnikAlavizeSAlokaprasiddhAni vAkRtayugAdIni tAni ca kramavyavasthitAni tatazca puruSA guruziSyakramiNaH pitAputrakramavanto vA yugAnIva puruSayugAni, puruSasiMhavatsamAsaH, tatazca paJcamyA dvitIyArthatvAt tRtIyaM puruSayugaM yAvat, jambUsvAminaM yAvadityarthaH, 'yuga'tti puruSayugaM tadapekSayA'ntakarANAM-bhavAntakAriNAM nirvANagAminAmityarthaH, bhUmiH-kAlo yugAntakarabhUmiH, idamuktaM bhavati-bhagavato varddhamAnasvAminastIrthe tasmAdevAvadhestRtIyaM puruSaMjambUsvAminaMyAvanirvANamabhUta, tata uttaraMtadvayavaccheda iti / 'mallI'tyAdi sUtradvayaM, tatra saMvAdaH- "ego bhagavaM vIropAso mallI yatihiM tihiM saehiM"ti mallijinaH strIzatairapi tribhiH| mU. (24) samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa tini sayA cauddasapuvINaM ajiNANaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasannivAtINaM jiNa iva avitahavAgaramANANaM ukkosiyA cauddasapuvvisaMpayA hutthaa| vR.'samaNe'tyAdi, ajiNANaMti asarvajJatvena jinasaMkAzAnAM sakalasaMzayacchedakatvena sarve-sakalA akSarasannipAtAH-akArAdisaMyogA vidyante yeSAMtetathA svArthikenpratyayopAdAnAt teSAM, viditasakalavAGmayAnAmityarthaH, 'vAgaramANANa'nti vyAgRNatAM vyAkurvatAmityarthaH / . mU. (245)tao titthayarA cakkavaTTI hotyA taM0-saMtI kuMthU aro3 pR.'tao' ityAdi, atroktm||1|| "saMtI kuMthU aaroarahaMtAceva ckvttttiiy| ___ avasesA titthayarA maMDaliA Asi rAyANo" iti / tIrthakarAzcaite vimAnebhyo'vatIrNA iti vimAnatristhAnakamAha mU. (246) tato gevijavimANapatthaDA pannattA taM0-hiTimagevijavimANapatthaDe majhimagevijhavimANapatthaDe uparimagevijavimANapatthaDe, hiDimageviamavimANapatthaDe tivihe paM0 ta0-heTima 2 geviavimANapatthaDe heDimamajhimagevijavimANapatthaDe heTThimauvarimage Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 3 - uddezaka: -4 vijavimANapatthaDe, majjhimagevijavimANapatthaDe tivihe paM0 taM0-majjhimaheDimagevejavimANapatthaDe majjhima 2- gevija0 majjhimauvarimagevijja0, uvarimagevijjavimANapatthaDe tivihe paM0 taM0uvarimaheTThimagevija uvarimamajjhimagevija uvarima 3 gevijjavimANapatthar3e / vR. 'tao' ityAdi, lokapuruSasya grIvAsthAne bhavAni graiveyakAni tAni ca tAni vimAnAni ca teSAM prastaTA-racanAvizeSavantaH samUhAH / iyaM ca graiveyakAdivimAnavAsitA karmmaNaH sakAzAt bhavatIti karmmaNaH tristhAnakamAha 195 mU. (247) jIvANaM tiTThANanivyattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNiMti vA ciNissaMti vA, taM0 - itthinivvattite purisanivvattie napuMsaganivyattite, evaM ciNauvaciNabaMdhaudIraveda taha nijarA ceva / vR. 'jIvANa' mityAdi, sUtrANi SaTTU, tatra tribhiH sthAnaiH strIvedAdibhirnirvarttitAn-arjitAn pudgalAn pApakarmmatayA azubhakarmmatvenottarottarAzubhAdhyavasAyatazcitavantaH - AsaMkalanata evamupacitavantaH paripoSaNata eva baddhavanto nirmApaNataH udIritavantaH adhyavasAyavazenAnudIrNodayapravezanataH veditavantaH anubhavanataH nirjaritavantaH pradezaparizATanataH, saGgrahaNIgAthA - rddhamatra- 'evaM ciNauvaciNabaMdhaudIraya taha nijjarA ceva' tti 'eva' miti yathaikaMkAlatrayAbhilApenoktaM tathA sarvANyapIti / karmma ca pudgalAtmakamiti pudgalaskandhAn prati tristhAnakamAha mU. (248) tipatesitA khaMdhA anaMtA patrattA, evaM jAva tiguNalukkhA poggalA anaMtA patrattA / vR. 'tipaesie' tyAdi, spaSTamiti, sarvasUtreSu vyAkhyAtazeSaM kaNThyamiti // sthAnaM - 3 - uddezakaH 4 - samAptaH sthAnaM - 3 - samAptam sthAnaM-4. bR. vyAkhyAtaM tRtIyamadhyayanam, adhunA saGghayAkramasaMbaMddhameva catuHsthAnakAkhyaM caturthamArabhyate, asya cAyaMpUrveNa saha vizeSasambandhaH - anantarAdhyayanavicitrA jIvAjIvadravyaparyAyA uktA ihApi ta evocyante, -: sthAna - 4 - uddezakaH - 1: ityanena sambandhenAyAtasyAsya caturuddezakasya caturanuyogadvArasya sUtrAnugame prathamoddezakAdisUtrametat mU. (249) cattAri aMtakiriyAto paM0 taM0-tattha khalu paDhamA imA aMtakiriyAappakammapaccAyAte yAvi bhavati, se NaM muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavvatite saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule he tIraTThI uvahANavaM dukkhakkhave tavassI tassa NaM no tahappagAre tave bhavati no tahappagArA veyaNA bhavati tahappagAre purisaGgAte dIheNaM paritAteNaM sijjhati bujjhati mujhati parinibvAti savvadukkhANamaMtaM karei, jahA se bharahe rAyA cAuraMtacakravaTTI, paDhamA aMtakiriyA ahAvarA docA aMtakiriyA, mahAkamme paJcAjAte yAvi bhavati, seNaMbhuMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvatite, saMjamabahule saMvarabahule jAva uvahANavaM dukkhakkhavetavassI, tassa NaM tahapagAre Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 sthAnAGga sUtram 4/1/249 tave bhavati tahappagArA veyaNA bhavati, tahappagAre purisajAte niruddhaNaM paritAteNaM sijjhati jAva aMtaM kareti jahA se gatasUmAle anagAre, doghA aMtakiriyA 2, ahAvarAtacA aMtakiriyA, mahAkamme paJcAyAte yAvibhavati, seNaMmuMDe bhavittAagArAto anagAriyaMpavvatite, jahA doccA, navaraMdIheNaM paritAteNaMsijjhatijAvasavvadukkhANamaMtaM kareti, jahA se saNaMkumAre rAyA cAuraMtacakkavaTTI taccA aMtakiriyA 3, ___ ahAvarA cautthA aMtakiriyA appakammapaJcAyAte yAvi bhavati, seNaM muMDe bhavittA jAva pavvatite saMjamabahulejAvatassaNaMno tahappagAretave bhavatino tahappagArA veyaNA bhavati, tahappagAre purisajAe niruddhaNaM paritAteNa sijhatijAva sabbadukkhANamaMtaMkareti, jahA sAmarudevA bhagavatI, cautthA aMtakiriyA 4 vR. asya cAyamabhisambandhaH-anantaroddezakasyopAntyasUtre karmaNazcayAdhuktamiha tu karmaNastatkAryasya vA bhavasyAntakriyocyataiti, athavA zrutaMmayA''yuSmatA bhagavataivamAkhyAtamityabhidhAya yattadAkhyAtaM tadabhihitaM tathedamaparaM tenaivAkhyAtaM yattaducyata ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA-antakriyA-bhavasyAntakaraNamtatrayasyanatathAvidhaMtaponApiparISahAdijanitAtathAvidhA vedanA dIrgheNaca pravrajyAparyAyeNa siddhirbhavati tasyaikA 1 yasya tu tathAvidhe tapovedane alpenaiva ca pravrajyAparyAyeNa siddhiH syAttasyadvitIyA 2 yasyacaprakRSTetapovedanedIrgheNacaparyAyaNasiddhistasya tRtIyA 3 yasya punaravidyamAnatathAvidhatapovedanasya hUsvaparyAyeNa siddhistasya caturthIti, antakriyAyAekasvarUpatve'pisAmagrIbhedAtcAturvidhyamitisamudAyArthaH,avayavArthastvayaM-catamro'ntakriyAH prajJaptA bhagavatetigamyate, 'tatratisaptamInirdhAraNetAsucatasRSumadhyeityarthaH, khalukyAlaGkAre, iyamanantaraM vakSyamANatvena pratyakSAsannA prathamA, itarApekSayA AdyAantakriyA, iha kazcitpuruSaH devalokAdau yAtvA tato'lpaiH-stokaiH karmabhiH karaNabhUtaiH pratyAyAtaH-pratyAgato mAnuSatvaM iti alpakarmapratyAyAtoya iti gamyate, athavA ekatra janitvAtato'lpakarmA san yaH pratyAyAtaH sa tathA, laghukarmatayotpanna ityarthaH, cakAro vakSyamANamahAkammapikSayA samuccayArthaH, api sambhAvane, sambhAvyate'yamapi pakSa ityarthaH, bhavati-syAt, sa iti asau, NaM vAkyAlaGkAre, muNDo bhUtvA dravyataH zirolocena bhAvato rAgAdyapanayanena agArAdravyato gehAdbhAvataH saMsArAbhinandidehinAmAvAsabhUtAdavivekagehAnniSkamyetigamyateanagAritAM-agArI-gRhIasaMyataH tatpratiSedhAdanagArI-saMyatastadmAvastattAtAMsAdhutAmityarthaH,pravrajitaH-pragataHprAptaityarthaH,athavA vibhaktipariNAmAdanagAritayA-nirgranthatayA 'pravrajitaH' pravrajyAM pratipannaH, kiMbhUta ityAha'saMjamabahule 'ttisaMyamena-pRthivyAdisaMrakSaNalakSaNena bahulaH-pracuroyaH sa tathA, saMyamo vA bahulo yasyasatathA, evaM saMvarabahulo'pi, navaramAzravanirodhaH saMvaraH,athavAindriyakaSAyanigrahAdibhedaH, evaM ca saMyamabahulagrahaNaM prANAtipAtavirateH prAdhAnyakhyApanArthaM, ytH||1|| "ekaMciya etya vayaM niddiDaM jinavarehiM savvehiM / ___pANAivAyaviramaNamavasesA tassa rakkhaTTA" iti, etadvitayamapirAgAdyupazamayuktacittavRtterbhavati, ata Aha-samAdhibahulaH, samAdhistuprazamavAhitA jJAnAdirvA, samAdhiH punarniHsnehasyaiva bhavatItyAha-'lUhe'rUkSaH-zarIre manasi ca www. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sthAna -4, uddezakaH-1 197 dravyabhAvehavarjitatvena paruSaH, khUSayati vA karmamalamapanayatItilUSaH, kathamasAvevaMsaMvRttaityAhayataH "tIraTThI" tIraM-pAraM bhavArNaavasyArthayata ityevaMzIlastIrArthI tIrasthAyI vA tIrasthitiriti vA prAkRtatvAt tIraTetti, ata eva uvahANavaMti upadhIyate-upaSTabhyate zrutamaneneti upadhAnaM zrutaviSayastapaupacAra ityarthaH tadvAn, ata eva-dukkhakkhave'ttiduHkham-asukhaMtatkAraNatvAdvA karmatatkSapayatIti duHkhakSapaH,karmakSapaNaMcatapohetukamityata Aha-'tavassI titapo'bhyantaraM karmendhanadahanajvalanakalpamanavaratazubhadhyAnalakSaNamasti yasya sa tapasvI, _ 'tassa NaM'ti yazcaivaMvidhastasya NaM vAkyAlaGkAre no tathAprakAram-atyantaghoraM varddhamAnajinasyeva tapaH-anazanAdi bhavati, tathA no tathAprakArA-atidhoraivopasargAdisampAdyA vedanA-duHkhAsikA bhavati, alpakarmApratyAyAtatvAditi, tatazca tattathAprakAramalpakarmapratyAyAtAdivizeSaNakalApopetaMpuruSajAtaM-puruSaprakAro 'dIrpaNa' bahukAlena paryAyeNa pravrajyAlakSaNena karaNabhUtena siddhayati-aNimAdiyogena niSThitArtho vA vizeSataH siddhigamanayogyo vA bhavati, sakalakarmanAyakamohanIyaghAtAt, tato ghAticatuSTayaghAtena budhdhyate kevalajJAnabhAvAt samastavastUni, tatomucyatebhavopagrAhimakarmabhiH, tataH parinirvAtisakalakarmakRtavikAranyatikaranirAkaraNena zItIbhavatIti, kimuktaM bhavatItyAha-sarvaduHkhAnAmantaM karoti, zArIramAnasAnAmityarthaH, atathAvidhatapovedano dIrgheNApi paryAyeNa kiM ko'pi siddhaH ? iti zaGkApanodArthamAha ___ 'jahA se ityAdi, yathA'sau yaH prathamajinaprathamanandano nandanazatAgrajanmA bharato rAjA catvAro'ntAH-paryantAH pUrvadakSiNapazcimasamudrahimavallakSaNA yasyAH pRthivyAH sA caturantA tasyA ayaM svAmitveneti cAturantaH sa cAsau cakravartI ceti sa tathA, sa hi prAgbhave laghUkRtakA sarvArthasiddhavimAnAcyutvA cakravartitayotpadya rAjyAvastha eva kevalamutpAdya kRtapUrvalakSapravrajyaH atathAvidhatapovedana eva siddhimupagata iti prathamAntakriyeti 1, __ 'ahAvare ti 'atha'anantaramaparA pUpikSayA'nyA dvitIyasthAne'bhidhAnAt dvitIyA mahAkarmabhiH-gurukarmabhirmahAkarmA san pratyAyAtaH pratyAjAto vA ya; sa tathA, 'tassa Na'miti, tasya-mahAkarmapratyAyAtatvena tatkSapaNAya tathAprakAraM ghoraM tapo bhavati, evaMvedanA'pi, karmodayasampAdyatvAdupasargAdInAmiti, niruddhene ti alpena yathA'saugajasukumAro viSNulaghubhrAtA, sa hi bhagavato'riSThanemijinanAthasyAntike pravrajyAMpratipadya zmazAne kRtakAyotsargalakSaNamahAtapAH zironihitajAjvalyamAnAGgArajanitAtyantavedano'lpenaiva paryAyeNa siddhavAniti,zeSaMkaNThyam 'ahAvare' tyAdikaNThyaM, yathA'sIsanatkumAra iticaturthacakravartI, sahi mahAtapAmahAvedanazca sarogatvAt dIrghataraparyAyeNa siddhaH, tadmave siddhabhAvena bhavAntare setsyamAnatvAditi 3, 'ahAvare' tyAdi kaNThyaM, yathA'sau marudevI prathamajinajananI, sA hi sthAvaratve'pi kSINaprAya- karmatvenAlpakarmA avidyamAnatapovedanA ca siddhA, gajavarArUDhAyA evAyuHsamAptI siddhatvAditi4, eteSAMca dRSTAntadAntikAnAmarthAnAMnasarvathAsAdhamyamanveSaNIyam, dezahaTAntatvAdeSAM,yato marudevyA 'muNDe bhavitte'tyAdivizeSaNAni kAnicinna ghaTante, athavA phalataH sarvasAdharmyamapi Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 sthAnAGga sUtram 4/1/249 muNDanAdikAryasya siddhasya siddhatvAditi / puruSavizeSANAmantakriyoktA, adhunA teSAmeva svarUpanirUpaNAya dRSTAntadAntikasUtrANi SavizatimAha mU(150) cattAri rukkhA paM0 20-unnate nAmege unnate 1 unnate nAmamege paNate 2 paNate nAmamege unnate 3 paNate nAmamege paNate 4,1 evAmeva cattAri purisajAtA paM0 20-unnate nAmege unnate,tahevajAvapaNate nAmege paNatezacattAri rukkhApaM0unnate nAmamege unnatapariNae1 uNNae nAmamege paNatapariNate 2 paNate nAmamege unnatapariNate 3 vaNae nAmamege paNayapariNae 4 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-unnate nAmamege unnayapariNate caubhaMgo 4,4/ cattAri rukkhA paM020-unnate nAmege unnataruve taheva caubhaMgo 4,5evAmeva cattAripurisajAyA paM0-unnate naam04,6|| cattAri purisajAyA paM0 taM0 unnate nAmamege unnatamaNe unn04,7|evN saMkappe 8 panne 9 diTThI 10 sIlAyAre 11 vavahAre 12 parakkame 13 ege purisajAe paDivakkho nathi / cattArirukkhA paM0 20-ujjUnAmamege ujjU ujjU nAmamege vaMke caubhaMgo 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM020-ujUnAmamege 4, evaMjahAunnatapaNatehiM gamotahA ujjUvaMkehivibhANiyaco, jAva parakkame 26 vR. kaNThyaM, kintu vRzcayante-chidyante iti vRkSaH, te vivakSayA catvAraH prajJaptA bhagavatA, tatra unnataH-ucco dravyatayA 'nAmeti sambhAvane vAkyAlaGkAre vA ekaH kazcidRkSavizeSaH, sa eva punarunnato-jAtyAdibhAvato'zokAdirityeko bhaGgaH, unnatonAmadravyataeva ekaHanyaH praNatojAtyAdibhAvaiIMno nimbAdirityarthaH iti dvitIyaH praNato nAmeko dravyataH kharca ityarthaH sa eva unnatojAtyAdinA bhAvenAzokAdirititRtIyaH,praNatodravyataevakharcaHsaevapraNatojAtyAdihIno nimbAdiriticaturthaH,athavApUrvamunnataH-tuGgaHadhunA'pyunnatastuGga evetyevaM kAlApekSayA caturbhaGgIti "eva'mityAdi, evameva vRkSavacatvAri puruSajAtAni-puruSaprakArA anagArA agAriNo vA, unnataH puruSaH kulaizvaryAdibhilaukikaguNaiH zarIreNa vA gRhasthaparyAye punarunato lokottaraijJAnAdibhiH pravrajyAparyAyeathavAunnata uttamabhavatvena punaruvataHzubhagatitvena kAmadevAdivadityekaH 'taheva'tti vRkSasUtramivedaM, 'jAvattiyAvat 'paNae nAmaegepaNaeticaturthabhaGgakastAvadvAcyaM, tatra unnatastathaiva praNatastu jJAnavihArAdihInatayA durgatigamanAdvA zithilatve zailakarAjarSivat brahmadattavadveti dvitIyaH, tRtIyaH punarAgatasaMvegaHzailakavatmetAryavadvA, caturtha udAyinRpamArakavakAlazaukarikavadveti 2, evaM dRSTAntadAntikasUtre sAmAnyato'bhidhAya tadvizeSasUtrANyAha unnataH tuNatayAekovRkSaH unnatapariNataH azubharasAdirUpamanunatatvamapahAya zubharasAdirUponatatayApariNata ityekaH, dvitIye bhane praNatapariNatauktalakSaNonatatvatyAgAta, etadanusAreNa tRtIyacaturthIvAcyau, vizeSasUtratAcAsyapUrvamutratatvapraNatatvesAmAnyenAbhihiteihatupUrvAvasthAto'vasthAntaragamanena vizeSite iti, evaMdAntike'pi pariNatasUtramavagantavyamiti 4, pariNAmadhAkArabodhakriyAbhedAt tridhA, tatrAkAramAzrityarUpasUtra, tatraunnatarUpaHsaMsthAnAvayavAdisaundaryAt 5, gRhasthapuruSo'pyevaM, pravrajitastu saMvignasAdhunepathyadhArIti 6, bodhapariNAmApekSANi catvArisUtrANi, tatra unnatojAtyAdiguNairucatayA vAunnatamanAH Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 - - - syAnaM-4, - uddezakaH-1 prakRtyA audAryAdiyuktamanAH, evamamanye'pitrayaH, eva'miti saGkalpAdisUtreSucaturbhaGgikAtidezo'kArilAdhavA), saGkalpo-vikalpomanovizeSaeva vimarzaityarthaH,unnatatvaMcAsyaudAryAdiyuktatayA sadarthaviSayatayAvA 8,prakRSTaM jJAnaM prajJA, sUkSmArthavivecakatvamityarthaH, tasyAzconnatatvamavisaMvAditayA 9, tathA darzanaM sRSTiH-cakSurjJAnaM nayamataM vA, tadunnatatvamapyasaMvAditayaiveti 10, kriyApariNAmApekSamataH sUtratrayam, tatrazIlAcAraH,zIlaM samAdhistapradhAnastasyavA''cAraH-anuSThAnaMzIlenavA-svabhAvenAcAra iti, unnatatvaMcAsyAdUSaNatayA, vAcanAntaretuzIlasUtramAcArasUtraMca bhedenAdhIyataiti 11, vyavahAraH-anyo'nyadAnagrahaNAdivivAdovA, unnatatvamasya zlAdhyatveneti 13, parAkramaH-puruSakAravizeSaH pareSAMvA-zatrUNAmAkramaNaM,tasyonnatatvamapratihatatvena zobhanaviSayatvena ceti 12, unnataviparyavaH sarvatra praNatatvaM bhAvanIyamiti, ____ 'ege purI'tyAdi, eteSu manaHprabhRtiSu saptasu caturbhaGgikAsUtreSu eka eva puruSajAtAlApako'dhyetavyaH, pratipakSo-dvitIyapakSo dRSTAntabhUtaH vRkSasUtraM nAsti,nAdhyetavyamitiyAvat, ihamanaHprabhRtInAM dArzantikapuruSadharmANAM dRSTAntabhUtavRkSeSvasambhavAditi / 'uju'ttiRjuH-avakro nAmetipUrvavadekaH kazcidRkSaH tathARjuH aviparItasvabhAva aucityenaphalAdisampAdanAdityekaH, dvitIye dvitIyaM padaM vaGka iti-vakraH, phalAdau viparItaH, tRtIye prathamapadaM vakra:-kuTilaH caturthaH sujJAnaH, athavA pUrva RjuravakraH, pazcAdapi RjuH-avakro'thavA mUle Rjurante ca RjurityevaM caturbhaGgI kAryetyeSa dRSTAntaH 1, puruSastu RjuH-avakro bahistAt zarIragativAkceSTAdibhistathA RjurantarnirmAyatvena susAdhuvadityekaH, tathA Rjustathaiva 'vara' iti tu vakraH antarmAyitvena kAraNavazaprayuktArjavabhAvaduH-sAdhuvaditi dvitIyaH, tRtIyastu kAraNavazAddarzitabahiranArjavo'ntarnirmAya iti pravacanaguptirakSA- pravRttasAdhuvaditi, caturtha ubhayato vakraH, tathAvidhazaThaditi, kAlabhedena vA vyAkhyeyam 2 atha Rju RjupariNata ityAdikA ekAdaza caturbhaGgikA lAghavArthamatidezenAha "eva' bhityanena Rjuna ma RjurityAdinopadarzitakramabhaGgakakrameNa 'yatheti yena prakAreNa pariNatarUpAdivizeSaNanavakavizeSitatayetyarthaH, unnatapraNatAbhyAM parasparaMpratipakSabhUtAbhyAMgamaHsadhzapAThaH kRtaH, 'tathA' tena prakAreNa pariNatarUpAdiviseSitAbhyAmityarthaH, tatra ca Rju 2 RjupariNat 2 RjurUpa 2 lakSaNAni SaTsUtrANi vRkSAMTAntapuruSadArzantikasvarUpANi, zeSANi tumanaHprabhRtIni sapta aSTAntAnIti 13 puruSavicAra evedamAha mU. (251) paDimApaDivanassa NaM anagArassa kappaMti cattAri bhAsAto bhAsittae, taM0jAyaNI pucchaNI aNunavaNI puTThassa vaagrnnii| pR. sphuTaM, paraM pratimA-bhikSupratimA dvAdaza samayaprasiddhAstAH pratipatraH-abhyupagatavAn yastasya, yAcyate'nayeti yAcanI pAnakAdeH dAhisi me eto anataraM pANagajAyamityAdisamayaprasiddhakrameNa, tathApracchanImAgadiH kathaJcitsUtrArthayorvA, tathAanujJApanIavagrahasya tathA pRSTasya kenApyathadivyAkaraNI-pratipAdanIti ||bhaassaaprstaavaadmaassaabhedaanaah mU. (152) cattAri bhAsAjAtA paM0 20-saccamegaM bhAsAyaM bIyaM mosaM taiyaM sacamosaM cautthaM asccmosN4|| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sthAnAma sUtram 4/1/252 vR. cattAribhAse'tyAdi, jAtam utpattidharmakaMtacca vyaktivastu, ato bhASAyAjAtAnivyaktivastUnibhedA:-prakArAHbhASAjAtAni, tatrasantomunayoguNAH padArthA vAtebhyo hitaMsatyamekaMprathamaMsUtrakramApekSayA bhASyatesAtayA vA bhASaNaM vA bhASA-kAyayogagRhItavAgyoganisRSTabhASAdravyasaMhatiH tasyA jAtaM-prakAro bhASAjAtaM astyAtmetyAdivat, dvitIyaM sUtrakramAdeva mosaMti prAkRtatvAnmRSA-anRtaMnAstyAtmetyAdivat, tRtIyaM satyamRSA-tadubhayasvabhAvaMAtmA'styakartetyAdivat, caturthamasatyAmRSA-anubhayasvabhAvaM dehItyAdivaditi, bhavatazcAtra gAthe-- // 1 // "saccA hiyA satAmiha saMto muNao guNA payatthA vaa| tavivarIyA mosA mIsA jA tadubhayasahAvA // 2 // anahigayA jA tIsuvi sado ciya kevalo asccmusaa| ___ eyA sabheyalakkhaNa sodAharaNA jahA sute" iti, puruSabhedanirUpaNAyaiveyaM trayodazasUtrI ma. (253) cattAri vatthA, paM0 taM0-suddhe nAma ege suddhe 1 suddhe nAma ege asuddhe 2 asuddhe nAma ege suddhe 3 asuddhe nAma ege asuddhe 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 ta0-suddhe nAma ege suddhe caubhaMgo 4, evaM pariNatarUve vatthA sapaDivakkhA, cattAri purisajAtA paM0 20suddhe nAmaMege suddhamaNe caubhaMgo 4, evaM saMkappe jAva prkkme| vR. 'cattAri vatyetyAdi, spaSTA, navaraM zuddhaM vastraM nirmalatantvAdikAraNArabdhatvAt punaH zuddhamAgantukamalAbhAvAditi, athavApUrvaM zuddhamAsIdidAnImapizuddhameva, vipakSau sujJAnAveveti, atha dArTAntikayojanA evameve'tyAdi, zuddho jAtyAdinA punaH zuddho nirmalajJAnAdiguNatayA kAlApekSayA veti 'caubhaMgo'tti catvAro bhaGgAH samAhatAH caturbhaGgI caturbhaGgacA, puMlliGgatA cAtra prAkRtatvAta, tadayamartho-vastravaJcatvAro bhaGgAHpuruSe'pi vAcyA iti / eva'miti yathA zuddhAt zuddhapade pare caturbhaGga sadAntikaMvastramuktamevaM zuddhapadaprAkpade pariNatapade rUpapadecacaturbhaGgAni vastrANi 'sapaDivakkha'ttisapratipakSANi sadAntikAnivAcyAnIti, tathAhi-cattArivatthA pannattA, taMjahA-suddhe nAma ege suddhapariNae caturbhaGgI, "evameve tyAdi puruSajAtasUtracaturbhaGgI, evaM suddhe nAma ege suddharUve caturbhaGgI, evaM puruSeNApi, vyAkhyA tu pUrvavat / ___ 'cattArItyAdi, zuddhobahiHzuddhamanAantaH evaMzuddhasaGkalpaH zuddhaprajJaHzuddhadhaSTiHzuddhazIlAcAraH zuddhavyavahAraHzuddhaparAkrama iti vastravarjAH puruSA eva caturbhaGgavanto vAcyAH, vyAkhyA ca prAgiveti, ata evAe-'eva'-mityAdi / puruSabhedAdhikAra evedamAha mU. (254) cattAri sutA paM0 taM0-atijAte aNujAte avajAte kliNgaale| vR.sutAH-putrAH aijAe tipituH sampadamatilamayajAtaH-saMvRtto'tikramya vA tAM yAtaHprApto viziSTatarasampadaMsamRddhatara ityarthaH ityatijAto'tiyAtovA, RSabhavat, tathA 'anujAe tti anurUpaH, sampadA pitustulyojAto'nujAtaHanugatovA pitRvibhUtyA'nuyAtaH,pitRsamaityarthaH, mahAyazovat, AdityayazasA pitrAtulyatvAttasya, tathA avajAe ttiapaityapasadohInaH pituH sampadojAto'pajAtaH pituH sakAzAdISaddhInaguNaityarthaH, Adityayazovat, bharatApekSayA tasya hInatvAt, tathA 'kuliGgAle'tti kulasya-svagotrasyAGgAra ivAGgAro dUSakatvAdupatApakatvAdveti Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-1 201 kaNDarIkavat, evaM ziSyacAturvidhyamapyavaseyaM, sutazabdasya ziSyeSvapi pravRttidarzanAt tatrAtijAtaH siMhagiryapekSayA vairasvAmivata, anujAtaHzayyaMbhavApekSayA yazobhadravat, upajAtobhadrabAhusvAmyapekSayAsthUlabhadravat, kulAGgAraH kuulvaalkvduhaayinRpmaarkvdveti| tathA 'cattAri'tyAdi, satyo yathAvadvastubhaNanAd yathApratijJAtakaraNAcca, punaH satyaH saMyamitvena samyo hitatvAd, athavA pUrvasatya AsIdidAnImapi satya eveticaturbhaGgI / evaMprakAramasUtrANyatidizabAha- 'evaM'mityAdi, vyaktaM, navaramevaM sUtrANi mU. (255) cattAri purisajAtA paM0 taM0-sacce nAma ege sacce, sacce nAma ege asacce 4, evaM pariNate jAca parakame, cattAri vatthA paM0 taM0-sutInAmaM ege sutI, suInAma ege asuI, caubhaMgo 4, evAmeva cattAri purisajAtA, paM0 taM0-sutInAma ege sutI, caubhaMgo, evaM jaheva suddhaNaM vattheNaM bhaNitaM taheva sutiNAvi, jAva prkkme| vR. 'cattAripurisajAyA paM0 taM0-samce nAmaMege saccapariNae 4,evaM saca rUve 4 saccamaNe 4 saccasaMkappe 4 saccapanne 4 saccadiTThI 4 saccasIlAyAre 4 saccavavahAre 4 saccaparakkametti 4, puruSAdhikAra evedamaparamAha ___ 'cattArivatthe tyAdizuci-pavitraM svabhAvena punaH zuci saMskAreNa kAlabhedena veti, puruSacaturbhaGgayAM zuciHpuruSo'pUtizarIratayApunaH zuciH svabhAveneti, suipariNaesuirUve ityetatsUtradvayaM dRSTAntadAAntikopetam, 'suimaNe ityAdi ca puruSamAtrAzritameva sUtrasaptakamatidizannAha'eva'mityAdi kaNThya / puraSAdhikAra evedamaparamAha mU. (256) cattAri koravA paM0 ta0-aMbapalaMbakorave tAlapalaMbakorave vallipalaMbakorave meMDhavisANakorace, evAmeva cattAripurisajAtA paM0 taM0-aMbapalaMbakoravasamANe tAlapalabakoravasamANe vallipalaMbakoravasamANe meNddhvisaannkorvsmaanne| vR.'cattArikorave' ityAdi, tatra AmraH-cUtaH tasya pralambaH-phalaM tasya korakaM tanniSpAdakaM mukulaM Amrapralambakorakam, evamanye'pi, navaram-tAlo vRkSavizeSaH, vallI-kAliGgayAdikA, meMDhaviSANA-meSazRGgasamAnaphalA vanaspatijAtiH, AulivizeSa ityarthaH, tasyAH korakamiti vigrahaH, etAnyeva catvAri dRSTAntatayopAttAnIti catvArItyuktam, na tu catvAryeva loke korakANi, bahutaropAlambhAditi, eve'tyAdisugama, navaramupanaya evaM yaH puruSaH sevyamAna ucitakAle ucitamupakAraphalaM janayatyasAvAmrapralambakorakasamAnaH, yastvaticireNa sevakasya kapTena mahadupakAraphalaM karotisatAlapralambakorakasamAnaH,yastu aklezenAcireNacadadAtisavallIpralambakorakasamAnaH, yastu sevyamAno'pizobhanavacanAnyeva brUte upakAraMtunakaJcana karotisameNDhaviSANakorakasamAnaH, tatkorakasya suvarNavarNatvAdakhAdyaphaladAyakatvAceti ||purussaadhikaar eva dhuNasUtra mU. (257) cattAri ghuNA paM020-tayakkhAte challikkhAte kaTThakkhAte sArakkhAte, evAmeva cattAri mikkhAgA paM0 20-tayakkhAyasamANe jAva sArakkhAyasamANe, tayakhAtasamANassaNaMbhikkhAgassasArakkhAtasamANetavepannatte, sArakkhAyasamANasaNaMbhikkhAgassa Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 sthAnAGga sUtram 4/1/257 tayakhAtasamANe tave pa0, challikkhAyasamANassa NaM bhikkhAgassa kaTTakkhAyasamANe tave pa0 vR. 'tvacaM-bAhyavalkaM khAdatIti tvakkhAdaH, evaM zeSA api, navaraM 'challi'tti abhyantaraM valkaM kASThaM-pratItaMsAraH-kASThamadhyamiti dRSTAntaH, evameve tyAdyupanayasUtraM, bhikSaNazIlA bhikSaNadharmANo bhikSaNe sAdhavo vA bhikSAkAH, tvakkhAdena ghuNena samAno'tyantaM santoSitayA AyAmAmlAdiprAntAhArabhakSakatvAt tvakkhAdasamAnaH, evaM chalI khAdasamAno'lepAhArakatvAt kASThakhAdasamAno nirvikRtikAhAratayA sArakhAdasamAnaH sarvakAmaguNAhAratvAditi, eteSAM caturNAmapi bhikSAkANAM tapovizeSAbhidhAnasUtraM 'tayakkhAye'tyAdi, sugamaM, kevalamayaM bhAvArtha:tvakalpAsArAhArabhyavahartunirabhiSvaGgatvAt karmabhedamaGgIkRtya vajrasAraMtapobhavatItyato'padizyate - 'sArakkhAyasamANe tave'tti, sArakhAdadhuNasya sArakhAdatvAdeva samarthatvAt vajratuNDatvAcceti, sArakhAdasamAnasyoktalakSaNasya sAbhiSvaGgatayAtvakkhAdasamA karmasArabhedaMpratyasamarthatapaHsyAt, tvakkhAdakadhuNasya hi tattvAdevasArabhedanaMpratyasamarthatvAditi, tathAchallIkhAdaghuNasamAnasya bhikSAkasya tvakkhAdadhuNasamAnApekSayA kiJcidviziSTabhojitvena kizcitsAbhiSvaGgatvAt sArasvAdakASThakhAdaghuNasamAnApekSayA tvasArabhojitvena nirabhiSvaGgitvAcca karmabhedaM prati kASThakhAdaghuNasamAnaMtapaHprajJaptaM, nAtitIvra, sArasvAdaghuNavat, nApyatimandAdi, tvakchallIkhAdaghuNavaditi bhAvaH, tathA kASThakhAdaghuNasamAnasya sAdhoH sArakhAdaghuNasamAnApekSayA asArabhojitvena nirabhiSvaGgatvAt tvakchallIkhAdaghuNasamAnApekSayA sAratarobhojitvena sAbhiSvaGgatvAcca challIkhAdaghuNasamAnaMtapaH prajJaptaM, karmabhedaM pratinasArakhAdakASThakhAdaghuNavadatisamarthAdinApi tvakhAdadhuNavadatimandamiti bhAvaH, prathamavikalpe pradhAnataraM tapo dvitIye'pradhAnataraM, tRtIye pradhAnaM, cturthe'prdhaanmiti||anntrNvnsptyvyvkhaadkaaghunnaaH prarUpitA itivanaspatimeva prarUpayannAha mU. (258) caubihA taNavaNassatikAtitA paM0 taM0 - aggabIyA mUlabIyA porabIyA khNdhbiiyaa| vR. 'caubvihe'tyAdi, vanaspatiH pratItaH sa eva kAyaH-zarIraM yeSAM te vanaspatikAyAH ta eva vanaspatikAyikAH, tRNaprakArA vanaspatikAyikAstRNavanaspatikAyikA bAdarA ityarthaH, agraM bIjaM yeSAM te agrabIjAH-koriNTakAdayaH, agrevA bIjaM yeSAM te'grabIjAH-vrIhyAdayaH, mUlamegha bIjaM yeSAM temUlabIjAH-utpalakandAdayaH, evaM parvabIjA-ikSvAdayaH, skandhabIjAH-sallakyAdayaH, skandhaH thuDamiti, etAni ca sUtrANi nAnyavyavacchedanaparANi, tena bIjaruhasammUrcchanajAdInAM nAbhAvomantavyaH, sUtrAntaravirodhAditi |anntrNvnsptijiivaanaaNctuHsthaankmuktm, adhunA jIvasAdharAnnArakajIvAnAzritya tadAha - mU. (259) cauhi ThANehiM ahuNovavanne neraie neraiyalogaMsi icchejA mANusaM logaM habvamAgachittate, nocevaNaM saMcAtei habvamAgacchittate, ahuNovavanne neraienirayalogaMsi samubbhUyaM veyaNaM veyamANe icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittate nA cevaNaM saMcAteti havvamAgacchittate 1, ahuNovavanne neraie niratalogaMsi nirayapAlehiM bhuo 2 ahiDijamANe icchejA mANusaM logaM havvamAgacchittate, no vevaNaM saMcAteti habvamAgachittate 2, ahuNovavanne neraie nirataveyaNijaMsi kammaMsi akkhINaMsi avetitaMsi anijinasi Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezaka: w 203 icchekhA 0 no ceva NaM saMcAie 3, evaM nirayAuaMsi kammaMsi akkhINasi jAva no ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittate 4, iccetehiM cauhiM ThANehiM ahuNovavanne neratite jAva no ceva NaM saMcAteti havvamAgacchittae 4 vR. 'cauhI 'tyAdi sugamaM, kevalaM 'ThANehiM' ti kAraNaiH 'ahuNovavatre' tti adhunopapannaHaciropapannaH, nirgatamayaM - zubhamasmAditi nirayo - narakastatra bhavo nairayikaH, tasya cAnanyotpattisthAnatAM darzayitumAha-nirayaloke, tasmAdicchenmAnuSANAmayaM mAnuSastaM lokaM kSetravizeSaM 'havvaM' zIghramAgantuM 'no ceva' tti naiva, NaM vAkyAlaGkAre, 'saMcAie' samyak zaknoti AgantuM, 'samubbhUyaM ti samudbhUtAm- atiprabalatayotpannAM pAThAntareNa 'sanmukhabhUtAm' ekahelotpannAM pAThAntareNAmahato mahato bhavanaM mahadbhUtam tena saha yA sA samahadbhUtA tAM sumahadbhUtAM vA vedanAM duHkharUpAM vedayamAnaHanubhavan icchediti manuSyalokAgamanecchAyAH kAraNam 1, etadeva cAzakanasya, tIvravedanAbhibhUto hi na zakta Agantumiti, tathA nirayapAlaiH -ambAdibhiH bhUyo bhUyaH punaH punaradhiSThIyamAnaHsamAkramyamANaH AgantumicchedityAgamanecchAkAraNametadeva cAgamanAzaktikAraNaM, tairatyantAkrAntasyAgantumazaktatvAditi 2, -9 tathA niraye vedyate - anubhUyate yat nirayayogyaM vA yadvedanIyaM tannirayavedanIyaM -atyantAzubhanAmakarmmAdi asAtavedanIyaM vA tatra karmmaNiakSINe sthityA avedite ananubhUtAnubhAgatayA anirjIrNe jIvapradezebhyo'parizaTite icchet mAnuSaM lokamAgantuM na ca zaknoti, avazyavedyakarmmanigaDaniyantritatvAdityAgamanAzakana eva kAraNamiti 3, tathA 'eva' miti 'ahuNovavanne' ityAdyabhilApasaMsUcanArthaM nirayAyuSke karmmaNi akSINe yAvatakaraNAt aveie ityAdi 6zyamiti 4, nigamayannAha 'icceehiM 'ti, iti evaMprakArairetaiHpratyakSairanantaroktatvAditi / anantaraM nArakasvarUpamuktaM, te cAsaMyamopaSTambhakaparigrahAdutpadyanta iti tadvipakSabhUtaM parigrahavizeSaM catuHsthAnake'vatArayannAha mU. (260) kappaMti niggaMthINaM cattAri saMghADIo dhAritae vA pariharitatate vA, taM0 - egaM duhatyavitthAraM, do tihatthavitthArA egaM cauhatthavitthAraM vR. 'kappaMtI' tyAdi, kalpante - yujyante nirgatA granthAd-bandhahetorhiraNyAdermithyAtvAdezceti nirgranthya:- sAdhvyastAsAM saGghATyaH - uttarIyavizeSArUpA dhArayituM vA parigrahe parihartu vA paribhoktumiti, dvau hastau vistAraH - pRthutvaM yasyAH sA tathA, kalpanta iti kriyApekSayA kartRtvAt saMghaTInAM, 'egaM' duhatyavitvAraM, egaM cauhatthaMvitthAraM' ti prathamA syAttadartheca prAkRtatvAt dvitIyoktA, dhArAyanti paribhuJjate ceti, pratyayapariNAmena beti kriyAnusmRteH dvitIyaiva tatra prathamA upAzraye bhogyA trihastavistArayorekA bhikSAgamane dvitIyA vicArabhUmigamane caturthI samavasaraNe, uktaM ca "saMghADIo cauro tattha duhatthA uvasayaMmi // 11911 duni titthAyAmA bhikkhaTTA ega ega uccAre / osaraNe cauhatthA nisannapacchAyaNI masiNA // " iti, nArakatvaM dhyAnavizeSAd, dhyAnavizeSArthameva ca saMghATyAdiparigraha iti dhyAnaM prakaraNata Aha -- Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sthAnAGgasUtram 4/1/261 mU. (261) cattAri jhANA paM0 20 -aTTe jhANe rodde jhANe dhamme jhANe sukke jhANe, aTTe jhANe caubihe paM0 taM0-amaNunnasaMpaogasaMpauttetassa vippaogasatisamaNNAgate yAvi bhavati 1, maNunasaMpaogasaMpautte tassa avippaogasatisamannAgate yAvi bhavati 2 AyaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasatimannAgae yAvi bhavati 3, parijusitakAmabhogasaMpaogasaMpauttetassa avippaogasatisamannAgate yAvibhavai4, aTTassaNaM jhANassa cattAri lakhaNA paM0, taM0 - kaMdaNatA sotaNatA tippaNatA pridevnntaa| rodde jhANe cauvihe paM0 taM0 - hiMsANubaMdhi mosANubaMdhi tenAnubaMdhi sArakkhaNAnubaMdhi, rudassa NaM jhANassa cattArilakkhaNA paM0, taM0 - osannadose bahudose annANadose AmaraNaMtadose dhamme jhANe cauvihe cauppaDoyAre paM0 20 -ANAvijate avAyavijate vivAgavijate saMThANavijate, dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paM0 20 - ANAruI nisaggaruI suttaruI ogADharutI, dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paM0 taM0 - vAyaNA paDipucchaNA pariyaTTaNA anuppehA, dhammassaM NaM jhANassa cattAri anuppehAo paM0 taM0 - egANuppehA aniccANuppehA asaraNANuppehA saMsArANuppehA, sukke jhANe caubbihe cauppaDoAre paM0 - puttavitakkesaviyArI 1, egattavitakke aviyArI 2, suhumakirite aniyaTTI 3, samucchinnakirieappaDivAtI4, sukkassaNaMjhANasaMcattArilakkhaNA paM0 taM-0-avvahe asammohe vivege viussagge, sukkassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA paM0taM0. khaMtI muttI maddave ajave, sukkassaNaM jhANassa catAriaNuppehAo paM0 taM0 -anaMtavattiyANuppehA vippariNAmANuppehA asubhANuppehA avaayaannuppehaa| vR. sugamaMcaitannavaraM-dhyAtayo dhyAnAni, antarmuhUrtamAtraM kAlaM cittasthiratAlakSaNAni, // 9 // (uktaM ca -)"aMtomuhuttamititaM cittaavtthaannmegvtthummi| chaumatthANaM jhANaM joganiroho jiNANaM tu // " iti, tatra RtaM-duHkhaMtasya nimittaM tatra vAbhavaMRtevA-pIDite bhavamArtadhyAna-Dho'dhyavasAyaH hiMsAdyatikrauryAnugataM raudraMzrutacaraNadhadinapetaMdharmyazodhayatyaSTaprakArakarmamalaMzucaMvA klamayatIti zuklaM, 'cauvihe'tticatasro vidhA-bhedA yasya tattathA, amanojJasya-aniSTasya, asamaNunnassatti pAThAntare asvamanojJasya-anAtmapriyasya zabdAdiviSayasya tatsAdhanavastuno yA samprayogaH-sambandhastena samprayuktaH-sambaddhaH amanojJasamprayogasamprayuktoasvamanojJasamprayuktovAya itigamyate tasye tiamanojJazabdAdeviprayogAyaviprayogArthaM smRtiH-cintAtAMsamanvAgataH-samanuprApto bhavatiyaHprANIso'bhedopacArAdAtamiti, cApItizabda uttaravikalpApekSayA samuccayArthaH, athavA amanojJasamprayogasamprayukto yaH prANI tasya prANinaH viprayoge-prakamAdamanojJazabdAdivastUnAM viyojane smRtiH-cintanaMtasyAH samanvAgataMsamAgamanaM samanvAhAroviprayogasmRtisamanvAgataM, cApIti tathaiva, bhavati ArttadhyAnamiti prakamaH, athavA amanojJasamprayogasamprayukte prANini tasyeti amanojJazabdAdeviprayogasmRtisamanvAgatamArtadhyAnamiti, uktaMca-"ArtamamanojJAnAM samprayogetadviprayogAya smRtisamanvAhAraH" iti prathamamevamuttaratrApi, Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 sthAnaM - 4, - uddezakaH-1 navaraMmanojhaM-vallabhaMdhanadhAnyAdi aviprayogaH-aviyogaiti dvitIyamAtamiti,tathaAtaGkoroga iti tRtIyaM, tathA parijusiya'tti niSevitAH ye kAmAH-kamanIyAH bhogAH-zabdAdayo'thavA kAmau-zabdarUpe bhogAH-gandharasasparzAH kAmabhogAH kAmAnAM vA-zabdAdInAM yo bhogastaistena vA samprayuktaH, pAThAntaretuteSAMtasya vA samprayogastena samprayuktoyaH satathA,athavA parijhusiya'tti parikSINojarAdinA sacAsau kAmabhogasamprayuktazca yastasya teSAmevAviprayogasmRteH samanvAgataMsamanvAhAraH, tadapi bhavatyAtadhyAnamiti caturthaM, dvitIyaM vallabhadhanAdiviSayaM caturthaM tatsampAdyazabdAdibhogaviSayamiti, bhedo'nayorbhAvanIyaH, zAstrAntare tu dvitIyacaturthayorekatvena tRtIyatvam, caturthaM tu tatra nidAnamuktaM, uktaM ca - // 1 // "amaNunnANaM saddAivisayavatthUNa dosmilss| dhaNiyaM viyogaciMtaNamasaMpaogAnusaraNaMca // // 2 // tahasUlasIsarogAiveyaNAe viogapaNihANaM / tayasaMpaogaciMtA tappaDiyArAulamaNassa / / // 3 // iTThANaM visayAINa veyaNAe ya rAgarattassa / aviogajjhavasANaM taha sNjogaabhilaasoy|| // 4 // deviNdckkvttttittnnaaigunnriddhiptthnnaami| ahama niyANaciMtaNamantrANAnugayamacaMtaM / / " iti, ArtadhyAnalakSaNAnyAha-lakSayate-nirNIyateparokSamapicittavRttirUpatvAdAtadhyanamebhiriti lakSaNAni, tatra krandanatA-mahatA zabdena viravaNaM zocanatA-dInatA tepanatA-tipeHkSaraNArthatvAdazruvimocanaM paridevanatA-punaH punaH kliSTabhASaNamiti, etAni ceSTaviyogAniSThasaMyogarogavedanAjanitazokarUpasyaivArtasya lakSaNAni yata aah||1|| ___ "tassa kaMdaNasoyaNaparidevaNatADaNAI liNgaaii| ihAniTThaviyogaviyogaviyaNAnimittAI // " iti, - nidAnasyAnyeSAMca lakSaNAntaramasti, Aha c||9|| "niMdai niyayakayAiM pasaMsai savimhao vibhuuiio| patthei tAsurajjai tayajaNaparAyaNo hoi||" iti, atharaudradhyAnabhedA ucyante, hiMsAM-sattvAnAMbadhabandhanAdibhiH prakAraiH pIDAmanubajAtisatatapravRttaMkarotItyevaMzIlaM yatpraNidhAnaM hiMsAnubandhovA yatrAsti taddhiMsAnubandhi raudradhyAnaM iti prakama iti, uktaMca-- // 1 // "sattavahavehabaMdhaNaDahaNaMkaNamAraNAipaNihANaM / aikohaggahagatyaM nigdhiNamaNaso'hamavivAgaM / / " iti, tathA mRSA-asatyaM tadanubapati pizunA'sabhyAsadbhUtAdibhirvacanabhedaistanmRSAnubandhi, // 7 // (Aha ca-) "pisunaa'smaasbbhuuybhuuyghaayaaivynnpnnihaannN| mAyAviNo'tisaMdhaNaparassa pacchannapAvassa // " iti, tathA stenasya-caurasya karma steyaM tIvrakrodhAdyAkulatayA tadanubandhavatsteyAnubandhi, Aha ca Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 sthAnAGga sUtram 4/1/261 // 1 // "taha tivvakohalohAulassa bhUtovaghAyaNamaNajhaM / paradavbaharaNacittaM paralogAvAyaniravekkhaM // " iti, saMrakSaNe-sarvopAyaiH paritrANe viSayasAdhanadhanasyAnubandho yatra tatsaMrakSaNAnubandhi, yadAha // 1 // "sddaaivisysaahnndhnsNrkkhnnpraaynnmnittuN| / savvAhisaMkaNaparovadhAyakalusAulaM cittaM // " iti, athaitallakSaNAnyucyante- 'osannadose'tti hiMsAdInAmanyatarasmin osannaM-pravRtteH prAcurya bAhulyaM yatsa eva doSaH athavA osannati bAhulye nAnuparatvena doSo hiMsAdInAM caturNAmanyatara osannadoSaH, tathA bahuSvapi-sarveSvapi hiMsAdiSu doSaH-pravRttilakSaNo bahudoSaH, bahurvA-bahuvidho hiMsAnRtAdiriti bahudoSaH, tathAajJAnAt-kuzAsaMskArAtU hiMsAdiSvadharmasvarUpeSunarakAdikAraNeSu dharmabudhadhyA'myudayArthaM yA pravRttistallakSaNo doSo'jJAnadoSaH, athavA uktalakSaNamajJAnameva doSo'jJAnadoSa iti, anyatra nAnAvidhadoSa iti pAThastatra nAnAvidheSu tu-uktalakSaNAdiSu hiMsAdhupAyeSu doSo'sakRpravRttiriti nAnAvidhadoSa iti, tathA maraNamevAnto maraNAntaH AmaraNAntAdAmaraNAntam asAtAnutapasyakAlasaukarikAderivayAhiMsAdiSupravRttiH saiva doSa aamrnnaantdossH| __ athadhayaM caturvidhamitisvarUpeNacaturyupadeSu-svarUpalakSaNAlambanAnuprekSAlakSaNeSvavatAro vicAraNIyatvena yasya taccatuSpadAvatAraM caturvidhasyaiva paryAyo vA'yamiti, kvacit 'cauppaDoyAra'miti pAThastatra caturSu padeSu pratyavatAro yasyeti vigraha iti, 'ANAvijae'tti A-abhividhinA jJAyante'rthA yayA sA''jJA-pravacanaM sA vicIyate-nirNIyate paryAlocyate vA yasmiMstadAjJAvivaryadharmadhyAnamiti,prAkRtatvena vijayamiti, AjJAyAvijIyateadhigamadvAreNa paricitA kriyate yasminnityAjJAvijayaM, evaM zeSANyapi, navaraM apAyA-rAgAdijanitAH prANinAmaihikAmuSmikA anarthAH, vipAkaH-phalaM karmaNAM jJAnAdhAvArakatvAdi saMsthAnAni lokadvIpasamudrajIvAdInAmiti, Aha c||9|| "AptavacanaM pravacanamAjJA viSayastadarthanirNayanam / AzravavikathAgauravaparISahAdyairapAyastu // // 2 // azubhazubhakarmapAkAnucintanArtho vipAkavicayaH syAt / dravyakSetrAkRtyanugamanaM sNsthaanvicystvi||"ti, etallakSaNAnyAha- 'ANArui'tti AjJA-sUtravyAkhyAnaM niyuktyAdi tatra tayA vA ruciHzraddhAnaM AjJAruciH, evamanyatrApi, navaraM nisargaH-svabhAvo'nupadezastena, tathA sUtram-AgamaH tatratasmAdvA, tathAavagAhanamavagADham-dvAdazAmAvagAho vistarAdhigamaiti sambhAvyatetena ruciH athavA ogAdatti sAdhupratyAsanIbhUtastasya sAdhUpadezAdruciH, uktaMca "AgamauvaeseNaM nisagao jNjinnppnniiyaannN| bhAvANaM saddahaNaM dhammajjhANassataM liMga // " iti, tattvArthazraddhAnarUpaM samyaktvaM dharmasya liGgamiti hRdayaM, dharmasyAlambanAnyucyantedharmadhyAnasaudhArohaNArthamAlambyanta ityAlamvanAnivAcanaM vAcanA-vineyAya nirjarAyai sUtradAnAdi, tathAzaktisUtrAdau zaGkApanodAya guroH pracchanapratipracchanA, pratizabdasyadhAtvarthamAtrArthatvAditi, // // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnaM. 4, - uddezakaH-1 207 tathA pUrvAdhItasyaiva sUtrAderavismaraNanirjarArthamabhyAsaH parivartaneti, anuprekSaNamanuprekSAsUtrArthAnusmaraNamiti / athAnutprekSA ucyante-anviti-dhyAnasya pazcAtyekSaNAniparyAlocanAnyanuprekSAH, ttr||1|| eko'haM na ca me kazcinnAhamanyasya kasyacit / __nataM pazyAmi yasyAhaM, nAsI bhAvIti yo mama / / " ityevamAtmana ekasya-ekAkino asahAyasyAnuprekSA-mAvanA ekAnuprekSA, tathA - // 1 // "kAyaH sannihitApAyaH, sampadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaGguram / " - ityevaM jIvitAderanityasyAnuprekSA anityAnuprekSeti, tathA - // 1 // "janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke // " evamazaraNasya-atrANasyAtmano'nuprekSA azaraNAnuprekSeti, tathA - // 1 // "mAtA bhUtvAduhitA bhaginI bhAryA ca bhavati sNsaare| vrajati sutaH pitRtAM bhrAtRtAM punaH zatrutAJcaiva // " ityevaM saMsArasya-catasRSu gatiSu sarvAvasthAsusaMsaraNalakSaNasyAnuprekSA saMsArAnuprekSeti / avazuklamAha- 'puhuttavitakke ttipRthakvena-ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena pRthutvena vA vistIrNabhAvenetyanye vitarko-vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNalakSaNo yasmiMstattathA, pUjyaistu vitarkaH zrutAlambanatayA zrutamityupacArAdadhIta iti, tathA vicaraNamarthAd vyAne vyaJjanAdarthe tathA manaHprabhRtInAM yogAnAmanyatarasmAdanyatarasminniti vicAro 'vicAro'rthavyaanayogasaGkrAnti ritivacanAt, saha vicAreNasavicAri,sarvadhanAditvAdinsamAsAntaH, uktNc||1|| "uppAyaThitibhaMgAIpajjayANaM jmegdvbNmi| nANAnayAnusaraNaM pubbagayasuyAnusAreNaM / / // 2 // saviyAramatyavaMjaNajogaMtarao tayaM paDhamasukcha / hoti puhuttaviyakaM saviyAramarAgabhAvassa // " ityeko bhedaH, tathA egattaviyaketti ekatvena-abhedenotpAdAdiparyAyANAmanyatamaikaparyAyAlanbanatayetyartho vitarka:-pUrvagatazrutAzrayovyaanarUpo'rtharUpo vA yasya tadekatvaditarkam, tathA na vidyate vicAro'rthavyaJjanayoritarasmAditaratra tathA manaHprabhRtInAmanyatarasmAdanyatra saJcaraNalakSaNo nitigRhagatapradIpasyeva yasya tadavicArIti pUrvavaditi, uktaM c||7|| "jaM puNa sunippakapaMnivAyasaraNappaIvamiva cittaM / uppAyaThiibhaMgAiyANamegaMmi pjaae| // 2 // aviyAramatyavaMjaNajogaMtarao tayaM biiysurk| puvgysuyaalNbnnmegttviykkmviyaarN||" iti dvitIyaH, tathA sahumakirie'tti nirvANagamanakAle kevalino niruddhamanovAgyogasyArddhaniruddhakAyayogasyaitad, ataH sUkSmA kriyA kAyikI ucchvAsAdikA yasmiMstattathA, na Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 sthAnAGga sUtram 4/1/161 nivartate-na vyAvarttata ityevaMzIlamanivarti pravarddhamAnatarapariNAmAditi, bhaNitaM ca - // 9 // "nivvANagamaNakAle kevaliNo drniruddhjogss| suhumakiriyA'niyaTTi taiyaM tanukAyakirissa / / " iti tRtIyaH, tathA, 'samucchinnakirie tti samucchinnA-kSINA kriyA kAyikyAdikA zailezIkaraNe niruddhayogatvena yasmiMstattathA, 'appaDivAe ti anuparatisvabhAvAmiti caturthaH, // (Aha hi-)"tasseva ya selesIgayassa selovva nippkNpss| vocchinnakiriyamappaDivAI jhANaM paramasukkaM / / " iti, ihacAntyezuklabhedadvayeayaMkramaH-kevalI kilAntarmuhUrtabhAvinIparamapade bhavophyAhikarmasu cavedanIyAdiSu samudghAtato nisargeNa vA samasthitiSu satsu yoganirodhaM karIti, tatra c||1|| 'pajjattamettasannissa jattiyAI jahanna jogiss| hoti manodavvAItavvAvAro yjmmetto|| // 2 // tadasaMkhaguNavihINe samae samae niruMbhamANo so| manaso savvanirohaM kuNai asaMkhejjasamaehiM / / // 3 // pajjattamettabiMdiyajahanna vaijogapaJjayA je u / tadasaMkhaguNavihINe samae samae nirNbhNto|| // 4 // savvavaijogarohaM saMkhAtIehiM kuNai samaehiM / tatto a suhumapaNagassa pddhmsmovvnnss| jo kira jahanna jogo tadasaMkhejaguNahINamekkecha / samae niruMbhamANo dehitabhAgaMca muNcto| // 6 // ruMbhai sa kAyayogasaMkhAItehiM ceva smehiN| to kayajoganiroho selesIbhAvaNAmei / / -zailezasyeva-meroriva yA sthiratA sA shaileshiiti,||1|| 'hassakkharAiMmajjheNa jeNa kAleNa paMca bhnnti| acchai selisigao tattiyamettaM tao kAlaM / / tanurohAraMbhAo jhAyai suhumakiriyAniyahi so / cocchinnakiriyamappaDivAiM selesikAlaMmi // " iti, atha zukladhyAnalakSaNAnyucyante - 'abbahe'tti devAdikRtopasargAdijanitaM bhayaM calanaM vAvyathA tasyAabhAvoavyatham, tathAdevAdikRtamAyAjanitasya sUkSmapadArthaviSayasyacasaMmohasyamUDhatAya niSedhAdasammohaH, tathA dehAdAtmana AtmanovA sarvasaMyogonAMvivecanaM-budhdhyApRthakkaraNaM vivekaH, tathA niHsaGgatayA dehopadhityAgo vyutsarga iti / atra vivrnngaathaa||1|| "cAlijaibIhei va dhIrona priishovsggehiN| suhumesuna saMmujjhai bhAvesuna devamAyAsu 2 // // 2 // dehavivittaM pecchai apANaM taya svvsNjoge3| dehovahivussaggaM nissaMgo savvahA kuNai / / " iti, // 5 // // 2 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 // 9 // sthAnaM-4, - uddezakaH-1 -AlaMbanasUtraM vyaktaM, tatra gAthA-- // 9 // 'aha khaMtimaddavajjavamuttIo jinmypphaannaao| ___AlaMbaNAIjehi u sukkajjhANaM smaaruhi||" iti, atha tadanuprekSA ucyante- 'anaMtavattiyANuppeha'tti anantA-atyantaM prabhUtA vRttiH-vartanaM yasyAsAvanantavRttiH anantatayA ghAvartata ityanantavartI tadbhAvastattA, bhavasantAnasyetigamyate, tasyA anuprekSa anantaMvRttitAnuprekSA anantavartitAnuprekSA veti, yathA - "esa anAi jIvo saMsaro sAgarovva duttaaro| nArayatiriyanarAmarabhavesuparihiMDae jIvo // " iti, evamuttaratrApi samAsaH, navaraM 'vipariNAme'tti vividhena prakAreNa pariNamanaM vipariNAmo vastUnAmiti gamyate, ythaa||1|| "savvaTThANAI asAsayAIiha ceva devaloge ya / suraasuranarAINaM riddhivisesA suhaaii||" - 'asubhe'tti azubhatvaM saMsArasyeti gamyate, yathA - // 1 // "dhI saMsAro jamijuyANao prmruuvgbviyo| mariUNa jAyai kimI tatyeva kaDevare niye|" - tathA apAyA AzravANAmiti gamyate, ythaa||1|| "koho ya mANo ya aniggahIyA, mAyA ya lobho ya pavadyamANA / cattAriee kasiNA kasAyA, siMcaMti muulaaii-punbbhvss||" // 1 // (iha gAthA -)"AsavadArAvAe taha saMsArAsuhAnubhAvaM ca / bhavasaMtANamanaMtaM vatthUNaM vipariNAmaM ca / / " iti, - dhyAnAd devatvamapi syAdato devasthitisUtramU. (262) caubvihA devANa ThitI paM0 20 - deve nAmamege 1 devasiNAte nAmamege 2 devapurohite nAmamege 3 devapajjalaNe nAmamege 4, cauvidhe saMvAse paM0 taM0 - deve nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchejA, deve nAmamege chavIte saddhiM saMvAsaM gacchejjA, chavI nAmamegedevIe saddhiM saMvAsaM gacchejA, chavI nAmamege chavIte saddhiM saMvAsaMgacchejjA vR. sthitiH-kramo maryAdA rAjAmAtyAdimanuSyasthitivadeva, devaH sAmAnyo nAmeti vAkyAlaGkAre ekaH kazcitsnAtakaH-pradhAna, devaeva devAnAM vAsnAtaka iti vigrahaH, evamuttaratrApi, navaraMpurohitaH-zAntikarmakArI 'pajjalaNe ttiprajvalayati-dIpayati varNavAdakaraNena mAgadhavaditi prajvalana iti|devsthitiprstaavaattdvishessbhuutsNvaassuutrm, etacca vyaktaM, kintusaMvAso-maithunArthaM saMvasanaM, chavi'ttitvaktadyogAdaudArikazarIraMtadvatI nArI tirazcI vAtadvAnnarastiryagvAchavirityucyate anantaraM saMvAsa uktaH, sa ca vedalakSaNamohodayAditi mohavizeSabhUtakaSAyaprakaraNamAha -- mU. (263) cattArikasAyA paM020-kohakasAe mAnakasAe mAyAkasAe lobhakasAe, evaM neraiyANaM jAva vemANayANaM 24, caupatihite kohe paM0 20 - Atapaihitai parapatihie tadubhayapaihita apatihie, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24, evaM jAva lobhe, vemANiyANaM 3 14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 sthAnAGga sUtram 4/1/262 24, cauhiM ThANehiM krodhuppattI sitA, taM0- khettaM paDucA vatthu paDuccA sarIraM paDucA uvahiM paDuccA, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24, evaM jAva lobha0 vemANiyANaM 24, cauvvidhe kohe paM0 taM0 - anaMtANubaMdhikohe apacakkhANakohe paccakkhANAvaraNe kohe saMjalaNe kohe, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24, evaM jAva lobhe, vemANiyANaM 24, caDavvihe kohe paM0 taM0 - Abhoganivvattie aNAbhoganivvattite uvasaMte anuvasaMte, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24, evaM jAva lobhe jAva vemANiyANaM 24 -- vR. 'cattAri kasAye 'tyAdi, tatra kRSanti-vilikhanti karmmakSetraM sukhaduHkhaphalayogyaM kurvvanti kaluSayanti vA jIvamiti niruktividhinA kaSAyAH, uktaM ca"suhadukkhabahusaIyaM kamma khettaM kasaMti te jamhA / kalusaMti jaM ca jIvaM teNa kasAyatti vuccaMti // " 119 11 athavA kaSati - hinasti dehina iti kaSaM karma bhavo vA tasyAyA lAbhahetutvAt kaSaM vA Ayayanti gamayanti dehina iti kaSAyAH, uktaM ca - 11911 "kammaM kasaM bhavo vA kasamAau siM jao kasAyAto / kasamAyayaMti va jao gamayaMti kasaM kasAyatti / / " iti, tatra krodhanaM krudhyati vA yena sa krodhaH krodhamohanIyodayasampAdyo jIvasya pariNativizeSaH kodhamohanIya karmaiva yeti, evamanyatrApi, navaraM jAtyAdiguNavAnahamevetyevaM mananam - avagamanaM manyate vA'neneti mAnaH, tathA mAnaM hiMsana vaJcanamityartho mIyate vA'nayeti mAyA, tathA lobhanamabhikAGkSaNaM lubhyate vA'neneti lobhaH / 'eva'miti yathA sAmAnyatazcatvAraH kaSAyAstathA vizeSato nArakANAmasurANAM yAvaccaturviMzatitame pade vaimAnikAnAmiti / 'cauppaiTThie 'tti caturSu AtmaparobhayatadabhAveSu pratiSThitaH catuH pratiSThitaH, tatra 'AyapaiDie' tti AtmAparAdhenaihikAmuSmikApAyadarzananAdAtmaviSaya AtmapratiSThitaH pareNAkrozAdinodIritaH paraviSayo vA parapratiSThitaH AtmaparaviSaya ubhayapratiSThitaH AkrozAdikAraNanirapekSaH kevalaM krodhavedanIyodayAd yo bhavati so'pratiSThitaH, // 1 // ( uktaM ca - ) "sApekSANi ca nirapekSANi ca karmANi phalavipAkeSu / sopakramaJca nirupakramaM ca dhSTaM yathA''yuSkam // " iti, ayaM ca caturthabhedo jIvapratiSThito'pi AtmAdiviSaye'nutpannatvAdapratiSThita ukto, na tu sarvathA apratiSThitaH, catuH pratiSThitatvasyAbhAvaprasaGgAditi / ekendriyavikalendriyANAM kopasyAtmAdipratiSThitatvaM pUrvabhave tatpariNAmapariNataaraNenotpannAnAmiti, evaM mAnamAyAlI mairdaNDakatrayamaparamadhyetavyamiti, kSetraM nArakAdInAM 4 svaM svamutpattisthAnaM pratItya- Azritya evaM vastu sacetanAdi 3 vAstu vA-gRham zarIraM duHsaMsthitaM virUpaM upadhiryadyasyopakaraNaM, ekendriyAdInAM bhavAntarApekSayeti, evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayaM, anantaM vamanubadhnAti - avicchinnaM karotItyevaMzIlo'nantAnubandhI ananto vA'nubandho'syetyanantAnubandhI- samyagdarzanasahabhAvikSamAdisvarUpopazamAdicaraNalavavibandhI, cAritramohonIyatvAt tasya, na copazamAdibhireva cAritrI alapatvAdyathA'manasko na saMjJI kintu mahatA mUlaguNAdirUpeNaM Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-1 211 cAritreNa cAritrI, manaHsaMjJayA saMjJivad, ata eva trividhaM darzanamohanIyaM paJcaviMzatividhaM cAritramohanIyamiti, nanu 'paDhamilluyANa udae niyametyAdi virudhyate, cAritrAvArakasya samyaktvAvArakatvAnupapatteH, ata eva saptavidhaMdarzanamohanIyamekavisatividhaMcAritramohanIyamitimataMsaGgatamAbhAtIti, atrocyate, paDhamelluyANe'tyAdi yaduktaM tadanantAnubandhinAMnasamyaktvAvArakatayA kintu samyaktvasahabhAvyupazamAdyAvArakatayA, anyathA'nantAnubandhibhireva samyaktvasyAvRtatvAt kimapareNa mithyAtvenaprayojanaM?,AvRtasyApyAvaraNe'navasthAprasaGgAt, tasmAdyathA kevaliyanANalaMbho nannatya khae kasAyANaM'tti iha kaSAyANAM kevalajJAnasyAnAvArakatve'pi kaSAyakSayaH kevalajJAnakAraNatayoktaH, tasminnevatasya bhAvAd, evamanantAnubandhikSayopazama eva samyaktvalAbha ucyate, tasmin sati tasya bhAvAd, yato nAnantAnubandhiSUditeSu mithyAtvaM kSayopazamamupayAti, tadabhAvAcca na samyaktvamiti, yacca saptavidhaM samyagdarzanamohanIyamiti matAntara tatsamyakatvasahacaritatvenopazamAdiguNAnAM samyaktvocArAditi manyAmaha iti, na vidyate pratyAkhyAnam-aNuvratAdirUpaM yasmin so'pratyAkhyAno-dezaviratyAvArakaH, pratyAkhyAnam AmaryAdayA sarvaviratirUpamevetyartho vRNotIti pratyAkhyAnAvaraNaH saJjavalayatidIpayati sarvasAvadhaviratimapIndriyArthasampAte vA sajavalati-dIpyata iti sajavalanaHyathAkhyAtacAritrAvArakaH, evaM mAnamAyAlobheSvapyanantAnubandhyAdibhedecatuSTayamadhyetavyamiti, eSaM niruktiH pUjyairiyamuktA -- // 1 // "anantAnyanubaghnanti, yato janmAni bhUtaye / ato'nantAnubandhyAkhyA, krodhAdyA''gheSu darzitA / / // 2 // nAlpamapyutsahedyeSAM, prtyaakhyaanmihodyaat| apratyAkhyAnasaMjJA'to, dvitIyeSu nivezitA / / sarvasAvadhaviratiH, pratyAkhyAnamudAhRtam / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA / / // 4 // zabdAdIn viSayAnprApya, saavalanti yato muhuH / ataH saJjavalanAhvAnaM, caturthAnAmihocyate / / ' iti, ___evaM maanaadibhirpidnnddktrym|'aabhognivvttie'ttiaabhogo-jnyaanNten nirvatitoyajAnan kopavipAkAdi ruSyati, itarastu yadajAnanniti, upazAntaH-anudayAvasthaH, tatpratipakSo'nupazAntaH, ekendriyAdInAmAbhoganivartitaH saMnipUrvabhavApekSayA,anAbhoganivarttitastutadbhavApekSayA'pi,upazAntonArakAdInAM viziSTodayAbhAvAt anupazAnto nirvicAra eveti, evaM mAnAdibhirapi daNDakatrayam / idAnIM kaSAyANAmeva kAlatrayavartinaH phalavizeSA ucyante ma. (26) jIvA gaM cauhiM ThANehiM aTTha kammapagaDIo ciNisu. taM0 - koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, evaM jAva vaimANiyANaM 24, evaM ciNaMti esa daMDao, evaM ciNissaMti esa daMDao, evameteNaM, tinnidaMDagA, evaM uvaciNiMsu uvaciNati uvaciNissaMti, baMdhisu 3, udIriMsu Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 sthAnAGga sUtram 4/1/264 3 yesu 3 nijareMsu nijereti, nijjarissaMtiAva vaimANiyANaM, jAvamekkaikke pade tini 2 daMDagA bhANiyavvA, jAva nijjrissNti| vR. 'jIvANa' mityAdigatArthaM, navaram cayanaM kaSAyapariNatasya karmmapudgalopAdAnamAtraM upacayanaM-citasyAbAdhAkAlaM muktvA jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH, sa caivaM prathamasthitau bahutaraM karmmadalikaM niSiJcati, tato dvitIyAyAM vizeSahInaM, evaM yAvadutkRSTAyAM vizeSahInaM niSiJjati, uktaM ca - '"mottUNa sagamabAhaM paDhamAi ThiIe bahutaraM davvaM / sese visesahINaM jAvakkosaMti savvesiM // " iti, 119 || M bandhanaM-tasyaiva jJAnAvaraNIyAditayA niSiktasya punarapi kaSAyapariNativizeSAnikAcanamiti, udIraNam- anudayaprAptasya karaNenAkRSyodaye prakSepaNamiti, vedanaM-sthitikSayAdudayaprAptasya karmmaNaM udIraNAkaraNena vodayabhAvamupanItasyAnubhavanamiti, nirjarA-karmmaNo'karmmatvabhavanamiti, iha ca dezanirja raiva grAhyA, sarvanirjarAyAzcaturviMzatidaNDake'sambhavAt, krodhAdInAM ca tadakAraNatvAt, krodhAdikSayasyaiva tatkAraNatvAditi, iha prajJApanAdhItA saGgrahagAthA"AyapaiTThiya 1 khettaM paDu 2 naMtAnubaMdhi 3 Abhoge 4 / ciNauvaciNabaMdha udIra veya taha nijarA ceva // 1 // " iti / anantaraM nirjaroktA, sA ca viziSTA pratimAdyanuSThAnAdmavatIti pratimAsUtratrayaM, mU. (265) catAri paDimAo paM0 taM0 - samAhipaDimA uvahANapaDimA vivegapaDimA viussaggapaDimA, cattAri paDimAo paM0 taM0 - bhaddA subhaddAmahAbhaddA savvatobhaddA, cattAri paDimAto paM0 taM0 - khuDDiyA moyapaDimA mahalliyA moyapaDimA javamajjhA vairamajjhA 11911 vR. tad dvisthAnakAghItamapIhAdhIyate, catuHsthAnakAnurodhAditi, vyAkhyA'pyasya pUrvavadanusarttavyA, kintu smaraNAya kiJciducyate-samAdhiH zrutaM cAritraM ca tadviSayA pratimA-pratijJA abhigrahaH samAdhipratimA dravyasamAdhirvA prasiddhastadviSayA pratimA- abhigrahaH samAdhipratimA evamanyA api, navaramupadhAnaM tapaH vivekaH - azuddhAtiriktabhaktapAnavastrazarIratanmalAdityAgaH 'viurasagge' tti kAyotsargaH / tathA pUrvAdidikcatuSTayAbhimukhasya pratyekaM praharacatuSTayamAnaH kAyotsargo bhadreti, ahorAtradvayena cAsyAH samAptiriti, subhadrA'pyevaMbhUtaiva sambhAvyate, na ca dhSTeti na likhiteti, evameva cAhorAtrapramANa: kAyotsargo mahAbhadrA, caturbhizcAhorAtrairiya samApyate yastu digdazakAbhimukhasyAhorAtrapramANaH kAyotsargaH sA sarvvatobhadrA, sA ca dazabhirahorAtraiH samApyata iti / moyapratimA - prazravaNapratijJA sA ca kSullikA yA SoDazabhaktena samApyate mahatI tu yA'STAdazabhakteneti, yavamadhyA yA yavavaddattikavalAdibhirAdyantayorhInA madhyeca vRddheti, vajramadhyA tu yA'dyantavRddhA madhye hInA ceti / pratimAzca jIvAstikAye eveti nadviparyayasvarUpAjIvAstikAyasUtra mU. (266) cattAri asthikAyA ajIvakAyA paM0 taM0-dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsatthikAe poggalatthikAe, cattAri atthikAyA arUvikAyA paM0 taM0-dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsatthikAe jIvatthikAe / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, uddezaka:- 9 * 213 vR. 'atthikAya'tti astItyayaM trikAlavacano nipAtaH, abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvanA, ato'sti ca te pradezAnAM kAyAzca rAzaya iti, astizabdena pradezAH kvaciducyante, tatazca teSAM vA kAyAH astikAyAH, te cAjIvakAyAH acetanatvAt / astikAyA mUrttAmUrttA bhavantItya-mUrttapratipAdanAyArUpyastikAyasUtraM, rUpaM mUrttirvarNAdimattvaM tadasti yeSAM te rUpiNastatparyudAsAdarUpiNaH - amUrttAiti / anantaraM jIvAstikAya uktaH, tadvizeSabhUtapuruSanirUpaNAya phalasUtraM mU. (267) cattAri phalA paM0 taM0-Ame nAmaM ege Amamahure 9 Ame nAmaMegepakkamahure 2 pakkai nAmamege Amamahure 3 pakke nAmamege pakkamahure 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-Ame nAmamege AmamahuraphalasamANe, 4 vR. Amam apakvaM sat Amamiva madhuram AmamadhuramISanmadhuramityarthaH, tathA AmaM sat pakvamiva madhuramatyantamadhuramityarthaH, tathA pakvaM sat AmamadhuraM prAgvat, tathA pakvaM sat pakvamadhuraM prAgvadeveti, puruSastu Amo-vayaH zrutAbhyAmavyaktaH AmamadhuraphalasamAnaH, , upazamAdilakSaNasya mAdhuryasyAlpasyaiva bhAvAt, tathA Ama eva pakvamadhuraphalasamAnaH- pakvaphalavanmadhurasvabhAvaH, pradhAnopazamAdiguNayuktatvAditi, tathA pakve'nyo vayaH zrutAbhyA pariNataH AmamadhuraphalasamAnaH, upazamAdimAdhuryasyAlpatvAt, tathA pakvastathaiva, pakvamadhuraphalasamAno'pi tathaiveti / anantaraM pakvamadhura uktaH, sa ca satyaguNayogAt bhavatIti satyaM tadviparyayaM ca mRSA tathA satyAsatyanimittaM praNidhAnaM pratipipAdayiSuH sUtrANyAha mU. (268) cauvvihe sacce paM0 taM0 kAujjayayA bhAsujjayayA bhAvajayayA avisaMvAyaNAjoge, cauvvihe mose paM0 taM0-kAya anujjuyayA bhAsaanujnuyayA bhAvaanujnuyayA visaMvAdaNAjoge, cauvvihe paNihANe paM0 taM0-maNapaNihANe vaipaNihANe kAyapaNihANe uvakaraNapaNidhANe, evaM neraiyANaM paMciMdiyANaM jAva vemANiyANaM 24, cauvvihe suppaNihANe paM0 taM0-maNasuppaNihANe jAva uvagaraNasuppaNihANe, evaM saMjayamaNussANavi, cauvvihe duppaNihANe, paM0 taM0 maNaduppaNihANe jAva uvakaraNaduppaNihANe, evaM paMciMdiyANaM jAva vemANiyANaM 24 ghR. 'cauvvihe sacce' ityAdIni gatArthAni, navaramRjukasya amAyino bhAvaH karmma vA RjukatA kAyasya RjukatA kAyarjukatA, evamitare api, navaraM bhAvo-mana iti, kAyarjukatAdayazca zarIravAGmanasAM yathAvasthitArthapratyAyanArthAH pravRttayaH, tathA anAbhogAdinA gavAdikamazvAdikaM yadvadati kasmaicit kiJcidabhyupagamya vA yanna karoti sA visaMvAdanA tadvipakSeNa yogaH-sambandho' visaMvAdanAyoga iti, 'mose' tti mRSA'satyaM kAyasyAnRjukatetyAdi vAkyam / praNidhiH praNidhAnaMprayogaH, tatra manasaH praNidhAnam - ArttaraudradharmmAdirUpatayA prayogo manaHpraNidhAnam, evaM vAkkAyayorapi, upakaraNasya-laukikalokottararUpasya vastrapAtrAdeH saMyamAsaMyamopakArAya praNidhAnaMprayoga upakaraNapraNidhAnaM / 'eva' miti yathA sAmAnyatastathA nairayikANAmiti, tathA caturviMzatidaNDakapaThitAnAM madhye ye paJcendriyAsteSAmapi vaimAnikAntAnA mevameveti, ekendriyAdInAM manaH prabhRtInAsambhavena praNidhAnAsambhavAditi / praNidhAnavizeSaH supraNidhAnaM duSpraNidhAnaJceti tatsUtrANi, zobhanaM saMyamArthatvAt praNidhAnaM manaH prabhRtInAM prayojanaM supraNidhAnamiti / idaM ca supraNidhAnaM Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 sthAnAGga sUtram 4/1/268 caturviMzatidaNDakanirUpaNAyAM manuSyANAM tatrApi saMyatAnAmeva bhavati, cAritrapariNatirUpatvAt supraNidhAnasyetyAha- 'evaM saMjaye;tyAdi, duSpraNidhAnasUtraM sAmAnyasUtravat navaraM duSpraNidhAnamasaMyamArtha manaHprabhRtInAM prayoga iti| puruSAdhikArAdevAparathA puruSasUtrANi caturdaza mU. (269) cattAri purisajAyA paM0 taM0-AvAtabhaddate nAmamege naM saMvAsabhahate 1, saMvAsabhaite nAmamegeno AvAtabhaddae 2, ege AvAtabhaddatevisaMvAsabhaitevi3 egeno, AvAtabhaddate no vA saMvAsabhahate 4,1, cattAri purisajAyA paM0 20-apaNo nAmamege vajaM pAsati no parassa, parassa nAmamege vajaM pAsati 4,2 ___cattAri purisajAyA paM0 20-appaNo nAmamege vajaM udIrei no parassa 4, 3 appaNI nAmamege vajaM uvasAmeti no parassa 4, 4, cattAri purisajAyA paM0 20-abbhuDhei nAmamege No abbhuTThAveti, 5, evaM vaMdati nAmamege no vaMdAvei 6, evaM sakArei7 sammANeti 8 pUei 9 vAei 10 paDipucchati 11 pucchai 12 vAgareti, 13, suttadhare nAmamegeno atyadhare atyadhare nAmamege no suttadhare 14 vR.sugamAni, navaramApatanamApAtaH-prathamamIlakaHtatra bhadrako-bhadrakArIdarzanAlApAdinA sukhakaratvAta, saMvAsaH ciraMsahavAsastasminna bhadrako hiMsakatvAt saMsArakAraNaniyojakatvAdveti, saMvAsabhadrakaH saha saMvasatAmatyantopakAritayA no ApAtabhadrakaH anAlApakaThorAlApAdinA, evaM dvaavnyau| _ 'vajaM'tivarNyata iti vaya'mavayaMvAakAralopAt, vajravadvajaMvA gurutvAddhiMsA'nRtAdi pApakarmatadAtmanaH sambandhi kalahAdaupazyati, pazcAttApAnvitatvAt, naparasya,taMpratyudAsInatvAt, anyastuparasya nAtmanaH, sAbhimAnatvAt, itara ubhayoH,niranuzayatvena yathAvadvastubodhAta, aparastu nobhayavimUDhatvAt iti / dRSTvA caika AtmanaH sambandhi avadyamudIrayati-bhaNati yaduta mayA kRtametaditi, upazAntaM vA punaH pravartayatyathavA vajra-karma tadudIrayati-pIDotpAdananena udaye pravezayatIti, evamupazamayati-nivarttayati pApaM karma vaa|| _ 'abmuDhei'tti abhyutthAnaM karoti na kArayati pareNa, saMvignapAkSiko laghuparyAyo vA, kArayatyevaguruH, ubhayavRttivRSabhAdiH, anubhayavRttirjinakalpiko'vinIto veti / evaM vandanAdisUtreSvapi, navaraM vandate dvAdazAvAdinA, satkaroti vastrAdidAnena, sanmAnayati stutyAdiguNoRtikaraNena, pUjayati ucitapUjAdravyairiti, vAcayati-pAThayati, novAyAvei AtmAnamanyeneti upAdhyAyAdiH, dvitIye zaikSakaH, tRtIye kvacit granthAntare'nadhItI, caturthe jinakalpikaH / evaM sarvatrodAharaNaM svabudhdhyA yojanIyam, pratIcchatIti sUtrArthI gRhNAti, pRcchati-praznayati sUtrAdi vyAkaroti-brUte tadeveti sUtradharaH-pAThakaH, arthadharoboddhA, anystuubhydhrH,cturthstujdditi| mU. (270) camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno cattAri logapAlA paM0 ta0-some jame varuNe vesamaNe, evaM balissavi some jame vesamaNe varuNe, dharaNassa kAlapAle kolapAle selapAse saMkhapAle, evaM bhUyANaMdassa cattAri kAlapAle kolapAle saMkhapAle selapAle, veNudevassa cittevicittecittapakkhevicittapakkheveNudAlissa cittevicittevicittapakkhe cittapakkhe harikaMtassa Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 4,-uddezakaH -1 215 pabhe suppabhe pabhakate suppabhakate harissahassa pabhe suppabhe suppabhakate pabhakate aggisihassa teU teusihe teukaMte teuppabhe aggimANavassa teUteusihe teupabhe teukate punassa lae layaMse rUdakaMte rUdappabhe, evaM visihassaste rUtaMse satappabhe khyakate, jalakaMtassajalejalaitejalakaMtejalappabhe jalappahassa jale jalarate jalappahe jalakaMte, amitagatissa turiyagatI khippagatI sIhagatI sIhavikramagatI amitavAhaNassa turiyagatI khippagatI sihavikkamagatI sIhagatI velaMbassa kAle mahAkAle aMjaNe riDepabhaMjaNassa kAle mahAkAle riTeaMjaNe, dhosassa AvateviyAvattenaMdiyAvatte mahAnaMdiyAvate mahAghosassa Avate viyAvatte mahANanaMdiyAvatte naMdiyAvatte 20, sakkassa some jame varuNe vesamaNe, IsANasa some jame vesamaNe varuNe, evaM egaMtaritA jAvaccutassa, caubvihA vAukumArA0 paM0 20-kAle mahAkAle velaMbe pbhNjnne| vR. puruSAdhikArAdeva devavizeSapuruSanirUpaNaparANi lokapAlAdisUtrANi kaNThyAni, navaraMindraH paramaizvaryayogAtprabhumahAn vAgajendravat, rAjAturAjAnAddIpanAtzobhAvatvAdityarthaH ArAdhyatvAdvA, ekArthI vaitAviti, dAkSiNAtyeSu yo nAmatastRtIyo lokapAlaH sa audIcyeSu caturthazcaturthastvitara iti, evaM ekaMtariyatti, yannAmAnaH zakrasyatannAmAna evasanatkumArabrahmalokazukraprANatendrANAM tathA yannAmAna IzAnasya tatrAmAna eva mAhendralAntakasahArAcyutendrANAmiti / kAlAdayaH pAtAlakalazasvAmina iti / mU. (271) caubbihA devA paM0-bhavaNavAsI vANamaMtarA joisiyA vibhaannvaasii| vR. caturvidhA devA ityuktam, etacca saGkhyApramANamiti pramANaprarUpaNasUtraM,ma.(272) caubihe pamANe paM0-davvappamANe khettappamANe kAlappamANe bhaavppmaann| vR. tatra pramiti pramIyate vA-paricchidyate yenArthastat pramANaM, tatra dravyameva pramANaM daNDAdidravyeNa vA dhanurAdinA zarIrAdevyairvA daNDahastAGgulAdibhiH dravyasya vA jIvAdeH dravyANAM vAjIvadharmAdharmAdInAMdravyevAparamANvAdauparyAyANAMdravyeSuvA teSvevateSAmevapramANaMdravyapramANaM, evaM yathAyogaM sarvatra vigrahaH kAryaH, tatra dravyapramANaM dvidhA-pradezaniSpanna vibhAganiSpanaM ca, tatra AdyaM paramANvAdyanantapradezikAntaM, vibhAganiSpanna paJcadhA-mAnAdi, tatramAnaMdhAnyamAnaM setikAdi rasamAnaM karSAdi 1 unmAnaMtulakarSAdira avamAnaMhastAdi3gaNitamekAdi4 pratimAnagulAvallAditi 5 kSetram-AkAzaM tasya pramANaM dvidhA-pradezaniSpannAdi, tatra pradezaniSpannamekapradezAvagADhAdi asaGghayApradezAvagADhAntaM, vibhAganiSpannamaGgulyAdi, kAlaH-samayastanmAnaMdvidhA pradezaniSpannamekasamayasthityAdi asaGkhyeyasamayasthityantaM vibhAganiSpannaM samayAvaliketyAdi, kSetrakAlayordravyatve satyapi bhedanirdezojIvAdidravyavizeSakatvenAnayostatparyAyatA'pItidravyaviziSTatAkhyApanArthaH, bhAva eva bhAvAnAM vA pramANaM bhAvapramANaM guNanayasaGkhyAmabhedabhinnaM, tatra guNA-jIvasya jJAnadarzanacAritrANi, tatra jJAnaM pratyakSAnumAnopamAnAgamarUpaM pramANamiti, nayA-naigamAdayaH, saGkhyAekAdiketi / / devAdhikAre evedaM sUtracatuSTayaM mU. (273) cattAri disAkumArimahattariyAo paM0 20-rUyA rUyaMsA suruvA rUyAvatI, cattAri vijukumArimahattariyAo paM0 taM0-cittA cittakaNagA saterA sotaamnnii| 1. 'cattAridisA' ityAdi sugama, navaraM dikkumAryazca tA mahattarikAzca-pradhAnatamAstAsAM Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sthAnAGga sUtram 4/1/273 vAmahattarikA dikkumArImahattArikAH, etAmadhyarucakavAstavyAarhatojAtamAtrasya nAlakalpanAdi kurvantIti, vidyutkumArImahattarikAstu vidigrucakavAstavyAH, etAzca bhagavato jAtamAtrasya catasRSvapi dikSu sthitA dIpikAhastA gAyantIti / mU. (274) sakkassa NaM deviMdassa devaranno majjhimaparisAte devANaM cattAri paliovamAI ThitI paM0, IsANassa deviMdassa devaranno majjhimaparisAe devINaM cattAri paliokmAiM ThiI pN0|| ghR. ete ca devAH (sthitiH) mU. (275) caubbihe saMsAre paM0 -davvasaMsAre khettasaMsAre kAlasaMsAre bhaavsNsaare| vR. saMsAriNa iti saMsArasUtraM, tatra saMsaraNam-itazcetazca paribhramaNaM saMsAraH, tatra saMsArazabdArthajJastatrAnupayukto dravyANAM vAjIvapudgalalakSaNAnAM yathAyogaM bhramaNaM dravyasaMsAraH, teSAmeva kSetre-caturdazaraJvAtmake yatsaMraNaM sa kSetrasaMsAraH, yatra vA kSetre saMsAro vyAkhyAyate tadeva kSetramabhedopacArAt saMsAro yathA rasavatI guNaniketyAdi, kAlasya-divasapakSamAsarvayanasaMvatsarAdilakSaNasyasaMsaraNaM-cakranyAyenabhramaNaMpalyopamAdikAlavizeSavizeSitaMvAyatkasyApijIvasya narakAdiSu sa kAlasaMsAraH, yasmin vA kAle-pauruSyAdike saMsAro vyAkhyAyato sa kAlo'pi saMsAra ucyate abhedAdyathA pratyupekSaNAkaraNAt kAlo'pi pratyupekSaNeti, tathA saMsArazabdArthajJaH tatropayukto jIvapudgalayorvA saMsaraNamAtramupasarjanIkRtasambandhidravyaM bhAvAnAM vaudayikAdInAM varNAdInAM vA saMsaraNapariNAmo bhAvasaMsAra iti| ayazca dravyAdisaMsAro'nekanauSTivAde vicAryate iti TivAdasUtraMmU. (276) caubihe didvivAe paM0 taM0-parikammaMsutAI pubbagae anujoge| vR. 'cauvvihe dihivAe' ityAdi, tatra ISTayo darzanAni-nayA udyante-abhidhIyante patanti vA-avatarantiyasminnasauSTivAdoSTipAtovA-dvAdazamaGgam, tatrasUtrAdigrahaNayogyatAsaMpAdanasamarthaM parikarma gaNitaparikarmavat, tantra siddhasenikAdi, sUtrANiti RjusUtrAdIni dvAviMzatirbhavanti, iha sarvadravyaparyAyanayA dyarthasUcanAt sUtrANIti, samastazrutAtpUrvaM karaNAt pUrvANi, tAni cotpAdapUrvAdIni caturdazeti, eteSAM caivaM nAmapramANAni, tdythaa||1|| "upAya 1 aggoNIyaM 2 vIriyaM 3 asthinasthi upavAyaM 4 / ___ nANapavAra 5 saJcaM 6 AyapavAyaM ca 7 kammaM ca 8 // 2 // puvvaM parAkkhANaM 9 vijanuvAyaM 10 avaMjha 11 pANAuM 12 / phiriyAvisAlapuvvaM 13 coddasamaM biMdusAraMtu 14 // 3 // upAye payakoDI 1 aggeNIyaMmichannauilakkhA 2 / viriyammi sayarilakkhA 3 sahilakkhA u asthinayimmi 4 // 4 // egahApauNA koDI nANapavAyaMmi hoi puvvaM 5 / egA payANa koDI chacca payA saccavAyaMmi chabbIsaM koDIo AyapavAyami hoipysNkhaa7| kammapavAe koDI asItI lakkhehiM abmahiA 8 culasIi sayasahassA paJcakkhANaMmi vaniyA puvve / ekkA payANa koDI dasasahasahiyA ya anuvAe 10 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, uddezaka: 1 - - // 7 // // 8 // chavIsaM koDIo payANa puvve avaMjhanAmaMmi 11 / pANAummiya koDI chappaNalakakhehi abmahiyA 12 navakoDIo saMkhA kiriyavisAlaMmi vanniyA guruNA 13 / addhatterasalakkhA pAyasaMkhA biNdusaarmbhi|| iti, teSu gataM praviSTaM yat zrutaM tatpUrvagataM pUrvANyeva, aGgapraviSTamaGgAni yatheti, yojanaM yogaH anurUpo'nukUlo vA sUtrasya nijenAbhidheyena saha yoga ityanuyogaH, sacaikastIrthakarANAM prathamasamyakatvAvAptipUrvabhavAdigocaro yaH sa mUlaprathamAnuyogo'bhidhIyate yastu kulakarAdiva - ktavyatA gocaraH sa gaNDikAnuyoga iti / pUrvagatamanantaramuktaM, - mU. (277) cauvvihe pAyacchitte paM0 taM0-nANapAyacchitte daMsaNapAyacchite carittapAyacchitte ciyattakikhapAyacchitte, 1 / cauvvihe pAyacchitte paM0 taM0-parisevaNApAyacchitte saMjoyaNApAyacchitte AroaNApAyacchitte paliuMcaNApAyacchitte 2 / 217 vR. tatra ca prAyazcittaprarUpaNA''sIditi prAyazcittasUtradvayaM, tatra jJAnameva prAyazcittaM, yatastadeva pApaM chinatti prAyaH cittaM vA zodhayatIti niruktivazAt jJAnaprAyazcittamiti, evamanyatrApi, viyattakicce' ti vyaktasya bhAvato gItArthasya kRtyaM karaNIyaM vyaktakRtyaM prAyazcittamiti, gItArtho hi gurulAghavaparyAlocanena yat kiJcana karoti tatsarvaM pApavizodhakameva bhavatIti, athavA jJAnAdyaticAravizuddhaye yAni prAyazcittAnyAlocanAdIni vizeSato'bhihitAni tAni tathA vyapadizyante, 'viyatte 'ti vizeSeNa avasthAdyocityena vizeSAnabhihitamapi dattaMvitIrNamabhyanujJAtamityarthaH, yatkiJcinmadhyasthagItArthena kRtyam-anuSThAnaM tad vidattakRtyaM prAyazcittameva, 'ciyattakicce' tti pAThAntaratastu prItikRtyaM vaiyAvRttyAdIti, pratiSevaNamAsevanamakRtyasyeti pratiSevaNA, sA ca dvidhA - pariNAmabhedAt pratiSevaNIyabhedAdvA, tatra pariNAmabhedAt, - // 1 // 119 11 "paDisevaNA u bhAvo so puNa kulasovva hojja'kusalo vA / kusaleNa hoi kappo akusalapariNAmao dappo " - pratiSevaNIyabhedAttu - "mUlaguNauttaraguNe duvihA paDisevaNA samAseNaM 1 / mUlaguNe paMcavihA piMDavisohAigI iyarA " - tasyAM prAyazcittamAlocanAdi, taccedam // 1 // " AloyaNa 1 paDikamaNe 2 mIsa 3 vivege 4 tahA viussagge 5 / tava 6 cheya 7 mUla 8 anavaTTayA ya 9 pAraMcie 10 ceva " iti pratiSevaNAprAyazcittaM 1, saMyojanam - ekajAtIyAticAramIlanaM saMyojanA yathA zayyAtarapiNDo gRhItaH so'pyudakArbrahastAdinA so'pyabhyAhRtaH so'pyAdhAkarmikastatra yat prAyazcittaM tat saMyojanAprAyazcittam, tathA AropaNamekAparAdhaprAyazcitte punaH punarAsevanena vijAtIyaprAyazcittAdhyAropaNamAropaNA, yathA paJcarAtrindivaprAyazcittamApannaH punastatsevane dazarAtrindivaM punaH paJcadazarAtrindivamevaM yAvatSaNmAsAt tatastasyAdhikaM tapo deyaM na bhavati api - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 tu zeSatapAMsi tatraivAntarbhAvanIyAni, iha tIrthe SaNmAsAntatvAt tapasa iti, uktaM ca"paMcAIyArovaNa neyavvA jAva hoMti chammAsA / 119 11 teNa para mAsiyANaM chaNhuvariM josaNaM kujA " iti, sthAnAGga sUtram 4/1/277 AropaNayA prAyazcittamAropaNAprAyazcittamiti tathA parikuJcanam aparAdhasya dravyakSetrakAlabhAvAnAM gopAyanamanyathA satAmanyathA bhaNanaM parikuJcanA parivaJcanA vA, uktaM ca"davve khette kAle bhAve paliuMcaNA cauviyappa" tti, tathAhi // 1 // saccitte acittaM 9 jaNavayapaDiseviyaM ca addhANe 2 / subhikkhe yadubhikkhe 3 haTTeNa tahA gilANeNaM " iti, tasyAH prAyazcittaM parikuJcanAprAyazcittaM, vizeSo'tra vyavahArapIDhAdavaseya iti / prAyazcittaM ca kAlApekSayA dIyata iti kAlanirUpaNAsUtram mU. (278) cauvvihe kAle paM0 taM0 pamANakAle ahAuyanivvattikAle maraNakAle addhAkAle / vR. tatra pramIyate - paricchidyate yena varSazatapalyopamAdi tatpramANaM tadeva kAlaH pramANakAlaH, sa ca addhAkAlavizeSa eva divasAdilakSaNo manuSyakSetrAntarvartIti, uktaM ca"duviho pamANakAlo divasapamANaM ca hoi rAI ya / cauporisio divaso rAI cauporisI ceva" iti, // 1 // yathA-yatprakAraM nArakAdibhedenAyuH karmmavizeSo yathAyustasya raudrAdidhyAnAdinA nirvRtiHbandhanaM tasyAH sakAzAdya; kAlo - nArakAditvena sthitirjIvAnAM sa yathAyurnirvRtikAlaH, athavA yathA''yuSo nirvRtistathA yaH kAlo - nArakAdibhave'vasthAnaM sa tatheti, ayamapyaddhAkAla evAyuSkakarmAnubhavaviziSTaH, sarvasaMsArijIvAnAM varttanAdirUpa iti uktaM ca // 1 // "AuyamettavisiThTho sa eva jIvANa vattaNAdimao / bhannai ahAukAlo vattai jo jacciraM jeNaM " iti, maraNasya-mRtyoH kAlaH samayo maraNakAlaH, ayamapyaddhAsamayavizeSa eva, maraNaviziSTo maraNameva vA kAlo, maraNaparyAyatvAditi, uktaM ca // 1 // "kAlotti mayaM maraNaM jaha maraNaM gaotti kAlagao / tamhAsa kAlakAlo jo jassa mao maraNakAlo " iti, tathA addhaiva kAlaH addhAkAlaH, kAlazabdo hi varNapramANakAlAdiSvapi varttate, tato'ddhAzabdena viziSyata iti, ayaM ca sUryakriyAvaliziSTo manuSyakSetrAntarvarttI samayAdirUpayo'vaseyaH, uktaM ca- 119 11 "sUrakiriyAvisiTTo godohAikiriyAsu niravekkho / addhAkAlo bhannai samayakkhettaMmi samayAi samayAvaliyamuhuttA divasamahorattapakkhamAsA ya / saMvaccharajugapaliyA sAgaraosappiriyaTTA" iti / dravyaparyAyabhUtasya kAlasya catuHsthAnakamuktam, idAnIM paryAyAdhikArAt pudgalAnAM // 2 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezakaH - 1 - paryAyabhUtasya pariNAmasya tadAha mU. (279) cauvvihe poggalapariNAme pannatte taM0-vannapariNAme gaMdhapariNAme rasapariNAme phAsapariNAme / -- bR. 'cauvvihe' ityAdi, pariNAmaH avasthAto'vasthAntaragamanam uktaM ca119 11 "pariNAmo hyarthAntaragamanaM na tu sarvathA vyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH " iti, 219 tatra varNasya-kAlodeH pariNAmaH anyathA bhavanaM varNena vA kAlAdinetaratyAgena pudgalasya pariNAmo varNapariNAmaH evamanye'pi / ajIvadravyapariNAma ukto'dhunA tu jIvadravyasya pariNAma vicitrA sUtraprapaJcenAbhidhIyante tatra ca - mU. (280) bharaheravaesuNaM vAsesu purimapacchimavajjA majjhimagA bAvIsaM arahaMtA bhagavaMtA cAunAmaM dhammaM panaveti, taM0 savyAto pANAtivAyAo veramaNaM, evaM musAvAyAo veramaNaM, sabbAto adinnAdANAo veramaNaM savvAo bahiddhAdANA [pariggahA] o veramaNaM 1, savveSu NaM mahAvidehesu arahaMtA bhagavaMto cAujjAmaM dhammaM paNNavayaMti, taM0-savvAtI pANAtivAyAo veramaNaM, jAva savvAto bahiddhAdANAo veramaNaM / // 2 // vR. 'bharate' tyAdisUtradvayaM vyaktameva, kintu pUrvapazcimavarjAH, kimuktaM bhavati ? -madhyamakA iti, te cASTAdayo'pi bhavantItyucyate-dvAviMzatiriti, catvAro yamA eva yAmA nivRttayo yasmin sa tathA 'bahiddhAdANAo 'tti bahirddhA maithunaM parigrahavizeSaH AdAnaM ca parigrahastayordvandvaikatvamathavA AdIyata ityAdAnaM parigrAhyaM vastu tacca dharmopakaraNamapi bhavatItyata Aha-bahistAt-dharmopakaraNAd bahiryaditi, iha ca maithunaM parigrahe'ntarbhavati, na hyaparigRhItA yoSid bhujyata iti pratyAkhyeyasya prANAtipAtAdezcaturvidhatvAt caturyAmatA dharmmasyeti, iyaM ceha bhAvanA-madhyamatIrthakarANAM videhakAnAM ca caturyAmadharmasya pUrvapazcimatIrthakarayozca paJcayAmadharmmasya prarUpaNA ziSyApekSA, paramArthatastu paJcayAmasyaivobhayeSAmapyasau, yataH prathamapazcimatIrthakaratIrthasAdhava RjujaDA vakrajaDAzceti, tattvAdeva parigraho varjanIya ityupadiSTe maithunavarjanamavaboddhuM pAlayituM ca na kSamAHsa, madhyamavidehajatIrthakaratIrthasAdhavastu RjuprajJatvAt tadboddhuM varjayituM ca kSamA iti, bhavatazcAtra zlokI"purimA ujjujaDDAu, vakkajaDDA ya pacchimA / majjhimA ujjupannA u, teNa dhamme duhA kae purimANaM duvvisojjho u, carimANaM duranupAlae / kappo majjhimagANaM tu, suvisujjhe supAlae " iti / 11911 anantaroktebhyaH prANAtipAtAdibhyo'nuparatoparatAnAM durgatisugatI bhavataH, tadvantazca te durgatetarA bhavantIti durgatisugatyAtmakapariNAmayordurgatasugatAnAM ca bhedAn sUtracatuSTayenAhamU. (281) cattAri duggatIto paM0 taM0-neraiyaduggatI tirikkhajoNiyaduggatI maNussaduggatI devaduggata 9, cattAri soggaI opaM0 taM0-siddhasoMgatI devasoggatI maNuyasoggatI sukulapaJcAyAti 2, cattAri duggatI paM0 taM0-neraiyaduggatA tirikkhajoNiyaduggatA maNuyaduggatA devaduggatA 3, cattAri suggatA paM0 taM0 - siddhasugatA jAva sukulapaccAyAyA 4 / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sthAnAGga sUtram 4/1/281 vR. 'cattArI' tyAdi gatArtham, navaraM manuSyadurgatiH ninditamanuSyApekSayA devadurgatiH kilbiSikAdyapekSayeti, 'sukulapaJcAyAi'tti devalokAdau gatvA sukule-ikSvAkAdI pratyAyAtiHpratyAgamanaM pratyAjAti-pratijanmeti, iyaJca tIrthakarAdInAmeveti manuSyasugate gabhUmijAdimanujatvarUpAyAbhidyate, durgatireSAmastItyaci pratyaye durgatA duHsthA vA durgatAH evaM sugtH| anantaraM siddhasugatA uktAH te cATakarmakSayAt bhavantyataH kSayapariNAmasya kramamAha-- mU. (282) paDhamasamayajinassa NaM cattAri kammaMsA khINA bhavaMti-nANAvaraNizaM dasaNAvaraNijjaM mohaNijaM aMtarAtitaM 1, uppananANadasaNadhareNaMarahA jine kevalI cattAri kammase vedeti, taM0-vedaNijaM AuyaM nAmaMgotaM 2, paDhamasamayasiddhassa NaM cattArikammaMsA jugavaMkhijaMti taM0-veyaNijjaM AuyaM nAmaMgotaM 3 vR. 'paDhame tyAdi sUtratrayaM vyaktaM, paraM prathamaH samayo yasya sa tathA sa cAsau jinazcasayogikevalI prathamasamayajinastasya karmaNaH-sAmAnyasyAMzAH-jJAnAvaraNIyAdayo bhedAiti, utpanneAvaraNakSayAjAte jJAnadarzane-vizeSasAmAnyabodharUpe dhArayatItyutpannajJAnadarzanadharo'nenAnAdisiddhakevalajJAnavataH sadAzivasyAsadbhAvaM darzayati, na vidyate rahaH-ekAnto gopyamasya sakalasannihitavyavahitasthUlasUkSmapadArthasArthasAkSAtkAritvAdityarahA devAdipUjA'rhatvenArhanvA rAgAdijetRtvAjinaH kevalAni-paripUrNAni jJAnAdIni yasya santi sa kevalIti, siddhatvasya karmakSapaNasya ca ekasamaye sambhavAt prathamasamayasiddhasyetyAdi vyapadizyate / asiddhAnAM tu hAsyAdayo vikArA bhavantIti hAsyaM tAvacatuHsthAnakAvatAritvAdAhamU. (283) cauhi ThANehiM hAsuppattI sitA taM0-pAsittA bhAsettA suNettA saMbharettA vR. 'cauhI'tyAdi, hasanaM hAsaH-hAsamohodayajanito vikArastasyotpattiH-utpAdaH hAsotpattiH pAsitta'tti 6STvA vidUSakAdiceSTAMcakSuSA, tathA bhASitvA vAcA kiJcittasUrivacanaM tathA zrutvA zrotreNa paroktaM tathAvidhavAkyaM tathA tathAvidhameva ceSTAvAkyAdikaM smRtvA hasatIti zeSaH, evaM darzanAdIni hAsakaraNAni bhavantIti / asiddhAnAmeva dharmAntaranirUpaNAya dRSTAntadArzantikArthavatsUtradvayam, mU. (284) caubihe aMtare paM0 20-kahatare pamhaMtare lohaMtare pattharaMtare, evAmeva ithie vApurisassavAcaubihe aMtarepaM0taM0-kaTutarasamANe pamhaMtarasamANelohaMtarasamANe ptyrNtrsmaanne| vR.caubihe' ityAdi, kASThasyacakASThasyacetikASThayorantaraM-vizeSorUpanirmANAdibhiriti kASThAntaramevaM pakSma-kapAsarUtAdi pakSmaNorantaraM viziSTasaukumAryAdibhiH lohAntaraM atyantacchedakatvAdibhiHprastarAntaraM-pASANAntaraM cintitArthaprApaNAdibhiriti, evameva kASThAdyantaravata, striyA vA stryantarApekSayA puruSasya vA puruSAntarApekSayA, vAzabdI strIpuMsayozcAturvidhyaM prati nirvizeSatAkhyApanArthI, kASThAntareNa samAnaM-tulyamantaraMvizeSo viziSTapadavIyogyatvAdinA pakSmAntarasamAnaM vacanasukumAratayaiva lohAMtarasamAnaM snehacchedena parISahAdau nirbhaGgatvAdibhizca prastarAntarasamAnaM cintAtikrAntamanorathapUrakatvena viziSTaguNavadvandhapadavIyogyatvAdinA ceti / mU. (285)cattAri bhayagA paM0-divasabhayate jattAbhayate uccattabhayate kbbaalbhyte| vR.anantaramantaramuktamiti puruSavizeSAntaranirUpaNAya bhRtakasUtraM,tatrabhriyate-poSyate Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -1 - 221 smeti bhRtaH sa evAnukampito bhRtakaH karmmakara ityarthaH, pratidivasaM niyatamUlyena karmmakaraNArthaM yo gRhyate sa divasabhRtakaH 1 yAtrA - dezAntaragamanaM tasyAM sahAya iti bhriyate yaH sa yAtrAbhRtakaH 2 mUlyakAlaniyamaM kRtvA yo niyataM yathAvasaraM karmma kAryate sa uccatAbhRtakaH, kabbADabhRtakaHkSitikhAnakaH oDAdiH, yasya svaM karmmArpyate dvihastA trihastA vA tvayA bhUmiH khanitavyaitAvatte dhanaM dAsyAmItyeva niyamyeti, iha gAthe // 2 // "divasabhayao u dheppai chitreNa dhaneNa kamma ettiyadhaneNaM / ecirakAluJcatte kAyavvaM kamma jaM beMti " uktaM laukikasya puruSavizeSasyAntaramadhunA lokottarasya tasyAntarapratipAdanAya pratiSevisUtraM, - mU. (286) cattAri purisajAtA paM0 taM0-saMpAgaDapaDisevI nAmege no pacchannapaDisevI pacchannapaDisevI nAmege no saMpAgaDapaDisevI ege saMpAgaDapaDisevIvi pacchannapaDisevIvi ege no saMpAgaDapaDisevI no pacchannapaDisevI / vR. tatra samprakaTam-agItArthasamakSamakalpyabhaktAdi pratiSevituM zIlaM yasya sa samprakaTapratisevItyevaM sarvatra, navaraM pracchannamagItArthAsamakSaM, atra cAdye bhaGgakatraye puthalambano kuzAdiH nirAlambano vA pArzvasthAdirdraSTavyaH, caturthe tu nirgrandhaH snAtako veti, antarAdadhikArAdeva devapuruSANAM strIkRtamantaraM pratipAdayannAha - mU. (287) camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraratro somassa mahArannocattAri aggamahisIo paM0 taM0-kaNagA kaNagalatA cittaguttA vasuMdharA, evaM jamassa varuNassa vesamaNassa, balissa NaM vatiroyaniMdassa vatiroyaNaranno somassa mahArano cattAri aggamahisIo paM0 taM0-mittagA subhaddA vijuttA asaNI, evaM jamassa vesamaNassa varuNassa, gharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kAlavAlarasa mahArano cattAri aggamahisIo paM0 taM0- asogA vimalA suppabhA sudaMsaNA, evaM jAva saMkhavAlassa, bhUtAnaMdassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kAlabAlassa mahAranno cattAri agga0 paM0 taM0- sunaMdA subhaddA sujAtA sumanA, evaM jAba selavAlassa jahA gharaNassa, evaM savvesiM dAhiNiMda logapAlANaM jAva ghosassa jahA bhUtAnaMdassa evaM jAva mahAghosassa logapAlANaM, kAlassa pisAiMdassa pisAyarano cattAri aggamahisIo paM0 taM0-kamalA kamalappabhA uppalA sudaMsaNA, evaM mahAkAlassavi, surUvassa NaM bhUtiMdassa bhUtarano cattAri aggamahisIo paM0 taM0- rUvavatI bahurUyA surUvA subhagA, evaM paDirUvassavi, punnabhaddassa NaM jakkhidassa jakkharano cattAri aggamahisIo paM0 taM0- puttA bahuputtitA uttamA tAragA, evaM mANibhaddassavisa bhImassa NaM rakkhasiMdassa rakkhasarano cattAri aggamahisIo paM0 taM0-paumA vasumatI kaNagA rataNappabhA, evaM mahAbhImassavi, kiMnarassa NaM kiMnariMdassa cattAri agga0 paM0 taM0-vaDeMsA ketumatI ratiseNA ratippabhA, evaM kiMpurisassavi, sappurisassa NaM kiMpurisiMdassa0 cattAri aggamahisIo paM0 taM0 - rohiNI navamitA hirI pupphavatI, evaM mahApurisassavi, atikAyassa NaM mahoragiMdassa cattAri aggamahisIo paM0 taM0-bhuyagA bhuyagavatI mahAkacchA phuDA, evaM mahAkAyassavi, gItaratissa NaM gaMdhavviMdassa Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 cattAri agga0 paM0 taM0- sughosA vimalA sussarA sarasvatI, evaM gIyajasassavi, caMdassa NaM jotisiMdarasa jotisaratro cattAri aggamahisIo paM0 taM0-caMdappabhA dosiNAbhA ajhimAlI pabhaMkarA, evaM sUrassavi, navaraM sUrappabhadosiNAbhA acimAlI pabhaMkarA, iMgAlassa NaM mahAgahassa cattAri aggamahisIo paM0 taM0- vijayA vejayaMti jayaMtI aparAjiyA, evaM savvesiM mahaggahANaM jAva bhAvakeussa, sthAna sUtram 4/1/287 sakkarasa NaM deviMdassa devarazno somassa mahAratro cattAri agga0 pa0 taM0- rohiNI mayaNA cittA somA, evaM jAva vesamaNassa, IsANassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahArano cattAri agga0 paM0 taM0- puDhavI rAtI rayaNI vijjU, evaM jAva varuNassa / vR. 'camarasse' tyAdikamagramahiSIsUtraprapaJcamAha, kaNThyazcAyam, navaraM 'mahAranno 'tti lokapAlasyAgrabhUtAH pradhAnA mahiSyorAjabhAryA agramahiSya iti, vairoyaNatti- vividhaiH prakArai rocyante - dIpyanta iti virocatanAsta eva vairocanAH-uttaradigvAsina'surAH teSAmindraH, dharaNasUtre 'eva' miti kAlavAlasyeva kolapAlazailapAlazaGkhapAlAnAmetannamikA eva catanazcatasro bhAryAH, etadevAha - 'jAva saMkhavAlarasa tti, bhUtanandasUtre 'eva' miti yathA kAlavAlasya tathAnyeSAmapi, navaraM tRtIyAsthAne caturtho vAcyaH, dharaNasya dakSiNanAgakumAranikAyendrasya lokapAlAnAmagrahiSyo yathA yannAmikAstathA tannAmikA eva sarveSAM dAkSiNAtyAnAM zeSANAmaSTAnAM veNudevaharikAntaagnizikhapUrNajalakAnta- atitagativelambaghoSAkhyAnAmindrANAM ye lokapAlAH sUtre darzitAsteSAM sarveSAmiti, yathA ca bhUtAnandasyaudIcyanAgarAjasya tayA zeSANAmaSTAnAmaudIcyendrANAM veNudAliharissahAgnimAnavaviziSTajalaprabhAmitavAhanaprabhaJjanahAghoSAkhyAnAM ye lokapAlAsteSAmapIti, etadevAha - 'jahA dharaNarase' tyAdi / mU. (288) cattAri gorasavigatIo paM0 taM0 khIraM dahiM sappiM navanItaM, cattAri sinehavigaitIo paM0 taM0 tellaM ghayaM vasA navanItaM, cattAri mahAvigatIo paM0 taM0-mahuM maMsaM ma navanItaM vR. uktaM sacetanAnAmantaramathAntarAdhikArAdevAcetanavizeSANAM vikRtInAM gorasnehamattvalakSaNamantaraM sUtratrayeNAha - ' cattArI' tyAdi, gavAM raso gorasaH, vyutpattireveyaM gorasazabdasya pravRttistu mahiSyAdInAmapi dugdhAdirUpe rase, vikRtayaH zarIramanasoH prAyo vikArahetutvAditi, zeSaM prakaTam, navaraM sarpiH ghRtam, navanItaM prakSaNaM, sneharUpA vikRtayaH snehavikRtayo vasA- asthimadhyarasaH, mahAvikRtayo - mahArasatvena mahAvikArakAritvAt, mahataH sattvopaghAtasya kAraNatvAcceti, iha vikRtiprastAvAd vikRtayo vRddhagAthAbhiH prarUpyante // 2 // // 1 // " khIre 5 dahi 4 navanIyaM 4 ghayaM 4 tahA tellameva 4 gur3a 2 majjaM 2 / mahu 3 maMsaM 3 caiva tahA ogAhimagaM ca dasamI u // gomahisuTTapaNaM elagakhIrANi paMca cattAri / dahimAiyAI jamhA uTTINaM tANi no huMti // cattAri hoMti tellA tilaayasikusuMbhasarisavANaM ca / vigaIo sesAI DolAINaM na vigaio // // 3 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -4,-uddezakaH-1 223 // 4 // davagulapiMDagulA do majjaM puNa kaTTapiTThaniSphanaM / macchiyakottiyabhAmarameyaM ca tihAmahaM hoi|| jalathalakhahayaramaMsaMcammaM vasa soNiyaM tiheyNpi| Ailla tini calacala ogAhimagaMca vigiio| -AdimAni trINi calacaletyevaM pakkAni vikRtirityrthH||1|| "sesA na hoti vigaI ajogavAhINa te u kppNtii| paribhujaMti na pAyaMjaM nicchayao na najaMti // 2 // egeNa ceva tavao pUrijjati pUyaeNa jo taao| bIovi sa puNa kapai nivigaI levaDo navaraM" ityAdi / acetanAntarAdhikArAdeva gRhavizeSAntaraM dRSTAntatayA'bhidhitsuH puruSastriyozcAntaraM dArzantikatayA abhidhAtukAmaH sUtracatuSTayamAha mU. (289) cattAri kUDAgArA paM0 20-gutte nAma ege gutte gutte nAma ege agutte agutte nAma ege gutte agutte nAma ege agutte, evAmeva cattAri purisajAtA paM0-gutte nAmamege gutte 4, cattAri kUDAgArasAlAo paM0 taM0-guttA nAmamegA guttaduvArA guttAnAmamegA aguttaduvArA aguttA nAmamegAguttaduvArA aguttA nAmamegAaguttaduvArA, evAmeva cattAritthIopaM0 ta0-guttA nAmamegA gutiMditA guttA nAmamegA agutiMdiA 4 / / vR. 'cattAri kUr3e' tyAdi, kUTAni zikharANi stUpikAstadvantyagArANi-gehAni-athavA kUTaM-sattvabandhasthAnaM tadvadagArANi kUTAgArANiM, tatra guptaM prAkArAdivRtaM bhUmigRhAdi vA punarguptaM sthagitadvAratayA pUrvakAlAparakAlApekSayA veti, evamanye'pi trayo bhaGgA boddhavyAH, puruSastu gupto nepathyAdinA'ntarhitatvena punargupto guptendriyatvena, athavA guptaH pUrvaM punargupto'dhunApIti, viparyaya UhyaH, tathA kUTasyeva AkAro yasyAH zAlAyA-gRhavizeSasya sA tathA, ayaM ca strIliGgadRSTAntaH strIlakSaNadArthantikArthasAdharmyavazAt, tatra guptA-parivArAvRtA gRhAntargatA vastrAcchAditAGgA gUDhasvabhAvA vA guptendriyastu nigRhItAnaucityapravRttendriyAH evaM zeSabhaGgA UhyAH / ma. (290) cauvihA ogAhaNA paM0 20-davyogAhaNA khettogAhaNA kAlogAhaNA bhaavogaahnnaa| vR. anantaraM guptendriyatvamuktamindriyANi cAvagAhanAzrayANItyAvagAhanAnirUpaNasUtraM, avagAhante-Asate yasyAM Azrayanti vA yAM jIvAH sA'vagAhanA-zarIraM dravyato'vagAhanA dravyAvagAhanA, evaMsarvatra, tatra dravyato'nantadravyA kSetrato'saGkhtyeyapradezAvagADhA, kAlato'saddhayeyasamayasthitikA, bhAvato varNAdhanantaguNeti, athavA'vagAhanA vivakSitadravyasyAdhArabhUtA AkAzapradezAH, tatra dravyANAmavagAhanA dravyAvagAhanA, kSetramevAvagAhanA kSetrAvagAhanA, kAlasyAvagAhanA samayakSetralakSaNA kAlAvagAhanA, bhAvavatAM dravyANAmavagAhanAbhAvavAgAhanA, bhAvaprAdhAnyAditi, AzrayaNamAtraM vA avagAhanA, tatra dravyasya paryAyairavagAhanA-AzrayaNaM dravyAvagAhanA, evaM kSetrasya kAlasya, bhAvAnAM dravyeNeti, anyathA vopayujya vyAkhyeyamiti / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 4/1/291 mU. (291) cattAri pannattIo aMgabAhiriyAto paM0 taM0 - caMdapannattI sUrapannattI jaMbuddIvapannattI dIvasAgarapannattI || vR. avagAhanAyAzca prarUpaNA prajJaptiSviti taccatuHsthAnakasUtram, tatra prajJApyante - prakarSeNa bodhyante arthA yAsujJatAH prajJaptayaH, aGgAni - AcArAdIni tebhyo bAhyAH aGgabAhyAH, yathArthAbhidhAnAzcaitAH kAlikazrutarUpAH, tatra sUraprajJaptijambUdvIprajJaptI paJcamaSaSThayorupAGgabhUte, itare tu prakIrNakarUpe iti, vyAkhyAprajJaptirasti paJcamI kevalaM sA'GgapraviSTetyetAzcata uktA iti // sthAnaM - 4 - uddezaka:- 1 - samAptaH 224 -: sthAnaM - 4 - uddezaka :- 2: bR. vyAkhyAtaJcatuHsthAnakasya prathamoddezako'dhunA dvitIya Arabhyate, asya cAyaM pUrveNa sahAbhisambandhaH - anantaroddezake jIvAdidravyaparyAyANAM catuHsthAnakamuktamihApi teSAmeva tadevocyata ityevaMsambandhasyAsyoddezakasyedamAdisUtracatuSTayam mU. (292) cattAri paDisaMlINA paM0 taM0- kohapaDisaMlINe mANapaDisaMlINe mAyApaDisaMlINe lobha paDilINe, cattAri apaDisaMlINA paM0 taM0- koha apaDisaMlINe jAva lobha apaDisaMlINe, cattAri paDisaMlINA paM0 taM0-maNapaDisaMlINe vatipaDisaMlINe kAyapaDisaMlINe iMdiyapaDisaMlINe, cattAri apaDisaMlINA paM0 -maNaapaDisaMlINe jAva iMdiya apaDisaMtINe, 4 / vR. 'cattAri paDilINe' tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH - anantarasUtre prajJapta uktAH, tAzca pratisaMlInaireva budhyanta iti pratisaMlInAH setarAH anenAbhidhIyanta ityevasambaddhamidaM sugamaM, navaraM, krodhAdikaM vastu vastu prati samyaglInA-nirodhavantaH pratisaMlInAH, tatra krodhaM prati udayanirodhenodayaprAptaviphalIkaraNena ca pratisaMlInaH krodhapratisaMlInaH uktaM ca - " "udayasseva niroho udayampattANa vA'phalIkaraNaM / 17 jaM ettha kasAyANaM kasAyasaMlINayA esA' kuzalamana udIraNenAkuzalamanonirodhena ca manaH pratisaMlInaM yasya sa manasA vA pratisaMlIno manaH pratisaMlInaH, evaM vAkkAyendriyeSvapi, navaraM zabdAdiSu manojJAmanojJeSu rAgadveSaparihArI indriyaprati saMlIna iti, atra gAthA // 1 // // 1 // 11911 "apasatthANa niroho jo gANamudIraNaM ca kusalANaM / kami ya vihI gamaNaM joge saMlINayA bhaNiyA ' # saddesu ya bhaddayapAvaesu soyavisamuvagaesu / tuTTeNa va ruTTeNa va samaNeNa sayA na hoyavvaM " evaM zeSendriyeSvapi vaktavyA, ityevaM manaH prabhRtibhirasaMlIno bhavati viparyayAditi / asaMlInameva prakArAntareNa saptadazabhizcaturbhaGgIrUpairdInasUtrairAha - yU. (293) cattAri purisajAtA paM0 taM0-dIne nAmamege dIne dIne nAmamege adIne adIne nAmamege dIne adIne nAmamege adIne 1, cattAri purisajAtA paM0 taM0-dIne nAmamege dInapariNate dI nAma ege adInapariNate adIne nAmaM ege dInapariNate adIne nAmamege adInapariNate 2, cattAri purisajAtA paM0 taM0-dIne nAmamege dInarUve 3, evaM dInamaNe 4-4, dInasaMkappe Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 sthAnaM-4, - uddezakaH-2 4-5, dInapanne 4-6, dInadiTThI 4-7, dInasIlAcAre 4-8, dInavavahAre 4-9, cattAripurisajAyApaM0 taM0-dIne nAmamege dInaparakkame, dIne nAmamege adIna0(4) 10, evaM savvesiM caubhaMgo bhANiyavvo, cattAripurisajAtApaM020-dIne nAmamegedInavittI4-11, evaMdInajAtI 12, dInabhAsI 13, dInobhAsI 14, cattAri purisajAtA paM0 ta0-dIne nAmege dInasevI (4) 15, evaM dIne nAmamege dInapariyAe 16, dIne nAmamege dInapariyAle (4) 17, savvattha caubhaMgo pR. dIno-dainyavAn kSINorjitavRttiH pUrvaM pazcAdapi dIna eva athavA dIno bahirvRttyA punano'ntarvRttyotyAdizcaturbhaGgI, tathA dIno bahirvRtyAmlAnavadanatvAdiguNayuktazarIreNetyarthaH, evaMprajJAsUtraM yAvadAdipadaM vyAkhyeyaM, dInapariNataH adInaHsandInatayA pariNato'ntarvRttyetyAdi caturbhaGgI 2, tathA dInarUpomalinajIrNavastrAdinepathyApekSayA 3, tathAdInamanAH svabhAvataevAnunatacetAH 4, dInasaGkalpa unnatacittasvAbhAvye'pikathaJciddhInavimarzaH 5, tathA dInaprajJaHhInasUkSmAlocanaH 6, tathAdInazcittAdibhirevamuttaratrApyAdipadaM, tathAdInaSTivicchAyacakSuH7, tathA dInazIlasamAcAraH hInadharmAnuSThAnaH 8, tathA dInavyavahAro dInAnyo'nyadAnapratidAnAdikriyaH hInavivAdo vA 9, tathA dInaparAkramo hInapuruSakAra iti 10, tathA dInasyeva vRttiH-varttanaMjIvikAyasyasa dInavRttiH tathA dIna-dainyavantaMpuruSaM dainyavadvAyathA bhavati tathA yAcata ityevaMzIlo dInayAcI, dInaM vA yAtIti dInayAyI, dInA vA-hInA jAtirasyeti dInajAtiH 12, tathA dInavaddInaM vA bhASate dInabhASI 13, dInavadavabhAsate-pratibhAti avabhASate vA-yAcata ityevaMzIlo dInAvabhAsI dInAvabhASI vA 14, tathA dInaM nAyakaM sevata iti dInasevI 15, tathA dInasyeva paryAyaH-avasthA pravrajyAdilakSaNA yasya sa dInaparyAyaH 16, 'dInapariyAle'tti dInaH parivAro yasya sa tathA 17, 'savvattha caubhaMgoM tti sarvasUtreSu catvAro bhaGgA draSTavyA iti / puruSajAtAdhikAravatyeveyamaSTAdazasUtrI mU. (294) cattAri purisajAtA paM0 taM0-akhe nAmamege aje 4, 11 cattAri purisajAtA paM0 taM0-aje nAmamege ajjapariNae 4, 2 / evaM ajalave 3 / ajamaNe 4 / aasaMkappe 5 // ajapane 6 / ajadiTThI 7/ ajasIlAcAre 8 / ajavavahAre 9/ aaparakame 10 aJjavittI 111 ajajAtI 121ajabhAsI 13 // ajaobhAsI 14/aJjasevI 15 evaM aJjapariyAe 16 / ajapariyAle 17, evaM sattara AlAvagA 17, jahA dIneNaM bhaNiyA tahA ajeNavi mANiyabvA, cattAri purisajAyApaM020-aje nAmamegeajabhAve ajje nAmamegeaNajabhAveaNajje nAmamegeajabhAve aNaje nAmamege aNajabhAve 18 // vR. gatArthA, navaraM, Aryo navadhA, yadAha-- // 1 // khettejAI kula kamma sippa bhAsAi nANacaraNe y| daMsaNaAriya navahA micchA sagajavaNakhasamAi iti, tatraArya kSetrataH punarAryaH pApakarmabahirbhUtatvenApApa ityarthaH, evaM saptadazasUtrANi neyAni, Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 sthAnAma sUtram 4/2/294 tathA AryabhAvaH kSAyikAdijJAnAdiyuktaH anAryabhAvaH krodhAdimAniti / puruSajAtaprakaraNameva dRSTAndAntikArthopetamA vikathAsUtrAdabhidhIyate, pAThasiddhaM caitat, mU. (295) cattAriusabhA paM020-jAtisaMpanne kulasaMpanne balasaMpanne khvasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-jAtisaMpanne jAva svasaMpanne 1, cattAriusabhA paM0 20-jAtisaMpanne nAma ege no kulasaMpanne, kulasaMpanne nAmaMege nojAisaMpanne, ege jAtisaMpannevi kulasaMpatrevi, ege no jAtisaMpanne no kulasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAyA paM0-jAtisaMpanne nAmamege 4,2 cattAri usabhA panattAtaM0-jAtisaMpanne nAmaegenobalasaMpanne, evAmeva cattAripurisajAyA paM0 taM0-jAtisaMpanne 4, 3, cattAri usabhApaM0 taM0-jAisaMpanne nAmaMegeno ruvasaMpanne 4, evAmeva cattAripurisajAyA paM0 20-jAtisaMpanne nAmaMege no rUvasaMpanne, svasaMpane nAmamege4,4,cattAri usabhApaM0 20-kulasaMpanne nAmaMege nobalasaMpanne 4 evAmeva cattAripurisajAyApaM0 taM0-kulasaMpanne nAmamege no balasaMpanne 4,5, cattAri usabhApaM020-kulasaMpanne nAmamegeno ruvasaMpanne, 4, evAmeva cattAripurisajAtA paM0 20-kula0 4, 6, cattAri usabhA paM0 taM0-balasaMpanne nAma ege no svasaMpanne 4 evAmeva cattAripurisajAyA pannattA taM0-balasaMpanne nAmamege 4,7, / cattAri hatthI paM0 taM0-bhadde maMde mite saMkinne, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0-bhadde maMde mite saMkinne, cattAri hatthI paM0 saM0- bhadde nAmamege bhaddamane, bhadde nAmamege maMdamane, bhadde nAmamaige miyamane, bhadde nAmamege saMkinnamane, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-madde nAmamege bhaddamane bhadde nAmamege maMdamane bhadde nAmamege miyamane bhadde nAmamege saMkinnamane, cattAri hatyI paM0 20-maMde nAmamaige bhaddamaNe maMde nAmamege maMdamaNe maMde nAmamaige miyamaNe maMde nAmamege saMkritramANe, evAmeva cattAripurisajAtA, paM0 20-maMde nAmamege maddamaNe taM ceva, cattAri hatthI paM0 20-mite nAmamege bhaddamaNe mite nAmamege maMdamaNe mite nAmamege miyamaNe mite nAmamege saMkinnamaNe, evAmeva cattAri purisajAtA paM0, taM0-mite nAmamege bhaddamane taM ceva, cattAri hatthI paMtaM0-saMkinne nAmamege bhaddamaNe saMkinne nAmamese maMdamaNe saMkinne nAmamege miyamaNe saMkinne nAmamege sNkinnmnne,| vR. navaraM RSamA-balIvAH jAtiH-guNavanmAtRkatvaM kulaM-guNavatpitRkatvaM balaMbhAravahanAdisAmarthya svapaM-zarIrasaundaryamiti, puruSAstusvayaMbhAvayitavyAH, 2 anantaraSTAntasUtrANi tusapuruSadAntikAnijAtyAdInicatvAri padAni bhuvi vinyasyaSaNNAMdvikasaMyogAnAM 'jAisaMpanne no kulasaMpanne' ityAdinA sthAnamaGagakakrameNa SaDeva caturbhaGgikAH kRtvA samayaseyAni / hastisUtre bhadrAdayo hastivizeSA vakSyamANalakSaNA vanAdivizeSitAzca, ydaah||1|| "bhadro mando mRgazceti, vijJeyAstrividhA gajAH / vanapracAra 1 sArUpya 2, sattvabhedopalakSitAH3" iti, tatra bhadrohastI bhadra evadhIratvAdiguNayuktatvAt, mandomanda eva dhairyavegAdiguNeSumandatvAt, mRgo mRga evatanutvabhIrutvAdinA, saGkIrNaH kiJcid bhadrAdiguNayuktatvAt saGkIrNaH eveti, Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezaka: 2 - 227 puruSo'pyevaM bhAvanIyaH, uttarasUtrANi tu catvAri sadArthantikAni, bhadrAdipadAni catvAri tadadhaH krameNa catvAryeva bhadramanaH prabhRtIni ca vinyasya "bhadde nAmaM ege bhadramaNe" ityAdinA krameNa samavaseyAni, tatra bhadro jAtyAkArAbhyAM prazastastathA bhadraM mano yasyAthavA bhadrasyeva mano yasya sa tathA dhIra ityarthaH, mandaM mandasyeva vA mano yasya sa tathA nAtyantadhIraH, evaM mRgamanA bhIrurityarthaH, saGkIrNamanA bhadrAdicitralakSaNopetamanA vicitracitta ityarthaH, puraSAstu vakSyamANabhadrAdilakSaNAnusAreNa prazastaprazastasvarUpA mantavyA iti, bhadrAdilakSaNamidam- pU. (296) madhuguliyapiMgalakkho anupuvvasujAyadIhaNaMgUlo / purao udaggadhIro savvaMgasamAdhito bhaddo / vR. 'mahu' gAthA mAdhuguTikeva-kSaudravaTikeva piGgale piGge akSiNI - locane yasya sa tathA, anupUrveNa paripAThyA suSThu jAtaH utpanno yaH so'nupUrvasujAtaH, svajAtyucitakAlakramajAto hi balarUpAdiguNayukto bhavati sa cAsau dIrghalAGgulazca dIrghapuccha iti sa tathA, anupUrvyeNa vA sthUlasUkSmasUkSmataralakSaNena sujAtaM dIrghaM lAGgUlaM yasya sa tatheti, purataH agrabhAge udagraH unnataH tathA dhIraH - akSobhaH tathA sarvANyaGgAni samyak-pramANalakSaNopetatvena AhitAni vyavasthitAni yasya sa sarvAGgasamAhito bhadro nAma gajavizeSo bhavatIti / mU. (297) calabahalavisamacammo dhUlasiro thUlaeNa peeNa / thUlaNahadaMtavAlI haripiMgalaloyaNo maMde khR. 'cala' gAhA, calaM-zlathaM bahalaM sthUlaM viSamaM valiyuktaM carmma yasya sa tathA, sthUlazirAH, sthUlakena 'peeNa' tti pecakena pucchamUlena yuktaH sthUlanakhadantavAlo, haripiGgalalocanaH - siMhavat piGgAkSo mando gajavizeSo bhavatIti / mU. (298) taNuo taNutaggIvo taNuyatato taNuyadaMtaNahavAlo / bhIrU tatyuvvigo tAsI ya bhave mite nAmaM ghR. 'taNu'gAhA, tanukaH-kRzaH tanugrIvaH tanutvak-tanucarmmA tanukadantanakhavAlaH, bhIru:bhayazIlaH svabhAvatasto bhayakAraNavazAt stabdhakarNakaraNAdilakSaNopeto bhIta eva udvignaH kaSTavihArAdAvudvegavAn svayaM trastaH parAnapi trAsayatIti nAsI ca bhavenmRgo nAma gajabheda iti / etesiM hatthINaM thovaM thovaM tu jo harati itthI / rUveNa va sIleNa va so saMkinnotti nAyavvo pU. (299) vR. 'eesiM gAhA' (spaSTA) sU. (300) 119 11 bhaddo bhajjai sarae maMdo uNa majjate vasaMtaMmi / miu majjati hemaMte saMkinne savvakAlaMmi / vR. 'bhaddo gAhA' kaNThyA / tathA daMtehiM haNai bhaddI maMdo hattheNa AhANai hatthI / gattAgharehi ya mio, saMkino savvao hAi ?? iti, anantaraM saMkIrNaH saGgIrNamanA ityatra manaH svarUpamuktamatha vAcaH svarUpabhaNanAya vikathAkathAprakaraNamAha Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 4/2/301 mU. (301) cattAri vikahAto paM0, taM0- itthikahA bhattakahA desakahA rAyakahA, itthikahA caubvihA paM0 taM0 itthINaM jAikahA ityINaM kulakahA itthINaM rUvakahA itthINaM nevatthakahA, bhattakahA cauvvihA paM0 taM0 bhattassa AvAvakahA bhattassa nivvAvakahA bhattassa AraMbhakahA bhattassa niTThANakahA, desakahA cauvvihA paM0 taM0 desavihikahA desavikappakahA desacchaMdakahA desanevatthakahA, rAyakahA cauvvihA paM0 taM0- ranno atitANakahA rano nijANakahA ranno balavAhaNakahA rano kosakoTThAgArahakA, cauvvihA dhammakahA paM0 taM0-akkhevaNI vikkhevaNI saMveyaNI nivvegaNI, akkhevaNI kahA cauvvihA paM0 taM0 - AyAra akkhevaNIvavahAra akkhevaNI patratti akkhevaNI diTTivAta akkhevaNI, vikkhevaNI kahA cauvvihA paM0 taM0 - sasamayaM kahei, sasamayaM kahittA parasamayaM kahei 1, parasamayaM kahettA sasamayaM ThAvatittA bhavati 2, sammAvAtaM kahei sammAvAtaM kahettA micchAvAtaM kahei 3 micchAvAtaM kahettA sammAvAtaM ThAvatittA bhavati 4, 228 saMvegaNI kathA caubvihA paM0 taM0 ihalogasaMvegaNI paralogasaMvegaNI AtasarIrasaMvegaNI parasarIsaMvegaNI, nivyegaNIkahA caubvihA paM0 taM0 ihaloge ducitrA kammA ihaloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 1, ihaloge ducitra kammA paraloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 2, paraloge duccinnA kammA ihaloge duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 3, paraloge duccinnA kammA paraloye duhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 4, ihaloge sucitrA kammA ihaloge suhaphalavivAgasaMjuttA bhavaMti 1, ihaloge sucinnA kammA paraloge suhaphavivAgasaMjuttA bhavaMti 2 evaM caubhaMgo 4 / vR. sugamam, navaraM, viruddhA saMyamabAdhakatvena kathA-vacanapaddhatirvikathA, tataH strINAM strISu vA kathA strIkathA, iyaM ca kathetyuktApi strIviSayatvena saMyamaviruddhatvAdvikatheti bhAvanIyeti, evaM bhaktasya bhojanasya, dezasya janapadasya, rAjJonRpasyeti, brAhmaNIprabhRtInAmanyatamAyA yA prazaMsA nindA vA sA jAtyA jAtervAkatheti jAtikathA, yathA 119 11 'dhigbrAhmaNIrdhavAbhAve, yA jIvanti mRtA iva / dhanyA manye jane zUdrIH, patilakSe'pyaninditaH' iti, - evaM ugrAdikulotpannAnAmanyatamAyA yat prazaMsAdi sA kulakathA, yathA'aho caulukyaputrINAM, sAhasaM jagato'dhikam / patyurmRtya vizantyagranI, yAH premarahitA api ' iti, 119 11 tathA andhrIprabhRtInAmanyatamAyA rUpasya yatprazaMsAdi sA rUpakathA, yathA 'candravakratrA sarojAkSI, sadgIH pInaghanastanI / 119 11 // 1 // kiM lATI no matA sA'sya, devAnAmapi durlabhA ? " iti, tAsAmeva anyatamAyAH kacchAbandhAdinepathyasya yatprazaMsAdi nepathyakatheti, yathA'dhignArIraudIcyA bahuvasanAcchAditAGgalatikatvAt / yadyavanaM na yUnAM cakSurmodAya bhavati sadA" iti, - strIkathAyAM caite doSAH - Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -2 // 1 // "AyaparamohudIraNaM uDDAho suttmaaiprihaannii| baMbhavayassa aguttI pasaMgadosAya gamaNAdI" uniSkramaNAdaya ityarthaH, tathA zAkaghRtAdInyetAvanti tasyAM rasavatyAmupajuyajyanta ityevaMrUpAkathA AvApakathA, etAvantastatrapakvApakvAnnabhedA vyaJjanabhedA veti nirvApakatheti, tittirAdInAmiyatAMtatropayoga ityArambhakathA, etAvat draviNaMtatropayujyata iti niSThAnakatheti, uktazca "sAgaghayAdAvAdo pakvApakvo ya hoi nivvAvo / AraMbha tittirAI niTThANaMjA sayasahassaM" - iti, iha cAmI dossaaH||2|| "AhAramantareNavi gehIo jAyae saiMgAlaM ! ajiiMdiya odariyAvAo u aNunadosAya" iti, tathA deze magadhAdau vidhiH- viracanA bhojanamaNibhUmikAdInAM bhujyate vA yadyatra prathamatayeti dezavidhistatkathA dezavidhikathA, evamanyatrApi, navaraM, vikalpaH-sasyaniSpattiH vaprakUpAdidevakulabhavanAdivizeSazceti, chando gamyAgamyavibhAgo yathA lATadeze mAtulabhaginI gamyA anyatrAgamyeti, nepathyaM-strIpuruSANAM vezaH svAbhAviko vibhUSApratyayazceti, iha dossaaH||1|| "rAgaddosuppattI sapakkhaparapakkhao ya ahigrnnN| bahuguNa imotti deso souMgamaNaM ca annesiM " iti, tathA atiyAnaM-nagarAdau pravezastatkathA atiyAnakathA, ythaa||1|| "siyasiMdhurakhaMdhagao siyacamaro seychttchnnnnho| jaNaNayaNakiraNaseo eso pavisai pure rAyA" iti, evaM sarvatra, navaraM niryANa-nirgamaH, tatkathA ythaa||1|| "vajaMtAujjamamaMdabaMdisadaM milaMtasAmaMtaM / saMkhuddhasennamuTuMyaciMdhaM nayarA nivo niyai" - balaM hastyAdi vAhanaM-vegasarAdi, tatkathA ythaa||1|| "hesaMtahayaM gaaMtamayagalaM ghanaghanaMtarahalakkhaM / kassa'nnassavi senaM ninnAsiyasattusina bho!" - kozo-bhANDAgAraM koSThAgAraM-dhAnyAgAramiti, tatkathA yathA-- // 1 // 'purisaparaMparatteNa bhariyavissaMbhareNa kosennN| nijiyavesamaNeNaM tena samo ko nivo anno?" iti, -iha caite dossaaH||1|| "cAriya corA 1 bhimare 2 hiya 1 mAriya 2 saMka kAukAmA vA / muttAbhuttohANe kareja vA AsasapaogaM" bhuktabhogo'bhuktabhogovAavadhAvanaM kuryAdityarthaH |aakssipyte-mohaattttvNprtyaakRssyte zrotA'nayetyAkSepaNI, tathA vikSipyate sanmArgAtakumArgakumArgAdvAsanmArge zrotA'nayetivikSepaNI, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 sthAnAGga sUtram 4/2/301 saMvegayati saMvegaM karotIti saMvedyate vA saMbodhyate saMvejyate vA saMvegaM grAhyate zrotA'nayeti saMvedanI saMvejanI veti, nirvidyate saMsArAderbhirvviNNaH kriyate anayeti nirvedanIti, AcArolocAsnAnAdistatprakAzanena AkSepaNI AcArAkSepaNIti, evamanyatrApi, navaraM vyavahAraHkathaJcidApannadoSavyapohAya prAyazcittalakSaNaH, prajJaptiH saMzayApannasya zroturmadhuravacanaiH prajJApanaM, dRSTivAdaH zrotrapekSayA nayAnusAreNa sUkSmajIvAdibhAvakatham, anye tvabhidadhati - AcArAdayo granthA eva parigRhyante, AcArAdyabhidhAnAditi, asyAzcAyaM rasaH - // 1 // "vijAcaraNaM ca tavo purisakkAro ya samiiguttIo / uvaissai khalu jaM so kahAe akkhevaNIi raso " iti, svasamayaM svasiddhAntaM kathayati, tadguNAnuddIpayati pUrvaM tatastaM kathayitvA pararasamayaM kathayati, taddoSAn darzayatItyekA, evaM parasamayakathanapUrvakaM svasamayaM sthApayitA svasamayaguNAnAM sthApako bhavatIti dvitIyA, 'sammAvAya' mityAdi, asyAyamarthaH - parasamayeSvapi ghuNAkSaranyAyena yo yAvAn jinAgamatattvAdasadhzatayA samyag-aviparItatattvAnAM vAdaH samyagvAdaH taM kathayati, taM kathayitvA teSveva yo jinapraNItatattvAt viruddhatvAnmithyAvAdastaM doSadarzanataH kathayatIti tRtIyA, parasamayeSveva mithyAvAdaM kathayitvA samyagvadaM sthApayitA bhavatIti caturthI, athavA samyagvAdaH - astitvaM, mithyAvAdo- nAstitvaM, tatra AstikavAdiSTIruktvA nAstikavAdidRSTIrbhaNatIti tRtIyA, etadviparyayA caturthIti, ihaloko - manuSyajanma tatsvarUpakathanena saMveganI ihalokasaMveganI, sarvamidaM mAnuSatvamasAramadhdhruvaM kadalIstambhasamAnamityAdirUpA, evaM paralokasaMvedanI devAdibhavasvabhAvakathanarUpAdevA apISyAviSAdabhayaviyogAdiduH khairabhibhUtAH, kiM punastiryagAdaya iti, AtmazarIrasaMveganI yadetadasmadIyaM zarIrametadazuci azucikAraNajAtamazucidvAravinirgatamiti na pratibandhasthAnamityAdikathanarUpA, evaM parazarIrasaMveganI, athavA parazarIraM-mRtakazarIramiti, ihaloke duzcIrNAni - cauryAdIni karmANi kriyA ihaloke duHkhameva karmmadrumajanyatvAt phalaM duHkhaphalaM tasya vipAkaH anubhavo duHkhaphalavipAkastena saMyuktAni duHkhaphalavipAkasaMyuktAni bhavanti caurAdInAmivetyekA, evaM nArakANAmiveti dvitIyA, A garbhAt vyAdhidAridyAbhibhUtAnAmiveti tRtIyA, prAkkRtAzubhakarmotpannAnAM narakaprAyogyaM badhnatAM kAkagRdhAdInAmiva caturthIti, 'ihaloe sucitre' tyAdi caturbhaGgI tIrthakaradAnadAtR 1 susAdhu 2 tIrthakara 3 devabhavasthatIrthakarAdInA 4 miva bhAvanIyeti / ukto vAgvizeSo'dhunA puruSajAtapradhAnatayA kAyavizeSamAha mU. (302) taheva cattAri purisajAyA paM0 taM0- kise nAmamege kise kise nAmamege daDhe daDhe nAmamege kise daDhe nAmamege daDhe, cattAri purisajAyA paM0 taM0-kise nAmamege kisasarIre kise nAmamege daDhasarIre daDhe nAmamege kisasarIre daDhe nAmamege daDhasarIre 4 / cattAri purisajAyA paM0 taM0 - kisasarIrassa nAmegassa nANadaMsaNe samuppaJjati no daDhasarIrassa daDhasarIrassa nAma egassa nANadaMsaNe samuppajjati no kisasarIrassa egassa kisasarIrassavi nANadaMsaNe samupajjati daDhasarIrassavi egassa no kisasarIrassa nANadaMsaNe samuppaJjati no dddhsriirss| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 sthAnaM-4, - uddezakaH -2 vR. 'cattAripurise' tyAdi kaNThyaM, navaraM kRzaH-tanuzarIraH pUrvapazcAdapi kRza eva athavA kRzo bhAvena hInasattvAditvAt punaH kRzaH zarIrAdibhirevaM do'pi viparyayAditi, pUrvasUtrAvizeSAzritameva dvitIyaM sUtraM, tatra kRshobhaavtH,shesssugm|kRshsyaiv caturbhaGgayAjJAnotpAdamAha 'cattAri'tyAdi vyaktaM, kintu kRzazarIsyavicitratapasAbhAvitasya zubhapariNAmasambhavena tadAvaraNakSayopazamAdibhAvAt jJAnaJcadarzanaJcajJAnadarzana jJAnena vA sahadarzanaMjJAnadarzanaMchAmasthikaM kaivalikaMvAtatsamutpadyate, navazarIrasya, tasya hiupacitatvena bahumohatayAtathAvidhazubhapariNAmAbhAvena kSayopazamAdyabhAvAdityekaH, tathA'mandasaMhananasyAlpamohasya DhazarIrasyaiva jJAnadarzanamutpadyate, svasthazarIratayA manaHsvAsthyena zubhapariNAmabhAvataH kSayopazamAdibhAvAt na kRzazarIrasyAsvAsthyAditi dvitIyaH, tathA kRzasya heDhasya vA tadutpadyate viziSTasaMhananasyAlpamohasyobhayathApizubhapariNAmabhavAtkRzatvadhDhatve nApekSata iti tRtIyaH, caturthaH sujnyaanH| jJAnadarzanayorutpAdaH ukto'dhunA tadvayAghAta ucyate, tatra mU. (303) cauhi ThANehiM niggaMthANavA niggaMdhINa vA assiM samayaMsi atisese nANadaMsaNe samuppajiukAmevinasamuppajejA, taM0-abhikkhaNaM abhikkhaNamithikaha bhattakahaM desakahaM rAyakahaM kahetA bhavati, vivegeNa viussaggeNaMnosammamappANaMbhAvitA bhavati ra pubbaratAvarattakAlasamayasi no dhammajAgaritaM jAgaratitA bhavati 3, phAsuyassa esaNijassa uchassa sAmudAniyassa no samma gavesitA bhavati 4, __icetehiM cauhiM ThANehiM niggaMthANa vAniggaMthINa vAjAva no samuSpajjejjA / cauhi ThANehi niggaMthANa vA niggaMthINa vA atisese nANadaMsaNe samuppajiukAme samuppaoJjA, taM0-ityIkahaM bhatakahaM desakahaM rAyakahaM no kahettA bhavati, vivegeNa viusaggeNaM sammamappANaM bhAvetA bhavati, pubaratAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaratitA bhavati, phAsuyassa esaNijassa uMchassa sAmudAniyassa sammaM gavesiyA bhavati, iccheehiM cauhi ThANehiM niggaMdhANa vA niggaMthINa vA jAva smuppshejaa| pR. 'cauhI'tyAdi sUtraM sphuTaM, paraM nirgranthIgrahaNAt striyA api kevalamutpadyata ityAha, 'asminnitiasminpratyakSa ivAnantarapratyAsannesamaye aisese'ttizeSANi-matyAdicakSurdarzanAdIni atikrAntaM sarvAvabodhAdiguNairyattadatizeSamatizayavatkevalamityarthaH samutpattukAmamapItIhaivArtho draSTavyaH, jJAnAderabhilAzAbhAvAta, kathayiteti zIlArthikastRntena dvitIyAna viruddheti, vivekene ti azuddhAdityAgena viussaggeNaMtikAyavyutsargeNapUrvarAtrazca-rAtreH pUrvobhAgoapararAtrazca-rAtreraparo bhAgaH tAveva kAlaH sa eva samayaH- avasaro jAgarikAyAH pUrvarAtrApararAtrakAlasamayastasmin kuTumbajAgarikAvyavacchedena dharmapradhAnA jAgarikA-nidrAkSayeNa bodho dharmajAgarikA, bhAvapratyupekSetyartho, ythaa||1|| "kiM kaya kiM vA sesaM kiM karaNijjaM tavaM ca na karemi / puvvAvarattakAle jAgarao bhAvapaDilehA" iti, (athavA)- "ko mama kAlo ? kimeyassa uciyaM? asArA visayA niyamagAmiNo virasAvasANA bhIsaNo madhu " Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 4/2/303 ityAdirUpA vibhaktipariNAmAt tayA jAgaritA-jAgarako bhavati, athavA dharmmajAgarikAM jAgaritA-karteti draSTavyamiti, tathA pragatA asavaH ucchvAsAdayaH prANA yasmAt sa prAsukonirjIvastasya eSyate - gaveSyate udgamAdidoSarahitatayetyeSaNIyaH kalpyastasya uJchayatealpAlpatayA gRhyata ityuJcho bhaktapAnAdistasya samudAne bhikSaNe yAJcAyA bhavaH sAmudAnikaH tasya no samyaggaveSayitA - anveSTA bhavati, ityevaMprakAraiH - etairanantaroditairityAdi nigamanam, etadviparyayasUtraM kaNThyaM // nirgranthaprastAvAttadakRtyaniSedhAya sUtre - mU. (304) no kappati niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA cauhiM mahApADivaehiM sajjhAyaM karettae, taM0 - AsADhapADivae iMdamahapADivae kattiyapADivae sugimhapADivae 1, no kappai niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA cauhiM saMjhAhiM sajjhAI karettae, taM0-paDhamAte pacchimAte majjaNhe aDDarate 2 || kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA cAukkAlaM sajjhAyaM karettae, taM0-puvvaNhe, avaraNhe paose pase , // 1 // . 'no kampaI' tyAdike kaNThye, kevalaM mahotsavAnantaravRttitvenotsavAnuvRttyA zeSapratipaddharmavilakSaNatayA mahApratipadastAsu, iha ca dezavizeSarUDhyA pADivaehiMti nirdezaH, svAdhyAyo - nandyAdisUtraviSayo vAcanAdiH, anuprekSA tuna niSidhyate, ASADhasya paurNamAsyA anantarA pratipadASADhapratipadevamanyatrApi, navaramindramahaH - azvayukpaurNamAsI, sugrISmaH caitrapaurNamAsIti, iha ca yatra viSaye yatodivasAnmahAmahAH pravarttante tatrataddivasAt svAdhyAyona vidhIyate mahasamAptidinaM yAvat, taca paurNamAsyeva pratipadastu kSaNAnuvRttisambhavena varjyanta iti, uktaM ca"ASADhI iMdamaho kattiya sugimhae ya boddhavvo / ee mahAmahA khalu savvesiM jAva pADivayA " iti, - akAlasvAdhyAye cAmI doSAH "suyanANaMmi abhattI logaviruddhaM pamattachalaNA ya / vijAsAhaNavegunnadhammayA eva mA kuNasu" iti, vidyAsAdhanavaiguNyasAdharmyeNaivetyarthaH, prathamA sandhyA anudite sUrye pazcimA-astama-yasamaye uktaviparyayasUtraM kaNThyaM, kintu 'puvvaNhe avaraNhe' tti dinasyAdyacaramapraharayoH 'paose paccUse 'tti . rAtreriti / svAdhyAyapravRttasya ca lokasthitiparijJAnaM bhavatIti tAmeva pratipAdayannAha bhU. (305) cauvvihA logATThitA paM0 taM0-AgAsapatiTThie bAte vAtapatiTThie udadhI udadhipatiTTiyA puDhavI puDhavipaiTTiyA tasA thAvarA pANA 4 vR. 'cauvvihe 'tyAdi, lokasya kSetralakSaNasya sthitiH -vyavasthA lokasthitiH, AkAzapratiSThito bAto dhanavAtatanuvAtalakSaNaH, udadhiH- dhanodadhiH, pRthivI ratnaprabhAdikA, trasAhIndriyAdayaste punaryeralaprabhAdipRthvISvapratiSThitAste'pi vimAnaparvatAdapRthivIpratiSThitatvAt pRthivIpratiSThitA eva, vimAnapRthivInAM cAkAzAdipratiSThitatvaM yathAsambhavamavaseyam, avivakSA veha vimAnAdigatadevAditrasAnAmiti, sthavarAstviha bAdaravanaspatyAdayo grAhyAH, sUkSmANAM sakalalokapratiSThitatvAt, zeSaM sugamamiti / anantaraM trasAH prANA uktAH, adhunA trasaprANavizeSasya - 232 // 1 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 sthAnaM-4,- uddezakaH-2 mU. (306) cattAripurisajAtA paM0 taM0-tahe nAmamege notahe nAmabhege sovatthI nAmamege padhANe nAmamege 4, cattAri purisajAyA paM0 20-AyaMtakare nAmamege no paraMtakare 1 paraMtakare nAmamege no AtaMtakare 2 ege AtaMtakarevi paraMtakarevi 3 egeno AtaMtakare no paraMtakare 4, 2, cattAri purisajAtA paM0 taM0-AtaMtame nAmamege no paraMtame paraMtame no 4,3, cattAri purisajAyA paM0 taM0-AyaMdame nAmamege no paraMdame 4,4 / / vR. 'cattAri'tyAdibhizcaturbhizcaturbhaGgIsUtreH svarUpaM darzayati, kaNThyAni caitAni, kevalaM 'taha'tti sevakaH sanyathaivAdizyate tathaiva yaH pravartatesa tathA, anyastu no tathaivAnyathApItyarthaH, iti notathaH, tathA svastItyAhacarati vA sauvastikaHprAkRtatvAt kakAralopedIrghatve ca sovatthImAGgalikAbhidhAyI mAgadhAdiranyaH, eteSAmevArAdhyatayA pradhAnaH-prabhuranya iti, 'AyaMtakare'tti Atmano'ntam-avasAnaM bhavasya karotItyAtmAntakaraH, no parasya bhavAntakaro, dharmadezanAnAsevakaH pratyekabuddhAdiH 1, tathA parasya mavAntaM karoti mArgapravartanena parAntakaro nAtmAntakaro'caramazarIra AcAryAdiH 2, tRtIyastu tIrthakaro'nyo vA3, caturtho duSSamAcAryAdiH4, athavA''tmano'ntaM-maraNaM karotIti AtmAntakaraH, evaM parAntakaro'pi, iha prathama Atmavadhako dvitIyaH paravadhakaH tRtIya ubhayahantA caturthastvavadhaka iti, athavA''tmatantraH san kAryANi karotItyAtmatantrakaraH, evaM paratantrakaro'pi, iha tu prathamo jino, dvitIyo bhikSuH, tRtIya AcAryAdiH, caturthaH kAryavizeSApekSayA zaTha iti, athavA Atmatantra-AtmAyattaM dhanagacchAdikarotItyAtmatantrakara evamitarApibhaGgayojanA svymuuhyeti| tathA AtmAnaM tamayati-khedayatItyAtmatamaH-AcAryAdiH, paraM-ziSyAdikaM tamayatIti paramataH, sarvatra prAkRtatvAdanusvAraH, athavA Atmani tamaH-ajJAnaM krodho vA yasya sa AtmatamAH, evamitare'pi, tathA AtmAnaM damayati-zamavantaM karoti zikSayati vetyAtmadamaH AcAryoszvadamakAdirvA, evamitare'pi, navaraM paraH-ziSyo'zvAdi / 'mU. (307) cauvidhA garahA paM0 20-uvasaMpajjAmittegA garahA vitigicchAmittegA garahA jaMkiMcimicchAmIttegA garahA evaMpi pannattegA garahA vR. damazca gar3agA~taH syAditi garhAsUtraM, tatra gurusAkSikA Atmano nindA gardA, tatra upasaMpadye-AzrayAmi guruMsvadoSanivedanArthaM abhyupagacchAmi vocittaM prAyazcittaM itItyevaMprakAraH pariNAma ekA gaheMti, garhAtvaM cAsyoktapariNAmasye gardAyAH kAraNatvena kAraNe kAryopacArAd gardAsamanaphalatvAcca draSTavyamiti, abhidhIyate hi bhagavatyAm ___niggaMthe NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe, paviTeNaM annayare akiJcaTThANe paDisevie, tassaNaMevaMbhavai-ihevatAva haMeyarasa ThANassa Aloemi paDikamAmi niMdAmijAvapaDivajAmi, tao pacchA therANaM aMtiyaM AloissAmi0 se ya saMpar3hie asaMpatte appaNA ya puvvameva kAlaM karejA se NaM bhaMte ! kiM ArAhae virAhae? goyamA! ArAhae no virAhae"tti, tathA vitigicchAmittivIti-vizeSeNa vividhaprakArairvAcikitsAmi-pratikarominirAkaromigarhaNIyAndoSAn itItyevaMvikalpAtmikAekA'nyA gardA, tataeveti, tathA jaMkiMcimicchAmItittiyatkiJcanAnucitaM tanmithyA-viparItaMduSThume-mamaityevaMvAsanAgarbhavacanarUpAekA'nyAgarhA, evaMsvarUpatvAdevagarhAyAH, Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 sthAnAma sUtram 4/2/307 tathA evamapI'tianenApi-svadoSagarhaNaprakAreNApiprajJaptA-abhihitAjinairdoSazuddhiriti pratipattirekA garhA, evaMvidhapratipattergAkAraNatvAditi, "evaMpi pannattegA garahe'ti pAThe vyAkhyAnamidam, 'evaMpipannatteegA' iti pAThetvidaM-yatkiJcanAvacaMtanmithyetyevaM pratipattavyamityevamapi prajJapte satyekA gardA bhavati, evaMvidhaprarUpaNAyAH prajJApanIyasya gardAkAraNatvAt, athavA upasaMpadhe-pratiSedhAmyahamaticArAnityevaM svadoSapratipattirekA garhA, tathA vicikipsAmi-zaGke azaGkanIyAnapi jinabhASitabhAvAn gurvAdIn vA doSavattayetyevaMprakArA api gardA svadoSapratipattirUpatvAdeveti, tathAyatkiJcanasAdhUnAmanucitaMtadicchAmi-sAkSAdakaraNe'pimanasA'bhilaSAmi, ihamakAraAgamikaH prAkRtatvAditi, athavA yatkiJcana sAdhukRtyamAzritya mithyA-viparyasto'smibhavAmi mithyAkaromi vA mithyayAmIti, "micchAmi; mlecchavadAcarAmivA mlecchAmItimicchAmi, zeSaM pUrvavat, tathA asadanuSThAnapravRttaHsanpreritaHsankenApisvakIyacitasamAdhAnArthavAsvakIyAsadanuSThAnasamarthanAya kliSTacittatayaivaM prarUpayAmi bhAvayAmi vA, yaduta-evamapi prajJaptiH-prarUpaNA'sti jinAgame, pAThAntare tvevamapi prajJapto'yaM bhAva ityasthAnAbhinivezI utsUtraprarUpako vA'hamityekA gardA, evaM svadoSapratipattirUpA gardA sarvatreti / / garhA ca doSavarjakasyaiva samyag bhavati netarasyeti doSavarjakajIvasvarUpanirUpaNAya saptadazacaturbhaGgI sUtrANi mU. (308) cattAri purisajAyA paM0 20-appaNo nAmamege alamaMthU bhavati no parassa parassa nAmamaige alamaMdhU bhavati no appaNo ege appaNovi alamaMthU bhavati parassavi ege no appaNo alamaMthU bhavati no parassa cattArimaggA paM0 20-ujjU nAmamege ujUujUnAmamege vaMke vaMke nAmamege ujjU vaMke nAmamege vaMke 2 / evAmeva cattAri purisa paM0 -ujjU nAmamege ujjU 4,3 / cattArimaggA paM0 ta0-kheme nAmamege kheme khemeNAmamege akheme (4), 4 evAmeva cattAri purisajAtA paM0 ta0-kheme nAmamege kheme, (4),4 cattAri maggA paM0 ta0-kheme nAmamege khemalave, kheme nAmamege akhemarUve 4,6 / evAmeva cattAri purisajAyA paM0-kheme nAmamege khe mlve4,7| cattAri saMbukkA paM020-vAme nAmamegevAmAvattevAme nAmamege dAhiNAvatte dAhiNe nAmamege vAmAvate dAhiNe nAmamege dAhiNAvate 8 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-vAme nAmamege vAmAvatte, (4) 9/ catAridhUmasihAopaM020-vAmA nAmamegA vAmAvattA 4,10 evAmeva cattAritthIo paM0 taM0-vAmA nAmamegA vAmAvattA 4,11 // cattAri aggisihAopaM0 20-vAmANAmamegAvAmAvattA,4,12 evAmeva cattArityIo paM020-vAmA nA04, 13 // cattAri vAyamaMDaliyApaM0 saM0-vAmAnAmamegA vAmAvattA 4,14, evAmeva cattArityIo paM020-vAmA nAmamegA vAmAvattA 4, 15 // cattAri vanasaMDA paM0 ta0-vAme nAmamege vAmAvate 4,16, evAmeva cattAri purisajAyA paM020-vAme nAmamege vAmAvatte, 4, 17 / 1.vyaktAni, kevalaM alamastu-niSedho bhavatuya evamAha soDalamastvityucyate, niSedhaka Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 sthAnaM - 4, - uddezakaH -2 ityarthaH, sa cAtmano durnayeSu pravartamAnasyaiko niSedhakaH, athavA 'alamaMthu'tti samayabhASayA samartho'bhidhIyate, tataH Atmano nigrahe samarthaH kazciditi, eko mArga RjurAdAvante'pi RjuH athavA RjuH pratibhAti tattvato'pi Rjureveti, puruSastuRjuH pUrvAparakAlApekSayA, antastattvabahistattvApekSayA veti, kvacittu 'ujUnAmaMege ujUmaNe'tti pAThaH, so'pi bahistattvAntastattvApekSayA vyAkhyeyaH, kSemo nAmaiko mArga AdI nirupadravatayApunaH kSemo'ntetathaiva, prasiddhitattvAbhyAM vA, evaMpuruSo'pikrodhAdayupadravarahitatayA kSemaiti, kSemo bhAvato'nupadravatvena kSemarUpaAkAraNamArgaH, puruSastuprathamobhAvadravyaliGgayuktaH sAdhuH, dvitIyaH kAraNiko dravyaliGgavarjitaH sAdhureva, tRtIyonihavaH, cturtho|'nytiithiko gRhastho veti,7, zambUkAH-zaGkAH vAmo vAmapArzvavyavasthitatvAtpratikUlaguNatvAdvA, vAmAvartaH pratItaH, evaM dakSiNAvarto'pi, dakSiNo dakSiNapAvaniyuktatvAdanukUlaguNatvAdveti, puruSastu vAma; pratikUlasvabhAvatayA vAma evAvartate-pravartata iti vAmAvarto viparItapravRtterekaH anyo vAma eva svarUpeNa kAraNavazAd dakSiNAvartaH-anukUlavRttiH, anyastu dakSiNo'nukUlasvabhAvatayA kAraNavazAt vAmAvarttaH-ananukUlavRttirityevaM caturtho'pIti, dhUmazikhA vAmA vAmapArzvavartitayA ananukUlasvabhAvatayA vA vAmata evAvartate yA tathAvalanAtsA vAmAvartA, strI puriSavadvyAkhyeyA, kambudRSTAnte satyapidhUmazikhAdiSTAntAnAM strIdAntike zabdasAdharyeNopapannataratvAd bhedenopAdAnAmiti 11, evamagnizikhApi 13, vAtamaNDalikA maNDalenorddhapravRtto vAyuriti, iha ca striyo mAlinyopatApacApalyasvabhAvA bhavantItyabhiprAyeNa tAsu dhUmazikhAdiSTAntatrayopanyAsa iti, // 1 // (uktaJca-) "cavalA mailaNasIlA siNehaparipUriyAvi taavei| dIvayasihavva mahilA laddhappasarA mayaM dei" iti, 15, 15, vanakhaNDastu zikhAvat, navaraM vAmAvarto vAmavalanena jAtatvAd vAyunA vA tathA dhUyamAnatvAditi 16, puruSastu pUrvavaditi 17 // anukUlasvabhAvo'nukUlapravRttizcAnantaraM puruSa uktaH, evaMbhUtazca nirgranthaH sAmAnyenAnucitapravRttAvapi na svAcAramatikrAmatIti darzayannAha-- mU. (309) cauhiM ThANehiM niggaMdhe NiggaMthiM AlavamANe vA saMlavamANe vA nAtikamati taM0-paMthaM pucchamANe vA 1 paMthaM desamANe vA 2 asaNaM vA pANaM vA khAimaMvA sAimaM vA dalemANe vA 3 dalAvemANe vaa3| vR.'cauhI tyAdi, sphuTaM, kintvAlapan-ISaprathamatayA vAjalpana saMlapan mitho bhASaNena nAtikrAmati-na lakSyati nirgranthAcAraM, "ego egitthie saddhiM neva ciTTe na saMlave" vizeSataH sAdhvyA ityevaMrUpaM, mArgapraznAdInAM puSTAlambanatvAditi, tatra mArga pRcchan, praznIyasAdharmikagRhasthapuruSAdInAmabhAve-he Arye! ko'smAkamito gacchatAM mArgaityAdinAkrameNa mArga vA tasyA dezayan-dharmazIle ! ayaMmArgaste ityAdinAkrameNa, azanAdivAdadad-dharmazIle! gRhANedamazanAdItyevaM, tathAazanAdidApayana, Arye! dApayAmyetattubhyaM Agaccheha gRhaadaavityaadividhineti| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAga sUtram 4/2/310 mU. (310) tamukkAyassaNaMcattArinAmadhejA paM020-tamitivAtamukkAteti vAaMdhakAreti vAmahaMdhakAreti vA / tamukkAyassaNaMcattArinAmadhejA paM0 taM0-logaMdhagAreti vA logatamaseti vA devaMdhagAreti vA devatamaseti vA / tamukkAyassa NaM cattAri nAmadhejA paM0 20-vAtaphaliheti vA vAtaphalihakhometi vA devaraneti vA devavUDheti vA / tamukkAte NaM cattAri kappe AvarittA ciTThati taM0-sodhammIsANaM snnNkumaarmaahidN| vR.tathA tamaskAyaM tama ityAdibhiH zabdaiH vyAharannAtikramati bhASAcAraM yathArthatvAditi tAnAha-'tamukkAye tyAdi sUtratrayaM sugama, navaraMtamasaH-apkAyapariNAmarUpasyAndhakArasya kAyaHpracayastamaskAyo,yohyasaGkhyAtatamasyAruNavarAbhidhAnadvIpasyabAhyavedikAntAdaruNodAkhyaM samudra dvicatvAriMzadyojanasahANyavagAhyoparitanAjalAntAdekapradezikayA zreNyA samutthitaH saptadazaikaviMzatyadhikAni yojanazatAni Urddhamutpatya tataH tiryak pravistRNan saudharmAdIMzcaturo devalokAnAvRttyorddhamapicabrahmalokasya riSThaM vimAnaprastaTaMsamprAptaH, tasya nAmAnyeva nAmadheyAni, 'tama' iti tamorupatvAditirupradarzane vA vikalpe tamomAtrarUpatAbhidhAyakAnyAdhAni catvAri nAmadheyAni, tathA'parANicatvAryevAtyantikatamorupatAbhidhAyakAnIti, loke ayamevAndhakAronAnyo 'stIza iti lokAndhakAraH, devAnAmapyandhakAro'sau, taccharIraprabhAyA apitatrAprabhavanAditi devAndhakAraH, ata eva te balavato bhayena tatra nazyantIti zrutiriti, tathA'nyAni catvAri kAryAzrayANi vAtasya parihananAt parighaH-argalA, parigha ivaparighaH, vAtasyaparigho vAtaparighaH, tathA vAtaMparighavatkSobhayatihatamArgakarotIti-vAtaparighakSobhaH, vAtaeva vA parighastaMkSobhayati yaHsatathA, pAThAntareNa vAtaparikSobha iti, kvaciddevaparighodevaparikSoma iticAdyapadadvayasthAne paThyate, devAnAmaraNyamiva balavadbhayena nAzanasthAnatvAdyaH sa devAraNyamiti, devAnAM vyUhaH sAgarAdisAGgrAmikavyUha ivayoduradhigamyatvAtsa devavyUhaiti, tamaskAya-svarUpapratipAdanAyaiva 'tamukkAye Na'mityAdi sUtraM gatArtham, kintu saudharmAdInAvRNotyasau kukkuTapaarasaMsthAnasaMsthitasya tasya pratipAdanAd, uktaM ca-"tamukkAe gaMbhaMte! kiMsaMThie pannate?,goyamA! ahe mallagamUlasaMThie upiMkukkuDapaMjarasaMThie pannatte" tti // anantaraM tamaskAyovacanaparyAyairukto'dhunAarthaparyAyaiH puruSaMnirUpayA paJcasUtrI gaditA mU. (311)cattAripurisajAtApaM0taM0-saMpAgaDapaDisevI nAmamegepachatrapaDisevI nAmamege paDuppananaMdI nAmamege nissaraNanaMdI naammege| / cattAri senAo paM0 taM0-jatittA nAmamege no parAjiNittA parAjiNittA nAmabhege no jatittA egA jatittAvi parAjiNittAvi egA no jatittA no parAjiNittA 2 evAmeva cattAri purisajAtA paM0 20-jatitA nAmamege no parAjiNittA 4,3 // cattAri senAo paM0 taM0-jatitAnAmaMegAjayaIjaittAnAmamegAparAjiNatiparAjiNittA nAmamegA jayati parAjiNittA nAmamegA parAjiNati 4 / evAmeva cattAripurisajAtA paM0 taM0. jaittA nAmamege jayati 4,5/ vR. sugamA ca, navaraM kazcitsAdhurgacchavAsI samprakaTameva-agItArthapratyakSameva pratisevate Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnaM-4, - uddezakaH 2 237 mUlaguNAnuttaraguNAn vAdaptaH kalpena vetisamprakaTapratisevItyekaH,evamanyaH pracchannaMpratisevata iti pracchannapratisevI, anyastu pratyutpannena-labdhena vastraziSyAdinA pratyutpanno vA-jAtaH san ziSyAcAryAdirUpeNa nandatiyaHsapratyutpannandI,athavA nandanaMnandiH-AnandaH,pratyutpannena nandiryasya sa pratyutpannanandiH, tathA prAghUrNakaziSyAdInAmAtmano vA niHsaraNena-gacchAdernirgamena nandati yo nandi yasya sa tathA, pAThAntare tu pratyutpannaM-yathAlabdhaM sevate-bhajate nAnucitaM vivecayatIti prtyutpnnseviiti| 'jaitta'tijetrIjayatiripubalamekA na parAjetrI-naparAjayate-ripubalAna bhajyate dvitIyA tu parAjetrI-parebhyo bhaGgabhAka, ata eva nojetrIti, tRtIyA kAraNavazAdubhayasvabhAveti, caturthI tvavijigISutvAdanubhayarUpeti, puruSaH-sAdhusajetAparISahANAMnatebhyaH parAjetA-udvijate ityartho mahAvIravadityeko, dvitIyaH kaNDarIkavat, tRtIyastu kadAcijetA kadAcitkarmavazAt parAjetA zailakarAjarSivat, caturthastvanutpannaparISahaH / jitvA ekadA ripubalaM punarapi jayatItyekA anyA jitvA parAjayate-bhajyate anyA parAjitya-paribhajyapunarjayaticaturthItu parAjitya-paribhajyaikadA punaH parAjayate, puruSastu parISahAdiSvevaM cintanIya iti // jetavyAzceha tattvataH kaSAyA eveti tatsvarUpadarzayitukAmaH krodhasyottaratropadarzayiSyamANatvAnmAyAdikaSAyatrayaprakaraNamAha mU. (312) cattAri ketaNA paM0 20-vaMsImUlaketaNate meMDhavisANaketaNate gomuttikeNate avalehaNitaketaNate, evAmeva cauvidhAmAyA paM0 taM0-vaMsImUlaketaNAsamANA jAva avalehaNitAsamANA, vaMsImUlaketaNAsamANamAyaM anupaviDhejIvekAlaMkareti neraiesujvavaJjati, meMDhavisANaketaNAsamANamAyamanuppaviDhe jIvekAlaMkaretitirikkhajoNitesuuvavajati, gomutti0 jAva kAlaM kareti maNussesu uvavajjati, avalehaNitA jAva devesu uvavajjati __cattAri dhaMbhA paM0 taM0-selathaMbhe ahithaMbhe dAruthaMbhe tiNisalatAthaMbhe, evAmeva caubidhe mAne paM0 ta0-selathaMbhasamANe jAvatiNisalatAthaMbhasamANe, selathaMbhasamANaM mAnaM aNupaviDhe jIve kAlaM kareti neratiesu uvavajjati, evaM jAva tiNisalatAthaMbhasamANaM mAnaM anupaviDhe jIve kAlaM kareti devesu uvvnyjti| cattArivatthApaM020-kimirAgarate kaddamarAgarattekhaMjaNarAgarattehaliddarAgaratte, evAmeva caubidhelobhepaM0 20-kimirAgaratavatyasamANe kaddamarAgarattavatthasamANekhaMjaNarAgarattavatthasamANe haliddarAgaratavatyasamANakimirAgarattavatthasamANaMlobhamanupavitujIvekAlaMkarei neraiesuuvavajai, taheva jAba haliddarAgarattavatyasamANaM lobhamanupaviDhe jIve kAlaM karei devesu uvayajati / . 'cattArityAdi prakaTaM, kintu ketanaM-sAmAnyena vakra vastu puSpakaraNDasya vA sambandhi muSTigrahaNasthAnaM vaMzAdidalakaM, taba vakraM bhavati, kevalamiha sAmAnyena vakraM vastu ketanaM gRhyate, tatra vaMzImUlaM ca tatketanaM ca vaMzImUlaketanamevaM sarvatra, navaraM meNDhaviSANaM-meSazrRGgaMgomUtrikA pratItA, avalehaNiya'tti avalikhyAmAnasya vaMzazalAkAderyA pratanvItvaksA'valekhaniketi, vaMzamUlaketanakAdisamatAtumAyAyAstadvatAmanArjavabhedAta, tathAhi yathAvaMzImUlamatigupilavakramevaM kasyacinmAyA'pItyevamalpAlpatarAlpatamAnArjavatvenAnyA'pi bhAvanIyeti, iyaM dhAnantA Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sthAnAGga sUtram 4/2/312 nubandhyapraratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajavalanarUpA krameNa jJeyA, pratyekamityanye, tenaivAnantAnubandhinyAudaye'pi devatvAdinavirudhyate, evaMmAnAdayo'pi, vAcanAntaretupUrvakrodhamAnasUtrANi tato mAyAsUtrANi, tatra krodhasUtrANi cattArirAiopannattAo, taM0-pavvayarAI puDhavirAIreNurAI jalarAI, evAmeva caubihe kohe' ityAdi bhAyAsUtrANIvAdhItAnIti, phalasUtre anupraviSTAHtadudayavartIti, zilAvikAraH zailaH sa cAsau stambhazca-sthANuH zailastambhaH, evamanye'pi, navaraM, asthi dAruca pratItaM, tinizo-vRkSavizeSastasya latA-kambAtinizalatA, sAcAtyantamRdvIti, mAnasyApi zailastambhAdisamAnatAtadvato namanAbhAvavizeSAtajJeyeti, mAno'pyanantAnubandhyAdirUpaH krameNa zyaH, tatphalasUtraM vyaktaM, mirAgevRddhasampradAyo'yaM manuSyAdInAMrudhiraMgRhItvAkenApiyogenayuktaMbhAjanesthApyate, tatastatra kRmaya utpadyante, teca vAtAbhilASiNaH chidranirgatAAsannA bhramanto niharilAlA muJcanti tAH kRmisUtraM bhaNyate, tadhasvapariNAmarAgaraJjitameva bhavati, anyebhaNanti-yerudhirekRmayautpadyante tAntatraivamRditvA kacavaramuttAryatadrasekaJcidyogaMprakSipya paTTasUtraM rajayanti,sacarasaH kRmirAgo bhaNyate anuttAriti, tatra kRmINAMrAgo-raakarasaH kRmirAgastena raktaM kRmirAgaraktam, evaM sarvatra, navaraM kaImo-govATAdInAM khaJjanaM-dIpAdInAM haridrA pratItaiveti, kRmirAgAdiraktavastrasamAnatA ca lobhasya anantAnubandhyAdita davatAM jIvAnAM krameNa DhahInahInatarahInatamAnubandhatvAt, tathAhi-kRmirAgaraktaM vastraM dagdhamapi na rAgAnubandhaM muJcati, tadbhasmano'pi raktatvAd, evaM yo mRto'pi lobhAnubandhaM na muJcati tasyAbhidhIyate lobhaH kRmirAgaraktavastrasamAno'nantAnubandhI ceti, evaM sarvatra bhAvanA kAryeti, phalasUtraM spaSTam, iha kssaayprruupnnaagaathaaH||1|| "jalareNupuDhavipavvayarAIsariso caubiho koho / tiNisalayAkamuTThiyaselatyaMbhovamo mAno // 2 // maayaa'vlehigomuttimeNddhsiNgdhnvNsimuulsmaa| lobho haliddakhaMjaNakaddamakimirAgasAriccho // 3 // pakvacaumAsavaccharajAvaJjIvANugAmiNo kmso| devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo bhaNiyA" iti // anantaraMkaSAyAH prarUpitAH, kaSAyaizca saMsAro bhavatIti saMsArasvarUpamAha mU (313) caubihe saMsAre paM0 20-neratiyasaMsAre jAva devasaMsAre caubbihe Aute paM0 taM0-neratiAute jAva devAute / caubihe bhave paM0 ta0-neratiyayabhavejAva devbhve| gha. 'caubdihe' ityAdi vyaktaM, kintu saMsaraNaM saMsAra:-manuSyAdiparyAyAnnArakAdiparyAyagamanamiti, nairayikaprAyogyeSvAyurnAmagotrAdiSu karmasUdayagateSu jIvo nairayika iti vyapadizyate, uktaM ca-"neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavanai aneraie neraiesu uvavaJjai ?, goyamA !, neraie neraiesu uvavajai no aneraie neraiesu uvavajaI" iti, tato nairayikasya saMsaraNam-utpattidezagamanamaparAparAvasthAgamanaM vA nairayikasaMsAraH, athavA saMsaranti jIvA yasminnasau saMsAro - gaticatuSTayaM, tatra nairayikasyAnubhUyamAnagatilakSaNaH paramparayA dhaturgatiko Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 sthAnaM - 4,-uddezakaH -2 vA saMsAro nairayikasaMsAraH, evamanye'pi // uktarUpazcasaMsAra AyuSi sati bhavatItiAyuHsUtraM, tatraeticayAticetyAH-karmavizeSa iti, tatra yena nirayabhaveprANIdhriyatetannirayAyurevamanyAnyapi, uktarUpaMcAyubhavesthitikArayatIti bhavasUtraM, kaNThyaM, kevalaM bhavanaM bhavaH-utpattiniraye bhavo nirayabhavo manuSyeSu manuSyANAM vA bhavo manuSyabhavaH, evmnyaavpi| mU. (314) caubbihe AhAre paM0 20-asaNe pANe khAime saaime|cubvihe AhAre paM0 taM0-uvakkharasaMpanne uvakkhaDasaMpanne sabhAvasaMpanne prijusiysNpnne| vR.bhaveSucasarveSvAhArakAjIvAH ityAhArasUtre, tatrAhiyata ityAhAraHazyata ityazanamodanAdi pIyata iti pAnaM-sauvIrAdi khAdaH prayojanamasyeti khAdima-phalavargAdi svAdaH prayojanamasyeti svAdima-tAmbUlAdi, upaskriyate'nenetyupaskaro-hiGgavAdistena sampannoyukta upaskarasampannaH,tathA upaskaraNamupaskRta-pAkaityarthastena sampannaodanamaNDakAdiH upaskRtasampannaH pAThAntareNa no upaskarasampanno-hiGgAdibhirasaMskRta odanAdiH, svabhAvena-pAkaM vinA sampannaHsiddhaHdrAkSAdiH svabhAvasampannaH, parijusiya tiparyuSitaM-rAtriparivasanaMtena sampannaH paryuSitasampanna isarikAdiH, yatastAH paryuSitakalanIkRtAH amlarasA bhavanti, AranAlasthitAmraphalAditi ananataroditAH saMsArAdayo bhAvaH karmavatAM bhavantIti 'cauvihe baMdhe' ityAdi karmaprakaraNamArAdekakasUtrAt mU. (315)caubbihe baMdhe paM0 sN0-pgtibNdhetthitiibNdheanubhaavbNdhepdesNbdhe| caubihe uvakkame paM0 20-baMdhaNovakkame udIraNovakame uvasamaNovakkame vippariNAmaNovakkame / baMdhaNovakkame caubbihepaM0 20-pagatibaMdhaNIvakkame ThitibaMdhaNovakkame anubhAvabaMdhaNovakkame padesaMbadhaNIvakkame / udIraNokkame cauvvihe paM0 taM0-pagatIudIraNovakkame ThitIudIraNovakame anubhAvaudIraNovakkame pdesudiirnnovkkme| uvasamaNovakkame caubihe paM0 ta0-pagatiusAmaNovakkame Thiti0 aNu0 patesuvasAmaNovakkame / viSpariNAmaNovakkamecauvihe paM020-pagati0ThitI0 anu0 patesavipa0 cavihe appAbahue paM0 taM0-pagatiappAbahue Thiti0 anu0 patesappAbahute / caubbihe saMkame paM0 20-pagatisaMkame ThitI0 aNu0paesasaMkame / caubihe nidhatte paM0-pagatinidhatte ThitI0 anu0pesnnivtte| caubbihe nikAyitepaM020-pagatinikAyiteThiti0 anu0 pesnikaayite| . vR. prakaTaM caitat, navaraM sakaSAyatvAt jIvasya karmaNo yogyAnAM pudgalAnAM bandhanamAdAnaM bandhaH, tatra karmaNaH prakRtayaH-aMzA bhedA jJAnAvaraNIyAdayo'STau tAsAM prakRtervAavizeSitasya karmaNo bandhaH prakRtibandha;, tathA sthitiH-tAsAmevAvasthAnaM jaghanyAdibhedabhinna tasyA bandho-nirvartanaM sthitibandhaH, tathA anubhAvo-vipAkaH tIvrAdibhedo rasa ityarthastasya bandho'nubhAvabandhaH, tathA jIvapradezeSu karmapradezAnAmanantAnantAnAM pratiprakRti pratiniyataparimANAnAM bandhaH-sambandhanaM pradezabandhaH, parimitaparimANaguDAdimodakabandhavaditi, __evaJca modakaSTAntaMvarNayanti vRddhAH-kila modakaH kaNikkAguDaghRtakaTubhANDAdidravyabaddhaH sanko'pivAtahara; ko'pi pittaharaH ko'pi kaphaharaH ko'pi mArakaH ko'pibuddhikaraH ko'pi For Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 sthAnAma sUtram 4/2/315 vyAmohakaraH, evaM karmaprakRtiH kAcijjJAnamAvRNoti kAciddarzanaM kAcit sukhaduHkhAdivedanamutpAdayatIti, tathA tasyaiva madakasya yathA'vinAzabhAvena kAlaniyamarUpA sthitibhavati, evaJca karmaNo'pi tadbhAvena niyatakAlAvasthAna sthitibandhaH, tathA tasyaiva modakasya yathA snigdhamadhurAdirekaguNadviguNAdibhAvena raso bhavati, evaM karmaNo'pi dezasarvaghAtizubhAzubhatIvramandAdiranubhAgabandhaH, tathA tasyaivamodakasya yathA kaNikkAdidravyANAMparimANavattvaM evaM karmaNo'pi pudgalAnAM pratiniyatapramANatA pradezabandha iti| upakramyate-kriyate'nenetyupakramaH-karmaNo baddhatvodIritatvAdinA pariNamanaheturjIvasya zaktivizeSoyo'nyatra karaNamiti rUDhaH, upakramaNaM vopakramo-bandhanAdInAmArambhaH, syAdArambha upakrama iti vacanAditi, tatra bandhanaM-karmapudgalAnAMjIvapradezAnAMcaparasparaMsambandhanaM, idaMca sUtrAmAtrabaddhalohazalAkAsambandhopamamavagantavyaM tasyopakramaH-uktArtho bandhanopakramaH, AsakalitAvasthasya vA karmaNo baddhAvasthIkaraNaM bandhanaM tadevopakramo-vastuparikarmarUpo bandhanopakramo, vastuparikarmavastuvinAzarUpasyApyupakramasyAbhihitatvAditi, evamanyatrApi, navaramaprAptakAlaphalAnAM karmaNAmudaye pravezanamudIraNA, uktNc||1|| "jaM karaNeNokaSTiya udae dijjai udIraNA esA / pgiitthiianubhaagppesmuulutrvibhaagaa|" tathA udayodIraNAnidhattanikAcanAkaraNAnAmayogyatvena karmaNo'vasthApanamupazamaneti, uktaMca-"ovaTTaNauvavaTTaNa saMkamaNAiMca tinni karaNAI" iti, upazamanAyAM santIti prakramaH, tathA vividhaiH prakAraiH karmaNAM sattodayakSayakSayopazamodvartanApavartanAdibhiretadrUpatayetyarthaHgirisaridupalanyAyena dravyakSetrAdibhirvA karaNavizeSeNa vA'vasthAntarApAdanaM vipariNAmanA, iha ca vipariNAmanA bandhanAdiSu tadanyeSvapyudayAdiSvastIti sAmAnyarUpatvAd bhedenokteti| bandhanopakramo-bandhanakaraNaMcaturddhA, tatraprakRtibandhanasyopakramojIvapariNAmoyogarUpaH, tasya prakRtibandhahetutvAditi, sthitibandhanasyApi sa eva, navaraM, kaSAyarUpaH, sthiteH kaSAyahetukatvAditi, anubhAgabandhanopakramo'pi pariNAma eva, navaraM kaSAyarUpaH, pradezAbandhanopakramastu sa eva yogarUpa iti, yata uktam-"jogA payaDipaesaM ThiiaNubhAgaM kasAyao kuNai" iti, prakRtyAdibandhanAnAmArammA vA upakramA iti, evmnytraapi| ___ yanmUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAMvAdalikaMvIryavizeSeNAkRSyodaye dIyatesAprakRtyudIraNeti, vIdiva cAprAptodayayAsthityA sahAprAptodayA sthitiranubhUyatesAsthityudIraNeti, tathaiva prAptodayena rasena sahAprAptodayorasoyovedyatesA'nubhAgodIraNeti,tathAprAptoyadayairniyataparimANakarmapradezaH sahAprAptodayAnAM niyataparimANAnAM karmapradezAnAM yadvedanaM sA pradezodIkaraNeti, ihApi kaSAyayogarUpaH pariNAma Arammo vopakramArthaH, prakRtyupazamanopakramAdayazcatvAro'pi sAmAnyopazama-nopakramAnusAreNAvagantavyAH, prakRtivipariNAmanopakramAdayo'pisAmAnyavipariNAmanopakramala-kSaNAnusAreNAvaboddhavyAH, upakramastuprakRtyAditvenapudgalAnAMpariNamanasamartha jiivviiymiti| 'apAbahue ttialpaMca-stokaMbahuca-prabhUtamalpabahutadmAvo'spabahutvaM, dIrghatvAsaMyuktatve Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH -2 ca prAkRtatvAditi, prakRtiviSayamalpabahutvaM bandhAdyapekSayA, yathA sarvastokaprakRtibandhaka upazAntamohAdiH, ekavidhabandhakatvAd, bahutarabandhaka upazamakAdisUkSmasamparAyaH, SaDvidhabandhakatvAt, bahutarabandhakaH saptavidhabandhakastato'STavidhabandhaka iti, sthitiviSayamalpabahutvaM yathA- "savvatthovo saMjayassa jahannao ThiibaMdho, egediyabAyarapajjattagassa jahannao ThiibaMdho asaMkhejjaguNo" ityAdi, anubhAgaM pratyalpabahutvaM yathA, - " savvatthovAI anaMtaguNavuDDiThANANi asaMkhejjaguNavuDDiThANANi asaMkhejjaguNANi jAva anaMtabhAgavuDDiThANANi asaMkhejjaguNANi " pradezAlpabahutvaM yathA"aTThavihabaMdhagassa AuyabhAgo thovo nAmagoyANaM tullo visesAhio nANadaMsaNAvaraNaMtarAyANaM tullo visesAhio mohassa visesAhio veyaNIyassa visesAhio" iti, yAM prakRtiM badhnAti jIvaH tadanubhAvena prakRtyantarasthaM dalikaM vIryavizeSeNa yatpariNamayati sa saGakramaH, uktaM ca119 11 " so saMkamotti bhannai jabbaMdhaNapariNao paogeNaM / payayaMtaratthadaliyaM pariNAmai tadanubhAve jaM" iti, // 1 // tatra prakRtisaGkramaH sAmAnyalakSaNAvagamya eveti, mUlaprakRtInAmuttaraprakRtInAM vA sthiteryadutkarSaNaM apakarSaNaM vA prakRtyantarasthitau vA nayanaM sa sthitisaGkrama iti uktaM ca"TiisaMkamotti vuccai mUluttarapagaIo u jA hi ThiI / uvvaTTiyA va ovaTTiyA va pagaI niyA va'nnaM " iti, -- anubhAgasaMkramo'pyevameva, yadAha - "tatyaTThapayaM uvvaTTiyA va ovaTTiyA va avibhAgA / anubhAgako esa annapagaI niyA vAvi " iti, 119 11 241 aTThapayaMti- anubhAgasaGakramasvarUpanirddhAraNaM, 'avibhAga' tti anubhAgAH 'niya'tti nItA iti / yatkarmmadravyamanyaprakRtisvabhAvena pariNAmyate sa pradezasaGkramaH, uktaJca "jaM daliyamannapagaI nijjai so saMkamo paesassa" iti, nidhAnaM nihitaM vA nidhattaM, bhAve karmmaNi vA ktapratyaye nipAtanAt, udvarttanApavarttanAvarjitAnAM zeSakaraNAnAmayogyatvena karmmaNo'vasthApanamucyate nitarAM kAcanaM bandhanaMnikAcitaM karmmaNaH sarvakaraNAnAmayogyatvenAvasthApanaM, uktaJcobhayasaMvAdi - "saMkamaNaMpi nihattIe natthi sesANi vatti iyarassa" iti, nikAcanAkaraNasyeti, athavA pUrvabaddhasya karmmaNastaptasaMmIlitalohazalAkAsambandhasamAnaM nidhattaM, taptamilitasaMkuTTitalohazalAkAsambandhasamAnaMnikAcitamiti, prakRtyAdivizeSastUbhayatrApi sAmAnyalakSaNAnusAreNa neya iti, vizeSatobandhAdisva- rUpajijJAsunA karmaprakRtisaGgrahaNiranusaraNIyeti / ihAnantaramalpabahutvamuktaM, tatrAtyantamalpamekaM zeSaM tvapekSayA bahu ityalpabahutvAbhidhAyina ekakatisarvazabdAn catuH sthAnake'vatArayan 'cattArI' tyAdi sUtratrayamAha, mU. (316) cattAri ekkA paM0 taM0-davie ekkate mAu ukkate pajjate ikkate saMgahe ikkate bR. ekasaGghayopetAni dravyAdIni svArthikakapratyayopAdAnAdekakAni, tatra dravyamevaikakaM dravyaikakaM sacittAdibhedAt trividhamiti, 'mAupaekkae' tti mAtRkApadaikakam ekaM mAtRkApadaM, tadyathA- upapanne ivetyAdi, iha pravacane dRSTivAde samastanayavAdabIjabhUtAni mAtRkApadAni bhavanti, tadyathA-uppanne i vA vigae i vA dhuve i vatti, amUni ca mAtRkApadAnIva a A ityevamAdIni 316 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sthAnAgasUtram 4/2/316 sakalazabdA-zAstrArthavyApAravyApakatvAnmAtRkApadAnIti, paryAyakakaH-ekaH paryAyaH, paryAyo vizeSo dharma ityanantaraM, sa cAnAdiSTo varNAdirAdiSTaH kRSNAdiriti, saGgahaikakaH zAligati, ayamarthaH-saGgahaH-samudAyastamAzrityaikavacanagarbhazabdapravRttiH, tathA caiko'pi zAliH zAlirityucyate, bahavo'pi zAlayaH zAliriti, loke tathAdarzanAditi, kvacitpAThaH 'davie ekkae' ityAdi, tatra dravye viSayabhUte ekaka ityAdi vyaakhyeymiti| mU. (317) cattAri katI paM0 20-davitakatI mAuyakatI pajjavakatI sNghktiiy| vR. katItipraznagarbhAparicchedavatsaGkhyAvacano bahuvacanAntaH, tatra dravyANicatAni kati cadravyakatikatidravyANItyarthaH, dravyaviSayovA katizabdo dravyakatiH, evaMmAtRkApadAdiSvapi, navaraM saGgrahAH zAliyavagodhUmA ityaadi| mU. (318)cattArisavyA paM0 20-nAmasabbaeThavaNasambaeAesasabbate miravasesasabbate vR.nAmaca tatsarvaMcanAmasarvasacetanAdevistuno yasya samiti nAmatannAmasarvanAmnA saca sarva iti vA nAma yasyeti vigrahAda-nAmazabdasya ca pUrvanipAtaH, tathA sthApanayAsarvametaditikalpanayA akSAdidravyaM sarvasthApanAsarvasthApanaivavAakSAdidravyarUpAsavasthApanA sarca,AdezanamAdezaH-upacArovyavahAraH sacabahutarepradhAnevAAdizyatedeze'pi yathA vivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutare mukte stokeca zeSe upacAraH kriyate-sarvaghR-taMbhuktaM, pradhAne'pyupacAraH yathAgrAmapradhAneSugateSupuruSeSusarbogrAmogata itivyapadizyateiti, ataAdezataHsarvamAdezasarva upacArasamityarthaH, tathA niravazeSatayA - aparizeSavyaktisamAzrayeNa sarvaM niravazeSasaca, yathA-animiSAH sarve devAH, na hidevavyaktiranimiSatvaMkAcidvyabhicaratItyarthaH, sarvatra kakAraH svArthiko drssttvyH||anntrN sarvaprarUpitaMta prastAvAtsarvamanuSyakSetraparyantavartiniparvatesarvAsu tiryAgdikSu kUTAni prarUpayavAha mU. (319) mAnusuttarassa NaM pavvayassa caudisiM cattAri kUDA paM0 20-rayaNe ratanucate sabbarayaNe rtnsNcye| vR. 'mAnusuttarasse tyAdi sphuTaM, kintu 'caudisinti catasRNAM dizAM samAhArazcaturdika tasmiMzcaturdizi, anusvAraH prAkRtatvAditi, kUTAni-zikharANi, iha ca diggrahaNe'pividikSviti draSTavyaM, tatra dakSiNapUrvasyAM diziralakUTa, garuDasya veNudevasya nivAsabhUtaM, tathA dakSiNAparasyAM diziralocayakUTavelambasukhadamityaparanAmakaMvelambasyavAyukumArendrasya sambandhi, tathApUrvottarasyAM dizisarvaralakUTaveNudAlisuparNakumArendrasya, tathAaparottarasyAM ralasaJcayakUTapramAnAparanAmakaM prabhAnavAyukumArendrasyeti, evaM caitad vyAkhyAyate dvIpasAgaraprajJaptisaGgrahaNyanusAreNa, ytsttroktm||1|| "dakkhiNapuvveNa rayaNakUDaM garulassa vennudevss| - savvarayaNaMca puvvuttareNa taM veNudAlissa // 2 // rayaNassa avarapAse tinnivi samaicchiUNa kuuddaaii| kUDaM velaMbassa u vilaMbasuhayaM sayA hoi savvarayaNassa avareNa tini samaicchiUNa kuudd'aaii| kUDaM pamaMjaNassa upamaMjaNaM ADhiyaM hoi" iti, Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 sthAnaM-4, - uddezakaH-2 iha catuHsthAnakAnurodhena catvAryuktAni, anyathA anyAnyapi dvAdaza santi, pUrvadakSiNAparottarAsu trINi trINi, dvAdazApi caikaikadevAdhiSThitAnIti, uktNc||1|| "pubveNa tini kUDAdAhiNao tinni tini avrennN| uttarao tini bhave cauddisi mANusanagassa" iti / anantaraMmAnuSottarekUTadravyANiprarUpitAni, adhunAtenAvRtakSetradrayANAMcatuHsthAnakAvatAraM mU. (320) jaMbuddIve 2 bharaheravatesu vAsesu tItAte ussappiNIe susamasusamAe samAe phtAri sAgarovamakoDAkoDIokAlo hutyAjaMbUddIvara bharaheravateimIseosappiNIedUsamasusamAe samAejahannapaeNaMcattAri sAgarovamakoDAkoDIokAlo hutthA, jaMbuddIvera bharaheravaesuvAsesu AgamessAte ussappiNIte susamasusamAtesamAe cattArisAgarovamakoDAkoDIo kAlo bhvissi| mU. (321)jaMbUddIvera devakuruuttarakuruvajAo cattAriakammabhUmIo paM0 taM0-hemavate heranavate harivasse rammagavAse, cattAri vaTTaveyapavvatA paM0 20-sadAvaI viyaDAvaI gaMdhAvaI mAlavaMtaparitAte, tattha NaM cattAri devA mahiddhitIyA jAva paliovamahitItA parivasaMti, taM0sAtI pabhAse aruNe paume, jaMbUddIvera mahAvidehe vAse cavihe paM0 20-pubvavidehe avaravidehe devakurA uttarakurA, savve'viNaMnisaDhanIlavaMtavAsaharapabbatA cattArijoyaNasayAiMuhaMuccatteNaMcattArigAuyasayAI ubveheNaM paM0, __jaMbUddIvera maMdarassapavyayassapurasthimeNaMsItAe mahAnadIe uttarekUlecattArivakkhArapabvayA paM0 20-cittakUDe pamhakUr3e nalinakUDe egasele, jaMbU-maMdara0 pura0 sItAe mahAnadIe dAhiNakUle cattArivakkhArapabbayApaM0 ta0-tikUDe vesamaNakUDe aMjaNe mAtaMjaNe, jaMbU0 maMdara0 paJcatyimeNaM sIodAe mahAnatIe dAhiNakUle cattAri vakkhArapavvatApaM020-aMkAvatI pamhAvatIAsIvise suhAvahe, jaMbU0 maMdara0 paJca0 sIodAe mahAnatIte uttarakUle cattAri vakhArapabvayA paM0 20somaNase vijuppabhe gaMdhamAyaNe mAlavaMte, jaMbUddIve 2 mahAvidehe vAse jahannapate cattAri arahaMtA cattAri cakkavaTTI cattAri baladevA cattAri vAsudevA uppajiMsu vA uppajati vA uppajissaMti vA, jaMbUddIve 2 maMdarapabbate cattAri vanApaM0 20-bhaddasAlavane naMdanavane somanasavane paMDagavane, jaMbU0 mandarepavvaepaMDagavanecattAriabhisegasilAopaM0 saM0-paMDukaMbalasilAaipaMDukaMbalasilA rattakaMbalasilA atirattakaMbalasilAsamaMdaracUliyANaM uvariMcattArijoyaNAivikkhaMbheNaM patrattA, evaM dhAyaisaMDadIvapuracchimaddhevi kAlaM Adi karettA jAva maMdaracUliyatti, evaM jAva pukharavaradIvapazyacchimaddhe jAva maMdaracUliyatti-1 vR. 'jaMbUddIvetyAdinA cattAri maMdaracUliyAo etadantena granthenAha-vyaktazcAyaM, navaraM, citrakUTAdInAM vakSAraparvatAnAM SoDazAnAdamidaM svruupm||1|| "paMcasae bANaue solasa ya sahassa do klaaoy| vijayA 1 vaktAraM 2 taranaINa 3 taha vaNamuhAyAmo4" iti, // 1 // (tathA)-"jatto vAsaharagirI tatto joyaNasayaM smvgaaddhaa| ghasArijoyaNasae ubiddhA savarayaNamayA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 sthAnAGga sUtram 4/2/321 // 4 // // 2 // jatto puNa salilAo tttopNcsygaauuvveho| paMceva joyaNasae uviddhA AsakhaMdhanibhA" iti, -visskmbhshcaissaamevm||1|| "vijayANaM vikkhaMbho bAvIsasayAI tershiyaaii| paMcasae vakkhArA paNuvIsasayaMca salilAo" (iti) / / padyate-gamyate iti pada-saGkhyAsthAnaM taccAnekadheti jaghanyaM-sarbahInaM padaM jaghanyapadaM tatra vicAryesatyavazyaMbhAvena catvAro'haMdAdaya iti||bhuumyaaN bhadrazAlavanaMmekhalAyugale canandanasaumanase zikhare paNDakavanamiti, atra gaathaaH||1|| ___ "bAvIsasahassAiMpuvvAvaramerubhaddasAlavanaM / aDvAijasayA uNa dAhiNapAse ya uttaraA // 2 // paMceva joyaNasae urlDagaMtUNa paMcasayapihulaM / naMdanavanaM sumeruM parikkhivittA ThiyaM ramma // 3 // bAsavisahassAI paMceva sayAI nNdnvnaao| uda gaMtUNa vaNaM somanasaM naMdanasaricchaM somanasAo tIsaM chacca sahasse vilaggiUNa giri| vimalajalakuMDagahaNaM havai vanaM paMDagaMsihare // 5 // cattArijoyaNasayA cauNauyA cakkavAlao rudN| igatIsa joyaNasayA bAvaTThI parirao tassa " (iti), tIrthakarANAmabhiSekArthAH zilA abhiSekazilAHcUlikAyAH pUrvadakSiNAparottarAsudikSu krameNAvagamyA iti, uvariti agre 'vikkhaMbheNaM ti vistareNeti yathA ___ "jaMbUddIve dIve bharaheravalaesuvAsesu'ityAdibhiH sUtraH kAlAdayazcUlikAntAabhihitAH evaM dhAtakIkhaNDasya pUvArddha pazcimAH puSkarArddhasyApi pUrvArddha pazcimAH ca vAcyAH, ekamerusambaddhavaktavyatAyAH catuSvapyanyeSu samAnatvAd, etadevAha-eva'mityAdi, amumevAtidezaM saGgrahagAthayA Ahama. (322) jaMbUddIvagaAvassagaMtu kAlAo cUliyA jaav| dhAyaisaMDe pukkharavare ya puvvAvare pAse / vR. 'jaMbUddIve'tyAdi, jaMbuddIpasyedaMjambUdvIpakAvazyakaMjambUdvIpugAvazyakaM vA vastujAtaM, tuHpUraNe, kimAdi kimantaM cetyAha-kAlAt suSamasuSamAlakSaNAdArabhyacUlikAM-maMdaracUlikAM yAvat yattaditi gamyate dhAtakIkhaNDe puSkaravare ca dvIpe yau pUrvAparau pArTI pratyekaM pUvArddhamaparArddha ca tayoH pUrvApareSu varSeSu vA-kSetreSvanyUnAdhikaM draSTavyamiti zeSa iti|| mU. (323)jaMbUddIvassaNaMdIvassa cattAridArApaM020-vijaye vejayaMtejayaMte aparAjite, teNaM dArA cattArijoyaNAivikkhaMbheNaM tAvatitaM caiva paveseNaM paM0, tatyaNaM cattAri devAmahiTIyA jAva paliovamadvitItA parivasati vijate vejayaMte jayaMte aparAjite / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 syAnaM - 4, - uddezakaH -2 vR.vijayAdInikrameNa pUrvAdidikSu viSkambho-dvArazAkhayorantaraM pravezaH-kuDyasthUlatvamaSTa yojanAnyuccamiti, uktNc||1|| "caujjoyaNavicchinnA aDeva ya joyaNANi ubviddhA / ubhaovi kosakosaM kuDDA bAhallao tesiM" - iti, krozaM zAkhAbAhalyamityarthaH, // 2 // "paliovamaTTiIyA suragaNaparivAriyA sdeviiyaa| eesudAranAmA vasaMti devA mahiDDIyA " iti, mU. (324) jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapabvayassa causu vidisAsu lavaNasamudaM tinni 2 joyaNasayAI ogAhittA etya NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0-egUlyadIce AbhAsiyadIve vesANitadIve naMgoliyadIve, tesuNaM dIvesu cauvvihA maNussA parivasaMti, taM0-egUrUtA AbhAsitA vesANitA naMgoliyA, tesiNaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM cattAri 2 joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 20-hayakanadIve gayakanadIve gokanadIve saMkulikannadIce, tesu NaM dIvesu cauvidhA maNussA parivasaMtitaM0-hayakannA gayakannA gokannA saMkulikannA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM paMca 2 joyaNasayAI ogAhittA etya NaM cattAri aMtaradIvA paM0 ta0-AyaMsamuhadIve meMDhamuhadIve aomuhadIve gomuhadIve, tesuNaM dIvesu caubbihA maNussA bhANiyacA, tesiNaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM cha cha joyaNasayAI ogAhettA etya NaM cattAri aMtaradIvA paM0 20-AsamuhadIve hatthimuhadIve sIhamuhadIve vagdhamuhadIve, tesuNaMdIvesu maNussA bhANiyavvA, tesiNaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM satta sattajoyaNasayAI ogAhettA estha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 20-AsakannadIve hatyikannadIve akanadIce kanapAuraNadIve, tesu NaM dIvesu maNuyA bhANiyabvA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM aTThaTTa joyaNasayAiM ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 20-ukkAmuhadIve mehamuhadIve vijjumuhadIve vijudaMtadIve, tesu NaM dIvesu maNussA bhANiyavvA, tesi NaM dIvANaM causu vidisAsu lavaNasamudaM nava nava joyaNasayAI ogAhettA etya NaM cattAri aMtaradIvA paM0 taM0-nadaMtadIveladaMtadIve gUDhadaMtadIve, suddhadaMtadIve, tesuNaMdIvesucaucihA maNussA parivasaMti, taM0-ghanadaMtA laTThadaMtA gUDhadaMtA suddhadaMtA, jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttareNaM siharissa vAsaharapavvayassa causu vidisAsu lavaNasamudaM tinni 2 joyaNasayAI ogAhettA ettha NaM cattAri aMtaradIvA paM0 20-egUrUyadIve sesaMtadeva niravasesaM bhANiyavvaM jAva suddhdNtaa| dhR. 'cullahimavaMtassa'tti mahAhimavadapekSayA laghohimavataH, tasya hi prAgbhAgAparabhAgayoH pratyeka zAkhAdvayamastItyucyate 'causu vidisAsu' vidikSu pUrvottarAdyAsu lavaNasamudraM trINi trINi Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sthAnAna sUtram 4/2/324 yojanazatAnyavagAhya-ullaGgya ye zAkhAvibhAgA vartante "etya'tti eteSu zAkhAvibhAgeSu antaremadhye samudrasya dvIpAH, athavA antaraM-parasparavibhAgastapradhAnA dvIpA antaradvIpAH, tatra pUrvottarAyAmekorukAbhidhAno yojanazatatrayAyAmaviSkambho dvIpaH, evamAbhASikavaiSANikalAGgalikadvIpAapikrameNAgneyInaiRtIvAyavyAsviti, caturvidhAitisamudAyApekSayAna tvekaikasminniti, ataHkrameNaite yojyAH, dvIpanAmataH puruSANAM nAmAnyeva, tetusarvAGgopAGgasundarA darzane manoramAH svarUpato, naikorucakAdaya eveti, tathA etebhya eva catvAri yojanazatAnyavagAhya pratividik caturyojanazatAyAmaviSkambhA dvitIyAzcatvAra eva, evaM yeSAM yAvadantaraM teSAM tAvadevAyAmaviSkambhapramANaM yAvatsaptamAnAM navazatAnyantaraM tAvadeva ca tatpramANamiti, sarve'pyaSTAviMzatirete, etanmanuSyAstuyugmaprasavAH palyopamAsaGkhayeyabhAgAyuSo'STayanuHzatoccAH, tathairAvatakSetravibhAgakAriNaH zikhariNo'pyevameva pUrvottarAdividikSu krameNaitannAmikaivAntaradvIpAnAmaSTAviMzatiriti, antrdviiprkrnnrthsnggrhgaathaaH||1|| "cullahimavaMta puvvAvareNa vidisAsu sAgaraM tise| gaMtUnaMtaradIvA tinni sae hoti vicchinnA // 2 // auNAvannanavasae kiMcUNe parihi tesimenAmA / egUrugaAbhAsiya vesANI ceva naMgUlI // 3 // eesiM dIvANaM parao cattAri joynnsyaaii| ogAhiUNa lavaNaM sapaDidisiMcausayapamANA // 4 // cattAraMtaradIvA hygygoknnsNkuliiknaa| evaM paMcasayAiMchasattaadvaiva navaceva // 5 // ogAhiUNa lavaNaM vikkhaMbhogAhasarisayA bhaNiyA! cauro cauro dIvA imehiM nAmehiM neyavvA // 6 // AyaMsagameMDhamuhA aomuhA gomuhA ya churete| assamuhA hatyimuhA sIhamuhA ceva vagyamuhA // 7 // tatto aassakannA hatthiyakannA akatrapAuraNA / / ukkAmuhamehamuhA vijumuhA vijudaMtA ya // 8 // ghanadaMta laTThadaMtA nigUDhadaMtA ya suddhadaMtA y|| vAsahare siharaMmivi evaM ciyaaTThavIsAvi // 9 // aMtaradIvesu narA dhanusayaadbhUsiyA sayA muiyA / pAliMti mihuNadhammaM pallassa asaMkhabhAgAU // 10 // ghausaTThipiTTikaraMDayANi mnnuyaann'vccpaalnnyaa| auNAsIiMtu diNA cautthabhatteNa AhAro" iti / / ma. (325)jaMbUddIvassaNaMdIvassabAhirillAovetitaMtAocaudisiM lavaNasamudaM paMcAnaui joyaNasahassAI ogAhettA etthaNaM mahatimahAlatA mahAlaMjarasaMThANasaMThitA cattAri mahApAyAlA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-4, - uddezakaH-2 247 paM0 20-valatAmuhe keute jUvae Isare, ettha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva pali-ovamadvitItA parivasaMti, taM0-kAle mahAkAle velaMbepabhaMjaNe, jaMbUddIvassaNaM dIvassa bAhirillAovetitaMtAo caudisi lavaNasamudde bAyAlIsaM 2 joyaNasahassAiuMogAhettA etthaNaMcauNhaM velaMgharanAgarAINaM cattAri AvAsapavvatA paM0 taM0-gothUbhe udayabhAse saMkhe dagasIme, tattha NaM cattAri devA mahihiyA jAva paliovamaTTitItA parivasaMti taM0-gothUbhe sivae saMkhe manosilAte, jaMbUddIvassaNaM dIvassa bAhirillAo veiyaMtAo causu vidisAsu lavaNasamuhaM bAyAlIsaM 2 joyaNasahassAI ogAhettA etya NaM cauNhaM anuvelaMgharanAgarAtINaM cattAriAvAsapavvatApaM020-kakkoDae vijuppabhe kelAse aruNappabhe, tattha NaM cattAri devA mahiDDIyA jAva paliovamadvitItA parivasaMti, taM0-kakkoDae kaddamae kelAse aruNappabhe, lavaNe NaM samudde NaM cattAri caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsaMti vA pabhAsissaMti vA, cattAri sUritA taviMsu vA tavaMti vA tavissaMti vA, cattAri kattiyAo jAva cattAri bharaNIo, cattAri aggI jAva cattAri jamA, cattAri aMgArA jAva cattAri bhAvakeU, lavaNassa NaM samudassa cattAri dArA paM0 taM0-vijae vijayaMte jayaMte aparAjite, te NaM dArANaM cattAri joyaNAI vikhaMbheNaM tAvatitaM caiva paveseNaM paM0, tattha NaM cattAri devA mahiDDiyA jAva paliovamadvitiyA parivasaMti-vijaye vejayaMte jayaMte apraajie| vR. 'etya Na ti madhyameSu dazasu yojanasahasreSu mahAmahAnta iti vaktavye samayabhASayA mahaimahAlayA' ityuktam, mahacca tadaraaraMca araMjaraM-udakumbha ityarthaH mahAraaraM tasya saMsthAnena saMsthitA yetetathA, tadAkArA ityarthaH, mahAntastadanyakSullakavyavacchedena pAtAlamimivAgAdhatvAt gambhIratvAtpAtAlAH pAtAlavyavasthitatvAdvA pAtAlAH mahAntazca te pAtAlAzceti mahApAtAlAH, vaDavAmukhaH ketuko yUpaka Izvarazceti, krameNa pUrvAdidikSviti, eteca mukhe mUle cadaza sahasrANi yojanAnAM, madhye uccaistvenacalakSamiti, eSAmuparitanabhAgejalamevamadhye vAyujale mUle vAyureveti, etannivAsino devAH vAyukumArAH kAladaya iti, iha gAthAH "paNanaui sahassAI ogAhiMttANa cauddisiM lavaNaM / cauro'laMjarasaMThANasaMThiyA hoti pAyAla / / // 2 // valayAmuha keUe jUyaga taha issare ya boddhavve / savvavairAmayANaM kuDDA eesiM dasasaiyA / / // 3 // joyaNasahassadasagaM mUle uvariMca hoti vicchinnaa| majhe ya sayasahassaMtattiyamettaM ca ogADhA / / // 4 // paliovamaThiIyA eesi ahivaI surA innmo| kAle ya mahAkAle vailaMba pabhaMjaNe ceva // // 5 // annevi ya pAyAlA khuDDAlaMjaragasaMThiyA lvnne| aTThasayA culasIyA satta sahassA ysvvevi|| // 6 // joyaNasayavicchainnA mUluvariM dasa sayANi mjhmi| ogADhA ya sahassaM dasa joyaNiyA ya siM kuDDA / / // 1 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 // 7 // pAyAlANa vibhAga savvANavi tinni tini boddhavvA / bhAge vAU majjhe vAU ya udayaM ca // uvariM udagaM bhaNiyaM paDhamagabIesu vAusaMkhubhaio / vAme, udagaM teNa ya parivaDDai jalanihI khuhio / / parisaMThiyaMmi pavaNe punaravi udagaM tameva saMThANaM / vaccei teNa udahI parihAyainukkameNevaM // " iti, velAM - lavaNasamudrazikhAmantarvizantIM bahirvA''yAntImagazikhAM ca dhArayantIti saMjJAtvAdvelaMdharAste ca te nAgarAjAzca nAgAkumAravarAH velaMdharanAgarAjAsteSAmAvAsaparvatAH pUrvAdidikSu krameNa gostUpAdayaH, vidikSu-pUrvottarAdiSuvelaMdharANAMpazcAdvR ttayo anunAyakatvena nAgarAjA anuvelaMgharanAgarAjAH, velaMdharavaktavyatAgAthAH 11911 // 8 // // 9 // "dasajoyaNassahassa lavaNasihA cakkavalAo ruMdA | solasasahassauccA saharasamegaM tu ogADhA // desUNamadvajoyaNa lavaNasihovari dagaM tu kAladuge / agaM agaM parivaDhai hAyae vAvi / / atiriyaM velaM dharmeti lavaNodahissa nAgANaM / bAyAlIsasahassA dusattarisahassa bAhiriyaM // " saTTiM nAgasahassa dhariti aggodagaM samuddassa / velaMdhara AvAsA lavaNe ya cauddisiM cauro / / puvvAi anukramaso gothubhadagabhAsasaMkhadagasImA / gothuma sivae saMkhe manosile nAgarAyANo // anuvelaMdharavAsA lavaNe vidisAsu saMThiyA cauro / kakoDe vijuppa kelAsa'ruNappabhe ceva !! kakkosya kaddamae kelAsa'ruNappabhe ya rAyANI / bAyAlIsasahasse gaMtuM udahiMmi savvevi // cattAri joyaNasae tIse kosaM ca uggayA bhUmiM / sattarasa joyaNasae igavIse UsiyA savve / / iti, 'pabhAsiMsu'tti candrANAM saumyadIptikatvAdvastuprabhAsanamuktamAdityAnAM tu khararazmitvAt 'tavaiMsu' tti tApanamuktamiti / catuH sakhyatvAccandrANAM tatparivArasyApi nakSatrAdezcatuH saGkayatvamevetyAhA cataH kRttikA nakSatrApekSayA na tu tArakApekSayeti, evamaSTAviMzatirapi, agniriti kRttikAnakSatrasya devatA yAvadyama iti bharaNyA devatA, aGgAraka Adyo grahaH bhAvaketurityaSTAzItitama iti zeSaM yathA dvisthAnake, samudradvArAdi jambUdvIpadvArAdivaditi, cakravAlasya-valayasya viSkambhovistaraH / // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // sthAnAGga sUtram 4/2/325 // 7 // // 8 // mU. (326) ghAyaisaMDe dIve cattAri joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM paM0, jaMbUddIvassa NaM dIvasa bahiyA cattAri bharahAI cattAri eravayAI, evaM jahA sahuddesate taheva niravasesaM bhANiyavvaM Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezaka: 2 - 249 jAva cattAri maMdarA cattAri mandaracUliAo / vR. jambUdvIpAdbahirdhAtakIkhaNDapuSkarArddhayorityarthaH, zabdopalakSita uddezakaH zabdoddezako dvisthAnakasya tRtIya ityarthaH, kevalaM tatra dvisthAnAnurodhena 'do bharahAI' ityAdyuktamiha tu 'cattArI' tyAdi / uktaM manuSyakSetravastUnAM catuHsthAnakamadhunA kSetrasAdharmyAnanandIzvaradvIpavastUnAmAsatyasUtrAccatuH sthAnakaM 'naMdIsarasse' tyAdinA granthenAha mU. (327) naMdIsaravarassa NaM dIvassa cakkavAlavikkhaMbhassa bahumajjhadesabhAge cauddisiM cattAri aMjanagapavvata paM0 taM0 - puratthimille aMjanagapavvate dAhiNille aMjanagapavvae pacatthimille aMjanagapavvate uttarille aMjanagapavvate 4 te NaM aMjanagapavvatA caurAsIti joyaNasahassAI uDvaM uccatteNaM egaM joyaNasahassaM uvveheNaM mUle dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM tadanaMtaraMcaNaM mAyAe 2 parihAtemANA 2 uvarimegaMjoyaNasahassaM vikkhaMbheNaM pannattA mUle ikatIsaM joyaNasahassAiM chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM upariM tanni 2 joyaNasahassAiM egaM ca chAvaDaM joyaNasataM parikkheveNaM, mUle vicchinnA majjhe saMkhettA, uppitaNuyA0 gopucchasaMThANasaMThitA savva aMjaNamayA acchA saNhA laNhA ghaTTA maTThA nIrayA nippaMkA nikkaMkaDacchAyA sappabhA samirIyA saujjoyA pAsAIyA darisaNIyA abhiruvA paDirUvA, tesi NaM aMjanagapavvayANaM uvariM bahusamaramaNijjabhUmibhAgA paM0, tesi NaM bahusamaramaNijabhUmibhAgANaM bahumajjadesabhAge cattAri siddhAyayaNA patrattA, te NaM siddhAyayaNA evaM joyasayaM AyAmeNaM pannattA pannAsaM joyaNAI vikkhaMbheNaM bAvattari joyaNAI uDDuM uccatteNaM, tesiM siddhAyayaNANaM caudisiM cattAri dvArA paM0 taM0 - devadAre asuradAre nAgadAre suvannadAre, tesu NaM dAresu cauvvihA devA parivasaMti, taM0- devA asura nAgA suvannA, tesi NaM dArANaM purato cattAri muhamaMDavA paM0, tesi NaM muhamaMDavANaM purao cattAri pecchAdharamaMDavA paM0, tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM bahumajjhadesabhAge cattAri vairAmayA akkhADagA paM0, tesi NaM vairAmayANaM akkhADagANaM bahumajjhadesabhAge cattAri maNipeDhiyAto paM0, tAsi NaM maNipeDhitANaM uvariM cattAri sIhAsaNA pannattA, tesiNaM sIhasaNANaM uvariM cattAri vijayadUsA patrattA, tesi NaM vijayadUsagANaM bahumajjhadesabhAge cattAri bairAmatA aMkusA paM0, tesu NaM vatirAmatesu kusesu cattAri kuMbhikA muttAdAmA paM0, teNaM kubhikA muttAdAmA patteyaM 2 annehiM tadaddhauccattapamANamittehiM cauhiM addhakuMbhikehiM muttAdAmehiM, savvato samaMta saMparikkhittA, tesi NaM pecchAgharamaMDavANaM purao cattAri maNipeDhitAo patrattAo, tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvari cattAri 2 cettitathUmA pantrattA, tAsi NaM cetitathUbhANaM patteyaM 2 cauddisiM cattAri maNipeDhiyAto paM0, tAsi NaM maNipeDhitANaM uvariMcattAri jinapaDimANo savvarayaNAmaIto saMpaliyaMkanisannAo thUbhabhimuhAo ciTThati, taM0 - risamA vaddhamANA caMdAnanAvAriseNA, tesi NaM cetitathUbhANaM purato cattAri maNipeDhitAo paM0, tAsi NaM maNipeDhitANaM uvariM cattAri cetitarukkhA paM0, tesi NaM cetitarukkhANaM puraocattAri maNipeDhiyAo paM0, tAsi NaM maNipeDhiyANaM uvariM cattAri mahiMdajjhayA paM0, tesi NaM mahiMdajjhatANaM purao cattAri naMdAto pukkharaNIo paM0, tAsi NaM pukkhariNINaM patteyaM 2 caudisiM cattAri vanasaMDA paM0 taM0- puracchimeNaM dAhiNeNaM paJcatthimeNaM uttareNaM-1 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sthAnAga sUtram 4/2/327 vR.sUtrasiddhazcAyaM, // 1 // kevalaM-jambU 1 lavaNe dhAyai 2 kAloe pukkharAi 3 juylaaii| vAruNi 4 khIra 5 ghaya 6 ikkhU 7 naMdIsara 8 aruNa 9 dIvudahI ti gaNanayA'STamo nandIzvaraH sa eva varaH 2, amanuSyadvIpApekSayA bahutarajinabhavanAdisadbhAvena tasya varatvAditi, tasya cakravAla-viSkambhasya pramANaM 1638400000, uktNc||1|| "tevaDhe koDisayaMcaurAsIiMca syshssaaii| naMdIsaravaradIve vikkhaMbhocakkavAleNaM / / " iti, madhyazcAsau dezabhAgazca-dezAvayavomadhyadezabhAgaH,sacanAtyantika iti bahumadhyadezabhAgo napradezAdiparigaNanayAniSTaGkitaH,apituprAya iti, athavAatyantaMmadhyadezabhAgobahumadhyadezabhAga iti, tatraihAJjanakAH mUle dazayojanasahasrANi viSkambheNetyuktam, dvIpasAgaraprajJaptisaGagrahiNyAM tuuktm||1|| "culasIti sahassAI uviddhA ogayA sahassamahe / dharaNitale vicchinnA yaUNagA te dasasahassA // // 2 // nava ceva sahassAI paMceva ya hoNtijoynnsyaaii| aMjanagapavvayANaM mUlaMmi u hoi vikkhaMbho / / " // 3 // navaceva sahassAiMcattAriya hoti joyaNasayAI / aMjanagapabbayANaM dharaNiyale hoi vikhNbho||" iti, tadidaM matAntaramityavaseyamevamanyatrApi, matAntarabIjAni tu kevaligamyAnIti, 'gopucchasaMThANa'tti gopuccho hyAdau sthUlo'nte sUkSmastadvatte'pIti, 'savvaMjaNamaya'tti aanaMkRSNaratnavizeSaH tanmayAH sarva evAnanyamayatvena sarvathaivAcanamayAH sarvAanamayAH, paramakRSNA iti bhAvaH, uktaMca-- // 1 // "bhiMgaMgaruilakajjalaaMjaNadhAusarisA viraayNti| gaganatalamanulihaMtA aMjanagA pavvayA rammA / / " iti, acchAH AkAzasphaTikavat, sahA-lakSaNaparamANuskandhaniSpannAH, zlakSNadalaniSpannapaTavat, laNhA-lakSNamasRNA ityarthaH, ghuNTivapaTavat, tathA ghRSTA iva ghRSTAH, kharazAnayA pASANapratimAvat, mRSTA iva mRSTAH sukumArazAnayA pASANapratimeva zodhitA vA pramArjanikayeva ata eva nIrajasaH rajorahitatvAt nirmalAH kaThinamalAbhAvAt dhautavastravadvA niSpakA ArdramalAbhAvAt akalaGkatvAdvA nikaMkaDacchAyA' niSkaGkaTA niSkavacA nirAvaraNetyarthaH chAyA-zobhA yeSAM te tathA akalazobhA vA saprabhA devAnandakatvAdiprabhAvayuktAH athavA svena AtmanA prabhAnti na parata iti svaprabhAH yataH "samirIyA' sahamarIcibhiH-kiraNairyete tathA, ataeva saujjoyA' sahodyotenavastuprabhAsanena vartante yete tathA pAsAIya'ttiprAsAdIyAH-manaHprasAdakarAH darzanIyAstAMzcakSuSA pazyannapi na zramaM gacchatItyarthaH abhirUpAH-kamanIyAH pratirUpAH draSTAraM draSTAraM prati ramaNIyA iti yAvat-zabdasaGgrahaH, bahusamAH-atyantasamA ramaNIyAzca yete tathA siddhAni-zAzvatAni siddhAnAM vA-zAzvatInAmarhapratimAnAmAyatanAni-sthAnAni siddhAyatanAni, uktaMca Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH-2 251 // 1 // "aMjanagapavvayANaM siharatalesuMhavaMti patteyaM / arahaMtAyayaNAI sIhanisAyAI tuNgaaii|" mukhe-agradvAre AyatanasyamaNDapAmukhamaNDapAH paTTazAlArUpAHprekSA-prekSaNakaMtadarthaMgRharUpAH maNDapAH prekSAgRhamaNDapAH prasiddhasvarUpAH, vairaM-vajraM ratnavizeSastanmayAH AkhATakAHprekSAkArijanAsanabhUtAH pratItA eva vijayadUSyANi-vitAnakarUpANi vastrANi tanmadhyabhAga evAGkuzAH avalambananimittaM, kumbhomuktAphalAnAM parimANatayA vidyate yeSu tAni kumbhikAni muktAdAmAni-muktAphalamAlAH, kumbhapramANaJca - "do asatIo pasatI do pasatIo setiyA cattAri setiyAo kuDavo cattAri kuDavApatatho cattAri patthA ADhayaM cattAri ADhayA doNo saTThI ADhayAiM jahanno kuMbho asIi majjhimo sayamukkoso" iti, 'tadaddheti teSAmeva muktAdAmnAmarddhamuccatvasya pramANaM yeSAM tAni tadarboccatvapramANAni tAnyeva tanmAtrANi taiH 'addhakuMbhikkehiti muktAphalArddhakumbhavadbhiH sarvataH sarvAsu dikSu, kimuktaM bhavati?- samantAditi, - caityasya siddhAyatanasya pratyAsannAH stUpAH-pratItAzcaityastUpAzcittAlhAdakatvAdvA caityAH stUpAH caityastUpAH saMparyaGkaniSannAH-padmAsananiSannAH, evaM caityavRkSAapi, mahendrAiti-atimahAntaH samayabhASayAtecatedhvajAzceti, athavAmahendrasyeva-zakrAderdhvajA mahendradhvajAH / zAzvatapuSkariNyaH sarvA api sAmAnyena nandA ityucyante / mU. (328) puvveNaM asogavaNaM dAhiNao hoi sttvnnvnN| avareNaM caMpagavanaMcUtavanaM utare pAse / / vR. 'sattapannavaNaM ti sptcchdvnmiti| mU. (329) tattha gaMje se puracchimille aMjanagapavvate tassa NaM cauddisiM cattAri naMdAo pukkhariNIto paM0 taM0 - naMduttarA naMdA AnaMdA naMdivaddhaNA, tAo naMdAo pakkhariNIo egaM joyaNasayasahassaMAyAmeNaM pannAsaMjoyaNasahassAiMvikhaMbheNaM dasajoyaNasatAiMuvheNaM, tAsi NaMpukkhariNINaM patteyaM ra cauddisiMcattAritisovANapaDirUvagA, tesiNaMtisovANapaDirUvAgANaM purato cattAri toraNA paM0, taM0. - puracchimeNaM dAhiNeNaM paJcasthimeNaM uttareNaM, tAsi NaM pukkharaNINaM patteyaM 2 cauddisiM cattAri vanasaMDA paM0, taM0 - purato dAhiNa0 paJca0 uttareNaM, puveNaM asogavaNaM jAva cUyavaNaM uttare pAse, tAsiNaM pukkhariNINaMbahumajjhadesabhAge cattAridadhimuhagapavvayA paM0, te NaMdadhimuhagapavvayA causaddhiM joyaNasahassAI uI uccatteNaM egaM joyaNasahassaM uvveheNaM savvastha samA pallagasaMThANasaMThitA dasajoyaNasahassAiMvikhaMbheNaMekatIsaMjoyaNasahassAiM chacatevIsejoyaNasate parikkheveNaM, savvarayaNAmatA taheva niravasesaM bhANiyavvaM, jAva cUtavaNaM uttare pAse, tatya NaM je se dAhiNille aMjanapavvate tassa NaM caudisiM cattAri naMdAo pukkharaNIo pannattAo, taM0-bhaddA visAlA kumudA poMDarigiNI, tAto naMdAtopukkharaNItoegaMjoyaNasayasahassaM sesaMtaMceva jAva dadhimuhagapavvatA jAva vanasaMDA, tattha NaMje se paJcasthimille aMjanagapavvate tassa NaM cauddisiM cattArinaMdAo pukkharaNIo paM0, taM0 -naMdisenA amohA gothUbhA sudaMsaNA, sesaMtaM ceva, taheva dadhimuhagapavvatAtaheva siddhAyayaNAjAva vanasaMDA, tatthaNaMje seuttarile aMjanagapavvate tassaMNaM caudisiM cattArinaMdAo pukkharaNIo paM0, taM0 -vijayA vejeyaMtI jayaMtI aparAjitA, Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sthAnAGga sUtram 4/2/328 tatoNaMpukkhariNIoegaMjoyaNasayasahassaMtaMcevapamANaMtahevadadhimuhagapavvatAtaheva siddhAyayaNA jAva vanasaMDA, naMdIsaravarassaNaM dIvassa cakkavAladikkhaMbhassa bahumajjhadesabhAge causuvidisAsu cattAri ratikaragapavvatA paM0, taM0 - uttarapuracchimille ratikaragapavyate dAhiNapuracchimille raikaragapavvae dAhiNapaJcathimile ratikarapagavyate uttarapaJcasthimille ratikaragapavvae, te NaM ratikaragapavvatA dasajoyaNasayAiM uDaMuccatteNaM dasa gAutasatAI uvveheNaM savvattha samA jhallarisaMThANasaMThitA dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM ekadIsaM joyaNAsahassAI chacca tevIse joyaNasate parikkheveNaM, savvarayaNAmatA, acchAjAva paDirUvA, tattha NaM je se uttarapuracchimille ratikaragapavvate tassa NaM caudisiM IsANassa deviMdassa devaranno cauNhamaggamahisINaM jaMbUddIvapamANAo cattAri rAyahANIo paM0 20 - naMduttarA naMdA uttarakurA devakurA, kaNhAte kaNharAtIte rAmAe rAmarakkhiyAte, tatthaNaMje sedAhiNapuracchimilale ratikaragapavvate, tassaNaMcaudisiMsakkassa deviMdassa devarano cauNhamaggamahisINaMjaMbUddIvapamANAto cattAri rAyahANIo paM0, taM0 - samaNA somanasA acimAlI manoramA paumAte sivAte satIte aMjUe, tattha NaM je se dAhiNapaJcasthimille ratikaragapavate tattha NaM caudisi sakkassa deviMdassa devaralocauNhamaggamahisINaMjaMbUddIvapamANamettAto cattArirAyahANIo paM, taM0-bhUtA bhUtavaDeMsA gothUmA sudaMsaNA, amalAte accharAte navamitAte rohiNIte, vatya NaM je se uttarapaJcasthimille ratikarapavvate tattha NaM caudisimisANassa deviMdassa devaranno cauNhamaggamahisINaM jaMbUddIvappamANamittAto cattArirAyahANIo, paM0, taM0- rayaNA rataNuccatAsavarataNA rataNasaMcayA, vasUte vasuguttAte vasumittAte vsuNdhraae| vR. 'tisovANa paDiruvaga'tti ekadvAra prati nirgamapravezArthaM tridigabhimukhAstiH sopAnapaGkatayaH, dadhivat zvetaM mukhaM-zikharaM rajatamayatvAt yeSAM te tathA, uktaM c||7|| "sNkhdlvimlnimmldhidhnngokhiirhaarsNkaasaa| gaganatalamanulihaMtA sohaMte dahimuhA rammA // " iti, bahumadhyadezabhAge-uktalakSaNe vidikSu-pUrvottarAdyAsuratikaraNAdratikarAH 4, rAjadhAnyaH krameNa kRSNAdInAmindrANInAmiti, tatra dakSiNalokArddhanAyakatvAcchakrasya pUrvadakSiNadakSiNAparavidigdvayaratikarayostasyendrANInAM rAjadhAnyaitarayorIzAnasyottaralokArdAdhipatitvAttasyeti, evaJca nandIzvare dvIpe aJjanakadadhimukheSu 4-16 viMzatirjinAyatAni bhavanti, atra ca devAH caturmAsikapratipatsu sAMvatsarikeSu cAnyeSu ca bahuSu jinajanmAdiSu devakAryeSu samuditA aSTAlikAmahimAH kurvantaH sukhaMsukhena viharantItyuktaMjIvAbhigame,tato yadyanyAnyapi tathAvidhAni santi siddhAyatanAni tadA na virodhaH, sambhavanti ca tAni uktanagarISu vijayanagaryAmiveti, tathA zyate ca paJcadazasthAnoddhAralezaH - // 1 // "solasadahimuhaselA kuNdaamlsNkhcNdsNkaasaa| kaNayanibhA battIsaMraikaragiri bAhirA tesiN||" - dvayorddhayorbApyorantarAle bahiHkoNayoH pratyAsattau dvau dvAvityarthaH, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezaka: 2 119 11 "aMjanagAigirINaM nAnAmaNipajjalaMtasiharesu / bAvannaM jinanilayA maNirayaNasahassaM kUDavarA // " iti, tattvantu bahuzrutA vidantIti / etacca pUrvoktaM sarvaM satyaM jinoktatvAt iti satyasambandhena satyasUtram mU. (330) cauvvihe sacce paM0 taM0 - nAmasacce ThavaNasacce davvasacce bhAvasacce / vR. nAmasthApanAsatye sujJAne, dravyasatyamanupayuktasya satyamapi bhAvasatyaM tu yatsvaparAnuparodhenopayuktasyeti / satyaM cAritravizeSa iti cAritravizeSAnuddezakAntaM yAvadAhamU. (331) AjIviyANaM cauvvihe tave paM0 taM0 - uggatave ghoratave rasanijjUhaNatA jimbhidiyapaDisaMlInatA / vR. 'AjIvie' tyAdi, 'AjIvikAnAM ' gozAlaka ziSyANAM ugratapaH- aSTamAdi kvacana 'udAra' miti pAThaH tatra udAraM- zobhanaM ihalokAdyAzaMsArahitasveneti ghoraM - AtmanirapekSaM 'rasanijjUhaNayA' ghRtAdirasaparityAgaH jihvendriyapratisaMlInatAmanojJAmanojJeSvAhAreSu rAgadveSaparihAra iti, ArhatAnAM tu dvAdaza gheti / mU. (332) cauvvihe saMjame paM0- manasaMjame vatisaMjame kAyasaMjame uvagaraNasaMjame / cauvvidhe citAte paM0 taM0 - maNacitAye vaticiyAte kAyaciyAte uvagaraNaciyAte / cauvvihA akiMcanatA paM0 - manaakiMcanatA vatiakiMcanatA kAyaakiMcanatA uvagaraNaakiMcanatA / vR. manovAkkAyAnAmakuzalatvena nirodhAH kuzalatvena tUdIraNAni saMyamAH, upakaraNasaMyamo mahAmUlyavastrAdiparihAraH, pustakavastratRNacarmmapaJcakaparihAro vA, tatra - 119 11 "gaMDI kacchavi muTThI saMyDaphale tahA chivADIya / evaM potthayapanagaM pannattaM vIyarAgehiM // bAhallapuhattehiM gaMDI pottho u tullao dIho / kacchavi aMte taNuo majjhe pihulo muneyavvo / cauraMguladIho vA baTTAgiti muTThipotyao ahavA / cauraMguladIhocciya cauraMso hoi vinneo // saMgo dugamAi phalagA vocchaM chivADittAhe / taNupattUsiyarUvA hoi chivADI buhA beMti / dIho va hasso vA jo pihulo hoi appabAhallo / taM muNiyasamayasArA chivADipotthaM bhaNaMtIha // " - vastrapaJcakaM dvidhA, apratyupekSitaduSpratyupekSitabhedAt, tatra - "appaDilehiyadUse tUli uvahANagaM ca nAyavvaM / gaMDuvahANAliMgiNi masUrae ceva pottamae // palhavi koyava pAvAra navayae taha ya dADhigAlIo / duppaDilehiyadUse eyaM bIyaM bhave paNagaM // pallavi hatthattharaNaM tu koyavo rUyapUrio paDao / daDhigAli dhoyapottI sesa pasiddhA bhave bheyA // // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // 11911 253 // 2 // // 3 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 sthAnAsUtram 4/2/332 // 4 // taNapaNagaMpuNa bhaNiyaM jiNehiM kmmgNtthimhnnehiN| ___ sAlI vIhI koddava rAlaga ranne taNAIca / / " ||5||(crmpnyckmidm -)"ayaelagAvi mahisI migANa ajiNaMtu paMcamaM hoi / taliyA khallagavajjho kosaga kattIya bIyaM tu // " iti, 'ciyAe'tti tyAgo manaH- prabhRtInAMpratIta eva, athavA manaHprabhRtibhirazanAdeH sAdhubhyo dAnaM tyAgaH, evamupakaraNena pAtrAdinA bhaktAdestasya vA tyAga upakaraNatyAgaH na vidyate kiJcana-dravyajAtamasyetyakiJcanastadbhAvo akiJcanatA niSparigrahatetyarthaH, sA ca manaHprabhRtibhirUpakaraNApekSayA ca bhavatIti ythokteti|| sthAnaM-4 - uddezakaH-2 samAptaH -sthAnaH-4 uddezakaH 3:vR, vyAkhyAto dvitIyoddezakaH, atha tRtIyaArabhyate, asya cAyaMpUrveNasahAbhisambandhaH, pUrvatra jIvakSetraparyAyA uktAH, iha tu jIvaparyAyA ucyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdi sUtradvayaM mU. (333) cattAri rAtIo paM0 taM0 - pavvayarAtI puDhavirAtI vAluyarAtI udagarAtI, evAmeva cauvihe kohe paM0 taM0 - pavvayarAtisamANe puDhavirAtisamANe vAluyarAtisamANe udagarAtisamANe, pavvayarAtisamANaM kohaM anupaviDhe jIve kAlaM karei neraitesu uvavajjati, puDhavirAtisamANakohamanuppaviDhetirikkhajoNitesuuvavajati, vAluyarAtisamANakohaM anupaviDhe samANe maNussesu uvavajati, udagarAtisamANaM kohamanupaviDhe samANe devesu uvavAti / cattAri udagA paM0 taM0 - kaddamodae khaMjaNodae vAluodae selodae, evAmeva cauvihe bhAve paM0 ta0 - kaddamodagasamANe khaMjaNodagasamANe vAluodagasamANe selodagasamANe, kaddamodagasamANaM bhAvamanupaviDhe jIve kAlaM karei neraiesu uvavajjati, evaM jAva selodagasamANaM bhAvamanupaviDhe jIve kAlaM karei devesu uvvjy| vR. cattArI'tyAdi,asya cAyamabhisambandhaH-pUrvaMcAritramuktaM, tatpratibandhakazcakrodhAdibhAva iti krodhasvarUpaprarUpaNayedamucyate, tadevaMsambandhasyAsya dRSTAntabhUtAdisUtrasya vyAkhyA - 'rAjI' rekhA, zeSaM krodhavyAkhyAnaM mAyAdivat, mAyAdiprakaraNAccAnyatra krodhavicAro vicitratvAt sUtragateriti, dvitIyaM sugamameva // ayaM ca krodho bhAvavizeSa eveti bhAvaprarUpaNAya dRSTAntAdisUtradvayamAha - 'cattArI'tyAdi prasiddhaM, kintu kaImo yatra praviSTaH pAdAdikriSTuM zakyate kapTena vAzakyate, khaJjanaM dIpAdikhAnatulyaH pAdAdilepakArI kaddamavizeSa eva, vAlukApratItA sA tu lagnApi jalazoSe pAdAderalpenaiva prayalenApaitItyalpalepakAriNI, zailAstu pASANAH zlakSNarUpAste pAdAdeH sparzanenaiva kiJcihuHkhamutpAdayanti, na tu tathAvidhaM lepamupajanayanti, kaddamAdipradhAnAnyudakAni kaddamodakA- dInyucyante, bhAvo-jIvasya rAgAdipariNAmaH tasya kaImodakAdisAmyaMtasvarUpAnusAreNakarmalepavakIkRtyamantavyamiti / anantaraMbhAvaukto'dhunA tadvataH puruSAn sadRSTAntAn mU. (334) cattAri pakkhI paM0 taM0 - ruyasaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne savasaMpanne nAmamege norutasaMpanne egerUvasaMyannevirutasaMpannevi no rutasaMpanne no ruvasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAyA Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -3 255 paM0 20 - ruyasaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne 4, cattAri purisajAyA paM0 ta0 - pattiyaM karemItege pattiyaM karei pattiyaM karemItege apattitaM karetiappattiyaM karemItege pattitaM kareiappattiyaMkaremItege appattitaM kareti, cattAri purisajAyA paM0 - appaNo nAmamege pattitaM kareti no parassa parassa nAmamege pattiyaM kareti no appaNo 4 cattAri purisajAyA paM0 20 - pattiyaM pavesAmItege pattitaM pavesei pattiyaM pavesAmItege appattitaM paveseti 4 / cattAri purisajAtA paM0 taM0 - appaNo nAmamege pattitaM pavesei no parassa parassa 4 vR. 'cattAripakkhI'tyAdinA 'atyamiyatthamiye'tyetadantena granthenAha-vyaktazcArya, navaraMrutaM rUpaMca sarveSAmeva pakSiNAmastyataste viziSTe eveha grAhye, tato rutaM-manojJazabdastena sampannaH ekaH pakSInaca rUpeNa-manojJenaiva kokilavat, rUpasampannona rutasampannaH, prAkRtazukavat, ubhayasampanno mayUravat, anubhayasvabhAvaHkAkavaditi, puruSo'tra yathAyogaMmanojJazabdaHprazastarUpazca priyavAditvasadveSatvAbhyAM sAdhurvA siddhAntaprasiddhazuddhadharmadezanAdisvAdhyAyaprabandhavAn locaviralavAlottamAGgatAtapastanutanutvamalamalinadehatAalpopakaraNatAdilakSaNasuvihitasAdhurUpadhArI vA yojya iti| 'pattiya'ti prItireva prItikaM svArthikakapratyayopAdAne'pi rUDhenapuMsakateti, tatkaromi pratyayaM vA karomIti pariNataH prItikameva pratyayameva vA karoti, sthirapariNAmatvAt ucitapratipattinipuNatvAt saubhAgyavattvAdveti, anyastuprItikaraNepariNato'prItiMkaroti uktavaiparItyAditi, aparo'prItau pariNataHprItimeva karoti, sAtapUrvabhAvanivRttatvAt, parasya vA aprItihetuto'pi prItyutpattisvabhAvatvAditi, caturthaH sujJAnaH,Atmana ekaH kazcit prItikam-AnandaM bhojanAcchAdanAdibhiH karoti-utpAdayati AtmArthapradhAnatvAnna parasya, anyaH parasya parArthapradhAnatvAnnAtmano'para ubhayasyApyubhayArthapradhAnatvAditaro nobhayasyApyubhayArthazUnyatvAditi, AtmanaH pratyayaM-pratItiM karoti na parasyetyAdyapi vyAkhyeyamiti, 'pattiyaM pavesemiti prItikaM pratyayaM vA'yaM karotItyevaM parasya citte vinivezayAmIti pariNatastathaivaikaH pravezayatItyeka iti, sUtrazeSo'nantarasUtraM ca puurvvt|| mU. (335) cattAri rukkhA paM0 taM0 - pattovae puSphovae phalovae chAyovae, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - pattovArukkhasamANe pupphovArukkhasamANe phalovArukkhasamANe chaatovaarukkhsmaanne| vR. patrANiparNAnyupagacchatIti patropago bahalapatra ityarthaH, evaM zeSA api, patropagAdivRkSasamAnatAtupuruSANAM lokottarANAM laukikAnAMcArthiSutathAvidhopakArAkaraNena svasvabhAvalAbha eva paryavasitatvAt 1, sUtradAnAdinA upakArakatvAt 2 arthadAnAdinA mahopakArakatvAt 3, anuvartanApAyasaMrakSaNAdinA satatopasevyatvAcca 4 krameNa draSTavyeti / mU. (336) bhAranaM vahamANassa cattAri AsAsA pannatta, taMjahA - jattha gaM aMsAto asaM sAharaitatthaviya se egeAsAse pannatte 1, jatthaviyaNaMuccAraMvApAsavaNaMvA parihAvetitatvaviya se ege AsAse pannatte 2, jatthaviya NaM nAgakumArAvAsaMsi vA suvanakumArAvasaMsi vA vAsaM uveti tatthaviya se ege AsAse pannate 3, jatthaviya NaM AvakadhAte ciTThati tatthaviya se ege AsAse Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 sthAnAGga sUtram 4/3/336 patte 4, evAmeva samaNovAsagassa cattAri AsAsA paM0 taM0 jattha NaM sIlavvataguNavvata veramaNapaJcakkhANaposahovavAsAiM paDivajjeti tatthavia se ege AsAse pannatte 1, jatthaviya NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM sammamanupAlei tatthaviya se ege AsAse paM0 2, jatthaviyaM NaM cAuddasamuddipunnamAsiNIsu paDiputraM posahaM sammaM anupAlei tatthavi ya se ege AsAse pannatte 3, jatthavi ya NaM apacchimamAraNaMtitasaMlehaNAjUsaNAjUsite bhattapANapaDitAtikkhite pAovagate kAlamanavakakhamANe viharati tatthaviya se ege AsAse pannatte 4 vR. bhAraM dhAnyamuktolyAdikaMvahamAnasya- dezAddezAntaraM nayataH puruSasya AzvAsA-vizrAmAH, bhedazca teSAmavasarabhedeneti, yatrAvasare aMsAd-ekasmAt skandhAdaMsamiti-skandhAntaraM saMharatinayati bhAramiti prakramaH tatrAvasare apiceti uttarAzvAsApekSayA samuccaye 'se' tasya voduriti 1, pariSThApayati vyutsRjati 2, nAgakumArAvAsAdikamupalakSaNamato'nyatra vA''yatane vAsumupaitItirAtrau vasati 3 yAvatI yatparimANA kathA-manuSyo'yaM devadattAdirvA'yamiti vyapadezalakSaNA yAvatkathA tayA yAvajjIvamityarthaH, tiSThati vasati ityayaM dhSTAntaH 4, 'evameva'tyAdi dAntikaH, zramaNAn sAdhUnupAste iti zramaNopAsakaH - zrAvakastasya sAvadyavyApArabhArAkrAntasya AzvAsAH tadvimocanena vizrAmAH cittasyAzvAsanAni -svAsthyAni idaM me paralokabhItasya trANamityevaMrUpANIti, sa hi jinAgamasaGgamAvadAtabuddhitayA ArambhaparigrahI duHkhaparamparAkArisaMsArakAntArakAraNabhUtatayA parityAjyAvityAkalayan karaNabhaTavazatayA tayoH pravarttamAno mahAntaM khedasantApaM bhayaM codvahati, bhAvayati caivaM 11911 "hiyae jiNANa ANA cariyaM maha erisaM aunnassa / evaM AlappAlaM avvo dUraM visaMvayai // hayamamhANaM nANaM hayamamhANaM maNussamAhappaM / je kila laddhaviveyA viceTTimo vAlabAlavva // " tti, yatrAvasare zIlAni samAdhAnavizeSAH brahmacaryavizeSA vA vratAni-sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni anyatra tu zIlAni - aNuvratAni vratAni sapta zikSAvratAni tadiha na vyAkhyAtaM, guNavratAdInAM sAkSAdevopAdAnAditi, guNavrate-digvratopabhogaparibhogavratalakSaNe viramaNAnianarthadaNDaviratiprakArA rAgAdiviratayo vA pratyAkhyAnAni - namaskArasahitAdIni poSadha:parvadinamaSTamyAdi tatropavasanam - abhaktArthaH poSadhopavAsaH, eteSAM dvandvastAna pratipadyateabhyupagacchati tatrApi ca 'se' tasyaika AzvAsaH prajJapto 1, yatrApi ca sAmAyikaM sAvadyayogaparivarjananiravadyayogapratisevanalakSaNaM yad-vyavasthitaH zrAddhaH zramaNabhUto bhavati, tathA deze - digvratagRhItasya dikkhaparimANasya vibhAge avakAza:avasthAnamavataro viSayo yasya taddezAvakAzaM tadeva dezAvakAzikaM divratagRhItasya dikparimANasya pratidinaM saGkSepakaraNalakSaNaM sarvavratasaGkSepakaraNalakSaNaM vA anupAlayati pratipattyanantaramakhaNDamAsevata iti, tatrApi ca tasyaika AzvAsaH prajJapta iti 2, uddiSTetyamAvAsyA paripUrNamiti - ahorAtraM yAvat AhArazarIrasatkAratyAgabrahmacaryAvyApAralakSaNabhedopetamiti 3, yatrApica pazcimaivAmaGgalaparihArArthamapazcimA sA cAsau maraNamevAnto maraNAntastatra bhavA // 2 // - Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-3 257 mAraNAntikI sA cetyapazcimamAraNAntikI sA cAsau saGlikhyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saGgalekhanA-tapovizeSaH sA ceti apazcimamArANAntikIsaGlekhanA tasyAH 'jUsaNa'tti joSaNa sevanAlakSaNo yo dharmastayA 'jUsiya'tti juSTaH sevitaH athavA kSapitaH-kSapitadeho yaH sa tathA, tathA bhaktapAne pratyAkhyAte yena sa tathA, pAdapavat upagato-nizceSTatayA sthitaH pAdapopagataH, anazanavizeSa pratipanna ityarthaH, kAlaM-maraNakAlaManavakAsantatrAnutsuka ityarthaH,viharati tiSThati mU. (337) cattAri purisajAyA paM0 ta0 - uditodite nAmamege uditatyamiti nAmamege asthamitodite nAmamege atthamiyatthamite nAmamege, bharahe rAyA cAuraMtacakkavaTTI NaM uditodite, baMbhadatte NaMrAyA cAuraMtacakkacaTTI udiasthamite, haritesabale gaManagAreNaMatthamiodite, kAle NaM socariye atthmitetthmite| . uditazcAsI unnatakulabalasamRddhiniravadyakarmabhirabhyudayavAn uditazca paramasukhasaMdohodayenetyuditodito yathA bharataH, uditoditatvaM cAsya prasiddhaM 1, tathA uditazcAsau tathaiva astamitazca bhAskara ivasarvasamRddhibhraSTatvAt durgatigatatvAcetyuditAstamito brahmadattacakravartIva, sahipUrvamuditaunnatakulotpannatvAdinAsvabhujopArjitasAmrAjyatvenaca pazcAdastamitaH atathAvidhakAraNakupitabrAhmaNaprayuktapazupAlanadhanurgolikAprakSepaNopAyaprasphoTitAkSigolakatayA maraNAnantarApratiSThAnamahAnarakamahAvedanAprAptatayAceti 2,tathAastamitazcAsau hInakulotpattidurbhagatvadurgatatvAdinA uditazca samRddhikIrtisugatilAbhAdineti astamitodito yathA harikezabalAbhidhAno'nagAraH, sa hi janmAntaropAttanIdhairgotrakarmavazAvAptaharikezAbhidhAnacANDAlalulatayA durbhagatayA daridratayA ca pUrvamastamitAditya ivAnabhyudayavattvAdastamita iti, pazcAttu pratipannapravajyo niSpakampacaraNaguNAvarjitadevakRtasAnnidhyatayA prAptaprasiddhitayA sugatigatatayA ca udita iti 3, tathA astamitazcAsau sUrya iva duSkulatayA duSkarmakAritayA ca kIrtisamRddhikSaNatejovarjitatvAdastamitazcadurgatigamanAdityastamitAstamitaH, yathAkAlAbhidhAnaH saukarikaH, sa hi sUkaraizcarati-mRgayAM karotIti yathArthaH saukarika eva duSkulotpannaH pratidinaM mahiSapaJcazatIvyApAdaka itipUrvamastamitaH pazcAdapimRtvAsaptamanarakapRthivIMgata iti astamita eveti 4, bharahetyAdi tu udAharaNasUtraM bhAvitArthameveti / ye evaM vicitrabhAvaizcintyante te jIvAH sarva eva caturyu rAziSvavatarantIti tAn darzayannAha mU. (338) cattArijummA paM0 taM0 - kaDajumme teyoe dAvarajumme kalioe, neratitANaM cattArijummA paM0 taM0-kaDajumme teoedAvarajumme kalitoe, evaM asurakumArANaMjAva thaNiyakumArANaM, evaM puDhavikAiyANaM Au0 teu0 vAu0 vaNassati0 beditANaM tediyANaMcauridiyANaM paMcidiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM vANamaMtarajoisiyANavemANiyANaM savvesiMjahAneraiyANaM vR. 'cattAri jumme tyAdi, jummatti-rAzivizeSaH, yo hi rAzizcatuSkApahAreNa apahiyamANazcatuHparyavasito bhavati sa kRtayugma ityucyate, yastu triparyavasitaH sa yojaH dviparyavasito dvAparayugmaH ekaparyavasitaH kalyoja iti, iha gaNitaparibhASAyAM samarAziyugmamucyate viSamastu oja iti, iyazca samayasthitiH, loke tu kRtayugAdIni evamucyante "dvAtriMzatsahasrANi, kalau lakSacatuSTayam / varSANAM dvAparAdau syAdetad dvitricaturguNam" iti, Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 sthAnAma sUtram 4/3/338 uktarAzInArakAdiSu nirUpayannAha- neraie'tyAdi sugama, navaraM nArakAdayazcaturkhA'pi syuH, janmamaraNAbhyAM hInAdhikatvasaMbhavAditi, punarjIvAneva bhAvanirUpayannAha - mU. (339) cattAri sUrA paM0 taM0-khaMtisUre tavasUre dAnasUre juddhasUre, khaMtisUrA arahaMtA tavasUrA anagArA dAnasUre vesamaNe juddhasUre vaasudeve| vR. cattAri sUre tyAdi sUtradvayaMkaNThayaM, kintuzUrAvIrAH, zAntizUrAarhantomahAvIravat, tapaHzUrA anagArAH dRDhaprahArivat, dAnazUro vaizramaNa uttarAzAlokapAlastIrthakarAdijanmapAraNakAdiralavRSTipAtanAdineti, uktnyc||1|| "vesamaNavayaNasaMcoiyA u te tiriyajaMbhagA devaa| koDiggaso hiranA rayaNANiya tattha uvaNeti "tti, yuddhazUro vAsudevaH kRSNavat tasya SaSTyadhikeSu triSu saGgrAmazateSu lbdhjytvaaditi| mU. (340) cattAripurisajAyA paM0 20-ucche nAmamege uccacchaMde ucce nAmamege nItacchaMde nIte nAmamege ucchacchaMde nIe nAmamege niiycchNde| vR. uccaH puruSaH zarIrakulavibhavAdibhiH tathA unnatacchandaH-uccatAbhiprAyaH audAryAdiyuktatvAt nIcacchandastu-viparIto niico'pyucvipryyaaditi|anntrmuccetraabhipraay uktaH, saca lezyAvizeSAdbhavatIti lezyAsUtrANi, sugamAni c| mU. (341) asurakumArANaM cattAri lesAto paM0 taM0-kaNhalesA nIlalesA kAulesA teulesA, evaM jAva thaNiyakumArANAM, evaMpuDhavikAiyANaM AuvaNassaikAiyANaM vANamaMtarANaM savvesiMjahA asurkumaaraannN| ghR. navaraM asurAdInAM catano lezyA dravyAzrayeNa bhAvatastu SaDapi sarvadevanAM, manuSyapaJcendriyatirazcAM tu dravyato bhAvatazca SaDapIti, pRthivyabvanaspatInAM hi tejolezyA bhavati devotpatteriti teSAMcatanoitiuktalezyAvizeSeNacavicitrapariNAmAmAnavAH syuritiyAnAdi:STAntacatuGgikAbhiranyathAcapuruSacaturbhaGgikAyAnasUtrAdinA zrAvakasUtrAvasAnena granthena darzayannAha mU. (342) cattAri jANA paM0 20-jutte nAmamege jutte jutte nAmamege ajutte ajutte nAmamege jutte ajutte nAmamege ajutte, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20-jutte nAmamege jutte june nAmamege ajutte 4, cattAri jANA paM0 20-jutte nAmamege juttapariNate jutte nAmamege ajuttapariNate0, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 saM0-jutte nAmamege juttapariNate 4, cattArijANA paM0 20-jutte nAmamege juttarUve jutte nAmamege ajuttarUve ajutta nAmamege juttarUve04, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 20 jutte nAmamegejuttarUve4, cattArijANA paM0 taM0-jutte nAmamegejajuttasome 4, evameva cattAri purisajAyA paM0 ta0-jutte nAmamege juttsome| cattAri juggA paM0 20-jutte nAmamege jutte, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-jutte nAmamegejutte4,evaMjadhA jANeNa cattAriAlAvagAtathA juggeNavi, paDipakkhItahevapurisajAtA jAva sobhetti| cattAri sArahI paM020-joyAvaittA nAmaMege no vijoyAvaittA vijoyAvaittA nAmaMege nI joyAvaittA ege joyAvaittAvi vijoyAvaittAvi ege no joyAvaittA no vijoyAvaittA, Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 sthAnaM - 4, - uddezakaH -3 evAmeva cattArihayApaM0 20-juttenAmaMegejuttejutte nAmamege ajutte 4 evAmeva cattAripurisajAyA paM0 taM0-jutte nAmamege jutte, evaM juttapariNate juttarave jutasome savvesiMpaDivakkho purisajAtA cattAri gayA paM0 taM0-jutte nAmamege jutte 4, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-jutte nAmamege jutte 4 evaM jahA iyANaM tahA gayANavi bhANiyavvaM, paDivakkho taheva purisjaayaa| cattArijuggAritA paM0 taM0-paMthajAtI nAmamege no uppahajAtI umpahajAtI nAmamege no paMthajAtI ege paMthajAtIvi uppahajAtIvi, egeno paMthajAtI no uppahajAtI, evAmeva cattAri purisajAyA cattAri puSphA paM0 20-svasaMpanne nAmamege no gaMdhasaMpanne gaMdhasaMpanne gaMdhasaMpanne nAmamege no vasaMpanne ege rUvasaMpannevigaMdhasaMpanneviege no rUvasaMpanne no gaMdhasaMpanne, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-rUvasaMpanne nAmamege no sIlasaMpanne 4, cattAri purisajAyA paM0 taM0-jAtisaMpanne nAmamege no kulasaMpanne 4, 1, cattAri purisajAyA paM0 taM0-jAtisaMpanne nAmaM ege no balasaMpanne balasaMpanne nAma ege no jAtisaMpanne 4, 2, evaMjAtIte sveNa 4 cattAri AlAvagA 3, evaM jAtIte sUeNa 4,4 evaM jAtIte sIleNa 4,5, evaMjAtIte caritteNa4,6, evaM kuleNa baleNa4,7, evaM kuleNa saveNa4,8, kuleNasuteNa 4, 9, kuleNa sIleNa4, 10, kuleNa caritteNa 4,11, cattAri purisajAtA paM0 20-balasaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne 4, 12, evaM baleNa suteNa 4,13, evaM baleNasIleNa4,14, evaM baleNa caritteNa 4, 15, cattAri purisajAyA paM0 taMga-rUpasaMpanne nAmamegenosuyasaMpanne 4, 16, evaM rUveNa sIleNa 4, 17, rUveNa caritteNa 4,18, cattAri purisajAtA paM0 20-suyasaMpanne nAmamege no sIlasaMpanne 4, 19, evaM suteNa cariteNa ya 4, 20, cattAri purisajAtA paM0 20-sIlasaMpanne nAmamege no carittasaMpanne 4, 21, ete ekavIsaM bhaMgA bhANitabvA, cattAri phalA paM0 taM0-Amalagamahure muditAmahure khIramahure khaMDamahure, evAmeva cattAri AyariyA paM0 20-AmalagamaharaphalasamANe jAva khaMDamahuraphalasamANe, cattAripurisajAyA paM0 taM0-AvavetAvaccakare nAmamegeno paravetAvaccakare4, cattAri purisajAtA paM020-kareti nAmamege veyAracaM no paDicchai paDicchai nAmamege veyAvacaM no karei 4, cattAri purisajAtA paM0 20aTThakare nAmamege no mANakare mANakare nAmamege no aTThakare ege aTThakarevi mANakarevi ege no aTThakare no mANakare, cattAri purisajAtA paM020-gaNaTTakare nAmamege no mANakare 4, cattAripurisajAtA paM0 taM0-gaNasaMggaha kare nAmamege No mANakare4, cattAri purisajAyA paM020-gaNasobhakare nAmaMege no mANakare4, cattAripurisajAyA paM020-gaNasohikare nAmamege no mANakare 4, cattAripurisajAyA paM020-saveM nAmamege jahatino dhammaMdhammanAmamegejahati no rUvaMege rUvaMpi jahati dhammapijahati ege no rUvaMjahati no dhamma, cattAripurisajAyA paM0 20. dhammanAmamegejahatino gaNasaMThitiM 4, cattAripurisajAyA paM020-piyadhamme nAmamegeno Dhadhamme dadhamme nAmamege no pitadhamme ege piyadhammevi dadhammevi ege no piyadhamme no dadhamme, ___ cattAri AyariyA paM0 20-pabvAyaNAyaritenAmamege nouvaTThAvaNAyariteuvaTThAvaNAyarie nAmamege no pavvayaNAyarie ege pavvAyaNAritevi uvaTThAvaNAtariteviegeno pavvAyaNAtarite no Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 4/3/343 uvadvAvaNAtarite dhammAyarIe, cattAri AyariyA paM0 taM0 uddesaNAyarie nAmamege no vAyaNAyarie 4 dhammAyarie, cattAri aMtevAsI paM0 taM0-pavvAyaNaMtevAsI nAmaM ege no ubaTThAvaNaMtevAsI 4 dhammaMtevAsI, cattAri aMtevAsI paM0 taM0 uddesaNaMtevAsI nAmaM ege no vAyaNaMtevAsI 1 4 dhammaMtevAsI, cattAri niggaMthA paM0 taM0- rAtiniye samaNe niggaMthe mahAkamme mahAkirie aNAyAvI asamite dhammassa anArAdhate bhavati 1 rAiNite samaNe niggaMthe appakamme apyakirite AtAvI samie dhammassa ArAhate bhavati 2 omarAtiNite samaNe niggaMdhe mahAkamme mahAkirite anAtAvI asamite dhammassa anArAhate bhavati 3, omarAtiNite samaNe niggaMthe appakamme appakirite AtAvI samite dhammassa ArAhate bhavati 4, cattAri niggaMdhIo paM-taM0-rAtiNiyA samaNI niggaMdhI evaM caiva 4, cattAri samaNovAsagA paM0 taM0-rAyaNite samaNovAsae mahAkamme taheva 4, cattAri samaNovAsiyAo paM0 taM0 - rAyaNitA samaNovAsitA mahAkammA taheva cattAri gamA / vR. ' cattArI' tyAdi kaNThyazcAyaM, navaraM yAnaM zakaTAdi, tadyuktaM balIvarddhAdibhiH, punaryuktaMsaGgataM samagrasAmagrIkaM vA pUrvAparakAlApekSayA vA ityekaM anyat yuktaM tathaivAyuktaM tUktaviparItattavAditi, evamitarau, puruSavastu yukto dhanAdibhiH punaryukta ucitAnuSThAnaiH sadbhirvA, pUrvakAle vA yukto dhanadharmmAnuSThAnAdibhiH pazcAdapi tathaiveti caturbhaGgI, athavA yukto dravyaliGgena bhAvaliGgena ceti prathamaH sAdhuH, dravyaliGgena netareNeti dvitIyo nihnavAdiH, na dravyaliGgena bhAvaliGgena tu yukta iti tRtIyaH pratyekabuddhAdiH, ubhayaviyuktazcaturtho gRhasthAdiriti, evaM sUtrAntarANyapi, navaraM yuktaM gobhiH yuktapariNataM tu ayuktaM satsAmagyrA yuktatayA pariNatamiti, puruSaH pUrvavat, yuktarUpaM - saGgattasvabhAvaM prazastaM vA yuktaM yuktarUpamiti, puruSapakSe yukto dhanAdinA jJAnAdiguNairvA yuktarUpaH- ucitaveSaH suvihitanepathyo veti, tathA yuktaM tathaiva yuktaM zobhate yuktasya vA zobhA yasya tadyuktazobhamiti, puruSastu yukto guNaistathA yuktA ucitA zobhA yasya sa tatheti, yugyaMvAhanamazvAdi, athavA gollaviSaye jaMpAnaM dvihastapramANaM caturanaM savedikamupazobhitaM yugyakamacyate tadyuktamArohaNasAmaggrA paryANAdikayA punaryuktaM vegAdibhirityevaM yAnavad vyAkhyeyam, etadevAha'evaM jahe 'tyAdi, pratipakSo dArzantikastathaiva, ko'sAvityAha 260 'purisajAya ' tti puruSajAtAnItyevaM pariNatarUpazobhasUtracaturbhaGgikAH sapratipakSA vAcyAH, yAvacchobhasUtracaturbhaGgI yathA ajutte nAmaM ege ajuttasome, etadevAha 'jAva sobhe'tti, sArathi:zAkaTikaH, yojayitA zakaTe gavAdInAM na viyojayitA - moktA, anyastu viyojitA na tu yojayiteti, evaM zeSAvapi, navaraM caturthaH kheTapatyeveti, athavA yotrakayantaM prayuGkte yaH sa yoJkrApayitA viyockrayataH prayoktA tu viyokkApayiteti, lokottarapuruSavivakSAyAM tu sArathiriva sArathiryojayitA-saMyamayogeSu sAdhUnAMpravarttayitA, viyojayitA tu teSAmevAnucitAnAM nivarttayiteti, yAnasUtravat hayagajasUtrANIti, 'juggAriya'tti yugyasya caryA vahanaM gamanamityarthaH, kvacittu 'juggAyariya'tti pAThaH, tatrApi yugyAcaryeti, pathayAyi ekaM yugyaM bhavati notpathayAyItyAdizcaturbhaGgI, iha ca yugyasya caryAdvAreNaiva nirdedeze caturvidhatvenoktvAt tatraryAyA evoddezenoktaM cAturvidhyamavaseyamiti, bhAvayugyapakSe tu yugyamiva yugyaM-saMyamayogabharavoDhA sAdhuH, sa ca pathiyAyyapramatta utpathayAyI liGgAvazeSaH ubhayayAyI pramattaH caturthaH siddhaH krameNa 1 - Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 sthAna - 4, - uddezakaH-3 sadasadubhayAnubhayAnuSThAnarUpatvAt, athavA pathyutpathayoH svaparasamayarUpatvAd yAyitvasya ca gatyarthatvena bodhaparyAyatvAt svasamayaparasamaya-bodhApekSayeyaM caturbhaGgI neyeti, ekaMpuSpaM rUpasampanna na gandhasampannamAkulIpuSvat dvitIyaJca bakulasyeva tRtIyaM jAteriva caturthaM badayadiriveti, puruSo rUpasampano-rUpavAn suvihitarUpayukto veti 7 jAti 6 kula 5 bala 4 rUpa 3 zruta 2 zIla 1 cAritralakSaNeSu saptasupadeSu ekaviMzatau dvikasaMyogeSuekaviMzatireva caturbhaGgikAH kAryAH sugamAzceti, ___Amalakamiva madhuraM yadanyat Amalakameva vA madhuramAmalakamadhuraM 'muddiya'tti mRdvIkAdrAkSA tadvatsava vA madhuraM mRdvIkAmadhuraM kSIravat khaNDavacca madhuramiti vigrahaH, yathaitAni krameNeSadbahubahutarabahutamamAdhuryavanti tathA yeAcAryA ISadbahubahutarabahutamopazamAdiguNalakSaNamAdhuryavantaste tatsamAnatayA vyapadizyanta iti, AtmavaiyAvRttyakaro'laso visambhogiko vA paravaiyAvRttyakaraH svArthanirapekSaH svaparavaiyAvRttyakaraH sthavirakalpikaH ko'pi ubhayanivRtto'zanavizeSapratipannakAdiriti, karotyevaikovaiyAvRttyaM niHspRhatvAt 1 pratIcchatyevAnya AcAryatvaglAnatvAdinA 2 anyaH karotipratIcchatica sthaviravizeSaH 3 ubhayanivRttastu jinakalpikAdiriti 4, 'aTThakare'tti arthAn-hitAhitaprAptiparihArAdIna rAjAdInAM digyAtrAdau tathapadezataH karotItyarthakara:-mantrI naimittiko vA, sa cArthakaro nAmeko na mAnakaraH, kathamahamanabhyarthitaH kathayiSyAmItyavalepavarjitaH, evamitare trayaH, atra ca vyvhaarbhaassygaathaa||1|| "puDhApuTTho paDhamo jattAi hiyAhiyaM prikhei| taio puTTho sesA u niSphalA eva gacchevi" iti, gaNasya-sAdhusamudAyasyArthAn-prayojanAnikarotItigaNArthakara:-AhArAdibhirupaSTambhakaH, naca mAnakaro'bhyarthanAnapekSatvAt, evaM trayo'nye, uktaM c||1|| "AhArauvahisayaNAiehiM gacchassuvaggahaM kunni| bIo na jAi mANaM donivi taio na ucauttho;" iti, athavA 'no mANakaro'tti gacchArthakaro'hamiti namAdyatIti / anantaraMgaNasyArtha uktaH, sa ca saGgraho'ta Aha-gaNasaMgahakare'tti gaNasyAhArAdinA jJAnAdinA ca saGagrahaM karotIti gaNasaGagrahakaraH, zeSaM tathaiva,sa uktaM ca- / // 1 // "so puNa gacchassa'ho u saMgaho tattha saMgaho duviho| davve bhAve niyamAu hoti AhAraNANAdI" AhAropadhizayyAjJAnAdInItyarthaH, na mAdyati, gaNasyAnavadyasAdhusAmAcArIpravarttanena vAdidharmakathinaimittikavidyAsiddhatvAdinA vA zobhAkaraNazIlo gaNazobhAkaro, no mAnakaro'bhyarthanA'napekSitayAmadAbhAvena vA, gaNasya yathAyacogaMprAyazcittadAnAdinA zodhi-zuddhiM karotIti gaNazodhikaraH, athavA zaGkite bhaktAdau sati gRhikule gatvA'nabhyarthito bhaktazuddhiM karoti yaH saprathamaH, yastumAnAnagacchatisadvitIyaH, yastvabhyarthitogacchatisa tRtIyaH, yastunAbhyarthanApekSI nApi tatra gantA sa caturtha iti, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 sthAnAma sUtram 4/3/343 __rUpa-sAdhunepathyaM jahAti-tyajati kAraNavazAt na dharma-cAritralazraNaM boTikamadhyasthitamunivat, anyastudharmana rUpaM nihavavat, ubhayamapiupravrajitavat, nobhayaMsusAdhuvata, dharma tyajatyeko jinAjJArUpaM na gaNasaMsthiti-svagacchakRtAM maryAdAM, iha kaizcidAcAryaH tIrthakarAnupadezena saMsthitiH kRtAyathA nAsmAbhirmahAkalpAdyatizayazrutamanyagaNasatkAyadeyamiti, evaM ca yo'nyagaNasatkAya na taddadAviti sa dharma tyajati na gaNasthitiM, jinAjJAnanupAlanAt, tIrthakaropadezo hyevaM-sarvebhyo yogyebhyaH zrutaMdAtavyamiti prathamo, yastu dadAti sadvitIyaH, yastvayogyebhyaH taddadAti sa tRtIyaH, yastu zrutAvyavacchedArthaM tadavyavacchedasamarthasya paraziSyasya svakIyadigbandhaM kRtvA zrutaM dadAti tena na dharmo nApi gaNasaMsthitistyakteti sa caturthaM iti, uktaM // 1 // "sayameva disAbaMdhaM kAUNa paDicchagassa jo dei / ubhayamavalaMbamANaM kAmaM tu tayaMpi pUemo" tti, priyo dharmo yasya tatraprItibhAvena sukhena ca pratipatteH sapriyadhAnaca Dho dharmoyasya, Apadyapi tatpariNAmAvicalanAt, akSobhatvAdityarthaH sa dRDhadharmeti, uktNc||1|| "dasavihaveyAvacce annatare khippamujjamaM kuNati / accaMtamanevvANi dhiiviriyakiso paDhamabhaMgo" anyastu heDhadhA aGgIkRtAparityAgAt na tu priyadharmA kaSTena dharmapratipatteH, itarI sujJAnI, uktNc||1|| "dukkheNa ugAhijai bIo gahiyaM tunei jA tiirN| ubhayaM to kallANo taio carimo upaDikuTTho" iti, AcAryasUtracaturthabhaGge yo na pravrAjanayA na cotthApanayAcAryaH sa ka ityAha - dharmAcArya iti, pratibodhaka ityarthaH, Aha c||1|| "dhammojeNuvaiTTho so dhammagurU gihI va samaNo vA / kovi tihiM saMpautto dohivi ekekageNeva " iti, tribhiriti-pravrAjanotthApanAdharmAcAryatvairiti, uddezanam-aGgAdeH paThane'dhikAritvakaraNaM tatratena vA''cAryo-guruH uddezanAcAryaH,ubhayazUnyaH ko bhavatItyAha-dharmAcArya iti, anteguroH samIpe vastuM zIlamasyAntevAsI-ziSyaH pravrAjanayA-dIkSayA antevAsI pravrAjanAntevAsI dIkSita ityarthaH, upasthApanAntevAsImahAvratAropaNataHziSya iti, caturthabhanakasthaHkaityAha-dhAntevAsI dharmapratibodhanataH ziSyaH, dhArthitayopasampannovetyarthaH, yo noddezanAntevAsI na vAcanAntevAsIti caturthaH, saka ityAha-dharmAntevAsIti, nirgatAbAhyAbhyantaragranthAnirgranthAH-sAdhavo, ralAnibhAvato jJAnAdIni taivyavaharatIti rAlikaH paryAyajyeSTha ityarthaH zramaNo-nirgrantho mahAnti-gurUNi sthityAdibhistathAvidhapramAdAdyabhivyaGgayAni karmANi yasya sa mahAkA, mahatI kriyAkAyikyAdikA karmabandhaheturyasya sa mahAkriyaH, na AtApayati-AtApanAM zItAdisahanarUpAM karotItyanAtApI mandazraddhatvAditi, ataevAsamitaHsamitibhiH, sacaivaMbhUto dharmAsyAnArAdhako bhavatItyekaH, anyastu paryAyajyeSTha evAlpakA-laghukA alpakriya iti dvitIyaH, anyastu Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 syAnaM-4, - uddezakaH-3 avamo-laghuH paryAyeNa rAtniko avamarAtnikaH, evaM nirgranthikAzramaNopAsakazramaNopAsikAsUtrANi cattArigama titriSvapi sUtraSucatvAra AlApakA bhavantIti / / mU. (343) cattArisamaNovAsagA paM0 taM0-ammApitisamANe bhAtisamANe bhittasamANe savattisamANe, cattAri samaNovAsagA paM0 taM0-addAgasamANe paDAgasamANe khANusamANe kharakaMTyasamANe 4/ vR. 'ammApiisamANe mAtApitasamAnaH, upacAraM vinA sAdhuSu ekAntenaiva vatsalatvAt, bhrAtRsamAnaH alpataraprematvAt tattvavicArAdau niSThuravacanAdaprIteH tathAvidhaprayojane tvatyantavatsalatvAceti, mitrasamAnaHsopacAravacanAdinAprItikSateH, tasataucApadyapyupekSakatvAditi samAnaH-sAdhAraNaH patirasyAH sapatnI, yathA sA sapalyAISyAvazAdaparAdhAn vIkSateevaM yaH sAdhuSu dUSaNadarzanatatparo'nupakArI ca sa saptanIsamAno'bhidhIyata iti, 'adAga'tiAdarzasamAnoyo hisAdhubhiH prajJApyamAnAnutsargApavAdAdInAgamikAna bhAvAn yathAvapratipadyate sannihitArthAnAdarzakavat sa AdarzasamAnaH, yasyAnavasthito bodho vicitradezanAvAyunA sarvato'pahriyamANatvAt patAkeva sa patAkAsamAna iti, yastu kuto'pi kadAgrahAnna gItArthadazanayA cAlyate so'namanasvabhAvabodhatvenAprajJApanIyaH sthANusamAna iti, yastu prajJApyamAno na kevalaM svAhagrahAnna calati api tu prajJApakaM durvacanakaNTakairvidhyati sa kharakaNTakasamAnaH, kharA nirantarA niSThurAvA kaNTA:-kaNTakA yasmiMstatkharakaNTaM-bubbUlAdiDAlaM kharaNamiti loke yaducyate tacca vilagnaM cIvaraM na kevalamavinAzitaM na muJcatyapi tu tadvimocakaM puruSAdikaMhastAdiSukaNTakaiH vidhyatIti, athavA kharaNTayati lepavantaM karotiyattatkharaNTakamazucyAdi tatsamAno, yo hi kubodhApanayanapravRttaM saMsargamAtrAdeva dUSaNavantaM karoti, kubodhakuzIlatAduSprasiddhijana- katvenotsUtraprarUpako'yamityasaDhUSaNodbhAvakatvena veti / zramaNopAsakAdhikArAdidamAha ma. (344) samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa samaNovAsagANaM sodhammakappe aruNAbhe vimANe cattAri paliovamAI ThitI pnntaa| vR. 'samaNasse' tyAdi kaNThyaM, navaraM, zramaNopAsakAnAmAnandAdInAmupAsakadazAbhihitAnAmiti / devAdhikArAdevedamAha-- mU. (345) cauhi~ ThANehiM ahuNovavannedevedevalogesuicchejAmANusaMlogaMhabvamAgacchittate no vevaNaM saMcAteti habvamAgacchittate, taM0-ahuNovavanne deve devalogesudivyesu kAmabhogesu mucchite giddhegaDhite anjhovavanne se NaM mANussae kAmabhoge no ADhAi no pariyANAti no aTuMbaMdhai no nitANaM pagaretinoThitipagappaM pagareti 1, ahuNovavanne deve devalogesu divvesukAmabhogesumucchite 3 tassa NaM mANussate peme vocchinne divve saMkete bhavati 2, ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhogesu mucchite 4 tassa NaM evaM bhavati-iNhi gacchaM muhatteNaM gacchaM, teNaM kAleNamappAuyA maNussA kAladhammuNA saMjuttA bhavaMti, 3, ahuNovavanne deve devaloesudivvesukAmabhogesu mucchite 4 tassaNaM mANussaegaMdhe paDikUle paDilome tAvi bhavati, upiyaNaM mANussaegaMdhejAva cattAri Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 sthAnAGga sUtram 4/3/345 paMcajoyaNasatAI havvamAgacchati 4, icchetehiM cAhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesuicchejA mANusaM loga havvamAgacchittae no cevaNaM saMcAteti hvvmaagcchitte| cauhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesuicchejjA mANusaM logahavvamAgacchittate saMcAei havdamAgacchittaetaM0-ahuNovavanne devedevalogesudivvesukAmabhogesuamucchitejAvaaNajhovavanne, tassa NaM evaM bhavati-asthi khalumama mANussae bhave Ayariteti vA uvajjhAeti vA pavattIti vA dhereti vA gaNIti vA gaNadhareti vA gaNAvaccheeti vA jesiM pabhAveNaM mae imA etArUvA divvA deviTI divbAdevajuttI laddhA pattAabhisamannAgayA, taMgacchAmiNaMtebhagavaMte vaMdAmijAvapajjuvAsAmi, 1, ahuNovavanne deve devaloesu jAva aNajjhovavanne tassa NamevaM bhavati-esa NaM mANussae bhave nANIti vA tavassIti vA aidukkararakArate, taM gacchAmiNaM te bhagavaMte vaMdAmi jAva paJjuvAsAmi 2, ahuNovavanne deve devaloesujAva aNajjhovavanne tassa NaMevaM bhavati atthiM NaM mama mANussae bhave mAtAti vA jAva suNhAti vA, taM gacchAmiNaM tesimaMtitaM pAubbhavAmi pAsaMtu tA me imametArUvaM divvaM deviddhiM divvaM devajuttiM laddhaM pattaM abhisamAnAgataM 3, ahuNovavanne deve devalogesujAva aNajjhovavanne tassa NamevaM bhavati-asthiNaM mama mANussae bhave mitteti vA, sahIti vA suhIti vA sahAeti vA saMgaeti vA, tesiMcaNaM amhe atramannassa saMgAre paDisute bhavati, jo me pubbiM cayati se saMbohetabbe, icetehiM jAva saMcAteti havyamAgacchitate 4 / vR. 'cauhI'tyAdi, tristhAnake tRtIyoddezake prAyo vyAkhyAtamevedaM tathApi kiJciducyate, cauhiM ThANehiM no saMcAeitti sambandhaH, tathA devalokeSudevamadhye ityarthaH, havvaM-zIghraM, saMcAeittizaknoti, kAmamogeSu-manojJazabdAdiSu mUrcchita iha mUrcchito-mUDhastastvarUpasyAnityatvAdervibodhAkSamatvAt gRddhaH-tadAkAGkSAvAn atRpta ityarthaH grathitaeva grathitastadviSayasneharajjubhissaMdarbhita ityarthaH, adhyupapannaHatyantaMtanmanA ityarthaH, nAdriyate-nateSvAdaravAn bhavati,naparijAnAti-ete'pivastubhUtAityevaMnamanyate, tathA teSvitigamyatenoarthabadhnAti-etairidaMprayojanamiti nizcayaMkaroti, tathAnoteSunidAnaprakaroti-eteme bhUyAsurityevamiti, tathAnoteSusthitiprakalpamavasthAnavikalpanameteSvehaMtiSThAmi etevAmama tiSThantu-sthirA bhavanvityevaMrUpaMsthityAvA-maryAdayA prakRSTaH kalpaH-AcAraH sthitiprakalpastaMprakaroti-kartumArabhate, prazabdasyAdikArthatvAditi, evaM divyaviSayaprasaktirekaMkAraNaM, tathAyato'sAvadhunotpanno devaHkAmeSumUrchitAdivizeSaNo'tastasya mAnuSyakamityAdiiti divyapremasaGkrAntiH dvitIya, tathA'saudevoyato bhogeSumUrchitAdivizeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt 'tassa 'mityAdi iti devakAryAyattatayA manuSyakAryAnAyattatvaM tRtIyam, tathA divyabhogamUrchitAdivizeSaNAttasya manuSyANAmayaM mAnuSyaH sa eva mAnuSyako gandhaH pratikUlodivyagandhaviparItavRttiH pratilomazcApi indriyamanasoranAstAdakatvAd, ekArthoM vaitI atyantAmanojJatApratipAdanAyoktAviti, yAvaditi parimANArthaH, cattAripaMceti vikalpadarzanArya kadAcit bharatAdiSvekAntasuSamAgadI catvAryevAnyadA tu paJcApi, manuSyapaJcendriyatirazcAM bahutvenaudArikazarIrANAM tadavayavatanmalAnAM ca bahutvena durabhigandhaprAcuryAditi, Agacchati manuSyakSetrAdAjigamipuM devaM pratIti, idaM ca manuSyakSetrasyAzubhasvarUpatvamevoktaM, na ca devo'nyo Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 4, - uddezakaH -3 265 vA navabhyo yojanebhyaH parataH AgataM gandhaM jAnAtIti, athavA ata eva vacanAt yadindriyaviSayapramANamuktaM tadIdArikazarIrendriyApekSayaiva sambhAvyate, kathamanyathA vimAneSu yojanalakSAdipramANeSudUrasthitA devAdhaNTAzabdaM zrRNuyuryadiparaMpratizabdadvAreNAnyathA veti narabhavAzubhatvaM caturthamanAgamanakAraNamiti, zeSanagamanam, AgamanakAraNAniprAyaHprAgvattathApi kiJciducyate, kAmabhogeSvamUrchitAdivizeSaNo yo devastasya __ "eva miti evaMbhUtaM mano bhavati yaduta asti ne, kintadityAha-AcArya iti vA AcArya etadvAsti itiH-upapradarzane vA vikalpa evamuttaratrApi kaciditizabdo na dRzyatetatra tu sUtraM sugamameveti, iha ca AcAryaH-pratibodhakapravrAjakAdiranuyogAcAryo vA upAdhyAyaH-sUtradAtA pravartayati sAdhUnAcAryopadiSTeSu vaiyAvRttyAdiSviti pravartI, pravarttivyApAritAn sAdhUn saMyamayogeSu sIdataH sthirIkaroti sthaviro, gaNo'syAstIti gaNI-gaNAcAryaH gaNadharo-jinaziSyavizeSaH AryikApratijAgarako vA sAdhuvizeSaH samayaprasiddhaH, gaNasyAvacchedo-dezo'syAstIti gaNAvacchedakaH, yo hitaM gRhItvA gacchAvaSTambhAyaivopadhimArgaNAdinimittaM viharAta, 'imatti iyaM pratyakSAsannA, etadeva rUpaM yasyAna kAlAntarAdAvapi rUpAntarabhAksA tathA, divyA-svargasambhavA pradhAnA vA devarddhiH-vimAnaratlAdikA dyutiHzarIrAdisambhavA yutirvA-yuktiriSTaparivArAdisaMyogalakSaNAlabdhA-upArjitAjanmAntare prAptA idAnImupanatA abhisamanvAgatA-bhogyAvasthA gatA, taMtitasmAttAn bhagavataHpUjyAnvande stutibhiH, namasyAmipraNAmena satkaromiAdarakaraNena vastrAdinA vA sanmAnayAmyucitapratipattyA kalyANaM maGgalaM daivataM caityamitibuddhayA paryupAsesevAmItyekam, tathA jJAnI zrutajJAnAdinetyAdi dvitIya, tathA bhAyA ivA bhajAi vA bhaiNI ivA puttAivAdhUyAivetiyAvacchabdAkSepaH, snuSA-putrabhAryA 'taM tasmA-tteSAmantika-samIpaMprAdurbhavAmiprakaTIbhavAmi 'tA' tAvat 'me' mama 'ime' iti pAThAntara iti tRtIyaM, tathA mitraM-pazcAsnehavat sakhA-bAlavatasyaH suhatU-sajjanohitaiSI sahAyaH-sahacarastadekakAryapravRtto vA saGgataM vidyateyasyAsI sAGgatikaH-paricitasteSAM, 'amhe'tti asmAbhiH 'annamantrassa"tti anyo'nyaM saMgAre tti saGketaH pratizrutaH-abhyupagato bhavati smeti, 'je mo' ttiyo'smAkaMpUrvaMcyavate devalokAtsa sambodhayitavya iti caturtha, idaJca manuSyabhave kRtasaGketayorekasyapUrvalakSAdijIveSubhavanapatyAdiSUtpadyacyutvAcanaratayotpanna-syAnyaH pUrvalakSAdijIvitvA saudharmAdiSUtpadyasambodhanArthaMyadehAgacchati tadA'vaseyamiti, ityetairityAdi nigamanamiti / anantaraM devAgama uktastatra tatkRtodyoto bhavatIti tadvipakSamandhakAraM loke Aha mU.(346) cauhi ThANehiM logaMdhAre siyA, taM0-arahaMtehiM vocchijjamANehiM arahaMtapannatte dhamme vocchijjamANe pubbagate vocchijjamANe jAyatete vocchijjamANe, cauhi ThANehiM louJjote sitA, taM0arahaMtehiM jAyamANehiM arahaMtehiM pavvatamANehiM arahaMtANaM nANuppayamahimAsu arahaMtANaM parinivvANamahimAsu 4, evaM devaMdhagAre devuz2ote devasannivAte devukkalitAte devakahakahate, cauhi ThANehiM deviMdA mANussaM logahabvamAgacchaMti evaMjahA tiThANejAva logaMtitA devA mANussaM logahavyamAgacchejA, taM0-ArahaMtehiM jAyamANehiM jAva arihaMtANaM parinivvANamahimAsu / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sthAnAGga sUtram 4/3/346 vR.'cauhI'tyAdi vyaktaM, kintu loke'ndhakAra-tamisnaM dravyato bhAvatazca yatra yad syAt, sambhAvyate hyahaMdAdivyavacchede dravyato'ndhakAra, utpAdarUpatvAt tasya, chatrabhaGgAdau rajaudghAtAdivaditi, vahnivyavacchede'ndhakAraMdravyataeva, tathAsvabhAvAt dIpAderabhAvAdvA, bhAvato'pi vA, ekAntaduSSamAdAvAgamAderabhAvAditi / pUrvaM devAgama uktaH, ato devAdhikaravantamAduHkhazayyAsUtrAt sUtraprapaJcamAha __'cauhI'tyAdi, sugamazcArya, navaraM lokodyotazcatuSvapi sthAneSu devAgamAt, janmAditraye tusvarUpeNApi, evamitiyathAlokAndhakAraMtathA devAndhakAramapicaturbhiHsthAnaH, devasthAneSvapi hyahaMdAdivyavacachedakAle vastumAhAsyAt kSaNamandhakAraM bhavatIti, evaM devodyoto'rhatAM janmAdiSviti, devasannipAto:-devasamavAyaevamevadevotkalikA-devalahariH, evameva devakahakahettidevapramodakalakalaH, evamevadevendrA manuSyalokamAgaccheyuH arhatAMjanmAdiSvevetiyathA tristhAnake prathamoddezake tathA devendrAgamanAdIni lokAntikasUtrAvasanAnAni vAcyAni, kevalamiha parinirvANamahimAsviti caturthamiti / pUrvamahatAM janmAdivyatikaraNe devAgama uktaH, adhunA arhatAmeva pravacanArthe duHsthitasya sAdhoH duHkhazayyA itarasyetarA bhavantIti sUtradvayenAha mU. (347) cattAri duhasejjAo paM0 taM0-tatya khalu imA paDhamA duhasejA taM0-se NaM muMDe bhavittAagArAtoanagAriyaMpavvatiteniggaMthe pAvayaNe saMkitekaMkhitevitigicchite bheyasamAvanne kalusasamAvanne niggaMdha pAvayaNaM no saddahati no pattiyati no roei, niggaMthaM pAvayaNaM asaddahamANe apattitamANe arohaemANe maNaMuccAvataM niyacchati vinighAtamAvaJjatipaDhamAduhasejA 1, ahAvarA doccA duhasejA se NaM muMDe bhavittA agArAto jAva pavvatite saeNaM lAbheNaM No tusassati parassa lAbhamAsaeti pIhetipatthetiabhilasatiparassalAbhamAsAemANejAva abhilasamANemaNaMuccAvayaM niyacchai viNighAtamAvaJjati doccA duhaseJjA 2, ahAvarA tacA duhaseJjA-seNaM muMDe bhavittA jAva pavvaiedibve mANussaekAmabhoge AsAeijAvaabhilasatidivvamANussaekAmabhogeAsAemANe jAva abhilasamANe maNaM uccAvayaM niyacchati vinighAtamAvajjati tathA duhasejA 3, ahAvarA cautthA duhasejA-se NaM muMDe jAva pavvaie tassa NamevaM bhavati jayA NaM ahamagAravAsamAvasAmi tadANaMahaM saMvAhaNaparimaddaNagAtabbhaMgagAtuccholaNAIlabhAmijappamiiMcaNaM ahaM muMDejAva pavva titetappabhiiMcaNaM ahaMsaMvAhaNajAva gAtuccholaNAiMno labhAmi, seNaMsaMbAhaNajAva gAtuccholaNAI AsAeti jAva abhilasati seNaM saMbAhaNa jAva gAtuccholaNAiMAsAemANejAva maNaM uccAvataM niyacchati vinighAyamAvajanti cautthA duhasejA 4/ cattAri suhasejAo paM0 taM0-tatva khaluimA paDhamA suhasejA, se gaM muMDe bhavittAagArAto anagAriyaM pavvatie niggaMthe pAvayaNe nissaMkite nikaMkhite nivitigicchie no bhedasamAvane no kalusasamAvanne niggaMthaM pAvayaNaM saddahai pattIyai roteti niggaMdha pAvayaNaM sadahamANe pattitamANe roemANe no maNaM uccAvataM niyacchati no viNighAtamAvajjati paDhamA suhasejjA 9, ahAvarA docyA suhasejA, seNaM muMDejAva pavvatite sateNaM lAbheNaM tussati parassa lAbhaMno AsAeti no pIhetiNo patyei no abhilasati parassA lAbhamaNAsAemANejAvaanabhilasamANe nomaNaMuchAvataMNiyacchati no vinighAtamAvati, doghA suhasejA 2, ahAvarA taccA suhasejA-se NaM muMDe jAva pabvaie Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezaka: 3 - 260 divyamANussae kAmabhogeno AsAeti jAva no abhilasati divyamANussae kAmabhoge aNAsAemANe jAva aNabhilasamANe no maNaM uccAvataM niyacchati no viNighAtamAvajrati taccA suhasejjA 3, ahAvarA cautthA suhasejA-se gaM muMDe jAva pavvatite tassa NaM evaM bhavati- jai tAva arahaMtA bhagavaMto iTTA AroggA baliyA kallasarIrA annayarAI orAlAI kallANAI vaDalAI payatAI paggahitAI mahANubhAgAI kammakkhayakAraNAiM tavokampAiM paDivajjati kimaMga puNa ahaM abbhovagamiovakkamiyaM veNaM no samma sahAmi khamAmi titikkhemi ahiyAsemi mamaM ca NaM abbhovagamiovakkamiyaM sammamasahamANassa akkhamamANassa atitikkhamANarasa anahiyAsemANassa kiM mantre kajati ?, etasome pAve kamme kaJjati, mamaMcaNaM abbhovagamio jAva sammaM sahamANassa jAva ahiyAsemANassa kiM mantre kajati ?, egaMtaso me nijarA kajjati, cautthA suhasejA 4 / vR. ' cattArI 'tyAdi, catanaH catuH saGkhyA duHkhadAH zayyA duHkhazayyAH, tAzca dravyato' tathAvighakhaTvAdirUpAH bhAvatastuduHsthacittatayA duHzramaNatAsvabhAvAH pravacanAzraddhAnaM 1 paralAbhaprArthanA 2 kAmAzaMsana 3 snAnAdiprArthana 4 vizeSitAH prajJaptAH, 'tatre' ti tAsu madhye 'se' iti sa kazcit gurukarmmA athArtho vA ayaM sa ca vAkyopakSepe 'pravacane' zAsane dIrghatvaJca prakaTAditvAditi zaGkitaH- ekabhAvaviSayasaMzayayuktaH kAGkSito-matAntaramapi sAdhvitibuddhiH vicikitsitaH phalaM prati zaGkAvAn bhedasamApanna-buddhidvaidhIbhAvApanna evamidaM sarvaM jinazAsanoktamanyathA veti kaluSasamApanno-naitadevamiti viparyasta iti, na zraddhate-sAmAnyenaivamidamati no pratyeti- pratipadyate prItidvAreNa no rocayati-abhilASAtirekeNAsevanAbhimukhatayeti, manaH cittamuccAvacam - asamaJjasaM nirgacchati - yAti karotItyarthaH, tato vinighAtaM dharmabhraMzaM saMsAraM vA Apadyate, evamasau zrAmaNyazayyAyAM duHkhamAsta ityekA, tathA svakena svakIyena labhyate lambhanaM veti lAbhaH - annAde ratnAdervA tena AzAM karotItyAzayati na nUnaM me dAsyatItyevamiti AsvAdayati vA labhate cet bhuGkata eva spRhayativAJchayati prArthayati-yAcate abhilaSati-labdhe'pyadhikataraM vAJchatItyarthaH, zeSamuktArthamevamapyasau duHkhamAsta iti dvitIyA, tRtIyA kaNThayA, agAravAso-gRhavAsastamAvasAmi - tatra vartte sambAdhanaMzarIrasyAsthisukhatvAdinA naipuNyena marddanavizeSaH parimarddanaM tu-piSTAdermalanamAtraM parizabdasya dhAtvarthamAtravRttitvAt gAtrAbhyaGgaH - tailAdinA'GgamrakSaNaM gAtrotkSAlanam aGgadhAvanametAni labhe na kazcit niSedhayatIti, zeSaM kaNThyamiti caturthI / duHkhazayyAviparItAH sukhazayyAH prAgivAvagamyAH, navaraM 'haTTha' tti-zokAbhAvena hRSTA iva hRSTA arogA - jvarAdivarjitAH balikAH - prANavantaH kalpazarIrAH paTuzarIrA anyatarANi - anazanAdInAM madhye ekatarANi udArANi AMzasAdoSarahitatayodAracittayuktAni kalyANAni maGgalasvarUpatvAt vipulAni bahudinatvAt prayatAni prakRSTasaMyamayuktatvAt pragRhItAni AdarapratipatratvAt mahAnubhAgAni acintyazaktiyuktatvAt RddhivizeSakAraNatvAt karmakSayakAraNAni mokSasAdhakatvAt tapaHkarmANitapaHkriyAH pratipadyante - Azrayanti, 'kimaMga puNa'tti kiM prazne attyAtmAmantraNe'laGkAre vA 'puna 'riti pUrvoktArthavailakSaNyadarzane zirolocabrahmacaryAdInAmabhyupagame bhavA AbhyupagamikI upakramyate'nenAyurityupakramo jvarAtIsArAdistatra bhavA yA saupakramikI sAcAsau sA ceti AbhyupagamikaupakramikI tAM vedanAM duHkhaM sahAmi tadutpattAvabhimukhatayA, asti - Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sthAnAGga sUtram 4/3/347 ca sahiravaimukhyArthe yathA'sau bhaTastaM bhaTaM sahate, tasmAnna bhajyata iti bhAvaH, kSame Atmani pare vA'vikopatayA titikSAmi adainyatayA adhyAsayAmi sauSThavAtirekeNa tatraiva vedanAyAmavasthAnaM karomItyarthaH, ekArthA caite zabdAH, kiM 'mannetti manye nipAto vitarkArthaH kriyate-bhavatItyarthaH, 'egaMtaso tti ekAntena sarvadhetyartha iti // ete ca duHkhasukhazayyAvanto nirguNasaguNAH mU. (348)cattAri avAyaNijA, paM0 20-aviNIevIgaIpaDibaddhe aviosavitapAhuDe maaii| cattAri vAtaNijjA paM0 taM0-viNIte avigatIpaDibaddhe vitosavitapAhuDe amAtI vR.atastadvizeSANAmeva vAcanIyAvAcanIyatvadarzanAya sUtradvayaM, kaNThyaM, navaraM 'cIyaI' tti vikRtiH-kSIrAdikA avyavazamitaprAbhRta' iti prAbhRtam-adhikaraNakArI kopa iti / anantaraM vAcanIyAvAcanIyAH puruSA uktA iti puruSAdhikArAt tadvizeSapratipAdanaparaM caturbhaGgikApratibaddhaM sUtraprabandhamAha mU. (349) cattAri purisajAyA paM0 taM0-AtaMbhare nAmamege no paraMbhare paraMbhare nAmamege no AtaMbhare ege AtaMbharevi paraMbharevi ege no AyaMbhare no paraMbhare, cattAri purisajAyA paM0 taM0duggae nAmamege duggae duggae nAmamege suggaai suggaai nAmamege duggae suggae nAmamege suggae, cattAripurisajAyA paM020-duggate nAmamege duvbaeduggae nAmamege subvae suggae nAmamege dubdhaai suggae nAmamege suvvae4, cattAri purisajAyA paM0 20-duggate nAmamege duppaDitAnaMde duggate nAmamege suppaDitAnaMde 4, cattAri purisajAyA paM0 taM0-duggate nAmamege duggatigAmI duggae nAmamege suggatigAmI 4, cataktAripurisajAyA paM0 ta0-duggate nAgamege duggatiM gate duggate nAmamege sugatiM gate 4, cattAri purisajAtA paM0 20-tame nAmamege tame tame nAmamege jotI jotI nAmamege tame jotI nAmamege jotI4, cattAripurisajAtA paM0 20-tame nAmamege tamabale tame nAmamege jotibale jotI nAmamege tamabale jotI nAmamege jotIbale, cattAripurisajAtA paM0 20-tame nAmamege tamabalapalajjaNe tame nAmamege jotIbalapalakSaNe 4, cattAri purisajAtA paM0 20-parinnAyakamme nAmamege no parinAtasanne paritrAtasanne nAmamege no parinAtakamme ege parinnAtakammevi04, cattAri purisajAtA paM0 taM0-parinnAyakamme nAmamege no parinAtagihAvAse parinnAyagihAvAse nAma egeno parinnAtakamme 4, cattAripurisajAtA paM0 taM0parinAyasanne nAmamege no parinnAtagihAvAse parinnAtagihAvAse nAma ege04, cattAripurisajAtA paM020-ihatthe nAmamege no paratthe paratye nAmamege no ihatthe 4, cattAri purisajAtA paM0 20-egeNaM nAmamege vaDvati egeNaM hAyati egeNaM nAmamege vaDi dohiM hAyati dohiM nAmamege vaDDAta egeNaM hAtati ege dohiM nAmamege baddhati dohiM hAyati, cattAri kaMthakA paM020Ainne nAmamege Ainne Aimanne nAmamege khaluMke khaluMke nAmamege Ainne khaluMke nAmamege khaluMke 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 20-Ainne nAmamege Aine caubhaMgo, cattArikaMthagA paM020-Atine nAmamege AtinatAte viharatiAine nAmamegekhaluMkattAe viharati 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 20-Ainne nAmamege AinnatAe viharai, ghaubhaMgo cattAripakaMthagA paM0 ta0 jAtisaMpanne nAmamege no kulasaMpanne 4, evAmeva cattAripurisajAtA paM0 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezakaH - 3 - 269 taM0-jAtisaMpanne nAmamege caubhaMgo, cattAri kaMthagA paM0 taM0-jAtisaMpanne nAmamege no balasaMpatre 4, evAmeva cattAri purisAjAtA paM0 taM0-jAtisaMpanne nAmamege no balasaMpanne 4, cattAri kaMthagA paM0 taM0 - jAtisaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne 4, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-jAtisaMpanne nAmamege no rUvasaMpanne 4 cattAri kaMthagA paM0 taM0-jAisaMpanne nAmamege no jayasaMpanne 4 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-jAtisaMpanne 4, evaM kulasaMpantreNa ya balasaMpanneNa ta 4, kulasaMpanneya ya rUvasaMpanneNa ta 4 kulasaMpanneta jayasaMpanneNa ta 4 evaM balasaMpanneNa ta rUvasaMpanneNa ta 4 balasaMpantreNa ta jayasaMpantreNata 4, savvattha purisajAyA paDikakkho, cattAri kaMthagA paM0 taM0-rUvasaMpanne nAmamege no jayasaMpAtre 4 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - rUvasanne nAmamege no jayasaMpanne 4 / cattAri purisajAyA paM0 taMjahA sIhattAte nAmamege nikkhate sIhattAte viharai sIhattAte nAmamege nikkhate siyAlattAe viharai sIyAlattAe nAmamege nikkhate sIhattAe viharai sIyAlattAe nAmamege nikkhate sIyAlattAe viharai / vR. 'cattArI'tyAdi, AtmAnaM bibhartti - puSNAtItyAtmambhariH prAkRtatvAdAyaMbhare, tathA paraM bibhartIti parambhariH, prAkRtatvAtparaM bhare iti, tatra prathamabhaMge svArthakAraka eva, sa ca jinakalpiko, dvitIyaH parArthakAraka eva, sa ca bhagavAnarhan, tasya vivakSayA sakalasvArthasamApteH varapradhAnaprayojanaprApaNapravaNaprANitatvAt, tRtIye svaparArthakArI, sa ca sthavirakalpikaH vihitAnuSThAnataH svArthakaratvAdvidhivatsidhdhAntadezanAtazca parArthasampAdakatvAt, caturthe tUbhayAnupakArI, saca mugdhamatiH kazcidyathAcchando veti, evaM laukikapuruSo'pi yojanIyaH / ubhayAnupakArI ca durgata eva syAditi durgatasUtraM, durgato- daridraH, pUrvaM dhanavihInatvAt jJAnAdiratnavihInatvAdvA pazcAdapi tathaiva durgata eveti, athavA durgatodravyataH punardurgato bhAvata iti prathamaH evamanye trayo, navaraM sugato dravyata dhanI bhAvato jJAnAdiguNavAniti / durgataH ko'pi vratI syAditi durvratasUtraM, durgatodaridraH durvrataH asamyagvrato'thavA durvyayaH AyanirapekSavyayaH kusthAnavyayo vetyekaH, anyo durgataH san suvrato-niraticAraniyamaH, suvyayo vaucityapravRtteriti, ittaraupratItau / durgatasyaiva duSpratyAnandaH- upakRtena kRtamupakAraM yo nAbhimanyate, yastu manyate taM sa supratyAnanda iti / durgato daridraH san durgatiM gamiSyatIti durgatigAmItyevamanye'pi, navaraM sugatiM gamiSyatati sugatigAmI, sugataH - Izvara ityarthaH / durgatastathaiva durgatiM gataH yAtrAjanakupitatanmAraNapravRttadramakatavat, evamanye trayaH / tama iva tamaH pUrvamajJAnarUpatvAdaprakAzatvAdvA pazcAdapi tama evetyekaH, anyastu tamaH pUrva pazcAjyotirivajyotirUpArjitajJAnatvAt prasidaadhiprAptatvAdvA, zaiSau sujJAnau / tamaH-kukarmakAritayA malinasvabhAvastamaH - ajJAtaM balaM -sAmarthyaM yasya tamaH - andhakAraM vA tadeva tatra vA balaM yasya sa tathA, asadAcAravAnajJAnI rAtricaro vA caurAdirityekaH, tathA tamastathaiva jyotiH -jJAnaM balaM yasya AdityAdiprakAzo vA jyotistadeva tatra vA balaM yasya sa tathA, ayaM cAsadAcAro dAnavAn dinacArI vA caurAdiriti dvitIyo jyotiH - satkarmakAritayojjavalasvabhAvastamobalastathaiva, ayaM ca sadAcAravAn ajJAnI kAraNAntarAdvA rAtricara iti tRtIyaH, caturthaH sujJAnaH, ayazcasadAcAravAn jJAnI dinacaro veti / tathA tamastathaiva 'tamabalapalajjaNe' tti tamo-mithyAjJAnaM andhakAraM vA tadeva balaM tatra vA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sthAnAGga sUtram 4/3/349 athavA tamasi-uktarUpe bale ca-sAmarthya prarajyate-ratiM karotIti tamobalapraraJjanaH evaM jyotirbalapraraJjano'pi, navaraMjyotiH-samyagjJAnamAdityAdiprakAzo veti, evamitarAvapi, ihApi ta iva pUrvasUtroktAH puruSavizeSAH praraJjanavizeSitAH draSTavyAH, athavA tamastathaivAprasidhdho vA tamobalena-andhakArabalena saJcaran pralajjate iti tamobalapralajjanaH-prakAzacArI, evamitare'pi, navaraM dvitIyo'ndhakAracArI tRtIyaH prakAzacArI caturthaH kuto'pi kAraNAdandhakAracAryeveti, 'pajjalaNe tti kvacitpATha; tatrAjJAnabalenAndhakArabalena vAjJAnabalenaprakAzabalena vA prajvalatidarpito bhavatyavaSTambhaM karoti yaH sa ttheti| parijJAtAni-jJaparijJayAsvarUpato'vagatAni pratyAkhyAnaparikSayAca parihatAni karmANikRSyAdIni yena sa parijJAtakarmA no-naca parijJAtAH saMjJA-AhArasaMjJAdyA yena sa parijJAtasaMjJaH, abhAvitAvasthaH pravrajitaH zrAvakovetyekaH, parijJAtasaMjJaH sadbhAvanAbhAvitatvAtna parijJAtakarmA kRSyAdyanivRtteH zrAvakaiti dvitIyaH, tRtIyaH saadhushcturtho'sNytiti|prijnyaatkrmaa-saavdhkrnnkaarnnaanumtinivRttH kRSyAdinivRtto vA na parijJAtagRhAvAso'pravrajita ityekaH, anyastu parijJAtagRhAvAsonatyaktArambhoduSpravrajitaiti dvitIyaH tRtIyaH sAdhuzcaturtho'saMyataH, tyaktasaMjJo viziSTaguNasthAnakatvAdatyaktagRhAvAso gRhasthatvAdekaHanyastuparihatagRhavAsoyatitvAdabhAvitatvAna parihatasaMjJaH anya ubhayathA anyo nobhayatheti / ihaiva janmanyarthaH-prayojanaM bhogasukhAdi AsthA vA-idameva sAdhviti buddhiryasya sa ihArtha ihAstho vA bhogapuruSa ihalokapratibaddho vA, paratraiva janmAntare artha AsthA vA yasya sa parArthaH parAstho vA sAdhurbAlatapasvI vA iha paratra ca yasyArtha AsthA vAsa suzrAvaka ubhayapratibaddho vA ubhayapratiSedhavAn kAlazaukarikAdirmUDho veti, athavA ihaiva vivakSite grAmAdau tiSThatIti ihasthastatpratibandhAnna parastho anyastu paratra pratibandhAtparasthaH anyastUbhayasthaH anyaH sarvApratibaddhatvAdanubhayasthaH saadhuriti| ekeneti zrutena ekaH kazcidvarddhate ekeneti samyagdarzanena hIyate, ythoktm||1|| "jaha jaha bahussuo saMmaoya sIsagaNasaMparivuDo ya / aviNicchioya samae taha taha siddhatapaDiNIo" ityeka; tathA ekena zrutenaivAnyo varddhate dvAbhyAM samyagdarzanavinayAbhyAM hIyate iti dvitIyaH, dvAbhyAMzrutAnuSThAnAbhyAmanyovarddhate ekena samyagdarzanena hIyate ititRtIyaH, dvAbhyAM zrutAnuSThAnAbhyAM anyo varddhate dvAbhyAM samyagdarzanavinayAbhyAM hIyata iti caturthaH, athavA jJAnena vardhate rAgeNa hIyate ityeka;, anyo jJAnena varddhate rAgadveSAbhyAM hIyate iti dvitIyaH, anyo jJAnasaMyamAbhyAM varddhate rAgeNa hIyate iti tRtIyaH, anyo jJAnasaMyamAbhyAM varddhate rAgadveSAbhyAM hIyata iti caturthaH, athavA krodhena varddhate mAyayA hIyate kopena varddhatemAyAlobhAbhyAM hIyate krodhamAnAbhyAM varddhate mAyayA hIyate krodhamAnAbhyAM vartate mAyAlobhAbhyAM hIyata iti / prakanthakAH pAThAntarataH kanthakA vA-azvavizeSAH, AkIrNo-vyApto javAdiguNaiH pUrva pazcAdapi tathaiva, anyastAvakIrNaH pUrva pazcAtkhaluko-galiravinIta iti, anyaH pUrvakhaluGgaH pazcAdAkIrNo guNavAniti caturthaH pUrva pazcAdapi khaluka eveti| Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, uddezaka:-3 - 271 AkIrNo guNavAn AkIrNatayA guNavattayA vinayavegAdibhirityarthaH, vahati - pravartate viharatIti pAThAntaraM AkIrNo'nya ArohadoSeNa khaluGkatayA - galitayA vahati, anyastu khaluGkaH Arohaka guNAt AkIrNaguNatayA vahati, caturthaH pratItaH, sUtradvaye'pi puruSA dAntikA yojyAH, sUtre tu kvacitroktAH, vicitratvAt sUtragateriti, 5 jAti 4 kula 3 bala 2 rUpa 1 jayapadeSu dazabhirddhikasaMyogairdazaiva prakanyakadhTAntacaturbhaGgIsUtrANi, pratyekaM tAnyevAnusaranti santi daza dAntika puruSasUtrANi bhavantIti, navaraM jayaH parAbhibhava iti, siMhatayA UrjavRttyA niSkAnto gRhavAsAt tathaiva ca viharati udyatavihAreNeti, zrRgAlatayA - dInavRttyeti / pUrvaM puruSANA - mazvAdibhirjAtyAdiguNena samatoktA'dhunA apratiSThAnAdInAM tAmeva pramANata Aha mU. (350) cattAri loge samA paM0 taM0 - apaiTTANe narae 1 jaMbuddIve dIve 2 pAlate jANavimANe 3 savyaTThasiddhe mahAvimANe 4, cattAri loge samA sapakkhi sapaDidisiM paM0 taM0sImaMtae narae samayakkhette uDuvimANe IsIpanbhArA puDhavI / vR. ' cattArI' tyAdi sUtradvayaM prAyo vyAkhyAtArthaM tathApyucyate, apratiSThAno narakAvAsaH saptabhyAM narakapRthivyAM paJcAnAM kAlAdInAM narakAvAsAnAM madhyavarttI, sa ca yojanalakSaM, pAlakaM pAlakadevanirmitaM saudharmendrasambandhi yAnaJca tadvimAnazca yAnAya vA gamanAya mavimAnaM yAnavimAnaM, natu zAzvatamiti, sarvArthasiddhaM paJcAnAmanuttaravimAnAnAM madhyamiti / catvAro loke samA bhavanti, kathamihatyAha-'sapakkhi sapaDidisaM 'ti samAnAH pakSAH - pArvA dizo yasmin tatsapakSaM ihekAraH prAkRtatvena tathA samAnAH pratidizo-vidizo yasmiMstatsapratidik tadyathA bhavatyevaM samA bhavantIti, sadhzAH pakSairiti sapakSamityavyayIbhAvo veti, pRthusaGkIrNayorhi dravyayoradhauparivibhAgena sthitayostulyamAnayorvA viSamatAvyavasthitayorna samA dizo vidizazca bhavantItyatyantasamatAkhyApanArthamidaM vizeSaNadvayamiti, sImantakaH prathamapRthivyAM prathamaprastaTe paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANa iti, samayaH - kAlastadupalakSitaM kSetraM samaya kSetraM manuSya kSetramityarthaH, uDuvimAnaM saudharme prathamaprastaTa eveti, ISad - alpo ratnaprabhAdyapekSayA prAgbhAraH ucchrayAdilakSaNo yasyAM seSatprAgbhArA / ISatprAgbhArA Urdhvaloke bhavatIti UrdhvalokaprastAvAdidamAha mU. (351) uDaloge NaM cattAri bisarIrA paM0 taM0- puDhavikAiyA Au0 vaNarasai0 urAlA tasA pANA, aho loge NaM cattAri bisarIrA paM0 taM0-evaM ceva, evaM tiriyaloevi 4 / vR. 'uDDe' tyAdi, dve zarIre yeSAM te dvizarIrAH, ekaM pRthivIkAyikAdizarIrameva dvitIyaM janmAntarabhAvi manuSyazarIraM tatastRtIyaM keSAJcinna bhavatyanantarameva siddhigamanAt, 'orAlA tasa' tti udArAH sthUlA dvIndriyAdayo na tu sUkSmAstejovAyulakSaNaH, teSAmanantarabhave mAnuSatvAprAptyA siddhirna bhavatIti zarIrAntarasambhavAt, tathodAratrasagrahaNena dvIndriyAdipratipAdane'pIha dvizarIratayA paJcendriyA eva grAhyAH, vikalendriyANAmantarabhave siddherabhAvAd, uktaJca- ''vigalA labheja viraI nahu kiMci labheja suhumatasA" iti / lokasambandhAyAte adholokatiryaglokayoralatidezasatre, gatArtheiti / tiryaglokAdhikArAt tadudbhavaM saMyatAdipuruSaM bhedairAha mU. (352) cattAri purisajAyA paM0 taM0-hirisatte hirimaNasatte calasatte virasatte / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 sthAnAGga sUtram 4/3/352 vR. 'cattAri tyAdi, hriyA-lajayA sattvaM-parISahAdisahane raNAGgaNe vA avaSTambho yasya sa hIsattvaH, tathA hriyA-hasiSyanti mAmuttamakulajAtaM janA iti lajjayA manasyeva na kAye romaharSakampAdibhayaliGgopadarzanAt sattvaM yasya sa hImanaHsattvaH, calam-asthiraMparISahAdisampAte dhvaMsAt satvaM yasya sa calasattvaH, etadviparyayAta sthirasattva iti / sthirasattvo'nantaramuktaH, sa cAbhigrahAn pratipadya pAlayatIti tadarzanAya sUtracatuSTayamidaM mU. (353)cattArisiJjapaDimAopaM0, cattArivatthapaDimAopaM0, cattAripAyapaDimAo paM0, cattAri ThANapaDimAo pN0| vR. cattArisije tyAdi, sugamaM, navaraM zayyateyasyAMsAzayyA-saMstArakaH tasyAH pratimAabhigrahAHzayyApratimAH, tatroddiSTaMphalakAdInAmanyatamat grahISyAminetaradityekA, yadevaprAguddiSTaM tadeva yadi drakSyAmitadA tadevagrahISyAmi nAnyaditi dvitIyA, tadapiyadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavatitatograhISyAmi nAnyataAnIyatatrazAyiSya ititRtIyA, tadapiphalakAdikaMyadiyathAsaMstRtamevAstetatograhahISyAminAnyatheticaturthI, AsucapratimAsvAdyayoHpratimayorgacchanirgatAnAmagrahaH uttarayoranyatarasyAmabhigrahaH, gacchAntaragatAnaM tu catasro'pi kalpanta iti, vastrapratimA-vastragrahaNaviSayepratijJAH, kAppAsikAdItyevamuddiSTaMvastraMyAciSye itiprathamA, tathA prekSitaM vastraM yAciSye nAparamiti dvitIyA, tathA''ntaraparibhogenottarIyaparibhogena vA zayyAtareNa parabhuktaprAyaMvastraM grahISyAmIti tRtIyA, tathA tadevotsRSTadharmakaMgrahISyAmIticaturthI, pAtrapratimA uddiSTaM dArupAtrAdi yAciSyatathA prekSitaM 2 tathA dAtuH svAGgikaM paribhuktaprAyaM dvitreSu vA pAtreSu paryAyeNa paribhujyamAnaM pAtra yAciSya iti tRtIyA, ujjhitadharmakamiti caturthI,sthAnaMkAyotsargAdyarthaMAzrayaH tatra pratimAH sthAnapratimAH, tatra kasyacibhikSorevaMbhUto'bhigrahobhavAti yathA-ahamacittasthAnamupAzrayiSyAmitatracAkuJcanaprasAraNAdikAMkriyAMkariSye, tathA kiJcidacittaM kuDyAdikamavalambayiSye, tathAtatraivastokapAdaviharaNaMsamAzrayiSyAmItiprathamA pratimA, dvitIyA tvakuJcanaprAsAraNAdikriyAmavalambanaMca kariSyena pAdaviharaNamiti,tRtIyAtvAkuJcanaprasAraNameva nAvalambanapAdaviharaNe iti, caturthI punaryatratrayamapi na vidhatte / anantaraM zarIraceSTAnirodha ukta iti zarIraprastAvAdidaM sUtradvayaM mU. (354) cattArisarIragAjIvakuDApaM020-veuvieAhAraeteyae kammae, cattAri sarIraMgA kammummIsagA paM0 20-orAlie veubbie AhArate teute| .'cattArityAdi vyaktaM, kintujIvenaspRSTAni vyAptAnijIvaspRSTAni,jIvena hi spRSTAnyeva vaikriyAdIni bhavanti, na tu yathA audArikaM jIvamuktamapi bhavati mRtAvasthAyAM tathaitAnIti, 'kammummIsaga'tti kArmaNena zarIreNonmizrakANi na kevalAni yathaudArikAdIni trINi vaikriyAdibhiramizrANyapi bhavanti naivaM kArmaNeneti bhAvaH / zarIrANi kArmaNenonmizrANIyuktamunmizrANi ca spRSTAnyeveti spRSTaprastAvAt sUtradvayaM mU. (355) cauhiM asthikAehi loge phuDe paM0 ta0-dhammatyikAraNaM adhammatthiphAeNaM jIvasthikAraNaM puggalasthikAraNaM, cauhiM bAdarakAtehiM uvAmANehiM loge kuDe paM0 ta0puDhavikAiehi Au0 pAu0 vnnssikaaiehiN| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, " uddezakaH -3 - 273 vR. 'cauhI 'tyAdi, gatArthaM, kevalaM 'phuDe' tti spRSTaH pratipradezaM vyAptaH, sUkSmANAM paJcAnAmapi sarvalokAt sarvaloka utpAdAt bAdarataijasAnAM tu sarvalokAdudvRttya manuSyakSetre RjugatyA vakragatyA cotpadyamAnAnAM dvayorUrddhakapATayoreva bAdaratejastvavyapadezasyeSTatvAcca 'cauhiM bAdarakAehiM' ityuktaM, bAdarA hi pRthivyambuvAyuvanaspatayaH sarvato lokAdudva ttya pRthivyAdi ghanodadhyAdi dhanavAtavalayAdi ghanodadhyAdiSu yathAsvamutpAdasthAneSvanyataragatyotpadyamAnA aparyAptakAvasthAyAmatibahutvAt sarvalokaM pratyekaM spRzanti, paryAptAstvete bAdaratejaskAyikAstrasAzca lokAsaGghayeya bhAgameva spRzantIti, uktaJca prajJApanAyAm " ettha NaM bAdarapuDhavikAiyANaM paJjattANaM ThANA pannattA, uvavAeNaM loyassa, asaMkhejjaibhAge," tathA "bAdarapuDhavikAiyANaM apajattagANaM ThANA pannattA, uvavAeNaM savvaloe," evamabbAyuvanaspatInAM tathA "bAdarate ukkAiyANaM pajjattANaM ThANAM patrattA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAge" bAdarateukkAiyANaM apajattANaM ThANA pannattA, loyassa dosu uDDakavADesuM tiriyaloyataTThe ya" tti dvayorUdhdhUrvakapATayorUrdhvakapATasthatiryagloke cetyarthaH, tiryaglokasthAlake cetyanye, tathA "kahinnaM bhaMte! suhumapuDhavikAiyANaM pajjattagANaM apajattagANa ya ThANA pannattA ?, goyamA ! suhumapuDhavikAiyA je pacattagA je ya apajattagA te savve egavihA avisesamaNANattA savvalogapariyAvannagA pannattA samaNAuso !" tti, evamanye'pi, "evaM beiMdiyANaM paJjattApaJjattANaM ThANA pannattA, uvavAeNaM loyassa asaMkhejjaibhAgo"tti, evaM zeSANAmapIti / caturbhirlokaH spRSTa ityuktamiti lokaprastAvAttasya dharmAstikAyAdInAM cAnyo'nyaM pradezataH samatAmAha mU. (356) cattAri paesaggeNaM tullA paM0 taM0-dhammatthikAe adhammatthikAe logAgAse ega jIve / vR. ' cattAri tyAdi kaNThyaM, navaraM pradezAgreNa pradezaparimANeneti tulyAH samAH sarveSAmeSAmasaGkhyAtapradezatvAt, 'loyAgAse' ti AkAzasyAnantapradezatvena dharmAstikAyAdibhiH sahAtulyatAprasakterlokagrahaNaM, 'egajIve 'tti sarvajIvAnAmanantapradezatvAdvivakSitatulyatA'bhAvaprasaGgAdekaragrahaNamiti / pUrvaM pRthivyAdibhiH spRSTo loka ityuktamiti pRthivyAdiprastAvAdidamAhamU. (357) cauNhamegaM sarIraM no supassaM bhavai, taM0- puDhavikAiyANaM Au0 teu0 vaNassaikAiyANaM / vR. 'cauNha' mityAdi kaNThyaM, kintu 'no passaM' ti cakSuSA no dRzyamatisUkSmatvAt, kvacit no supassaMti pAThaH, tatra na sukhazyaM na cakSuSaH pratyakSa dhzyamanunAdibhistu dRzyamapItyarthaH, bAdaravAyUnAM tathA sUkSmANAM paJcAnAmapi tadekamanekaM vA adhzyamiti caturNAmityuktaM, vanaspataya iha sAdhAraNA eva grAhyAH, pratyekazarIrasyaikasyApi dRzyatvAditi / pRthivyAdInAM zarIrasya cakSurindriyAviSayatvamuktamitIndriyaviSayaprastAvAdidamAha mU. (358) cattAri iMdiyatthA puTThA vedeti, taM0-sotiMdiyatthe ghANiMdiyatthe jibmiMdiyatthe phAsiMdiyatthe / vR. 'cattAriiMdiye 'tyAdi, spaSTaM, kintu indriyairaryante-adhigamyanta itIndriyArthAH zabdAdayaH, 'puTTha' tti spRSTAH indriyasambaddhA 'veti' tti vedyante - AtmanA jJAyante, nayanamanovarjAnAM zrotrAdInAM 3 18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 sthAnAma sUtram 4/3/358 prAptArthaparicchedasvabhAvatvAditi, uktaMca "puDhe suNei saI rUvaM puNa pAsaI apuDhe tu| gaMdharasaMca phAsaMca baddhapuDhe viyAgare" iti ma. (359) cauhi ThANehiM jIvAya poggalA ya no saMcAteti bahiyA logaMtA gamaNatAte, taM0-gatiabhAveNaM niruvaggahatAte lukkhatAte logaanubhaavennN| vR, anantaraM jIvapudgalayorindriyadvAreNa grAhakagrAhyabhAva ukto'dhunA tayorgatidharma cintayannAha- 'cauhI tyAdi, vyaktaM, paramanyeSAM gatireva nAstIti 'jIvAyapuggalA ye tyuktam, 'nosaMcAaiMti' na zaknuvanti nAlaM 'bahiya'tti bahistAllokAntAt aloke ityarthaH, gamanatAyaigamanAya gantumityarthaH, gatyabhAvena-lokAntAt paratasteSAM gatilakSaNasvabhAvAbhAvAdadho dIpazikhAvat, tathA nirupagrahatayA-dharmAstikAyAbhAvena tajanitagatyupaSTambhAbhAvAt gantryAdirahitapamuvat, tathA rukSatayA sikatAmuSTivat, lokAnteSu hi pudgalA rUkSatayA tathA pariNamanti yathA parato gamanAya nAlaM, karmapudgalAnAM tathAbhAve jIvA api, siddhAstu nirupagrahatayaiveti, lokAnubhAvena-lokamaryAdayA viSayakSetrAdanyatra mArtaNDamaNDalavaditi / anantaroktA arthA uktavannidarzanataHprAyaHprANinAMpratItipathapAtino bhavantIninidarzanabhedapratipAdanAya paJcasUtrI mU. (360) cauvihe nAte paM0 taM0-AharaNe AharaNataise AharaNataddose 1, AharaNe cauvihe paM0 20-avAte uvAte ThavaNAkamme paDupannaviNAsI 2, AharaNatase caubbihe paM0 taM0-aNusiTTi uvAlaMbhe pucchA nissAvayaNe 3, AharaNataddose caubdhihe paM0 20-adhammajutte paDilome aMtovaNIte duruvaNIte 4, uvanAsovaNae caubihe paM020-tavvatyute tadannavatthute paDinibhe hetUheU5, cauvvihepaM0 taM0-paccakkhe anumAne ovamme Agame, ahavA heU cauvihe paM0 taM0-asthittaM asthi so heU 1, asthittaM nasthi so heU 2, natthittaM asthi so heU3, natthittaM natyiso heU4/ vR.tatra jJAyate asmin sati dArzantiko'rtha iti adhikaraNe ktapratyayopAdAnAt jJAtaMchaSTAntaH, sAdhanasadbhAvesAdhyasyAvazyaMbhavaH sAdhyabhAvevAsAdhanasyAvazyamabhAva ityupadarzanalakSaNo, yadAha-- // 1 // "sAdhyenAnugamo hetoH, sAdhyAbhAve ca nAstitA / khyApyate yatra dRSTAntaH, sa sAdharyetaro dvidhA" iti, tatra sAdharmyaSTAnto'gniratra dhUmAdyathA mahAnasa iti, vaidharmyaSTAntastu agnayabhAve dhUmo nabhavatiyathA jalAzaye iti, athavA AkhyAnakarUpaM jJAtaM, tacca caritakalpitabhedAt dvidhA, tatra caritaM yathA nidAnaM duHkhAya brahmadattasyeva, kalpitaM yathA pramAdavatAmanityaM yauvanAdIti dezanIyaM, yathA pANDupatreNa kizalayAnAM dezitaM, tthaahi||1|| "jaha tubbhe taha amhe tubbhe'viya hohihA jahA amhe / appAhei paDataM paMDuyapattaM kislyaannN"| athavopamAnamAtraMjJAtaMsukumAraH karaH kizalayamivetyAdivat, athavA jJAtamupapattimAtra Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezaka: 3 275 jJAtahetutvAt, caturvidhaM darzayati tatra A-abhividhinA hriyate pratItI nIyate apratIto'rtho'nenetyAharaNaM, yatra samudita eva dAntiko'rthaH upanIyate yathA pApaM duHkhAya brahmadattasyeveti, tathA tasya - AharaNArthasya dezastaddezaH sa cAsAvupacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvAdAharaNazabdasya pUrvanipAte AharaNataddeza iti, bhAvArthazcAtra yatra dRSTAntArthadezenaiva dArzantikArthasyopanayanaM kriyate tattaddezodAharaNamiti, yathA candra iva mukhamasyA iti, iha hi candre saumyatvalakSaNenaiva dezena mukhasyopanayanaM nAniSTena nayananAsAvarjitattvakalaGkAdineti, tathA tasyaivaAharaNasya sambandhI sAkSAtprasaGgasampanno vA doSastaddoSaH sa cAsau dhamarme dharmmiNaH upacArAdAharaNaM ceti prAkRtatvena pUrvanipAtAdAharaNataddoSa iti, athavA tasya- AharaNasya doSo yasmiMstattathA, zeSaM tathaiva, ayamatra bhAvArthaH yatsAdhyavikalatvAdidoSaduSTaM taddoSAharaNaM, yathA nityaH zabdo' mUrttatvAt ghaTavat, iha sAdhyasAdhavaikalyaM nAma dhSTAntadoSo, yaccAsamAbhAyidavacanarUpaM tadapi taddoSAharaNaM; yathA sarvathA'hamasatyaM pariharAmigurumastakakarttanavaditi yadvA sAdhyasiddhi kurvadapi doSAntaramupanayati tadapi tadeva, yathA satyaM dharmmamicchanti laukikamunayo'pi // 1 // "varaM kUpazatAdvApI, varaM vApIzatAtkratuH / varaM kratuzatAtputraH, satyaM putrazatAdvaram iti vacanavaktRnAradavaditi, anena ca zrotuH putrakratuprabhRtiSu prAyaH saMsArakAraNeSu dharmmapratItirAhiteti AharaNataddoSateti, yathA vA buddhimatA kenApi kRtamidaM jagat sannivezavizeSavattvAt ghaTavat sa cezvaraiti, anena hi sa buddhimAn kumbhakAratulyo 'nIzvaraH siddhatIti, Izvarazca sa vivakSita iti, tathA vAdinA abhimatArthasAdhanAya kRte vastUpanyAse tadvighaTanAya yaH prativAdinA viruddhArthopanAyaH kriyate paryanuyogopanyAse vA ya uttaropanayaH sa upanyAsopanayaH, uttararUpamupapattimAtramapi jJAtabhedo jJAtatatvAditi, yathA akarttA''tmA amUrttatvAdAkAzavadityuke anya Aha-AkAzavadevAbhoktetyapi prAptamaniSTaM caitaditi, yathA vAmAMsabhakSaNamaduSTaM prANyaGgatvAdodanAdivat, atrAhAnyaH - odanAdivadeva svaputrAdimAMsabhakSaNamapyaduSTamiti, yathA vA tyaktasaGgA vastrapAtrAdisaGagrahaM na kurvanti RSabhAdivat, atrAhakuNDikAdyapi te na gRhNanti tadvaMdeveti, tathA kasmAtkarma kuruSe yasmAd dhanArthIti, iha prathamaM jJAtaM samagrasAdharmyaM dvitIyaM dezasAdharmyaM tRtIyaM sadoSaM caturthaM prativAdyuttararUpamityayameSAM svarUpavibhAga iti, ihaba dezataH saMvAdagAthA - // 1 // "cariyaM ca kappiyaM vA duvihaM tatto cauvvihekvekkaM / AharaNe tase taddose cebuvannAsA" iti, 'avAye' apAyaH - anarthaH sa yatra dravyAdiSvabhidhIyate yathaiteSu dravyAdivizeSeSvastyapAyo vivakSitadravyAdivizeSeSviva, heyatA vA'sya yantrAbhidhIyate tadAharaNamapAya iti, sa ca caturdhA dravyAdibhiH-tatra dravyAt dravye vA'pAyo dravyameva vA tatkAraNatvAdapAyo dravyApAyaH, etaddheyatAsAdhakaM etatsAdhakaM vA''haraNamapi tathocyate, tatprayogo-dravyApAyaH parihAryastatra vA'pAyo varttate dezAntaragamanenopArjitadraviNayostallobhAtparasparamAraNapariNatayoH svagrAmAd bahiH prAptAvanutApAt hradatyaktamatsyagilitatadvittayormatsyabandhakapArzvAt gRhItasya tasya matsyasya vidAraNe' Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 sthAnAGga sUtram 4/3/360 vAptadravyalubdhabhaginyA matsyacchedakazastrAbhighAtena taduddAlanapravRttamAritamAtRkAyAstathAvidhavyatikaradarzanotpannasaMvegAtpratipannapravrajyayordhAtRvaNijoriva, tatparihArazca pravrajyayA tattyAgAditi, AharaNatAcAsya dezenopanayasyAvivakSaNAditi,tathA kSetrAta kSetrevA kSetramevavA'pAyaH kSetrApAyaH, zeSaM tathaiva, evamuttaratrApi, tatpaprayogaH-upAyavat kSetraM varjayet jarAsandhAbhidhAnaprativAsudevAt sambhAvitApAyAM mathurAnagarI yathAdazArhacakraM varjayAmAseti, athavA sambhavatyapAyaH sapratyanIkakSetresasarpagRhavat, kAlApAyo yathA-sApAyakAlavarjane yateta, dvaipAyano dvArakAmAvarSadvAdazakAddhakSyatIti zrutaneminAthavacano dvAdazavarSalakSaNasApAyakAlaparijihIrSayottarApathapravRtto dvaipAyano yatheti, athavA sApAyo'pi bhavati kAlo rudrAdivaditi, tathA bhAvApAyo yathA bhAvApAyaM pariharet mahAmAgavat nAgadattakSullakavadveti, tathAhi-kila kazcita kSapakaH prastutapAraNakaH sakSullakaH samArabdhabhikSArthabhramaNakaH kathaJcinmAritamaNDUkikaH kSullakaprerito'pratipannatadvacanaH punarAvazyakakAle smAritatadarthaH samutpannakopaH kSullakopaghAtAyAbhyutthito vegAdAgacchan stambha Apatito mRto jyotiSkeSUtpano'nantaraM cyuto jAtismaraSTiviSasaptayotpannaH sarpadaSTamRtaputreNa ca sarpeSu kupitena rAjJA''diSTajanamAryamANeSu nAgeSu nAgavinAzakanareNa kenApyoSadhibalAdAkRSyamANo haTakopavipAkatayAca maSTiviSeNa mAghAtakapuruSavighAto bhavatvitibhAvanayApucchato nirgacchan yathAnirgamaM ca khaNDyamAnaH kopalakSaNabhAvApAyaM parihatavAniti, tathA sa evAnantaraM, nAgadattAbhidhAnarAjasutatayotpanno bAlatva eva pratipannapravrajyo'tyantasaMvignastiryagbhavAbhyAsAcAtyantakSudhAlurAdityodayAdastamayaM yAvad bhojanazIlo'sAdhAraNaguNAvarjitadevatAbhivandito'ta eva tadgacchagatamAsAdikSapakacatuSTayasyeviSayIbhUto vinayArthaM teSAmupadarzitasvArthAnItabhojanaH taizca matsarAbhojanamadhyaniSThayUtaniSThIvanotyantopazAntacittavRttitayA yaH saJjAtakevalaH purdevatAvanditasteSAmapi kSapakANAM saMvegahetutvena kevalajJAnadarzanasamRddhisampAdakaH koparUpaM bhAvApAyaM parijahAreti athavA kopAdilakSaNo bhAvo'pAyo bhavati kSapakasyeveti, gAthe ih||1|| "davvAvAe dunni uvANiyagA mAyaro dhananimittaM / ___ vahapariNayamekkamikvaM dahami bhaccheNa nivveo // 2 // khittami avakkamaNaM dasAravaggassa hoi avareNaM / vAyaNo va kAle bhAvemaMDukiyAkhamao" iti, 'uvAe'tti upAyaH- upeyaM prati puruSavyApArAdikA sAdhanasAmagrI sa yatra dravyAdAvupeye astItyabhidhIyate yathaiteSu dravyAdivizeSeSu sAdhanIyeSvastyupAyo vivakSitadravyAdivizeSavata, upAdeyatA vA'sya yatrAbhidhIyate tadAharaNamupAya iti, so'pi dravyAdibhizcaturddhava, tatra dravyasya suvaNadiH prAsukodakAdervA dravyameva vA upAyo dravyopAyaH, etatsAdhanametadupAdeyatAsAdhanaM vA''haraNamapi tathocyate, taayogazcaivam-asti suvarNAdicUpAyaH upAyenaiva vA suvarNAdI pravartitavyaM, tathAvidhadhAtuvAdasidhyAdivaditi, evaM kSetropAyaH kSetraparikarmaNopAyoyathAastyasya Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -3 kSetrasya kSetrIkaraNopAyo lAGgalAdistathAvidhasAdhuvyApAro vA tenaiva vA pravarttitavyamatra tathAvidhAnyakSetravaditi, evaM kAlopAyaH kAlajJAnopAyaH, yathA asti kAlasya jJAne upAyaH dhAnyAderiva, jAnIhi vA kAlaM ghaTikAcchAyAdinopAyena tathA bhUtagaNitajJavaditi, evaM bhAvopAyo yathA bhAvajJAne upAyo'sti bhAvaM vopAyato jAnIhi, bRhatkumArikAkathAkathanena vijJAtacaurAdibhAvAbhayakumAravaditi, tathAhi -kila rAjagRhanagarasvAminaH zreNikarAjasya putro'bhayakumArAbhidhAno devatAprasAdalabdhasarvartukaphalAdisamRddhArAmasyAnaphalAnAM akAlamraphaladohadavamAryAdohadapUraNArthaM cANDAlacaureNApaharaNe kRte cauraparijJAnArthaM nATyadarzananimittamilitabahujanamadhye bRhatkumArikAkathAmacakathat, tathAhi kAcid vRddhakumArikAvAJchitavaralAbhAya kAmadevapUjArthamArAme puSpANi corayantI ArAmapatinA gRhItA sadbhAvakathane vivAhitayA patyA aparibhuktayA matpArzve samAgantavyamityabhyupagamaM kArayitvA muktA tataH kadAcit vivAhitA satI patimApRcchaya rAtrAvArAmapatipArzve gacchantI caurarAkSasAbhyAM gRhItA sadbhAvakathane pratinivRttayA bhavatpArzve AgantavyamitikRtAbhyupagamA muktA ArAme gatA ArAmikeNa satyapratijJetyakhaNDitazIlA visarjitA itarAbhyAmapi tathaiva visarjitA patisamIpamAgateti, tato bho lokAH patyAdInAM madhye ko duSkarakAraka iti cAsau papraccha tata ISyAluprabhRtayaH patyAdIn duSkarakAritvenAbhidadhuH, cauracANDAlastu caurAniti, tato'sAvanenopAyena bhAvamupalakSya dhaura itikRtvA taM bandhayAmAseti, atrApi gAthe 119 11 277 "emeva cauvigappo hoi uvAo' vi tatthU davvammi / dhAuvvAo paDhamo naMgalakuliehiM khettaM tu kAlo'vi nAliyAIhiM hoi bhAvammi paMDio abhao / corassa kae naTTi ya vahukumAriM parikahiMsu / " iti 'ThavaNAkamme 'tti sthApanaM pratiSThApanaM sthApanA tasyAH karmma-karaNaM sthApanAkarmma yena jJAtena paramataM dUSayitvA svamatasthApanA kriyate tatsthApanAkarmeti bhAvaH, tacca dvitIyAGge dvitIya zrutaskandhe prathamAdhyayanaM puNDarIkAkhyaM tatra hyuktamasti - kAcitpuSkariNI karddamapracurajalA tanmadhyadeze mahatpuNDarIkaM taduddharaNArthaM catasRbhyo digbhyazcatvAraH puruSAH sakarddamamArgaH praveSTumArabdhAH, te cAkRtataduddharaNA evaM paGke nimagnAH, anyastu taTastho'saMspRSTakarddama evAmoghavacanatayA tadudhdhR tavAnitijJAtam, // 2 // upanayazcAyamatra-karddamasthAnIyA viSayAH puNDarIkaM rAjAdirbhavyapuruSaH catvAraH puruSAH paratIrthikAH paJcamaH puruSaH sAdhuH amodhavacanaM dhammadezanA puSkariNI saMsAraH taduddhAro nirvANamiti, anena ca jJAtena viSayAbhiSvaGgavatAM tIrthikAnAM bhavyasya saMsArAnuttArakatvaM sAdhozca tadviparyayaM vadatA AcAryeNa paramatadUSaNena svamataM sthApitamato bhavatIdaM jJAtaM sthApanAkarmeti, athavA''pannaM dUSaNamapohya svAbhimatasthApanA kAryetyevaMvidhArthapratipattiryato jAyate tatsthApanAkarmma, kila mAlAkAreNa kenApi rAjamArgapurISotsargalakSaNAparAdhApohAya tatsthAne puSpapuJjakaraNena kimidamiti pRcchato lokasya hiMguzivo devo'yamiti vadatA vyantarAyatanasthApanA kRteti etasmAtkilA Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sthAnAGga sUtram 4/3/360 khyAnakAduktArthaH pratIyata itIdaM sthApanAkarmeti tathA nityAnityaM vastvityasaGgataM janamataM viruddhadharmAdhyAsAditi dUSaNamApannametadvayapohAyocyateviruddhadharmAdhyAso na bhedanibandhanaM vikalpasyeva, vikalpo hi kramabhAvivarNollekhavAn viruddhadhamrmmopeto bhavati, na ca kathaJcideko na bhavati, khaNDazo vibhaktasya tasya svarUpalAbhAbhAvAt pravRttinivRttyorakAraNatA syAdasamaJjasaM caivamiti, evaJca viruddhadharmAdhyAsasya kathaJcidabhedakatve sati na kevalaM nityAnityaM na bhavatIti dUSaNamapoDhamapi tu sarvamanekAntAtmakamiti vikalpajJAnena svamataM prasAdhimat, ato vikalpajJAtaM svamatasthApanena sthApanAkamrmeti, atra niyuktigAthA: // 1 // "ThavaNAkammaM ekkaM diTTaMto tattha puMDarIyaM tu / ahavA'vi santraDhakkaNa hiMgusivakayaM udAharaNaM " iti, savyabhicAro heturyaH sahasopanyastastasya samarthanArthaM yo dRSTAntaH punarupanyasyate sa sthApanAkarmeti, uktaM ca // 1 // " savvabhicAraM heuM sahasA vottuM tameva annehiM / uvavUhai sappasaraM sAmatthaM ca'ppaNo nAuM "ti, tadyathA-anityaH zabdaH kRtakatvAt, atha varNAtmake zabde kRtakatvaM na vidyate varNAnAM nityatayA'bhihitatvAditi vyabhicAraH, samarthanA punarvarNAtmA zabdaH kRtako nijakAraNabhedena bhidyamAnatvAt ghaTapaTAdivat, ghaTAdidRSTAntena hi varNAnAM kRtakatvaM sthApitamiti bhavatyayaM sthApanAkarmeti, 'paDuppanaviNAsi ' tti pratyutpannasya tatkAlotpannavastuno vinAzo'bhidheyatayA yatrAsti tatpratyutpannavinAzIti, yathA kenApi vaNijA duhitrAdistrIparivArazIlavinAzarakSArthaM tadAsaktinimittasvagRhAsannarAjagAndharvikaguNAnikAyAH svagRhe kuladevatanivezanAd guNanikAkAle tasyA devatAyA agrataH AtodyanAdavyAjena rAjAparAdhaparihAreNa vinAzaH kRtaH, evaM guruNA ziSyAn kvacid vastunyadhyupapadyamAnAnupalabhya tasya tadAsaktinimittatvamupahantavyamityevaM pratyutpannavinAzanIyatAjJApakatvAt pratyutpannavinAzijJAtatA gandharvikAkhyAnakasyAvagantavyeti, uktaJca "hoti paDuppannaviNAsaNaMmi gaMdhavviyA udAharaNaM / 11 9 11 sIso'vi katthaI jaI ajjhovajjejja to guruNA / / vAreyavyo uvAvaraNaM' iti, athavA akarttA''tmA amUrttatvAdAkAzavadityutpanne Atmano'kartRtvApattilakSaNe dUSaNe tadvinAzAyocyate karttavAtmA kathaJcinmUrttatvAddevadattavaditi / vyAkhyAtamAharaNaM, AharaNatA caitadmedAnAM dezena doSavattayA copanayanAbhAvAditi / athAharaNataddezI vyAkhyAyate sa ca caturddhA tatra anuzAsanamanuzAstiH- sadguNotkIrttanenopabRMhaNaM sA vidheyeti yatpopadizyate sA'nuzAstiH, yathA guNavanto'nuzAsanIyA bhavanti, yathA sAdhulocanapatitarajaHkaNApanayanena lokasambhAvitazIlakalaGkA tatkSAlanAyArAdhitadevatAkRtaprAtihAryA cAlanIvyavasthApitodakAcchoTanodghATitacaMpAgopuratrayA subhadrA aho zIlavatIti mahAjanenAnuzAsiteti, uktaM ca- 119 11 "AharaNaM taddese chauhA anusaTTi taha uvAlaMbho / pucchA nissAvayaNaM hoi subhaddA'nusaTThIe Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 sthAnaM. 4, - uddezakaH -3 // 2 // sAhukkArapurIyaM jaha sA anusAsiyA purajaNeNaM / veyAvadhAIsuvi eva jayaMtevabUhejA " iti, iha ca tathAvidhavaiyAvRttyakaraNAdinApyupanayaH sambhavati tattyAgena ca mahAjanAnuzAstimAtreNopanayaH kRta ityAharaNataddezateti, evamanabhimatAMzatyAgAdabhimatAMzopanayanamuttareSvapi bhAvanIyamiti, tathAupAlambhanaMupAlambho-bhaGgavantareNAnuzAsanamevasayatrAbhidhIyatesaupAlaMbho yathA kvacidaparAdhavRttayo vineyAupAlambhanIyAH yathA mahAvIrasamavasaraNesavimAnagatacandrAdityodyotena kAlavibhAgamajAnatI mRgAvatInAgni sAdhvI sthitA tatastadgamane'tikAlo'yamiti sambhrAntA saha sAdhvIbhirAryacandanAsamIpaM gatA tayA copAlabdhA - ayuktamidaM bhavAzInAmuttamakulajAtAnAmiti, tathA pRcchA-praznaH kiM kathaM kena kRtamityAdi sA yatra vidheyatayopadizyate sApRcchA, yathA pracchanIyA jJAnino nirNayArthibhiryathA bhagavAn koNikena pRSTaH, tathAhi-kila koNikaH zreNikarAjaputraH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM papraccha, tadyathA-bhadanta! cakravartino'parityaktakAmAmRtAH kvotpadyante?, bhagavatA'bhihitaM-saptamanarakapRthivyAM, tato'sau babhANa-ahaM kotpatsye?, svAminoktaM-SaSThayAM, sa uvAca-ahaM kiM na saptamyAM?, svAminA jagadesaptamyAM cakravarttino yAnti, tato'sAvabhidadhau-kimahaM na cakravartI ?, yato mamApi hastyAdikaM tatsamAnamasti, svAminA pratyUce-tava ratnanidhayo na santi, tato'sau kRtrimANi ratnAni kRtvA bharatakSetrasAdhanapravRttaH kRtamAlikayakSeNa guhAdvAre vyApAditaH SaSThI gata iti| tathA 'nissAvayaNe'tti nizrayA vacanaM nizrAvacanam, ayamarthaH-kamapi suziSyamAlambya yadanyaprabodhArthavacanaM tannizrAvacanaM tadyatra vidheyatayocyatetadAharaNaM nizrAvacanaM, yathA asahanAn vineyAn mAIvasampannamanyamAlambya kiJcibrUyAt, gautamamAzritya bhagavAniveti, tathAhi-kila gautamaMtApasAdipravrajitAnAM kevalotpattAvanutpannakevalatvenAdhRtimantaM cirasaMzliSTo'si gautama! ciraparicito'si gautama ! mA tvamadhRti kArSIrityAdinA vacanasandohenAnuzAsayatA anye'pyanuzAsitAH, tadanuzAsanArthaM drumapatrakAdhyayanaM ca praNinye iti, uktaM ca - "pucchAe koNie khalunissAvayaNaMmigoyamassAmi" iti|vyaakhyaatNtddeshodaahrnnm, taddoSodAharaNamatha vyAkhyAyate, tacca caturdA, tatra 'ahammajuttetiyadudAharaNaMkasyacidarthasya sAdhanAyopAdIyatekevalaMpApAbhidhAnasvarUpaM yena coktena pratipAdyasyAdharmabuddhirupajanyate tadadharmayuktaM, tadyathA-upAyena kAryANi kuryAt kolikanaladAmavat, tathAhi-putrakhAdakamatkoTakamArgeNopalabdhabilavAsAnAmazeSamatkoTakAnAM taptajalasya bile prakSepaNato mAraNadarzanena rajitacitacANakyAvasthApitena cauragrAhanaladAmAbhidhAnakuvindena cauryasahakAritAlakSaNopAyena vizvAsitA militAcaurA viSamizrabhojanadAnataH sarve vyApAditA iti, AharaNataddoSatA cAsyAdharmayuktatvAt tathAvidhazroturadharmabuddhijanakatvAJceti, ata eva naivaMvidhamudAharttavyaM yatineti, 'paDilometti pratikUlaM yatra prAtikUlyamupadizyate yathA zaThaM prati zaThatvaM kuryAt, yathA caNDapradyote tadapaharaNArtha tadapahRtAbhayakumArazcakAreti, taddoSatA cAsyazrotuH parApakArakaraNanipuNabuddhijanakatvAt, athavAdhRSTaprativAdinA dvAvevarAzijIvazcAjIvazcetyuktetapratighAttArtha Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 sthAnAGga sUtram 4/3/360 kazcidAha- tRtIyo'pyasti nojIvAkhye gRhakolikAdicchannapucchavaditi, asyApi taddoSatA'pasiddhAntAbhidhAnAditi, 'attovaNIe tti AtmaivopanItaH tathA nivedito niyojito yasmiMstattathA, yena jJAtena paramatadUSaNAyopAttenAtmamatameva duSTatayopanIyate yathA piGgalenAtmA tadAtmopanItaM, tathAhi-kathamidaM taDAgamabhedaM bhaviSyatIti rAjJA pRSTaH piGgalAbhidhAnaH sthapatiravocat bhedasthAne kapilAdiguNe puruSo nikhAte satIti, amAtyena tu sa eva tatra tadguNatvAnnikhAta iti tenAtmaiva niyuktaH, svavacanadoSAt, tadevaMvidhamAtmopanItamiti, atrodAharaNaM yathA savarve sattvA na hantavyA ityasya pakSasya dUSaNAya kazcidAha- anyadharmasthitA hantavyA viSNuneva dAnavA ityevaMvAdinA AtmA hantavyatayopanIto dhamrmAntarasthirapuruSANAmiti, taddoSatA tu pratItaivAsyeti, 'duruvaNIe' tti duSTamupanItaM nigamitaM yojitamasminniti durUpanItaM parivrAjakavAkyavad, yathA hi kila kazcit parivrAjako jAlavyagrakaro matsyabandhAya calitaH, kenacid dhUrttena kiJciduktastena ca tasyottaramasaGgataM dattam, atra ca vRttaM - "kanyA''cAryA'dhanA te nanu zapharavadhe jAlamaznAsi matsyAsteme madyopadaMzAn pibasi nanu ? yuto vezyayA yAsi vezyAm ? / dattvA'rINAM gale'hi kva nu tava ripavo ? yeSu sandhi chinadhi, caurastvaM ? dyUtahetoH kitavaiti kathaM ? yena dAsIsutto'smi" ityevaM prakRtasAdhyAnupayogi svamatadUSaNAvahaM vA yattaddArthantikena saha sAdharmyAbhAvAd durUpanItamiti, yathA nityaH zabdo ghaTavad, iha ghaTe nityatvaM nAstyeveti kutastatsAdharmyAcachabdasya nityatvamastu ?, api tvanityatvAt ghaTasya tatsAdharmyAcchabdasyAnityatvamevAnabhimataM sidhyatIti sAdhyAnupayogIdamudAharaNU, tathA santAnocchedo mokSo dIpasyevetyabhyupagame dIpadhTAntAdanAdimato'pi santAnasyAvastutA pratIyate, tathAhi - dIpasyAtmanazca santAnoccheda uttarakSaNAjanakatvAt, tattve cArthakriyAkAritvalakSaNasattvAbhAvAdantyakSaNasyAvastutvam avastutvajanakatvAt pUrvakSaNasyApi tata eva pUrvatarasyApItyevaM samastasyApi santAnasyAvastutvam, atha kSaNAntarAnArambhe'pi svagocarajJAna- jananalakSaNArthakriyAkAritvAdantyakSaNo vastu bhaviSyati, naivam, evaM hi bhUtabhAviparyAyaparamparApi yogijJAnaM svaviSayamutpAdayatIti vastutvaM svIkuryAt, tanna kSaNAntarAnArambhe vastutvamityato bhavati dIpajJAtaM svamatadUSaNAvahamiti, athavA anityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavaditi vaktavye sampramAdanityo ghaTaH kRtakatvAcchabdavaditi vadato durUpanItaM viparyayopanayanAditi, atra gAthA: 11911 "paDhamaM ahammajuttaM paDilomaM attaNo uvanAso duruvaNiyaM ca cautthaM ahammajutaMmi naladAmo // paDilome aha abhao pajjoyaM harai avahio saMto" iti, "attauvannAsaMmi ya talAyabheyaMmi piMgalo thavaI / animisageNhaNamicchuga duruvaNIe udAharaNaM / ' iti, ukta AharaNataddoSo'dhunopanyAsopanaya ucyate, sa ca caturddhA tatra 'tavvatthue 'ti tadevaparopanyastasAdhanaM vastviti-uttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye satadvastuko'thavA tadeva paropanyastaM vastu tadvastu tadeva tadvastukaM tadyukta upanyAsopanayo'pi tadvastuka tyucyate evamuttaratrApi, yathA kazcidAha- samudrataTe mahAn vRkSo'sti, tacchAkhA jalasthalayorupari sthitAH, tatpatrANi ca yAni // 1 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, uddezakaH -3 - 281 jale nipatanti tAni jalacarA jIvA bhavanti yAni ca sthale nipatanti tAni sthalacarA iti, anyastadupanyastameva tarupatrapatanavastu gRhItvA tadukaM vighaTayati, taduta- yAni punarmadhye teSAM kA vArttetyetadupapattimAtramuttarabhUtaM tadvastuka upanyAsopanayo, jJAtatvaM cAsya jJAtanimittatvAt, athavA yathArUDhameva jJAtametat, tathA hi evaM prayogo'sya - jalasthalapatitapatrANi na jalacarAdisattvAH sambhavanti, jalasthalamadhyapatitapatravat, tanmadhyapatitapatrANAM hi jalasthalapatitapatrajalacaratvAdiprAptivadubhayarUpaprasaGgo, na cobhayarUpAH sattvA abhyupagatA iti, athavA nityo jIvaH amUrttatvAdAkAzavadityukte Aha-anitya evAstu amUrttatvAt karmmavaditi / tathA 'tayannavatthue 'tti tasmAt paropanyastAd vastuno'nyaduttarabhUtaM vastu yasminnupanyAsopanaye sa tadanyavastuko yathA jale patitAni jalacarA ityukte etad vighaTanAya patanAdanyaduttaramAha- yAni punaH pAtayitvA khAdati nayati vA tAni kiM bhavanti ?, na kiJcidityartho'yamapi jJApakatayA jJAtamuktaH, athavA yathArUDhameva jJAtameSaH, tathAhi na jalasthalapatitAni patrANi jalacarAdisattvAH sambhavanti, manuSyAdyAzritAnIva, ayamabhiprAyo yathA jalAdyAzritatvAt jalacarAditayA tAni sampadyante tathA manuSyAdyAzritatayA manuSyAdibhayayUkAditayA'pi sampadyantAm, AzritatvasyAvizeSAt, naca tAni tathA'bhyupagamyanta iti jalAdigatAnAmapi jalacaratvAdyasambhava iti, tathA 'paDinibhe' tti yatropanyAsopanaye vAdinopanyastava stunaH sadhzaM vastUttaradAnAyopanIyate pratinibho yathA ko'pi pratijAnIne yaduta-yo mAmapUrvaM zrAvayati tasmai lakSamUlyamidaM kaTorakaM dadAmIti, sa ca zrAvito'pi tantrApUrvamiti pratipadyate, tata ekena siddhaputreNoktam"tujjha piyA majjha piuNo, dhArei anUnayaM sayasahassaM / jai suyapuvyaM dijau aha na suyaM khorayaM dehi / / " iti, 11911 pratinibhatAcAsya sarvasminnapyukte zrutapUrvamevedaM mametyevamasatyaM vaco bruvANasya parasya nigrahAya tava pitA mama piturddhArayati lakSamityevaMvidhasya dvipAzarajjukalpasyAsatyasyaiva vacasa upanyastatvAditi, asya copapattimAtrarUpasyApyarthajJApakatayA jJAtatvamuktamiti, athavA yathArUDhameva jJAtameSaH, tathAhi atrAyaM prayogaH- nAstyazrutapUrvaM kiJcit zlokAdi mametyevamabhimAnadhanaM brUmo vayam-asti tavAzrutapUrvaM vacanaM tava pitA mama piturddhArayatyanUnaM zatasahasramiti yatheti / tathA 'heu' tti yatropanyAsopanaye paryanuyogasya heturuttaratayA'bhidhIyate sa heturiti, yathA kenApi kazcit paryanuyuktaH - aho kiM yavAH krIyante tvayA ? satvAha-yena mudhaiva na labhyanteiti, tathA kasmAt brahmacaryAdikaSTamanuSThIyate ?, yasmAdakRtatapasAM narakAdI gurutarA vedanA bhavatIti, idamapi upapattimAtrameva jJAtatvenoktamarthajJApakatvAditi, athavA'yamapi yathArUDhaM jJAtameva, tathAhyasyaivaM prayogaH kasmAt tvayA pravrajyA kriyata iti pRSTaH san kenApi sAdhurAha-yatastAM vinA mokSo na bhavati, etatsamarthanAyaiva sAdhustAmAha bhI yavagrAhin kimiti tvayA yavAH krIyante ?, sa tvAha-yena mudhA na labhyante, sAdhozcAyamabhiprAyo yathAmudhAlAbhAbhAvAt tAn krINAsi tvamevamahaM tAM vinA tadabhAvAttAM karomIti, iha ca mudhA yavAlAbhasya krayaNe hetoH sato dRSTAntatayopanyastatvAdvetUpanyAsopanayajJAtateti, iha ca kizcidvizeSeNaivaMvidhA jJAtabedAH sambhavantyanye'pi kintu te na vivakSitAH antarbhAvo vA kathaJcit gurubhirvivakSito na Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 sthAnAGgasUtram 4/3/360 ca taM vayaM samyag jAnIma iti| atha jJAtAnaMtaraMjJAtavaddhatoH sAdhyasiddhayaGgatvAttabhedAnheU ityAdinA sUtratrayeNAhavyaktaM caitat, navaraM hinoti-gamayatti jJeyamiti hetuH-anyathA'nupapattilakSaNaH, uktnyc||1|| "anyathA'nupapannatvaM, hetorlakSaNamIritam / tadaprasiddhisandehaviparyAsaratadAbhatA / / " iti, prAguktazca hetuH paryanuyuktasyottararUpamupapattimAtramayaM tu sAdhyaM pratyanvayavyatirekavAn tathAvidhaSTAntasmRtatadbhAva iti, sa caikalakSaNo'pi kiJcidvizeSAcaturddhA, tatra 'jAvaetti yApayati-vAdinaH kAlayApanAM karoti, yathA kAcidasatI ekaikarUpakeNa ekaikamuSTraliNDaM dAtavyamiti dattazikSasya patyustahikrayArthamujjayanIpreSaNopAyena viTasevAyAMkAlayApanAMkRtavatIti yApakaH, uktaJca-"umAmiyAyamahilA jaavgheummiuttttliNddaaii||" iti, iha vRddhavyArkhayAtamprativAdinaM jJAtvA tathA tathA vizeSaNabahulo hetuH kartavyo yathA kAlayApanA bhavati, tato'sau nAvagacchatiprakRtamiti,sacezaH sambhAvyate-sacetanA vAyavaH aparapreraNesatitiryaganiyatatvAbhyAM gatimattvAt gozarIravaditi, ayaM hi heturvizeSaNabahulatayA parasya duradhigamatvAt vAdinaH kAlayApanAM karoti, svarUpamasyAnavabudhdhyAmAno hi paro na jhagityevAnaikAntikatvAdidUSaNAdbhAvanAya pravartituMzaknoti, ato bhavatyasmAd, vAdinaH kAlayApaneti, athavAyo'pratItavyAptikatayAvyAptisAdhakapramANantarasavyapekSatvAnna jhagityevasAdhyapratItiMkaroti apitukAlakSepeNetyasau sAdhyapratItiM prati kAlayApanAkAritvAdyApakaH, yathA kSaNikaM vastviti pakSe bauddhasya sattvAditi hetuH, nahi sattvakSavaNAdeva kSaNikatvaM pratyeti para ityato bauddhaH sattvaM kSaNikatvena vyAptamiti prasAdhayitumupakramate, tathAhi-sattvaM nAmArthakriyakAritvameva, anyathA vandhyAsutasyApisattvaprasaGgaH, arthakriyAtunityasyaikarUpatvAnna krameNa nApiyogapadhena kSaNAntare akartRtvaprasaGgAdityo'rthakriyAlakSaNaM sattvamakSaNikAnnivartamAna kSaNikaevAvatiSThata ityevaMkSepeNa sAdhyasAdhanekAlayApanAkAritvAdyApakaH sattvalakSaNoheturiti tathAsthApayatipakSamakSepeNa prasiddhavyAptikatvAt samarthayati, yathA parivrAjakadhUrtelokamadhyabhAge dattaM bahuphalaM bhavati tacAhameva jAnAmIti mAyayA pratigrAmamanyAnyaM lokamadhyaM prarUpayati sati tannigrahAya kazcit zrAvako lokamadhyasyaikatvAtkathaMbahuSugrAmAdiSutatsambhava ityevaMvidhopapattyA tvaddarzito bho lokamadhyabhAgona bhavatItipakSasthApitavAniti sthApako hetuH, uktaJca-"logassa manjhajANaNa thAvagahe. udAharaNaM" iti, sa cAyaM-agniratra dhUmAt tathA nityAnityaM vastu dravyaparyAyatastathaivapratIyamAnatvAditi,anayozcapratItavyAptikatayAakAlakSepeNa sAdhyasthApanAt sthaapktvmiti| tathAvyaMsayati-paraMvyAmohayati zakaTatittirIgrAhakadhUtavadyaH savyaMsaka iti, tathAhikazcidantarAlalabdhamRtatittirIyuktena zakaTena nagaraM praviSTaH ukto dhUrtena yathA-zakaTatittirI kathaM labhyate?,saca kilAyaMzakaTasyasatkAMtittirIyAcata ityabhiprAyAdavocat-tarpaNAloDikayeti, saktvAloDanenajalAdyAloDitasaktubhirityarthaH, tatodhUtaH sAkSiNa AhRtya satittirIkaM zakaTa jagrAha, uktavAMzca madIyametad, anevaiva zakaTatittirIti datatvAta, mayA tu zakaTasahitA Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 sthAnaM-4, - uddezakaH -3 tittirIzakaTatittirItigRhItatvAditi,tatoviSannaHzAkaTika iti, atroktam- "sAsagaDatittirI vaMsagaMmi hemi hoi nAyavvA // " iti, sacaivaM-astijIvo'stighaTaityubhyupagame jIvaghaTayorastitvamavizeSeNa vartate tatastayorekatvaM prAptamabhinnazabdaviSayatvAditi vyaMsako hetuHghaTazabdaviSayaghaTasvarUpavat, athAstitvaM jIvAdIna vartatetatojIvAdyabhAvaH syAdastitvAbhAvAditivyaMsakaH prativAdinovyAmohakatvAditi, tathA 'lUsae'tti lUSayati-muSNAti vyaMsakApAditamaniTamiti lUSako hetuH, sa eva zAkaTiko, yathA-dhUrtAntarazikSitena hizAkaTikena tena yAcito'saudhUrtatarhi dehimetarpaNAloDikAmiti, tato dhUrtenoktA svabhAryA-dehyasmai sattUnAloDyeti, tAJca tathA kurvantIM tadbhAryAM gRhItvA'sau prasthito'vAdIcca dhUrtamabhi-madIyeyaM tarpaNamiti satkUnAloDayatIti tarpaNAloDiketi bhavataiva dattatvAditi, sacAyaM yadijIvaghaTayorastitvavRttyA ekatvaM sambhAvayasi tadA sarvabhAvAnAmekatvaM syAt, sarveSvapyastitvavRtteravizeSAt, na caivamiti, ihAstitvavRtteravizeSAdityayaM lUSakojIvaghaTayorekatvApAdanalakSaNasyAbhAvApattilakSaNasya vA'niSTasya parApAditasyAnena lUSitatvAditi, athaveti hetoH prakArAntaratAdyotako vikalpArtho hinoti-gamayati prameyamarthaM sa vA hIyate-adhigamyate aneneti hetuH-prameyasya pramitI kAraNaM pramANamityarthaH, sa caturvidhaH svarUpAdibhedAt, tatra 'paJcakkhe'tti aznAti aznute-vyApnotya nityakSaH-AtmA taMprati yadvarttate jJAnaMtapratyakSa nizcayato'vadhimanaH paryAyakevalAni, akSANi vendriyANi prati yattapratyakSa vyavahAratastacakSurAdiprabhavamiti, lakSaNamidamasya - "aparokSatayA'rthasya, grAhakaM jJAnamIzam / pratyakSamitarat jJeyaM, parokSaM grahaNekSayA / / " grahaNApekSayeti bhAvaH,anviti-liGgadarzanasambandhAnusmaraNayoH paJcAnmAnaM-jJAnamanumAnam, etllkssnnmidm||1|| "sAdhyAvinAmuvo liGgAt, sAdhyanizyAkaM smRtam / anumAnaM tadabhrAntaM, prabhANatvAt samakSavad / / " iti, etaccasAdhyAvinAbhUtahetujanyatvenApyupacArAddheturiti, tathA upamAnamupamAsaivopamyaManena gavayena sazo'sau gauriti sAzyapratipattirUpaM, uktazca - // 7 // "gAMdRSTavA'yamaraNye'nyaM, gavayaM dhIkSate ydaa| bhUyo'vayavasAmAnyabhAjaM vrtulknntthkm|| // 2 // tasyAmeva tvavasthAyAM, yadvijJAnaM prvrtte| pazunaitena tulyo'sau, gopiNDa iti sopmaa|" iti, athavA zrutAtidezavAkyasya samAnArthopalambhane saMjJAsaMjJisambandhajJAnamupamAnamucyata iti, Agamyante-paricchidyante arthA anenetyAgamaH-AptavacanasampAdyo viprakRSTArthapratyayaH, uktnyc||1|| "TeSTAvyAhatAd vAkyAtparamArthAbhidhAyinaH / tattvagrAhitayotpannaM, mAnaM zAbdaM prakIrtitam / / // 2 // ___ aaptopjnymnulaaymhttessttvirodhkm| tattvopadezakRt sArva, zAstra kApathaghaTTanam // " iti, // 1 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 4/3/360 ihAnyathA'nupapannatvalakSaNahetujanyatvAdanumAnameva kArye kAraNopacArAddhetuH, sa ca caturvidhaH, caturbhaGgIrUpatvAt, tatra asti-vidyate taditi-liGgabhUtaM dhUmAdivastu itikRtvA asti saH - agnyAdikaH sAdhyo'rtha ityeva heturiti anumAnaM, tathA asti tadagnyAdikaM vastvato nAstyasI tadviruddhaH zItAdirartha ityevamapi heturanumAnamiti, tathA nAsti tadagnyAdikamataH zItakAle'sti sa zItAdirartha ityevamapi heturanumAnamiti, tathA nAsti tadvRkSatvAdikamiti nAsti zizapAtvAdiko'rthaityapi heturanumAnamiti, iha ca zabde kRtakatvasyAstitvAdastyanityatvaM ghaTavattathA dhUmasyAstitvAdihAstyagnirmahAnasa ivetyAdikaM svabhAvAnumAnaM kAryAnumAnaJca prathamabhaGgakena sUcitam 1, tathA agnerastitvAddhUmAstitvAdvA nAsti zItasparza ityAdi viruddhopalambhAnumAnaM viruddhakAryopalambhAnumAnaJca tathA'gnerdhUmasya vA'stitvAnnAsti zItasparzajanitadantavINAromaharSAdiH puruSavikAro mahAnasavadityAdi kAraNaviruddhopalambhAnumAnam kAraNaviruddhakAyopalambhAnumAnaM ca dvitIyabhaGgakenAbhihitaM 2, 284 tathA chatrAderagnervA nAstitvAdastikvacitkAladivizeSe AtapaH zItasparzo vA pUrvopalabdhapradeza ivetyAdikaM viruddhakAraNAnupalambhAnumAnaM viruddhAnupalammAnumAnaJca tRtIyabhaGgakenopAttaM 3 tathA darzanasAmagyAM satyAM ghaTopalambhasya nAstitvAnnAstIha ghaTo vivakSitapradezavadityAdi svabhAvAnupalabdhyanumAnaM tathA dhUmasya nAstitvAnnAstyavikalo dhUmakAraNakalApaH pradezAntaravadityAdi kAryAnupalabdhyanumAnam, tathA vRkSanAstitvAt, ziMzaSA nAstItyAdi vyApakAnupalambhAnumAnaM tathA'grernAstitvAddhUmo nAstItyAdi kAraNAnupalambhAnumAnaJca caturthabhaGgakenAvaruddhamiti, na ca vAcyaM na jainaprakiyeyaM, sarvatra jainAbhimatAnyathAnupapannatvarUpasya hetulakSaNasya vidyamAnatvAditi 4 / anantaraM hetuzabdena jJAnavizeSa uktastadadhikArAd jJAnavizeSanirUpaNAyAha mU. (361) cauvvihe saMkhANe paM0 taM0- paDikammaM 1 vavahAre 2 rajjU 3 rAsI 4 / aholege paMcattAri aMdhagAraM kareti, taM0 - naragA neraiyA pAvAiM kammAI asubhA poggalA 1, tiriyalogeNaM catAri ujjotaM kareti, taM0 - caMdA sUrA maNi josI 2, uDDaloge NaM catAri ujjotaM kareti, taM0devA 1 devIo 2 vimANA 3 AbharaNA 4, 3 // -- vR. 'cauvvihe' ityAdi, saGkhyAyate-gaNyate aneneti saGkhyAnaM gaNitamityarthaH, tatra parikarma saGkalanAdikaM pATIprasiddhaM, evaM vyavahAro'pi mizrakavyavahArAdiranekadhA, rajjuriti rajjugaNitaM kSetragaNitamityarthaH, rAziriti trairAzikapaJcarAzikAdIti / rajjuriti kSetragaNitamuktamiti kSetrasambandhAllokalakSaNakSetrasya tridhA vibhaktasyAndhakArodyotAvAzritya sUtratrayeNa prarUpaNAmAha 'ahe' ityAdi sugamaM, kintu adholeke - uktalakSaNe catvAri vastUnIti gamyate narakAnarakAvAsA nairayikA-nArakA ete kRSNasvarUpatvAt andhakAraM kurvanti, pApAni karmANi jJAnAvaraNAdIni mithyAtvAjJAnAlakSaNabhAvAndhakArakAritvAdandhakAraM kurvantItyucyate, athavA andhakArasvarUpe adholeke prANinAmutpAdakatvena pApAnAM karmmaNAmandhakArakartRtvamiti, tathA azubhAH pudgalAH-tamizrabhAvena pariNatA iti / 'maNi' tti maNayaH - candrakAntAdyAH, 'joi' tti jyotiragniriti sthAnaM-4- uddezakaH - 3 samAptaH Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 4, " uddezaka:- -4 -: sthAnaM-4 - uddezaka:-4 vR. vyAkhyAtastRtIyoddezakaH, tadanantaraMcaturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake vividhA bhAvAzcatuH sthAnakatayoktA ihApi ta eva tathaivocyanta ityevaMsambandhasyAsyoddezakasyedamAdisUtraM - 285 mU. (362) cattAri pasappagA paM0 taM0 - anuppannANaM bhogANaM uppAetA ege pasappae puvyuppannANaM bhogANaM avippatogeNaM ege pasappate anuppannANaM sokkhANaM uppAittA ege pasappae puvyuppannAnaM sokkhANaM avippaogeNaM ege pasappae / bR. 'cattAri pasappage' tyAdi, asya cAnantarasUtreNa sahAyaM sambandhaH - anantarasUtre devA devyazca nirdiSTAH, te ca bhogavantaH sukhitAzca bhavantIti bhogAn sukhAni cAzritya prasarpyakabhedAbhidhAnAyedamucyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA prakarSeNa sarpanti gacchanti bhogAdyarthaM dezAnudezaM saJcaranti Arambhaparigrahato vA vistAraM yAntIti prasapakAH, 'anuSpannANaM' ti dvitIyArthe SaSThIti anutpannAnasampannAn bhogAn-zabdAdIn tatkAraNadraviNAGganAdIn vA 'uppAitta' tti utpAdayituM sampAdanAya athavA'nutpannAnAM bhogAnAmutpAdayitA- utpAdakaH san ekaH ko'pi prasarpati-pragacchati, prasarpako, vA pragantA bhavatIti gamyate, prasarppayanti ca bhogAdyarthino dehinaH, uktaJca - "dhAvei rohaNaM tarai sAgaraM bhamai giriniguMjesu / // 1 // bhAi baMdhavaMpihu puriso jo hoja dhaNaluddho // aDai bahuM vaha bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dhiTTo / kulasIlajAtipaccayaTTiiM ca lobhahuo cayai // ' iti, tathA pUrvotpannAnAM pAThAntareNa pratyutpannAnAM vA 'avippaogeNaM' ti aviprayogAya rakSaNArthamiti 'saukhyAnA'miti bhogasampAdyAnandavizeSANAM, zeSaM sugamaM / bhogasaukhyArthaJca prasarpantaH karma baddhavA nArakatvenotpadyanta iti nArakAnAhArato nirUpayannAha - // 2 // sU. (363) neratitANaM cauvvihe AhAre paM0 taM0 - iMgAlovame mumbharome sItale himasItale, tirikkhajoNiyANaM cauvvihe AhAre paM0 taM0 - kaMkovame bilovabhe pANamaMsovame puttamaMsovame, massANaM cauvvihe AhAre paM0 taM0 - asaNe jAva sAtime, devANaM cauvvihe AhAre paM0 taM0 - vanamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phAsamaMte / vR. 'neraiyANa' mityAdi vyaktaM, kevalaM aGgAropamaH alpakAladAhatvAt murmuropamaH sthiirataradAhatvAt zItalaH zItavedanotpAdakatvAt himazItalo'tyantazIlatavedanAjanakatvAt adho'dha iti krama iti / AhArAdhikArAt tiryagmanuSyadevAnAmAhAranirUpaNAya sUtratrayaM- 'tirikkhajoNiyANa' mityAdi vyaktaM, navaraM kaGkaH pakSivizeSaH tasyAhAreNopamA yatra sa madhyapadalopAt kaGkopamaH, ayamartho yathA hi kaGkasya durjaro'pi svarUpeNAhAraH sukhabhakSyaH sukhapariNAmazca bhavati evaM yastirazcA subhakSaH sukhapariNAmazca sa kaGkopama iti, tathA bile pravizadravyaM bilameva tenopamA yatra sa tathA bile hi alabdharasAsvAdaM jhagiti yathA kila kiJcit pravizati evaM yasteSAM galabile pravizati sa tathocyate, pANo mAtaGgastanmAMsamaspRzyatvena jugupsayA duH svAdyaM syAdevaM yasteSAM duHkhAdyaH sa pANamAMsopamaH, putramAMsaM tu snehaparatayA duHkhAdyataraM syAdevaM yo duHkhAdyataraH sa putramAMsopamaH, Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sthAnAGga sUtram 4/4/363 krameNa caite zubhasamA zubhazubhatarA veditavyAH, varNavAnityAdau prazaMsAyAmatizAyane vA matuviti / AhAro hi bhakSaNIya iti bhakSaNAdhikArAdAzIviSasUtraM, sugamaJcedaM, navaraM mU. (364) cattAri jAtiAsIvisA paM0 taM0 - vicchutajAtIyAsIvisaM maMDukkajAtIyAsIvise uragajAtIyAsIvise manussa jAti AsIvise, vicchuyajAti AsIvisassa NaM bhaMte! kevaie visae pannatte ?, pabhU NaM vicchuyajAtiAsIvise addhabhara happamANamettaM bodiM viseNaM visapariNayaM visaTTamANi karitae visae se visaTThatAe no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA kareti vA karissaMti vA, maMDukkajAti AsIvisassa pucchA, pabhU NaM maMDukkajAti AsIvise bharahampamANemettaM bodiM viseNaM visaTTamANi, sesaM taM caiva jAva karessaMti vA, uragajAti pucchA, pabhUNaMuragajAti AsIvise jaMbUddIvapamANamettaM bodiM viseNa sesaM taM caiva jAva karessaMti vA, manussajAtipucchA, pabhU NaM manussajAti AsIvise samatakhettapamANayettaM bodiM viseNaM visapariNataM visaTTamANiM karettae, visate se viTTatAte no ceva NaM jAva karissaMti vA / vR. 'AsIvisa' tti Azyo- daMSTrAstAsu viSaM yeSAM te AzIviSAH, te ca karmato jAtitazca, tatra karmatastiryaGganuSyAH kuto'pi guNAdAzIviSAH syuH devAzcAsahasrArAcchApAdinA paravyApAdanAditi, uktaJca - 11911 "AsI dADhA taggamahAvisA''sIvisA duviha bheyA / te kammajAieNa negahA cauvvihaviggappA ||" iti, jAtita AzIviSA jAtyAzIviSAH vRzcikAdayaH, 'kevaiya'tti kiyAn viSayogocaro viSasyeti gamyate, prabhuH samarthaH, arddhabharatasya yaThayamANaM sAtirekatriSaSThyadhikayojanazatadvayalakSaNaM tadeva mAtrA - pramANaM yasyAH sA'rddhabharatapramANamAtrA tAM bondi-zarIra viSeNasvakIyAzI prabhaveNa karaNabhUtena viSapariNatAM viSarUpApannAM viSaparigatAmiti kvacitpAThe tadvyAptAmityarthaH, 'visaTTamANi' vikasantIM vidalantIM 'kartu' vidhAtuM viSaH saH - gocaro'sau athavA 'se' tasya vRzcikasya, viSamevArtho viSArthastadbhAvastattA tasyA viSArthatAyAH viSatvasya tasyAM vA 'no ceva' tti naivetyarthaH 'sampattyA' evaMvidhabondisamprAptidvAreNa 'kariMsu' tti akArSurvRzcikA iti gamyate, iha caikavacanaprakame'pi bahuvacananirdezo vRzcikAzIviSANAM bahutvajJApanArthaM, evaM kurvanti kariSyanti, trikAlanirdezazcAmISAM traikAlikatvajJApanArthaH, samayakSetraM manuSyakSetraM / viSaparimANo hi vyAdhiriti tadadhikArAd vyAdhibhedAnAha - sU. (365) cauvvihe vAhI paM0 taM0 - vAtite pittite siMbhite satrivAtite, cauvvihA timicchA paM0 taM0 - vijjo osadhAI Aure paricArate 9 / vR. 'cauvvihe' ityAdi kaNThyaM, kevalaM vAto nidAnamasyeti vAtikaH evaM sarvatra navaraM sannipAtaH saMyostrago dvayoyANAM veti, vAtAdisvarUpaM caitat // 1 // " tatra rUkSo 1 laghuH 2 zItaH 3 kharaH 4 sUkSma 5 calo 6'nilaH / pittaM sasneha 1 tIkSNo 1SNaM 3 laghu 4 vinaM 5 saraM 6 dravam 7 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -4 * // 2 // kapho guru 1 hima: 2 snigdhaH 3 prakledI 4 sthira 5 picchilaH 6 / sannipAtastu saGkIrNalakSaNo duvyAdimIlakaH - vAtAdInAM kAryANi punarimAni"pAruSyasaGkocanatodazUlazyAmatvamaGgavyathaceSTabhaGgAH / suptatvazItatvakharatvazoSAH, karmANi vAyoH pravadanti tajjJAH // 2 // parivasvedavidAharAgA, vaigandhyasaGkaledavipAkakopAH / pralApamUrcchAbhramipItabhAvAH, pittasya karmANi vadanti tajjJAH zvetatvazItatvagurutvakaNDUsnehopadehastimitatvalepAH / utsedhasampAtacirakriyAzca, kaphasya karmANi vadanti tajjJAH " iti / anantaraM vyAdhiruktaH, adhunA tasyaiva cikitsAM cikitsakAMzca sUtradvayenAha - mU. (366) cattAri tigicchagA paM0 - Atatigicchate bAmamege No paratigicchate 1 paratigicchae nAmamege 4, 2, 119 11 // 3 // 287 cattAri purisajAyA paM0 taM0 vaNakare nAmamege no vaNuparibhAsI vaNaparimAsI nAmamege no vaNakare ege vaNakarevi vaNaparimAsIvi ege no vaNakare no vaNaparimAsIvi 1, cattAri purisajAyA paM0 taM0 vaNakare nAmamege no vaNasArakkhI 4, 2, cattAri purisajAyA paM0 taM0 vaNakare nAmaM ege No vaNasaMrohI 4, 3, cattAri vaNA paM0 taM0 - aMtosalle nAmamege no bAhiMsalle 4, 1, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - aMtosalle nAmamege no bAhiMsalle 4, 2, cattAri vaNA paM0 taM0- aMto duDe nAmaM ege no bAhi duTThe bAhiM duTThe nAma egeno aMko 4, 3, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0- aMto duTTe nAmamege no bAhiM duTTe 4, 4, cattAri purisajAyA paM0 taM0 - setaMse nAmamege seyaMse seyaMse nAmagege pAvaMse pAvaMse nAmaM ege seyaMse pAvaMse nAmamege pAvase, 1, cattAri purisajAyA paM0 taM0-setaMse nAmamege setaMsetti sAlisae setaMse nAmamege pAvaMsetti sAlisate 4, 2, cattAri purisA paM0 taM0-setaMsetti nAmamegese- taMsetti mannati setaMsetti nAmamege pAvasetti mannati 4, 3, cattAri purisajAtA paM0 taM0- seyaMse nAmamege seyaMsetti sAlisate mantrati setaMse nAmamege pAvaMsetti sAlisate mannati 4, 4, cattAri purisajAtA paM0 taM0- AghavatittA nAmamege no paribhAvatittA paribhAvatittA nAmamege no AdhavatittA 4, 5, cattAri purisajAyA paM0 taM0-AdhavattitA nAmamege no uMchajIvisaMpanne uMchajIvi saMpanne nAmamege no AdhavaittA 4, 6, cauvvihA rukkhaviguvvaNA paM0 taM0-pavAlattAe pattattAe puSphattAe phalatAe / ghR. 'cauvvihe' tyAdi, kaNThyaM, navaraM cikitsA- rogapratIkArastasyAzcAturvidhyaM kAraNabhedAditi, etatsUtrasaMvAdakamuktamaparairapi 119 11 "bhiSag 1 dravyANyu 2 pasthAtA 3, rogI 4 pAdacatuSTayam / cikitsitasya nirdiSTaM, pratyekaM taccaturguNam Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sthAnAGga sUtram 4/4/366 // 2 // dakSo 1 vijJAtazAstrArtho 2, TeSTakA 3 zuci 4 bhiSak / bahukalpaM 1 bahuguNaM 2, sampannaM 3 yogyamauSadham 4 // 3 // anuraktaH 1 zuci 2 dakSo 3, buddhimAn 4 pricaarkH| ADhyo 1 rogI bhiSagvazyo 2, jJApakaH 3 satvavAnapi 4" -iti, iyaM dravyarogacikitsA mohabhAvarogacikitsA tvevaM,-- // 1 // __ nivigai nibbalome tauddhaTThANameva ubmAme / veyAvaccAhiMDaNa maMDali kappaTTiyAharaNaM" iti cikitsakA dravyato jvarAdirogAn prati bhAvato rAgAdIn pratIti, tatrAtmano jvarAdeH kAmAdervA cikitsakaH-pratikartetyAtmacikitsaka iti|athaatmcikitskaanbhedtH sUtratrayeNAha ___ 'cattArityAdikaNThyaM, navaraMvraNaM dehe kSatasvayaM karotirudhirAdinirgAlanArthamitivraNakaro no-naiva vraNaM parimRzatItyevaMzIlo vraNaparimItyekaH, anyastvanyakRtaM vraNaM parimRzati na ca tat karotIti, evaM bhAvavraNaM-aticAralakSaNaM karoti kAyena na ca tadeva parimRzati-DasapunaH punaH saMsmaraNena spRzati, anyastu tatparimRzyatyabhilASAnna ca karoti kAyataH saMsArabhayAdibhiriti, vraNaM karoti na ca tatpaTTabandhAdinA saMrakSati, anyastu kRtaM saMrakSati na ca karoti, bhAvavraNaM tvAzrityAticAraMkarotinacataMsAnubandhaM bhavantaMkuzIlAdisaMsargatannidAnaparihAratorakSatyeko'nyastu pUrvakRtAticAraMnidAnaparihArato rakSati navaMcana karoti, 'no' naiva vraNaM saMrohayatyauSadhadAnAdineti vraNasarohI, bhAvavraNApekSayA tu no vraNarohI prAyazcittApratipatteH, vraNarohI pUrvakRtAticAraprAyazcittapratipattyA, no vraNakaro'pUrvAticArAkAritvAditi / uktA AtmacikitsakAH, atha cikitsyaM vraNaM dRSTAntIkRtya puruSabhedAnAha 'cattArI' tyAdi catuHsUtrI, sugamA, navaraM, antaH-madhye zalyaM yasya adRzya mAnamityarthaH tattathA, 'bAhiM salle'tti yacchalyaM vraNasyAntaralpaM bahistu bahu tabahiriva bahirityucyate, anto bahiH zalyaM yasya tattathA, yadi punaH sarvathaiva tattatobahiH syAt tadA zalyataivana syAd, udhdhR tatve vA bhUtabhAvitayA syAdapIti 2, yatra punarantarbahu bahirapyupalabhyate tadubhayazalyaM 3 caturthaH zUnya iti4,gurusamakSamanAlocitatvenAntaHzalyam-aticArarUpaMyasya satathA, bahiHzalyaMAlocitatayA yasya tattathA, antarbahizca zalyamAlocitAnAlocitatvena yasya sa tathA, caturthaH zUnyaH / antarduSTaM vraNaMlUtAdidoSataH,nabahI rAgAdyabhAvena saumyatvAt4, puruSastuantarduSTaH zaThatayA saMvRtAkAratvAnna bahirityekaH, anyastu kaarnnenopdrshitvaakpaarussyaaditvaabhiriveti| puruSAdhikArAt taddetapratipAdanAya SaTsUtrI kaNThyA ca, kintu atizayena prazasyaH zreyAnekaH prazasyabhAvaH sadbodhatvAt punaHzreyAnprazastAnuSThAnatvAt sAdhuvadityekaH 1 anyastu zreyAMstathaiva atizayenapApaH pApIyAn, sacAviratatvena duranuSThAyitvAditi 2 anyastu pApIyAn bhAvato mithyAtvAdibhirupahatatvAt kAraNavazAt sadanuSThAyitvAca zreyAn udAyinRpamArakavat 3caturthaHsaeva kRtapApa iti4,athavA zreyAngRhasthatve niSkramaNakAlevApunaHzreyAnpravrajyAyAM vihArakAle vetyevamanye'pi / zreyAneko bhAvato dravyatastu zreyAnprazasyatara ityevaMbuddhijanakatvena sadhzakaH-anyena zreyasA tulyo na tu sarvathA zreyAnevetyekaH 1, anyastu bhAvataH zreyAnapidravyataH Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-4 289 pApIyAnityevaMbuddhijanakatvena sazakaH-anyena pApIyasA samAno na tu pApIyAneveti dvitIyaH 2, bhAvataH pApIyAnapyanyaH saMvRtAkAratayA zreyAnityevaMbuddhijanakatayA sadhzako'nyena zreyaseti tRtIyaH, caturthaH sujnyaanH| zreyAnekaH sadvRttatvAtzreyAnityevamAtmanAMmanyateyathAvadvodhAtlokena vAmanyate vizadasadanuSThAnAda, ihacamannijjaittivaktavye prAkRtatvenamannaItyuktam, zreyAnapyanya AtmanyaruciparAyaNatvAtapApIyAnityAtmAnaM manyate, sa eva vA pUrvopalabdhatadoSeNa janena manyate DhaprahArivat / pApIyAnapyaparo mithyAtvAdhupahatatayA zreyAnityAtmAnaM manyate, kutIrthikavat, tadmaktena veti 2, pApIyAnanyo'viratikatvAt pApIyAnityAtmAnaM manyate, sadbodhatvAt, asaMyatovA manyate, saMyatalokeneti3, zreyAneko bhAvatodravyatastukiJcitsadanuSThAyitvAt zreyAnityevaMvikalpajanakatvena sazako'nyena zreyasA manyate-jJAyate janeneti vibhaktiparimaNAmAdvA sazakamAtmAnaM manyata iti evaM zeSAH 4, 'Aghavaitte'ti AkhyAyakaH-prajJApakaH pravacanasya ekaH-kazcinna ca pravibhAvayitAprabhAvayitA prabhAvakaH zAsanasya udArakriyApratibhAdirahitatvAt pravibhAjayitA vApravacanArthasya nayotsargAdibhirvivecayiteti, athavA AkhyAyakaH satrasya pravibhAvayitA pravibhAjayitA vA'rthasyeti / AkhyAyakaekaH sUtrArthasyanacojchajIvikAsampanno naiSaNAdinirata ityarthaH, sa cApadvataH saMvignaH saMvignapAkSiko vA, ydaah||1|| "hoja hu vasaNaM patto sarIradubballayAe asamatyo / caraNakaraNe asuddhe suddhaM maggaM parUvejA" // 2 // tathA - "osanno'vi vihAre kammaM siDhilei sulahabohI y| caraNakaraNaM visuddhaM uvavUhaMto paraveMto" ityekaH dvitIyo yathAcchandaH tRtIyaH sAdhuH caturtho gRhasthAdiriti, pUrvasUtre sAdhulakSaNapuruSasyAkhyApakatvoJchajIvikAsampannatvalakSaNA guNavibhUSoktA adhunA tatsAmyAvR. kSavibhUSAmahA-'cauvihe' tyAdi, athavA pUrvamuJchajIvikAsaMpannaH sAdhupuruSa uktaH, tasya ca vaikriya-labdhimatastathAvidhaprayojane vRkSa vikurvatoyadvidhA tadvikriyA syAttamAha-'caubihe tyAdi pAtanayaivoktArthaM, navaraM 'pravAlataye'ti navAGkuratayetyarthaH ete hi pUrvoktA AkhyAyakAdayaH puruSAstIrthikA iti teSAM svarUpAbhidhAnAyAha mU. (367) cattArivAtisamosaraNA paM020-kiriyAvAdIakiriyAvAdI annaNitAvAdI veNatiyAvAdI / neraiyANaM cattAri vAdisamosaraNA paM0 20-kiriyAvAdI jAva veNatitavAdI, evamasurakumArANavi jAva thaNiyakumArANAM evaM vigaliMdiyavajhaMjAva vemaanniyaannN| vR. vAdinaH-tIrthikAH samavasaranti-avatarantyeSviti samavasaraNAni-vividhamatamIlakAsteSAMsamavasaraNAni vAdisamavasaraNAni, kriyAM-jIvAjIvAdirartho'stItyevaMrUpAMvadantIti kriyAvAdinaAstikA ityarthaH teSAMyatsamavasaraNaMtattaevocyante abhedAditi, taniSedhAdakriyAvAdino-nAstikA ityarthaH, ajJAnamabhyupagamadvAreNa yeSAmasti te ajJAnikAH ta eva vAdino'jJAnikavAdinaH, ajJAnameva zreya ityevaMpratijJA ityarthaH, vinaya eva vainayikaM tadeva niHzreyasAyetyevaMvAdino vainayikavAdina iti, etadbhedasaGkhyA ceyaM 13197 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 sthAnAGga sUtram 4/4/367 // 1 // "asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasII / annANiya sattaT veNaiyAmaM ca battIsA " iti, tatrAzItyAdhikaM zataM kriyAvAdinAM bhavati, idaM cAmunopAyenAvagantavyam - jIvAjIvazravasaMvarabandhanirjarApuNyApuNyamokSAkhyAn nava padArthAn viracayya paripATyA jIvapadArthasyAdhaH svaparabhedAvupanyasanIyau tayoradho nityAnityabhedI tayorapyadhaH kAlezvarAtmaniyatisvabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH, punazcetthaM vikalpAH karttavyAH - asti jIvaH svato nityaH kAlata ityeko vikalpaH, vikalpArthazcAyaM vidyate khalvayamAtmA svena rUpeNa na parApekSayA hrasvatvadIrghatve iva nityazca kAlavAdinaH uktenaivAbhilApena dvitIyo vikalpa IzvarakAraNinaH, tRtIyo vikalpa AtmavAdinaH 'puruSa evedaM gni' mityAdipratipatturiti, caturtho niyativAdinaH, niyatizca padArthAnamavazyantayA yadyathAbhavane prayojakakatrIti paJcamaH svabhAvavAdinaH, evaM svata ityajahatA labdhAH paJca vikalpAH, parata ityanenApi paJcaiva labhyante, tatra parata ityasyAyamarthaH iha sarvapadArthAnAM pararUpApekSaH svarUpaparicchedo yathA hrasvatvAdyapekSo dIrghatvAdiparicchedaH, evameva cAtmanaH stambhakumbhAdIn samIkSya tadvayatirikte hi vastunyAtmabuddhiH pravarttata ityato yadAtmanaH svarUpaM tatparata evAvadhAryate na svata iti, nityatvAparityAgena caite daza vikalpAH, evamanityatvenApi dazaiva, evaM viMzatirjIvapadArthena labdhAH ajIvAdiSvapyaSTasvevameva pratipadaM viMzatirvikalpAnAmato viMzatirnavaguNA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti ete ca vikalpA ekaikazo na labhyante zIlAGgavaditi / tathA akriyAvAdinAM tu caturazItirdraSTavyA, evaJceyaMpuNyApuNyavivarjitapadArthasaptakanyAsastathaiva jIvasyAdhaH svapararUpavikalpadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano nityAnityabhedau na staH, kAlAdInAM tu paJcAnAM SaSThI yaccchAnyastayate, iyaM cAnabhisandhipUrvikA'rthaprAptiriti, paJcAdvikalpAbhilApaH- nAsti jIvaH svataH kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvarAdibhirapi yaccchAvasAnaiH sarve SaDvikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva vikalpA ityekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratyekaM dvAdaza vikalpAH evaJca dvAdaza saptaguNAzcaturazItivikalpAH nAstikAnAmiti / ajJAnikAnAM tu saptaSaSTirbhavati, iyaM cAmunopAyena draSTavyA-tatra jIvAjIvAdIn nava padArthAn pUrvavat vyavasthApya paryante cotpattimupanyasyAdhaH sapta sadAdaya upanyasanIyAH, sattva 1 masattvaM 2 sadsattvaM 3 avAcyatvaM 4 sadavAcyatvaM 5 asadavAcyatvaM 6 sadasadavAcyatva 7 miti, tata ete nava saptakAH triSaSTiH, utpattestu catvAra evAdyA vikalpAH, tadyathA-sattva 1 masattvaM sadasattvaM 3 mavAcyatvaM 4 ceti, viSaSTimadhye kSiptAH saptaSaSTirbhavanti, vikalpAbhilApazvaivaM ko jAnAti jIvaH sanniti kiM vA tena jJAtenetyeko vikalpaH, vamasadAdayo'pi vAcyAH, tathA satI bhAvotpattiriti ko jAnAti kiM vA'nayA jJAtayA ? evamasatI sadasatI avaktavyA ceti, sattvAdisaptabhaGgaJcAyamarthaH svarUpamAtrApekSayA vastunaH sattvaM 1 pararUpamAtrApekSayA tvasattvaM 2 tathA ekasya ghaTAdidravyadezasya grIvAdeH sadbhAvaparyAyeNa grIvAtvAdinA''diSTasya sattvAt tathA ghaTAdidravyadezasyaivAparasya budhnAderasadbhAvaparyAyeNa vRttatvAdinA paragataparyAyeNaivAdiSTasyAsattvAd vastunaH sadasattvam 3 tathA sakalasyaivAkhaNDitasya Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 sthAnaM-4,-uddezakaH -4 ghaTAdivastuno'rthAntarabhUtaiH paTAdiparyAyairnicorddhakuNDalauSThAyatavRttagrIvAdibhiryugapadvivakSitasya sattvenAsattvena vA vaktumazakyatvAt tasyaghaTAdevyasyAvaktavyatvam4, tathA ghaTAdidravyasyaikadezasya sadmAvaparyAyarAdiSTasya sattvAdaparasya svaparaparyAyayugapadAdiSTatayA sattvenAsatvena vA vaktumazakyatvAt ghaTAdidravyasya sadavaktavyatvamiti 5, tathA tasyaiva ghaTAdidravyasyaikadezasya paraparyAyairAdiSTasyAsattvAdaparadezasya svaparaparyAyairyugapadAdiSTatvena tathaiva vaktumazakyatvAt tasya ghaTAderasadavaktavyatvam 6, tathA ghaTAdidravyasyaikadezasya svaparyAyairAdiSaTatve nasattvAdaparasya paraparyAyairAdiSTatayAasattvAdanyasya svaparaparyAyairyugapadAdiSTasyatathaiva vaktumazakyatvenAvaktavyatvAt tasya ghaTAdidravyasya sadasadavaktavyatvamiti 7, iha ca prathamadvitIyacaturthA akhaNDavastvAzritAH zeSAzcatvAro vastudezAzritA darzitAH, tathA'nyaistRtIyo'pivikalpo'khaNDavastvAzritaevoktaH,tathAhi-akhaNDasya vastunaHsvaparyAyaH paraparyAyaizca vivakSitasya sadasattvamiti, ata evAbhihitamAcAraTIkAyAm - "iha cotpattimaGgIkRtyottaravikalpavayaM na sambhavati, padArthavayavApekSatvAt tasyotpatezvAvayavAbhAvAditi, evama jJAnikAnAM saptaSaSTirbhavatIti / vainayikAnAM ca dvAtriMzat, sA caivamaseyA-suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRRNAM pratyekaM kAyena vAcA manasA dAnena ca dezakAlopapannena vinayaH kArya ityete catvAro bhedAH surAdiSvaSTAsu sthAneSu bhavanti, te caikatra mIlitA dvAtriMzaditi, sarvasaGkhyA punareteSAM trINi zatAni triSaSTayadhikAnIti, uktaJca puujyaiH||1|| "AstikamatamAtmAdyA 9 nityAnityAtmakA nava padArthAH / kAlaniyatisvabhAvezvarAtmakRtakAH svaparasaMsthAH // 2 // kaalycchaaniytiishvrsvbhaavaatmnshcturshiitiH| nAstikavAdigaNamataM na santi sapta svaparasaMsthAH // 3 // ajJAnikavAdimataM navajIvAdIn sadAdisaptavidhAn / bhAvotpattiM sadasavaidhA'vAcyAJca ko vetti? // 1 // vainayikamataM vinayazcetovAkkAyadAnataH kAryaH / suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu sadA" iti, etAnyeva samavasaraNAni caturviMzatidaNDake nirUpayannAha- 'neraiyANa' mityAdi sumamaM, navaraM nArakAdipaJcendriyANAM samanaskatvAccatvAryapyetAni sambhavanti, "vigaleMdiyavanaMti ekdvitricturindriyaannaammnsktvaatrsmbhvntitaaniti|purussaadhikaaraatpurussvishessprtipaadnaay prAyaH sadRSTAntasUtrANi puruSasUtrANi tricatvAriMzataM 'cattAri mehe tyAdItyAha, - mU. (368) cattAri mehA paM0 20-gajittA nAmamege no vAsittA vAsittA nAmamege no gajittA ege gajittAvi vAsittAvi ege no gajittA no vAsittA 1, evAmeva cattAri purisajAyA paM020-gajittA nAmamegenovAsittA 4, 2, cattAri mehA paM020-gajittA nAmabhegeno vijuyAittA vijuyAittA nAmamege4, 3, evAmeva cattAripurisajAyA paM020 gajittA nAmamege no vijuyAittA 4,4, cattAri mehA paM0 20-vAsittA nAmamege no vijuyAittA 4, 5, evAmeva dhattAripurisa0 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 sthAnAGga sUtram 4/4/368 vAsittA nAmamege no vijuyAittA 4, 6, cattAri mehA paM0 taM0- kAlavAsI 4, 7, nAmamege no akAlavAsI evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0- kAlavAsI nAmamege no akAlavAsI 4, 8, cattAri mehA paM0 taM0- khettavAsI nAmamege no akhittavAsI 4, 9, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-khettavAsI nAmamege No akhettavAsI 4, 10, cattAri mehA paM0 taM0 jaNatittA nAmamege no nimmavaittA nimmavaittA nAmamege no jaNatittA 4, 11, evAmeva cattAri ammApiyaro paM0 taM0-jaNaittA nAmamege no nimmavaittA 4, 12, cattAri mehA paM0 taM0-desavAsI nAmamege no savvavAsI 4, 13, evAmeva cattAri rAyANo paM0 taM0-desAdhivatI nAmamege no savvAdhivatI 4, 14 vR. sugamAni ca, navaraM meghAH- payodAH garjitA garjikRt no varSitA - na pravarSaNakArIti 1, evaM kazcitpuruSo garjiteva, garjitA dAnajJAnavyAkhyAnAnuSThAnazatrunigrahAdiviSaye uccaiH pratijJAvAn no-naiva varSiteva varSitA varSako'bhyupagatasampadaka ityarthaH, anyastu kAryakarttA na coccaiH pratijJAvAniti, evamitarAvapi neyAviti 2 / 'vijuyAitta' tti vidyutkarttA 3, evaM puruSo'pi kazciduccaiH pratijJAtA na ca vidyutkAratulyasya dAnAdipratijJAtArtharambhADambarasya karttA'nyastu ArambhADambarasya karttA na pratijJAteti, evamanyAvapIti 4, varSitA kazcid dAnAdibhirna tu tadArambhADambarakarttA, anyastu viparIto'nya ubhayathA'nyo na kiJciditi 5-6, / kAlavarSI avasaravarSIti evamanye'pi, 7, puruSastu kAlavarSIva kAlavarSI avasare dAnavyAkhyAnAdiparopakArArthapravRttika ekaH anyastvanyatheti, evaM zeSau 8, kSetraM dhAnyAdyutpattisthAnam 9, puruSastu kSetravarSIva kSetravarSI pAtre dAnazrutAdInAM nikSepakaH, anyo viparIto'nyastathA vidhavivekavikalatayA mahaudAryAt pravacanaprabhAvanAdikAraNato vA ubhayasvarUpo'nyastu dAnAdAvapravRttika iti 10, janayitA megho yo vRSTayA dhAnyamudgamayati, nirmApayitA, tu yo vRSTaiva saphalatA nayatIti 11, evaM mAtApitarAvapIti prasiddhaM, evamAcAryo'pi ziSyaM pratyupanetavya iti 12, - vivakSita bharatAdikSetrasya pAvRDAdikAlasya vA deze Atmano vA dezenaM varSatIti dezavarSI 1 yastu tayoH sarvayoH sarvAtmanA vA varSati sa sarvavarSIsa, anyastu kSetrato deze kAlataH sarvatrAtmano vA sarvvaH 2, athavA kAlato deze kSetrataH sarvatra 3 Atmano vA sarvataH 4, athavA Atmano dezena kSetrataH 5, kAlato vA sarvatra 6, athavA kSetrakAlato dezena AtmanaH sarvataH 7, athavA kSetrato deze, Atmano dezena kAlataH sarvatra 8, athavA kAlato deze Atmano dezena kSetrato na sarvatre 9 tyevaM navabhirvikalpairvarSati sa dezavarSI sarvavarSI ceti, caturthaH sujJAna iti 13, rAjA tu yo vivakSitakSetrasya meghavaddeza eva yogakSemakAritathA prabhavati sa dezAdhi - patirnasarvAdhipatiH sa ca pallIpatyAdiH, yastu na pallyAdau deze' nyatra tu sarvatra prabhavati sa sarvAdhipatirna dezAdhipatiryastUbhayatra sa ubhayAdhipatirathavA dezAdhipatirbhUtvA sarvAdhipatiryo bhavati vAsudevAdivat sa dezAdhipatizca sarvAdhipatizceti, caturtho rAjyabhraSTa iti 14, / mU. (369) cattAri mehA paM0 taM0-pukkhalasaMvaTTate pazune jImUte jinhe, pukkhalacaTTae NaM mahAmehe egeNaM vAseNa dasavAsasahassAiM bhAveti, pacane NaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasa vAsasayAI bhAveti, jImUte NaM mahAmehe egeNaM vAseNaM dasavAsAiM bhAveti, jinhe NaM mahAmehe bahUhiM vAsehiM egaM Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -4 * 293 vAsaM bhAveti vA na vA bhAvei 15, / vR. 'pukkhale' tyAdi, 'egeNaM vAseNaM' ti ekayA vRSTayA bhAvayatIti udakasnehavatIM karoti dhAnyAdiniSpAdanasamarthAmitiyAvat bhuvamiti gamyate, jihnastu bahubhirvarSaNairekameva varSam-abdaM yAvat bhuvaM bhAvayati naiva vA bhAvayati rUkSatvAttajjalasyeti / atrAntare meghAnusAreNa puruSAH puSkalAvarttasamAnAdayaH puruSAdhikAratatvAt abhyuhyA iti, tatra sakRdupadezena dAnena vA prabhUtakAlaM yAvacchubhasvabhAvamIzvaraM vA dehinaMyaH karotyasAvAdyameghasamAnaH, evaM stokatarastokatamakAlApekSayA dvitIyatRtIyameghasamAnI asakRdupadezAdinA dehinamalpakAlaM yAvadupakurvvannanupakurvan vA caturthameghasamAna iti 15 / mU. (370) cattAri karaMDagA paM0 taM0- sovAgakaraMDate vesitAkaraMDate gAhAvatikaraMDate rAyakaraMDate 16, evAmeva cattAri AyariyA paM0 taM0-sovAgakaraMDamasamANe vesitAkaraMDagasamANe gAhAvaikakaraMDagasamANe rAyakaraMDagasamANe 17/ bR. karaNDako vAbharaNAdisthAnaM janapratItaH, zvapAkakaraNDakaH-cANDAlakaraNDakaH, sa ca prAyazcarmmaparikarmmopakaraNavadicarmAMzasthAnatayA atyantamasArI bhavati, vezyAkaraNDakastu jatupUritasvarNAbharaNAdisthAnatvAt kiJcittataH sAro'pi vakSyamANakaraNDakApekSayA tvasAra eveti, gRhapatikaraNDakaH zrImatkauTumbikakaNDakaH, sa ca viziSTamaNisuvarNAbharaNAdiyuktatvAt sArataraH, rAjakaraNDakastu amUlyaratnAdibhAjanatvAtsAratama iti 16, mU. (371) cattAri rukkhA pattA taM0-sAle nAmamege sAlapariyAte sAle nAmamege eraMDapariyAe eraMDe0 4, 18, evAmeva cattAri AyariyA paM0 taM0- sAle nAmamege sAlaparitAte sAle nAmamege eraMDapariyAte eraMDe nAmamege0 4, 11 cattAri rukkhA paM0 taM0-sAle nAmamege sAlaparivAre 04, 20 evAmeva cattAri AyariyA paM0 taM0-sAle nAmamege sAlaparivAre0 4, 21 vU. evamAcAryo yaH SaTprajJakagAthAdirUpasUtrArthadhArI viziSTakriyAvikalazca sa prathamaH atyantAsAratvAt, yastu duradhItazrutalavo'pi vAgADambareNa mugdhajanamAvarjayati sa dvitIyaH parIkSA'kSamatayA asAratvAdeva, yastu svasamayaparasamayajJaH kriyAdiguNayuktazca sa tRtIyaH sArataratvAt, yastu samastAcAryaguNayuktatayA tIrthakarakalpaH sa caturthaH sAratamatvAt sudharmAdivaditi 17, 1 mU. (372) mU. (373) sAladumamajjhayAre jaha sAle nAma hoi dumarAyA / iya suMdara Ayarie suMdarasIse muneyavve // eraMDamajjhayAre jaha sAle nAma hoi dumarAyA / iya suMdaraAyarie maMgalasIse muneyavve // sAladumamajjhayAre eraMDe nAma hoti dumarAyA / iya maMgalaAyarie suMdarasIse mumeyavve // eraMDamajjhayAre eraMDe nAma hoi dumarAyA / iya maMgalaAyarie maMgalasIse muNeyavve // mU. (374) pU. (375) vR. sAlo nAmaikaH sAlAbhidhAnavRkSajAtiyuktasyAt sAlasyaiva paryAyA-dharmA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 sthAnAma sUtram 4/4/372 bahalacchAyatvAsevyatvAdayo yasya saH zAlaparyAya ityekaH, zAlo nAmaika iti tathaiva eraNDasyeva paryAyA dharmAabahalacchAvatvA''sevyatvAdayo yasyasaeraNDaparyAya iti dvitIyaH, eraNDonAmaika eraNDAbhidhAnavRkSajAtIyatvAtsAlaparyAyobahalacchAyatvAdidharmamayuktatvAdititRtIyaH, eraNDo nAmaikastathaiva eraNDaparyAyaH abahalacchAyatvAgheraNDadharmayuktatvAditi caturthaH 18, AcAryastu sAla ivasAloyathAhi sAlojAtimAnevamAcAryo'piyaH satkulaH sadgurukulazcasasAlaevocyate tathA sAlaparyAyaH-sAladharmA yathA hi sAlaH sacchAyatvAdidharmayukta evaM yo jJAnakriyAprabhavayazaHprabhRtiguNayukto bhavati sa tathocyate ityekaH, tathA sAlo nAmaika iti tathaiva eraNDaparyAyastUktaviparyayAditi dvitIyaH, evamitarAvapIti 19,tathA sAlastathaivasAla eva parivAraH-parikaro yasya sa sAlaparivAraH, evaM zeSatrayamiti 20, AcAryastusAla ivasAlo gurukulazrutAdibhiruttamatvAtsAlaparivAraHsAlakalpamahAnubhAvasAdhuparikaratvAt, tathA eraNDaparivAraH eraNDakalpaniguNasAdhuparikaratvAt evameraNDo'pi zrutAdimihInatvAditi, caturthaH sujJAnaH, uktacaturbhaGgayA eva bhAvanArtha 'sAladume'tyAdi gAthAcatuSkaM, vyaktaM navaraM maGgulam-asundaraM 21, mU. (376) cattAri gacchA paM0 taM0-anusoyacArI paDisoyacArI aMtacArI majjhacArI, 22 evAmeva cattAri bhikkhAgA paM0 20-aNusoyacArI paDiyocArI aMtacArI majjhacArI, 23 cattArigolApaM0 20-madhusitthagolejaugoledArugolemaTTiyAgole, 24evAmevacattAripurisajAyA paM0 20-madhusitthagolasamANe4,25 cattArigolApaM0 taM0-ayagoletaugole taMbagole sIsagole, 26 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-ayagolasamANe jAva sIsagolasamANe, 27 cattAri golA paM0 20-hiranagole suvannagole rayaNagole vayaragole, 28 evAmeva cattAripurisajAyA paM0 taM0-hiranagolasamANejAva vairagolasamANe, 29 cattArivattApaM020-asipatte karapattekhurapatte kalambacIritApatte, 30 evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-suMba kaDe vidalakaDe cammakaDe kaMbalakaDe, 32 evAmeva cattAripurisajAyApaM0 20-suMbakaDasamANejAva kaMbalakaDasamANe 33 vR.anuzrotasAcaratItyanuzrotazcArI-nadyAdipravAhagAmIevamanye trayaH22,evaM bhikSAkaHsAdhuH, yo hyabhigrahavizeSAdupAzrayasamIpAtkrameNa kuleSubhikSateso'nuzrotazcArimatsyavadanuzrotathArI prathamo, yastUkrameNa gRheSu bhikSamANa upAzrayamAyAti sa dvitIyo, yastu kSetrAnteSubhikSatesa tRtIyaH, kSetramadhyecaturthaH,23, madhusitthu-madanaMtasya golo-vRttapiNDomadhusityagola evamanye'pi, navaraMjatu-lAkSA dArumRttike prasiddha iti 24, yathaite golA mRdukaThinakaThinatarakaThinatamAH krameNa bhavantyevaM ye puruSAH parISahAdiSu mRduDhaDhataraDhatamasatvA bhavanti te madhusitthagolasamAnA ityAdibhivyapadezaivyapadizyantaiti 25, ayogolAdayaH pratItAH 26, etaizcAyogolakAdibhiH krameNagurugurataragurutamAtyantagurubhiH ArambhAdivicitrapravRtyupArjitakarmabhArAye puruSA bhavanti te'yogolasamAnA ityAdivyapadezavanto bhavanti pitRmAtaputrakalatragatasanehabhArato veti 27, __ hiraNyAdigoleSukrameNAlpaguNaguNAdhikaguNAdhikataraguNAdhikatameSupuruSAH samRddhito jJAnAdiguNato vA samAnatayA yojyAH 28, patrANi-parNAni tadvatanutayA yAni asyAdIni tAni patrANIti, asiH-khagaH sa eva patramasipatraM karapatraM-krakacaM yena dAru chidyate sura-churaHsa eva patraMkSurapatraM, kadambacIriketi zastravizeSa iti 29, tatra drAkchedakatvAdaseryaH puruSo drAgeva Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH -4 295 snehapAzaM chinatti so'sipatrasamAnaH, avadhAritadevavacanasanatkumAracakravarttivat, yastu punaH punarucyamAnobhAvanAbhyAsAtsnehataruM chintisakarapatrasamAnaH, tathAvidhazrAvakavat, karapatrasya higamanAgamanAbhyAM kAlakSepeNachedakatvAditi, yastu zrutadharmamArgo'pisarvayA snehacchedAsamartho dezaviratimAtramevapratipadyatesa kSurapatrasamAnaH, kSurohi kezAdikamalpamevachinatIti, yastusnehacchedaM manorathamAtreNaiva karoti sa caturthaH aviratasamyagdRSTiriti, athavA yo gurvAdiSu zIghramandamandataramandatamatayA snehaM chinatti sa evamapadizyate 31, kambAdibhirAtAnavitAnabhAvena niSpAdyateyaH sakaTaH kaTaivakaTa ityupacArAttantvAdimayo'pi kaTa eveti, tatra 'suMbakaDe'tti tRNavizeSaniSpannaH 'bidalakaDe'tti vaMzazakalakRtaH 'cammakaDe'tti vardhavyUtamaJcakAdiH 'kaMbalakaDe'tti kambalameveti 32, eteSu cAlpabahubahutarabahutamAvayavapratibandheSu puruSA yojanIyAH, tathAhi-yasya gurvAdiSvalpaH pratibandhaH svalpavyasIkAdinApi vigamAtsa sumbakaTasamAna ityevaM sarvatra bhAvanIyamiti 33, mU. (377) caubihAcauppayApaM010-egakhurAdukhurAgaMDIpadAsaNapphadA, 34 caubvihA pakkhI paM0 20-cammapakkhI lomapakkhI samuggapakkhI vitatapakkhI, 35 caubvihA khuDapANA paM0 20-beiMdiyA teiMdiyA cauridiyA saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoNiyA 36 / vR.catuSpadAHsthalacarapaJcendriyatiryazcaH ekaH khuraH pAde pAde yeSAMteekakhurAH-azvAdayaH, evaMdvI khurauyeSAMtetathA teca gAvAdayaH gaNDI-suvarNakArA-dInAmadhikaraNI gaNDikA tadvatpadAni yeSAMtetathA tehastyAdayaH "saNaphaya'ttisanakhapadAH nAkharAH-siMhAdayaH, ihottarasUtradvayeca jIvAnAM puruSazabdavAcyatvAt puruSAdhikArateti 34, carmamayapakSAH pakSiNazcamapakSiNo-valgulIprabhRtayaH evaMlomapakSiNo-haMsAdayaH samudgakavat pakSau yeSAM te samudgakapakSiNaH, samAsAnta in, teca bahirdIpasamudreSu, evaM vitatapakSiNo'pIti 35, kSudrA-adhamAanantarabhave siddhabhAvAtprANA-ucchvAsAdimantaH kSudraprANAH saMmUrchana nirvRttAH sammUrchimAH,tirazcAsatkAyoniryeSAM tetathA tataH padatrayasya karmadhAraye sati sammUrchimapaJcendriyatiryagyonikA iti bhavati 36, mU. (378) cattAri pakkhI paM0 taM0-nivattittA nAmamege no parivatittA parivaittA nAmaM ege no nivaittA ege nivatittAvi parivatittAviegeno nivatittAno parivatittA, 37 evAmeva cattAri bhikkhAgA paM0 ta0-nivatittA nAmamege no parivatittA 4,38 // vR. nipatitA-nIDAdavatarItA-avatarItuM zakto nAmaikaH pakSI dhRSTatvAda- jJatvAdvA na tu parivrajitA-naparivrajituMzaktobAlatvAdityekaH, evamanyaH parivrajituMzaktaH puSTatvAnatunipatituM bhIrutvA danyastUbhayathA caturthastUmayapratiSedhavAnatibAlatvAditi 37, nipatitA-bhikSAcaryAyAmavatarItA bhojanAdharthitvAnna tu parivrajitA-paribhramako glAnatvAdalasatvAllajjAlutvAdvetyekaH anyaH parivrajitAparibhramaNazIla AzrayAnirgataH san na tu nipatitA-bhikSArthamavatarItumazaktaH sUtrArthasaktatvAdinA, zeSo spaSTI 38, mU. (379) cattAripurisajAyApaM0 taM0-nikkaTe nAmamege nikkaTenikkaTTha nAmamegeanikaTTe 4,39 cattAri purisajAyA paM0 taM0-nikkaThe manAmamege nikaTTappA nikaTe nAmamege anikaTTappA 4, Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 sthAnAGga sUtram 4/4/379 40 cattAripurisajAyApaM020-buhe nAmamegebuhe buhe nAmamege abuhe 4,41 cattAripurisajAyA paM0 taM0-budhe nAmamege budhahiyae4, 42 cattAri purisajAyA paM0 saM0-AyANukaMpate nAmamege no parAnukaMpate 4,43 / vR.niSkRSTaH-niSkarSitaH tapasA kRzadeha ityarthaH punarnikRSTo bhAvataH kRzIkRtakaSAyatvAdevamanye traya iti 39, etadmAva- nArthamevAnantaraM sUtraM-niHkRSTaH kRzazarIratayA tathA niHkRSTaH AtmA kaSAyAdinirmathanena yasya sa tathetyevamanye traya iti, athavA niHkRSTastapasA kRzIkRtaH pUrvaM pazcAdapi tathaivatyevamAdyasUtraM vyAkhyeyaM, dvitIyaM tu yathoktameveti 40, budho budhatvakAryabhUtasakriyAyogAt, uktnyc||1|| "paThakaH pAThakazcaiva, ye cAnye tttvcintkaaH| sarve vyasanino rAjan!, yaH kriyAvAn sa paNDitaH" iti, punarbudhaH savivekamanastvAdityekaH, anyo budhastathaiva abudhastvaviviktamanastvAt, aparastvabudho'sakriyatvAtbudho vivekavaJcittatvAccaturtha ubhayaniSedhAditi 41,anantarasUtreNaitadeva vyaktIkriyate-budhaH sakriyatvAt, budhaMhRdayaM-manoyasyasabudhahyadayo vivecakamanastvAt, athavA budhaHzAstrajJatvAtbudhahRdayastu kAryeSvamUDhalakSatvAdityekaH, evamanyetraya UhyAH 42, AtmAnukabhpakaH-AtmahitapravRttaH pratyekabuddho jinakalpiko vA parAnapekSo vA nighRNaH, parAnukampako niSThitArthatayA tIrthakaraH AtmAnapekSo vA dayaikaraso metAryavat, ubhayAnukampakaH sthavirakalpika ubhayAnanukampakaH pApAtmA kAlazaukarikAdiriti 43 / anantaraMpuruSabhedAuktAH,adhunAtadvayApAravizeSatavedasampAdyamabhidhitsaH sUtrasaptakamAha'caubihe saMvAse' ityAdi mU. (380) cauvihe saMvAse paM0 20-divve Asure rakkhase mANuse 1, caubvidhe saMvAse paM0 20-deve nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati deve nAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati asure nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchai asure nAmamege asurIe saddhiM saMvAsaM gacchati 2, caubidhe saMvAse paM0 20-deve nAmamege devIe saddhiM saMvAsaMgacchati deve nAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati rakhase nAmamege devIe saddhiM saMvAsaM gacchati rakkhase nAmamegaM rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati 4,3, cauvidhesaMvAsepaM020-devenAmamege devIe sADhe saMvAsaM gacchati devenAmabhegemaNussIhiM saddhiM saMvAsaM gacchati maNusse nAmamege devIhiM saddhiM saMvAsaM gacchati maNusse nAmamege maNussIi saddhiM saMvAsaMgacchati4, caubidhe saMvAse paM0 20-asure nAmamegeasurIe saddhiM saMvAsaM gacchati asure nAmamege rakhasIe saddhiM saMvAsaMgacchati 4, 5, caubvidhe saMvAse paM0 ta0-asure nAmamege asurIe sadhdhi saMvAsaM gannati asure nAmamege maNussIe saddhiM saMvAsaM gacchati 4,6, caubidhe saMvAse paM0 taM0-rakkhase nAmamege rakkhasIe saddhiM saMvAsaM gacchati rakkhase nAmamege mANusIe saddhiM saMvAsaM gacchati 4,7, / pR.kaNThyaM, navaraM striyA saha saMvasana-zayanaMsaMvAsaH, dhauH-svargaHtadvAsI devo'pyupacArAd ghaustatrabhavo divyo vaimAnikasambandhItyarthaH, asurasya-bhavanapativizeSasyAyamAsura evamitarI, Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 4, - uddezakaH -4 297 navaraM rAkSaso-vyantaravizeSaH, caturbhaGgikAsUtrANi devAsuretyevamAdisaMyogataH SaD bhavanti! mU. (381) cauvihe avaddhaMse paM0 taM0-Asure Abhioge saMmohe devakibbise cauhiM ThANehiM jIvA AsurattAte kammaM pagareti, taM0-kovasIlatAte pAhuDasIla yAte saMsattatavokammeNaM nimittAjIvayAte, cauhi ThANehiM jIvA AbhiogatAtekammaMpagaretitaM0-attukoseNaMparaparivAteNaM bhUtikammeNaM kouyakaraNeNaM, cauhi ThANehiM jIyA sammohattAte kammaM pagareti, taM0-ummaggadesaNAe maggaMtarAeNaM kAmAsaMsapao geNaM bhijAniyANakaraNeNaM, cauhi ThANehiM jIvA devakibbisiyattAte kammaM pagareMtitaM0-arahatANaM avanaM vayamANe arahaMtapannattassa dhammassa avanaM vayamANe AyariyauvajjhAyANamavatraM vadamANe cAuvanassa saMghassa avannaM vdmaanne| vR. puruSakriyAdhikArAdevApadhvaMsasUtraM tatrApadhvaMsanamapadhvaMsaH-cAritrasya tatphalasya vA asurAdibhAvanAjanito vinAzaH, tatrAsurabhAvanAjanitaAsuraH, yeSuvA'nuSThAneSuvartamAno'suratvamarjayati tairAtmano vAsanamAsurabhAvanA,evaM bhAvanAntaramapi, abhiyogabhAvanAjanita AbhiyogaH, sammohabhAvanAjanitaHsAmmohaH, devakilbiSabhAvanAjanitodaivakilbiSaiti, ihacakandarpabhAvanAjanitaH kAndo'padhvaMsaH paJcamo'sti, saca sannapi noktaH, catuHsthAnakAnurodhAd, bhAvanA hi paJcAgame'bhihitAH, Aha c||1|| "kaMdappa 1 devakivvisa 2 abhiogA 3 AsurA ya 4 saMmohA 5 / esA u saMkiliTThA paMcavihA bhAvaNA bhaNiyA " AsAJca madhye yo yasyAM bhAvanAyAM vartatesatadvidheSugacchaticAritralezaprabhAvAd, uktnyc||1|| "jo saMjao'vi eyAsu appasatthAsu vaTTai kahaMci / so tavihesu gacchai suresu bhaio caraNahINA" iti, AsurAdirapadhvaMsa uktaH, sa cAsuratvAdinibandhana ityasurAdibhAvanAsvarUpabhUtAnyasurAditvasAdhanakarmaNAM kAraNAni sUtracatuSTayenAha 'cauhi ThANohI'tyAdi kaNThyaM, navaraM asureSubhava AsuraH-asuravizeSastadmAvaH AsuratvaM tasmai AsuratvAyatadarthamityarthaH, athavA asuratAyai asuratayA vA karma-tadAyuSkAdi prakurvantikartumArabhante, tadyathA-krodhanazIlatayA-kopasvabhAvatvena prAbhRtazIlatayA-kalahanasambandhatayA saMsaktatapaHkarmaNA-AhAropadhizayyAdipratibaddhabhAvatapazcaraNena nimittAjIvanatayAkAlikalAbhAlAbhAdiviSayanimittopAttAhArAdyupajIvaneneti, aymrtho'nytraivmukt||1|| "anubaddhaviggahoviya saMsattatavo nimittmaaesii| nikkivanirAnukaMpo AsuriyaM bhAvaNaM kuNai" iti, tathAabhiyoga-vyApAraNamarhantItyAbhiyogyAH-kiGkaradevavizeSAstadmAvastattAtasyai tayA veti, AtmotkarSaNa-AtmaguNAbhimAnena paraparivAdena-paradoSaparikIrtanena bhUtikarmaNAMjvaritAdInAMbhUtyAdibhIrakSAdikaraNena kautukakaraNena-saubhAgyAdinimittaMparasnapanakAdikaraNeneti, iympyevmnytr||1|| "kouya bhUIkamme pasiNA iyare nimittmaajiivii| itirasasAyagaruo abhiogaMbhAvaNaM kuNai iti Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 4/4/381 tathA sammuhyatIti sammohaH- mUDhAtmA devavizeSa eva tadbhAvastattA tasyai sammohatAyai sammohatvAya sammohatayA veti, unmArgadezanayA samyagdarzanAdirUpabhAvamArgAtikrAntadharmmaprathanena mArgAntarAyeNa mokSAdhvapravRttatadvidhakaraNena, kAmAzaMsAprayogeNa zabdAdAvabhilASakaraNena, 'bhijja' tti lobho gRddhistena nidAnakaraNaM etasmAttapaH prabhRtezcakravatyAditvaM me bhUyAditi nikAcanAkaraNaM teneti, iyamapyevamanyatra || 9 || "ummaggadesao magganAsao maggavippaDIvattI / moheNa ya mohettA saMmohaM bhAvaNaM kuNai' iti, devAnAM madhye kilbiSaH pApo'ta evAspRzyAdidharmmako devazcAsI kilbiSazceti vA devakilviSaH zeSaM tathaiva, avarNaH - azlAdhA asaddoSodghaTTanamityarthaH, ayamartho'nyatraivamucyate"nANassa kevalINaM dhammAyariANa savvasAhUNaM / bhAsaM avannamAI kibbisiyaM bhAvaNaM kuNai iti // 11911 iha kandarpabhAvanA noktA catuHsthAnakatvAditi, avasaraJcAyamasyA iti sA pradarzyate119 11 "kaMdappe kukkuDae davasIle yAvi hAsaNakare ya / vimhAviMto ya paraM kaMdappaM bhAvaNaM kuNai" iti, ayaJcApadhvaMsaH pravrajyAnvitasyeti pravrajyAnirUpaNAya 'cauvvihA pavvajJe' tyAdi sUtrATakaMmU. (382) cauvvihA pavvajjA paM0 taM0 - ihalogapaDibaddhA paralokapaDibaddhA duhato logapaDibaddhA appaDibaddhA 1, cauvvihahA pavvajjA paM0 taM0 - puraopaDibaddhA maggaopaDibaddhA duhato paDabaddhA apaviddhA 2, cauvvihapavvajjA paM0 taM0 - ovAyapavvajjA akkhAtapavvajjA saMgArapavvajjA vihagagaipavvajjA 3, cauvvihA pavvajjA paM0 taM0 - tuyAvaittA puyAvaittA bhoyAvaittA pUripUyAvaittA 4, / 298 cauvvihA pavvajjA paM0 taM0 - naDakhaiyA bhaDakhaiyA sIhakhaiyA siyAlakkhaiyA 5, cauvvihA kisI paM0 taM0- vAviyA parivAviyA niMditA pariniMditA 6, evAmeva caDavvihA pavvajjA paM0 taM0-vAvitA parivAvitA niMditA pariniMditA 7, cauvvihA pavvajjA paM0 taM0 dhannapuMjita samANA dhannavirallitasamANA dhannavikkhittasamANA dhannasaGkaTTitasamANA 8, / vR. kaNThyaM, kintu ihalokapratibaddhA nirvAhAdimAtrArthinAM paralokapratibaddhA janmAntarakAmAdyarthinAM dvidhAlokapratibaddhobhayArthinAM apratibaddhA viziSTasAmAyikavatAmiti / purataH - agrataH pravrajyAparyAyabhAviSu ziSyAhArAdiSu yA pratibaddha sA tathocyate, evaM mArgataHpRSThataH svajanAdiSu, dvidhA'pi kAcit, apratibaddhA pUrvavat / 'ovAya'tti avapAtaH sadgurUNAM sevA tato yA pravrajyA sA'vapAtapravrajyA, AkhyAtasya pravrajetyAdyuktasya yA syAt sA''khyAtapravrajyA AryarakSitabhrAtuH phalgurakSitasyeveti, 'saMgAra' tti saGketastasmAdyA sA tathA metAryAdInAmiva yadivA yadi tvaM pravrajasi tadA'hamapItyevaM saGketato yA sA tatheti, 'vihagagai' tti vihagagatyA pakSinyAyena parivArAdiviyogenaikAkino dezAntaragamanena ca yA sA vihagagatipravrajyA, kvacid 'vihagapavvaGge' ti pAThastatra vihagasye veti dRzyamiti, vihatasya vA dAridyAdibhiraribhirvRti 'tuyAvaitta' tti todaM kRtvA todayitvA vyathAmutpAdya yA pravrajyA dIyate municandraputrasya Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezaka: 4 - 299 sAgaracandreNeva sA tathocyate, 'uyAvaitta' tti kvacitpAThastatra ojo balaM zArIraM vidyAdisatkaM vA tatkRtvA pradarzya yA dIyate sA ojayitvetyabhidhIyate, 'puyAvaitta' tti 'luGgatA' viti vacanAt plAvayitvA anyatra nItvA''ryarAkSitavatpU, taM vA dUSaNavyapohena kRtvA yA sA pUtayitveti, 'vuyAvaitta' ti sambhASya gautamena karSakavat, vacanaM vA pUrvapakSarUpaM kArayitvA nigRhya ca pratijJAvacanaM vA kArayitvA yA sA tathoktA, kvacit 'moyAvaitta' tti pAThastatra mocayitvA sAdhunA tailArthadAsatvaprAptabhaginIvaditi, 'parivuyAvaitta' tti ghRtAdibhiH pariplutabhojanaH paripluta eva taM kRtvA pariplutayitvA suhastinA raGkavat yA sA tathocyata iti / naTasyeva saMvegavikaladharmmakathAkaraNopArjitabhojanAdInAM 'khaiya'tti khAditaM bhakSaNaM yasyAM sA naTakhAditA, naTasyeva vA 'khaiva' tti saMvegazUnyadharmakathanalakSaNo hevAkaH svabhAvo yasyAM sA tathA, evaM bhaTAdiSvapi, navaraM bhaTa" tathAvidhabalopadarzanalabdhabhojanAdeH khAditA ArabhaTavRttilakSahevAko vA siMhaH punaH zauryAtirekAdavajJayopAttasya yathArabdhabhakSaNena vA khAditA tathAvidhaprakRtirvA zrR gAlastu nyagvRttoyapAttasyAnyAnyasthAna bhakSaNena vA khAditA tatsvabhAvo veti / kRSiH dhAnyArthaM kSetrakarSaNam, 'vAviya'tti sakRddhAnyavapanavatI 'parivAviya'tti dvistrirvA utpATya sthAnAntarAropaNataH parivapanavatI zAlikRSivat, 'niMdiya'tti ekadAvijAtIyatRNAdyapanayanena zodhitA nidAtA, 'pariniMdiya'tti dvistrirvA tRNAdizodhaneneti, pravrajyA tu vAviyA sAmAyikAropaNena parivAviyA mahAvratAropaNena niraticArasya sAticArasya vA mUlaprAyazcittadAnataH, nindiyA sakRtaticAkAlocanena pariniMdiyA punaH punariti 'dhannapuMjiyasamANa 'tti khale lUnapUnavizuddhapuJjIkRtadhAnyasamAnA sakalAticArakacavaraviheNa labdhasvasvabhAvatvAt ekA, anyA tu khalaka eva yadvirellitaM-visAritaM vAyunA pUnamapuJjIkRtaM dhAnyaM tatsamAnA yA hi laghunApi yatnena svasvabhAvaM lapsyata iti, anyA tu yadvikIrNaM- gokhurakSunnatayA vikSiptaM dhAnyaM tatsamAnA yA hi sahajasamutpannAticArakacavarayuktatvAt sAmaggrantarApekSitayA kAlakSepalabhyasvasvabhAvA sA dhAnyavikIrNasamAnocyate, anyA tu yatsaGkarSitaM - kSetrAdAkarSitaM khalamAnItaM dhAnyaM tatsamAnA yA hi bahutarAticAropetatvAd bahutarakAlaprAptavyasvasvabhAvA sA dhAnyasaGkarSitasamAneti, iha ca puJjitAderdhAnyavizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatvAditi / / iyaJca pravrajyA evaM vicitrA saMjJAvazAdmavatIti saMjJAnirUpaNAya sUtrapaJcakaM mU. (383) cattAri sannAo paM0 taM0- AhArasannA bhayasannA mehuNasannA pariggahasannA 1, cauhiM ThANehiM AhArasannA samuppajati, taM0 omakoTTatAte 1 chuhAveyaNijassa kammassa udaeNaM 2 matIte 3 tadaTThIvaogeNaM 4, 2, cauhiM ThANehiM bhayasanA samuppajjati, taM0-hInasattattAte bhayaveyaNijjassa kammassa udaeNaM matIte tadaTThovaogeNaM 3, cauhiM ThANehiM mehuNasannA samuppaJjati, taM0 - citamaMsasoNiyayAe mohaNijjassa kammassa udaeNaM matIte tadaTTova ogeNaM 4, cauhiM ThANehiM pariggahasannA samuppajjai, taM0-avimuttayAe lobhaveyaNijjassa kampassa udaeNaMmatIte tadaTTova ogeNaM 5/ } 7 vR. 'cattArI' tyAdi vyaktaM kevalaM saMjJAnaM saMjJA - caitanyaM taccAsAtavedanIyamohanIyakarmmodayajanyavikArayuktamAhArasaMjJAditvena vyapadizyata iti, tatrAhArasaMjJA - AhArAbhilASaH Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 sthAnAGga sUtram 4/4/383 bhayasaMjJA-bhayamohanIyasampAdyo jIvapararimANo maithunasaMjJAvedodayajanito maithunAbhilASaH parigrahasaMjJA-cAritramohodayajanitaH parigrahAbhilASa iti, avamakoSThatayA-riktodaratayAmatyAAhArakathAzravaNAdijanitayA tadarthopayogena-satatamAhAracintayeti / hInasattvatayA-sattvAbhAvena matiH-bhayavAzrivaNabhISaNadarzanAdijanitA buddhistayA tadarthopayogena-ihalokAdibhayalakSaNA-rthaparyAlocaneneti / cite-upacite mAMsazoNite yasya sa tathA tadbhAvastattA tayA citamAMsazoNitatayA matyA-suratakathAzravaNAdijanitabudhdhyA tadarthopayogena-maithunalakSaNArthAnucintaneneti / avimuktatayA-saparigrahatayA matyAsacetanAdiparigrahadarzanAdijanitabuddhA tdrthopyogen-prigrhaanucintneneti| mU. (384) vaubbihA kAmA paM0 taM0-siMgArA kaluNA bIbhatsA roddA, siMgArA kAmA devANaM kaluNA kAmA maNuyANaM bIbhatsA kAmA tirikkhajoNiyANaM roddA kAmA neriyaannN| vR.saMjJA hi kAmagocarAbhavantIti kAmanirUpaNasUtraM vyaktaJcaM, kintukAmAH-zabdAdayaH, zraGgArA devAnAM ekAntikAtyantikamanojJatvena prakRSTaratirasAspadatvAditi, ratirUpo hizrRGgAro, yadAha-"vyavahAraH punAryoranyo'nyaraktayoratiprakRtiH zrRGgAraH" iti, manuSyANAMkaruNAmanojJatvasyAtathAvidhatvAttucchatvena kSaNadaSTanaSTatvena zukrazoNitAdiprabhavadehAzritatvenacazocanAtmakatvAt, karuNo hirasaH zokasvabhAvaH "karuNaHzokaprakRti"ritivacanAditi, tirazcAMbIbhatsA jugupsAspadatvAt, bIbhatsarasohi jugupsAtmako, yadAha-"bhavati jugupsAprakRtibIbhatsaH' iti, nairayikANAM raudrA-dAruNA atyantamaniSTatvena krodhotpAdakatvAt, raudraraso hi krodharUpo, yata Aha- 'raudraH krodhaprakRti" riti| eteca kAmAH tucchagambhIrayodhiketarA iti tAvabhidhitsuH sadaSTAntAnyaSTau sUtrANyAha mU. (385) cattAri udagA paM0 taM0-uttANenAmamege uttANodae uttANe nAmabhege gaMbhIrodae gaMbhIre nAmamege uttANodae gaMbhIre nAmamege gaMbhIrodae 1, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 ta0uttANe nAmamege uttANahidae uttANe nAmamege gaMbhIrahidae4, 2, cattAri udagA paM0 taM0-uttANe nAmamege uttANe nAmamege uttANobhAsau uttANe nAmamege gaMmIrobhAsI 4, 3, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-uttANe nAmamege uttANobhAsI uttANe nAmamege gaMbhIrobhAsI 4,4, / cattAri udahI paM0 20-uttANe nAmamege uttANodahI uttANe nAmamege gaMbhIrodahI 4, 5, evAmeva cattAri purisajAtA paM0 taM0-uttANe nAmamege uttANahiyae 4, 6, cattAri udahI paM0 taM0-uttANe nAmamegeuttANobhAsIuttANe nAmamegegaMbhIrobhAsI4,7, evAmeva cattAripurisajAyA paM0 ta0-uttANe nAmamege uttANobhAsI 4,8 / / vR. 'cattArI'tyAdIni vyaktAni ca, kintu udakAni-jalAni prajJaptAni tatrottAnaM nAmakaM tucchatvAtpratalamityarthaH punaruttAnaM svacchatayopalamabhyamadhyasvarUpatvAdudakaM jalam, uttANodayetti vyasto'yaM nirdezaHprAkRtazailIvazAt samasta ivAvabhAsate, nacamUlopAttenodakazabdenAyAMgatArtho bhaviSyatIti vAcyam,tasya bahuvacanAntatvenehAsambaddhamAnatvAt, sAkSAdudakazabde ca sati kiM tasya vacanapariNAmAdanukarSaNenetyevamudadhisUtre'pi bhaavniiymiti|tthottaanN tathaiva gambhIramudakaMgaDulatvAdanupalabhyamAnasvarUpaM tathA gambhIram-agAdhaM pracuratvAduttAnamudakaM svacchatayopalabhyama Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, * - uddezaka:- -4 301 dhyasvarUpatvAt tathA gambhIramagAdhatvAt punargambhIramudakaM gaDulatvAditi, puruSastu uttAnaH agambhIro bahirdarzitamadadainyAdijanyavikRtakAyavAkceSTatvAduttAnahRdayastu dainyAdiyuktaguhyadharaNAsamarthacittatdityekaH anyauttAnaH kAraNavazAddarzitadhikRtaceSTatvAt gambhIrahRdayastu svabhAvenottAnahRdayaviparItatvAt tRtIyastu gambhIro dainyAdivatve'pi kAraNavazAt saMvRtAkAratayA uttAnahRdayastathaiva caturthaH prathamaviparyayAditi / tathA uttAnaM pratalatvAduttAnamavabhAsate sthAnavizeSAt tathottAnaM tathaiva gambhIramagAdhamavabhAsate saGkIrNAzrayatvAdinA tathA gambhIram - agAdhamuttAnAvabhAsi tu vistIrNasthAnAzrayatvAdinA / tathA gambhIram-agAdhaM gambhIrAvabhAsi tathAvidhasthAnAzritatvAdinaiveti, puruSastUttAnaHtuccha uttAna evAvabhAsate pradarzitatucchatvavikAratvAd dvitIyaH saMvRtatvAt tRtIyaH kAraNato darzitavikAratvAccaturthaH sujJAnaH / tathA udakasUtradvayavadudadhisUtradvayamapi sadArthantikamavaseyamiti, athavA uttAnaH sagAdhatvAdeka udadhiH- udadhidezaH pUrvaM pazcAdapi uttAna eva velAyA bahiH samudreSvabhAvAt dvitIyastUttAnaH pUrvaM pazcAd gambhIro velA'' gamenAgAdhatvAt tRtIyastu gambhIraH pUrvaM pazcAt velAvigamenottAna udadhiH caturthaH sujJAnaH / samudraprastAvAttattarakAn sUtradvayenAha mU. (386) cattAri taragA paM0 taM0-samuddaM tarAmItege samuddaM tarai samuddaM tarAmItege goppataM tarati goppataM tarAmItege 4, 1, cattAri taragA paM0 taM0 samuddaM tarittA nAmamege samudde visItate samuhaM tarettA nAmamege goppate visItati gopatitaM 4, 2 vR. 'cattAri tirage' tyAdi vyaktaM, navaraM tarantIti tarAH ta eva tarakAH, samudraM samudravaddustaraM sarvaviratyAdikaM kAryaM tarAmi karomItyevamabhyupagamya tatra samarthatvAdekaH samudraM tarati tadeva samarthayatItyekaH, anyastu tadabhyupagamyAsamarthatvAt goSpadaM-tatkalpaM dezaviratyAdikamalpatamaMtaratinirvAhayatIti, anyastu goSpadaprAyamabhyupagamya vIryAtirekAt samudra prAyamapi sAdhayatIti caturthaH pratItaH 1 / samudraprAyaM kAryaM tarItvA nirvAhya samudraprAye prayojanAntare viSIdati na tannirvAhayatIti vicitratvAt kSayopazamasyeti, evamanye traya iti 2 / - mU. (387) cattAri kuMbhA paM0 taM0 punne nAmamege punne punne nAmamege tucche tucche nAmamege tucche, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0-putre nAmamege putre 4, cattAri kuMbhA paM0 taM0 punne nAmamege putrobhAsI putre nAmamege tucchobhAsI tucche nAmamege punnobhAsI tucche nAmamege tucchobhAsI, evaM cattAri purisajAyA paM0 taM0 punne nAmamege putrobhAsI 4, / cattAri kuMbhA paM0 taM0 punne nAmamege punarUve punne nAmamege tuccharUve 4, evAmeva cattAri purisajAyA paM0, taM0- putre nAmabhege putraruve 4, cattAri kuMbhA paM0 taM0 - punnevi ege pitaTTe punnevi ege avadale tucchevi ege piyaTTe tucchevi ege avadale, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - putrevi ege pitaTTe 4, taheva cattAri kuMbhA paM0 taM0 - punnevi ege vissaMdati putrevi ege no vissaMdati tucchevi ege vissaMdati tucchevi ege na vissaMdai, evAmeva cattAri purisajAyA paM0- putrevi ege vissaMdati 4, taheva cattAri kuMbhA paM0 taM0 - bhinne jajjarie parissAI aparissAi, evAmeva caubvihe carite paM0 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. 302 sthAnAga sUtram 4/4/387 taM0 -bhinne jAva aparissAI, cattAri kuMbhApaM0 20 mahukuMbhe nAma ege mahuSpihANe mahukuMbhe nAma ege visapihANe visakuMbhe nAma ege mahupihANe visakuMbhe nAmamege visapihANe, evAmeva cattAri purisajAyA paM0 taM0 - mahukuMbhe nAma ege madhupihANe 4 - pR. puruSAneva kumbhadhyAntena pratipipAdayiSuH sUtraprapaJcamAha-sugamazcAyaM, navaraM pUrNaHsakalAvayavayuktaH pramANopeto vA punaH pUrNo-madhvAdibhRtaH dvitIya bhaGge tuccho-riktaH, tRtIye tucchaH-apUrNAvayavolaghurvA, caturthaHsujJAnaH,athavApUrNo-bhRta pUrvapazcAdapipUrNaityevaM catvAro'pi 1, puruSastu pUrNo jAtyAdibhirguNaiH punaH pUrNo jJAnAdibhiriti athavA pUrNo dhanena guNairvA pUrva pazcAdapi taiH pUrNaevetyevaM zeSAapi 2, pUrNo'vayavardadhyAdinA vApUrNaevAvabhAsate draSTR NAmiti pUrNAvabhAsItyeko'nyastu pUrNo'pikutazciddhetorvivakSitaprayojanAsAdhakatvAdestuccho'vabhAsate, evaM zeSau 3 / puruSastupUrNodhanazrutAdibhistadviniyogAccapUrNa evAvabhAsate, anyastutadaviniyogAttuccha evAvabhAsate, anyastu tuccho'pi kathamapi prastAvocitapravRtteH pUrNavadavabhAsate, aparastucchodhanazrutAdirahito'ta eva tadaviniyojakatvAt tucchAvabhAsIti 4 / tatha pUrNo nIrAdinA punaH pUrNaM puNyaM vA-pavitraM rUpaMyasya satathetiprathamodvitIyetucchaM-hInaMrUpam-AkAroyasya satuccharUpaH, evaMzeSI 5|purussstupuurnnojnyaanaadibhiH pUrNarUpaH puNyarUpovA viziSTarajoharaNAdidravyaliGgasadbhAvAt disusAdhuritidvitIyabhaGgetuccharUpaH kAraNAtyaktaliGgaH susAdhurevetitRtIyetuccho jJAnAdivihIno nihnavAdizcaturtho jJAnAdidravyaliGgahIno gRhasthAdiriti / tathA pUrNastathaiva apistucchApekSayA samuccayArthaH ekaH-kazcit priyAya-prItaye ayamiti priyArthaH kanakAdimayatvAt sAra ityarthaH, tathA apadalam-apazadaM dravyaM kAraNabhUtaM mRttikAdi yasyAsAvapadalaH avadalativA-dIryata ityavadalaHAmapakatayA'sAraityarthaH, tuccho'pyevameveti 7|purussodhnshrutaadibhiH pUrNaH priyArthaH kazcipriyavacanadAnAdibhiH priyakArIsAra iti,anyastu na tathetyapadalaH paropakAraM pratyayogya ti, tuccho'pyevameveti 8 / pUrNo'pi jalAderviSyandatezravati, iha tuccha:-tucchajalAdiH sa eva viSpandate, apiH sarvatra samucaye pratiyogyapekSayeti 9 / puruSastupUrmo'pyeko viSyandate-dhanaMdadAti zrutaMvAanyonetituccho'pi-alpavittAdirapi dhanazrutAdi viSyandate'nyo naiveti 10|tthaa bhinnaH-sphuTitaH jarjarito-rAjIyuktaH parizrAvIduSpakvatvAt kSarakaH aparizrAvI kaThinatvAditi 111 cAritraM tu bhinnaM mUlaprAyazcittApattyA jarjaritaM chedAdiprAptayA parisrAvi sUkSmAticAratayA aparimAvi niraticAratayeti, iha ya puruSAdhikAre'pi yaccAritralakSaNapuruSadharmabhaNanaM taddharmadharmiNoH kathaJcidabhedAdanavadyamavagantavyamiti 12 / mU. (388) 'hiyayamapAvamakalusaMjIhA'viya mahurabhAsiNI nicha / jami purisaMmi vijati se madhukuMbhe mdhupihaanne|| mU. (389) hiyayamapAvamakalusaMjIhA'vi ya kaDuyabhAsiNI nicha / jaMmi purisaMmi vijati se madhukuMbhe visapihANe / / mU. (390) jaMhiyayaM kalusamayaMjIhA'vi ya madhurabhAsiNI nikhaM / jaMmi purisaMmi vimati se visakuMbhe mahupihANe // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 sthAnaM-4, - uddezakaH-4 mU. (391) jaMhiyayaM kalusamayaM jIhA'viya kaDuyabhAsiNI nincha / jamipurisaMmi vijati se visakuMbhe visapihANe // vR.puruSasUtrasvayameva hiyamityAdigAthAcatuSTayena bhAvitamiti, tatrahRdayaM manaH apApamahiMsramakaluSam-aprItivarjitamiti, jihvA'pica madhurabhASiNI nityaM yasmin puruSe vidyatesa puruSomadhukumbha iva madhukumbho madhupidhAna iva madhupidhAna itiprathamabhaGgayojanA, tRtIyagAthAyAM yad hRdayaM kaluSamayam-aprItyAtmakamupalakSaNatvAt pApaMca jihvA yA madhurabhASiNI nityaM tatsA ceti gamyate yasmin puruSe vidyate sa puruSo viSakumbhe madhupidhAnastatsAdhAditi 14 / __ atra ca caturthaH puruSa upasargakArI syAdityupasargaprarUpaNAya 'cauvihA uvasagge'tyAdi sUtrapaJcakamAha mU. (392) vAbbihAuvasaggApaM020-divyAmANusAtirikkhajoNiyAAyasaMcayaNijjA 1, divvA uvasaggA caubvihA paM0 saM0 -hAsApAosA vImaMsA puDhovemAtA2, mANussA uvasaggA cauvidhA paM0 ta0 - hAsA pAosA vImaMsA kusIlapaDisevaNayA 3, tirikkhajoNiyA uvasaggA cAvihA paM0 - bhatA padosA AhAraheuM avaccaleNasArakhaNayA 4, AtasaMceyaNijjA uvasaggA caubvihA paM0 20 - ghaTTaNatA pavaDaNatA thaMbhaNatA lesaNatA 5/ vR. kaNTyaJcedaM, navaramupasarjanAnyupasRjyate vA-dharmAt pracyAvyate janturebhirUpasargAbAdhAvizeSAH, te ca kartRbhedAccaturvidhAH, Aha c||1|| "uvasajjaNamuvasaggo teNa tao ya uvasiJjae jmhaa| so divyamaNuyatericchaAyasaMveNAbheo / / " iti, AtmanA saMcetyante - kriyanta ityAtmasaMcetanIyAH, tatra divyA hAsatti-hAsAdbhavanti hAsasambhUtatvAdvAhAsA upasargAevetyevamanyatrApi, yathA bhikSArthanAmAntaraprasthirakSullakaiLantaryA upayAcitaMpratipatraM-yadIpsitaM lapsyAmahe tadA tavoNDerakAdi dAsyAma iti, labdhecatatratavedamiti bhaNitvA taduNDerakAdi taiH svayameva bhakSitaM, devatayAca hAsena tadrUpamAvRtya krIDitaM anAgacchatsu ca kSullakeSuvyAkulegaccheniveditamAcAryANAM devatayAkSullakavRttaM, tato vRSamairuNDerakAdiyAcitvA tasyai ataM, tayA tu te darzitA iti, pradveSAdyathA saGgamako mahAvIrasyopasargAnakarota, vimarSAt yathA kvaciddevakulikAyAM varSAsUSitvA sAdhuSu gateSu tadIya evAnyaH pazcAdAgavAstatroSitaH taM ca devatA kiMsvarUpo'yamiti vimarSAdupasargitavatIti, pRthag-bhinnA vividhA mAtrA-hAsAdivasturUpA yeSu te pRthagvimAtrA athavA pRthaga-vividhA mAtrA vimAtrA tayA ityettalupta tIyaikavacanaMpadaMzya, tathAhi-hAsena kRtvApradveSeNa karotItyevaM saMyogAH, yathAsaGgamaka eva vimarSeNa kRtvA pradveSeNa kRtavAniti, tathA mAnuSyA hAsAt yathA gaNikAduhitA kSullakamupasargitAvatIsAcatena daNDena tADitA vivAdeca rAjJaH zrIgRhaTAntoniveditasteneti, pradeSAdhathA gajasukumAraH somilabrAhmaNena vyaparopitaH, vimarSAdyathA cANakyoktacandraguptena dharmaparIkSArthaM liGgino'ntaHpuredharmamAkhyApitAH kSobhitAzca sAdhavastu kSomituMna zakitA iti, kuzIlam-abrahmatasyapratiSevaNaMkuzIlapratiSevaNaMtadbhAvaH kuzIlapratiSevaNattA upasargaH kuzIlasya vA pratiSevaNaM yeSu te kuzIlapratiSevaNakAH athavA kuzIlapratiSevaNayeti vyAkhyeyaM, Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 // 4 // sthAnAGga sUtram 4/4/392 yathA sandhyAyAM vasatyarthe proSitasyeAlohe prabiSTaH sAdhuzcatasRbhirISyA jAyAbhidartAvAsaH pratyekaM caturo'piyAmAnurUpasargitonacakSubhitaH, tathAtairazca bhayAtzvAdayo dazeyuH pradveSAccaNDakauziko bhagavantaM dRSTavAnAhArahetoH siMhAdayaHapatyalayanasaMrakSaNAyakAkyAdayaupasargayeyuriti, tathA AtmasaMcetanIyAH ghaTTanatA ghaTTanayA vA yathA'kSiNi rajaH patitaM tatastadakSi hastena malitaM duHkhitumArabdhamathavA svayamevAkSiNigale vAmAMsAGkurAdijAtaM ghaTTayatIti prapatanatAprapatanayA vA yathA aprayatnena saJcarataH prapatanAt duHkhamutpadyate stambhanatA stambhanayA vA yathA tAvadupaviSTaH sthitI yAvat suptaH pAdAdiH stabdho jAtaH zleSaNatA zleSaNayA vA yathA pAdamAkuJcaya sthito vAtena tathaiva pAdo lagita iti, bhavanti, cAtra gAthA:-- // 1 // "hAsa 1 ppadosa 2 cImaMsao 3 vimAyAya 4 vA bhave divyo / evaM ciya mANusso kusIlapaDisevaNacauttho / // 2 // tirio bhaya 1 ppaosA 2 ''harA 3 'vaccAdirakhaNatyaM vA 4 / ghaTTaNa 1 thaMbhaNa 2 pavaDaNa 3 lesaNao vA''yasaMceo 4 / / // 3 // divvaMbhivaMtarI 1 saMgame 2 gajai 3 lobhaNAdIyA 4 gaNiyA 1 somila 2 dhammovaesaNe 3 sAlujosiyAIyA 4 / tiriyaMmi sANa 1 kosiya 2 sIhA acirasUviyagavAI / / kaNuga 1 kuDaNA 2 bhipayaNAi 3 gattasaMlesaNAdao 4 neyA / AodAharaNA vAya 1 pitta 2 kapha 3 sannivAyA va"tti / / - upasargasahanAt karmakSayo bhavatIti karmasvarUpapratipAdanAyAha - mU. (393) ghaubihe kamme paM0 taM0 -subhe nAmabhege subhe subhe nAmamegeasubhe asubhe nAma 4, 1 caubvihe kamme paM0 taM0 - subhe nAmamege subhavivAge subhe nAmamege asubhavivAge asubhe nAmamege subhavivAge asubhe nAmamege asubhavivAge 4,2 caubihe kamme paM0 20 - pagaDIkamme ThitIkamme anubhAvakamme padesakamme 4, 3, / vR. 'cauvihe'tyAdi sUtratrayaM vyaktaM, navaraM kriyata iti karma jJAnAvaraNIyAdi tat zubhaMpuNyaprakRtirUpaM punaHzubhaM-zubhAnubandhitvAt bharatAdInAmiva, zubhaM tathaivAzubhamazubhAnubandhitvAt brahmadattAdInAmiva azubhaM-pApaprakRtirUpaM zubhaM zubhAnubandhitvAt duHkhitAnAmakAmanirjarAvatAM gavAdInAmiva azubhaMtathaiva punrshubhmshubhaanubndhitvaatmtsybndhaadiinaamiveti|tthaa zubhaMsAtAdi sAtAditvainaiva baddhaMtathaivodeti yattat zubhavipAkaMyattubaddhaMzubhatvena saGakramakaraNavazAttUdetyazubhatvena tad dvitIya, bhavati ca karmaNi karmAntarAnupravezaH, saGakramAbhidhAnakaraNavazAd, uktaJca - 119 // "mUlaprakRtyabhinnAH saGakramayati guNata uttarAH prkRtiiH| / nanvAtmA'mUrtatvAdadhyavasAnaprayogeNa / / " iti, tathA matAntaram - "mottUNa AuyaM khalu daMsaNamohaM carittamohaM ca / sesANaM payaDINaM uttaravihisaMkamo bhnnio||" yadbaddhamazubhatayodeticazubhataya tattRtIyaMcaturthaM pratItamiti, tRtIyaM krmsuutrmtrtydvitiiyoddeshkbndhsuutrvjnyeymiti| Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 sthAnaM-4, - uddezakaH-4 ma. (394) caubihe saMdhe paM0 ta0 - samaNA samaNIo sAvagA saaviyaao| vR.caturvidhakarmasvarUpaMsaGgaeva vettIti saGghasUtraM, sacasarvavidvacanasaMskRtabuddhimAniti buddhisUtraM, buddhizca mativizeSa iti matisUtre, sugamAni caitAni, navaraM sayo-guNaratnapAtrabhUtasattvasamUhaH, tatra zrAmyanti-tapasyantIti zramaNAH athavA saha manasA zobhanena nidAnapariNAmalakSaNapAparahitena ca cetasA vartta iti samanasastathA samAna-svajanaparajanAdiSu tulyaM mano yeSAM te samanasaH, uktshc|||| "to samaNo jai sumaNo mAveNa ya jai na hoipAvamaNo / sayaNeya jaNe yasamo samo ya maanaavmaanesuN|" athavA samiti-samatayA zatrumitrAdiSvaNanti-pravartanta iti samaNAH, Aha ca. // 1 // "natthiya si koiveso pio va savvesu cevajIvesu / ___ eeNa hoi samaNo eso anno'vipajjAo // " iti, prAkRtatayAsarvatrasamaNatti, evaMsamaNIo, tathA zrRNvanti jinavacanamitizrAvakAH, uktnyc||1|| "avAptadRSTayAdivizuddhasampat, paraM samAcAramanuprabhAtam / zrRNoti yaH sAdhujanAdatandrastaM zrAvakaM prAhuramI jinendrAH / / " iti, athavA zrAntipacantitattvArthazraddhAnaM niSThAnanayantItizrAH, tathAvapanti-guNavatsaptakSetreSu dhanabIjAni nikSipantIti vAstathA kiranti-kliSTakarmarajo vikSipantIti kAstataH karmadhAraye zrAvakA iti bhavati, yadAha - // // "zraddhAlutAM zrAti padArthacintanAddhanAni pAtreSu bapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanAdathApitaM zrAvakamAhurajasA / / " iti, evaM zrAvikA apIti, mU. (395) caubvihAbuddhIpaM0 20-uppattitA veNatitAkammiyApAriNAmiyA, cauvidhA maI paM0 taM0 - uggahamatI IhAmatI avAyamaI dhAraNAmatI, athavA caubvihA matI paM0 20AMjarodagasamANA viyarodayasamANA sarodagasamANA saagrodgsmaannaa| vR.tathA utpattireva prayojanaM yasyAHsAautpattikI, nanukSayopazamaH kAraNamasyAH, satyaM, kintusakhalvantaraGgatvAtsarvabuddhisAdhAraNaitinavivakSyate, nacAnyacchAstrakarmAmyAsAdikamapekSata iti, apica-buddhadhdhyutpAdatpUrva svayamaSTo'nyatazcAzruto manasA'pyanAlocitastasminneva kSaNe yathAvasthito'rtho gRhyate yayA sA lokadvayAviruddhaikAntikaphalavatI buddhirautpattikIti, ydaah||7|| "pubvmditttthmsuymveiytkkhnnvisuddhaaghiytyaa| avvAhayaphalajogA buddhI uppattiyAnAma / / " iti, naTaputrarohakAdInAmiveti,tatha vinayo-guruzuzrUSAsakAraNamasyAstapradhAnAvAvainayikI, apica-kAryabharanistaraNasamarthAdharmArthakAmazAstrANAMgRhItasUtrArthasArAlokadvayaphalavatIceyamiti, ydaah||9|| "bharanittharaNasamatthA tivaggasuttatyagahiapeyAlA / umao logaphalavatI vinayasamutthA havai buddhi||tti, 3120 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sthAnAGga sUtram 4/4/395 naimittikasiddhaputraziSyAdInAmiveti, anAcAryakaM karma sAcAryakaM zilpaM kAdAcitkaM vA karma nityavyApArastu zilpamiti, karmaNo jAtA karmajA, apica-karmAbhinivezopa. labdhakarmaparamArthA kAbhyasavicArAbhyAM vistIrNA prazaMsAphalavatI ceti, ydaah||1|| "uvaogadi}sArA kammapasaMgaparigholaNavisAlA / ___sAhukkAraphalavatI kammasamutthA havai buddhI / / " iti, hairaNyakakarSakAdInAmiveti, pariNAmaH-sudIrghakAlapUrvAparAvalokanAdijanyaAtmadharmaH saprayojanamasyAstapradhAnA vetipAriNAmikI, apica-anumAnakAraNamAtradRSTAntaiH sAdhyasAdhikA vayovipAke ca puSTIbhUtA abhyudayamokSaphalA ceti, yadAha - // 1 // "anumAnaheudiTuMtasAhiyA vayavivAgapariNAmA / hiyanissesaphalavaI buddhI pariNAmiyA nAma // " iti abhayakumArAdInAmiveti / tatha mananaM matiH tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSasyAnirdezyasya rUpAdeH ava iti-prathamato grahaNaM paricchedanamavagrahaH sa eva matiravagrahamatirevaM sarvatra, navaraM tadarthavizeSAlocanamIhA prakAntArthavizeSanizcayo'vAyaH avagatArthavizeSadharaNaM dhAraNeti, uktnyc||1|| "sAmanatthAvagahaNamoggaho bheymggnnmihehaa| tassAvagamo'vAo aviccuI dhAraNA tassa / / " iti, tathA araJjaram-udakumbhoalaJjaramitiyaprasiddhaMtatrodakaMyattatsamAnAprabhUtArthagrahaNoprekSaNadharaNasAmarthyAbhAvenAlpatvAdasthiratvAcca, araJjarodakaM hi saGkSiptaM zIghraM niSTitaM ceti, vidaronadIpulinAdaujalArthogataHtatra yadudakaMtatsamAnAalpatvAdaparAparArthohanamatArasamarthatvAtjhagiti aniSThitatvAcca, tadudakaM hyalpaM tathA'parAparamalapmalpaM syandate, ata eva kSipramaniSThitaJceti, saraudakasamAnAtuvipulatvAdbahujanopakAritvAdaniSThitatvAccaprAyaH sarojalasyApyevaMbhUtatvAditi, sAgarodakasamAnA punaH sakalapadArthaviSayatvenAtyantavipulatvAdakSayatvAdalabdhamadhyatvAcca, sAgarajalasyApi hyevNbhuuttvaaditi| ma. (398) caubbihA saMsArasamAvanagAjIvApaM020- neraitAtirikkhajoNIyAmaNussA devA, caubvihA savvajIvA paM0 20 - maNajogI vaijogI kAyajogI ajogI ahavA caubihA savvajIvA paM0 20 -itthiveyagA pureisavedA napuMsakavedagA avedagA athavA caubvihA sabbajIvA paM0 ta0 - cakkhudaMsaNI acakravuvaMsaNI ohidaMsaNI kevaladasaNI ahavA caubvihA savvajIvA pa0 taM0 saMjayA asaMjayA saMjayAsaMjayA nosNjyaannoasNjyaa| vR. yathoktamatimanto jIvA eva bhavantIti jIvasUtrANi paJca vyaktAni caitAni, navaraM manoyoginaH-samanaskA yogatrayasadbhAve'pi tasya prAdhAnAnyAdevaM vAgyogino dvIndriyAdayaH kAyayogina ekendriyA ayogino-niruddhayogAH siddhAzceti / avedakAH-siddhAdayaH / cakSuSaH sAmAnyArthagrahaNamavagrahehArUpaM darzanaM cakSurdarzanaM tadvantazcaturindriyAdayaH, acakSuH-sparzanAdi tadarzanavantaekendriyAdaya iti|sNytaaH-srvvirtaaH asaMyatA-aviratAH saMyatAsaMyatA-dezaviratAH jayapratiSedhavantaH siddhA iti|| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 4, - uddezakaH -4 307 jIvAdhikArAjIvavizeSAn puruSabhedAn catuHsUtryA''ha mU. (397) cattAri purisajAyA paM0 taM0 - mitte nAmamege mitte mitte nAmamege amitte amitte nAmamege mitteamitte nAmege mitte1, cattAripurisajAyA paM020 - mite nAmamege mittarUve caumaMgo, 4, 2 cattAri purisajAyA paM0 taM0 - mutte nAmamege mutte nAmamege amutte, 4, 3, cattAri purisajAyA paM0 taM0 - mutte nAmamege muttave 4,4 / / vR. 'cattArI'tyAdi, spaSTA ceyaM, navaraM mitramihalokopakAritvAtpurmitra-paralokopakAritvAtsadguruvat, 'anyastu mitrasnehavattvAdamitraM paralokasAdhanavidhvaMsAtkalatrAdivat, anyastvamitraH pratikUlatvAnmitraM nirvedotpAdanena paralokasAdhanopakArakatvAdavinItakalatrAdivaccaturtho'mitraH pratikUlatvAt punaramitraH saGgaklezahetutvena durgatinimittatvAt, pUrvAparakAlApekSayA vedaM bhAvanIyamiti / tathA mitramantaHsnehavRttyA mitrasyaiva rUpam-AkAro bAhyopacArakaraNAt yasya sa mitrarUpa itieko, dvitIyo'mitrarUpo bAhyopacArAbhAvAt tRtIyaH amitraH snehavarjitatvAditi caturthaH prtiitH| tathA muktaH-tyaktasaGgo dravyataH punarmukto bhAvato'bhiSvaGgAbhAvAt susAdhuvat, dvitIyo'muktaH sAbhiSvaGgatvAvarakavatU, tRtIyo'muktodravyataH bhAvatastumuktorAjyAvasthotpannakevalajJAnabharatacakravarttivat, caturthogRhasthaH, kAlapekSayAvedaMzyamiti |muktonirbhissvnggtyaa muktarUpo vairAgyapizunAkAratayA yatirivetyeko dvitIyo'muktarUpa uktaviparItatvAd gRhasthAvasthAyAM mahAvIra iva tRtIyo'muktaH sAbhiSvaGgatvAcchaThayativaccaturtho gRhastha iti / mU. (398) paMciMdiyatirikakhajoNiyA caugaIyA cauAgaIyA paM0 20 - paMciMdiyatirikkhajoNiyA paMcidiyatirikkhajoNiesu uvavaJjamANA neraiehiMto vA tirikkhajoNiehito vA maNussehiMto vA devehiMto vA uvavajejA, se cevaNaM se paMciMdiyatirikkhajoNie paMciMdiyatirikkhajoNiyattaM vippajahamANe neraittattAe vA jAva devattAtevA uvAgacchejA, maNussa caugaIA caugatitA, evaM cevaM mnnussaavi| vR.jIvAdhikArikaM paJcendriyatiryagmanuSyasUtradvayaM sugama, mU. (399) beidiyANaMjIvAasamArabhamANassacauvihe saMjamekajatiM, taM0 jibmAmayAto sokkhAto avavarovittabhavati, jibbhAmaeNaMdukkSaNaM asaMjogettA bhavati, phAsamayAto sokkhAto avavarovettA bhavaievaM ceva 4, beiMdiyANaMjIvA samArabhamANassa cauvighe asaMjame kajjati, taM0 -jimmAmayAto sokkhAovavarocittAbhavati, jimmAmateNaMdukkheNaM saMjogitAbhavati, phAsAmayAto sokkhAo vavarovettA bhvaa| .evaMdvIndriyasUtradvayamapi, navaraM dvIndriyAnjIvAn asamArabhamANasya-avyApAdayataH, jitAyA vikAro jihvAmayaM tasmAt saukhyAd-sopalambhanandarUpadavyaparopayitA-abhraMzayitA, tatha jihvAmayaM-jihvendriyahAnirUpaM yad duHkhaM tenAsaMyojayiteti / jIvAdhikArAdeva samyagdRSTijIvakriyAsUtrANi sugamAni caitaani|| mU. (100) sammaddihitANaM neraiyANaMcattAri kiriyAo paM0 20-AraMbhitA pariggahitA mAtAvattiyA apaJcakkhANakiriyA, sammadidvitANamasurakumArANaM cattAri kiriyAo paM0 taM . For Priv Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 4/4/400 308 evaM ceva, evaM vigaliMdiyavajraM jAva vemANiyANaM / vR. navaraM samyagdRSTInAM catasraH kriyA mithyAtvakriyayA abhAvAt, evaM 'vigaliMdiyavajraM ti, ekadvitricaturindriyANAM paJcApi teSAM mithyAdhaTitvAt, dvIndriyAdInAJca sAsAdanasamyakatvasyAlpatvenAvivakSitatvAditi, evaM ceha vikalendriyavarjanena SoDaza kriyAsUtrANi vaimAnikAntAni bhavantIti anantaraM kriyA uktAstadvAMzca sadbhUtAn paraguNAn nAzayati prakAzayati cetyevamarthaM sUtradvayaM, tacca sugamaM / mU. (401) cauhiM ThANehiM saMte guNe nAsejjA, taM0- koheNaM paDiniseveNaM akayannuyAe micchattAbhiniveseNaM / cauhiM ThANehiM saMte guNe dIvejjA taMjahA - abbhAsavattitaM paracchaMdAnuvattitaM kajjaheuM katapaDikatiteti vA / ghR. navaraM sato - vidyamAnAn guNAn nAzayediva nAzayet - apalapati na manyate, krodhena roSeNa tathA pratinivezena-eSa pUjyate ahaM tu netyevaM parapUjAyA asahanalakSaNena kRtamupakAraM parasambandhinaMna janAtItyakRtajJastadbhAvastattA tayA mithyAtvabhinivezena bodhaviparyAsena, uktaJca119 11 "roseNa paDiniveseNa tahaya akayannumicchabhAveNa / saMtaguNenAsittA bhAi aguNe asaMte vA " iti asataH-avidyamAnAnAma kvacitsaMtetti pAThastatra ca sato- vidyamAnAn guNAn dIpayet vadedityarthaH, abhyAso- hevAko varNanIyAsannatA vA pratyayo - nimittaM yatra dIpane tadabhyAsapratyayaM, dRzyate hyAbhyAsannirviSayApi niSphalApi ca pravRttiH, sannihitasya ca prAyeNa guNNAnAmeva grahaNamiti, tathA paracchandasya- parAbhiprAyasyAnuvRttiH- anuvarttanA yatra tatparacchandAnuvRttikaM dIpanameva, tathA kAryahatoH-prayojanananimittaMcikIrSitakAryaM pratyAnukUlyakaraNAyetyarthaH, tathA kRte - upakRte pratikRtaMpratyupakAraH tadyasyAsti sa kRtapratikRtikaH 'itivA' kRtapratyupakartetihetorityarthaH, athavA kRtapratikRtaye iti vA ekenaikasyopakRtaM guNA votkIrttitAH sa tasyAsato'pi guNAn pratyupakArArthamutkIrttayatItyarthaH, itirupapradarzane vA vikalpe / idaJca guNanAzanAdi zarIreNa kriyata iti zarIrasyotpattinirvRttisUtrANAM daNDakadvayaM kaNThyaM caitat, navaraM krodhAdayaH karmmabandhahetavaH, karmma ca zarIrotpattikAraNamiti kAraNakAraNe kAraNopacArAt krodhAdayaH zarIrotpattinimittatayA vyapadizyanta iti / mU. (402) neraiyANaM cauhiM ThANehiM sarIruppattI sitA, taMjahA- koheNaM mANeNaM mAyAe lobheNaM, evaM jAva vaimANiyANaM, neraiyANaM cauhiM ThANehiM nivvattite sarIre paM0 taM0 - kohanivvattie jAva lobhanivyattie, evaM jAva vemANiyANaM / vR. 'cauhiM ThANehiM sarIre' tyAdyuktaM, krodhAdijanyakamrmmanirvarttitatvAt krodhAdimirnivarttitaM zarIramityapadiSTaM, iha cotpattirArambhamAtraM nirvRttistu Spattiriti / krodhAdayaH zarIranirvRtteH kAraNAnItyuktaM tannigrahAstu dharmmasyetyAha yU. (403) cattAri dhammadArA patrattA, taMjahA-khaMtI muttI ajave maddave / vR. 'cattAridhammetyAdi, dharmmasya cAritralakSaNasya dvArANIva dvArANi upAyAH / kSAntyAdIni dharmmadvArANItyuktaM, athArambhAdIni nArakatvAdisAdhanakarmmaNo dvArANIti vibhAgataH / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-4, - uddezakaH-4 mU. (104) ghauhIM ThANehiM jIvA neratiyattAe kammaM pakareMti, taMjahA-mahAraMbhatAte mahApariggahayAte paMciMdiyavaheNaM kuNimAhAreNaM 1 cauhiM ThANehiM jIvAtirikkhajoNiyattAe kamma pagareti, taM0-mAillatAte niyaDillatAte aliyavayaNeNaM kUDatulakUDamANeNaM 2 cAhiM ThANehiM jIvAmaNussattAte kammaM pagati, taMjahA-pagatibhaddatAte pagativinIyayAe sAnukkosayAte amaccharitAte 3 cauhiM ThANehiM jIvA devAuyattAe kamma pagaretiM, taMjahAsarAgasaMjameNaM saMjamAsaMjameNaM bAlatavokammeNaM akAmanijarAe 4 vR. 'cauhi ThANehiM ityAdinA sUtracatuSTayenAha-kaNThyaJcaitat, navaraM 'neraiyattAe'tti nairayikatvAya nairayikatAyai nerayikatayA vA karma-AyuSkAdi, neraiyAuyattAettipAThAntare nairayikAyuSkatayA nairayikAyuSkarUpaM karmadalikamiti, mahAn-icchAparimANenAkRtamaryAdatayA bRhanArambhaH-pRthivyAdhupamaIlakSaNoyasyasamahArambhaH-cakravAdistadbhavastattAtayAmahArambhatayA evaM mahAparigrahatayA'pi, navaraM parigRhyata iti parigraho-hiraNyasuvarNadvipa- dacatuSpadAdiriti, 'kuNima miti mAMsaM tadevAhArobhojanaM tena, 'mAillayAe'tti mAyitayA mAyA ca manaHkuTilatA, 'niyaDillayAe'ti nikRtimattayA nikRtizca vaJcanArthaM kAyaceSTAdhanyathakaraNalakSaNA abhyupacAralakSaNA vA tadvattayA, kUTatulAkUTamAnena yo vyavahAraH sa kUTatulAkUTamAna evocyate atasteneti, prakRtyA-svabhAvena bhadrakatA-parAnupatApitA yA sA prakRtibhadrakatA tayA sAnukrozatayAsadayatayA matsarikatA-paraguNAsahiSNutA tapratiSedho'matsarikatA tayeti, sarAgasaMyamenasakaSAyacAritreNa viitraagsNyminaamaayusso| bandhAbhAvAt saMyamAsaMyamo-dvisvabhAvavatvAddezasaMyamaH bAlA iva bAlA-mithyAzasteSAM tapaHkarma-tapaHkriyA bAlatapaHkarma tena akAmena-nirjarAM pratyanabhilASeNa nirjarA-karmanirjaraNaheturbubhukSAdisahanaM yatsA akAmanirjarA tyaa| anantaraM devotpatti kAraNAnyuktani, devAzca vAdyanATyAdiratayo bhavantIti vAdyAdibhedAbhidhAnAya ssttsuutrii| mU.(405) caubihe vajhe paM0 taM0-tate vitate ghaNe jhusire 1 caubihe naTTe paM0 taM0aMcie rimie ArabhaDe misole 2 caubbihe gee paM0 20-ukkhittae pattae maMdae roviMdae 3 caubbihe male paM0 20-gaMthime veDhime parime saMghAtime4 caubihe alaMkAre paM0 20kesAlaMkAre vatthAlaMkAre mallAlaMkAre AbharaNAlaMkAre 5 caubihe abhiNate paM0 taM0-diTThatite pAMDusute sAmaMtovAtaNite logamabhAvasite 6 vR.tatra vajetti-vAdyaM ttr||1|| 'tataM vINAdikaM jJeyaM, vitataM ptthaadikm| __ghanaM tu kAMsyatAlAdi, vaMzAdi zuSiraM matam" iti, nATyageyAbhinayasUtrANisampradAyAbhAvAnnavivRtAni, mAlAyAMsAdhumAlyaM-puSpaMtadracanApi mAlyaM granthaH-sandarbhaH sUtreNa granthanaM tena nirvRttaM granthimaM mAlAdi, veSTanaM veSTastena nirvRttaM veSTimaMmukuTAdi, pUreNa-pUraNena nirvRttaM pUrima-mRnmayamanekacchidraM vaMzazalAkAdipaJjaraM vA yatpuSpaiH pUryata iti, saGghAtena nivRttaMsAtima-yatparasparataH puSpanAlAdisayAtanenopajanyata iti, alakiyate Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bhUSyate'nenetyalaGkAraH kezA evAlaGkAraH kezAlaGkAraH, evaM sarvatra devAdhikAravatyeva / mU. (406) saNakumAramAhiMde suNaM kappesu vimANA ghaDavannA paM0 taM0-nIlA lohittA hAliddA sukilA, mahAsukkasahassAresu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNijA sarIragA ukkoseNaM cattAri rayaNIo uDaM umratteNaM pannattA / vR. 'saNakumAre' tyAdikA dvisUtrI sugamA ceyaM, navaraM sanatkumAramAhendrayozcaturvarNAni, kalpAntareSu tvanyathA, taduktam // 1 // "sohamme paMcavannA ekkagahANI u jA sahassAro / do do tullA kappA teNa paraM puMDarIyAo" tatra bhave dhAryate taditi taM vA bhavaM dhArayatIti bhavadhAraNIyaM- yajanmato maraNAvadhi 'kRtamuSTikastu raniH sa eva vitatAGguliraraniriti vacane satyapi ranizabdeneha sAmAnyena hasto'bhidhIyata iti, zukrasahasrArayozcaturhastA devA anyatra tvanyathA, yata Aha // 1 // "bhavaNa 10 vaNa 8 joisa 5 sohammIsANe sacca hoti rayaNIo / ekkekkahANi sese duduge ya duge caukke ya vasuMdI ekkA raNI anuttaresu "tti bhavadhAraNIyAnyevaM, uttaravaikriyANi tu lakSamapi sambhavanti, utkRSTenaitat, jaghanyatastvaGgulAsaGghayeyabhAgapramANAnyutpattikAle bhavadhAraNIyAni bhavantyuttaravaikriyANi tvaGgulasaGghayeyabhAgapramANAnIti / anantaraM devavaktavyatoktA, devAzcapkAyatayA'pyutpadyante ityudakagarbhapratipAdanAya 'cattArI' tyAdi sUtradvayamAha - sthAnAGga sUtram 4/4/405 mU. (407) cattAri udakagabbhA paM0 taM0-ussA mahiyA sItA usiNA, cattAriudakagabbhA paM0 taM0- hemagA abbhasaMdhaDA sItosiNA paMcarUvitA / vR. 'dagagabma 'tti dakasya - udakasya garbhA iva garbhA dakagarbhAH kAlAntare jalavarSaNasya tavastatsaMsUcakA iti tattvamiti, avazyAyaH kSapAjalaM mahikA dhUmikA zItAnyAtyantikAni evamuSNA- dharmAH, ete hi yatra dina utpannAstasmAdutkarSeNAvyAhatAH santaH SaDbhirmAsairudakaM prasuvate, anyaiH punarevamuktam 119 11 119 11 119 11 "pavanAbhravRSTividyudgarjitazItoSNarazmipariveSAH / jalamatsyena sahoktAH dazadhA dhAtuprajanahetuH (tathA) - " zItavAtAzca binduzca, garjitaM pariveSaNam / sarvvaM garbheSu zaMsanti, nirgranthAH sAdhudarzanAH " (tathA) "saptame 2 mAse, saptame 2'hani / garbhAH pAkaM niyacchanti, yAdhzAstAdhzaM phalam " mAhe umagA gabbhA, phagguNe avmasaMthaDA / sI, tosiNA u citte, vatisAhe paMcarUvitA 77 yU. (408) vR. himaM tuhinaM tadeva himakaM tasyaite haimakA himapAtarUpA ityarthaH, 'abma saMghaDa' tti anasaMsthitAni medhairAkAzAcchAdanAnItyarthaH, Atyantike zItoSNe, paJcAnAMrUpANAM garjitavidhuJjala Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-4, - uddezakaH -4 311 vAtAbhalakSaNAnAM samAhAraH paJcarUpaM tadasti yeSAM te paJcarUpikA udakagarbhAH, iha matAntarameva // 1 // pauSe samArgazIrSe sandhyArAgo'mbudAH sprivessaaH| nAtyarthaM mArgazire zItaM pauSe'tihimapAtaH // 2 // mAghe prabalo vAyustuSArakaluSadyutI ravizazADau / atizItaM saghanasya ca bhAnorastodayau dhanyau // 3 // phAlgunamAse rUkSazcaNDaH pavano'bhrasamplabAH snigdhaaH| pariveSAzcAsakalAH kapilastAbhro ravizca zubhaH // 4 // pavanaghanavRSTiyuktAzcaitre garbhAH zubhAH sapariveSAH / ghanapavanasalilavidyutstanitaizca hitAya vaizAkhe" iti, tAneva bhAsabhedena darzayati- 'mAhe'tyAdi zlokaH / mU. (409) cattArimANussIgabbhA paM0-itthittAe purisattAe napuMsagatAte biNbttaae| vR.garbhAdhikArAnnArIgarbhasUtraMvyaktaM, kevalaM 'isthittAe'ttistrItayA bimbamiti-garbhapratibimbaM garbhAkRtirArtavapariNAmo na tu garbha eveti, uktnyc||1|| "avasthitaM lohitamaGganAyA, vAtena garbha bruvte'nbhijnyaaH| garbhAkRtitvAtkaTukoSNatIkSNaiH, zrute punaH kevala eva rakte - garbhaMjaDA bhUtahRtaM vadantI"tyAdi, vaicitryaM garbhasya kAraNabhedAditi zlokAbhyAM tadAha - mU. (410) appaM sukkaM bahuM oyaM, itthI tattha pjaatti| appaM oyaM bahuM sukaM, puriso tatya pajAtati / / mU. (411) dohaMpirattasukANaM, tullabhAve npuNso| itthItItasamAoge, biMbaM tattha pajAyati / / vR. 'appa'mityAdi, zukra-retaH puruSasambandhi ojaArttavaMraktaM strIsambandhi yatra garbhAzaya iti gamyate iti, tathA striyA ojasA samAyogo-vAtavazena tasthirIbhavanalakSaNaH vR. strayojaHsamAyogastasmin sati bimba 'tatra' garbhAzaye prajAyate, anyairpytroktm||1|| "ata eva ca zukrasya, bAhulyAjAyate pumAn / raktasya strI tayoH sAmye, klIbaH zukrAtave punaH // 2 // vAyunA bahuzo bhinne, yathAsvaM blptytaa| viyonivikRtAkArA, jAyante vikRtairmalaiH" iti| garbhaH prANinAM janmanizeSaH sa cotpAdo'bhidhIyate, utpAdazcotpAdAbhidhAnapUrve prapaJcata iti tatsvarUpavizeSapratipAdanAyAha mU.(412) uppAyapuvvassaNaM cattAri mUlavatyU pannattA 'upAye'tyAdi kaNThyaM, navaraM utpAdapUrva prathamaM pUrvANAM tasya cUlA-AcArasyAgrANIva tadrUpANi vastUni-paricchedavizeSA adhyayanavacUlAvastUni / mU. (13) caubihe kavve paM0 20-gaje paje katthe ge| vR.utpAdapUrvahikAvyamitikAvyasUtraMkaNThyaMcaitantravaraMkAvyaM-granthaH, gadyam-acchandonibaddhaM Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 sthAnAga sUtram 4/4/413 zastraparijJAdhyayanavatpadya-chandonibaddhaM vimuktyadhyayanavat, kathAyAMsAdhukathyaM jJAtAdhyayanavat, geyaM-gAma yogyaM, ihagadyapadyAntarbhAve'pItarayoH kathAgAnadharmaviziSTatayA vizeSovivakSita iti| anantaraMgeyamuktaM mU. (14) neratitANaM cattAri samugghAtA paM0 20-veyaNAsamugghAte kasAyasamugyAte mAraNaMtiyasamugdhAe veubbiyasamugdhAe, evaM vaaukaaiyaannvi| vR. tacca bhASAsvabhAvatvAt daNDamanthAdikrameNa lokaikadezAdi pUrayati, samudghAto'pyevameveti sAdhamyAt samudghAtasUtre sugame ca, navaraM samuddhananaM samudghAtaH-zarIradvahirjIvapradezaprakSepaH, vedanayA samudghAtaH kaSAyaiH samudghAto maraNamevAntomaraNAntaH tatra bhavo bhAraNAntikaH sa eva samudghAto vaikriyAya samudghAtaH 2 iti vigrahA iti / vaikriyasamudghAto hi labdhirUpa ukta iti labdhiprastAvAt viziSTazrutalabdhimatakAmabhidhAnAya / mU. (415) arihaMto NaM arihanemissa cattAri sayA coddasapucINamajinAnaM jiNasaMkAsANaM savvakkharasanivAINaM jino iva avitathavAgaramANANaM ukkositA cauddasapubbisaMpayA hutthaa| vR. 'arahao' ityAdi sUtradvayI sugamA, navaramajinAnAmasarvajJatvAt jinasaMkAzAnAmavisaMvAdivacanatvAdyathApRSTanirvvaktRtvAcca sarve akSarANAm-akArAdInAMsannipAtA-vyAdisaMyogA abhidheyAnantatvAdanantA api vidyante yeSAM te sarvAkSarasannipAtinaH, eteSAM jinasaMkAzatve kAraNamAha-'jino vive'tyAdi, 'ukkosiya'ttinAto'dhikAzcaturdazapUrviNo babhUvuH kdaacidpiiti| mU. (16) samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa cattAri sayA vAdINaM sadevamanuyAsurAte parisAte aparAjiyANaM ukkositA vAdisaMpayA hutthA / teca prAyaH kalpeSu gatA iti kalpasUtrANi sugamAni ca, mU. (417) heDillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANasaMThiyA pannattA, taMjahA-sohamme IsANe saNaMkumAre mAhiMde, majhillA cattAri kappA paDiputracaMdaMsaMThANasaMThiyA pannattA, taMjahA-baMbhaloge laMtate mahAsukke sahassAre, uvarillA cattAri kappA addhacaMdasaMThANasaMThitA pannattA, taMjahA-ANate pANate AraNe adhute| pR. navaraM 'addhacaMdasaMThANasaMThie'ttipUrvAparato madhyabhAge siimaasdmaavaaditi|devlokaa hi kSetramiti kSetraprastAvAt samudrasUtraM vyaktaM mU. (418) cattAri samuddA patteyarasA paM0 20-lavaNode varuNode khIrode dhutode| vR. navaraM ekamekaM prati bhinno raso yeSAM te pratyekarasAH, atulyarasA ityarthaH, lavaNarasodakatvAllavaNaH pAThAntare tu lavaNamivodakaM yatra sa lavaNodo manipAtanAditi prathamaH vAruNI-surAtayA samAnaMvAruNaM vAruNamudakaM yasmin sa vAruNodaHcaturthaH kSIravattathA ghRtavadudakaM yatra sakSIrodaH paJcamaH ghRtodaH SaSThaH, kAlodapuSkarodasvayambhuramaNA udakarasAH, zeSAstu ikSurasA iti, ukt||1|| vAruNivarakhIravaro ghayavara lavaNo ya hoti ptteyaa| kAlo pukkharaudahI saMyamamuramaNo ya udagarasA" iti / Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 4, - uddezakaH -4 - 313 anantaraM samudrA uktAsteSu cAvarttA bhavantItyAvarttAn dhyantAn kaSAyAMzca taddAntikAnabhidhitsuH / sUtradvayamAha - sugamaM caitat / mU. (419) cattAri AvattA paM0 taM0- kharAvatte unnatAvatte gUDhAvate AmisAvatte, evAmeva cattAri kasAyA paM0 taM0 kharAvattasamANe kohe unnattAvattasamANe mANe gUDhAvattasamANA mAyA AmisAvattasamANe lobha, kharAvattasamANaM kohaM anupaviTTe jIve kAlaM kareti neraiesu uvavajrati, unnattAvattasamANaM mANaM evaM caiva gUDhAvattasamANaM mAyamevaM ceva AbhisAvattasamANaM lobhamanupaviTThe jIve kAlaM kareti neraiesu uvavajjeti ghR. navaraM kharo - niSThuro'tivegitayA pAtakazchedako vA AvarttanamAvarttaH sa ca samudrAdezcaRvizeSANAM veti kharAvarttaH, unnataH ucchritaH sa cAsAvAvarttazceti unnAtAvarttaH, sa ca parvatazikharArohaNamArgasya vAtotkalikAyAvA, gUDhazcAsAvAvarttazceti gUDhAvarttaH sa ca gendukadavarakasya dArugrandhyAdervA AmiSaM-mAMsAdi tadarthamAvarttaH zakunikAdInAmAmiSAvartta iti, etatasamAnatA ca krodhAdInAM krameNa parApakArakaraNadAruNatvAt patratRRNAdivastuna iva manasa unnatatvAropaNAt atyantadurlakSyasvarUpatvAt anarthazatasampAtasaGkule'pyavapatanakAraNatvAcceti, iyaJcopamA prakarSavatAMkopAdInAmiti tatphalamAha 'kharAvattetyAdi, azubhapariNAmasyAzubhakarmabandhanamittatayA durgatinimittatvAducyate 'neraiesu uvavajjai' tti / / mU. (420) anurAhAnakkhatte cauttAre paM0 puvvAsADhe evaM caiva uttarAsAThe evaM ceva vR. nArakA anantaramuktAstaizca vaikriyAdinA samAnadharmANI devA iti tadvizeSabhUtanakSatradevAnAM catuHsthAnakaM vivakSuH anurAhetyAdi sUtratrayamAha- kaNThyaHJcaitaditi / devatvAdibhedazca jIvAnAM karmapudgalacayAdikRta iti tatpratipAdanAyAha- mU. (421) jIvANaM cauThANanivvattite poggale pAvakammattAte ciNisu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, neratiyanivyattite tirikkhajoNitanivattite maNussa0 devanivvattite, evaM uvaciNiMsu vA uvaciNati vA uvaciNissaMti vA, evaM ciya uvaciyaM baMdha udIra veta taha nijjareceva / vR. 'jIvANa' mityAdi sUtraSaTkaM vyAkhyAtaM prAk tathApi kiJcillikhyate, 'jIvANaM' ti zabdo vAkyAlaGkArArthaH, caturbhiH sthAnakaiH -nArakatvAdibhiH paryAyenirvirttitAH- karmmapariNAma nItAstathAvidhAzubhapariNAmavazAdbaddhAste catuHsthAnanirvarttitAstAn pudgalAn, kathaM nirvarttitAnityAha- pApakarmmatayA - azubhasvarUpajJAnavaraNAdirUpatvena, 'cirNisu' tti tathAvidhAparakarmmapudgalaizcitavantaH- pApaprakRtIralpapradezA bahupradezIkRtavantaH 'neraiya- nivvattie 'tti nairayikeNa satA nirvarttitA iti vigrahaH, evaM sarvatra, tathA - 'evaM uvacirNisu'tti cayasUtrAbhilApenopacayasUtraM vAcyaM uvacirNisutti- upacitavanta; paunaHpunyena 'eva 'miti cayAdinyAyena bandhAdisUtrANi vAcyAnItyarthaH, iha ca evaM bandhaudIre' tyAdivaktavye yaccayopacayahagrahaNaM tatsthAnAntaraprasiddhagAthottarArddhAnuvRttivazAditi, tatra 'baMdha'tti baMdhisuM 3 zlathabandhanabaddhAn gADhabandhanabaddhAn kRtavantaH 3, 'udIra' tti udIrisuM 3 udayaprApte dalike anudi - tAMstAn AkRSya karaNena veditavantaH 3, 'veya'tti vediMsu 3 pratisamayaM svena rasavipAkenAnubhUtavantaH 3 taha nijarA ceva' tti nijariMsu 3 kArtsnyenAnusamaya Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 sthAnAGga sUtram 4/4/421 mazeSatadvipAkahAnyA parizAtitavantaH 3 iti / mU. (22) caupadesiyA khaMdhA anaMtA pannattA caupadesogADhA poggalA anaMtA causamayadvitIyA poggalA anaMtA cauguNakAlagA poggalA anaMtA jAva cauguNalukkhA poggalA anaMtA pnttaa| vR. pudgalAdhikArAt pudgalAneva dravyAdibhirnirUpayannAha-'cauppaese tyAdi sugamamiti sthAnaM-4 uddezakaH 4 - samAptaH sthAnaM-4 samAptam muni dIparalasAgareNaM saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAgasUtrasya caturyasthAnaTIkA prismaataa| (sthAna-5) vR.vyAkhyAtaMcaturthamadhyayanaM, sAmprataMsaddhyAkramasambaddhamevapaJcasthAnakAkhyaMpaJcamamadhyayanaM vyAkhyAyate, asya cAyaM vizeSAbhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane jIvAjIvataddhamAkhyAH padArthAzcatuHsthAnakAvatAraNenAbhihitAH, iha tu ta eva paJcasthAnakAvatAraNenAbhidhIyante / ___ -sthAna-5 uddezakaH1:ityenenAbhisambandhenAyAtasyAsyoddezakatrayavatazcaturanuyogadvAravato'dhyayanasya prathamoddezako vyAkhyAyate, asya ca pUrvoddezakena saha sambandho'dhikRtAdhyayanavat draSTavyaH, tasya cedamAdisUtram mU. (423) paMca mahavyayA paM0 taM0-savvAto pANAtivAyAo beramaNaM / / jAva savvAto pariggahAto veramaNaM / paMcANuvvatA paM020-thUlAto pANAivAyAto veramaNaM thUlAto musAvAyAto veramaNaM thUlAto adinAdANAto veramaNaM sadArasaMtose icchaaprimaanne|| vR.asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-pUrvasUtre ajIvAnAM pariNAmavizeSa uktaH iha tu sa evajIvAnAmucyata ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA saMhitAdikrameNa, sacakSunna eva, navaraMpaJceti saGghayAntaravyavacchedaH, tena na catvAri, prathamapazcimatIrthayoH paJcAnAmeva bhAvAt, mahAnti-bRhanti tAnica tAni vratAnica-niyamAmahAvratAni, mahattvaMcaiSAM sarvajIvAdiviSayatvena mahAviSayatvAt, uktazca // 1 // "paDhamami savvajIvA bIecarame asvvdvvaaii| sesA mahavvayA khalu tadekadeseNa davvANaMiti, tathA yAvajIvaMtrividhaMtrivadhenetipratyAkhyAnarUpatvAcca teSAmiti, dezaviratApekSayA mahato vAguNinovratAni mahavratAnIti, puMlliGganirdezastuprAkRtatvAditi, prajJaptAni-tathAvidhaziSyApekSayA prarUpitAni mahAvIreNANAdyatIrthakareNa ca na zeSairiti, etatkila sudharmasvAmI jambUsvAmina -pratipAdayAmAsa, tadyathA sarvasmAt-niravazeSAtatrasasthAvarasUkSmabAdarabhedabhinnAtkRtakAritAnumatibhedAcetyarthaH, athavAdravyataH SaDjIvanikAyaviSayAt kSetratastrilokasambhavAt kAlato'tItAde rAtryAdiprabhavAdvA bhAvato rAgadveSasamutthAnca, natuparisthUrAdeveti bhAvaH,prANAnAM-indriyocchvAsAyurAdInAmatipAtaH-prANinaH sakAzAdvibhraMzaH Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 5, uddezaka: -1 * * 315 prANAtipAtaH prANiprANaviyojanamityarthaH tasmAdviramaNaM samyagjJAnazraddhAnapUrvakaM nivarttanamiti, tathA sarvasmAt - sadbhAvapratiSedhA 1 sadbhAvodbhAvana 2 arthAntarokti 3 garhAbhedAt 4 kRtAdibhedAcca athavA dravyataH sarvadharmmAstikAyAdidravyaviSayAt kSetrataH sarvalokAlokagocarAt kAlato'tItAde rAtryAdivarttino vA bhAvataH kaSAyanokaSAyAdiprabhavAt mRSA-alIkaM vadanaM vAdo mRSAvAdaH tasmAdviramaNaM - viratiriti, tathA sarvasmAt kRtAdibhedAdathavA dravyataH sacetanAcetanadravyaviSayAt kSetrato grAmanagararANyAdisambhavAt kAlato'tItAde rAtryAdiprabhavAdvA bhAvato rAgadveSamohasamutthAt adattaMsvAminA avitIrNaM tasyA''dAnaM-grahaNamadattAdAnaM tasmAdviramaNamiti, tathA sarvasmAt kRtakAritAnumati bhedAdathavA dravyato divyamAnuSatairazcabhedAt rUparUpasahagatabhedAdvA tatra rUpANi-nirjIvAni pratimArUpANyucyante rUpasahagatAni tu-sajIvAni bhUSaNavikalAni vA rUpANi bhUSaNasahitAni rUpasahagatAnIti kSetratastrilokasambhavAt kAlato'tItAde rAtryAdisamutthAdvA bhAvato rAgadveSaprabhavAt mithunaM strIpuMsadvandvaM tasya karma maithunaM tasmAdviramaNamiti, tathA sarvasmAt kRtAderathavA dravyataH sarvadravyaviSayAt kSetrato lokasambhavAt kAlato'tItAde rAtryAdibhavAdvA bhAvato ragadveSaviSayAt parigRhyate AdIyate parigrahaNaM vA parigrahaH tasmAdviramaNamiti / / vrataprastAvAt 'paJcANuvvae' tyAdyaNuvratasUtraM, sphuTaM cedaM, kintu aNUni -laghUni vratAni aNuvratAni, laghutvaM ca mahAvratApekSayA alpaviSayatvAdineti pratItameveti, uktaM ca-" savvagayaM sammattaM sue carite na pajavA sabve / desavira paDuccA dohavi paDa- sehaNaM kujjA" iti 119 11 athavA anu-mahAvratakathanasya pazcAttadapratipattau yAni vratAni kathyante tAnyanuvratAni, uktaM ca "jaidhammassa' samatthejujjai taddesaNaMpi sAhUNaM / tadahigadosanivittIphalaMti kAyAnukaMpaTTA " iti athavA sarvaviratApekSayA aNoH - laghorguNinI vratAnyaNuvratAnIti, sthUlA-dvIndriyAdayaH sattvAH, sthUlatvaM caiSAM sakalalaukikAnAM jIvatvaprasiddheH, sthUlaviSayatvAt sthUlaH tasmAt prANAtipAtAt / tathA sthUlaH- paristhUla-vastuviSayo'tiduSTavivakSAsamudbhAvAstasmAt mRSAvAdAt tathA paristhUravastuviSayaM cIryA ropaNahetutvena prasiddhamatiduSTAdhyavasAyapUrvakaM sthUlaM tasmAdadattAdAnAt tathA svadArasantoSa- AtmIyakalatrAdanyatrecchAnivRttiriti, upalakSaNAt paradAravarjanamapi grAhyaM, tathA icchAyAH dhanAdiviSayAbhilASasya parimANaM-niyamanamicchAparimANaM dezataH parigrahaviratirityarthaH // icchAparimANaM cendriyArthagocaraM zreya itIndriyArthavaktavyatArthaM paMcavannetyAditrayodazasUtrImAha mU. (424) paMcavannA paM0 taM0 - kiNhA nIlA lohitA hAliddA sukillA 1, paMca rasA paM0 taM0 - tittA jAva madhurA 2, paMca kAmaguNA paM0 taM0- saddA rUvA gaMdhA rasA phAsA 3, paMcahiM ThANehiM jIvA sajjati taM0 saddehiM jAva phAsehiM 4, evaM rAMti 5 mucchaMti 6 gijjhati 7, ajovavajraMti 8, 119 11 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 sthAnAma sUtram 5/1/424 paMcahiM ThANehiM jIvA vinighAyamAvaaMti, taM0-saddehiM jAva phAsehiM 9 paMca ThANAaparinAtAjIvANaM ahitAteasubhAteakhamAteanissetAteanAnugAmitattAte bhavaMti,taM0-sahAjAvaphAsA 10 paMca ThANAsuparinnAtAjIvANahitAtesubhAtejAva AnugAmiyattAe bhavaMti, taM0-sadA jAva phAsA 11, paMca ThANA aparitrAtA jIvANaM duggatigamaNA bhavaMti taM0sadA jAva phAsA 12, paMca ThANA parinAyA jIvANaM suggamatigamaNAe bhavaMti taM0-sadA jAva phAsA 13/ mU. (125) paMcahiM ThANehiM jIvA doggati gacchaMti, taM0-pANAtivAteNaMjAva pariggaheNaM, paMcahi ThANehiM jIvA sogatiM gacchatiM, taM0-pANAtivAtaveramaNeNaM jAva prigghvermnnennN| vR.prakaTA ceyaM, navaraMpaJca varNAH 1 paJcaiva rasAstadanyeSAMsAMyogikatvenAvivakSitatvAditi 2, kAmaguNa'ttikAmasyamadanAbhilASasya abhilASamAtrasyavAsampAdakAguNA-dhAH pudgadalAnAM, kAmyanta iti kAmAH teca te guNAzceti vA kAmaguNA iti3| 'paMcahiM ThANehiM ti paJcasupaJcabhirvA (indriyaiH) sthAnaSu-rAgAdyAzrayeSutairvA saha sajyantesaGgasambandhaMkurvantIti 4, eva'mitipaJcasvevasthAneSurajyante-saGgakAraNaMrAgaMyAntIti5mUrcchantitaddoSAnavalokanena mohamacetanatvamiva yAnti saMrakSaNAnubandhavanto vA bhavantIti 6, gRdhyanti-prAptasyAsantoSeNAprAptasyAparAparasyAkAlAvanto bhavantIti 7, adhyupapadyantetadekacittA bhavantItitadarjanAyavA''dhikyenopapadyante upapannA ghaTamAnA bhavantIti 8, vinighAtamaraNaM mRgAdivat saMsAraM vA''padyante-prApnuvantIti, aahc||1|| "raktaH zabde hariNaH sparza nAgorase ca vaaricrH| kRpaNapataGgo rUpe bhujago gandhe nanu vinssttH|| // 2 // paJcasu raktAH paJca vinaSTA ytraagRhiitprmaarthaaH| ekaH paJcasu raktaH prayAti bhasmAntatAM muuddhH|| iti / 'aparinAya'ttiaparijJayA svarUpato'parijJAtAni-anavagatAni apratyAkhyAnaparijJayA vA pratyAkhyAtAni ahitAya-apAyAya azubhAya-apuNyabandhAya asukhAya va akSamAyaanucitatvAya asamarthatvAya vA aniHzreyasAya-akalyANAyAmokSAya vA yadupakAri satkAlAntaramanuyAti tadanugAmikaMtapratiSedho'nanugAmikatadmAvastattvaMtasmaiananugAmikatvAya bhavanti 10dvitIyaM viparyayasUtra 11,uttarasUtradvayena tu etadevAhitahitAdi vyaJjitamasti, durgatigamanAyanArakAdibhavaprAptaye sugatigamanAya-siddhayAdiprAptaye iti 12-13 / durgatisugatyoH kAraNAntarapratipAdanasUtre sugame iti| iha saMvaratapasImokSahetU, tatrAnantaramAzravanirodhalakSaNaHsaMvaraukto'dhunA tapobhedAtmikAH pratimA Aha mU. (426) paMcapaDimAto paM0 taM0-bhaddA subhaddA mahAbhaddA savvatobhaddA mahattarapaDimA vR. 'paMce' tyAdi vyaktaM, navaraM bhadrA 1 mahAbhadrA 2 sarvatobhadrA 3 dvi 1 catu 2 dazabhi 3 dinaiH krameNa bhavantItyuktaMprAga, subhadrA tvaSTatvAna likhitA, sarvatobhadrAtuprakArAntareNApyucyate, dvidheyaM-zudrikA mahatI gha, tatrAdhA caturthAdinA dvAdazAvasAnena paJcasaptatidinapramANena tapasA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-1 317 bhavati, asyAzca sphaatnopaaygaathaa||1|| "egAI paMcate ThaviuM majjhaMtu aaimnupNti| uciyakameNa ya sese jANa lahuM savvaobhaI" iti pAraNakAdinAni tu paJcaviMzatiriti, sthApanA, mahatI tu caturthAdinA SoDazAvasAnena patravatyadhikadinazatamAnena bhavati, asyA api sthaapnopaaygaathaa||1|| "egAI sattaMte ThaviuM majhaMca aadimnupNti| uciyakameNa ya sese jANa mahaM sabaobhaI" iti, pAraNakadinAnyekonapaJcAzaditi, sthApanA, bhadrottarapratimA dvidhA-kSullikA mahatIca, tatra AdyA dvAdazAdinA viMzAntena paJcasaptatakyadhikadinazatapramANena tapasA bhavati, asyAH sthaapnopaaygaathaa||1|| "paMcAI ya navaMte ThaviuM majhaM tu aadimnupNti| uciyakameNa ya sese jANaha bhaddottaraM khuDaM " iti pAraNakadinAni paJcaviMzatiriti, mahatI tu dvAdazAdinA caturviMzatitamAntena dvinavatyadhikadizanatatrayamAnena tapasA bhavati, tatra ca gAthA-- // 1 // paMcAdigArasaMte ThaviuM manjhaMtu AimanupaMti / uciyakameNa ya sese mahaI bhaddottaraM jANa" iti pAraNakadinAnyekonapaJcazaditi 3 / uktaH karmaNAM nirjaraNahetustapovizeSaH, adhunA teSAmevAnupAdAnahetoH saMyamasya viSayabhUtAnokendriyajIvAnAha mU. (427) paMca thAvarakAyA paM0 20-iMde thAvarakAe baMbhe thAvarakAe sippe thAvarakAe saMmatI thAvarakAe pAjAvacce thAvarakAe paMca thAvarakAyAdhipatI paM0 20-iMde thAvarakAtAdhipatI jAva pAtAvacce thAvarakAtAdhipatI vR. paMce'tyAdi, sthAvaranAmakarmodayAtsthAvarAH-pRthivyAdayaH teSAMkAyA-rAzayaHsthAvaro vA kAyaH-zarIraM yeSAM te sthAvarakAyAH, indrasambandhitvAdindraH sthAvarakAyaH pRthivIkAyaH, evaM brahmazilpasammatiprAjApatyA api akAyAditvena vAcyA iti / etannAyakAnAha - _ 'paMcediye'tyAdi, sthAvarakAyAnAM-pRthivyAdInAmita sambhAvyante'dhipatayo-nAyakA dizAmivendrAgnyAdayonakSatrANAmivAzviyamadahanAdayodakSiNetaralokArddhayoriva zakrezAnAviti sthAvarakAyAdhipataya iti / ete cAvadhimanta ityavadhisvarUpamAha mU. (28)paMcahiM ThANehiM ohidasaNe samuppajiukAmevitappaDhamayAte khaMbhAtejjA, taM0appabhUtaM vA puDhavipAsittA tappaDhamayAte khaMbhAtejA, kuMTuparAsibhUtaMvA puDhaviM pAsittA tappaDhamayAte khaMbhAtejA, mahatimahAlataM vA mahoragasarIraM pAsittA tappaDhamatAte khaMbhAtejA, devaM vA mahaDiyaM jAva mahesakkhaM pAsittAtappaDhamatAte khaMbhAtejApuresuvA porANAImahatimahAlatAnimahAnihANAI pahINasAmitAti pahINaseuyAti pahINaguttAgArAI ucchinnasAmiyAI ucchisanannaseuyAI ucchinnaguttAgArAI jAiM imAiM gAmAgaranagarakheDakabbadaDoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasagnivesesu Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 sthAnAsUtram 5/1/428 siMghADagatigacaukacagharacaummuhamahApahapahesu nagaraniddhamaNesu susANasutrAgAragirikaMdarasantiselovaTThAvaNabhavanagihesu saMnikkhittAI ciTThati tAIvA pAsittA tappaDhamatAte khaMbhAtejA, icehiM paMcahi ThANehiM ohidasaNe samuppajiukAmetappaDhamatAte khaMbhAejA paMcahi ThANehiM kevalavaranANadasaNe samuppajiukAmetappaDhamatAtenokhaMbhAtejA, taM0-appabhUtaM vA puDhaviMpAsittA tappaDhamatAte no khaMbhejA, sesaM taheva jAva bhavanagihesu saMnikkhittAI ciTThati tAI vA pAsittA tappaDhamayAte no khaMbhAtejA, sesaM taheva, iccetehiM paMcahiM ThANehiMjAva no khNbhaatejaa| vR. 'paMcahI'tyAdi vyaktaM,navaraMavadhinA darzana-avalokanamAnAmutpattukAma-bhavitukAmaM taprathamatAyAM-avadhidarzanotpAdaprathamasamaye 'khaMbhAeja'tti skamnIyAt kSubhyeta, calatItyarthaH, avadhidarzane vA samutpattukAmesatiavadhimAniti gamyatekSubhye alpabhUtAM-stokasattvAMpRthivIM dRSTvA, vAzabdA vikalpArthAH, anekasattvavyAkulA bhUriti sambhAvanAvAn akasmAdalpasattvabhUdarzanAt AH kimetadevamityevaM kSumyedeva akSINamohanIyatvAditi bhAvaH, athavA bhUtazabdasya prakRtyarthatvAdalpabhUtA-alpA, pUrvaM hi tasya bahvI pRthvIti sambhAvanA''sIditi 1, tathA'tyantapracuratvAtkunthUnAM kunthurAzibhUtAM-kundhurAzitvaprAptAM pRthivIM dRSTvA atyantavismadayAbhyAmiti 2, tathA 'mahaimahAlaya'ti mahAtimahat mahoragazarIraM-mahA'hitanuMbAhyadvIpavartiyojanasahapramANaM TvA vismayAd bhayAdvA 3, tathA devaM maharddhikaM mahAdyutikaM mahAnubhAgaM mahAbalaM mahAsaukhyaM dRSTyA vismayAditi 4, tathA 'puresu vatti nagarAdhekadezabhUtAni prAkArAvRtAni purANIti prasiddhaM teSu purANAni-cirantanAniorAlAiMkvacitpAThaH tatramanoharANItyarthaH 'mahaimahAlayAItivistIrNatvena mahAnidhAnAnIti-mahAmUlyaratnAdimattvena, prahINAH svAminoyeSAMtAnitathA, tathApahINAH sekAraHsecakAsteSve- voparyupari dhanaprakSepakAH putrAdayo yeSAM tAni tathA, athavA prahINAH setavaHtadabhijJAnabhUtAH pAlayastanmArgA vA'ticirantanatayA pratijAgarakAbhAvena ca yeSAM tAni prahINasetukAni, kiMbahunA?, nidhAyakAnAM yAni gotrAgArANi-kulagRhANi tAnyapi prahINAni yeSAM athavA teSAmeva gotrANi-nAmAnyAkArAzca-AkRtayastepahINAMyeSAtAni prahINagotrAgArANinahINagotrAkAraNANi vA, evamucchinnasvAmikAdInyapi, navaramihaprahINA:-kiMcitsattAvantaHucchinnA-ninaSTasattAkAH, yAnImAni-anantaroktavizeSaNAni tathA grAmAdiSuyAni, tatrakarAdigamyogrAmaH,Agatya kurvanti yatrasaAkaro-lohAdyutpattibhUmiriti, nAsmin karo'stItinakara, dhUlIprAkAropetaM kheTa, kunagaraM karbarTa, sarvato'rddhayojanAt pareNa sthitagrAma maDamba yasya jalasthalapathAvubhAvapi tad droNamukhaM yatrajalapathasthalapathayoranyatareNaparyAhArapravezastatpattanaMtIrthasthAnamAzramaH yatraparvatanitambAdidurge paracakrabhayena rakSArtha dhAnyAdIni saMvahantisa saMvAhaH, yatra prabhUtAnA bhANDAnAM pravezaH sa saMnivezaH, tathA nATakaM-trikoNaM radhyAntaraM sthApanA trika-yatrarathyAnAMtrayaM milaticatvaraM-rathyASTakamadhyaM catuSkaM yatrarathyAcatuSTayaM caturmukhaM devakulAdi mahApatho-rAjamArgaH patho-rayyAmAtra, evaMbhUteSu vA sthAneSu, nagaranirddhamaneSu-takSAleSu, tathA agArazabdasambandhAt zmazAnAgAraM-pitRvanagRhaMzUnyagAraM-pratItaMtathAgRhazabdasambandhAtagirigRhaM Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 5, uddezaka: - 1 * 319 parvatopari gRhaM kandaragRhaM giriguhA girikandaraM vA zAntigRhaM yatra rAjJAM zAntikarma-homAdi kriyate zailagRhaM parvatamutkIrya yatkRtaM, upasthAnagRhaM AsthAnamaNDapo'thavA zailopasthAnagRhaM pASANamaNDapaH bhavanagRhaM yatra kuTumbino vAstavyA bhavantIti, athavA zAntyAdivizeSitAni bhavanAni gRhANi ca, tatra bhavanaM catuHzAlAdi gRhaM tu-apavarakAdimAtraM te, sannikSiptAni tyastAni dRSTvA kSubhyed adRSTapUrvatayA vismayAllobhAdveti, 'icceehI' tyAdi nigamanamiti / kevalajJAnadarzanaM tu na skamnIyAt kevalI vA yAthAlyena vastudarzanAt kSINohanIyatvena bhayavismayalobhAdyabhAvena atigambhIratvAcceti, ata Aha- 'paMcahI 'tyAdi sugamamiti / tathA nArakAdizarIrANi bIbhatsAnyudArANi ca dRSTvA'pi na kevaladarzanaM skabhnAtIti zarIraprarUpaNAya 'neraiyANa'mityAdi sUtraprapaJcaH mU. (429) neraiyANaM sarIragA paMcavannA paMcarasA paM0 taM0 kiNhA jAva sukillA, tittA jAva madhurA, evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM / paMca sarIragA paM0 taM0- oralite veuvvite AhArate teyate kammate, orAlitasarIre paMcavane paMcarase paM0 taM0 kiNhe jAva sukkille titte jAva mahure, evaM jAva kammagasarIre, savveviNaM bAdaraboMdidharA kalevarA paMcavatrA paMcarasA dugaMdhA aTThaphAsA / vR. gatArthazcAyaM, navaraM paJcavarNatvaM nArakAdivaimAnikAntAnAM zarIrANAM nizcayanayAt, vyavahAratastu ekavarNaprAcuryAt kRSNAdipratiniyatavarNataiveti, 'jAva sukilla'tti kiNhA nIlA lohitA hAliddA sukillA 'jAva mahura' tti tittA kaDuyA kasAyA aMbilA mahurA 'jAva vemANiyANaM' ti caturviMzatidaNDakasUtram / 'sarIra' tti utpattisamayAdArabhya pratikSaNameva zIryata iti zarIraM, 'orAliya'tti udAraM- pradhAnaM udAramevaiaudArikaM, pradhAnatA cAsya tIrthakarAdizarIrApekSayA, na hi tato'nyat pradhAnataramasti, prAkRtatvena ca orAliyaMti 1, athavA urAlaM nAma vistarAlaM vizAlaM sAtirekayojana sahastrapramANatvAdasya anyasya cAvasthitasyaivamasambhavAt, uktaJca - "joyaNasahassamahiyaM ohe egiMdie tarugaNesu / // 1 // macchajuyale sahassaM uresu ya gabmajAesu " iti vaikriyasya lakSapramANatve'pyanavasthitatvAt, tadeva orAlikaM 2, athavA uralamalpapradezopacitatvAdUbRhattvAcca bhiNDavaditi tadeva orAlikaM nipAtanAt 3, thavA orAlaMmAMsAsthisnAyvAdyavabaddhaM tadeva orAlikamiti 4, uktaJca 119 11 " tatthodAra 1 murAlaM 2 uralaM 3 orAlamahava 4 vijJeyaM / odAriyaMti paDhamaM paDucca titthesarasIraM bhannaiya tahorAlaM vittharavaMtaM vaNassaI pappa / pagaIe natthi anaM eddamattaM visAlaMti uralaM thevapaesovaciyaMpi mahallagaM jahA bhiMDaM / maMsahihArubaddhaM orAlaM samayaparibhAsA iti / 119 11 'veubviya'tti vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM, uktaM ca"vivihA va visiTThA vA kiriyA vikkiriya tIe jaM bhavaM tamiha / veDavviyaM tayaM puNa nAragadevANa pagaIe "iti, // 2 // // 3 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sthAnAGga sUtram 5/1/429 vividhaM viziSTaM vAkurvanti taditi, vaikurvikamitivA, AhArae'tti tathAvidhakAryotpattI caturdazapUrvavidA yogabalenAhiyata ityAhArakaM, uktNc||1|| "kajaMmi samuppanne suyakevaliNA visiTThaladdhIe / jaM etya Aharijai bhaNaMti AhAragaM taM tu" kAryANi caamuuni||1|| "pANidayariddhi saMdarisaNatyamatyovagahaNaheuM vaa| saMsayavoccheyattthaM gaNaNaM jinapAyamUlammi" kAryasamAptI punarmucyate yAcitopakaraNavaditi, 'teyae'tti tejaso bhAvastaijasaM uSmAdiliGgasiddhaM, uktNc||1|| "savvassa umhasiddhaM rsaadiaahaarpaagjnngNc| teyagaladdhinimittaM ca teyaga hoi nAyavvaM " iti * 'kammae'tti karmaNo vikAraH kArmaNaM, sakalazarIrakAraNamiti, uktNc||1|| "kammavigAro kammaNamaTTavihavicittakammanippanna / savvesi sarIrANaM kAraNabhUyaM muneyavvaM " iti audArikAdikramazca yathottaraM sUkSmatvAt pradezabAhulyAceti / tathA sarvANyapi bAdarabondidharANi-paryAptakatvena sthUrAkAradhAriNi kalevarANi-zarIrANi manuSyAdInAM paJcAdivarNAdInyavayavabhedeneti, akSigolakAdiSu tathaivopalabdheH, 'do gaMdha'tti surabhidurabhibhedAt, 'aTTha phAsa'tti kaThinamUduzItoSNagurulaghusnigdharUkSabhedAditi, abAdarabondidharANi tu na niyatavarNAdivyapadezayAni, aparyAptatvenAvayavavibhAgAbhAvAditi, anantaraMzarIrANiprarUpitAnIti zarIrivizeSagatAn dharmavizeSAn paMcahiM ThANehItyAdinA''rjavasUtrAntena grandhena darzayati mU.(430) paMcahiM ThANehiM purimapacchimagANaM jiNANaM duggamaM bhavati, taM0-duAikhaM duvibhajaM dupassaM dutitikkhaM duranucaraM / paMcahiM ThANehi majjhimagANaM jiNANaM sugamaM bhavati, taM0suAtikkhaM suvibhaGgaM supassaM sutitikkhaM supanucaraM / paMca ThANAiM samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM nicaMvannitAI nicaM kittitAiMnicchaMbutitAiM nicaMpasatthAI nicamabmaNunAtAI bhavaMti, taM0-khaMtI muttI ajjave maddave lAghave, paMca ThANAI samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM jAva abmaNunAyAiM bhavaMti, taM0-sace saMjame tave citAte baMbhaceravAse, paMca ThANAI samaNANaM jAva abmaNunAyAI bhavaMti, taM0-ukkhittacarate nikkhittacarate aMtacarate paMtacarate lUhacarate, paMca ThANAiMsamaNANaM jAva abbhuNunAyAI bhavaMti, taM0-annAtacarate annailAyacare monacare saMsahakappite tajAtasaMsaTThakappite, paMca ThANAI jAva abbhaNunAtAI bhavaMti, taM0-uvanihite suddhesaNite saMkhAdattite dihalAbhite puTThalAbhite, paMca ThANAiMjAva abmaNunAtAI bhavati, taM0-AyaMbilite nibiyate puramahite parimite piMDavAvite bhinnapiMDavAvite, paMca ThANAI0 abmaNunAyAiM bhavaMti, taM0-arasAhAre virasAhAre aMtAhAre paMtAhAre lUhAhAre, paMca ThANAiM0 abmaNunAyAiM bhavaMti, taM0-arasajIvI virasajIvI aMtajIvI paMtajIvIlUhajIvI, paMca ThANAI0 bhavaMti, taM0-ThANAtite umaDuAsaNiepaDimahAtI Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 sthAnaM-5, - uddezakaH-1 vIrAsaNie nesajie, paMca ThANAI0 bhavaMti, taM0-daMDAyatite lagaMDasAtI AtAvate avAuDate akNdduuyte| ghR.sugamazcArya, navaraMpaJcasusthAnakeSu-AkhyAnAdikriyAvizeSalakSaNeSupurimA-bharatairAvateSu caturviMzaterAdimAste ca pazcimakAzca-caramAH purimapazcimakAsteSAM jinAnAM-arhatAM 'duggamati duHkhena gamyata iti durgama bhAvasAdhano'yaM kRcchravRttirityarthaH tadbhavati vineyAnAmRjujaDatvena vakrajaDatvena ca, tAni cemAni tadyathe' tyAdi, iha cAkhyAnaM vibhajanaM darzanaM titikSaNamanucaraNaM cetyevaM vaktavye'pi yeSu sthAneSu kRcchravRttirbhavati tAni tadyogAt kRcchravRttInyevocyante iti kRcchravRttiyotakaduHzabdavizeSitAni karmasAdhanazabdAbhidheyAnyAkhyAnAdIni vicitratvAcchabdapravRtterAha, 'duAikkha'mityAdi, tatra durAkhyeyaM-kRcchrAkhyeyaM vastutattvaM, vineyAnAM mahAvacanATopaprabodhyatvena bhagavatAmAyAsotpatterityevamAkhyAne kRcchravRttiruktA, evaM vibhajanAdiSvapibhAvanIyA, tathA-vyAkhyAte'pitatra durvibhajaM-kaSTavibhajanIyaM, RjujaDatvAdereva tadbhAvati duHzaGkaziSyANAMvastutattvasya vibhAgenAvasthApanamityarthaH, durvibhavamityatra pAThAntare durvibhAvyaM duHzakA vibhAvanA kartuM tasyetyarthaH, tathA 'duSpassaM'tiduHkhena darzyate itidurdarza, upapattibhirduHzakaMziSyANA pratItAvAropayituM tattvamiti bhAvaH, 'duttitikkhaMti duHkhena titikSyate sahyate iti dustitikSaM-parISahAdi duHzaka parISahAdikamutpannaM titikSayituM, ziSyaM tatprati kSamAM kArayitumiti bhAva iti, 'duranucaraM'ti duHkhenAnucaryata-anuSThIyata iti duranucaramantabhUtakAritArthatvena duHzakamanuSThApayitumityarthaH, athavA teSAM tIrthe durAkhyeyaM durbibhajamAcAryAdInAM vastutattvaM ziSyAn prati, AtmanApi durdazaM dustitikSaM duranucaramityevaM kAritArthaMvimucya vyAkhyeyaM, teSAmapi RjujaDAditvAditi / madhyamAnAMtusugamaakRcchravRttiH, tadvineyAnAmRjuprajJatvenAlpapkayalenaiva bodhanIyatvA vihitAnuSThAne sukhapravarttanIyatvAcceti, zeSaM pUrvavat, navaramakRcchrArthaviziSTatA AkhyAnAdInAM vAcyA, tathA 'suranucara'nti rephaH prAkRtatvAditi, nityaM sadA varNitAni phalataH kIrtatAnisaMzabditAninAmataH, 'buiyAI tivyaktavAcoktAni svarUpataH 'prazastAni' prazaMsitAnilAdhitAni 'zaMsustutA viti vacanAt abhyanujJAtAni-karttavyatayA anumatAni bhavantIti, ayaMcasUtrotkSepaH pratisUtraM vaiyAvRtyasUtraM yAvad dRzya iti, tatra kSAntyAdayaH krodhalobhamAyAmAnanigrahAH tathA lAghavamupakaraNato gauravatrayatyAgatazceti, tathA'nyAni paJca, sadbhyo hitaM satyam-analIkaM, taccaturvidhaM, yto'vaaci||1|| "avisaMvAdanayogaH kAyamanovAgajihmatA caiva / satyaM caturvidhaM tacca jinavaramate'sti nAnyatra" iti, -tathA saMyamanaM saMyamo-hiMsAdinivRttiH, saca saptadazavidhaH, tduktm||1|| "puDhavidagaagaNimAruya vaNapphai biticaupaNiMdi ajIve / pehopehapamajaNapariTThavaNamaNovaI kAe" // 1 // (athavA) - "paJcAzravAdviramaNaM paJcendriyanigrahaH kssaayjyH| daNDatrayaviratizceti saMyamaH saptadazabhedaH" 1321 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 sthAnAGga sUtram 5/1/430 iti, tathA tapyate'neneti tapaH, yto'bhydhaayi||1|| "rasarudhiramAMsamedo'sthimajazukrANyanena tapyante / karmANi vA'zubhAnItyatastapo nAma nairuktama." -taca dvAdazadhA, yathA''ha-- "anasanamUnoyariyA vittIsaMkhevaNaM rsccaao| kAyakileso saMlINayA ya bajso tavo hoi / / // 2 // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo jhANaM ussaggo'viya amitarao tavo hoi" iti 'ciyAe'tti tyajanaM tyAgaH-saMvignaikasAmbhogikAnAM bhaktAdidAnamityarthaH, gAthe caatr||1|| "to kayapanakkhANo AyariyagilANabAlavuDDhANaM / dejA'saNAi saMte lAbhe kayavIriyAyAro // 2 // saMviggaannasaMbhoiyANa daisiJja sahagakulANi / ataraMto vA saMbhoiyANa dese jahasamAhI" iti brahmacarye-maithunaviramaNetenavAvAsobrahmacaryavAsa ityeSapUrvoktaiH saha dazavidhaH zramaNadharma iti, anyatra tvymevmuktH||1|| "khaMtI yamaddava'java muttI tavasaMjame yaboddhavve / saccaM soyaM AkiMcaNaM ca baMbhaca jaidhammo " iti itazca sAdhudharmabhedasya bAhyatapovizeSasya vRttisa pAbhidhAnasya bhedAH 'ukkhattacarae'ityAdinA abhidhIyante, tatra utkSipta-svaprayojanAya pAkamAjanAdudhdhRtaMtadarthamabhigrahavizeSAcarati-tadgaveSaNAya gacchatItyukSiptacarakaH, evaM sarvatra, navaraM nikSiptaM-anudhdhRtaM ante bhavamAntaM-bhuktAvazeSaM vallAdi prakRSTamAntaM prAntaM-tadeva paryuSitaM, rUkSa-niHsnehamiti, iha ca bhAvapratyayapradhAnatvena utkSiptacarakatvamityAdidraSTavyamevamuttaratrApibhAvapradhAnatAzyA, ihacAdyau bhAvAbhigrahAvitare dravyAbhigrahAH, yto'bhaanni||1|| "ukkhittamaicaragA bhAvajuyA khalu abhiggahA hoti| gAyaMto va ruyaMto jaM dei nisaNNamAI vA" // 2 // tathA "levaDamalevaDaM vA amugaMdavvaM ca aJja ghecchaami| amugeNa u davveNaM aha davvAbhiggaho nAmaM" iti evamanyatrApi vizeSa Uhya iti, ajJAtaH-anupadarzitasvAjanyarddhimatpravrajitAdibhAvaH san carati-bhikSArthamaTatItyajJAtacarakaH, tathA annailAyacarae'tti annaglAnako doSAnnabhugiti bhagavatITIppanake uktaH, evaMvidhaH san, athavA anaM vinA glAyakaH-samutpannavedanAdikAraNa evetyarthaH anyasmai vA glAyakAya bhojanArthaM caratIti annaglAnakacarako'naglAyakacarako'nyaglAyakacarako vA, kvacit pAThaH 'annavela'tti tatrAnyasyA-bhojanakAlApekSayA''dyAvasAnarUpAyAM velAyAM-samaye caratItyAdi zyaM, ayaMca kAlAbhigraha iti, Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-1 323 tathAmaunaM-maunavrataM tena gharati maunacarakaH, tathA saMsRSTena-kharaNTitenetyarthohastabhAjanAdinA dIyamAnaM kalpikaM kalpavat kalpanIyamucitamabhigrahavizeSAdbhaktAdiyasyasasaMsRSTakalpikaH, tathA 'tajAtena' deyadravyaprakAreNa yatsaMsRSTaM hastAdi tena dIyamAnaM kalpikaM yasyeti vigraha iti, upanidhIyata ityupanidhiH-pratyApasannaM yathAkathaJcidAnItaM tena carati tadgrahaNAyetyarthaH ityopanidhikaH, upanihitameva vA yasya grahaNaviSayatayA'sti sa prajJAderAkRtigaNatvena matvarthIyANapratyaye aupanihita iti, tathA zuddhA-anaticArA eSaNA-zaGkitAdidoSavarjanarUpA 'saMsaTThamasaMsaTTe'tyAdisaptaprakArAanyatarAvAtayAcaratItyuttarapadavRddhAzuddhaSaNikaH, saddhyApradhAnAHparimitAevadattayaH-sakRdbhaktAdikSepalakSaNA grAhyAH yasyasasaGgyAdattikaH, dttilkssnnshlokH||1|| "dattI ujattie vAre, khivaI hoti tttiyaa| avocchinnanivAyAo, dattI hoi davetarA" iti tathA dRSTasyaiva bhaktAdelAbhastena caratIti tathaiva ISTalAbhikaH, pRSTasyaiva sAdho ! dIyate te ? ityevaM yo lAbhastena caratIti prAgvata pRSTalAmikaH, AcAmlaM-samayaprasiddhaM tena caratItyAcAmlikaH, nirgato ghRtAdivikRtibhyo yaH sa nirvikRtikaH purimArddha-pUrvAhnalakSaNaM pratyAkhyAnavizeSo'sti yasya sa tathA, parimito-dravyAdiparimANataH piNDapAto-bhaktAdilAmo yasyAstisaparimitapiNDapAtikaH, bhinnasyaiva-sphoTitasyaivapiNDasyasaktukAdisambandhinaH pAtolAbho yasyAsti sa bhinnapiNDapAtikaH grahaNAnantaramadhyavaharaNaM bhavatItyata etaducyate-'arasaM' hiGgvAdibhirasaMskRta-mAhArayatItyarasovA''hAro yasyAsAvarasAhAraH,evaM sarvatra, navaraM virasaMvigatarasaMpurANadhAnyaudanAdi, rUkSaM tailAdivarjitamiti, tathA arasenajIvituMzIlamAjanyamApi yasya sa tathA, evmnytraapi| 'ThANAie'tti sthAnaM kAyotsargaH tamatidadAti-prakaroti atigacchati vaiti sthAnAtidaH sthAnAtigo veti, utkuTukA sana-pIThAdau putAlaganenopavezanarUpamabhigraho yasyAsti sa utkuTukAsanikaH, tathA pratimayA-ekarAtrikyAdikayA kAyotsargavizeSeNaiva tiSThatItyevaMzIlo yaH sa pratimAsthAyI vIrAsanaM bhUnyastapAdayasya siMhAsane upaviSTasya tadapanayane yA kAyAvasthA tadrUpaM, duSkaraM ca taditi, ata eva vIrasya-sAhasikasyAsanamiti vIrAsanamuktaM tadasyAstIti vIrAsanikaH, tathA niSadyA-upavezanavizeSaH, sAcapaJcadhA, tatra yasyAM samaMpAdau putI caspRzataH sA samapAdaputA 1 yasyAM tugorivopavezanaM sAgoniSadhikA 2 yatra tuputAbhyAmupaviSTaH san ekaM pAdamutpATyAste sAhastisuNDikA 3 paryazArddhaparyazAca prasiddhA, niSadyayAcarati naiSadhika iti, daNDasyevAyatiH-dIrghatvaM pAdaprasAraNena yasya sadaNDAyatikaH, tathA lagaNDaM kila duHsaMsthitaM kASThaM tadvanmastakapArNikAnAM bhuvi laganena pRSThasya cAlaganenetyarthaH yaH zete tathAvidhAbhigrahAt sa lagaNDazAyI, tathA AtApayati-AtApanA zItAtapAdisahanarUpAMkarotItyAtApakaH, tathA na vidyate prAvRtaM-prAvaraNaM asyetyaprAvRtakaH, tathA na kaNDUyata ityakaNDUyakaH, 'sthAnAtiga' ityAdipadAnAM klpmaassyvyaakhyeym|||| "uhANaM ThANAiyaM tupaDimA yahoti maasaaii| . paMcava nisejaAo tAsi vibhAsA u kAyavvA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 sthAnAgasUtram 5/1/430 // 2 // vIrAsaNaM tu sIhAsaNevva jhmukkjaanugnnivittttho| DaMDo lagaNDauvamA Ayayakujje ya doNhaMpi AyAvaNA yativihA ukkosAmajjhimA jhnnaay| ukkosA u nivannA nisanna manjhA Thiya jahannA tivihA hoi nivannA omaMthiya pAsa taiya uttANA" iti -niSaNNApi trividhaa||4|| "goduha ukuDapaliyaMkamesa tivihAya majjhimA hoi / taiyA uhatyisoMDagapAyasamapAiyA ceva" iti iyaM ca niSaNNAdikA trividhA'pyAtApanA svasthAne punarapyutkRSTaSTAdibhedA omaMthiyAdibhedenAvagantavyA, iha ca yadyapisthAnAtigatvAdInAmAtApanAyAmantarbhAvastathApipradhAnetaravivakSayA na punaruktatvaM mantavyamiti / (431)paMcahi ThANehiMsamaNe niggaMthe mahAnijare mahApajjavasANe bhavati, taM0-agilAte AyariyaveyAvacaM karemANe 1 evaM uvajjhAyaveyAvaccaM karemANe 2 theraveyAvacaMkaremANe 3 tavassiveyAvaccaM karemANe 4 gilANaveyAvaccaM karemANe 5 / paMcahi ThANehiM samaNeniggaMthe mahAnijare mahApajjavasANebhavati, taM0-agilAte sehaveyAvaccaM karemANe 1 agilAte kulaveyA02 agilAegaNave03 agilAesaMghave04 agilAte sAhammiyaveyAvacaM karemANe 5 / vR. (tathA) mahAnirjaro-bRhatkarmakSayakArI mahAnirjaratvAca mahad-AtyantikaM punarudbhavAbhAvAt paryavasAnaM-anto yasya sa tathA, 'agilAe'tti aglAnyA-akhinnatayA bahumAnenetyarthaH, AcAryaH paJcaprakAraH, tadyathA-pravrAjanAcAryoM digAcAryaH sUtrasya uddezanAcAryaH sUtrasyasamuddezanAcAryovAcanAcAryazceti, tasya vaiyAvRttyaM vyApRtasya-zubhavyApAravato bhAvaHkarma vA vaiyAvRttyaM-bhaktAdibhirdharmopagrahakArivastubhirupagrahakaraNamAcAryavaiyAvRttyaM tatkurvANovidadhaditi, evamuttarapadeSvapi, navaramupAdhyAyaH-sUtradAtA sthaviraHsthirIkaraNAt athavA jAtyA SaSTivArSikaH paryAyeNa viMzativarSaparyAyaH zrutena samavAyadhArI tapasvI-mAsapakSapakAdiH glAnaHazakto vyAdhyAdibhiriti, tathA 'seha'tizikSako'bhinavapravrajitaH 'sAdharmikaH' samAnadharmAliGgataHpravacanatazceti, kulaM-cAndrAdikaM sAdhusamudAyavizeSarUpaM pratItaM, guNaH-kulasamudAyaH sabo-gaNasamudAya ityevaM sUtradvayena dazavidhaM vaiyAvRttyamAbhyantaratapobhedabhUtaM pratipAditamiti, uktaM ca- . // 1 // "AyariyauvajjhAe theratavassIgilANasehANaM / sAhamiyakulagaNasaMgha saMgayaM tamiha kAyabvaM" iti, mU. (432) paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe sAhammitaM saMbhotitaM visaMbhotitaM karemANe nAtikamati, taM0-sakiritaTThANaMpaDisevittA bhavati 1 paDisevittAno Aloei 2 AloittA no paTTaveti 3 paTTavettA nonivisati/jAI imAiMdherANaM ThitipakappAiMbhavaMtitAiMatiyaMciyara paDiseveti se haMda'haM paDisevAmi kiMmaMdherA karissaMti ? 5/paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMdhe Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 5, - uddezaka: - 1 325 sAhamitaM pAraMcitaM karemANe nAtikkamati, taM0-sakule vasati sakulassa bhedAte abbhuTThittA bhavati gaNe vasati gaNarasa bhetAte abbhuTTettA bhavati 2 hiMsappehI 3 chiddappehI 4 abhikkhaNaM pasiNAtataNAI paraMjittA bhavati 5 / vR. sAmbhogikaM - ekabhojanamaNDalIkAdikaM visAmbhogikaM maNDalIbAhyaM kurvazAtikrAmati AjJAmiti gamyate, ucitatvAditi, sakriyaM prastAvAdazubhakarmabandhayuktaM sthAnaM-akRtyavizeSalakSaNaM pratiSevitA bhavatItyekaM pratiSevya gurave nAlocayAti na nivedayatIti dvitIyaM, Alocya gurUpadiSTaprAyazcittaM na prasthApayati-kartu nArabhata iti tRtIyaM, prasthApya na nirvizati-na samastaM pravezayatyathavA 'nirdezaH paribhoga' iti vacanAtra paribhuGkte nAsevata ityarthaH iti caturthaM, yAnImAni suprasiddhatayA pratyakSANi 'sthavirANAM' sthavirakalpikAnAM 'sthitI' samAcAre' prakalpyAniprakalpanIyAni yogyAni vizuddhapiNDazayyAdIni sthitiprakalpyAni athavA sthitizcamAsakalpAdikA prakalpyAni ca-piNDAdIni sthitiprakalpyAni tAni 'aiyaMciya aiyaMciya'tti atikramyAtikrametyarthaH, pratiSevate tadanyAnIti gamyate, atha saGghATakAdiH sAdhurevaM paryAlocayatiyathA naitapratiSevitumucitaM guruna bAhyau kariSyati, tatretara Aha- 'se' iti tadakalpyajAtaM 'iMde 'tti kolAmantraNaM vacanaM hamityakAraprazleSAdahaM pratiSevAmi kiM mama 'sthavirA:' guravaH kariSyanti ?, na kiJcittai ruTairapi me karttuM zakyate iti balopadarzanaM paJcamamiti / 'pAraMciyaM 'ti dazamaprAyazcittabhedavantamapahRtaliGgAdikamityarthaH kurvannAtikrAmati sAmAyikamiti gamyate, kule - cAndrAdike vasati gacchavAsItyarthastasyaiva 'kulasya bhedAyAnyo'nyamadhikaraNotpAdanenAbhyutthAtA bhavati yateta ityartha, ityekaH, evaM gaNasyApIti dvitIyaM, tathA hiMsAM vadhaM sAdhvAdeH prekSate - gaveSayatIti hiMsAprekSIti tRtIyaM, hiMsArthamevApabhrAjanArthaM vA 'chidrANi'; pramattatAdIni prekSata iti chidraprekSIti caturthaM, abhIkSmaNamitIha punaH zabdArthaH tatazcAbhIkSNamabhIkSNaM punaH punarityarthaH praznA- aGguSThakuDyapraznAdayaH sAvadyanuSThAnapRcchA vA ta evAyatanAnyasaMyamasya praznAyatanAni prayoktA bhavati, prayuGkata ityarthaH iti paJcamaM / , mU. (433) AyariyauvajjhAyassa NaM gaNaMsi paMca vuggahaTTANA paM0 taM0-AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no sammaM pauMjettA bhavati 1 AyariyauvajjhAe NaM gaNasi AdhArAtiNiyAte kitikambhaM no sammaM paraMjittA bhavati 2 AyariyauvajjhAte gaNaMsi je suttapaJjavajAte dhAreti te kAle 2 no sammamanuSpavAtittA bhavati 3 AyariyauvajjhAe gaNaMsi gilANa sehaveyAvaccaM no sammamamuTThittA bhavati 4 AyariyauvajjhAte gaNaMsi anApucchitacArI yAvi havai no ApucchiyacArI 5 / AyariyauvajjhAyassa NaM gaNaMsi paMcAvuggahadvANA paM0 taM0-AyariyauvajjhAe gaNasi ANaM vA dhAraNaM vA sammaM pauMjittA bhavati, evamadhArAyanitAte sammaM kiikammaM paraMjittA bhavai AyariyauvajjhAe NaM gaNaMsi je sutapajjavajAte dhAreti te kAle 2 samma anupavAittA bhavai AyariyauvajjhAe gaNaMsi gilANasehaveyAvaccaM sammaM abbhuTThittA bhavati AyariyauvajjhAte gaNaMsi ApucchiyacArI yAvi bhavati no anApucchicArI vR. tatha AcAryopAdhyAyacasyeti samAhAradvandvaH karmadhArayo vA tatazcAcAryasyopAdhyAyasya Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 sthAnAGga sUtram 5/1/434 'gaNaMsi'tti gaNe 'vigrahasthAnAni kalahAzrayAH, AcAryopAdhyAyau dvayaM vA 'gaNe gaNaviSaye 'AjJAM' he sAdho! bhavatedaM vidheyamityevaMrUpAmAdiSTiM 'dhAraNAM' na vidheyamidamityevaMrUpAM'no'naiva samyag-aucityena prayoktA bhavatItisAdhavaH parasparaMkalahAyanteasamyagniyogAtadurjayantritattvAcca, athavA anaucityaniyoktAramAcAryodikameva kalahAyante ityevaM sarvatreti, athavA gUDhArthapadairagItArthasya puratodezAntarasthagItAnidanAyagItArthoyadaticAranivedanaMkarotisA''jJA, asakRdAlocanAdAnena yaprAyazcittavizeSAvadhAraNaM sA dhAraNA, tayorna samyak prayokteti sa kalahabhAMgiti prathama, tathAsa eva 'AhArAiNiyAe ttiralAnidvidhA-dravyatobhAvatazca, tatradravyataH karketanAdIni bhAvato jJAnAdIni, tatra ralaiH-jJAnAdibhirvyavaharatIti rAlikaH-bRhatparyAyo yo yo rAliko yathAralikaMtadbhAvastattA tayA yathArAlikatayA yathAjyeSThaMkRtikarma-vandanakaMviyana evavainayikaM tacca na samyak prayoktA, antarbhUtikAritArthatvAdvA prayojayitA bhavatIti dvitIyaM, tathA sa eva yAni zrutasya paryavajAtAni-sUtrArthaprakArAn 'dhArayati' dhAraNAviSayIkaroti tAni kAle kAleyathAvasaraMna samyaganupravAcayitA bhavati-napAThayatItyarthaH ititRtIyaM, kAle anupravAcayitetyuktaM tatra gaathaa:||1|| "kAlakkameNa pattaM saMvaccharamAiNA ujNmi| taM taMmiceva dhIro vAejjA soya kAlo'yaM // // 2 // tivarisapariyAgassa uAyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa ya sammaMsUyagaDaM nAma aMgati / / // 3 // dasakappavvavahArA saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM samavAo'viya aMge te attttvaasss|| // 4 // dasavAsassa vihAho ekArasavAsayassa ya imeu / khuDDiyavimANamAI ajjhayaNA paMca naayvvaa|| bArasavAsassa tahA aruNuvacAyAipaMca ajjhynnaa| terasavAsassa tahA udyANasuyAiyA curo|| coddasavAsassa tahA AsIvisabhAvaNaM jiNA vinti / pannarasavAsagassa ya diTThIvisabhAvaNaM tahaya / / // 7 // solasavAsAIsuya ekkottaravuDDiesujahasaMkhaM / cAraNabhAvaNamahAsuviNabhAvaNA teyaganisaggA / / // 8 // egUNavIsavAsagassa u diDivAo duvAlasamamaMgaM / saMpuNNavIsavariso anuvAI sabbasuttassa" ti, tathA sa eva glAnazaikSavaiyAvRttyaM prati na samyak svayamabhyutthAtA-abhyupagantA bhavatIti caturthaM, tathAsa evagaNaM anApRcchya carati-kSetrAntarasaGkramAdikarotItyevaMzIlo'nApRcchyacArI, kimuktaM bhavati ? -no ApRcchyacArIti paJcamaM vigrahasthAnaM / etadeva vyatirekeNAha-avigrahasUtraM gatArtha / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-1 327 mU. (434) paMca nisijAo paM0 taM0 ukkuDutI godohitA samapAyaputA palitaMkA addhapalitaMkA / paMca ajavaTThANA paM0 20-sAdhuajavaMsAdhumaddavaMsAdhulAghavaM sAdhukhaMtI sAdhumuttI vR.niSadyAsUtre niSadanAniniSadyAH-upavezanaprakArAstatrAsanAlagnputaH pAdAbhyAmavasthita utkuTukastasya yAsA utkuTukAsakatathA gordohanaM godohikA tadvadyA'sau godohikA, tathA samIsamatayA bhUlagnau pAdau ca putau ca yasyAM sA samapAdaputA, tathA paryazA-jinapratimAnamiva yA padmAsanamiti rUDhA, tathA arddhaparyA-UrAvekapAdanivezanalakSaNeti / tathA RjoH-rAgadveSavakratvavarjitasya sAmAyikavataH karmabhAvovA ArjavaM saMvara ityarthaH tasyasthAnAni-bhedA ArjavasthAnAni, sAdhu-samyagdarzanapUrvakatvena zobhanamArjavaM-mAyAnigrahastataH karmadhArayaH sAdhorvA-yaterArjavaM sAdhvArjavaM, evaM zeSANyapi / ArjavayuktAzca mRtvA prAyo devA bhavantIti paMcavihA joisietyAdinA IsANassa Nametadantena granthena devAdhikAramAha mU. (435) paMcavihA joisiyA paM0 20-caMdA sUrA gahA nakkhattA tArAo, paMcavihA devA paM0 20-bhavitadavvadevA naradevA dhammadevA devAtidevA bhAvadevA / vR. sugamazcAyaM, navaraMjyotISa-vimAnavizeSAsteSubhavA jyotiSkA iti, tathA dIvyantikrIDAdidharmabhAjo bhavanti dIvyante vA-stUyatante ye te devAH, bhavyA-bhAvidevaparyAyayogyA ata eva dravyabhUtAH teca te devAzceti bhavyadravyadevAH-vaimAnikAdi 4, devatvenAntarabhave ye utpatsyanta ityarthaH, narANAM devA naradevAzcakravartina ityarthaH, dharmapradhAnA devAdharmadavAH-cAritravanto devAnAM madhye atizayavanto devAH devAdhidevAH-arhantaH bhAvadevA-devAyuSkAunubhavanto vaimAnikAdayaH 4 ityarthaH / mU.(436) paMcavihA paritAraNApaM0 20-kAya paritariNA paaspritaarnnaavpritaarnn| sad paritAraNA mana pritaarnnaa| vR. 'paritAraNa tti vedodayapratIkAraH, tatra strIpuMsayoH kAyena paricAraNA-maithunapravRttiH kAyaparicAraNA IzAnakalpaM yAvad, evamanyatrApi samAsaH, navaraM sparzena tadupari dvayoH 4 rUpeNa dvayoH 6zabdena dvayo 8 manasA caturyu 12 naiveyakAdiSu paricAraNaiva naastiiti| mU. (437) camarassaNaM asuriMdassa asurakumAraranno paMca aggamahisIo paM0 saM0-kAle rAtI rataNI vijU mehA, valissaNaM vatirotarNidassa vatirotaNaranno paMca aggamahisIo paM0 taM0subhAnisubhAraMbhA niraMbhA mtnnaa| vR. [asya sUtrasya vRttinAsti / ] mU.(438) camarassaNamasuriMdassaasurakumAraraNNo paMca saMgAmitA aNitApaMca saMgAmiyA anipAdhivatI paM0 taM0-pAyattAnite pIDhAnita kuMjarAnite mahisAnite rahAnIte, dume pAyattAnitAdhivatI sodAmI AsarAyA pIDhAniyAdhivatI kuMthU hasthirAyA mujarAnitAdhiktI lohitakkhe mahisAnitAdhivatI kinnare rghaanitaadhivtii| balisaNaMvatirotaniMdassavatirotaNarano paMca saMgAmitAnitA paMca saMgAmitAnIyAdhivatI paM0 taM0-pAyattAnite jAva raghAnite, mahaddame pAyattAnitAdhivatI mahAsotAmo AsarAtA pIDhAnitAdhivatI mAlaMkAro hasthirAyA kuMjarAnitAdhipatI mahAlohiakkho mahisAnitAdhivatI kiMpurise rghaanitaadhiptii| Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 sthAnAGgasUtram 5/1/438 dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa NanagakumArarano paMca saMgAmitA anitA paMca saMgAmitAnIyAdhipatI paM020-pAyattAnitejAva rahANIe, bhaddaseNe pAyattAnitAdhipatIjasodhare AsarAyA pIThAnitAdhipatI sudaMsaNe hasthirAyA kuMjarAnitAdhipatInIlakaMThe mahisAniyAdhipatI ANaMde rahAnitAhivaI / bhUyAnaM dassa nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno paMca saMgAmiyANiyA paMca saMgAmiyAnIyAhivaI paM020-pAyattAnIejAvarahANIe dakkhe pAyattAniyAhibaIsuggIve AsarAyA pIDhAniyAhivaI suvikkame hathirAyA kuMjarAnitAhivaI seyakaMThe mahisAniyAhivaI naMduttare rhaanniyaahivii| veNudevassaNaMsuvaniMdassa suvannakumAraranopaMca saMgAbhiyANitA paMcasaMgAmitAnitAhipatI paM0 20-pAyattANIte evaM jadhA dharaNassa tathA veNudevassavi, veNudAliyassa jahA bhUtAnaMdassa, jadhAdharaNassatahAsavvesiMdAhiNillANaMjAva dhosassa,jadhAbhUtAnaMdassatadhA savvesiMuttarillANaM jAva mhaadhosss| sakkassaNaM deviMdassa devaranno paMca saMgAmitA anitApaMca saMgAmitAnitAdhivatI paM0 20-pAyattAnite jAva usabhAnite, hariNegamesI pAyattAnitAdhivatI vAU AsarAtA pIDhAnitAdhivaI erAvaNe hasthirAyA kuMjarANitAdhipaI dAmaDDI usamANitAdhipatI mADharoM raghANitAdhipatI, IsANasaNaMdeviMdassa devarannopaMca saMgAmiyAaNitAjAvapAyattANite pIDhANie kuMjarANie usabhANie raghANite, lahuparakkame pAyattANitAdhivatI mahAvAU AsarAyA pIDhANiyAhivaI yupphadaMte hatyirAyA kuMjarANiyAhivatI mahAdAmahI usabhANiyAhivaI mahAmADhare raghANiyAhivatI, jaghA sakkassa tahA savvesiM dAhiNillANaMjAva AraNassa jadhAIsANassa tahA savvesiM uttarillANaM jAva acutassa vR. 'sAnAmikANi' saGgrAmaprayojanAni, etacca gAndharvanATyAnIkayovyavacchedArtha vizeSaNamiti, anIkAdhipatayaH-sainyamadhye pradhAnAH padAtyAdayaH, evaM padAtInA-pattInAM samUhaH pAdAtaM tadevAnIkaM pAdAtAnIkaM pIThAnIkaM-azvasainyaM, pAdAtAnIkAdhipatiH padAtirevottamaH, azvarAjaH-pradhAno'zvaH, evamanye'pi, 'dAhiNillANaM ti sanatkumArabrahmazukrAnatAraNAnAM, 'uttarillANaM'ti mAhendralAntakasamrAraprANatAcyutAnAmiti, iha ca dAkSiNAtyAH saudharmAdayo viSamasaGkhyA iti viSamasaGkhyatvaMzabdasya pravRttinimittIkRtya brahmalokazukrau dAkSiNAtyAvuktI, samasaGghayatvaM tu pravRttinimittIkRtya lAntakasahArAvuttarAviti, tathA devendrastavAdhyayanAbhidhAnaprakIrNakazruta iva dvAdazAnAmindrANAM vivakSaNAdAraNasyetyAdhuktamiti sambhAvyate, anyathA catuSu dvAvevendrAvata AraNasyetyAdyanupapannaM syaaditi| ihAnantaraM devAnAMvaktavyatoktA, duSTAdhyavasAyasyaca prANinastadgatisthityAdipratighAto bhavatItati tannirUpaNAyAha mU. (439) sakkassa NaM deviMdassa devaratro abbhaMtaraparisAe devANaM paMca paliovamAI ThitI paM0, IsANassaNaM deviMdassa devarano abbhataraparisAte devINaM paMca paliovamAiMThitI pN0|| mU. (440) paMcavihA paDihA paM020-gatipaDihA ThitIpaDihA baMdhanapaDihA bhogapaDihA blviiritpurisyaarprkkmpddihaa| vR. 'paMcavihApaDihe'tyAdi sugama, navaraM paDiha'ttiprAkRtatvAt uppA ityAdivapratighAtaH pratihananamityarthaH, tatra gateH-devagatyAdeH prakaraNAcchubhAyAH pratighAtaH-tatrAptiyogyatve sati Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 sthAnaM-5, - uddezakaH-1 vikarmAkaraNAdaprAptirgatipratighAtaH, pravrajyAdiparipAlanataH prAptavyazubhadevagatenarakaprAptau kaNDarIkasyeveti, tathA sthiteH-zubhadevagatiprAyogyakarmaNAM baddhaiva pratighAtaH sthitipratighAtaH, bhavati cAdhyavasAyavizeSAsthiteH pratighAto, yadAha-"dIhakAlaThiiyAo issakAlaThiiyAo pakarei" iti, tathA bandhanaM nAmakarmaNa uttaraprakRtirUpamaudArikAdibhedataH paJcavidhaM tasya prakramAt prazastasyaprAgvatpratighAtobandhanapratighAto, bandhanagrahaNasyopalakSaNatvAttatsahacaraprazastazarIratadaGgopAGgasaMhananasaMsthanAnAmapi pratighAto vyAkhyeyaH, tathA prazastagatisthitibandhanAdipratighAtAd bhogAnA-prazastagatyAdyavinAbhUtAnAM pratighAto bhogapratighAtI, bhavati hi kAraNAbhAve kAryAbhAva iti, tathA prazastagatvAderabhAvAdeva balavIryapuruSakAraparAkramapratighAto bhavatIti pratItaM, tatra balaM-zArIraM vIrya-jIvaprabhavaM puruSakAraH-abhimAnavizeSaH parAkramaH-sa eva niSpAditasvaviSayo'dhavA puruSakAraH-puruSakarttavyaM parAkramo-balavIryayovyApAraNamiti / devagatyAdipratighAtazca cAritrAticArakAriNo bhavatItyuttaraguNAnAzritya tadvizeSamAha mU. (441) paMcavidhe AjIvite paM0 taM0-jAtiAjIve kulAjIve kamyAjIve sippAjIve liNgaajiive| vR. 'paMcavihe' tyAdi, jAti-brAhmaNAdikAmAjIvati-upajIvati-tajjAtIyamAtmA- naM sUcAdinopadarya tato bhaktAdikaM gRhNAtIti jAtyAjIvakaH, evaM sarvatra, navaraM kulam-ugrAdikaM gurukulaM vA karma-kRSyAdyanAcAryakaM vAzilpaM-tUrNanAdi sAcAryakaM vA liGga-sAdhuliGgaMtadAjIvati, jJAnAdizUnyastena jIvikAM kalpayatItyarthaH, liGgasthAne'nyatra gaNo'dhIyate, yata uktam-- // 1 // "jAIkulagaNakamme sippe AjIvaNA u paMcavihA / sUyAe asUyAe appANa kahei ekeke "tti, tatra gaNo-mallAdiH sUcayA-vyAjenAsUcayA-sAkSAt / anantaraM sadhUnAM rajoharaNAdikaM liGgamuktaM, adhunA khaDnAdirUpaM rAjJAM tadevAha mU. (442) paMca rAtakakuhA paM0 taM0-khaggaM chattaM upphesaM upANahAo vaalviiannii| vR. 'paMca rAyakakumA' ityAdi vyaktaM, navaraM rAjJAM-nRpatInAMkakudAni-cihnAni rAjakakudAni, 'upphesitti ziroveSTanaM zekharaka ityarthaH 'pAhaNAu'tti upAnahau, vAlavyajanI cAmaramityarthaH, zrUyate c||1|| "avaNei paMca kakuhANi jANi rAyaNa ciMdhabhUyANi / ___ khaggaM chattovANaha mauDaM taha cAmarAoya" iti, anantaroditakakudayogyazcaizvAkAdipravrajitaH sarAgo'pi san sattvAdhikatvAdyAni vastUnyAlambya parISahAdInapagaNayati tAnyAha mU. (443) paMcahi ThANehiM chaumatthe NaM udinne parissahovasagge sammaM sahejA khamejA titikkhejA ahiyAsejA, taM0-udinakamme khalu ayaM purise umpattagabhUte, teNa me esa purise akkosati vA avahasati vA nicchoTeti vA nibbhaMcheti vA baMdhati vA ruMbhati vA chavicchetaM kareti vA pamAraM vA neti uddavei vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNamacchidati vA viJchiMdati Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 sthAnAGga sUtram 5/1/443 vA diti vA avaharati vA 1, jakkhAtiTTe khalu ayaM purise, teNaM me esa purise akkosati vA taheva jAva avaharati vA 2, mamaM ca NaM tabmavaveyaNine kamme utine bhavati, teNa me esa purise akko sati vA jAva avaharati vA 3, mamaMcaNaM sammasasahamANassa akhamamANassa atitikkhamANassa anadhitAsamANassa kiM manne kajjati ?, egaMtaso me pAve kamme kajati 4, mamaMcaNaM sampaM sahamANassa jAva ahiyAsemANassa kiM manne kajati ?, egaMtaso me nijarA kajati 5, iccetehiM paMcahi ThANehiM chaumatthe udinne parIsahovasagge sammaM sahejjA jAva ahiyAsejjA / paMcahi ThANehiM kevalI udine parIsahovasagge sammaM sahejA jAva ahiyAsejjA, taM0 khittacitte khalu ataM purise teNa me esa purise akkosati vA taheva jAva avaharati vA 1 dittacitte khalu ayaM purise teNa me esa purise jAva avaharati vA, 2 jakkhAtiTTe khalu ayaM purise teNa me esa purise jAva avaharati vA 3 mamaMca NaM tabbhavaveyaNijje kamme udinne bhavati teNa me esa purise jAva avaharati vA 4 mamaM ca NaM sammaM sahamANaM khamamANaM titikkhamANaM ahiyAsemANaM pAsettA bahave anne chaumatthA samaNA niggaMthA udine 2 parIsahovasagge evaM sammaM sahissaMti jAva ahiyAsissaMti 5, icetehiM paMcahi ThANehiM kevalI udine parIsahovasagge sammaM sahejjAjAva ahiyAsejjA / vR. sphuTaM, kintu chAdyate yena tacchadma-jJAnAvaraNAdighAtikarmmacatuSTayaM tatra tiSThatIti chadmasthaH sakaSAya ityarthaH, udIrNAn uditAn parISahopasargAn abhihitasvarUpAn samyakkaSAyodayanirodhAdinA saheta-bhayAbhAvenAvicalanAd bhaTaMbhaTavat kSameta kSAntyA titikSeta adInatayA adhyAsIta parISahAdAvevAdhikyenAsIta na calediti, udIrNaM uditaM prabalaM vA karmma- mithyAtvamohanIyAdi yasya sa udIrNakarmmA khalurcAkyAlaGkAre ayaM pratyakSaH puruSaH unmattako-madirAdinA viplutacittaH sa iva unmattakabhUto, bhUtazabdasyopamAnArthatvAt, unmattaka eva vA unmattakabhUto, bhUtazabdasya prakRtyarthatvAt, udIrNakarmmA yato'yamunmattakabhUtaH puruSaH tena kAraNena 'me' iti mAM eSaH - ayamAkrozati zapati apahasati-upahAsaM karoti apagharSati vA apagharSaNaM karoti nizchoTayati-sambandhyantarasambaddhaM hastAdau gRhItvA balAt kSipati nirbhartsayati durvacanaiH badhnAti rajvAdinA ruNaddhi kArAgArapravezAdinA chaveH-zarIrAvayavasya hastAdeH chedaM karoti maraNaprArambhaH pramAro-mUrcchAvizeSo mAraNasthAnaM vA taM nayati-prApayatIti apadrAvayati-mArayati athavA pramAraMmaraNameva / 'uvaddavei' tti upadravayati upadravaM karotIti, patadgrahaM pAtraM kambalaM - pratItaM pAdaproJchanaMrajoharaNaM Acchinatti-balAduddAlayati 'vicchinti' vicchinnaM karoti, dUre vyavasthApayatItyarthaH, athavA vastramISacchinatti Acchinatti, vizeSeNa chinatti vicchinatti, bhinattipAtraM sphoTayati apaharati - corayati, vAzabdAH sarvve vikalpArthA ityekaM parISahAdisahanAlambanasthAnaM, idaM cAkrozAdikaM, iha prAya AkrozavadhAbhidhAnaparISahadvayarUpaM mantavyamupasargavivakSAyAM tu mAnuSyakaprAdveSikAdyupasargarUpamiti 1 / tathA yakSAviSTo devAdhiSThito'yaM tenAkrozatItyAdi dvitIyaM 2, tathA ayaM hi parISahopasargakArI mithyAtvAdikarmmavazavartI 'mamaMca NaM' ti mama punastenaiva mAnuSyakeNa bhavena - janmanA vedyate - anubhUyate yattattadbhavavedanIyaM karmma udIrNaM bhavati - asti tenaiSa mAmAkrozatItyAdi tRtIyaM 3, tathA eSa bAlizaH pApAbhItatvAtkarotu nAmAkrozanAdi mama Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-1 331 punarasahamAnasya kiMmannettimanye iti nipAto vitArthaH 'kajaIttisampadyate, iha vinizcayamAha _ 'egaMtaso tti ekAntena sarvathA pApaM karma-asAtAdi kriyate' saMpadyata iti caturthaM, tathA ayaMtAvatpApaM badhnAtimamacedaMsahato nirjarA kriyataitipaJcama, 'icceehI tyAdi nigamanamiti, zeSaM sugamaM / chadmasthaviparyayaH kevalIti tatsUtraM, tatra ca kSiptacittaH-putrazokAdinA naSTacittaH, haptacittaH-putrajanmAdinA darpavaJcitta unmatta eveti, mAMca sahamAnaM dRSTvA anye'pi sahiSyanti, uttabhAnusAritvAt prAya itareSAM, ydaah||1|| "jo uttamehiM maggo pahao so dukkaro na sesaannN| AyariyaMmi jayaMti tayanucarA keNa sIejA?" iti, 'icceehI tyAdyatrApinigamanaM, zeSaM sugmmiti|chdmsthkevlinornntrN svarUpamuktamidAnImapi tayoreva tadAha mU. (444) paMca heU50 taM0-heuM najANati heuMna pAsati heunabujjhatiheuM nAbhigacchati heuM annANamaraNaM marati 1 paMca heUpaM0 taM0-heuNA na jANati jAva heuNA anANamaraNaM marati 5, 2, paMca heUpaM0 taM0-heuM jANaijAva heuMchaumatthamaraNaM marai 3, paMca heU paM0 ta0-heuNA jANai jAva heuNA chaumatyamaraNaM marai, paMca aheU paM0 taM0-aheuna yANati jAva aheuMchaumatthamaraNaM marati 5, paMca aheU paM0 taM0-aheuNA na jANati jAva aheuNA chaumatthamaraNaM marati 6, aheU paM-taM0-aheuMjANatijAva aheuM kevalimaraNaMmarati7, paMca aheUpaM020-aheuNA na jANati jAva aheuNA kevalimaraNaM marati 8, kevalissa NaM paMca anuttarA paM0 taM0-anuttare nANe anuttare dasaNe anuttare carite anuttare tave anuttare vIrite 9 / / vR. 'paMca heU' ityAdi sUtranavakaM, tatra bhagavatIpaJcamazatasaptamoddezakacUrNyanusAreNa kimapi likhyate, paJca hetavaH, iha yaH chadmasthatayA'numAnavyavahArI anumAnAGgatayA hetu-liGgaM dhUmAdikaM jAnAti sa heturevocyate, evaM yaH pazyati 2 zraddhatte 3 prApnoti ceti 4, tadeva hetucatuSTayaM mithyASTimAzritya kutsAdvAreNAha-hetuM na jAnAti-na samyagvizeSato gRhNAti, naJaH kutsArthavAdasamyagavaitItyarthaH, evaM na pazyati sAmAnyataH, na buddhate-na zraddhatte, bodheH zraddhAna-paryAyatvAt, tathA na samabhigacchati-bhavanistaNakAraNatayA na prApnoti, evaM cAyaM caturvidho heturbhavatIti, tathA hetum-adhyavasAnAdimaraNahetujanyatvenopacArAd ajJAnamaraNaM mithyASTitvenA-jJAtahetutadgamyabhAvasya maraNaM tanmiyate-karoti yazcaivaMvidhaH so'pihetureveti paJcamoheturvidhita evokta iti 11 tathA paMca hetavastatra yo hetunA-dhUmAdinA'numeyamarthaM jAnAti sa hetureva, evaM yaH pazyatItyAdi / tadeva kutsAdvAreNa mithyASTimAzritya hetucatuSTayamAha-hetunA na jAnAtyanumeyaM, naJaH kutsArthatvA- devAsamyagavagacchatItyarthaH evaM na pazyatItyAdi, tathA hetunA-maraNakAraNena yo'jJAnamaraNaM mriyate sa hetureveti paJcamo heturiti (2) tathA paJca hetavo yo hi samyagdRSTitayA hetuM samyagjAnAti sa heturevetye- vamanye'pi, navaraM hetu-hetumat chadAsthamaraNaM samyagdRSTitvAnnAjJAnamaraNamanumAtRtvAcca na kevalima-raNamiti, evaM tRtIyAntasUtramapi 3 / iha sUtradvaye'pi Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 sthAnAGga sUtram 5/1/444 hetavaH svarUpata uktAH 4, [mithyASTi-samyaSTiyugmApekSayA sUtrayugalatA anyathA sUtracatuSTayaM] tathA paJcAhetavaH yaH sarvajJatayA anumAnAnapekSaH sa dhUmAdikaM hetuM nAyaM heturmamAnumAnotthApaka ityevaMjAnAtItyato'hetubhUtaM taMjAnanaheturevAsAvucyate, evaM darzanabodhAbhisamAgamApekSayA'pi tadevam hetucatuSTayaM chadmasthamAzritya dezaniSedhata Aha-'ahetu'miti, dhUmAdikaM hetumahetubhAvena najAnAti-nasarvathA'vagacchati, kathaJcidevAvagacchatItyarthaHnago dezaniSedhArthatvAta, jJAtuzcAvadhyAdikevalitvenAnumAnAvyavahartRtvAditye-ko'yamaheturdezapratiSedhata uktaH, evamahetuM kRtvA dhUmAdikaM na pazyatIti dvitIyo, na budhyatte-na zraddhatte iti tRtIyo, nAbhisamAgacchatIti caturthaH, tathA ahetu-adhyavasAnAdihetunirapekSaM nirupakramatayA chadmasthamaraNam-anumAnavyavahartRtve'pyakevalitvAt tasya, ayaM ca svarUpata eva paJcamo'- heturuktaH 5 / tathA paJcAhetavo yo'hetunA-hetvabhAvena kevalitvAt jAnAtyasAvaheturevetyevaM pazya- tItyAdayo'pi, evaM ca chadmasthamAzritya padacatuSTayenAhetucatuSTayaM dezapratiSedhata Aha-tathA ahetunA-upakramAbhAvena chadmasthamaraNaM mriyata iti paJcamo'hetuH svarUpata evoktaH 6 / tathA paJcAhetavaH ahetuM na hetubhAvenavikalpitaM dhUmAdikaM jAnAti kevalitayA yo'numAnAvyavahAritvAt so'hetureva, evaM yaH pazyatItyAdi, tathA ahetuM nirhetukamanupakramatvAt kevalimaraNamanumAnAvyavahAritvAnniyate-yAtyasAvahetuH paJcamaH, ete paJcApIha svarUpata uktaaH,7| evaM tRtIyAntasUtramapyanusatavyamiti 8 / gamananikAmAtrametat, tattvaM tu bahuzrutA vidantIti / tathAna santyuttarANi-pradhAnAniyebhyastAnyanuttarANi, yathAsvaMsarvathA''varaNakSayAt, tatrAdyajJAnadarzanAvaraNakSayAd, anantaremohakSayAt, tapasazcAritrabhedatvAt, tapazca kevalinAmanuttaraM zailezyavasthAyAMzukladhyAnabhedasvarUpaM, dhyAnasyAbhyantaratapobhedatvAt, vIryaMtuvIryAntarAyakSayAditi 9 kevalyadhikArAt tIrthakarasUtrANi caturdaza mU. (445) paumappahe NaMarahA paMcacitte hutthA, taM0-cittAhiM cute caittA gabbhaM vakkate cittAhiM jAte cittAhi muMDe bhavittAagArAoanagAritaMpavyaie cittAhiM anaMte anuttare nivvAdhAe nirAvaraNe kasiNe paDipunne kevalavaranANadaMsaNe samuppanne cittAhiM parinivvute, puSpadaMte NaM arahA paMcamUle hutthA, mUleNaM cute caittA gabbhaM vakte, evaM ceva evameteNaM abhilAveNaM imAto gAhAto anugNtvvaato| 1. kaNThyAni caitAni navaraM padmaprabhaH-RSabhAdiSu SaSThaH, paJcasu cyavanAdidineSu citrAnakSatravizeSo yasya sa paJcacitraH, citrAbhiriti rUDhyA bahuvacanaM, cyutaH-avatIrNaH uparimoparimagraiveyakAdekatriMzatsAgaropamasthitikAtcyutvAca 'gabjhatigabbhekukSauvyutkrAntaH-utpannaH, kauzAmbyAM dharAbhidhAnamahArAjabhAryAyAH susImAnAmikAyAH mAghamAsabahulaSaSThayAM, jAto garbhanirgamanena kArtikabahuladvAdazyAM, tathA muNDo bhUtvA kezakaSAyAdyapekSayAagArAniSkamyAnagAritAM zramaNatAM pravrajito-gataH anagAritayA yA pravrajitaH kArtikazuddhatrayodazyAM, tathA'nantaMparyAyAnantatvAt anuttaraM sarvajJAnottamatvAt niyAghAtamapratipAtitvAt nirAvaraNaM sarvathA svAvaraNakSayAt kaTakuDyAdhAvaraNAbhAvAdvA kRtsnaM sakalapadArthaviSayatvAt paripUrNa svAvayavApekSayA akhaNDaM paurNamAsIcandrabimbavat, kimityAha Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 sthAnaM-5, - uddezakaH-1 kevalaM jJAnAntarAsahAyatvAt saMzuddhatvAdvA ata eva varaM-pradhAnaM kevalavaraM jJAnaM cavizeSAvabhAsaM darzanaM ca-sAmAnyAvabhAsaM jJAnadarzanaM tacca tattacceti kevalavarajJAnadarzanaM samutpannaMjAtaM caitrazuddhapaJcadazyAM, tathA parinirvRto-nirvANaM gataH mArgazIrSabahulaikAzyAmAdezAntareNa phAlgunabahulacaturthyAmiti / evaMceva'ttipadmaprabhasUtramivapuSpadantasUtramapyadhyetavyaM, evaM' anantaroktasvarUpeNa etena-anantaratvAt pratyakSeNAbhilApena sUtrapAThenemAstisraH sUtrasaGgrAhaNigAthA anugantavyAH-anusatavyAH, zeSasUtrAbhilApaniSpAdanArthaM / mU. (446) paumappabhassa cittA 1 mUle puNa hoi puSpadaMtassa 2 / puvvAiM AsADhA 3 sIyalassuttaraM vimalassa bhaddavatA 4 // mU. (447) revatitA anaMtajino 5 pUso dhammassa 6 saMtiNo bharaNI 7 / kuMthussa kattiyAo 8 arassa taha revatIto ya 9 // mU. (448) munisuvvayassa savaNo 10 AsiNi namiNo 11 ya nemiNo cittA 12 // pAsassa visAhAo 13 paMca yahatyuttaro vIro 14 / / vR. 'paumappabhasse' tyAdi, tatra padmaprabhasyacitrAnazratraMcyavanAdiSu paJcasusthAnakeSu bhavatItyAdigAthAkSarArtho vaktavyaH, sUtrAbhilApastvAdyasUtradvayasya sAkSAddarzita eva, itareSAMtvevaM-'sIyale NaM arahA paMcapuvvAsADhe hotthA, taMjahA-puvvAsADhAhiMcue caittA gabbhaM vakte, puvvAsADhAhiM jAe' ityAdi, evaM sarvANyapi iti, vyAkhyA tvevaM-puSpadanto-navamatIrthakaraH AnatakalpAdekonaviMzatisAgaropamasthitikAt phAlgunabahulanavamyAMmUlanakSatrecyutazcayutvA kAkandInagaryAM sugrIvarAjabhAryAyAH rAmAbhidhAnAyA garbhatvena vyutkrAntaH?, mUlanakSatre mArgazIrSabahulapaJcamyAM jAtaH, tathA mUla eva jyeSThazuddhapratipadi matAntareNa mArgazIrSavahulaSaSThayAM niSkrAntaH, tathA mUla eva kArtikazuddhatRtIyAyAM kevalajJAnamutpannaM, tathA azvayujaH zuddhanavamyAmAdezAntareNa vaizAkhavahulaSaSThayAM nivRta iti 2, tathA zItalodazamajinaH prANatakalpAviMzatisAgaropama-sthatikAdvaizAkhabahulaSaSThayAM pUrvASADhAnakSatre cyutaH cyutvA ca bhaddilapure dRDharathanRpatibhAyA nandAyA garbhatayA vyutkrAntaH, tathA pUrvASADhAsveva mAghavahuladvAdazyAM jAtaH, tathA pUrvASADhAsveva mAghabahuladvAdazyAM niSkrAntaH, tathA pUrvASADhAsveva pauSasya zuddha matAntareNa bahule pakSe caturdazyAM jJAnamutpannaM, tathA tatraiva nakSatre zrAvaNazuddhapaJcamyAM matAntareNa zrAvaNavahuladvitIyAyAM nirvata iti, evaM gAthAtrayoktAnAM zeSANAmapi sUtrANAM prathamAnuyogapadAnusAreNopayujya vyAkhyA kAryA, navaraM caturdazasUtre abhilApavizeSo'stIti taddarzanArthamAha mU. (449) samaNe bhagavaM mahAvIre paMcahatthuttare hotthA-hatyuttarAhiM dhue caittA gabbhaM vakte hathuttarAhiM ganbhAo gabbhaMsAharite hatthuttarAhiMjAte hatyuttarAhiM muMDe bhavittAjAva pavvaie hatyuttarAhiM anaMte anuttare jAva kevalavaranANadaMsaNe samuppanne / / vR.'samaNe tyAdi, hastopalakSitAuttarA hastovottaroyAsAMtA hastottarAH-uttarAH phAlgunyaH, paJcasucyavanagarbhaharaNAdiSuhastottarAyasyasatathA garbhAt garbhasthAnAt 'garbha'nti garbhagarbhasthAnAntare saMhato-nItaH, nivRtastu svAtinakSatre kArttikAmAvAsyAyAmiti / / sthAnaM - 5 - uddezakaH-1 samAptaH Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 -: sthAnaM - 5 - uddezaka:- 2 : bR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - anantaroddezake vividhA jIvavaktavyatoktA ihApi saivocyata ityevamabhisambandhasyAsyedamAdisUtram nU. (450) no kappainiggaMthANa vA niggaMthINa vA imAo uddiTThAo gaNiyAo vitaMjitAto paMca mahaNNavAto mahAnadIo aMto mAsassa dukkhutto vA tikkhutto vA uttarittae vA saMtarittae vA, taM0- gaMgA jauNA saraU erAvatI mahI, paMcahiM ThANehiM kappati, taM0-bhataMsi vA 1 dubbhikkhaMsi vA 2 pavvaheja va NaM koI 3 daoghaMsi vA ejramANaMsi mahatA vA 4 anAritesu 5 / vR. asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH - pUrvasUtre kevalinirgranthagataM vastUktamiha tu chadmasthanirganthagataM taducyata ityevamasyArAdgarbhasUtrAd anyeSAM ca sambandhAnAM no kappaItyAdInAM vyAkhyA sukaraiva, navaraM 'no kappai' tti na kalpante na yujyante, ekavacanasya bahuvacanArthatvAt 'vatthagandhamalaGkAra' mityAdAviveti, nirgatA granthAditi nirgranthAH sAdhavasteSAM tathA nirgranthInAM - sAdhvInAM, iha prAyastulyAnuSThAnatvamubhayeSAmapItidarzanArthI vAzabdau - sthAnAGga sUtram 5/2/450 - 'imA' iti vakSyamANanAmataH pratyakSAsannA uddiSTAH sAmAnyato'bhihitA yathA mahAnadya iti gaNitAH yathA paJceti vyaJjitA vyaktIkRtAH yathA gaGgetyAdi vizeSaNopAdAnAdvA yathA mahArNavA iti, tatra mahArNava iva yA bahUdakatvAt mahArNavagAminyovA yAstA vA mahArNavA mahAnadyo - gurunimnagAH antaH madhye mAsasya dvikRtvo vA dvau vArau trikRtvo vA trInvArAn uttarItuM laGghayituM bAhujaGghAdinA santarItuM - sAGgatyena nAvAdinetyarthaH laGghayitumeva, sakRdvottarItumanekazaH santarItumiti, akalpyatA cAtmasaMyamopaghAtasambhavAt zabalacAritrabhAvAd, yata Aha- "mAsabbhaMtara tinni dagalevA u karemANe "tti iha sUtre kalpabhASyagAthA 119 11 // 1 // // 2 // " ima utti suttauttA 1 uddiTTha naIo 2 gaNiya paMceva 3 / gaMgAdi vaMjiyAo 4 bahUdaya mahannavAo ya 5 paMcaNhaM gahaNeNaM sesAvi u sUiyA mahAsalilA ||" - iti, pratyapAyAzceha "ohAramagarAiyA, ghorA tattha u sAvayA / sarIrovAhimAIyA, nAvAteNA va katthai " // iti, apavAdamAha - 'paMce 'tyAdi, bhaye rAjapratyacanIkAdeH sakAzAdupadhyAdyapahAraviSaye sati 1 durbhikSe yA bhikSA'bhAve sati 2, 'pavvaheja ' tti pravyathate - bAdhate antarbhUtakAritArthatvAdvA pravAhayet kazcit pratyanIkaH, tatraiva gaGgAdau prakSipedityarthaH 3 'daodhaMsi' tti udakaudhe vA gaGgAdInAmunmArgagAmitvenAgacchati sati tena plAvyamAnAnAmityarthaH, mahatA ca ATopeneti zeSaH 4, 'anAriesu' tti vibhaktivyatyayAdanAryaiH--lecchAdibhirjIvitacAritrApahAribhirabhibhUtAnAmit zeSaH, mleccheSu vA Agacchatsviti zeSaH, etAni puSTAlambanAnIti tattaraNe'pi na doSa iti, uktaM ca-"sAlaMbaNo paDatovi appayaM duggame'vi dhArei / iya sAlaMbanasevI dhArei jaI asaDhabhAvaM // AlaMbaNahINo puNa nivaDDu khalio ahe duruttAre / iya nikkAraNasevI paDai bhavohe agAhammi " // iti, 119 || Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-2 335 mU. (451) no kappai niggaMdhANa vA ggiMthINa vA paDhamapAusaMsi gAmAnugAmaM dUijittae, paMcahiM ThANehiM kappai, taM0-bhayaMsi vA dubbhikkhaMsi vA jAva mahatA vA AritehiM 5 / vAsAvAsaM pajosavitANaM no kappai niggaMdhANa vA 2 gAmANugAmaM dUijittae, paMcahi ThANehiM kampai, taM0nANavAyAe dasaNaTTayAe carittaTTayAe AyariyauvajjhAyA vA se vIsubhejA AyaritaujjhAyANa vA bahitA veAvaJcaM krnntaate| vR. 'paDhamapAusaMsitti iha ASADhazrAvaNau prAvRT, ASADhastu prathamaprAvRT, RtUnAM vA prathameti prathamaprAvRT,athavA caturmAsapramANovarSAkAlaHprAvRDiti vivakSitaH, atrasaptatidinapramANe prAvRSo dvitIye bhAgetAvanna kalpataeva gantuM, prathamabhAge'pipaJcAzaddinapramANe viMzatidinapramANe vA na kalpate jIvavyAkulabhUtatvAd, uktNc||4|| "etya ya anabhiggahiyaM vIsairAiM savIsayaM mAsaM / teNa paramabhiggahiyaM gihinAyaM kattiyaM jAva"tti, -anabhigRhItaM-anizcitamazivAdibhirnirgamabhAvAd, Aha c||1|| "asivAdikAraNehiM ahavA vAsaM na suTu AraddhaM / abhivaDDiyaMmi vIsA iyaresu savIsaI maasaa'|| iti, yatra saMvatsare adhikamAso bhavati tatra ASADhyA viMzatidinAni yAvadanabhigrahika AvAso'nyatra saviMzatirAtraM mAsaM-paJcAzataM dinAnIti, atra caite dossaaH||1|| "chakkAyavirAhaNayA AvaDaNaM visamakhANukaMTesu / vujhaNa abhihaNa rukkhollasAvae teNa uvacarae / / // 2 // akkhunnesu pahesu puDhavI udagaM ca hoi duvihaM tu / ullapayAvaNaaganI iharA paNao hriykuNthuu"|| iti, __ tatastatraprAvRSikimata Aha-ekasmAdgrAmAdavadhibhUtAduttaragrAmANAmanatakramogrAmAnugrAma tena grAmaparamparayetyarthaH, athavA ekagrAmAllaghupazcAdbhAvAbhyAM grAmo'NugrAmo, gAmoyaanugAmo ya gAmANugAma, tatra 'dUijittae'tti drotuM-vihartumityutsargaH, apavAdamAha-'paMcetyAdi, tathaiva, navaramiha pravyatheta-grAmAccAlayenniSkAzayet kazcit udakaudhe vA Agacchati tato nazyediti, // 1 // (uktaM ca) - "AvAhe dubhikkhe bhae daoghaMsi vA mhNtNsii| paribhavaNatAlaNaM vA jayA paro vA karejAsi / / " iti, tathA varSAsu-varSAkAle varSoM-vRSTivarSAvarSo varSAsu vA AvAsaH-avasthAnaM varSAvAsastaM, sacajaghanyataHAkArtikyAH dinasaptatipramANomadhyavRtyA caturmAsapramANaH utkRSTataH SaNmAsamAnaH, tduktm||1|| "ia sattarI jahannA asii nauI vIsuttarasayaM va / jai vAse maggasire dasa rAyA tinni ukkosA / / " kAUNa mAsakarpatatyeva ThiyANa tIta mggsire| sAlaMbaNANA chammAsio ujejhuggaho hoi / / 'pajosaviyANaM'ti parIti-sAmastyenoSitAnAM paryuSaNAkalpena niyamavadvastumArabdhAnA Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 sthAnAGga sUtram 5/2/451 mityarthaH, paryuSaNAkalpazcanyUnodaratAkaraNaM vikRtinavakaparityAgaH pIThaphalakAdisaMstArakAdAnamuccArAdimAtrakasaMgrahaNaMlocakaraNaMzaikSApravrAjanaMprAggRhItAnAM bhasmaDagalakAdInAMparityajanamitareSAM grahaNaM dviguNavarSApagrahopakaraNadharaNamabhinavopakaraNAgrahaNaM sakrozayojanAt parato gamanavarjanamityAdikaH, uktNc||1|| "davvaTThavaNA''hAre vigaI saMthAramattae loe| __sacitte accitte vosiraNaM gahaNadharaNAi / " iti 'dabvaTThavaNa'tti nizIthe dvAraparAmarza iti / jJAnamevArtho yasya sa jJAnArthastadbhAvastattA tayAjJAnArthatayA-jJAnArthatvena tatrApUrvaH zrutaskandho'nyasyAcAryadarastisaca bhaktaMpratyAkhyAtukAmastato yadyasau tatsakAzAna gRhyate tato'sau vyavacchidyate atastadgrahaNArthaM grAmAnugrAmaM drotuM kalpate, evaM darzanArthatayA-darzanaprabhAvakazAstrarthitvena, cAritrArthatayA tu tasya kSetrasyAneSaNAstryAdidoSaduSTatayA tadrakSaNArthaM, tathA 'AyariyauvajjhAe'tti samAhAradvandvatvAdAcAryopAdhyAya vA 'se' tasya bhikSoH vIsuMbheja'tti viSvak-zarIrAt pRthagbhavet jAyate niyetetyarthaH, tatastatra gaccheanyasthAcAryAderabhAvAdgaNAntarAzrayaNArthaM athavA 'vIsuMbhejattivizrambheta tasya sAdhorAcAryAdirvizrabdho bhavettato'tyantarahasyakAryakaraNAyeti, tathA AcAryopAdhyAyAnAM vA bahistAd varSA kSetrasya vartamAnAnAM vaiyAvRttyakaraNatAyai preSitasyAcAryAdinA drotuM kalpataM iti, uktNc||1|| "asive omoyarie, rAyaduDhe bhae va gelanne / nANAitigassaT 3 vIsuMbhaNa 4 pesaNeNaM ca 5 // " iti mU. (452) paMcaanugghAtitApaM0 taM0-hatyAkambhakaremANe mehuNaM paDisevemANe rAtIbhoyaNaM bhuMjemANe sAgAritapiMDaM bhuMjamANe rAyapiDaM bhuMjemANe / vR. 'aNughAiya'tti na vidyate udghAto-laghUkaraNalakSaNo yasya tapovizeSasya tadanudghAtaM yathAzrutadAnamityarthaH tadyeSAM pratiSevAvizeSato'sti te'nudghAtikAH, 'hastakarma' samayaprasiddhaM tatkurvANaH, maithunam-abrahma atikramAdinA sevamAnaH, tathA bhujyata iti bhojanaM rAtrau bhojanaM rAtribhojanaM tacca dravyato'zanAdi, kSetrataH samayakSetre kAlato divA gRhItaM divA bhuktaM divA gRhItaM rAtrau bhuktaM rAtrau gRhItaM divA bhuktaM rAtrau gRhItaM rAtrau bhuktamityevaMcaturbhaGgarUpaMbhAvato rAgadveSAbhyAM tadbhuAno'znannityarthaH, atra doSAH-"saMtime suhumA pANA' ityAdizlokatrayaM, tthaa||1|| "jaivi huphAsugadavvaM kuMthU paNagA tahAvi duppassA / paJcakkhaM nANIvihu rAIbhattaM pariharaMti // jaivi yapivIligAi dIsaMti piivjoiujjoe| tahavi khalu aNAinnaM mUlavayavirAhaNA jeNaM / / " tathA agAraM-gRhaM saha tena vartata iti sAgAraH sa eva sAgArikaH zayyAtarastasya piNDa:AhAropadhirUpaH, anyastvasau na bhavati, uktNc||1|| "tnnchaarngglmllgsejjaasNthaarpiiddhlevaaii| sejjAyarapiMDo so na hoi seho ya sovhio||" iti, Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 5, uddezakaH -2 - * 119 11 sAgArikapiNDastaM bhuJjAnaH, tadbhejane cAmI doSA:"titthakara paDikkuTTo annAyaM uggamo'vi ya na sujjhe avimuttiya' lAghavayA dullahasejjA ya vocchedo / / paDibaMdhanirAkaraNaM keI ane u gihI agahaNassa / tassAuTTaNa ittha' vare beMti bhAvatthaM // " iti, tathA rAjJaH piNDo rAjapiNDaH taM bhuJjAnaH, rAjA ceha cakravartyAdiryata Aha"jo muddhA abhisitto paMcahiM sahio ya bhuMjae rajjaM / tarasa u piMDo vajjo tavvivarIyaMmi bhayaNA u / / " - piMDasvarUpaMca 119 11 // 1 // // 2 // "asaNAIyA cauro vatthe pAe ya kaMbale caiva / pAuMchaNae ya tahA aTThaviho rAyapiMDo tu // " doSA AjJAdayaH, IzvarAdipravezAdau vyAghAtaH amaMgaladhiyA preraNA lobha eSaNAvyAghAtazcaurAdizaGkA cetyAdaya iti // mU. (453) paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMdhe rAyaMteuramanupavisamANe nAikkamati, taM0-nagaraM sitA savvato samaMtA gutte guttaduvAre, bahave samaNamAhaNA no saMcAeMti bhattAte vA pANAte vA nikkhamittate vA visittate vA tesiM vinnavaNaTThatAte rAtaMteuramanupavvisejjA 1 pADihAritaM vA pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM pacappiNamANe rAyaMteuramanupavesejjA 2, 337 - hatassa vA gayarasa vA duissa AgacchamANassa bhIte rAyaMteuramanupavesijjA 3 paro va NaM sahasA vA balasA vA bAhAte gAhAya aMteuramanupavesejjA 4 bahitA va NaM ArAmagayaM vA ujjANagayaM vArAyaMteurajaNI savvato samaMtA saMparikkhivittA NaM nivesijjA / iccetehiM paMcahi ThANehiM samaNe niggaMdhe jAva nAtikkamai / vR. nAikkamati AjJAmAcAraM veti, nagaraM syAt bhavet sarvataH sarvAsu dikSu samantAd - vidikSu, athavA sarvataH kimuktaM bhavati ? - samantAditi, guptaM prAkAraveSTitatvAt guptadvAraM dvArANAM sthagitatvAt zrAmyanti-tapasyantIti zramaNAH mAvadhIriti pravRttiryeSA te mAhanAH- uttaraguNamUlaguNavantaH saMyatA ityarthaH athavA zramaNAH - zAkyAdayaH mAhanA-brAhmaNA 'no saMcAenti' tti na zakuvanti, bhaktAya pAnAya vA niSkramituM vA nirgantuM nagarAt tadbahirbhikSAkuleSu bhikSitvA tathaiva praveSTuM ceti, tatasteSAM zramaNAdInAM prayojane vijJApanAya rAjJo'ntaH purasthasya pramANabhUtarAjJyA vA rAjAntaH puramanupravized, iha ca zAkyAdInAM prayojane yadrAjJo vijJApanaM tadapavAdApavAdarUpaM, asaMyatAviratatvAtteSAM, - etacca kiJcidAtyantikaM saGghAdiprayojanamavalambamAnAnAM bhavatIti samavaseyamityekaM, tathA kRtaprayojanaiH pratihiyate pratinIyate yattatpratihAraprayojanatvAt prAtihArikaM pIThaM-paTTAdikaM phalakaM - avaSTambhaphalakaM zayyA-sarvAGgINA phalakAdirUpA saMstArako laghutaro'thavA zayyA zayanaM tadarthaH saMstArakaH zayyAsaMstArako dvandvaikavadbhAvAt pIThaphalakazayyAsaMstArakaM paJcappiNamANe' tti ArSatvAt pratyarpayituM tatpravizet yasmAd yadAnItaM tattatraiva nikSeptavyamitikRtveti dvitIyaM, hayAderduSTAdAgacchato bhIta iti tRtIyaM paraH - AtmavyatiriktaH 'sahasa' tti akasmAt 'balasa' tti 322 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 sthAnAGgasUtram 5/2/453 // 4 // balena haThAt sakArastvAgamiko bAhI gRhItveti caturtha, -'bahiyA vatti nagarAderbahirArAmagataM vA udyAnagataM vA nirgranthaM, tatra ArAmo vividhapuSpajAtyupazobhita udyAnaMtucampakavanAdyupazobhitamiti, 'saMparikkhivittatti saMparikSipya parivArya sannivizet-krIDAdyarthaM gata AvAsaM kuryAditi paJcamamiti, 'iccehI tyAdinA nigamanaM, iha ca pIThAdInAmarpaNasya grahaNavyatirekeNAsambhavAt tadgrahaNamapyanenaiva saGga hItaM draSTavyamiti, bhavanti cAtra gaathaaH||1|| "aMteuraMca tivihaM junnaM navayaM ca kanagANaM ca / ekekaMpiya duvihaM saTThANe ceva prtthaanne|| // 2 // etesAmannayaraM ranno aMteuraMtu jo pavise | so ANAaNavatthaM micchattavirAhaNaM paave|| // 3 // saddAiiMdiyatthovaogadosA na esaNaM sohe| siMgArakahAkahaNe egayarubhae ya bahudosA / / bahiyAvi hoti dosA kerisigA khnnginnhnnaaiiaa| gavvo bAusiattaM siMgArANaM ca saMbharaNaM / / // 5 // "bitiyapada manAbhogA 1 vasahi parikkheva 2 sejasaMthAre 3 / hayamAI daTThANaM AvayamANANa 4 kajjesu 5 / / " iti / anantaramantaHpurasUtratvAt strIgatamuktamadhunA'pi tadgatameva kriyAvizeSamAha mU. (454) paMcahiM ThANehimitthI puriseNa saddhiM asaMvasamANIvi gabhaMdharejA, taM0-itthI dubbiyaDAdunisaNNAsukkapoggale adhidvijA,sukkapoggalasaMsidvevasevatyeaMtojoNIte anupavesejA, saiMvA sA sukkapoggale anupavesejjA, parova se sukkapoggale anupavesejA, sIoda-gaviyaDeNa vA se AyamamANIte sukkapoggalA anupavesejA, icchetehiM paMcahi ThANehiM jAva dharejjA 1 paMcahiM ThANehiM itthI puriseNa saddhiMsaMvasamANAvi gamaMnodharejA, taM0-appattajovaNA 1 atikaMtajovaNA ra jAtivaMjhA 3 gelanapuTTA 4 domaNaMsiyA 5 icchetehiM paMcahiM ThANehiM jAva no dharejA 21 paMcahi ThANehimitthI puriseNa saddhiM saMvasamANIvi no gabbha dharejjA, taM0-nicouyA anouyA vAvannasoyA vAviddhasoyA anaMgapaDisevaNI, icchetehi paMcahi ThANehimitthI puriseNa saddhiM saMvasamANIvi gabhanodharejjA 3/paMcahi ThANehiM itthItaM0-uuMmiNo NigAmapaDiseviNI tAvibhavati, samAgatA vAsesukkapoggalA paDividdhasaMtiudinevAsepittasoNite purAvA devakammaNA puttaphale vA no niddiDhe bhavati, icchetehiM jAva no dharejA 4 / / vR. 'paMcarhi' ityAdi sUtracatuSTayaMkaNThyaM, navaraM 'dubbiyaDa'ttivivRtA-anAvRtAsAcotarIyApekSayA'pi syAdato duHzabdena vizeSyate duSThu vivRtA durvivRtA paridhAnavarjitetyarthaH athavA vivRtorukA-durvivRtA,durvivRtAyAsatI duniSaNNA-duSThuvirUpatayopaviSTA guhyapradezenakathaJcitpuruSanisRSTazukrapudgalavamadbhUmipaTTAdikamAsanamAkramyaniviSTA sA durvivRtaduniSaNNeti zukrapudlAn kathaJcitpuruSanisRSTAnAsanasthAnadhitiSThet-yonyAkarSaNena saMgRhNIyAt, tathA zukrapudgalasaMsRSTaM 'se'tasyAH striyA vastramantaH-madhyeyonAvanupravizeta, iha cavastramityupalakSaNaM tathAvidhamanyadapi ___ Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 339 sthAnaM - 5, - uddezakaH -2 kezimAtuH kezavatkaNDUyanArthaM raktanirodhanArthaM vA tayA prayuktaM sadanupravized anAbhogena vA tathAvidhaM vastraMparihitaM sadyonimanupravizet, tathA svaya'miti putrArthinItvAcchIlarakSikatvAcca 'se'ti sA zukrapudgalAn yonAvanupravezayet, tathA parova'tizvazruprabhRtikaH putrArthameva se' tasyA yonAvitigamyate, tathA viyarDa'ti samayabhASayA jalaM taccAnekadhetyata ucyate-zItodakalakSaNaM yadvikaTa-palvalAdigatamityarthaH tena vA 'se' tasyA AcamatyAH pUrvapatitA-udakamadhyavartinaH zukrapudgalAH anupravizeyuriti, 'icceehI'tyAdinigamanamiti aprAptayauvanAprAyaAvarSadvAdazakAdArttavAbhAvAttathA'tikrAntayauvanA varSANAM paJcapaJcAzataH paJcazato vA ArttavAbhAvAdeva, yato'vAci-- // 1 // "mAsi mAsi rajaH strINAmajanaM na vati tryaham / vatsarAd dvAdazAdUrvA, yAti paJcAzataH kSayam // // 2 // pUrNaSoDazavarSA strI, pUrNaviMzena sNgtaa| zuddhe garbhAzaye 1 mArge 2, rakte 4 zukre 5 'nile 5 hRdi 6 // // 3 // vIryavantaM sutaM sUte, tato nyUnAbdayoH punaH / rogyalpAyuradhanyo vA, garbho bhavati naiva vA / / " iti, zuddhe-nirdoSe garbhAzayAdiSaTka ityarthaH, tathA jAteH-janmataArabhyavandhyA-nirbIjAjAtivandhyA, tathA glAnyena-glAnatvena spRSTA glAnyaspRSTA-rogAditA, tathA daurmanasyaM-zokAdyasti yasyAH sA daurmanasyikA tadvA sAtamasyA iti daurmanasthiteti, 'icceehI'tyAdi nigamanaM / 'nityaM' sadA na tyahameva RtU-raktapravRttilakSaNo yasyAHsAnityutukA, tathAnavidyate RtU-raktarUpaH zAstraprasiddho vA yasyAH sA anRtukA, tathAhi-- // 1 // "Rtustu dvAdaza nizAH, pUrvAstisro'tra ninditaaH| ekAdazI ca yugmAsu, syAtputro'nyAsu kanyakA / / // 2 // padmaM socamAyAti, dine'tIte yathA tthaa| RtAvatIte yoniH sA, zukraM naiva pratIcchati / / // 3 // mAsenopacitaM raktaM, dhamanIbhyAmRtau punH| ISatkRSNaM vigandhaM ca, vAyuryonimukhAnudeda // " iti, tathA vyApannaM-vinaSTaM rogataH zroto-garbhAzayazchidralakSaNaM yasyAH sA vyApannazrotAH, tathA vyAdigdhaM vyAviddhaM vA-vAtAdivyAptaM vidyamAnamapyupahatazaktikaM zrotaH-uktarUpaM yasyAH sA vyAdigdhazrotA vyAviddhazrotA vA, tathA maithune pradhAnamaGgaM mehanaMbhagazca tatpratiSedho'naGgatenAnaGgenaahAryaliGgAdinA anaGge vA-mukhAdau pratiSevA'sti yasyAH anaGga vA-kAmamaparAparapuruSasamparkato'tizayena pratiSevata ityevaMzIlA'naGgapratiSeviNI, tathAvidhavezyAvaditi, RtauRtukAleno-naivanikAmam-atyarthaMbIjapAtaM yAvat puruSapratiSevataityevaMzIlA nikAmapratiSeviNI 'vA'pI'ti uttaravikalpApekSayA samuccaye samAgatA vA 'se' tasyAste pratividhvaMsanteyonidoSAdupahatazaktayo bhavanti, mehanavizrotasA vA yonerbahiH patanto vidhvaMsante iti, udIrNaM ca-utkaTaM tasyAH pittapradhAnaM zoNitaM syAt taccAbIjamiti, purA vA-pUrvaM vA Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 sthAnAGga sUtram 5/2/454 garbhAvasarAt devakarmmaNA-devakriyAyA devatAnubhAvena zaktyupaghAtaH syAditi zeSaH, athavA devazca kArmaNaM ca tathAvidhadravyasaMyogo devakArmmaNaM tasmAditi, putralakSaNaM phalaM putro vA phalaM yasya karmaNastatputraphalaM tadvA no nirviSTaM bhavati, alabdhaM anupAttaM syAdityarthaH, 'thevaM bahunivvesaM' ityAdI nirvezazabdasya lAbhArthasya darzanAdathavA putraH phalaM yasya tatputraphalaM dAnaM tajjanmAntare'nirdiSTaMadattaM bhavati, nirviSTasya dattArthatvAt, yathA 'nAniviTTaM labbhai' tti / stryadhikArAdeva sAdhvIvaktavyatApratibaddhaM sUtradvayamidamAha - mU. (455) paMcahiM ThANehiM niggaMthAM niggathIo ya egatao ThANaM vA sijjhaM vA nisIhiyaM vA cetemANe nAtikkamaMti, taM0-atyegaiyA niggaMdhA niggaMthao ya evaM mahaM agAmitaM chinnAvAyaM dIhamaddhamaDavimanupaviTThA tatthegayato ThANaM vA sejjaM vA nisIhiyaM vA cetemANe nAtikkamati 9, atthegaiyA niggaMdhA 2 gAmaMsi vA nagaraMsi vA jAva rAyahANisi vA vAsaM uvAgatA egatiyA yattha uvassaMya labhaMti egatitA no labhaMti tatthegatito ThANaM vA jAva nAtikkamati 2, atthegatitA niggaMthA ya 2 nAgakumArAvAsaMsi vA (suvaNNakumArAvAsasaM vA)0 vAsaM uvAgatA tatthegayao jAva nAtikkamaMti 3, AmosagA dIsaMti te icchaMti niggaMdhIo cIvarapaDitAte paDigAhittate tatthegayao ThANaM vA jAva nAtikkamaMti 4, juvANA dIsaMti te icchaMti niggaMthIo mehuNapaDitAte paDigAhittate tatthegayao ThANaM vA jAva nAtikkamaMti 5, iccetehiM paMcahi ThANehiM jAva naatikkmNti| paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe acelae saceliyAhiM niggaMdhIhi saddhaiM saMvasamANe nAikkamati, taM0 - khittacitte samaNe niggaMthe niggaMthehimavijamANehiM acelae saceliyAhiM niggaMdhIhiM saddhiM saMvasamANe nAtikkamati 1, evameteNaM gamaeNaM dittacitte jakkhAtiTTe ummAyapatte niggaMdhIpavvAviyate samaNe niggaMthehiM avijjramANehiM acelae saceliyAhiM niggaMdhIhiM saddhiM saMvasamANe nAtikkamati / vR. 'paMcahiM' ityAdi, sugamaM, navaraM 'egayao' tti ekatra 'ThANaM' ti kAyotsargaM upavezanaM vA 'sejaM'ti zayanaM 'nisIhiyaM' ti svAdhyAyasthAnaM 'cetayantaH ' kurvanto 'nAtikrAmanti' na laGghayanti, AjJAmiti gamyate, 'atthi' tti santi bhavanti 'egayaya'tti eke kecana 'ekAM' advitIyAM 'mahatIM ' vipulAmagrAmikAmakAmikAM vA anabhilaSaNIyAM chinnA ApAtAH sArthagokulAdInAM yasyAM sA tathA tAM dIrgho'dhvA-mArge yasyAM sA tathA tAM dIrghAdhvAnaM, makArastvAgamikaH, dIrgho'ddhA vA kAlonistaraNe yasyAH sA dIrghAddhA tAmaTavIM kAntAramanupraviSTA durbhikSAdikAraNavazAt 'tatra' aTavyAM 'egayau 'tti ekataH ekatretyarthaH sthAnAdi kurvantaH AgamoktasAmAcAryA nAtikrAmanti 1, - tathA rAjadhAnI yatra rAjA abhiSicyate vAsumupagatAH- nivAsaM prAptA ityarthaH, 'egaiyA yattha' tti ekakA-ekatarA nirgranthA nirgrathikA va caH punararthaH atra - grAmAdau upAzrayaM -gRhapatigRhAdikamiti, tathA 'atthe 'ti atha gRhapatigRhAdikamupAzrayamalabdhvA 'egaiyA' eke kecana nAgakumArAvAsAdau vAsumupAgatAH athavA 'atthe 'ti iha sambandhyate asti santi bhavanti nivAsasamupagatA iti, tasya ca nAgakumArAvAsAderatizUnyatvAdathavA bahujanAzrayatvAdanAyakatvAcca nirgranthikArakSArthamekata evaM sthAnAdi kurvANA nAtikrAmantIti, tathA AmuSNantItyAmoSakAMH-caurA dhzyante te ca icchanti nirgranthikAH 'cIvaravaDiyAe 'tti cIvarapratijJayA vastrANi gRhISyAma ityabhiprAyeNa Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-2 341 pratigRhItuM yatreti gamyate tatra nirgranthAstadrakSaNArthamekataH sthAnAdikamiti 4 tathA maithunapratijJayAmaithunArthamiti 5 |idmpvaadsuutrm, utsrgshcaacaapvaadshitobhaassygaathaabhirvseystaashcemaaH||9|| "bhayaNapayANa cauNhaM anatarajue u saMjae sNte| je bhikkhU viharejjA aha vAvi kareja sajjhAyaM // // 2 // asanAdi vA''hAre uccArAdiMca AcarejAhi / niguramasAdhujuttaM annatarakahaM ca jo khe| // 3 // "so ANA anavatthaM micchattavirAhaNaM tahA duvihaM / pAvai jamhA teNaM ee upae vivajjetajjA // " iti // 4 // "bIyapayamaNappajje gelnnuvsggrohgddhaanne| saMbhamabhayavAsAsu ya khaMtiyamAINa nikkhamaNe // " iti, acelaH kSiptacittatvAdinA, kSiptacittaH zokena,tapratijAgarakAH sAdhavona vidyantetato nindhikAH putrAdikamivataMsaGgopAyantItina tato'pyasAvAjJAmatikrAmati 1, ptacitto harSAtirekAt 2, yakSAviSTo-devAdhiSThitaH3, unmAdaprApto vAtAdikSobhAt4, nirgranthikayAkAraNavazAtputrAdiH pravAjitaH, saca bAlatvAdacelo mahAnapi vA tthaavidhvRddhtvaadineti| atracotsargApavAdau bhASyAbhihitAvevam - // 1 // "je bhikkhU ya sacele ThANanisIyaNa tuyaTThaNaM vAvi / eja sacelANaM majhami ya ANamAINi || // 2 // iya saMdasaNasaMbhAsaNehiM bhinnakahavirahajogehi / / siJjAtarAdipAsaNa voccheya dudidhmmtti||" // 3 // tathA - "saMvarievihu dosA kiM puNa egataraNigiNa ubhaovA / diTThamadiTThavvaMme diTTipeyAre bhave khobho| // 1 // (ityutsargaH) - "vIyapadamaNappajje gelnnuvsggrohgddhaanne| samaNANaM asaIe samaNIpavvAvie ceva / / " iti dharmaM nAtikrAmatItyuktaM tadatikramazcAzravarUpa iti tad-dvArANi tasyaiva ca pratipakSatvAt saMvaradvArANi punarAzravavizeSAMzca daNDakriyAlakSaNanAparijJAsUtrAdAha - mU. (456) paMca AsavadArA paM0 20 - micchattaM aviratI pamAde kasAyA jogaa| paMca saMvaradArA paM0 taM0 - sammattaM viratI apamAdo akasAtittamajogittaM / paMca daMDApaM0 taM0 -aTThAdaMDe anaTThAdaMDe hiMsAdaMDe akamhA(smAt)daMDe diTThI vipriyaasitaadNdde| mU.(457) AraMbhiyApaMca kiritAopaM020-AAraMbhitA 1 pariggahitA2 mAtAvattitA 3 apaccarakhANakiriyA 4 micchAdasaNavattitA 5, micchadivAyANaM neraiyANaM paMca kiriyAo paM0 taM0 - jAva micchAdasaNavattiyA, evaM savvesi nirantaraM jAva micchaddihitANaM vemANitANaM, navaraM vigaliMditA micchaddiTTI na bhannati, sesaM taheva / paMca kiriyAto paM0 taM0 - kAtitA 1 ahigariNatA 2 pAtosiyA 3 pAritAvaNiyA 4 pANAtivAtakiriya 5, neraiyANaM paMca evaM ceva nirantaraM jAva vemaanniyaannN1|| / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 sthAnAGga sUtram 5/2/457 paMca kiritAo paM0 taM0 - AraMbhitA 1 jAva micchAdasaNavattitA 4, neraiyANaM paMca kiritA, niraMtaraM jAva vemANiyANaM 2 / paMca kiriyAto paM0 taM0 - dihitA 1 puhitA 2 pADocitA 3 sAmaMtovaNivAiyA 4 sAhasthitA 5, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM 24, 3 // paMca kiriyAto paM0 ta0 - nesasthitA ANavaNitA 2 veyAraNiyA 3 anAbhogavattitA 4 anavakaMkhavattittA 5, evaM jAva vemANiyANaM 24, 4 / paMca kiriyAo paM0 taM0 - pejavattitA 1 dosavattiyA 2 paogakiriyA 3 samudAnakiriyA 4 IriyAvahiyA 5, evaM maNussANavi, sesANaM natthai 5 / vR. paMce tyAdisugama, navaraMAzravaNaM-jIvataDAge karmajalasya saGgalanamAzravaH, karmanibandhanamityarthaH, tasya dvArANIva dvArANi-upAyA AzravadvArANIti / tathA saMvaraNaM-jIvataDAge karmajalasyanirodha saMvarastasyadvArANi-upAyAH saMvaradvArANimithyAtvAdInAmAzravANAM krameNaM viparyayAH samyaktvaviratyapramAdAkaSAyitvAyogitvalakSaNAH prathamAdhyayanavadvAcyA iti / daNDyate AtmA'nyo vA prANI yena sa daNDaH, tatra trasAnaM sthAvarANAM vA AtmanaH parasya vopakArAya hiMsA'rthadaNDaH viparyayAdanarthadaNDaH hiMsitavAn hinasti hisiSyatyayamityabhisandheryaH sarpavairikAdivadhaH sa hiMsAdaNDa iti 'akasmAiMDa'tti magadhadeze gopAlabAlAbalAdiprasiddho'kasmAditizabdaH sa iha prAkRte'pi tathaiva prayuktaiti tatrAnyavadhArthaprahAre mukte'nyasya vadho'kasmAddaNDa iti yo mitrasyApyamitro'yamitibuddhyA vadhaH sa dRSTiviparyAsadaNDa iti / ___ ete hi daNDAstrayodazAnAM kriyAsthAnAnAM madhye'dhItA iti prasaGgataH zeSANyaSTau kriyAsthAnAnyabhidhIyante,tatramRSAkriyA-AtmajJAtyAdyarthayadalIkabhASaNaM 1 tathA adattAdAnakriyA AtmAdyarthamadattagrahaNaM 2 tathA adhyAtmakriyA yatkenApi kathaJcanApyaparibhUtasya daurmanasyakaraNaM 3 tathA mAnakriyA yajjAtyAdimadamattasya pareSAM hIlanAdikaraNaM 4 tathA amitrakriyA yat mAtApitRsvajanAdImAmalpe'pyaparAdhe tIvradaNDasya dahanAGkanatADanAdikasya karaNaM 5 tathA mAyAkriya yacchatiyAmanovAkAyapravartanaM 6 tathA lobhakriyA yallobhAbhibhUtasya sAvadyArambhaparigraheSumahatsu pravarttanaM 7 tApathikakriyA yadupazAntamohAderekavidhakarmabandhanamiti 8, atra gaathaa||1|| "aTThA 1 naTThA hiMsA 3 'kamhA 4 diTThI ya 5 mosa 6 'dine y7| ajjhatya 8 mANa 9 mitte 10 mAyA 11 lobhe 12 riyAvahiyA 13 // " iti, navaraM 'vigalidie" tyAdi ekadvitricaturindriyeSu mithyATivizeSaNaM na vAcyaM, teSAM sadaiva samyaktvAbhAvena vyavacchedyAbhAvAt sAsvAdanasya cAlpatvenAvivakSitatvAditi / kAyikIkAyaceSTA 1 adhikaraNikI - khaGgAdinirvartanI 2 prAdveSikI-matsarajanyA 3 pAritApanikIduHkhotpAdanarUpA4 prANAtipAtaH pratItaH 5 / diTThiyA' azvAdicitrakarmAdidarzanArthaM gamanarUpA 1 'puTTiyA' jIvAdIn rAgAdinA pRcchataH spRzato vA 2 'pADucciyA' jIvAdIn pratItya yA 3 "sAmaMtovaNivAiyA' azvAdirathAdikaMloke zlAghayati hRSyatoazvAdipateriti 4 sAhatthiyA' svahastagRhItajIvAdinA jIvaMmArayataH 5 / --'nesatthiyA' yantrAdinAjIvAjIvAnisRjataH 1 'ANavaNiyA jIvAjIvAnAnAyayataH Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 5 - uddezaka: -2 343 2 'viyAraNiyA' tAneva vidArayataH 3 'anAbhogavattiyA' anAbhogena pAtrAdyAdadato nikSipato vA 4 'anavakaMkhavattiyA' ihaparalokApAyAnepekSasyeti 5 / 'pejavattiyA' rAmapratyayA 1 'dosavattiyA' dveSapratyayA 2 'prayogakriyA' kAyAdivyApArAH 3 'samudAnakriyA' kamrmopAdAnaM 4 'IriyAvahiyA' yogapratyayo bandhaH 5 / idaM ca premAdikriyApaJcakaM sAmAnyapade, caturviMzatidaNDake tu manuSyapada eva sambhavati, IryApathakriyAyA upazAntamohAditrayasyaiva bhAvAdityAha- 'eva' mityAdi, ihaikendriyAdInAmavizeSeNa kriyoktA, sa ca pUrvabhavApekSayA sarvApi sambhavatIti bhAvanIyaM dvisthAnake dvitvena kriyAprakaraNamuktamiha tu paJcakatvena nArakAdicaturviMzatidaNDakAzrayeNa ceti vizeSaH, kriyANAM ca vistaravyAkhyAnaM dvisthAnakaprathamoddezakAd vAcyamiti / anantaraM karmmaNo bandhanibandhanabhUtAH kriyA uktAH, adhunA tasyaiva nirjaropAyabhUtAM parijJAmAha - mU. (458) paMcavihA parinnA paM0 taM0 - uvahiparinnA uvassayaparinnA kasAyaparinnA jogaparinnA bhattapANaparinA / vR. 'paMcavihe'tyAdi, sugamaM navaraM parijJAnaM parijJA-vastusvarUpasya jJAnaM tatpUrvakaM pratyAkhyAnaM ca, iyaM ca dravyato bhAvatazca, tatra dravyato'nupayuktasya bhAvatastUpayuktasyeti, Ahaca - "bhAvaparinnA jANaNa paccakkhANaM ca bhAveNaM" iti, tatropadhI-rajoharaNAdistasyAtiriktasyAzuddhasya sarvasya vA parijJA upadhiparijJA, evaM zeSapadAnyapi, navaramupAzrIyate-sevyate saMyamAtmapAlanAyetyupAzrayaH parijJA ca vyavahAravatAM bhavatIti vyavahAraM prarUpayannAha - -- mU. (459) paMcavihe vavahAre paM0 taM0 - Agame sute ANA dhAraNA jIte, jahA se tattha Agame sitA AgameNaM vavahAraM paTTavejA no se tattha Agame siyA jahA se tattha sute sitA suteNaM vavahAraM paTTavejA no se tattha sute sitA evaM jAva jahA se tattha jIe siyA jIteNaM vavahAraM paTTavejA, iccetehiM paMcahiM bavahAraM paDavejA AgameNaM jAva jIteNaM, jahA 2 se tattha Agame jAva jIte tahA 2 vavahAra, paTTavejjA, se kimAhu bhaMte! AgamabaliyA samaNA niggaMdhA ? ictaM paMcavidhaM vavahAraM jatA jatA jahiM jahiM tatA tatA tahiM tahiM anissitovassitaM samma vavaharamANe samaNe niggaMthe ANAte ArAdhate bhavati / vR. 'paMce' tyAdi, vyavaharaNaM vyavahAraH, vyavahAro - mumukSupravRttinivRttirUpaH, iha tu tannibandhanatvAt jJAnavizeSo'pi vyavahAraH, tatra Agamyante paricchidyante arthA anenetyAgamaH kevalamanaHparyAyAvadhipUrvacaturddazakadazakanavakarUpaH 1 tathA zeSaM zrutaM- AcAraprakalpAdizrutaM, navAdipUrvANAM zrutatve'pyantIndriyArthajJAnahetutvena sAtizayatvAdAgamavyapadezaH kevalavaditi 2 yadagItArthasya purato gUDhArthapadairdezAntarasthagItArthanivedanAyAticArAlocanamitarasyApi tathaiva zuddhidAnaM sA''jJA 3, gItArthasaMvignena dravyAdyapekSayA yatrAparAdhe yathA yA vizuddhiH kRtA tAmavadhArya yadanyastatraiva 'tathaiva tAmeva prayuGkate sA dhAraNA vaiyAvRttyakarAdervA gacchopagrahakAriNo azeSAnucitasyocitaprAyazcittapadAnAM pradarzitAnAM dharaNaM dhAraNeti 4 tathA dravyakSetrakAlabhAvapuruSapratiSevAnuvRttyA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 sthAnAGga sUtram 5/2/459 saMhananadhRtyAdiparihANimapekSya yatprAyazcittadAnaM yo vA yatra gacche sUtrAtiriktaH kAraNataH prAyazcittavyavahAraH pravartito bahubhiranyaizcAnuvarttitastajItamiti, atra gaathaaH||1|| "AgamasuyavavahAro muNaha jahA dhiirpurispnntto| paccakkho ya parokkho so'via duviho muneyavyo / / // 2 // paJcakkhoviya duviho iMdiyajo ceva no ya iNdiyo| iMdiyapaJcakkhoviya paMcasu visaesu neyvyo|| // 3 // noiMdiyapaccakkho vavahAro so samAsao tiviho / __ ohimanapaJjave yA kevalanANe ya pnyckkho| // 4 // paccakkhAgamasariso hoi paroklovi Agamo jss| caMdamuhIva u sovihu AgamavavahAravaM hoi / / pArokkhaM vavahAraM Agamao suyaharA vvhrNti| coddasadasapuvvadharA navapubiga gaMdhahatthI y|| // 6 // jaMjahamollaM rayaNaM taM jANai rayaNavANio niuNaM / iya jANai paccakkhI jo sujjhai jeNa dineNaM / / // 7 // kappassa ya nijuttiM vavavahArasseva paramaniuNassa / jo atthaoviyANai so vavahArI annunaao|| ||8|| taMceva'nusajjate vavahAravihiM pauMjai jahuttaM / __ eso suyavavahAro pannatto vIarAgehiM // // 9 // aparakkamo tabassI gaMtuM jo sohikaargsbhiive| nacaeI AgaMtuMso sohikaro'vi desAo / / // 10 // aha paTTavei sIsaM desNtrgmnnntttthcettttaao| icchAma'jo ! kAuMsohiM tubmaM sgaasNmi|| // 11 // so vavahAravihinnU anusajittA suovaeseNaM / sIsassa dei ANaM tassa imaM deha pacchittaM / // 12 // jeNa'nnayAi diDhaM sohIkaraNaM parassa kIraMtaM / tArisayaM ceva puNo uppannaM kAraNaM tassa // // 13 // so taMmiceva dave khette kAle ya kAraNe purise ! desaM avadhArento cautthao hoi vvhaaro||iti // 14 // veyAvaccakaro vA sIso vA desahiMDao vAvi / desaM avadhArento cautthao hoi vvhaaro|| iti // 15 // bahuso bahussuehiM jo vatto no nivArio hoi / vattanuvattapamANaM jIeMNa kayaM havai eyaM // // 16 // (tathA) -'jaMjassa u pacchitaM AyariaparaMparAe aviruddhaM / jogA ya bahuvihIyA eso khalu jIyakappo u|| iti / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH -2 345 jItaM-AcaritaM idaM cAsya lkssnnN||17|| "asaDheNa samAinnaM jaM katthai keNaI asAvajaM / nanivAriyamannehiM bahumanumayameyamAyariyaM / / " iti, AgamAdInAM vyApAreNa utsargApavAdAvAha-'yathetiyaprakAraH kevalAdInAmanyatamaH 'se' tasya vyavahartuH sa ca uktalakSaNaH 'tatra' teSu paJcasu vyavahAreSu madhye tasmin vA prAyazcittadAnAdivyavahArakAle vyavaharttavye vA vastuni viSaye AgamaH-kevalAdiH syAd-bhavet tAzeneti zeSaHAgamane 'vyavahAraM prAyazcittadAnAdikaM prasthApayet' pravarttayet, nazeSaiH, Agame'pi SaDvidhe kevalenAvandhyabodhatvAt tasya tadabhAve ca manaHparyAyeNaivaM pradhAnatarAbhAve itareNeti, atha 'no' naiva se' tasya sA vA 'tatra vyavaharttavyAdAvAgamaH syAt 'yathA' yatprakAraM tatra zrutaM syAt tAzena zrutena vyavahAraprasthApayediti, 'icceehiM' ityAdinigamanaM sAmAnyeneti, yathAyathA'sautatrAgamAdi syAttathA tathA vyavahAraM prasthApayediti tu vizeSanigamanaM iti / etaivyavahartuHpraznadvAreNa phalamAha-se kime tyAdi, atha kiM he bhadanta !-bhaTTArakA AhuHpratipAdayanti, ke ?-AgamabalikA-uktajJAnavizeSabalavantaH zramaNa nirgranthAH kevaliprabhRtayaH 'icceyaMti ityetadvakSyamANaM, athavA kiMtadityaha-'ityevaM' iti uktarUpaMetaM-pratyakSa kaM?-paJcavidhaM vyavahAraMprAyazcittadAnAdirUpaM 'saMmaM vavaharamANe'tti sambadhyate vyacavaharan-pravarttayannityarthaH kathaM ? - saMmaM ti samyak tadeva kathamityAha 'yadA yadA' yasmin yasminnavasare 'yatra yatra' prayojane kSetre vAyoyaH ucitastamiti zeSaH tadA tadA kAle tasmiMstasminprayojanAdau, kathaMbhUtamityAha-'anizritaiH' sarvAzaMsArahitairupAzritaHaGgIkRto'nizritopAzritastaM athavA nizcitazca-ziSyatvAdipratipannaH upAzritazca-sa eva vaivAvRttyakaratvAdinA pratyAsannatarastau athavA nizritaMca rAgaH upAzritaMca dveSaste athavA nizritaM ca hArAdilipsA upAzritaMca-ziSyapratIcchakakulAdyapekSA te na sto yatra tattatheti kriyAvizeSaNaM, sarvathA pakSapAtavarjitatvena yathAvadityarthaH, iha pUjyavyAkhyA- "rAgo u hoi nissA uvassio dossNjutto|| // 1 // ahava na hAraI dAhI majhaMtu esa nissA u / sIso paDicchao vA hoi uvassA kulaaiiyaa||" iti, AjJAyA-jinopadezasyArAdhako bhavatIti hanta Ahureveti guruvacanaM gamyamiti / zramaNaprastAvAt tadvyatikarameva sUtradvayenAha mU. (460) saMjatamaNussANaMsuttANaM paMcajAgarA paM020-saddA jAya phAsA, saMjatamaNussANaM jAgarANaM paMca suttA paM0 taM0-saddA jAva phAsA / asaMjayamaNussANaM suttANaM vA jAgarANaM vA paMca jAgarA paM0 20-sadA jAva phaasaa| vR. vyaktaM, navaraM 'saMjaye tyAdi saMyatamanuSyANAM' sAdhUnAM suptAnAM nidrAvatAM jAgratIti jAgarAH-asuptA jAgarA iva jAgarAH, iyamatra bhAvanA-zabdAdayo hi suptAnAM saMyatAnAM jAgradvahnivadapratihatazaktayo bhavanti, karmabandhAbhAvakAraNasyApramAdasya tadAnIM teSAmabhAvAt, karmabandhakAraNaM bhavantItyarthaH / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 sthAnAGga sUtram 5/2/460 dvitIyasUtrabhAvanAtujAgarANAMzabdAdayaH suptaiva suptAH bhasmacchannAgnivatpratihatazaktayo bhavanti, karmabandhakAraNasya pramAdasya tadAnIM teSAmabhAvAt, karmabandhakAraNaM na bhavantItyarthaH / saMyataviparItA saMyatAiti tAnadhikRtyAha-'asaMjae'tyAdi vyaktaM,navaramasaMyatAnAMpramAdiyatA avasthAdvaye'pikarmabandhakAraNatayAapratihatazaktitvAcchabdAdayojAgarAivajAgarAbhavantIti bhAvanA / saMyatAsaMyatAdhikArAt tadvyatikarAbhidhAyi sUtradvayaM sugamaM0 mU.(461) paMcahi ThANehiM jIvA rataM AiyaMti taM0-pANAtivAteNaM jAva prigghennN| paMcahiM ThANehiM jIvA rataM vamaMti, taM0- pANativAtaveramaNeNaM jAva pariggahaveramaNeNaM / vR. navaraM 'jIva'tti asaMyatajIvAH 'raya'ti jIvasvarUpoparajanAdrajaiva rajaH- karma 'AiyaMtitti Adadati gRhNanti badhnantItyarthaH, 'jIva'tti saMyatajIvAH 'vamaMti'tti tyajanti kSapayantItyarthaH / saMyatAdhikArAdevAparaM sUtradvayaM mU. (462) paMcamAsiyaM NaM bhikkhupaDimaM paDivannassa anagArassa kampati paMca dattIo bhoyaNassa paDigAhettate maMca paanngss| vR. 'paMcamAsie'tyAdi vykt.| mU. (463) paMcavidhe uvadhAte paM0 taM0-uggamovaghAte uppAyaNovadhAta esaNovadhAte parikammovadhAte pariharaNovadhate / paMcavihA visohI paM0 taM0-uggamavisohI uppAyaNavisohI esaNAvisohI parikampavisohI pariharaNavisohI vR. navaraM upaghAtaH-azuddhatA, udgamopaghAtaH udgama doSairAdhAkarmAdibhiH SoDazaprakAraibhaktapAnopakaraNAlayAnAmazuddhatA, evaM sarvatra, navaraM utpAdanayA-utpAdanAdoSaiH SoDazabhiH dhAtryAdibhiH eSaNayA-taddoSairdazabhiH zaGkitAdibhiriti, parikarma-vastrapAtrAdeH chedanasIvanAdi tena tasyopaghAtaH-akalpyatA, tatra vastrasya parikarmopaghAto ythaa||1|| "tiNhuvari kAliyANaM vatthaM jo phAliyaM tu sNsiive| paMcaNhaM egataraM so pAvai ANamAINi / / -tathA pAtrasya"avalakkhanegabaMdhe dugatakigaairegabaMdhaNaM vAvi / jo pAyaM pariyaTTai paraM divaDDAo mAsAo" -sa AjJAdInAptotIti, tathA vsteH||1|| "dumiya dhUmiya vAsiya ujjoiya balikaDA avttaay| sittA saMmaThThAviya visohikoDiM gayA vshii||" iti tathA pariharaNA-AsevA tayopadhyAderakalpyatA, tatropadheryathA ekAkinA hiMDakasAdhunA yadAsevitamupakaraNaM tadupahataM bhavatIti samayavyavasthA, "jaggaNa appaDibajjhaNa jaivi cireNaM na uvahame" iti vacanAd, asya cAyamarthaH-ekAkI gacchabhraSTo yadi jAgartti dugdhAdiSu ca na pratibaddhate tadA yadyapyasau gacche cireNAgacchati tathApyupadhirnopahanyate anyathA tUpahanyata iti, vasaterapimAsacaturmAsayoruparikAlAtikrAntetitathAmAsadvayaMcaturmAsadvayaMcAvarjayitvA punastatraiva vasatAmupasthAneti ca taddoSAbhidhAnAt, uktaM ca // 1 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 1 // sthAnaM - 5, -uddezakaH -2 "uuvAsA samaItA kAlAtItA u sA bhave sejjA / sA ceva uvahANA duguNA duguNaM avajittA / / " iti -tathA bhaktasyApi pAriSThApanikAkAraM pratyakalpyatA, tduktm||1|| "vihigahiyaM vihibhuttaM airegaM bhattapANaM bhottavyaM / vihigahie vihibhutte ettha yacauro bhave bhNgaa| // 2 // ahavAviya vihigahiyaM vihibhuttaM taMgurUha'nunnAyaM / sesA nANunnAyA gahaNe dinne ca nijuhaNaM / / " udgamAdibhireva bhaktAnAM kalpyatA:-vizuddhaya iti / upaghAtavizuddhivRttayazca jIvA nirddharmadhArmikatvAbhyAM bodheralAbhalAbhasthAneSu pravarttanta iti tatpratipAdanAya sUtradvayam mU. (464) paMcahiM ThANehiM jIvA dullabhabodhiyattAe kammaM pakareti, taM0-arahaMtANaM avannaM vadamANe 1 arahaMtapannattassa dhammassa avannaM vadamANe 2 AyariyauvajjhAyANaM avannaM vadamANe 3 cAuvanassa saMgharasa avannaM vayamANe 4 vivaktavabaMbhacerANaM devANaM avanaM vadamANe 5/ paMcahiM ThANehiMjIvA sulabhabodhiyattAe kammaM pagareti, taM0-arahaMtANaM vannaM vadamANe jAya vivaktavabaMbhacerANaM devANaM vannaM vdmaanne| vR. 'paMcahI'tyAdi sugama, navaraM durlabhA bodhiH-jinadharmo yasya sa tathA tadbhAvastattA tayA durlabhadodhikatayA tasyai vA karma-mohanIyAdi prakurvanti-badhnanti, arhatAmavarNa-alAdhAM vadam, ythaa||1|| "natthI arahaMtattI jANaM vA kIsa bhuMjae bhoe?| __ pAhuDiyaM tuvajIvai emAiajiNANa u avno|" nacatenAbhUvantatpraNItapravacanopalabdheH, nApibhogAnubhavanAdirdoSaH,avazyavedyasAtasya tIrthakaranAmAdikarmaNazca nirjaraNopAyatvAt tasya, tathA vItarAgatvena samavasaraNAdiSu prativandhAbhAvAditi, tathA arhaajJaptasya dharmasya-zrutacAritrarUpasya prAkRtabhASAnibaddhametat tathA ki cAritreNa dAnameva zreya ityAdikamavarNaM vadan, uttaraMcAtra prAkRtabhASAtvaM zrutasya na duSTaM vAlAdInAM sukhAdhyeyatvenopakAritvAt, tathA cAritrameva zreyo, nirvANasyAnantarahetutvAditi,AcAryopAdhyAyanAmavarNaM vadan yathA bAlo'yamityAdi, na ca bAlatvAdirdoSo buddhAdibhivRddhatvAditi, tathacatvArovarNAH-prakArAzramaNAdayo yasminsa tathAsaeva svArthikANvidhAnAcAtuvarNastasya saGghasyAvarNaMvadan, yathA-ko'yaMsako? yaH samavAyabalena pazusaGghaivAmArgamapimArgIkarotIti, nacaitatsAdhu, jJAnAdiguNasamudAyAtmakatvAttasya, tena ca mArgasyaiva mArgIkaraNAditi, tathA vipakvaMsupariniSThitaM prakarSaparyantamupagatamityarthaH tapazca brahmacarya ca bhavAntare yeSAM vipakvaMvA-udayAgataM tapobrahmacaryaM taddhetukaM devAyuSkAdi karma yeSAM te tathA teSAmavarNaM vadan, na santyeva devAH, kadAcanApyanupalabhyamAnatvAt, kiMvAtaiviTairivakAmAsaktamanobhiravirataistathA nirnanimeSairaceSTazcamriyamANairiva pravacanakAryAnupayogibhizcetyAdikaM? ihottaraM-santi devAH, tatkRtAnugrahopaghAtAdidarzanAt, kAmAsaktatA ca mohasAtakarmo Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 sthAnAGga sUtram 5/2/464 dayAdityAdi, abhihitNc||1|| "etya pasiddhI mohnniiysaayveynniykmmudyaao| kAmapasattA viraI kammodayao ciyana tesi / / // 2 // animisa devasahAvA niccedvA'nuttarA u kayakiccA / kAlanubhAvA titthunanaiMpi anatya kuvvaMti / " -tathA arhatAM varNavAdo ythaa||1|| "jiyarAgadosamohA savvannU tiyasanAhakayapUyA / acaMtasanavayaNA sivagaigamaNA jayaMti jinaa||" iti ___-arhaanniitdhrmaavoythaa||1|| "vatthu payAsaNasUro aisayarayaNANa sAyaro jayai / savvajayajIvabaMdhurabaMdhUdiviho'vi jinadhammo // " __ -AcAryavarNavAdo yathA"tesiM namo tesiM namo bhAveNa puNovi tesi ceva nmo| anaNuvakayaparahiyarayA je nANaM deMti bhavvANaM / / " __ -cturvrnnshrmnnsngghvrnnythaa||1 // "eyaMmi pUiyaMminasthi tayaM na pUiyaM hoi| bhuvanevi pUaNijjo na guNI saMghAojaM anno||" ___-devavarNavAdo ythaa||1|| "devANa aho sIlaM visayavisamohiyAvi jinabhavaNe / accharasAhipi samaM hAsAI jeNa na kariti / / " iti / saMyatAsaMyatavyatikarameva paMcapaDisalINetyAdinA AropaNasUtraparyantena granthenAha mU. (465) paMca paDisaMlINA paM0 20-soiMdiyapaDisaMlINe jAva phaasiNdiypddisNliinne| paMca appaDisaMlINA paM0 20-sortidiyaappaDisaMlINe jAva phAsiMdiyaappaDisaMlINe / paMcavidhe saMvare paM0 20-sotiMdiyasaMvare jAva phAsiMdiyasaMvare, paMcavihe asaMvare paM0 20-soiMdiyaasaMvare jAva phaasiNdiyasNvre| vR.gatArthazcArya, navaraM zrotrendriyAdikramo yathAprAdhAnyAt, prAdhAnyaM ca kSayopazamabahutvakRtaM tathA pratisaMlInetarasUtrayoH puruSodharmI uktaH, saMvaretarasUtrayostu dharma eveti / mU. (466) paMcavidhe saMjame paM0 20-sAmAtitasaMjame chedovaTThAvaNiyasaMjame parihAravisuddhitasaMjame suhamasaMparAgasaMjame ahkkhaaycrittsNjme| vR tathA saMyamanaM saMyamaH pApoparama ityarthaH, tatra samo-rAgAdirahitastasya ayo-gamanaM pravRttirityarthaH samAyaH samAyaeva samAye bhavaM samAyena nivRtataMsamAyasyavikAro'zo vA samAyo vA prayojanamasyeti sAmAyikaM, uktNc||1|| "rAgaddosavirahio samotti ayaNaM autti gmnnNti| samagamaNaMti samAo sa eva sAmAiyaM naam|| Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-2 349 ahavA bhavaM samAe nivvattaM teNa taMmayaM vaavi| jaMtappaoyaNaM vA teNa va sAmAiyaM neyaM" iti, athavA samAni-jJAnAdIni teSu tairvA ayanamayaH samAyAH sa eva sAmAyikamiti, avaadic||1|| "ahavA samAi sammattanANacaraNAi tesutehiM vaa| ayaNaM ao samAo sa eva sAmAiyaM naamaa||" iti, athavA samasya-rAgAdirahitasyA''yo-guNAnAM lAbhaH samAnAMvA-jJAnAdInAmAyaH samAyaH sa eva sAmAyika, abhANi c||1|| ahavA samassa Ao guNANa lAbhotti jo samAo so| ahavA samANamAo neo sAmAiyaM nAma / / " iti, athavA sAmni-maitryAM sAmnA vA ayastasya vA AyaH sAmAyaH sa eva saamaayikN,abhydhaayic||1|| "ahavA sAmaM mettI tattha ao teNa vatti saamaao| ahavA sAmassAo lAbhA sAmAiyaM nAma / / " iti sAvadyayogaviratirUpaM sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyikatameva, chedAdivizeSaistu viziSyamANamarthataHzabdatazcanAnAtvaM bhajate, tatraprathamaM vizeSaNAbhAvAt sAmAnyazabdaevAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca dvidhA-itvarakAlikaM yAvajjIvikaMca, tanetvarakAlikaM sarveSuprathamapazcimatIrthakaratIrtheSvanAropitavratasyayAvajIvikaMtumadhyamavidehIrthakaratIrtheSu bhavati iti, teSUpasthApanA'bhAvAditi, sAmAyikaM ca tatsaMyamazcetyevaM sarvatra vAkyaM kAryamiti, bhavanti cAtra gaathaaH||1|| "savvamiNaM sAmAiya chedAdivisesao puNa vibhinnaM / avisesiyamAdimayaM Thiyamiha sAmantrasannAe / / // 2 // sAvajajogaviraitti tattha sAmAiyaM duhA taM cN| ittaramAvakahatiya paDhama paDhamaMtimajiNANaM / / // 3 // titthesu aNAroviyavayassa sehassa thovakAlIyaM / sesANamAvakahiyaM titthesu videhyaannNc||" iti, tathA chedazca pUrvaparyAyasyopasthApanaM cavrateSu yatra tacchedopasthApanaM tadeva chedopasthApanikaM tevA vidyete yatratacchedopasthApanikamathavA pUrvaparyAyacchedenopasthApyate-AropyateyanmahAvratalakSaNaM cAritraMtacchedopasthApanIyaM, tadapi dvidhA-anaticAraM sAticAraMca, tatrAnaticAraM yaditvarasAmAyikasya zikSakasyAropyatepArzvanAthasAdhopaJcayAmadharmapratipattI, sAticAraMtuyanmUlaprAyazcittaprAptasyeti. ihApi gAthe-- // 1 // "pariyAyassa u cheo jatthovaTThAvaNaM vesuNc| cheovaTThAvaNamiha tamanaiyAretaraM duvihaM / / / // 2 // sehassa niraiyAraM titthaMtarasaMkame va taM hojjA / mUlaguNaghAiNo sAiyAramubhayaM ca tthiykpe||" tathA pariharaNaM parihAraH-tapovizeSaH tena vizuddhaM parihAro vA vizeSeNa zuddho yasmiMstaparihAravizuddhaM tadevaparihAravizuddhikaM, parihAreNa vA vizuddhiryasmiMstatparihAravizuddhika, tacca Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 // 1 // sthAnAGga sUtram 5/2/466 dvidhA-nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaMca, tatranirvizamAnakAnAMcatadAsevakAnAMyattanirvizamAnakaM, yattu nirviSTakAyikAnAmAsevitavivakSitacAritrakAyAnAMtanirviSTakAyikamiti, ihApi gaathe||1|| "parihAreNa visuddhaM suddho yatavo jahiM viseseNaM / taMparihAravi suddhaM parihAravisuddhiyaM nAma / / // 2 // taMduvikappaM nivissamANAniviTThakAiyavaiseNaM / parihAriyAnuparihAriyANa kppttttiyss'viy||" iti, iha ca navako gaNo bhavati, tatra catvAraH parihArikA apare tu tadvaiyAvRttyakarAzcatvAra evAnuparihArakAH, ekastukalpasthitovAcanAcAryogurubhUta ityarthaH, eteSAMca nirvizamAnakAnAmayaM parihAraH-grISme jaghanyAdIni caturthaSaSThASTamAdIni zizire tu SaSThASTamadazamAni varSAsvaSTamadazamadvAdazAni pAraNake cAyAma, itareSA sarveSAmAyAmameva, evamete catvAraH SaNmAsAn punaranye catvAraH punarvAcanAcAryaH SaDiti sarva evAyamaSTAdazamAsikaH kalpa iti / tathA sUkSmAH-lobhakiTTikArUpAH samparAyAH-kaSAyAyatratatsUkSmasamparAyaM, tadapi dvidhA-vizuddhamAnakaMsalizyamAnakaM ca, tatrAdyaM kSapakopazamazreNidvayaM samArohataH, sabhaGaklizyamAnakaM tUpazamazreNitaH pracyavamAnasyeti,ca tatroktam "kodhAi saMparAo teNa jao saMparII saMsAraM / taM suhumasaMparAyaM suhumo jatthAvaseso se / / // 2 // seDhi vilaggao taM visujjhamANaM tao cyNtss| taha saMkilissamANaM pariNAmavaseNa vinneyaM // " iti __ athazabdo yathArthaH, yathaivAkaSAyatayetyarthaH, AkhyAtaM-abhihitaM adhAkhyAtaM tadeva saMyamo'thAkhyAtasaMyamaH, ayaMcachadmasthasyopazAntamohasya kSINamohasya ca syAt kevalinaHsayogasyAyogasya ca syAditi, ihAbhyadhAyi-- // 1 // "ahasado jAhattho AGo'bhivihIe kahiyamakkhAyaM / caraNamakasAyamudiyaM tamahakkhAyaM ahakkhAyaM / / " // 2 // taMduvigappaMchaumasthakevalivihANao puNekkekaM / khayasamajasajogAjogi kevalivihANao duvihaM" / / iti mU. (467) egidiyANaMjIvA asamArabhamANastapaMcavidhe saMjame kajati, taM0-puDhavikAtiyasaMjame jAva vaNaspatikAtitasaMjame / egidiyA NaM jIvA samArabhamANassa paMcavihe asaMjame kaJjati, taM0-puDhavikAtitaasaMjame jAva vnnsstikaatitasNjme| vR. 'egidiyANaMjIvattiekendriyAnNamityalaGkAre jIvAna asamArabhamANasya-saMghaTTAdInAmaviSayIkurvataH saptadazaprakArasya saMyamasya madhye paJcavidhaH saMyamo-vyuparamo'nAzravaH kriyate' bhavati, tadyathA- pRthivIkAyikeSu saMyamaH-saTTAdhuparamaH pRthivIkAyikasaMyamaH, evamanyAnyapi padAni, asaMyamasUtraM saMyamasUtrava viparyayeNa vyaakhyeymiti| mU. (468) paMciMdiyA NaM jIvA asamArabhamANassa paMcavidhe saMjame kajati, taM0sotiMditasaMjame jAva phAsiMdiyasaMjame, paMciMdiyA NaM jIvA samAraMbhamANassa paMcavidhe asaMjame Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH -2 351 kaJjati, taM0-sotiMdiyaasaMjame jAva phAsiMdiyaasaMjame, savvapANabhUyajIvasattA NaM asamArabhamANassapaMcavidhesaMjamekajati, tN0-egiditsNjmejaavpNciNdiysNjme|svvpaannbhuutjiivsttaa NaM samAraMbhamANassa paMcavidhe asaMjame kajjati, taM0-egiditaasaMjame jAva pNciNdiyasNjme| vR. 'paMcediyANa mityAdi, ihasaptadazaprakArasaMyamabhedasya paJcendriyasaMyamalakSaNasyendriyabhedena bhedavivakSaNAt paJcavidhatvaM, tatra paJcendriyAnArambhezrotrendriyasya vyAghAtaparivarjanaM zrotrendriyasaMyamaH evaMcakSurindriyasaMyamAdayo'pivAcyAH,asaMyamasUtrametadviparyAsena boddhavyamiti / 'savvapANe tyAdi, pUrvamekendriyapaJcendriyajIvAzrayeNa saMyamAsaMyamAvuktAviha tu sarvajIvAzrayeNAta eva sarvagrahaNaM kRtamiti, prANAdInAM ghayaM vishessH||1|| "prANA dvitricatuH proktA, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA itIritAH / / " iti, iha saptadazaprakArasaMyamasyAdyA navabhedAH saGgrA hItAH, ekendriyasaMyamagrahaNena pRthivyAdisaMyamapaJcakasya gRhItatvAditi etadavyatyayenAsaMyamasUtraM / mU. (469) paMcavidhA taNavaNassatikAtitA paM0 taM0-aggabIyA mUlabIyA poravIyAkhaMdhabIyA biiyruhaa| vR, 'taNavaNassaitti tRNavanaspatayo-bAdarA vanaspatayo'grabIjAdayaH krameNa koraNTakA utpalakandA vaMzAH zallakyo vaTA evamAdayo, vyAkhyAtaM caitatprAgiti / mU. (470) paMcavidhe AyAre paM0-NanaNAyAre daMsaNAyAre carittAyAre tvaayaare|viiriyaayaare va. AcAraNamAcAro-jJAnAdiviSayA''sevetyarthaH jJAnAcAraH-kAlAdiraTadhA darzanaMsamyakatvaM tadAcAro-niHzaGkitAdiraSTadhaiva cAritrAcAraH-samitiguptibhedo'dhdhA tapaAcAro'nazAdibhedo dvAdazadhA vIryAcAro vIryAgopanameteSveveti / mU. (471)paMcavidheAyArapakappe paM0 taM0-mAsieugdhAiemAsieanugdhAiecaumAsie ugdhAie cAummAsie anugdhAiete ArovaNA ArovaNA paMcavihA paM0 20-paTTaviyA kasiNA akasiNA haaddhddaa| vR.AcArasya-prathamAGgasya padavibhAgasAmAcArIlakSaNaprakRSTakalpAbhidhAyakatvAtprakalpa AcAraprakalpaH-nizIthAdhyayanaM, saca paJcavidhaH-paJcavidhaprAyazcittAbhidhAyakatvAt, tathAhi-tatra keSuciduddezakeSu laghumAsaprAyazcittApattirucyate 1 keSucicca gurumAsApattiH 2 evaM laghucaturmAsa 3 gurucaturmAsA 4''ropaNAzceti 5, tatra mAsena niSpanna mAsikaM tapaH, taca udghAto-bhAgapAto yatrAsti tadudghAtikaM ladhvityarthaH, yata uktm||1|| "areNa chinasesaM pubbaddheNa tu saMjuyaM kaauN| dejAhi lahuyadAnaM gurudAnaM tattiyaM ceva // " iti, etadbhAvanA mAsikatapo'dhikRtyopadarzyate-mAsasyArddhachinnasya zeSaM dinAnAM paJcadazakaM tat mAsApekSayA ca pUrvasya-paJcaviMzatikasyAHna-sArdhadvAdazakena saMyutaM kRtaM sArddhachinnasya zeSa dinAnAM paJcadazakaM tat mAsApekSayA ca pUrvasya-paJcaviMzatikasyArddhana-sArdhadvAdazakena saMyutaM kRtaM saardaasptviNshtirbhvtiiti|aaropnnaatucddaavnntti bhaNiyahoi, yohiyathApratiSevita-mAlocayati Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 sthAnAGgasUtram 5/2/471 tasya pratiSevAniSpannameva mAsalaghumAsaguruprabhRtikaM dIyate, yastu na tathA tasya tattAvaddIyate eva mAyAniSpannaM cAnyadAropyate ityaaropnneti| ___ 'ArovaNe'ti AropaNoktasvarUpA, tatra 'paTTaviya'tti bahuSvAropiteSu yanmAsagudiprAyazcittaMprasthApayati-voDhumArabhatetadapekSayA'sau prasthApitetyuktA 1, Thaviya'ttiyaprAyazcitamApanastattasya sthApitaM kRtaM, na vAhayitumArabdha ityarthaH, AcAryAdivaiyAvRttyakaraNArtha, taddhi vahanna zaknoti vaiyAvRttyaM kartu, vaiyAvRttyasamAptau tutatkariSyatIti sthApitocyataiti 2, kRtsnA punaryatra jhoSo na kriyate, jhoSastvayaM-iha tIrthe SaNmAsAntameva tapastataH SaNNAMmAsAnAmupariyAn mAsAnApano'parAdhI teSAMkSapaNaM-anAropaNaMprasthecatuHsetikA'tiriktadhAnyesyevajhATanamityarthaH, jhoSAbhAvena sA paripUrNeti kRtsnetyucyata iti bhAvaH 3, akRtsnA tu yasyAM SaNmAsAdhika jhoSyate, tasyAhitadatiriktajhATanenAparipUrNatvAditi 4, hADahaDe tiyat laghugurumAsAdikamApannastatsadya evayasyAM dIyatesAhADahaDokteti 5 / etsvruupNcvishesstonishiithviNshtitmoddeshkaadvgntvymiti| ___ ayaMcasaMyatAsaMyatagatavastuvizeSANAMvyatikaromanuSyakSetra evabhavatItimanuSyakSetravartino vastuvizeSAn 'jaMbuddIve'tyAdinA 'usuyArA natthi'tti paryavasAnena granthenAha mU. (472) jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa purathime NaM sIyAe mahAnaIe uttareNaM paMca vakkhArapavyatA paM0 taM0-mAlavaMte citakUDe pamhakUDe nalinakuDe egasele 1 jaMbUmaMdarassa purao sItAe mahAnadIe dAhiNeNaM paMca vakkhArapavvatA paM0 taM0-tikUDe vesamaNakUDe aMjaNe mAyaMjaNe somanase 2 jaMbUmaMdarassa paJcasthimeNaM sIotAte mahAnadIe dAhiNeNaM paMca vakkhArapabvatA paM0 taM0-vijuppabheaMkAvatI pamhAvatI AsIvise suhAvahe 3jaMbUmaMdarapaJcatthimeNaM sItotAtemahAnadIte uttareNaM paMca vakkhAparapavvatA paM0 saM0-caMdapabbate sUrapavvate Nanagapavvate devapavvate gaMdhamAdaNe 4 jaMbUmaMdaradAhiNeNaM devakurAe kurAe paMca mahaddahA paM0 20-nisahadahe devakurudahe sUradahe sulasadahe vijjuppabhadahe 5 jaMbUmaMdarauttarakurAte kurAe paMcamahaddahA paM0 taM0-nIlavaMtadahe uttarakurudahe caMdadahe erAvaNadahe mAlavaMtadahe 6 savve'viNaM vakkharapavvayA sIyA sIoyAo mahAnaIo maMdaraM vA pavvataMteNa paMca joyaNasatAI uddhaM uccatteNaM paMcagAuyasatAiM uvveheNaM 7 / dhAyaisaMDe dIve puracchimaddheNaM maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM sItAte mahAnatIte uttareNaM paMca vakkhArapavyatApaM0 20-mAlavaMte evaM jadhA jaMbuddIve tadhA jAvapukkharavaradIvaDapaJcasthimaddhe vakkhArA dahA ya uccattaMbhANiyavvaM / samayakkhetteNaM paMca bharahAI paMca eravatAI, evaM jadhA cauThANe bitIyauddese tahA etthavi bhANiyavvaM jAva paMca maMdarA paMca maMdaracUlitAo, navaraM usuyArA nthi| vR.kaNThyazcAyaM, navaraMmAlavaMto gajadantakAt pradakSiNayA sUtracatuSTayoktA viMzatirvakSaskAragirayo 'vagantavyA iti, ihacadevakuruSu niSadhavarSadharaparvatAduttareNASTau yojanAnAM zatAni catustriMzadadhikAniyojanasya caturazca saptabhAgAnatikramya zItodAyA mahAnadyAH pUrvAparakUlayovicitrakUTacitrakUTAbhidhAnI yojanasahocchritI mUle sahAyAmaviSkambhAvuparipaJca yojanazatAyAmaviSkambhau prAsAdamaNDitau svasamAnanAmadevanivAsabhUtau parvatI staH, tatastAbhyAmuttarato'. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-2 353 nantaroditAntaraH zItodAmahAnadImadhyabhAgavartI dakSiNottaratoyojanasahanamAyataH pUrvAparataH paJca yojanazatAni vistIrNaH vedikAvanakhaNDadvayaparikSipto daza yojanAvagAho nAnAmaNimayena dazayojananAlenAddhayojanabAhalyena yojanaviSkambhenArddhayojanavistIrNayAkrozocchritayAkarNikayA yuktena niSadhAbhidhAnadevanivAsabhUtabhavanabhAsitamadhyena tadarddhapramANASTottarazatasaGkhyapaustadanyeSAM ca sAmAnikAdidevanivAsabhUtAnAM padmAnAmanekalakSaiH samantAt parivRtena mahApadmana virAjamAnamadhyabhAgoniSadho mahAidaH,evamanye'pi niSadhasamAnavaktavyatAH svasamAnAbhidhAnadevanivAsA uktAntarAH samavaseyAH, __navaraM nIlavanmahAido vicitrakUTacitrakUTaparvatasamavaktavyatAbhyA yamakAbhidhAnAbhyAM svasamAnanAmadevAvAsAbhyAM parvatAbhyAmanantaraM draSTavyastato dakSiNataHzeSAzcatvAra iti, ete dha sarve'pi pratyekaM dazabhirdazabhiH kAJcanakAbhidhAnaiH yojanazatocchritairyojanazatamUlaviSkambhaiH paJcAzadyojanamAnamastakavistAraiH svasamAnanAmadevAdhivAsaiH pratyekaM dazayojanAntaraiH pUrvAparavyavasthitaiH giribhirupetAH, eteSAMca vicitrakUTAdiparvatadanivAsidevAnAmasaddhyeyatamajambUdvIpe dvAdazayojanasahanapramANAstannAmikAnagaryo bhavantIti, savveviNa mityAdi, sarve'pijambUdvIpAdisambandhinaH, 'teNaM'ti zItAzItode mahAnadyo pratIte lakSaNIkRtya nadIdizItyarthaH, mandaraM vAmeruM yA parvataM prati taddizItyarthaH, tatra mAlavatsaumanasavidyutprabhagandhamAdanAgajadantAkAraparvatA meruM pratiyathoktasvarUpAH,zeSAstu vakSAraparvatA mahAnadyau pratIti, iyaM cAnantaroditA saptasUtrI dhAtakIkhaNDasya puSkarArddhasya ca pUrvAparAddhayordazyetyata evoktam-'evaM jahA jaMbU' ityaadi| samayaH-kAlastadviziSTaM kSetrasamayakSetraM-manuSyakSetraMtasyaivAdityagatisamabhivyAyaRtvayanAdikAlayuktatvAt, 'jAvapaMcamaMdara'tti iha yAvatkaraNAtpaJcahaimavatAnipaJca hairaNyavatAnItyAdi paJcazabdApAtinaityAdicopayujyasarvacatuHsthAnakadvitIyauddezakAnusAreNavAcyaM, navaraM usuyAra' tti catuHsthAnake catvAra iSukAraparvatA uktAH iha tute na vAcyAH, paJcasthAnakatvAdasyeti / mU. (473) usabheNaM arahA kosalie paMcadhaNusatAI uddhaM uccatteNaM hotthA 1/bharaheNaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI paMca dhaNusayAI uddhaM uccatteNaM hutthA 2 / bAhubalI nAmanagAre evaM ceva3 baMbhInAmajjA evaM ceva 4 evaM suMdarIvi 5, / vR.anantaraM manuSyakSetrevastUnyuktAnIti tadadhikArAdbharatakSetravartamAnAvasarpiNIbhUSaNabhUtamRSabhajinavastutatsambandhAdanyAnicapaJcasthAnake'vatArayansUtrapaJcakamAha-'usameNa mityAdiH kaNThayaM, navaraM kosali'ttikozaladezotpannatvAtkauzaliko, bhrtaadyshcRssbhaaptyaani|buddhaashcaite, buddhazca bhAvato mohakSayA dravyato nidrAkSayAditi dravyabodhaM kAraNata upadarzayatrAha mU. (474) paMcahiM ThANehiM suttevibujhejA, taM0-saddeNaMphAseNaMbhoyaNapariNAmeNaM nidakkhaeNaM suvinndNsnnennN| vR. 'paMcahI tyAdi kaNThyaM, navaramiha nidrAkSayo'nantarakAraNaMzabdAdayastu tatkAraNatvena tatkAraNatayoktAH, bhojanapariNAmobubhukSA anantaraMdravyaprabuddhaH kAraNata ukto, atha bhAvaprabuddhamanuSThAnata AjJAnanatikramiNaM darzayitumAha13123 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 sthAnAkSasUtram 5/2/475 mU. (75) paMcahi ThANehiM samaNe niggaMthe niggaMthi giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikkamati, taM0-niggaMdhicaNaM annayare pasujAtie vApakkhijAtievAohAtejAtatyaniggaMthe niggaMdhiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikamati 1 niggaMthe niggaMdhiM duggaMsi vA visamaMsivA pakkhalamANivA pavaDamANi vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikati 2 / niggaMtheniggaMdhi setaMsivA paMkasi vA paNagaMsivA udagaMsivAukkasamANivA uvujjhamANI vAgiNhamANe vA avalaMbamANe vAnAtikamati 3 niggaMthe niggathiM nAvaM ArubhamANe vAorohamANe vA nAtikkamati ,khettaittaM dittaittaMjakkhAiTThaummAyapattaMuvasapaggapattaMsAhigaraNaM sapAyacchitaM jAva bhattapANapaDi sAtikkhiyaM aTThajAyaM vA niggaMthe niggathiM geNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikkamati 5 // vR. 'paMcahI'tyAdi jagapaM, navaraM 'giNhamANe'tti bAhyAdAvaGge gRhNan aklambamAnaH patantI bAhyAdau gRhItvAdhArayan athavA sAMgeyaM tu gahaNaMkareNa avalaMbaNaM tu desaMmi'ttinAtikAmati svAcAramAjJAM vA gItArthasthaviro nirgranthikA'bhAve na yathAkathaJcita, pazujAtIyo daptagavAdiH pakSijAtIyogRdhrAdiH, 'ohAejattiupahanyAttatreti-upahanane gRhNanAtikAmati kAraNikatvAt niSkAraNatvetu doSAH, ydaah||1|| "micchattaM uDDAho virAhaNA phAsa bhaavsNbNdho| paDigamaNAI dosA bhuttAmutte ya nAyavvA / / ityekaM, tathAduHkhena gamyata itidurgaH,saca tridhA-vRkSadurgaH zvApadadug! mlecchAdimanuSyadurgaH, tatra vA mArge, uktaM ca__ "tivihaMca hoiduggaMrukkhe sAvayamaNussaduggaMca" iti tathAviSamevA-gartapASANAdyAkule parvate vA praskhalaMtI vA gatyA prapatantI vA bhuvi, athavA "bhUmIe asaMpattaM pattaM vA hatthajANugAdIhi / pakkhalaNaM nAyavvaM pavaDaNa bhUmIe gattehiM / / " iti gRhannAtikrAmatIti dvitIya, tathA paGkaH panako vA sajalo yatra nimajjyate sa sekastatra vA, paGkaH-kardamastatra vA, panake vA AgantukapratanudravarUpe kama eva olyAM vA, apakasaMtIMpaGkapanakayoH parihasantI apohyamAnAM vA-seke udake vA nIyamAnAM gRhNanAtikrAmatIti, gAthe ceh||1|| "paMko khalu cikkhillo AgaMtuMpataNuo davo pnno| socciya sajalo seo saijjai jattha duvihevi||" iti , // 2 // paMkapaNaesu niyamA osagaNaM vujhaNaM siyA see| nimiyaMmi nimajjaNayA sajale see siyA dovi // " iti tRtIyaM, tathA nAvaM 'AruhamANe'tti AArohayan 'oruhamANe'tti avarohayannuttArayannityartho nAtikrAmatIti caturthaM. tathA kSipta-naSTaM rAgabhayApamAnaizcittaM yasyAH sA kSiptacittA tAM vA, uktaMca-"rAgeNa vA bhaeNa vA ahavA avamANiyA mhNtennN|etehiN khittacitta"tti tathA daptaM sanmAnAt darpavaJcittaM yasyAH sA daptacittA tAM vA, uktaM ca // 1 // "iti esa asaMmANA khitto sammANao bhave ditto| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 5, - uddezakaH -2 aggIva iMdhaNeNaM dippai cittaM imehiM tu|| lAbhamaeNa va matto ahavAjeUNa duJjayaM sttuN"ti|| -yakSeNa-devena AviSTA-adhiSThitA yakSAviSTA tAM vA, atroktam"puvvabhavaverieNaM ahavA rAgeNa rAgiyA saMtI / eehi jakkhaiTTa"tti unmAdaM-unmattatAM prAptA unmAdaprAptA tAM vA, atraapyuktm||1|| "ummAo khalu duviho jakkhAeso ya mohaNijjoya / jakkhAeso vutto moheNa imaM tu vocchAmi // rUvaMgaM daTThaNaM ummAo ahava pittamucchAe"tti, upasarga upadravaM prAptA upasargaprAptA tAM vA, ihaapyuktm||1|| "tivihe ya uvassagge divve mANussae tirikkhe y| divve ya puvvabhaNae mANusse Abhioge ya / / vijAe maMteNa ya cunneNa va joiyA anappavasA" iti tathA sahAdhikaraNena sAdhikaraNA-yuddhArthamupasthitA tAMvA saha prAyazcittena saprAyazcittA tAM vA, bhAvanA ceh||1|| "ahigaraNaMmi kayaMmi ukhAmeumuvaTTiyAe pacchittaM / tappaDhamayAbhaeNaM hoi kilaMtA va vhmaannii||" tathA bhaktapAne AbhavaM pratyAkhyAte yayA sA bhaktapAnapratyAkhyAtA tAM vA, iha gaathaa||1|| "aTuM vA heuM vA samaNINaM virahie kahiMtassa / mucchAe vivaDiyAe kappai gahaNaM parinnAe ||iti tathA arthaH-kAryamuavAjanataH svakIyapariNetrAdetiM yayA sA'rthajAtA paticaurAdinA saMyamAccAlyamAnetyarthastAM vA, iha gAthA* // 1 // "aTThotti jIe kajjaM saMjAyaM esa atttthjaayu| taMpuNa saMjamabhAvA cAlijaMtaM samavalaMbaM ||"ti- paJcamamiti 5 / anantaraM yeSu sthAneSu vartamAno nirgrantho dharma nAtikrAmati tAnyuktAni, adhunAtadvizeSa AcAryoM yeSvatizayeSu vartamAnastaM nAtikrAmati tAnAha mU.(476) AyariyauvajjhAyassaNaMgaNaMsipaMca atisesA paM0 taM0-AyariyauvajjhAe aMto uvassagassa pAe niginjhiya 2 papphoDemANe vA pamaJjamANe vA nAtikkamati 1 nAAyariyauvajjhAe aMto uvassagassa uccArapAsavaNaM vigiMcamaNe vA visodhemANe vA nAtikkamati 2 AyariyauvajjhAe pabhU icchA veyAvaDiyaM karejA icchA no karejA 3, AyariyauvajjhAe aMto uvassagassa egarAyaM vA durAtaM vA egAgI vasamANe NA04 AyariyauvajjhAe bAhiM ubassagassa egarAtaM vA durAtaM vA vasamANe nAtikamati 5 / vR. 'Ayarie'tyAdi, AcAryazcAsAvupAdhyAyazcetyAcAryopAdhyAyaH, sa hi keSAJcidarthadAyakatvAdAcAryo'nyeSAM sUtradAyakatvAdupAdhyAyaititasya,AcAryopAdhyAyayorvA, nazeSasAdhUnAM, 'gaNe sAdhusamudAyevamAnasyavartamAnayorvAgaNaviSayevAzeSasAdhusamudAyApekSayetyarthaH paJcatizeSAH Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 sthAnAGga sUtram 5/2/476 atizayAH prajJaptAH tadyathA-AcAryopAdhyAyo'ntaH-madhye 'upAzrayasya vasateH pAdau nigRhya 2' pAdadhUleruddhUyamAnAyA nigrahaMvacanena kArayitvA yathA'nye dhUlyAna bhriyantetathetyarthaH, prasphoTayitvA AbhigrahikenAnyena vA sAdhunA svakIyarajoharaNena UrNikapAdaproJchanena vA prasphoTanaM kArayan chATayannityarthaH, pramArjayanvA zanailUMSayan nAtikrAmatIti, ihaca bhAvArthaH ityamAsthitaH-AcAryaH kulAdikAryeNa nirgataHpratyAgatautsargeNatAvadvasaterbahireva pAdau prasphoTayati, atha tatra sAgAriko bhavettadA vasaterantaHprasphoTayeta, prasphoTanaMca pramArjanavizeSastaca cakSuvyApAralakSaNapratyupekSaNapUrvakamitIha sapta bhaGgAH, tatra na pratyupekSate na pramArTi cetyekaH, na pratyupekSate pramArTIti dvitIyaH, pratyupekSate na pramArthIti tRtIyaH, pratyupekSate pramArTi ceti caturthaH, yattapratyupekSyate pramAya'te ca tadduSpratyupekSitaM duSpramArjitaM 4 duSpratyupekSitaM supramArjitaM vA 4 supratyupekSitaM duSpramArjitaM vA 6 supratyupekSitaM supramArjitaM vA 7 karoti, iha ca saptamaH zuddhaH zeSeSvasamAcArIti, yadi tu sAgArikaJcalastataH saptatAlamAtraM saptapadAvakramaNamAtraM vA kAlaM bahireva sthitvA tasmin gate pAdau prasphoTayet, uktaMca "aivAigaMmi bAhiM acchaMti muhuttagaM ther"tti| alpArthake saptatAlamAna, tato vasatI pravizeta, kaH tena cAsya pAdau prmaarjytiityucyte||1|| "abhiggahiyassa asaI tasseva raohareNa annyro"| pAuMchaNunnieNa va puMchai u aNanabhutteNaM / / " ti| vasaterantaH praviSTasyacAryavidhiH-vipulAyAMvasatAvaparibhogasthAnesaGkaTAyAMcAtmasaMstArakAvakAze upaviSTasya pAdau pramArjanIyau, anyasyApi gaNAvacchedakArerayameva vidhiH, kevalamanyo bahizcirataraM tiSThatIti, uktNc||1|| "vipulAe aparibhoge attaNaovAsae va beguss| emeva yabhikkhussavi navaraM bAhiM ciryrNtu||" etAvAnaiva cAyamatizayo yadasau na ciraM bahirAste, atha ciraM tiSThataH ke doSA iti?, ucyte||1|| "taNhuNhabhAviyassA paDicchamANassa mucchmaaiiyaa| khaddhAiyaNagilANe suttatyavirAhaNA ceva / / " ityAdi, zeSasAdhavastu ciramapi bahistiSThanti na ca doSAH syuH, jitazramatvAd, Aha c||1|| "dasavihaveyAvacce saggAma bahiM ca nicavAyAmo / __ sIuNhasahA bhikkhUNa ya hANI vaaynnaaiiyaa||" ityeko'tizayaH, tathA'ntaH-madhye upAzrayasya uccAraM-purISaM prakSavaNaM mUtraM vivecayansarva pariThApayan vizodhayan-pAdAdilagnasya niravayavatvaM kurvan zaucabhAvena veti, athavA sakRdvivecanaM bahuzo vizodhanaM, uktaM ca-- // 1 // "savvassa chaDDuNa vigicaNA u puypaadhtthlggss| phusaNadhuvaNA visohaNaM saiMca bahusoya naanntN||" iti, nAtikrAmati, ihaca bhAvArtha evaM-AcAryo notsargato vicArabhUmiMgacchati doSasambhavAt, Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 tathAhi zrutavAnayamityAdiguNataH pUrvaM vIthiSu vaNijo vumAnAdabhyutthAnAdi kRtavantastato vicArabhUmau sakRddhirvA''cAryasya gamane AlasyAttatra kurvanti parAmukhAzca bhavanti, etaccetare dhSTavAzaGkanteyadutA yamidAnIM patito vaNijAnAmabhyutthAnadyakaraNAdityevaM midhyAtvagamanAdayo doSAH, uktaM ca 11911 sthAnaM 5, uddezaka: -2 - // 1 // tathA matsaribhyaH sakAzAnmaraNabandhanApabhrAjanAdayo'nye'pi vyavahArabhASyAdavagantavyA iti dvitIyo'tizayaH, tathA prabhuH samarthaH icchA - abhilASo vaiyAvRttyakaraNe yadi bhavettadA vaiyAvRttyaMbhaktapAnagaveSaNavagrahaNataH sAdhubhyo dAnalakSaNaM kuryAt, athecchA - abhilASastadakaraNe tanna kuryA diti, bhAvArthastvayaM- AcAryasya bhikSAbhramaNaM na kalpate, yato'vAci"uppannanANA jaha no aDati, cottIsabuddhAisayA jiniMdA / evaM gaNI aTTaguNovaveo, satthA va no hiMDai iDDimaM tu // " doSAstvamI 119 11 "suyavaM tavassi parivAravaM ca vaNiyaMtarAvanuTThANe / duTThANaniggamaMmi ya hANI ya paraMmuhA'vanno | " "guNavaMta jato vaNiyA pUiMta'nne visannayA taMmi / par3iotti anuTThANe duvihaniyattI abhimuhANaM / / " 119 11 "bhAreNa vedaNA vA hiMDate uccanIyasAso vA / AiyachaDuNAI (pracurapAnakAderApAnAdI chadyAdayo) gelanne porisIbhaMgo" iti, evamAdayo'ke doSA vyavahArabhASyoktAH samavaseyAH, ete ca sAmAnyasAdhorapi prAyaH samAnAstathApi gacchAsya tIrthasya vA mahopakAritvena rakSaNIyatvenAcAryasyAyamatizaya uktaH, uktaM ca 119 11 "jeNa kulaM AyattaM taM purisaM AyareNa rakkhijjA / na hu tuMbaMmi viNaTTe arayA sAhArayA hoMti / " tti tRtIyaH, tathA antarupAzraya ekA cAsau rAtrizcetyekarAtraM tadvA dvayo rAtryoH samAhAro dvirAtraM tadvA, vidyAdisAdhanArthamekAkI ekAnte vasannAtikrAmati, tatra tasya vakSyamANadoSAsambhavAd, anyasya tu tadbhAvAditi caturthaH, evaM paJcamo'pi, bhAvArthazcAyamanayoH - antarupAzrayasya vakSArake viSvagvasati bahirvopAzrayasya zUnyagRhAdiSu vasati yadi tadA asAmAcArI, doSAzcaite-puMvedopayogena janarahite hastakarmAdikaraNena saMyame bhedo bhavati, maryAdA mayA laGghiteti nirvedena vaihAyasAdimaraNaM ca pratipadyata iti, iha gAthA - 119 11 // 2 // // 3 // "tabmAvuvaogeNaM rahie kaMmAdi saMjame bhedo / merA va laMghiyA me vehANasamAdi nivveyA // jaiviya niggayabhAvo tahAvi rakkhijjai sa annehiM / vaMsakaDillevi chinno'vi veNuo pAvae na mahiM / / vIsuM vasao dappA gaNiyAyarie ya hoi emeva / suttaM puNa kArayaNiyaM bhikkhussavi kAraNe'NunnA / / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 sthAnAGga sUtram 5/2/476 // 4 // vijANaM parivADiM pavve pavve kareMti aayriyaa| diluto mahapANe anto bAhiM ca vshiie||" iti, AcAryasya gaNe atizayA uktAH, adhunA tasyaivAtizayaviparyayabhUtAni gaNAnirgamanakAraNAnyAha mU.(177)paMcahi ThANehiM AyariyauvajjhAyassa gaNAvakamaNe paM020-AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no sammaM pauMjittA bhavati 1 AyariyauvajjhAe gaNaMsiAdhArayaNiyAte kitikammaM veNaiyaM no samma pauMjittA bhavati 2 AyariyauvajjhAte garNasi je suyapajjavajAte dhAriti te kAleno sammamanupavAdettA bhavati3AyariyauvajjhAegaNaMsi sagANitAtevA paragaNiyAte vA niggaMdhIte bahillese bhavati 4 mitte nAtIgaNevAse gaNAto avakkamejAtesiM saMgahovaggahaTThayAte gaNAvakkamaNe pannatte 5 / vR. 'paMcahI'tyAdisugama, navaraMAcAryopAdhyAyasya AcAryopAdhyAyayorvA gaNAd-gacchAt apakramaNaM-nirgamogaNApakramaNaMAcAryopAdhyAyo gaNe' gacchaviSaye AjJAMvA yogeSupravartanalakSaNAM dhAraNAM vA-vidheyeSu nivartanalakSaNAM, 'no' naiva samyag-yathaucityaM prayoktA-tayoH pravartanazIlo bhavati, idamuktaM bhavati-durvinItatvAd gaNasya te prayoktumazaknuvan gaNAdapakrAmati kAlikAcAryavadityekaM, tathA gaNaviSaye yathAralAdhikatayA-yathAjyeSThaMkRtikarma tathA vainayikavinayaM 'no' naiva samyak prayoktA bhavati, AcAryasampadA sAbhimAnatvAta, yataH AcAryeNApi pratikramaNakSAmaNAdiSUcitAnAmucitavinayaH karttavyaca eveti dvitIyaM, tathA asau yAni zrutaparyavajAtAni-yAn zrutaparyAyaprakArAnuddezakAdhyacayanAdIn dhArayati hRdyavismaraNatastAni kAle 2-yathAvasare no samyaganupravAcayitA-teSAM pAThayitA bhavati, . 'gaNe'tti iha sambadhyate, tena gaNe-gaNaviSaye gaNamityarthaH, tasyAvinItatvAt tasyA vA sukhalampaTatvAnmandaprajJatvAdveti gaNAdapakrAmatIti tRtIyaM,ca tathA asau gaNe vartamAnaH 'sagaNiyAe'tti svagaNasambandhinyAM 'paragaNiyAe'tti paragaNasatkAyAM nirgranthyAM tathAvidhAzubhakarmavazavartitayA sakalakalyANAzrayasaMyamasaudhamadhyAbahirlezyA-antaHkaraNaMyasyAsau bahirlezyaH, AsaktobhavatItyarthaH, evaMgaNAdapakrAmatIti, nacedamadhikaguNatvena asthAsambhAvyaM, yataH ptthyte||1|| "kammAiM nUNaM ghaNacikkaNAI garuyAI vjsaaraaii| nANaDDayaMpi purisaMpaMthAo uppahaM niti // " iti caturthaM, tathA mitrajJAtigaNo vA -suhRtasvajanavargo vA 'se' tasyAcAyadiH kuto'pi kAraNAd gaNAdapa-krAmedatasteSAM suhRtsvajanAnAM saGgaGgrahAdyarthaM gaNAdapakramaNaM prajJaptaM, tatra samagasteSAM svIkAraH, upagraho vastrAdibhirupaSTambha iti paJcamaM / anantaramAcAryasya gaNApakramaNamuktaM, saca RddhimanmanuSyavizeSa ityadhikArAd RddhimanmanuSyavizeSAnAha mU. (478) paMcavihA iDImaMtA maNussA paM0 taM0-arahaMtA cakavaTTI baladevA vAsudevA bhAviyappANo angaar| vR. 'paMcavihe' tyAdikaNThyaM, navaraMRddhiH-Ama|dhyAdikA sampata; tadyathA-AmISadhivipruDoSadhiH khelauSadhijallo-malaH sarvauSadhiH AsIviSatvaM-zApAnugrahasAmathyamityarthaH AkAza Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 sthAnaM-5, uddezakaH 2 gAmitvamakSINamahAnasikatvaM vaikriyakaraNamAhArakatvaM tejonisarjanaM pulAkatvaM kSIrAzravatvaM madhvAzravatvaM sarpirAzravatvaM koSThabuddhitA bIjaMjuddhitA padAnusAritA sambhinnazrotRtvaM-yugapatsarvazabdazrAvitetyarthaH pUrvadharatA avadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM arhattA gaNadharatA cakravartitA baladevatA vAsudevatA cetyevamAdikA, uktNc||1|| "udayakhayakhaovasamovasamasamutthA bhuppgaaraao| evaM pariNAmavasA laddhIo hoti jIvANaM / / " iti, tadevaMrUpA pracurA-prazastA atizAyinI vA Rddhirvidyate yeSAM te RddhimantaH bhAvitaHsadvAsanayA vAsitaH AtmA yaiste bhAvitAtmAno'nagArA iti, eteSAM ca RddhimattvamAmarSeSadhyAdibhirahaMdAdInAM tu caturNA yathAsambhavamAmarSoSadhyAdinA'hattvAdinA ceti // sthAnaM-5 - uddezakaH 2 - samAptaH - sthAnaM-5-uddezakaH3:vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataMtRtIyaArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantaroddezake jIvadhAH prAyaH prarUpitAH, iha tvajIvajIvadharmA ucyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (479) paMca asthikAyA paM0 20-dhammasthikAte adhammatthikAte AgAsatthikAte jIvatthikAte poggalatthikAe, dhammatthikAe avanne agaMdhe arase aphAse arUvI ajIve sAsae avaTThie logadavve, se samAsao paMcavidhe paM0 taM0-davbao khittao kAlao bhAvao guNao, davvaoNaM dhammasthikAe ega davvaM khettato logapamANamette kAlaona kayAti nAsI na kayAina bhavati na kayAi na bhavissaitti bhuviM bhavati ya bhavissatitadhuve nitite sAsate akkhae avvate avahitai nicce bhAvato avanne agaMdhe arase aphAse guNato gamaNaguNe ya 1, adhammatthikAe avanne evaM ceva, navaraM guNato ThANaguNo 2, AgAsasthikAe avanne evaM caiva navaraM khettao logAlogapamANamitte guNato avagAhaNAguNe, sesaMtaMceva 3, jIvasthikAeNaM avanne evaM ceva, navaraM davvao NaM jIvasthigAte anaMtAI davvAiM, arUvi jIve sAsate, guNato uvaogaguNe sesaMtaM ceva 4, poggalasthigAte paMcavanne paMcarase duggaMdhe aTThaphAse ruvI ajIve sAsate avahitai jAva davyao NaM poggalatthikAe anaMtAI davvAiM khettao logapamANamete kAlato na kayAi nAsi jAva nicce bhAvato vanamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phAsamaMte, guNato ghnngunne| vR. 'paMcetyAdi, asya cAyamabhisambandhaH-anantarasUtre jIvAstikAyavizeSA Rddhimanta uktAH iha tvasaGkhayeyAnantarapradezalakSaNaRddhimantaHsamastAstikAyAucyanta ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyAprathamAdhyayanavadanusatavyA, navaraMdharmAstikAyAdayaH kimarthamitthamevopanyasyaMtaiti, ucyate, dharmAstikAyAdipadasya mAGgalikatvAt prathamaM dharmAstikAyopanyAsaH punarddhamastikAyapratipakSatvAdadharmAstikAyasya punastadAdhAratvAdAkAzAstikAyasya punastadAdheyatvAJjIvAstikAyasya punastadupagrAhakatvAt pudgalAstikAyasyeti, dharmAstikAyAdInAM krameNa svarUpamAha-- ___ 'dhammatthikAe'tyAdi varNagandharasasparzapratiSedhAd 'arUvitti rUpaM-murtivarNAdimattvaM tadasyAstIti rUpI na rUpI arUpI amUrta ityarthaH, tathA ajIvaH-acetanaH, zAzvataH pratikSaNaM. sattA''liGgitatvAdavasthitaH anena rUpeNa nityatvAditi, lokasyAMzabhUtaM dravyaM lokadravyaM, yata Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 5/2/479 uktam-"paMcatthikAyamaiyaM logamaNAinihaNaM / " iti, athaitatsvarUpasyoktasya prapaJcAnAyAnuktasya cAbhidhAnAyAha 'samAsataH' saGkepataH paJcavidho, vistarastvanyathApi syAta, kathamityAha-'dravyato' dravyatAmadhikRtya kSetrataH' kSetramAzritya evaM kAlatobhAvatazca 'guNataH' kAryataH kAryamAzrityetyataH, tatra dravyato'sAvekaM dravya tathAvidhaikapariNAmAdekasaGkhyAyA eveha bhAvAt, kSetrato lokasya pramANaM lokapramANaM-asaGkhyeyAH pradezAstatparimANamasyeti lokapramANamAtraH, kAlato na kadAcitrAsIdityAdi kAlatrayanirdezaH, etadeva sukhArthaM vyatirekeNAha-abhUca bhavati ca bhaviSyati ceti, evaM trikAlabhAvitvAdhdhruvo, mA bhUdekasargApekSayaiva dhruvatvamiti sarvadaivaMbhAvAniyato, mA bhUdanekasagapikSayaiva niyatatvamitipralayAbhAvAtzAzvataH, evaM sadAbhAvenAkSayaH, paryAyApagame'pyanantaparyAyatayA'vyayaH, evamubhayarupatayA avasthitaH, anena prakAreNaudhato nitya iti pUjyavyAkhyA, athavA yata eva traikAliko'sAvata eva dhruvo'vazyaMbhAvitvAdAdityodayavata, niyata ekarUpatvAt,zAzvataH pratikSaNaMsattvAdataevAkSayo'vayavidravyApekSayAakSato vA paripUrNatvAt, avyayo'vayavApekSayA avasthito nizcalatvAt, tAtparyamAha-nitya iti, athavA indrazakrAdizabdavatparyAyazabdA dhruvAdayo nAnAdezajavineyapratipatyarthamupanyastA iti, tathAguNataH gamanaM-gatistadaguNo-gatipariNAmapariNatAnAMjIvapudgalAnAMsahakArikAraNabhAvataH kAryamasyAnAMjalasyevayasyAsaugamanagaNogamane vAgaNa:-upakArojIvAdInAMyasmAdasau gamanaguNaiti, evaMcevattiyathAdharmAstikAyo'dhItaevamadharmAstikAyo'pIti, navaraMkevalametAvAvizeSoyaduta-'ThANaguNettisthAna-sthitirguNaH-kAryayasyasasthAnaguNaH,sahi sthitipariNatAnAM jIvAdInAmapekSAkAraNatayAsthAnaM kAryaMkarotisthAnevA-sthitau guNaH-upakAro yasmAt satathA, 'logAloge tyAdilokAlokayostadvayakatyoryapramANaM-anantAHpradezAstadevaparimANasyeti lokAlokapramANamAtraH, avagAhanA-jIvAdInAmAzrayo guNaH-kAryayasya tasyAM vA guNaH-upakAro yasmAtso'vagAhanAguNaH, anaMtAiMdavvAItianantAjIvAsteSAMcapratyekaMdravyatvAditi, 'arUvI jIve'tti jIvAstikAyo'mUrtasthA cetanAvAniti, upayogaH-sAkArAnAkArabhedaM caitanyaM guNodharmo yasya sa tathA, zeSaM tadeva yadadhastikAyAdInAmiti, lokapramANo jIvAstikAyaH pudgalAstikAyazca, tayostatraivabhAvAditi, gahaNaguNe'ttigrahaNaM-audArikazarIrAditayA grAhyatA indriyagrAhyatA vA varNAdimattvAt parasparasambandhalakSaNaM vA tadguNo-dho yasya sa tthaa| . anantaramastikAyA uktA iti tadvizeSasya jIvAstikAyasya sambandhivastUnyAha adhyayanaparisamAptiM yAvaditi mahAsambandhaH, tatra paMce'tyAdi gatisUtraM kaNThyaM0 mU. (480) paMca gatIto paM0-nirayagatI tiriyagatI maNuyagatI devagatI siddhigtii| .navaraMgamanaMgatirgamyataitivAgatiH-kSetravizeSaH 2 gamyatevAanayAkarmapudgalasaMhatyeti gatiH-nAmakarmottaraprakRtirUpA 3 tatkRtA vA jIvAvastheti 4, tatra niraye-narake gati 4 . nirayazcAsau gatizceti vA 2 nirayaprApikA vA gatiH 3 nirayagatiH, evaM tiryakSu 4 tirazcAM 2 tiryakatvaprasAdhikA vAgati3stiryaggatiH,evaM manuSyadevagatI, siddhI gatiH siddhizcAsau gatizceti vA siddhigatiH, gatiriha naamprkRtinaastiiti| Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 sthAnaM-5, - uddezakaH -3 anantaraM siddhigatirUktA, sA cendriyArthAn kaSAyAdIMzcAzritya muNDitatve sati bhavatItIndriyAnindriyakaSAyAdimuNDAMzcAbhidhitsuH sUtratrayamAha mU. (481) paMca iMdiyatthA paM0 ta0-sotidiyatthe jAva phAsiMdiyatthe 11 paMca muMDA paM0 taM0-sotiMdiyamuMDe jAva phAMsidiyamuMDera, ahavA paMca muMDA paM0 20-kohamuMDe mANamuMDe mAyAmuMDe lobhamuMDe siramuMDe 3 vR. 'paMce'tyAdi sugama, navaraM indranAdindro-jIvaH sarvaviSayopalabdhibhogalakSaNaparamaizvaryayogAttasya liGgaMtena dRSTaM sRSTaMjuSTaM dattamitivAindriyaM zrotrAdi, taccaturvidhanAmAdibhedAta, tatra nAmasthApane sujJAne, nivRttyupakaraNe dravyendriyaM, labdhyupayogau bhAvendriyaM, tatra nirvRttirAkAraH, sAca bAhyA'bhyantarAca, tatra bAhyAanekaprakArA, abhyantarApunaH krameNa zrotrAdInAM kadambapuSpa 1 dhAnyamasUrA 2 timuktakapuSpacandrikA 3 kSurapra 4 nAnAprakAra 5 saMsthAnA, upakaraNendriyaM viSayagrahaNe sAmarthya, chedyacchedane khaGgasyeva dhArA, yasminnupahate nirvRtisadbhAve'pi viSayaM na gRhNAtIti, labdhIndriyaM yastadAvaraNakSayopazamaH, upayogendriyaM yaH svaviSaye vyApAra iti, iha ca gaathaa:||1|| "iMdo jIvo svvovlddhibhogprmesrttnno| sottAdibhedamiMdiyamiha talliMgAdibhAvAo // 2 // tannAmAdi cauddhA dav nivvattiovakaraNaM ca / AkAro nivvattI cittA bajjhA imA aMto // 3 // puSpaM kalaMbuyAe dhannamasUrA'timuttacaMdo ya / hoi khuruppo nANAgiI ya soiMdiyAINaM // 4 // visayaggahaNasamatthaM uvagaraNaM iMdiyaMtaraM taMpi / jaM neha taduvaghAe giNhai nivittibhAvevi // 5 // laddhavaogA bhAviMdiyaM tuladdhitti jo khovsmo| hoi tayAvaraNANaM tallAbheceva sesaMpi // 6 // jo savisayavAvAro souvaogo scegkaalmmi| egeNa ceva tamhA uvaogegiMdio savvo // 7 // egidiyAdibhedApaDucca sesiMdiyAiMjIvANaM / ahavA paDucca laddhiMdiyaMpipaMciMdiyA sabve // 8 // jakira baulAINaM dIsai sesiNdiolNbhovi| teNa'thi tadAvaraNakkhaovasamasaMbhavo tesiM / / iti, __ arthyante-abhilaSyante kriyArthibhiraryantevA-adhigamyantaityarthAindriyANAmAindriyArthAHtadviSayAHzabdAdayaH, zrUyate'neneti zrotraM, taccatadindriyaMca zrotrendriyaM tasyArtho-grAhyaH zrotrendriyArthaHzabdaH, evaM krameNa rUpagandharasasparzAzcakSurAdyA iti| ___ muNDanaM muNDa:-apanayanaM, saca dvedhA-dravyato bhAvatazca, tatradravyataH zirasaH kezApanayanaM, bhAvatastucetasa indriyArthagatapremApremNoH kaSAyANAMvA'panayanamitimuNDalakSaNadharmayogAtpuruSo muNDa ucyate, tatra zrotrendriye zrotrendriyeNa vA muNDaH, pAdena khana ityAdivat zrotrendriyamuNDaH Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 sthAnAGga sUtram 5/3/482 zabde rAgAdikhaNDanAcchotrendriyArthamuNDa iti bhAva ityevaM sarvatra, tathA krodhe muNDaH krodhamuNDastacchedanAdevamanyatrApi, tathA zirasi zirasA vA muNDaH ziromuNDa iti / idaM ca muNDitatvaM bAdarajIvavizeSANAM bhavatIti lokatrayApekSayA bAdarajIvakAyAn prarUpayan sUtratrayamAha mU. (482) aheloge gaMpaMca bAyarA paM0 taM0- puDhavikAiyA Au0 vAu0 vaNassai orAlA tasApANA ? uDDaloge NaM paMca bAyarA paM0 taM0 evaM taM caiva 2, tiriyA loge NaM paMca bAyarA paM0 taM0egiMdiyA jAva paMcidiyA 3, / paMcavidhA bAyara teukAiyA paM0 taM0 - iMgAle jAlA mummure accI alAte ?, paMcavidhA bAdara vAukAiyA paM0 taM0- pAINapaDivAte paDINavAte dAhiNavAte udINavAte vidisavA 2, paMcavidhA acitA vAukAiyA paM0 taM0- akkaMte dhaMte pIlie sarIrInugate saMmucchime 3 / vR. 'ahe 'tyAdi sugamaM, navaramadhaUddharvalokayostaijasA bAdarA na santIti paMca te uktAH, anyathA SaTsyuriti, adholokagrAmeSu ye bAdarAstaijasAste alpatayA na vivakSitAH, ye corddhakapATadvaye te utpattukAmatvenotpattisthAnAsthitvAditi, 'orAlatasa' tti trasatvaM tejovAyuSvapi prasiddhaM atastadvayavacchedena hIndriyAdipratipatyarthamorAlagrahaNaM, orAlAH sthUlA ekendriyApekSayeti, ekamindriyaM karaNaM sparzanalakSaNamekendriyajAtinAmakarmodayAttadAvaraNakSayopazamAcca yeSAM te ekendriyAH-pRthivyAdayaH, evaM dvIndriyAdayo'pi, navaramindriyavizeSo jAtivizeSazca vAcya iti / ekendriyA ityuktamiti tAnpaJcasthAnakAnupAtino vizeSataH sUtratrayeNAha 'paMcavihe' tyAdi, aGgAraH pratItaH jvAlA-agnizikhA chinnamUlA saivAcchinnamUlA'rddhiH murmuro-bhasmamizrAgnikaNarUpaH alAtaM ulmukmiti| prAcInavAtaH pUrvavAtaH pratIcInaH - pazcimaH dakSiNaH pratItaH udIcInaH - uttaraH tadanyastu vidigvAta iti / AkrAnte pAdAdinA bhUtalAdau yo bhavati sa AkrAnto yastu dhmAte dhtyadausa dhmAtaH jalardravastreniSpIDyamAne pIDitaH udgArocchvAsAdiH zarIrAnugataH vyajanAdijanyaH sammUrcchimaH, ete ca pUrvamacetanAstataH sacetanA api bhavantIti / pUrvaM paJcendriyA uktA iti paJcendriyavizeSAhanAha, athavA anantaraM sacetanAcetanA vAyava uktAH, tAMzca rakSanti nirgranthA eveti tAnAha mU. (483) paMca niggaMdhA paM0 taM0 pulAte bause kusIle niggaMthe siNAte 1, pulAe paMcavihe paM0 taM0-nANapulAte daMsaNapulAte carittapulAte liMgapulAte ahAsuhumapulAte nAmaM paMcame 2, bause paMcavidhe paM0 taM0 Abhogavause anAbhogavause saMvuDabasse asaMvuDabause ahAsuhumabause nAmaM paMcame 3, kusIle paMcavidhe paM0 taM0- nANakusIle daMsaNakusIle carittakusIle liMgakusIle ahAsumakusIle nAmaM paMcame 4, niyaMThe paMcavihe paM0 taM0 paDhamasamayaniyaMThe apaDhamasamayaniyaMThe carimasamayaniyaMThe acarimasamaniyaMThe ahAsuhamaniyaMThe 5, siNAte paMcavidhe paM0 taM0 -acchavI 1 asabale 2 akammaMse 3 saMsuddhanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI 4 aparissAvI 5, 6 vR. 'paMca niyaMThe' tyAdi, sUtraSTaM sugamaM, navaraM granthAdAbhyantarAnmithyAtvAderbAhyAcca dharmopakaraNavarjAddhanAdernirgatA nirgranthAH, pulAkaH taMdulakaNazUnyA palaMji tadvad yaH tapaH zrutahetukAyAH Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 sthAnaM-5, - uddezakaH-3 saGghAdiprayojane cakravatyadirapi cUrNanasamarthAyAH labdharUpajIvanena jJAnAdyaticArAsevanena vA saMyamasArarahitaH sapulAkaH, atroktam-"jinapraNItAdAgamAtsadaivApratipAtinojJAnAnusAreNa kriyAnuSThAyino labdhimupajIvanto nirgranthapulAkA bhavantI"ti, bakuzaH zabalaH karbura ityarthaH,zarIropakaraNavibhUSAnuvartitayAzuddhayazuddhivyatikIrNacaraNa iti, ayamapi dvividhaH, yadAha-"mohanIyakSayaM prati prasthitAH zarIropakaraNavibhUSAnuvartinaHtatrazarIreanAguptavyatikaraNekaracaraNavadanaprakSAlanamakSikarNanAsikAdyavayavebhyo vidUSikAmalAdyapanayanaMdantapAvanalakSaNaMkezasaMskAraMca dehavibhUSArthamAcarantaHzarIravakuzAH, upakaraNabakuzAstu akAla eva prakSAlitacolapaTTakAntarakalpAdicokSavAsaHpriyAH pAtradaNDakAdyapitailamAtrayojjavalIkRtya vibhUSArthamanuvartamAnA bibhrati, ubhaye'picaRddhiM prabhUtavastrapAtrAdikAMkhyAtiMca guNavanto viziSTAH sAdhava ityAdipravAdarUpAMkAmayante, sAtagauravamAzritAH nAtIvAhorAtrAbhyantarAnuSTheyAsu kriyAsvabhyudyatAH, aviviktaparivArAH-nAsaMyamAt pRthagbhUtaH ghRSTajaGghaH tailAdikRtazarIramRjaH katarikAkalpitakezazca parivAro yeSAmiti bhAvaH, bahucchedazabalayuktAH-sarvadezacchedAhraticArajanitazabalatvena yuktA nirgranthabakuzA iti" tathA kutsitaM uttaraguNapratiSevayA sajavalanakaSAyodayena vA dUSitatvAt zIlaMaSTAdazazIlAGgasahanabhedaM yasyasa kuzIla iti, eSo'pi dvividhaeva, atrApyuktam-"dvividhAH kuzIlA:-pratisevanakuzIlAH kaSAyakuzIlAca, tatra ye nairgrandhyaM prati prasthitAH aniyatendriyAH kathaJcitkiJcidevottaraguNeSu-piNDavizuddhisamitibhAvanAtapaH pratimAbhigrahAdiSu virAdhayantaH sarvajJAjJollaGghanamAcaranti te pratisevanAkuzIlAH, yeSAM tu saMyatAnAmapisatAM kathaJcitsaavalanakaSAyA udIryante te kaSAyakuzIlAH," nirgato granthAnmohanIyA khyAt nirgranthaH kSINakaSAyA upazAntamoho vA, kSAlitasakasaghAtikarmalapaTalatvAt snAta iva snAtaH sa eva snAtakaH, sayogo'yogo vA kevalIti / adhunaita eva bhedata ucyante, tatrapulAka ityAsevApulAkaH paJcavidho, labdhipulAkasyaikavidhakatvAt, tatra skhalitamilitAdibhiraticArainimAzrityAtmAnaM asAraM kurvan jJAnapulAkaH, evaM kuSTisaMstavAdibhirdarzanapulAkaH, mUlottaraguNapratisevanAtazcaraNapulAkaH, yathoktaliGgAdhikagrahaNAt niSkAraNe'nyaliGgakaraNAdvA liGgapulAkaH, kizcitpramAdAnmanasA'kalpyagrahaNAdvA yathAsUkSmapulAko nAma paJcama iti / bakuzo dvividho'pi paJcavidhaH, tatrazarIropakaraNabhUSayoH saJcintyakArI AbhogavakuzaH, sahasAkArI anAbhogabakuzaH, pracchannakArI saMvRtabakuzaH, prakaTakArI asaMvRtabakuzaH, mUlottaraguNAzritaM vA saMvRtAsaMvRtatvaM, kiJcitpramAdI akSimalAdyapanayan vA yathAsUkSmabakuzo nAma paJcama iti, kuzIlo dvividho'pi paJcavidhaH, tatra jJAnadarzanacAritraliGgAnyupajIvan pratiSevaNato jJAnAdikuzIlo, liGgasthAne kvacittapozyate, tathAayaM tapazcaratItyevamanumodyamAno harSaM gacchan yathAsUkSmakuzIlaHpratiSevaNayaiveti, kaSAyakuzIlo'pyevaMnavaraMkrodhAdinA vidyAcAdijJAnaMprayuJjAno jJAnakuzIlaH, darzanagranthaM prayuJjAno darzanataH zApaMdadat cAritrataH kaSAyairliGgAntaraM kurvan liGgataH Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 sthAnAGga sUtram 5/3/483 manasA kaSAyAn kurvan yathAsUkSmaH / cUrNikAkAravyAkhyA tvevam- 'samyagArAdhanaviparItA pratigatA vA sevanApratisevanA, sApaJcasu jJAnAdiSu yeSAM te pratisevanAkuzIlAH, kaSAyakuzIlAstu paJcasu jJAnAdiSu yeSAM kaSAyairvirAdhanA kriyata iti / antarmuhUrttapramANAyA nirgranthAddhAyAH prathame samaye vartamAna ekaH zeSeSu dvitIyaH antime tRtIyaH zeSeSu caturthaH sarveSu paJcama iti vivakSayA bheda eSAmiti / chaviH - zarIraM tadabhAvAtkAyayoganirodhe sati acchavirbhavati avyathako vA 1 niraticAratvAdazabalaH 2 kSapitakarmmatvAdakampaza iti tRtIyaH 3, jJAnAntareNAsampRktatvAt saMzuddhajJAnadarzanadharaH pUjArhatvAdarhan nAsya raho- rahasyamastItyarahA vA jitakaSAyatvAjinaH, kevalaMparipUrNaM jJAnAditrayamasyAstIti kevalIti caturthaH 4, niSkriyatvAtsakalayoganirodhe aparizrAvIti paJcamaH, 5, kvacitpunarhan jina iti paJmacaH // 119 11 "hoi pulAo duviho laddhipulAo taheva iyaro ya / laddhipulAo saMghAikajje iyaro ya paMcaviho / nANe daMsaNa caraNe liMge ahasuhumae ya nAyavvo / // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // // 8 // // 9 // // 10 // 1199 || atra bhASyagAthA: nANe daMsaNacaraNe tesiM tu virAhaNa asAro liMgapulAo annaM nikkAraNao karei so liMgaM / maNasA akappiyANaM nisevao hoi'hAsahumo sArIre uvakaraNe bAusiyattaM duhA samakkhAyaM / sukkilavatyANi dhare dese savve sarIraMmi AbhogamanAbhoge saMvuDa massaMvuDe ahAsuhume / so duviho vA bauso paMcaviho hoi nAyavyo Abhoge jANato karei dosaM tahA anAbhoge / mUluttarehiM saMvuDa vivarIya asaMvuDo hoi acchimuhaM majamANo hoi ahAsuhumao tahA bauso / paDisevaNA kasAe hoi kusIlo duhA eso nANe daMsaNacaraNe tave ya ahasuhumae ya boddhavve / paDisevaNAkusIlo paMcaviho U muNeyavvo nANAdI ubajIvai ahasumo aha imo muNeyavvo / sAito rAgaM vaccai eso tavaccaraNI "emeva kasAyaMmivi paMcaviho ceva hoi kusIlo u / koheNaM vijjAI pauMja meva mANAI " "emeva daMsaNatave sAvaM puNa dei u carittaMmi / masA kohAINaM karei aha so ahAsuhumo // 12 // paDhamA 1 paDhame 2 carama 3 acarime 4 ahasuhune 5 hoi niggaMthe / acchavi 1 assabale yA 2 akamma 3 saMsuddha 4 arahajiNA 5 " iti, Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 5, - uddezakaH -3 365 mU. (484) kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA paMca vatthAI dhAritae vA pariharettate vA, taMjahA- jaMgite bhaMgite sANate pottite tirIDapaTTate nAmaM pNcme| kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA paMca rayaharaNAI dhAritae vA pariharitate vA taMjahA uNNie uTTite sANate paccApicciyate muMjApicite nAmaM paMcamae / vR. 'kapaMtI'tyAdikaNThyaM, navaraM kalpante yujyante dhArayituM parigrahe parihartu - Asovitumiti, athavA 'dhAraNayA uvabhogo pariharaNA hoi paribhogo' tti, 'jaMgie 'tti jaGgamAH trasAstadavayavaniSpannaM jAGgamikaM-kambalAdi, 'bhaMgie' tti bhaMgA- atasI tanmayaM bhAGgikaM, 'sANae' tati sanasUtramayaM sAnakaM, 'pottie' tti potameva potakaM kArpAsikaM, 'tirIDavaTTe' tti vRkSatvAGmayamiti, iha gAthAH "jaMgamajAyaM jaMgiya taM puNa vigaliMdiyaM ca paMciMdiM / ekkekaMpi ya itto hoi vibhAgeNa negavihaM paTTasuvanne malae aMsuyadhInaMsue ya vigaliMdI / unnaTTiyamiyalome kutave kiTTI ya paMciMdI // 1 // paTTaH pratItaH suvarNa- suvarNavarNasUtraM kRmikANAM malayaM malayaviSaya eva aMzukaM zlakSNapaTTaH cInAMzukaM kozIraH cInaviSaye vA yadbhavati zlakSNAtpaTTAditi mRgaromajaM zazalomajaM bhUSakaromajaM vA kutapaH chAgalaM kiTTijameteSAmevAvayavaniSpannamiti, // 1 // // 2 // "ayasI vaMsImAiya bhaMgiyaM sANayaM tu saNavakko / pottaM kappAsamayaM tirIDarukkhA tiriDapaTTI iha paJcavidhe vastre prarUpite'pyutsargataH kApasikaurNike eva grAhye, yato'vAci"kappAsiyA u donnI unniya ekko ya paribhogo / " iti, 119 11 "kappAsiyarasa asaI vAgayapaTTI ya kosiyArI ya / asaI ya unniyassA vAgaya kosejjapaTTo ya" 'iti, tadapyamahAmUlyameva grAhyaM mahAmUlyatAca pATalIputrIyarUpakASTAdazakAdArabhya rUpakalakSaM yAvaditi / rajo hiyate - apanIyate yena tadrajoharaNaM, uktaM ca 119 11 "harai rayaM jIvANaM bajjhaM abyaMtaraM ca jaM teNaM / rayaharaNaMti pavuccai kAraNakajjIvayArAo " iti, tatra 'unniyaM'ti avilomamayaM 'uTTiyaMti uSTralomamayaM 'sAnakaM' sanasUtramayaM 'paccapicciyae'tti balvajaH- tRNavizeSaH tasya 'picciyaM' ti kuTTitatvak tanmayaM 'muJjaH' zaraNaparNIti, iha gAthA: 119 11 "pAuMchaNayaM duvihaM osaggiyamAvavAiyaM ceva / ekkekkaMpiya duvihaM nivvAghAyaM ca vAghAyaM " autsargikaM rajoharaNaM paTTaniSadyAdvayayuktamApavAdikamanAvRtadaMDaM, nirvyAghAtikamaurNikadazikaM vyAghAtikaM tvitaraditi // 2 // "jaM taM nivvAghAyaM taM egaM unniyaMti nAyavvaM / ussaggiyavAghAyaM uTTiyasaNapaJcamuMjaM ca Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 sthAnAGga sUtram 5/3/484 // 3 // nivvAghAyavavAi dArugadaMDuNNiyAhiM dsiyaahiN| ___ avavAiya vAghAyaM uTTIsaNavaccamuMjamayaM" ti zramaNAnAM yathA vastrarajoharaNe dharmopagrahake tathA parANyapi kAyAdIni, tAnyevAhamU. (485) dhammaM caramANassa paMca nissAThANA paM0-chakkAe gaNe rAyA gihavatI sriirN| vR. 'dhamma'mityAdi, dharma-zrutacAritrarUpaM, NamityalaGkAre carataH-sevamAnasya paMca nizrAsthAnAni-AlambanasthAnAni upagrahahetava ityarthaH, SaTkAyAH-pRthivyAdayaH, teSAM ca saMyamopakAritA''gamaprasiddhA, tthaahi-pRthiviikaaymaashrityoktm||1|| "ThANanisIyatuyaTTaNa uccArAINa gahaNa nikkheve / ghaTTagaDagalagalevo emAi paoyaNaM bahuhA" // 2 // apkAyamAzritya-pariseyapiyaNahatyAidhoyaNe cIradhoyaNe ceva / AyamaNabhANadhuvaNe emAi paoyaNaM bahuhA // 3 // tejaHkArya prati-oyaNa vaMjaNapANaga AyAmusiNodagaMca kummAso / ___ DagalagasarakkhasUiya pippalamAI ya uvaogo ||4||vaayukaaymdhikRty-dienn basthiNA vA paoyaNaM hoja vAuNA munninno| gelanammivi hojjA sacittamIse pariharejjA // 5 // vanaspati prati-saMthArapAyadaMDagakhomiyakappA ya piitthphlgaai| osahabhesajjANiya emAi paoyaNaM tarusu sakAye paJcendriyatirazca AzrityoktaMcammaTThidaMta naharomasiMgaamilAichagaNagomutte / khIradahimAiyANaM paMcediyatiriyaparibhoge evaMvikalendriyamanuSyadevAnAmapyupagrahakAritAvAcyA,tathAgaNo-gacchAHtasya copagrAhitA'ekkassa kao dhammo' ityAdigAthApUgAdavaseyA, tathA // 1 // "guruparivAro gaccho tattha vasaMtANa niJjarA viulA / viNAyAu tahA sAraNamAIhiM na dosapaDivattI // 2 // annonnAvekkhAe jogaMmitahiM tahiM pyttttto| niyameNa gacchavAsI asaMgapayasAhago neo" iti, tathA rAjA-narapatistasya dharmasahAyakatvaM duSTebhyaH sAdhurakSaNAd, uktaM ca lokikaiH||1|| "kSudralokAkule loke, dharma kuryuH kathaM hi te| kSAntA dAntA ahaMtArazcedrAjA tAna rakSati // 2 // (tathA) 'arAjake hi loko'smin, sarvato vidrute bhayAt / rakSArthamasya sarvasya, rAjAnamasRjat prabhuH" iti, tathA gRhapatiH-zayyAdAtA, so'pi nivAsthAnaM, sthAnadAnena saMyamopakAritvAta, tduktm||1|| "dhRtistena dattA matistena dattA, gatistena dattA sukhamaM tena dattam / guNazrIsamAliGgitebhyo varebhyo, munibhyo mudA yena datto nivAsaH" Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-3 // 2 // tathA "jo dei uvassayaMjaivarANa tavaniyamajogajuttANaM / teNaM dinnA vatthannapANasayaNAsaNavigappA" iti -tathA zarIraM-kAyaH, asya ca dharmopagrAhitA sphuTaiva, yato'vAvi-- // 1 // "zarIraM dharmasaMyuktaM,rakSaNIyaM prytntH| zarIrAcchravate dharmaH, parvatAt salilaM yathA" iti, (bhavati cAtrAryA-) // 2 // "dharmAcarataH sAdhorloke nizrApadAni paJcaiva / rAjA gRhapatiraparaH SaTkAyA gaNazarIre ca" iti, zeSaM sugmN| zramaNasya nizrAsthAnanyuktAni, atha laukikaM nidhilakSaNaMnizrAsthAnaM paJcadhA pratipAdayannAha mU. (486) paMca nihI paM0 20-puttanihI mittanihI sippanihI dhaNaNihI dhnnnnihii| vR, 'paMca nihI'tyAdi sugamaM, navaraM nitarAM dhIyate-sthApyate yasmin sa nidhiHviziSTaratnasuvarNAdidravyabhAjanaMtatra nidhirivanidhiH putrazcAsaunidhizcaputranidhiH, dravyopArjakatvena pitronihihetutvAdata eva svabhAvena ca tayorAnandasukhakaratvAcca, atroktNpraiH||1|| "janmAntaraphalaM puNyaM, tapodAnasamudbhavam / santatiH zuddhavaMzyA hi, paratreha ca zarmaNe" iti, tathA mitraM-suhRttacca tannidhizceti mitranidhirarthakAmasAdhakatvenAndahetutvAt, tduktm||1|| "kutastasyAsturAjyazrIHsa, kutastasya mRgekSaNAH / yasya zaraM vinItaMca, nAsti mitraM vicakSaNama?" zilpaM-citrAdivijJAnaMtadeva nidhiH zilpanidhiH, etacca vidyopalakSaNaM, tena vidyA nidhiriva puruSArthasAdhanatvAda, atroktm||1|| "vidyayA rAjapUjyaH syAdvidyayA kaaminiipriyH| vidyA hi sarvalokasya, vazIkaraNakArmaNam " iti, tthaadhnnidhiH-koshodhaanynidhiH-kosstthaagaarmiti|anntrN nidhiruktaH, sacadravyataH putrAdivitastukuzalAnuSThAnarUpaMbrahma, tatpunaH zaucatayAbibhaNiSuHprasaGgena zeSANyapizaucAnyAha mU. (487) soe paMcavihe paM0 taM0-puDhavisote Ausote teusote maMtasote baMbhasote 'paMcavihe'tyAdi vyaktaM, navaraMzucerbhAvaH zaucaM, zuddhirityarthaH, tacca dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatrAdyaM catuSTayaM dravyazaucaM, paJcamaM tubhAvazIcaM, tatra pRthivyA-mRttikayA zaucaM-jugupsitamalagandhayorapanayanaM zarIrAdibhyo gharSaNopalepanAdineti pRthivIzaucaM, iha ca pRthivIzaucAbhidhAne'pi yatparaistallakSaNamabhidhIyate, ydut||1|| _ 'ekA liMge gude timrastathaikatra kare dsh| ubhayoH sapta vijJeyA, mRdaH zuddhau manISibhiH // 2 // etacchaucaM gRhasthAnAM, dviguNaM brahmacAriNAm / triguNaM vAnaprasthAnAM, yatInAM ca caturguNam iti, tadiha nAbhimataM, gandhAdhupaghAtamAtrasya zaucatvena vivakSitatvAt, tasyaiva ca Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 sthAnAGga sUtram 5/3/487 yuktiyuktatvAt iti 1, tathAabhiHzIcamapazaucaMprakSAlanamityarthaH 2,tejasA'gninAtadvikAreNa vA bhasmanA zaucaM tejaHzaucaM 3, evaM maMtrazaucaM zucividyayA 4 brahma brahmacaryAdikuzalAnuSThAnaM tadeva zaucaM brahmazaucaM 5, anena ca satyAdizaucaM caturvidhamapi saGgrahItaM, tccedm||1|| "satyaM zaucaM tapaH zaucaM, zaucamindriyanigrahaH / sarvabhUtadayA zaucaM, jalazaucaJca paJcamama" - iti, laukikaiH punaridaM saptadhoktam- yhaah||1|| "sapta snAnAni proktAni svayameva svayaMbhuvA / dravyabhAvavizudhdhyarthamRSINAM brahmacAriNAm // 2 // AgneyaM vAruNaM brAhamyaM, vAyavyaM divyameva c| pArthivaM mAnasaM caiva, snAnaM saptavidhaM smRtam // 3 // AgneyaM bhasmanA snAnamavagAhyaM tu vAruNaM / ApohiSThAmayaM brAhamyaM, vAyavyaM tu gavAM rajaH // 4 // ___ sUryadRSTaM tu yadRSTaM, taddivyamRSayo viduH| pArthivaM tu mRdA snAnaM, manaHzuddhistu mAnasam" iti / anantaraM brahmazaucamuktaM, tacca jIvazuddhirUpaM, jIvaM ca chadmastho na jAnAti kevalI tu jAnAtIti sambandhAcchadmasthakevalinorajJeyajJeyavastupratipAdanAya sUtradvayamAha mU. (488) paMca ThANAiM chaumatthe savvabhAveNaM na jANati na pAsati, taM0-dhammasthikArya adhammatthikArya AgAsasthikAyaM jIvaM asarIrapaDibaddhaM paramANupoggalaM, eyANi caiva uppannanANadaMsaNadhare ArahA jiNe kevalI savvabhAvaNaMjANati pAsatidhammatthikAyaMjAvaparamANupoggalaM vR. 'chaumatthe tyAdi sugama, navaraM chadmastha ihAvadhyAghatizayavikalo gRhyate, anyathA amUrttatvenadharmAstikAyAdInajAnanapi paramANuMjAnAtyevAsaumUrtatvAttasya, atha sarvabhAvenetyuktaM tatazca taM kathaJcijAnannapyanantaparyAyatayA na jAnAtIti, evaM tarhi saGkhayAniyamo vyarthaH syAt, ghaTAdInAM subahUnAmanAmakevalinA sarvaparyAyatayA jJAtumazakyatvAditi, 'savvabhAveNaM ti ca sAkSAtkAreNa, zrutajJAnena tvasAkSAtkAreNajAnAtyeva, jIvamazarIrapratibaddhaM-dehamuktaM, paramANuzcAsau pudgalazceti vigrahaH, vyaNukAdInAmupalakSaNamidaM / / yathaitAnyatIndriyANi jinaH paJca jAnAti tathA'nyadapyatIndriyaM jAnAtItyadholokoddhalokavaya'tIndriyaM paJcasthAnakAvatAri darzayan sUtradvayamAha mU.(489)adhologeNaMpaMca anuttarAmahatimahAlatA mahAnirayApaM020-kAlemahAkAle rorute mahArorute appatihANe 1 |uddlogennN paMca anuttarA mahatimahAlatA mahAvimANA paM0 taM0vijaye vijayaMte jayaMte aparAjite savvaTThasiddhe 2 / vR. 'aho' ityAdi vyaktaM, navaraM 'aholoe'tti saptamapRthivyAM anuttarAH-sarvotkRSTA utkRSTavedanAditvAttataH paraM narakAbhAvAdvA, mahattvaM ca caturNA kSetrato'pyasaGkhyAtayojanavAdapratiSThAnasya tu yojanalakSapramANatve'pyAyuSo'timahattvAnmahattvamiti, evamUrdhvaloke'pi / kAlAdiSu vijayAdiSu ca sattvAdhikapuruSA eva gacchantIti tatpratipAdanAyAha Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 syAnaM - 5, - uddezakaH-3 mU. (490) paMca purisajAtA paM0 -hirisatte hirimaNasatte calasatte thirasatte udataNasate vR. 'paMca purise'tyAdi, 'hirisatti'tti hriyA-lajjayA sattvaM-parISaheSu sAdhoH saGgrAmAdAvitarasya vAavaSTambho-avicalatvaMyasyAsI hIsattvaH, tathA hriyA'pimanasyevasattvaM yasya na dehe zItAdiSu kampAdivikArabhAvAt sa hrImanaHsattvaH, calaM-bhaGguraM sattvaM yasya sa tathA, etadviparyayAt sthirasattvaH, udayana-udayagAmipravarddhamAnaMsattvaMyasya satathA |anntrNsttvpuruss uktaH, sa ca bhikSureveti tatsvarUpapratipAdanAya dRssttaantdaantiksuutre| mU.(491)paMca macchApaM0 taM0-anusotacArI paDisotacAri aMtacArImajjhacArI savvacArI, evameva paMca bhikkhAgA paM0 taM0-anusoyacArI jAva sbbsoycaarii| vR.paMca macchetyAdike Aha-tatra matsyaH prAgvat bhikSAkastuanuzrotazcArivadanuzrotazcAripratizrayAdArabhya bhikSAcArI saca prathamaH, pratizrotazcArIva pratizrotazcArI dUrAdArabhya pratizrayAbhimukhacArItyarthaH,saca dvitIyaH,antacArI-pArzvacArItitRtIyaH,zeSau pratItau bhikSAkAdhikArAttadvizeSaM paJcadhA''ha mU. (492) paMca vaNImagA paM0 taM0-atihivaNImate kiviNavaNImate mAhaNavaNImate sANavaNImate smnnvnniimte| vR. 'paMce tyAdi vyaktaM, kintu pareSAmAtmaduHsthatvadarzanenAnukUlabhASaNato yallabhyate dravyaM sAvanI pratItA tAM pibati-AsvAdayati pAtIti veti vanIpaH sa eva vanIpako-yAcakaH, iha tu yo yasyAtithyAderbhakto bhavati taM taprazaMsanena yo dAnAbhimukhaM karoti sa vanIpaka iti, tatra bhojanakAlopasthAyI prAdhUrNako'tithistaddAnaprazaMsanenatadbhaktAtyo lipsatiso'tithimAzritya vanIpako'tithivanIpakaH, ythaa||1|| "pAeNa dei logo uvagArisuparijie va jusie vA / jo puNa addhAkhinnaM atihiM pUeitaM dANaM" iti, 'jusie'tti prIte tamiti tasya dAnaM mahAphalamiti zeSaH, evamanye'pi navaraM kRpaNaHraGkAdayo duHsthAH, udaahrnnm||1|| "kimiNesu dummaNesuya abandhavAyaMkijuMgiyaMgesu ! . pUyAhijje loe dAnapaDAgaM harai deto 'AyaMki'tti rogI 'juMgiyaMgo' vyaGgitaH pUjAhArya'ti pUjitapUjake mAhanA-brAhmaNAH, ttrodaahrnnN||1|| loyANuggahakArisu bhUmIdevesu bahuphalaM dANaM / avi nAma baMbhabaMdhusu kiM puNa chakkammanirayANaM baMbhabaMdhusutti-janmamAtreNa brahmabAndhaveSu nirguNeSvapItyarthaH, yajanAdIni SaT karmANIti zvavanIpako yathA _ "avi nAma hoja sulabho goNAINaM taNAi aahaaro| chicchikkArahayANaM nahu sulabho hoja suNatANaM // 2 // kelAsabhavaNA ee, gujjhagA AgayA mahi / caraMti jakkharUveNaM, pUyA'pUyA hitA'hitA 3 124 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 sthAnAga sUtram 5/3/492 - pUjayA hitA apUjayA tvahitA ityarthaH // zramaNAH paJcadhA-nirgranthAH zAkyAstApasA gairikA AjIvikAzceti, tatra zAkyavanIpako ythaa||1|| "bhujaMti cittakammaTThiyA va kaarunniydaannruinnoy| avi kAmagaddabhesuvina nassae kiM puNa jatIsu? " iti, evamanye'pi tApasavanIyakAdayo draSTavyA iti| yo'yaMvanIpaka uktaHsasAdhuvizeSaH, sAdhuzvAcelobhavatItyacelatvasyaprazaMsAsthAnAnyAha mU. (493) paMcahiM ThANehiM acelae pasatye bhavati, taM0-appA paDilehA 1 lAghavie pasatye 2 rUve vesAsite 3 tave aNunnAte 4 viule iMdiyaniggahe 5 / vR, 'paMcahI'tyAdi pratItaM, navaraM na vidyante celAni-vAsAMsi yasyAsAvacelakaH, sa ca jinakalpikavizeSastadabhAvAdeva tathA jinakalpikavizeSaH sthavirakalpikacAlpAlpamUlyasapramANajIrNamalinavasanatvAditi, 'prazastaH' prazaMsitastIrthakaragaNadharAdibhiriti gamyate, alpA pratyupekSA'celakasya syAditi gamyam, pratyupekSaNIyatathAvidhopadherabhAvAd, evaM ca na svAdhyAyAdiparimantha iti, tathA lagho vo lAghavaM tadeva lApavikaM dravyato bhAvato'pi rAgaviSayAbhAvAt prazastaM-anindhaM syAt, tathA rUpaM-nepathyaM vaizvAsika-vizvAsaprayojanamalipsutAsUcakatvAtsyAditi, tathA tapaH-upakaraNasaMllInatArUpamanujJAtaM-jinAnumataM syAt, tathA vipulo-mahAnindriyanigrahaH syAd, upakaraNaM vinA sprshnprtikuulshiitvaataatpaadishnaaditi| indriyanigrahazca sattvenotkaTaireva kartuM zakya ityutkaTabhedAnAha mU. (494) paMca ukkalA pannattA taM0-daMDukkale rajjukkale teNukkale desukkale sbbukkle| vR. 'paMce' tyAdi sugama, navaraM 'ukkala'tti utkaTA utkalA vA, tatra daNDaH-AjJA aparAdhe daNDanaM vA sainyaM vA utkaTa:-prakRSTo yasya tena votkaTo yaH sa daNDotkaTaH, daNDena votkalati-vRddhiM yAtiyaH sadaNDotkalaH, ityevaM sarvatra, navaraM rAjyaM prabhutAstenAH-caurAH dezomaNDalaMsarva-etatsamudaya iti |asNyto daNDAdibhirutkaTo bhavati, saMyatastu samitibhiriti samitIH prAha mU. (495) paMca samitIto paM0 -IriyAsamitI bhAsA0 jAva paaritthaavnniyaasmitii| vR. 'paMce tyAdi sugama, navaraMsam-ekIbhAvenetiH-pravRttiH samitiHzobhanaikAgrapariNAmasya ceSTetyarthaH, IraNamIryA gamanamityarthaH tatra samitirIryAsamitiH, uktaM ca-"iryAsamitinAma rathazakaTayAnavAhanAkrAnteSu mArgeSu sUryarazmipratApiteSuprAsukavivikteSu yugamAtraSTinA bhUtvA gamanAgamanaM karttavya"miti, tathA bhASaNaM bhASA tasyAM samiti SAsamitiH, uktaM ca "bhASAsamiti ma hitamitAsandigdhArthabhASaNaM" tathA eSaNameSaNA gaveSaNagrahaNagrAsaiSaNAbhedA zaGkAdilakSaNA vA tasyAM samitireSaNAsamitiH, uktaMca-- "eSaNAsamiti ma gocaragatena muninA samyagupayuktena navakoTIparizuddhaMgrAhyam" iti, tathA 'AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamitiH' bhANDamAtre AdAnanikSepaviSayA suMdaraceSTetyarthaH, iha cApratyupekSitApramArjitAdyAH sapta bhaGgAH pUrvoktAbhavantIti, tathA uccAraprazravaNakhelasiMghAgajallAnAM pariSThApanikA-tyAgastatra samiti sA tatheti, tatroccAraH-puriSazravaNaM-mUtraM khela:-zleSmAjallomalaH siMghAno-nAsikodbhavaH zleSmA, atrApita eva sapta bhahA iti,| Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH-3 371 samitiprarUpaNaMca jIvarakSArthamitijIvasvarUpapratipAdanAya sUtrASTakamAha mU. (496) paMcavidhA saMsArasamAvanagA jIvA paM0 taM0-egiditA jAva paMciMditA 11 egiMdiyA paMcagatiiyA paMcAgatitApaM0 taM0-egidie egiditasuuvavajamANe egiditehiMto jAva paMciMdiehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM se egidie egiditattaM vippajahamANe egidittAte vA jAva paMciMdittAte vA gaccheJjA 2 / bediyA paMcagatitA paMcAgaiyA evaM ceva 3 evaMjAva paMciMdiyA paMcagatitA paMcAgaiyA paM0 20-paMciMdiyA jAvagacchejA 4-5-6/paMcavidhA savvajIvA paM0taM0kohakasAI jAva lobhakasAI akasAtI 7 / ahavA paMcavidhA savvajIvA paM0 20-neraiyA jAva devA siddhaa7| vR. 'paMcavihe'tyAdi sphuTArthaM, navaraM saMsArasamApannA-bhavavartinaH, viprajahat-parityajan, sarvajIvAH-saMsArisiddhAH, akaSAyiNaH-upazAntamohAdayaH / jivAdhikAradvanaspatijIvAnAzritya paJcasthAnakamAha mU. (197) ahabhaMte! kalamasUratilamuggamAsaNipphAvakulatthAAlisaMdagasatINapalimaMthagANaM etesiNaM dhannANaM kuTThAuttAgaMjadhA sAlINaMjAba kevatitaM kAlaM joNI saMciTThati?, goyamA jahanneNaMaMtomuhattaM ukkoseNaM paMcasaMvaccharAI, teNa paraMjoNI pamilAyatijAvateNa paraMjINIvocchede pnntte| vR. 'ahe'tyAdi tristhAnakavad vyAkhyeyaM, navaraM kalA-vaTTacaNagA masUrA-caNaIyAo tilamuggamAsAH pratItAH niSphAvA-vallAH kulatyAH-cavalagasarisA cippiDayA bhavanti AlisiMdayAcavalayA saINA-tuvarI palimanthAH-kAlacaNagA iti / anantaraM saMvatsarapramANena yonivyatikrama uktaH, adhunA sa eva saMvatsarazcintyate iti,| mU. (498) paMca saMvaccharA paM0 taM0-nakkhattasaMvacchare jugasaMvacchare pamANasaMvacchare lakkhaNasaMvacchare saNiMcarasaMvacchare 1, jugasaMvacchare paMcavihe paM0 taM0-caMde caMde abhivahita caMde abhivahita ceva 2, pamANasaMvacchare paMcavihe paM0 20-nakhatte caMde UU Adice abhivaDDitai 3, lakkhaNasaMvacchare paMcavihe paM0 20 vR. 'paMca saMvacchare tyAdisUtracatuSTayaM, tatra 'nakkhatta saMvacchare'tti iha candrasya nakSatramaNDalabhogakAlo nakSatramAsaH, saca saptaviMzatiH dinAniekaviMzatiH saptaSaSTibhAgAdivasasyeti 27 // evaMvidhadvAdazamAso nakSatrasaMvatsaraH, sa cAyaM-trINi zatAnyahanAM saptaviMzatyuttarANi ekapaMcAzacca saptaSaSTibhAgA iti 327 "..?, evaM paJcasaMvatsarAtmakaM yugaM tadekabhUdezabhUto vakSyamANalakSaNazcandrAdiyugasaMvatsaraH 2, pramANaM-parimANaM divasAdInAMtenopalakSitovakSyamANaeva nakSatrasaMvatsarAdiHpramaNasaMvatsaraH 3, sa eva lakSaNAnAM vakSyamANasvarUpANAM pradhAnatayA lakSaNasaMvatsaraH4,yAvatA kAlena zanaizcaro nakSatramekamathavA dvAdazApi rAzIn bhuGkate sa zanaizcarasaMvatsara iti, yatazcandraprajJaptisUtram"saniccharasaMvacchare aTTAvIsavihe pannatte-abhIIsavaNejAva uttarAsADhA,jaM vAsanicchare mahaggahe tIsAesaMvaccharehiM savvaM nakkhattamaMDalaM smaannei"tti| yugasaMvatsaraH paJcavidhaH, tadyathA-'caMde'ttiekonaviMzaddinAni dvAtriMzaJcadviSaSTibhAgA divasa Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 sthAnAGga sUtram 5/3/498 svetyevaMpramANaH 29 , kRSNapratipadArabdhaH pUrNamAsIniSThitazcandramAsastena mAsena dvAdazamAsaparimANa-zcandrasaMvatsaraH, tasya ca pramANamidaM trINi zatAnyAM catuHpaJcAzaduttarANi dvAdaza ca dviSaSTibhAgAH 354 24, evaM dvitIyacaturthAvapi candrasaMvatsarau, 'abhivahie'tti ekatriMzaddinAni ekaviMzatyuttarazataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmabhivarddhitamAsaH 31... evaMvidhena mAsena dvAdazamAsa- pramANo'bhivarddhitasaMvatsaraH, sa ca pramANena-trINi zatAnyahAM trayazItyadhikAnicatuzcatvAriMzaca dviSaSTibhAgAH 383"), ityevaM paJcamo'pi, ebhizcandrAdibhiH paJcamiH saMvatsarairekaM yugaM bhavati, teSAM ca paJcAnAM saMvatsarANAM madhye abhivaddhitAkhye saMvatsaraadhikamAsakaH patatIti, pramANasaMvatsaraH paJcavidhaH, tatra'nakSatra' iti nakSatrasaMvatsaraHsacauktalakSaNaH, kevalaMtatranakSatramaNDalasya candrabhogamAtraM vivakSitamiha tudinadinabhAgAdipramANamiti, tathA candrAbhivarddhitAvapyuktalakSaNAveva kintu tatra yugAvayatAmAtramihatupramANamiti vizeSaH, uU' iti RtusaMvatsaraH, triMzadahorAtrapramANaidizabhiH RtumAsaiH sAvanamAsakarmamAsaparyAyairniSpannaH, SaSTayadhikAhorAtrazatatrayamAna iti 360, 'Aicce'tti AdityasaMvatsaraH, sa ca triMzaddinAnyarddha ceti, evaMvidhamAsadvAdazakaniSpannaH SaTaSTayadhikAhorAtraza- tatrayamAna iti 366, ayamevAnantarokto nakSatrAdisaMvatsaro lakSaNapradhAnatayA lakSaNasaMvatsara iti / tatra nakSatramAhamU. (499) samagaM nakkhattA jogaMjoyaMti samagaM udU prinnmNti| nacuNhaM nAtisIto bahUdato hoti nkkhtte|| vR. 'samagaM'gAhA, samaka-samatayA nakSatrANi-kRttikAdIni yoga-kArtikIpaurNamAsyAditithyAsaha sambandhaMyojayanti-kurvanti, idamuktabhavatiyAni nakSatrANiyAsutithiSUtsargato bhavanti, yathA kArtikyAM kRttikAH, tAni tAsveva yatra bhavanti ythoktm||1|| "jeTTho vaccai mUleNa sAvaNo dhnnitttthaahi| uddAsu ya maggasiro sesA nakkhattanAmiyA mAsA" iti, tathA yatra samatayaiva RtavaH pariNamanti, na viSamatayA, kArtikyA anantaraM hemantartuH pauSyAanantaraMzizirarturityevamavatarantIti bhAvaH, yazcana-naiva atIva uSNaM-dharmoyatraso'tyuSNAH, na-naivAtizItaH-atihimaH, bahUdakaMyatra sabahUdakaH saca bhavati lakSaNato nakSatra iti, nakSatracAralakSaNa-lakSitatvAnakSatrasaMvatsara ti, asyAMcagAthAyAMpaJcamASTamAvaMzakIpaJcakalAvitIyaMvicitreti chaMdovidbhirupadizyate, 'bahulA vicitta'tti gAthAlakSaNAt patti-paMcakalo gaNa iti| mU. (500) sasisagalapuNNamAsI jotetI vismcaarnkkhtte| kaDuto bahUdato tamAhu saMvaccharaM caMdaM ghR. 'sasi' gAhA sasitti vibhaktilopAt zazinA-candreNa sakalapaurNamAsI-samastarAkA yaH saMvatsara iti gamyate athavA yatra zazI sakalAM paurNamAsI yojayati-AtmanA sambandhayati / tathA viSamacArINi-yathAsvatithiSvavartIni nakSatrANi yatra sa viSamacArinakSatraH, tathA kaTuko'tizItoSNasadmAvAtbahUdakazca, dIrghatvaMprAkRtatvAt, tamevaMvidhamAhurlakSaNatobruvatetadvidaH saMvatsaraM candraM candracAralakSaNalakSitatvAditi / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 sthAnaM-5, - uddezakaH -3 mU. (501) visamaM pavAliNo pariNamanti aNudUsu deti pupphaphalaM / vAsaMna samma vAsati tamAhuM saMbaccharaM kmm| vR. 'visamaM gAhA, viSamaM-vaiSamyeNa pravAlaM-pallavAGkurastadvidyate yeSAM te pravAlino vRkSA iti gamyate, pariNamanti-pravAlavattAlakSaNayAavasthayAjAyante, athavA pravAlino-vRkSapariNamantiaGkuro dAdyavasthAM yAnti, tathAanRtuSu-asvakAlaM dadati-prayacchantipuSpaphalaM, yathA caitrAdiSu kusumAdidAyino'pi svarUpeNa cUtAH mAdhAdiSu puSpAdi yacchantIti, tathA varSa-vRSTiM megho na samyagvatiyatreti gamyate, tamAhurlakSaNataH saMvatsaraMkArmaNaM, yasya RtusaMvatsaraH sAvanasaMvatsarazceti pryaayau| mU. (502) puDhavidagANaM tu rasaMpuSphaphalANaM tu dei aadico| appeNavi vAseNa samma nipphajae sassaM4 vR. 'puDhavigAhA, yatra tviti gamyate, tathA ca yatra tu saMvatsare pRthivyudakayo rasaMmAdhuryasnigdhatAlakSaNaM puSpaphalAnAca dadAtyAdityaH tathAsvabhAvatvAt, tathAvidhodakAbhAve'pIti bhAvaH, ata evAlpenApi varSe Na samyak-yathAbhimataM niSpadyate sasyaM-zAlyAdidhAnyaM sa lakSaNata AdityasaMvatsara ucyata iti zeSa iti / mU. (503) AdicateyatavitA khaNalavadivasA uU prinnmNti| pUriti reNuthalatAitamAhu abhivahitaM jANa // vR. 'Aicca'gAhA, AdityatejasA taptAH pRthivyAditApe'pyupacArAtkSaNAdayastaptA iti mantavyaM, tatra kSaNo-muhUrtaH lavaH-ekonapaJcAzaducchAsapramANo divasaH-ahorAtraH Rtu:mAsadvayapramANaH pariNamanti' atikrAmantiyatreti gamyate, yazcapUrayati vAyUkhAtareNubhiH sthalAnibhUmipradeza- vizeSAn tamAhurAcAryA lakSaNataH saMvatsaramabhivarddhitaM 'jANa'tti tvamapi ziSya ! taM tathaiva jAnIhiti / saMvatsaravyAkhyAnamidaM tattvArthaTIkAdyanusAreNa prAyo likhitamiti / anantaraMsaMvatsara uktaH,saca kAlaH, kAlAtyayeca zarIriNAMzarIrAnnirgamo bhavatItyatastanmArga nirupayannAha mU. (104)paMcavidhejIvassa nijANamaggepaM0 taM0-pAtehiM UruhiM ureNaM sireNaM savvaMgehiM, pAehiM nijANamANe nirayaMgAmI bhavati, UrUhi nijANamANe tiriyagAmI bhavati, ureNaMnijAyamANe manuyagAmI bhavati, sireNaM NijAyamANe devagAmI bhavati, savvehiM nijAyamANe siddhigatipaJjavasANe pnntte| vR. 'paMcavihe'tyAdi vyaktaM, kintu niryANa-maraNakAle zarIriNaH zarIrAnnirgamastasya mArgo niryANamArgaH-pAdAdikaH, tatra pAehitipAdAbhyAMmArgabhUtAbhyAMkaraNatA''pannAbhyAMjIvaH zarIrAniryAtIti zeSaH, evaM urubhyAmityAdAvapi, atha krameNAsya niryANamArgasya phalamAha-pAdAbhyAM zarIrAnniryAn jIvo 'nirayagAmi ttiprAkRtatvAdanusvAra iti, nirayagAmI bhavati, evamanyatrApi, navaraM sarvANi ca tAnyaGgAni ca sarvAGgAni tairniryAn siddhigatiH paryavasAnaM-saMsaraNaparyanto yasya sa siddhigatiparyavasAnaHprajJapta iti / niryANaMcAyuSkacchedane bhavatIti chedanaM prarUpayannAha mU. (505) paMcavihe cheyaNe paM0 taM0-uppAcheyaNe viyaccheyaNe baMdhaccheyaNe paesaccheyaNe Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 sthAnAGgasUtram 5/3/505 dodhAraccheyaNe / paMcavidhe AnaMtarie paM0 taM0-uppAtayanaMtarite vitanaMtarite patesAnaMtarite samatAnaMtarie sAmannAnaMtarite / paMcavidhe anaMte paM0 taM0-nAmanaMtate ThavaNAnaMtate davyAnaMtate gaNaNAnaMtatepadesAnaMtate, ahavApaMcaviheanaMtatepaM0 20-egaMto'naMtateduhatonaMtae desavisthAranaMtae savvavitthArAnaMtate saasyaanNtte|| vR. 'paMcavihe'tyAdi kaNThyaM, kevalaM 'uppatti utpAdo devatvAdiparyAyAntarasya tena chedojIvAdidravyasya vibhAga utpAdacchedanaM, tathA viya'tti vyayo vigamo mAnuSatvAdiparyAyasya tena chedanaM jIvAdereveti vyavacchedanaM, tathA bandhasya-jIvApekSayA karmaNaH skandhApekSayA tu sambandhasya chedana-vinazanaM bandhacchedanamiti, tathA tasyaiva pradezato nirvibhAgAvayavato buddhA chedanaM-vibhajanaM pradezacchedanaM, tathA jIvAdereva dravyasya dvidhAkaraNaM dvidhAkAraH sa eva chedanaM dvidhAkAracchedanaM, upalakSaNaM caitatridhAkArAdInAM, anenaca dezataHchedanamuktaM, athavotpAdasya-utpatteH chedanaM-viraho yathA narakagatau dvAdazamuhUrtAH, vyayacchedana-udvarttanAvirahaH, so'pyevaM, bandhanaviraho yathopazAntamohasya saptavidhakarmabandhanApekSayA, pradezacchedana-pradezaviraho yathA visaMyojitAnAmanantAnubandhyAdikarmapradezAnAM, tathA dve dhAre yasya tad dvidhAraM tacca tacchedanaM ca dvidhAracchedanamupalakSaNatvAdasyaikadhArAdyapi dRzyam, tacca kSurakhaGgacakrAdyaM, tacca chedanazabdasAmyAdihopAttamiti, pradezacchedanasthAne kvacit 'paMthaccheyaNe'tti paThyate, tatra pathicchedana-mArgacchedanaM mArgAtikramaNamityarthaH chedanasya ca viparyaya Anantaryamiti tadAha-paMcavihe'tyAdi, Anantarya-sAtatyamacchedanamaviraha ityarthaH, tatrotpAdasya yathA nirayagataujIvAnAmutkarSataH asaGkhyeyAH samayAH evaM vyavasthApi, pradezAnAMca samayAnAMcatatyatItameva, avivakSitotpAdavyayAdivizeSaNamAnantaryamA sAmAnyAnantarya, zrAmaNyasya vA AkarSaviraheNAnantaryaM zrAmaNyAnantaryamiti bahujIvApekSayA vA zrAmaNyapratipattyAnantarya, taccASTI samayA iti / anantarasUtre samayapradezAnAmAnantaryuktaM, te cAnantA ityanantakameva prarUpayannAha'paMcavihe'tyAdi sUtradvayaMpratItArthaM, navaraM nAmnA anantakaM nAmAnantakaM anantakamiti yasya nAma, yathAsamayabhASayAvastramiti, sthApanaivasthApanayAvAanantakaMsthApanayAvAanantakaMsthApanAntakaManantakamiti kalpanayA'kSAdinyAsaH, jJabhavyazarIrAdivyatiritaM dravyANAmaNvAdInAM gaNanIyAnAmanantakaM dravyAnantakaM, gaNanA-saGkhyAnaM tallakSaNamanantakamavivakSitANvAdisaGghayeyaviSayaH saGkhyAvizeSo gaNanAnantakaM, pradezAnAM saGkhyeyAnAmanantakaMpradezAnantakamiti, ekataHekenAMzenAyAmalakSaNenAnantakamekato'nantakam-ekazreNIkaM kSetraM, dvidhA-AyAmavistArAbhyAmanantakaM dvidhAnantakaM-pratarakSetraM, kSetrasyayorucakApekSayA pUrvAdhanyataradipalakSaNodezastasya vistAroviSkambhastasya pradezApekSayA anantakaM dezavistArAnantakaM, sarvAkAzasya tu caturtha, zAzvataM ca tadanantakaM ca zAzvatAnantakam-anAdyaparyavasitaM yajIvAdidravyamanantasamayasthitikatvAditi / evaMbhUtArthaparicchedo jJAnAdbhavatIti jJAnasvarUpanirUpaNAyAha mU. (506) paMcavihe nANepaM0 20-AbhinibohiyaNanaNesuyanANeohiNANe maNapaJjavanANe kevlnaanne| Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 sthAnaM -5, - uddezakaH-3 vR. paMcavihe tyAdi, paJceti-paJcasaGkhyA vidhAH-bhedA yasya tatpaJcavidhaM, jJAtirjJAnamiti bhAvasAdhanaHsaMvidityarthaH,jJAyatevA'nenAsmAdvetijJAna-tadAvaraNasya kSayaHkSayopazamovA, jJAyate vA'sminniti jJAnaM-AtmA tadAvaraNakSayakSayopazamapariNAmayukto, jAnAtIti vA jJAnaM tadeva svaviSayagrahaNarUpatvAditi, 'prajJapta' prarUpitamarthatastIrthakaraiH sUtrato gaNadharaiH, uktNc||1|| "atthaM bhAsai arihA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaTThae, tao suttaM pavattai" iti athavA prAjJAt-tIrthavArAt prAjJairvA prajJayA vA Apta-prAptamAttaM vA prAjJAptaM prajJAptaM prAjJAptaM prajJAptaM vA, tadyathA-arthAbhimukho'viparyayarUpatvAniyato'saMzayarUpatvAdvedhaH-saMvedanabhinibodhaH sa eva svArthikapratyayopAdAnAdAbhinibodhika,abhinibodhevA bhavaMtenAvA nirvRttaM tanmayaMtatprayojana vetyAbhinibodhikaM, abhinibudhyate vA tat karmabhUtamityAbhinibodhikaM-avagrahAdirUpaM matijJAnavameva, tasya svasaMviditarUpatvAt, bhedopacArAdityarthaH, abhinibudhyate vA anenAsmAdasmin vetyAbhinibodhikaM tadAvaraNakarmAmakSayopazama iti bhAvArthaH, Atmaiva vA abhinibodhopayogapariNAmAnanyatvAdabhinibudhyata ityAbhinibodhikaM, taca tajjJAnaM cetyAbhinibodhikajJAnamiti, Aha ca // 1 // "asthAbhimuho niyao boho jo somao abhiniboho| socevA bhinibohiyamahava jahAjoggamAjojeM taM teNa tao tammiya so vA'bhiNibujjhae tao vA taM / / '' iti tathA zrUyata itizrutaM-zabda eva, bhAvazrutakAraNatvAt kAraNe kAryopacArAditibhAvArthaH, zrUyate vA anenAsmAdasminveti zrutaM, tadAvaraNakarmakSayopazama ityarthaH, Atmaiva vA zrutopayogapariNAmAnanyatvAcchRNotIti zrutaM, zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnam, Aha ca "taM teNa tao tammi ya suNei so vA suyaM ca tennNpi||" iti| tathA avadhIyate'nenasmAdasminvetyavadhiH, avadhIyata ityadho'dho vistRtaM paricchidyate maryAdayA vetyarthaH, sa cAvadhijJAnAvaraNakSayopazama eva, tadupayogahetutvAditi, avadhAnaM vA avadhirviSayaparicchedanamityarthaH, avadhizcAsau jJAnaM cetyavadhijJAnaM, uktNc||1|| "teNAvadhIyate taMmi vA'vahANaMca to'vahI soya / majjAyA jaMtIe davvAiparopparaM muNai" iti, tathA pariH-sarvatobhAve avanaM avaH ayanaM vA ayaH Ayo vA gamanaM vedanamiti paryAyAH pari avaH ayaH Ayo vA paryavaH paryayaH paryAyo vA manasi manaso vA paryavaH paryayaH paryAyo vA manaHparyavo manaHparyavo manaHparyAyo vA, sarvatastatpariccheda ityarthaH, sa eva jJAnaM manaHparyavajJAnaM manaHparyayajJAnaM manaHparyAyajJAnaM vA, athavA manasaH paryAyAH paryayA paryavA vA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanAdiprakArA ityarthasteSu teSAM vA jJAnaM manaHparyAyajJAnaM manaHparyayajJAnaM manaHparyavajJAnamiti, Aha c||1|| "paJjavaNaM pajjavaNaM paJjAovAmaNamimaNaso vA / tassava pajjAyAditrANaM maNapajjavatrANaM" iti Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 sthAnAGgasUtram 5/3/506 kevalaM-asahAyaM matyAdijJAnanirapekSatvAt zuddhaM vA AvaraNamalakalaGkarahitatvAt sakalaM vA taprathamatayaivAzeSatadAvaraNAbhAvataH sampUrNotpatteH asAdhAraNaM vA ananyasadhzatvAt anantaM vA jJeyAnantatvAt yathAvasthitAzeSabhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsIti bhAvanA tacca tat jJAnaM ceti kevalajJAnaM, uktNc||1|| "kevalamegaMsuddhaM sagalamasAhAraNaM anaMtaM ca / pAyaM ca nANasaddo nANasamANAhigaraNo'yaM " iti, prAya iti manaHparyAyajJAne tatpuruSasyApi darzitatvAt / iha ca svAmikAlakAraNaviSayaparokSatvAsAdhayattibhAvecazeSajJAnasadmAvAdAdAvevamatijJAnazrutajJAnayorupanyAsaiti, tathAhiya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya, "jattha matinANaM tattha suyanANaM" iti vacanAt, tathA yAvAn matijJAnasya sthitikAlastAvAnevetarasya, pravAhApekSayA atItAdiH sarva eva, apratipatitaikajIvApekSayAtuSaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, tathAyathAmatijJAnaMkSayopazamahetukaM tathA zrutajJAnamapi yathAca matijJAnamoghataH sarvadravyAdiviSayamevaM zrutajJAnamapi yathA ca matijJAnaM parokSa evaM zrutajJAnamapi tathA matijJAnazrutajJAnabhAve cAvadhyAdibhAvAditi, Aha c||1|| "jaM sAmikAlakAraNavisayaparokkhattaNehiM tullaaii| tabbhAve sesAI teNAIe maisuyAI" iti matipUrvakatvAt zrutasya viziSTamatyaMzarUpatvAdvA zrutasyAdI materupanyAsa iti, uktaM c||1|| "maipuvvaM jeNa suyaM teNAIe maI visiTTo vA / maibheo ceva suyaM to maisamanaMtaraM bhaNiyaM " iti tathA kAlaviparyayasvAbhilAbhasAdhAnmatijJAnazrutajJAnAntaramavadhijJAnasyopanyAsaH, tathAhi-yAvAnevamatijJAnazrutajJAnayoH sthitikAlaHpravAhApekSayAapratipatitaikasattvAdhArApekSayA ca tAvAnevAvadhijJAnasyApi, tathA yathaiva matijJAnazrutajJAnayorviparyajJAne bhavataH evamidamapi mithyATervibhaGgajJAnabhavatIti, tathAyaevatayoH svAmI sa evAsyApi bhavatIti, tathA vibhaGgajJAninastridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapadeva jJAnatrayalAbhasambhava iti, uktaMca -"kAlavivajjayasAmittalAbhasAhammao'vahI ttto|" tathA chadmasthaviSayabhAvAdhyakSatvasAdhAdavadhijJAnAntaraM manaHparyavajJAnasyopanyAsaH, tathAhi-yathA'vadhijJAnaM chadmasthasya bhavati evaM manaHparyAyajJAna mapi, tathA yathA'vadhijJAnaM rUpidravyaviSayamevametadapitathAyathA'vadhijJAnaMkSAyopazamikebhAvetathedamapi, tathA yathA'vadhijJAnaM pratyakSaM tathedamapIti, uktaM ca- "mANasametto chaumatthavisayabhAvAdisAmannA" iti tathA manaHparyAyajJAnAntaraM kevalajJAnopanyAsaH tasya sakalajJAnottamatvAt tathA apraramattayatisvAmisAdharmyAt, tathAhi-yathA manaHparyAyajJAnamuttamayatereva bhavati evamidamapi, tathA avasAnalAbhAt, yo hi sarvajJAnAni samAsAdayati sa khalvanta evedamApnotIti, tathA viparyayAbhAvasAdhAt, tathAhi-yathA manaHparyAyajJAnaM saviparyayaM na bhavatyevaM kevalamapIti, uktaMca. // 1 // aMte kevlmuttmjisaamittaavsaannlaabhaao| etthaM dhamatisuyAI parokkhamiyaraM ca pacakhaM / / " iti Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-5, - uddezakaH -3 377 mU. (507) paMcavihe nANAvaraNije kamme paM0 taM0-AbhinibohiyanANAvaraNije jAva kevlnaannaavrnnije| vR. uktasvarUpasya jJAnasya yadAvarakaM karma tatsvarUpAbhidhAnAya sUtra-paMce'tyAdi sugama, uktaM jJAnAvaraNamiti tatkSapaNopAyavizeSasya svAdhyAyasya bhedAnAha mU. (508) paMcavihe sajjhAe paM0-vAyaNA pucchaNA pariyaTTaNA anuppehA dhmmkhaa| vR. 'paMcavihe' ityAdi sugama, navaraM zobhanaMA-maryAdayAadhyayana-zrutasyAdhikamanusaraNaM svAdhyAyaH, tatra vakti ziSyastaMpratiguroH prayojakabhAvo vAcanA pAThanamityarthaH, gRhItavAcanenApi saMzayAdyutpattau punaH praSTavyamitipUrvAdhItasyasUtrAdeH zaGkitAdau praznaH pracchaneti, pracchanAvizodhitasya sUtrasyamAbhUdvismaraNamiti parivartanA, sUtrasyaguNanamityarthaH, sUtravadarthe'pisambhavativismaraNamataH so'piparibhAvanIya ityanuprekSaNamanuprekSA, cintaniketyarthaH, evamabhamyastazrutena dharmakathA vidheyeti dharmasya-zrutarUpasyakathA-vyAkhyA dhrmktheti|dhrmkthaamnthnirmthitmithyaabhaavaashc bhavyAH zuddhaM pratyAkhyAnaM prapadyanta iti tadAha mU. (509) paMcavihe paccakkhANe paM0 20-saddahaNasuddhe vinayasuddhe anubhAsaNAsuddhe anupAlaNAsuddhe bhaavsuddhe| vR. 'paMcavihe' ityAdi, prati-pratiSedhata AkhyAna-maryAdayA kathana-pratijJAnaM pratyAkhyAnaM, tatra zraddhAnena-tathetipratyayalakSaNena zuddha-niravayaM zraddhAnazuddhaM, zraddhAnAbhAve hi tadazuddhaM bhavati, evaM sarvatra, iha niyuktigaathaa||1|| "paJcakkhANaM savvannudesiyaM jaMjahiM jayA kAle / taMjo saddahai narotaMjANasusaddahaNasuddhaM" vinayazuddhaM ythaa||2|| "kiikambhassa visohiM pauMjae jo ahiinmirittN| maNavayaNakAyaguttotaMjANasu vinayao suddhaM" ___ -anubhASaNAzuddhaM ythaa||3|| "anubhAsai guruvayaNaM akkharapayavaMjaNehiM parisuddhaM / paMjaliuDo abhimuho taMjAnanubhAsaNAsuddhaM // " -navaraM gururbhaNati-vosiriti, ziSyastu vosirAmitti, anupAlanAzuddhaM ythaa||1|| "kaMtAre dubhikkhe AyaMke vA mahayA samuppanne / jaM pAliyaM na bhaggaM taMjANa'nupAlaNAsuddhaM // " ' -bhAvazuddhaM, ythaa||1|| "rAgeNa va doseNa va pariNAmeNa va na dUsiyaM jNtu| taM khalu paJcakkhANaM bhAvavisuddhaM muNeyavyaM / / " iti, --anyadapi SaSThaM jJAnazuddhamiti niryuktAvuktaM, yadAha - // 1 // "paJcakkhANaM jANai kappe jaMjami hoi kAyavyaM / mUlaguNauttaraguNe taM jANamujANaNAsuddhaM |ti Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 sthAnAGgasUtram 5/3/509 iha tu paJcasthAnakAnurodhAnedamuktaM, zraddhAnazuddhena vAsagRhItatvAt, jJAnavizeSatvAt zraddhAnasyeti / pratyAkhyAne ca kRte kadAcidaticAraH sambhavati, tatra ca pratikramaNaM kartavyamiti pratikramaNaM nirUpayannAha - mU. (510) paMcavihe paDikkamaNe paM0 taM0-AsavadArapaDikkamaNe micchattapaDikkamaNe kasAyapaDikkamaNe jogapaDikkamaNe bhAvapaDikkamaNe / vR. "paMcavihe' ityAdi, pratIpaMkramaNapratikramaNaM, etaduktaM bhavati-zubhayogebhyo'zubhayogAnupakrAntasya zubheSveva gamanamiti, uktaM c||1|| "svasthAnAdyatparasthAnaM, pramAdasya vshaadgtH| tatraivakramaNaM bhUyaH, prtikrmnnmucyte|| // 2 // kSAyopazamikAbhAvAdIdayikasya vazaM gataH / tatrApica sa evArthaH, pratikUlagamAt smRtaH / / " iti, idaMca viSayabhedAtpaJcadheti, tatraAzravadvArANi-prANAtipAtAdInitebhyaHpratikramaNaMnivarttanaM punarakaraNamityarthaH AzravadvArapratikramaNaM, asaMyamapratikramaNamiti hRdayaM, mithyAtvapratikramaNaM yadAbhogAnAbhogasahasAkArairmithyAtvagamanaM tannivRttiH, evaM kaSAyapratikramaNaM, yogapratikramaNaM tu yat manovacanakAyyApArANAmazobhanAnAM vyAvartanamiti, AzravadvArAdipratikramaNamevA- vivakSitavizeSaMbhAvapratikramaNamiti, Aha ca "micchattAi na gacchai na ya gacchAvei nAnujANAi / jamaNavaikAehitaM bhaNiyaM bhAvapaDikamaNaM // " iti, -vizeSavivakSAyAM tUktA eva catvAro bhedAH, ydaah||1|| "micchattapaDikkamaNaM taheva assaMjame paDikkamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM // " iti, bhAvapratikramaNaM ca zrutabhAvitamatereva bhavatIti zrutaM vAcanIyaM zikSaNIyaM cetyetaddvayopadarzanArtha sUtre mU. (511) paMcahiM ThANehiM suttaM vAejA, taM0- saMgahaTThayAteuvaggahaNaTThayAte nijaraNaTThayAte suttevAme paJavayAtebhavissati suttssvaaavocchittinnyttttyaate|pNchiN ThANehiM suttaM sikkhijjA, taM0-nANaTThayAte daMsaNaTTayAte carittaTThayAte vuggahavimotaNaTTayAte ahatyevAbhAvejANissAmItikaTTa vR. 'paMcahI'tyAdi sugama, navaraM suttaM zrutaM sUtramAtraM vA vAcayet' pAThayet, tatra saGgrAhaHziSyANAM zrutopAdAnaM sa evArthaH-prayojanaMtasmai saGgrahArthAya saGgraha eva vA'rtho yasyasa saGgrahArdhastadbhAvastattA tayA saGgrahArthatayA zrutasaGgraho bhavatveSAmiti prayojaneneti bhAvaH athavaita eva mayA saGgra hItA bhavanti - ziSyIkRtA bhavantIti saGgrahArthatayA, tatsaGgrahAyeti bhAvaH, evamupa-grahArthayopagrahArthAtayA vA, evaMhyetebhaktapAnavastrAdhutpAdanasamarthatayopaSTambhitA bhavantviti bhAvaH, nirjarArthAya-nirjaraNamevaM me karmaNAM bhavaviti, zrutaM vA-grantho me mevAcayata iti gamyate 'paryavajAtaM' jAtavizeSaM sphuTatayA bhaviSyatIti, avyavacchittyA nayanaM zrutasya kAlAntaraprApaNaM avyavacchittinayaH evArthastasmai iti| mira Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 5, - uddezaka: - 3 379 jJAnaM tattvAnAM paricchedo darzanaM teSAmeva zraddhAnaM cAritraM sadanuSThAnaM vyudgrahomithyAbhinivezastasya tasmAdvA pareSaM / vimocanaM vyudgraha vimocanaM tadarthAya tadarthatayA vA, 'ahatthe' tti yathAsthAnU-yathAvasthitAn yathArthAn vA yathAprayojanAn bhAvAn-jIvAdIn yathArthAn vA yathAdravyAn bhAvAn-paryAyAn jJAsyAmItikRtvA itihetoH zikSata iti / yathAvasthitAzca bhAvA uddharvaloke saudharmmAdaya iti tadviSayaM sUtratrayaM tathA'dholoke nArakAdayazcaturviMzatiriti tadgatAM caturviMzatisUtrI tathA tiryagloke jambUdvIpAdaya iti tadgatavastuviSayaM ca sUtracatuSTayamAha mU. (512) sohammIsANesu NaM kappesu vimANA paMcavaNNA paM0 - kiNhA jAba sukilA, 1, sohammIsANesu NaM kappesu vimANA paMcajoyaNasayAI uDDuM uccatteNaM pannattA 2, baMbhalogalaMtatesu NaM kappe devANaM bhavadhAraNijjasarIragA ukkoseNaM paMcarayaNI uhUM uccatteNaM paM0 3 / neraiyA NaM paMcavanne paMcarase poggale baMdhesu vA baMdhati vA baMdhissaMti vA taM0 - kiNhA jAva sukile titte jAva madhure, evaM jAva vemANitA 24/4 vR. sarvANyetAni sugamAni, navaraM 'baMdhisu' tti zarIrAditayeti / mU. (513) jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM gaMgA mahAnadI paMca mahAnadI osamppeti, taM0 - jauNA saraU AdI kosI mahI 1 / jaMbUmaMdarassa dAhiNeNaM siMdhumahAnadI paMca mahAnadIo sampatti taM0 satahU vibhAsA vitatthA erAvatI caMdrabhAgA 2 jaMbUmaMdarassa uttareNaM rattAmahAnaI paMca mahAnaIo sampati, taM0 - kiNhA mahAkiNhA nIlA mahAnIlA mahAtIrA 3, jaMbUmaMdarassa uttareNaM rattAvatI mahAnaI paMca mahAnaIo samappeti, taM0 - iMdA iMdasenA susenA vArisenA mahAbhoyA 4 / vR. 'dakSiNene 'ti bharate 'bharate 'samapyeti' tti samApnuvanti, 'uttareNeti airavata iti / pUrvatarasUtre bharatavaktavyatokteti / - mU. (514) paMca titthagarA kumAravAsamajjhe vasittA muMDA jAva pavvatitA, taM0 vAsupuje mallI ariTThanemI pAse vIre / vR. prastAvAttadutpannatIrthakarasUtraM sugamaM, navaraM kumArANAmarAjabhAvena vAsaH kumAravAsaH taM 'ajjhAvasitta' tti adhyuSyeti / mU. (515) camaracaMcAe rAyahANIe paMca sabhA paM0 taM0 - sabhA sudhammA uvavAtasabhA abhiseyasabhA alaMkAritasabhA vavasAtasabhA, egamege NaM iMdaTThANe NaM paMca sabhAo paM0 taM0 - sabhA suhammA jAva vavasAtasabhA / vR. tathA bharatAdikSetraprastAvAt kSetrabhUtacamaracaJcAdivaktavyatAbhidhAyi sUtradvayaM camaracaJcA ratnaprabhApRthivyAM camarasvAsurakumArarAjasyeti, sudharmmA sabhA yasyAM zayyA, upapAtasabhA casyAmutpadyate, abhiSekasabhA yasyAM rAjyAbhiSekeNAbhiSicyate, alaGkArikA yasyAmalaGkriyate, vyavasAyasabhA yatra pustakavAcanato vyavasAyaM tattvanizcayaM karoti, etAzca yathAkramamuttarapUrvasyAM draSTavyA iti / mU. (516) paMca nakkhattA paMcatArA paM0 - dhaNiTThA rohiNI puvvasU hattho visAhA / vR. devanivAsAdhikArAnnakSatrasUtraM nakSatrAdidevarUpatA ca sattvAnAM karmmapudgalacayAderiti cayAdisUtraSaTkaM / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 sthAnAGga sUtram 5/3/517 mU. (517) jIvANaM paMcaTThANanivittite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM0 - egiditanivvattite jAva paMciMditanivvattite, evaM - 'ciNa uvaciNa baMdha udIra veda taha nijarA ceva|paMcapatesitA khaMdhA anaMtA pannattA paMcapatesogADhA poggalA anaMtA pannatA jAva paMcaguNalukkhA poggalA anaMtA pnntaa| vR. pudgalAzca vividhapariNAmA iti pudgalasUtrANIti, vyAkhyA ca prAgvadadhyayanasamApti yaavtsukraiveti,|| sthAnaM - 5 - uddezakaH-3 samAptaH sthAnaM-5-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUriviracitA sthAnAGgasUtre paJcamasthAnasya TIkA prismaaptaa| (sthAna-6) vR.vyAkhyAtaMpaJcamamadhyayanamadhunAsaGkhyAkramasambadhdhamevaSaTsthAnakAkhyaMSaSThamArabhyate, asya cAyaM vizeSasambandhaH-ihAnantarAdhyayane jIvAdiparyAyaprarUpaNA kRtA ihApi saiva kriyate ityevaMsambandhasyAsya caturanuyogadvArasyedamAdisUtram - mU. (518) chahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati gaNaM dhArittate, taM0-saDDI purisajAte 1 sacce purisajAte 2 mehAvI purisajAte 3 bahussute purisajAte 4 sattimaM 5 appAdhikaraNe 6 / vR.asya cAyamabhisambandhaH, pUrvasUtre 'paJcaguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptA' ityuktaM, prajJApakAzcaiSAmarthato'rhantaH sUtrato gaNadharAH, gaNadharAzcayairguNairyuktasyAnagArasya gaNadharaNArhatvaM bhavatitadhuktAevetiteSAMguNAnAmupadarzanAyedamuktamityevaMsambandhasyAsyavyAkhyA, saMhitAdicarcastu pratIta eveti, navaraM SaDbhiH sthAnaiH-guNavizeSaiH 'sampanno' yukto'nagAro-bhikSuH 'arhati' yogyo bhavati 'gaNaM' gacchaMdhArayituMmaryAdAyAmiti gamyate, pAlayituM vetyarthaH / 'saddhi'tti zraddhAvAn, azraddhAvato hi svayamamaryAdAvArtitayA pareSAM maryAdAsthApanAyAmasamarthatvAd gaNadhAraNAnahatvaM, evaM sarvatra bhAvanA kAryA, 'puruSajAtaM' puruSaprakAraH, iha ca SaDbhiH sthAnairityuktvApi yaduktaM zrAddhaM puruSajAtamiti taddharmadharmavatorabhedAd anyathA zrAddhatvaM satyatvamityAdi vaktavyaM syAditi 1, tathA 'satyaM dbhyo-jIvebhyo hitatayA pratijJAtazUratayA vA, evaMbhUto hi puruSo gaNapAlaka Adeyazca syAditi 2, tathA 'medhAvi maryAdayA ghAvatItyevaMzIlamiti niruktivazAt, evaMbhUto hi gaNasya maryAdApravartako bhavati, athavA medhAzrutagrahaNazaktistadvat, evaMbhUto hi zrutamanyato jhagiti gRhItvA ziSyAdhyApane samartho bhavatIti 3 tathA bahu-prabhUtaM zrutaM-sUtrArtharUpaM yasya tattathA, anyathA hi gaNAnupakArI syAt, uktNc||1|| "sIsANa kuNai kaha so tahAviho haMdi nANamAINaM / __ ahiyAhiyasaMpattiM saMsAruccheyaNaM paramaM?" // 2 // tathA "kaha so jayau agIo kaha vA kuNau agiiynissaae| kaha vA kareu gacchaMsabAlavuDDAulaM so u||" iti Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 1 // sthAna-6, - uddezakaH-1 381 tathA 'zaktimat' zarIramantratantraparivArAdisAmarthyayukta, taddhi vividhAsvApatsu gaNasyAtmanazca nistArakaM bhavatIti 5, tathA 'appAhigaraNa"nti alpaM avidyamAnamadhikaraNaMsvapakSaparapakSaviSayo vigraho yasya tattathA, tadhyanuvartakatayA gaNasyAhAnikArakaM bhavatIti 6, granthAntare tvevaM gaNinaH svarUpamuktam "suttatthe nimmAo piydddhdhmmo'nuvttnnaakuslo| jAIkulasaMpanno gaMbhIro laddhaimaMto ya / / // 2 // saMgahuvaggahanirao kayakaraNo pavayaNAnurAgI y| evaMviho u bhaNio gaNasAmI jiNavaridehiM / / " iti, mU. (519) chahiM ThANehiM niggaMthe niggathiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikamai, taM0 -khittacittaM dittacittaMjakkhAtilu ummAtapattaM uvasaggapattaM sAhikaraNaM vR.anantaraMgaNadharaguNA uktAH, gaNadharakRtamaryAdayAca vartamAnonigranthonAjJAmatikrAmatItyetat sUtradvayenAha - tatra prathama paJcasthAnake vyAkhyAtameva tathApi kiJciducyate - gRhNangrIvAdAvavalambyan hastavastrAJcalAdau gRhItvA nAtikrAmatyAjJAmiti gamyate, kSiptacitAM zokena haptacittAM harSeNa yakSAviSTA-devatAdhiSThitAM unmAdaprAptAM vAtAdinA upasargaprAptAM-tiryamanuSyAdinA nIyamAnA sAdhikaraNAM-kalahayantIM // mU. (520) chahiM ThANehiM niggaMthA niggaMdhIo ya sAhammitaM kAlagataM samAyaramANA NAikkamaMti, taM0 -aMtohiMto vAbAhiM nINemANA 1 bAhIhiMto vA nibbAhiM nINemANA ra uvehamANA vA 3 uvAsamANA vA 4 aNunnavemANA vA 5 tusiNIte vA saMpavvayamaNA 6 / vR.SaDbhiH sthAnaH vakSyamANairnirgranthAH-sAdhavonirgranthyazca-sAdhvyastathAvidhanirgranthAbhAve mizrAH santaHsAdharmika-samAnadharmayuktaMsAdhumityarthaH samAyaramANe tisamAdriyamANAH sAdharmikaM pratyAdaraM kurvANAH samAcaranto vA-utpATanAdivyavahAraviSayIkurvanto nAtikrAmantyAjJAM-strIbhiH saha vihArasvAdhyAyAvasthAnAdi na kAryamityAdirUpAM, puSTAlambanatvAditi, 'aMtohiMto vatti gRhAdermadhyAvahirnayanto vAzabdA vikalpArthAH, 'bAhihiMto vatti gRhAderbahistAt nirbahiHatyantabahirbahistAttarAM nayantaH, 'upekSamANA' iti, upekSA dvividhA___vyApAropekSA avyApAropekSAca, tatra vyApAropekSayA tamupekSamANAH, tadviSayAyAM chedanabandhanAdikAyAM samayaprasiddhakriyAyAM vyApriyamANA ityarthaH, avyApAropekSayA ca mRtakasvajanAdibhistaM sakriyamAnamupekSamANAH tatrodAsInA ityarthaH, tathA 'uvAsamANa'tti pAThAntareNa 'bhayamANa'tti vA rAtrijAgaraNAttadupAsanAM vidadhAnAH, 'uvasAmemANa'tti pAThAMntare kSudravyantarAdhiSThitaM samaya- prasiddhavidhinopazamayanta iti, tathA 'aNunavemANa'tti tatsvajanAdIMstatpariSThApanAyAnujJApayantaH, 'tusiNIe'tti tUSNIbhAvena saMpravrajantastatpariSThApanArthamAgamAnujJAtatvAt sarvamidamAjJAtikramAya na bhavatIti / chAdmasthikazcAyaM vyavahAraH prAyaH uktaM iti chadmasthaprastAvAdidamAha ___ mU. (521) cha ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM na jANati na pAsaMti, taMjahA - dhammasthikAyamadhammatthikAtaM AyAsaM jIvamasarIrapaDibaddhaM paramANupoggalaM saI, etANi ceva Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 6/-/ 521 uppannanANadaMsaNaghare arahA jiNe jAva savvabhAveNaM jANati pAsati taM0 - dhammatthikAtaM jAva sadda bR. 'chahI' tyAdi, iha chadmastho viziSTAvadhyAdivikalo na tvakevalI, yato yadyapi dharmAdharmAkAzAnyazarIraM jIvaM ca paramAvadhirna jAnAti tathApi paramANuzabdI jAnAtyeva, rUpitvAt tayoH, rUpiviSayatvAccAvadheriti etacca sUtraM saviparyayaM prAgvyAkhyAtaprAyameveti / chadmasthasya dharmAstikAyAdiSu jJAnazaktirnAstItyuktamadhunA sarvajIvAnAM yeSu yathA zakhtirnAsti tAni tathA''ha 382 mU. (522) chahiM ThANehiM savvajIvANaM natthi iDDIti vA juttIti vA, (jasei vA baleti vA vIriei vA purisakkAra) (jAva) parakkameti vA, taM0 - jIvaM vA ajIvaM karaNatAte 9 ajIvaM vA jIvaM karaNatAte 2 egasamaeNaM cA do bhAsAto bhAsittate 3 sayaM kaDaM vA kammaM vedemi vA mA vA ema 4 paramANupalaM vA chiMdittae vA bhidittae vA aganikAneNa vA samodahittate 5 bahitA vA logaMtAgamaNatAte 6 | vR. 'chahI' tyAdi, SaTsu sthAneSu sarvajIvAnAM saMsArimuktarUpANAM nAsti RddhiH vibhUtiH, itIti evaMprakAra yayA jIvAdirajIvAdiH kriyate, vA vikalpe, evaM dyutiH-prabhA mAhAtyamityarthaH, yAvatkaraNAt 'jasei va balei vA vIriei vA purisakAraparakkame i 've'ti, idaM ca vyAkhyAtamanekaza iti na vyAkhyAyate, tadyathA - 'jIvaM ve' tyAdi, jIvasyAjIvasya karaNatAyAM, jIvamajIvaM kartumityarthaH 1, ajIvasya vA jIvasya karaNatAyAM 2 'egasamayeNa vatti yugapadvA dve bhASe satyAsatyAdike bhASitumiti 3 svayaMkRtaM vA karmma vedayAmi vA mA vA vedayAmItyatrecchAvaze vedane' vedane vA nAsti balamiti prakamaH, ayamabhiprAyo- na hIcchAvazataH prANinAM karmmaNaH kSapaNAkSapaNe sto bAhubalina iva, api tvanAbhoganirvarttite te bhavataH anyatra kevalisamudghAtAditi anyathA vA bhAvanIyaM 4 paramANupudgalaM vA chettuM vA khaGgAdi dvidhAkRtya mettuM vA zUcyAdinA vA vidhvA, chedAdI paramANutvahAneH, agnikAyena vA samavadagdhumiti, sUkSmatvenAdAhyAtvAttasyeti 5, bahistAdvA lokAntAdgamanatAyAM 6, alokasyApi lokatA'' patteriti / mU. (523) chajjIvanikAyA paM0 taM0 puDhavikAiyA jAya tasakAiyA vR. jIvamajIvaM kartumityuktamato jIvapadArthasyaiva bahudhA prarUpaNAya 'chajjIvanikAye' tyAdi sUtraprapaJcamAha - sugamazcAyaM, navaraM jIvAnAM nikAyA-rAzayo jIvanikAyAH, iha ca jIvanikAyAnabhidhAya yat pRthivIkAyikAdizabdairnikAyavanta uktAH tatteSAmabhedopadarzanArthaM, na hokAntena samudAyAt samudAyino vyatiricyante, vyatirekeNApratIyamAnatvAditi // mU. (524) cha tAraggahA paM0 taM0 sukke buhe bahassati aMgArate sanicare ketU / bR. tArakAkArA grahAstArakagrahAH, loke hi nava grahAH prasiddhaH, tatra ca candrAdityarAhUNAmatArakAkaratvAdanye SaT tathokta iti, 'sukketti zukraH 'bahassai' tti bRhaspatiH 'aMgArako' maGgalaH 'sanicchare 'tti zanaizcara iti / mU. (525) chavvihA saMsArasamAvanagA jIvA paM0 taM0- puDhavikAiyA jAva tasakAiyA, Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 6, - 383 puDhavikAiyA chagatitA chaAgatitA paM0 taM0 puDhavikAtite puDhavikAiesa ubavajjramANe puDhavikAiehiMto vA jAva tasakAiehiMto vA uvavajjejjA, socevaNaM se puDhavikAtite, puDhavikAtitattaM vippajahamANe puDhavikAtitattAte vA jAva tasakAtitattAte vA gacchejA, AukAtiyAvi chagatitA chaAgatita, evaM ceva jAva tasakAtitA / vR. saMsArasamApannakajIvasUtre pRthvIkAyikAdayo jIvatayoktAH pUrvasUtre tu nikAyatveneti vizeSAnna punaruktateti / mU. (526) chavvihA savvajIvA paM0 taM0-AbhinibohiyanANI jAva kevalanANI annANI, ahavA chavvidhA savvajIvA paM0 taM0 - egiMdiyA jAva paMciMdiyA aniMdiyA, ahavA chavvihA savvajIvA paM0 taM0 orAliyasarIre veuvviyasarIrI AhAragasarIrI te agasarIrI kambhagasarIrI asarIrI / vR. jJAnisUtre ajJAninastrividhA midhyAtvopahatajJAnAH / indriyasUtre'nindriyAH- aparyAptAH kevalinaH siddhAzceti / zarIrasUtre yadyapyantaragatI kArmaNazarIrisambhavastadvayatiriktasya taijasazarIriNo'sambhavastathApyekatarAvivakSayA bhedo vyAkhyAtavyaH tatha azarIrI siddha iti / mU. (527) chavvihA taNavaNassatikAtita paM0 taM0 aggabIyA mUlabIyA porabIyA khaMdhabIyA bIyaruhA saMmucchimA / - * 11911 vR. tRNavanaspatikAyikA bAdarA ityartho, mUlabIja- utpalakandAdayaH ityAdi vyAkhyAtameva, navaraM sammUrcchimAH- dagdhabhUmau bIjAsattve'pi ye tRNadaya utpadyante / yathAdhikRtA'dhyanAvataraM prarUpitA jIvaH, atha teSAmevaca ye paryAyavizeSA durlabhAstAMstathaivAha - - mU. (528) chaDDANAiM savvajIvANaM no sulabhAI bhavaMtiM, taM0 - mANussae, bhave 1 Ayarie khitte jammaM 2 sukule paJcAyAtI 3 kevalipannattassa dhammassa savaNatA 4 suyassa vA saddahaNatA 5 saddahitassa vA pattitassa vA seitassa vA sammaM kAraNaM kAsaNayA 6 / vR. 'chaTTANAI' tyAdi, SaT sthAnAni SaT vastUni sarvajIvAnAM 'no' naiva 'sulabhAni' supramANi bhavanti, kRcchralabhyAnItyartho, na punaralabhyAni, keSAJcijIvAnAM tallAbhopalambhAditi, tadyathAmAnuSyako manuSyasambandhI bhavo janma sa no sulabha iti prakramaH, Aha ca 11911 "nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam / / ' iti, evamArye kSetre - arddhaSaDviMzatijanapadarUpe janma-utpattiH ihApyuktam"satyapi ca mAnuStve durlabhataramArthabhUmisambhavanam / yasmin dharmAcaraNapravaNatvaM prApnuyAt prANI // " iti, tathA sukule - ikSvAkAdike pratyAyAtiH - janma no sulabhamiti, atrAbhihitam - "AryakSetrotpattau satyAmapi satkulaM na sulabhaM syAt / saccaraNaguNamaNInAM pAtraM praNI bhavati yatra // " iti, tathA kevaliprajJaptasya dharmasya zravaNatA durlabhA, yato'vAci - "sulabhA suraloyasirI rayaNAyaramehalA mahI sulahA / 11911 // 9 // - Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 nivvuisuhajaNiyaruI jiNavayaNasuI jae dulahA // " - iti zrutasya vA zraddhAnatA durlabhA, uktaM ca"Ahacca savaNaM laddhuM, saddhA paramadullahA / socdyA ne AuyaM maggaM, bahave paribhassai // " tathA zraddhitasya vA sAmAnyena pratItasya vopapattibhirathavA prItikasya - svaviSaye utpAditaprIteH rocitasya vA cikIrSitasya samyag yathAvat kAyena zarIreNa na manorathamAtreNAviratavat sparzanatA-sparzanamiti, yadAha -- 119 11 11911 sthAnAGga sUtram 6/1/528 "dhammaM pihuM saddahaMtayA, dullahayA kAeNa phAsayA / iha kAmaguNesu mucchiyA, samayaM goyama ! mA pamAyae / / " iti, manuSyabhavAdInAM ca durlabhatvaM pramAdAdiprasaktaprANinAmeva na sarveSAmiti, yato manuSyabhavamAzrityAbhihitam 11911 "eyaM puNa evaM khalu annANapamAyadosao neyaM / jaM dIhA kAyaThiI bhaNiyA egiMdiyAINaM / / esA ya asaidosAsevaNao dhammavajacittANaM / tAmme jayavvaM sammaM sai dhIrapurisehiM // " ti, mAnuSatvAdIni ca sulabhani durlabhAni ca bhavantIndriyArthAnAM saMvare asaMvare ca sati, tayozca satoH sAtAsAte stastat-kSayazca prAyazcittAd bhavatItindriyArthAnindriyasaMvarAsaMvarau sAtAsAte prAyazcittaM ca prarUpayan sUtraSaTkamAha-sugamaJcedaM, // 2 // sU. (529) cha iMdiyatthA paM0 taM0 - soiMdiyatthe jAva phAsiMdiyatthe noiMdiyatye / vR. navaraM 'cha iMdiyatya'tti manasa AntarakaraNatvena karaNatvAt karaNasya cendriyatvAt tantrAntararUDhyA vA manasa indriyatvAt tadviSayasyendriyArthatvena SaDindriyArthA ityuktaM, tatra zrotrendriyAdInAmarthA-viSayAH zabdAdayaH, 'noiMdiyattha' tti audArikAditvArthaparicchedakatvalakSaNadharmmadvayopetamindriyaM tasyaudArikAditvadharmalakSaNadezaniSedhAt noindriyaM manaH sAdRzyArthatvAdvA nozabdAsyArthaparicchedakatvenendriyANAM sadhzamiti tatsahacaramiti vA noindriyaMmanastasyArtho viSayo jIvAdiH noindriyArthaH iti / mU. (530) chavvihe saMvare paM0 taM0 - sotiMdiyasaMvare jAva phAsiMdiyasaMvare noiMditasaMvare, chavvihe asaMvare paM0 taM0 - soiMdiasaMvare jAva phAsiMdita asaMvare noiMdita asaMvare / mU. (531) chavvihe sAte paM0 taM0 - soiMdiyasAte jAva noiMdiyasAte, chavvihe asAte paM0 taM0 - sotiMdita asAte jAva noiMdita asAte / vR. zrotrendriyadvAreNa manojJazabdazravaNato yatsAtaM sukhaM tacchrotrendriyasAtamevaM zeSANyapi, tathA yadiSTacintanatastannoindriyasAtamiti / mU. (532) chavvihe pAyacchitte paM0 taM0 - AloyaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viussaggArahe tvaarihe| vR. AlocanArhaM yad gurunivedanayA zudhyati, pratikramaNArhaM yad mithyAduSkRtena, tadubhayAhI Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 6,. ____385 yadAlocanAmithyAduSkRtAbhyAM, vivekAhaM yatpariSThApite AdhAkarmAdau zudhdhati, vyutsAha yatkAyaceSTAnirodhataH, tapo'haM yanirvikRtikAdinA tpseti| prAyazcittasya ca manuSyA evavoDhAraitimanuSyAdhikAravat 'chavihAmaNussA' ityAdisUtrAdarabhya A lokasthitasUtrAt prakaraNamAha - mU. (533) chavvihA maNussagA paM0 taM0 - jaMbUdIvagA ghaayisNdddiivpurcchimddhg| ghAyaisaMDadIvapacatthimaddhagA pukkharavaradIvaDpurasthimaddhagA pukkharavaradIvaDapaJcatthimaddhagA aMtaradIvagA, ahavAchavihAmaNussA paM0 taM0-saMmucchimamaNussa 3-kammabhUmaga 1 akammabhUmaga 2 aMtaradIvaga 3 gabbhavakkaMtiamaNussA 3 - kammabhUmigA 1 akampabhUmigA 2 aNtrdiivgaa3| vR.gatArthaM caitat, navaraM 'ahavAchavihe'tyatra sampUrchanajamanuSyAstrividhAH karmabhUmijAdibhedena, tatha garbhavyutkrAtikAstridhA tathaiveti ssoddhaa| mU. (534) chavvihA iDImaMtA maNussA paM0 taM0 - arahaMtA cakkavaTTI baladevA vasudevA cAraNA vijJAharA / chaviha aNiDDImaMtA maNussAM paM020 - hemavaMtagA heranavaMtagA harivaMsagA rampagavaMsagA kuruvAsiNo aNtrdiivgaa| vR. 'cAraNa'ttijaGghAcAraNA vidyAcAraNAzca, vidyAdharA-vaitAtyAdivAsinaH / mU. (535) chavviha osappiNI paM0 taM0 - susamasusamA jAya dUsamadUsamA, chaviha osappiNI paM0 taM0 - dussamadussamA jAva susmsusmaa| mU. (536) jaMbuddIve 2 bharaheravaesuvAsesu tItAe ussappiNIte susamasusamAte samAe maNuyA chacca dhaNusahassAiM uddamucatteNaM hutthA, chacca adhdhavapaliovamAI paramAuM pAlayityA 1, jaMbuddIve 2 bharaheravatesu vAsesu imIse osappiNIte susamasusamAte samAe evaM ceva 2, jaMbU0 bharaheravate AgamessAte ussappiNIte susamasusamAtesamAe evaM ceva jAva chacca addhapaliovamAI paramAuM pAlatissaMti 3, jaMbuddIve 2 devakuruuttarakurAsu maNuyA chadhaNussahassAiM uDaM uccatteNaM paM0 chacca addhapaliovamAiM paramAuM pAleti4, evaM dhAyaisaMDadIvapuracchimaddhe cattAri AlAvagA jAva pukkharavaradIvaDapacacchimaddhe cattAri aalaavgaa| vR. 'chaccadhaNusahassAiMti trIn kozAnityarthaH, 'chacca addhapaliovamAIti trINi plyopmaaniityrthH| mU. (537) chavihe saMghayaNe paM0 ta0 - vatirosabhanArAtasaMghayaNe usabhanArAyasaMghayaNe nArAyasaMghayaNe addhanArAyasaMghayaNe khIlitAsaMghayaNe chevtthtthsNghynne| ghR.saMhanana-asthisaJcayaH, vakSyamANopamAnopameyaH zaktivizeSa ityanye, tatravraja-kIlikA ' RSabhaH-pariveSTanapaTTaH nArAcaH-ubhayatemakaTabandhaH, yatra dvayorasthnorubhayatomarkaTabandhenabaddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthnA pariveSTitayorupari tadasthitritayabhedi kIlikAkAraM vajranAmakamasthi bhavati tadvaRSabhanArAcaM prathama, yatra tu kIlikA nAsti tad RSabhanArAcaM dvitIyaM, yatra tUbhayomarkaTabandha evatannArAcaMtRtIyaM, yatratvekatomarkaTabandho dvitIyapArve kIlika tadarddhanAracaM caturthaM, kIlikAviddhAsthidvayasaJcitaMkIlikAkhyaMpaJcamaM, asthidvayaparyantasparzanalakSaNAM sevAmAta sevAmAgatamiti sevArtaSaSThaM, -zaktivizeSapakSe tvevaMvidhadAvadiriva IDhatvaM saMhananamiti, iha gAthe Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 sthAnAGga sUtram 6/-/536 // 1 // "vajarisabhanArAyaM paDhamaM bIyaMca risabhanArAyaM / nArAya addhanArAyA kIliyA tahaya chevaDhaM // // 2 // risaho ya hoi paTTo vajaM puNa khIliyaM viyANAhi / bhao makkaDabaMdha nArAyaMtaM viyaannaahi||" mU. (538) chavihe saMThANe paM0 20-samacauraMse NaggohaparimaMDale satI khuje vAmaNe huMDa vR. saMsthAnaM-zarIrAkRtiravayavaracanAtmikA, tatra samAHzarIralakSaNoktapramANA visaMvAdinyazcatamro'nayoyasyatatsamacaturasra, azristvihacaturdigvibhAgopalakSitAHzarIrAvayavAstatazca sarve'pyavayavAH zarIralakSaNoktapramANAvyabhicAriNo yasya na tu nyUnAdhikapramANAstutulyaM samacaturanaM, tathA nyagrodhavatparimaNDalaM nyagrodhaparimaNDalaM, yathA nyagrodha upari sampUrNAvayavaH adhastana-bhAgepunarna tathA tathedamapinAbherupari vistarabahulaM zarIralakSaNoktapramANabhAgadhastu hInAdhikapramANamiti, tathA sAdI'tiAdirihotsedhAkhyonAbheradaztano dehabhAgo gRhyate tenAdinA zarIralakSaNoktapramANabhAjA saha vartate yattat sAdi, sarvamevahizarIramavizaSTenAdinA saha vartata iti vizeSaNAnyathAnupapatteriha viziSTatA labhyate, ataH sAdi-utsedhabahulaMparipUrNotsedhamityarthaH, 'khu 'tti adhastanakAyamaDabhaM, ihAdhastanakAyazabdena pAdapANizirogrIvamucyate tad yatra zarIralakSaNoktapramANavyabhicAriyatpunaH zeSatadyAthoktapramANaMtatkubjamiti, 'bAmaNa'ttimaDahakoSTha yatrahipANipAdazirogrIvaMyathoktapramANopetaM yatpunaH zeSaMkoSThatanmaDabhaM nyUnAdhikapramANaMtadvAmanaM, 'huMDe'tti sarvatrAsaMsthitaM, yasya hi prAyeNaiko'pyavayavaH zarIralakSaNoktapramANena na saMvadati tatsarvatrAsaMsthita huMDamiti, uktNc||1|| "tullaM 1 vittharabahulaM 2 ussehabahulaM ca 3 maDahakoI c4| __ heTTillakAyamaDahaM 5 savvasthAsaMThiyaM huMDaM" iti, iha gAthAyAM sUtroktakramApekSayacA caturthapaJcamayovyatyayo dRzyata iti / mU. (539) chaThANA aNattavao ahitAte asubhAte akhamAte anIsaisAe anAnugAmiyattAte bhavaMti, taM0-paritAte paritAle sute tave lAbha pUtAsakAre, chaThThANA attavato hitAte jAva AnugAmiyattAte bhavaMti, taM0-paritAte paritAle jAva puutaaskkaare| pR. 'aNattavao'tti akaSAyo hyAtmA AtmA bhavatisvasvarUpAvasthitatvAttadvAnna bhavati yaH so'nAtmavAn sakavAca ityarthaH, tatva 'ahitAya' apathyAya 'azubhAya' pApAya asukhAya vA-duHkhAya akSamAya asaGagatatvAyaakSAntyauvA aniHzreyasAya' akalyANAya 'ananugAmikatvAya' azubhAnubandhAya bhavanti, mAnakAraNatayaihikAmuSmikApAyajanakatvAditi, 'paryAyo' janmakAlaH pravrajyAkAlo vA, sa ca mahAneva mAnakAraNaM bhavatIti mahAniti vizeSaNaM draSTavyaM, athavA gRhasthApekSayA alpo'pi pravrajyAparyAyo mAnahetureveti, tatrajanmaparyAyo mahAnahitAya, yathA bAhubalinaH, evamanyepiyathAsambhavaMvAcyAH, navaraM pariyAle'ttiparivAraH ziSyAdiH zrutaM' pUrvagatAdi, uktNc||1|| "jaha jaha bahussuo saMmaoya sIsagaNasaMparivuDo / aviNicchioya samae taha taha siddhaMtapaDiNIo" iti, Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 6, * 387 tapaH-anazanA di lAbho'nnAdInAM pUjA-stavAdirUpA tatpUrvakaH satkAro - vastrabhyarcanaM pUjAyAM vA AdaraH pUjAsatkAra iti / * mU. (540) chavvihA jAiAriyA maNussA paM0 (taM0) - vR. jAtiH - mAtRkaH pakSaH tayA AryAH apApA nirdoSA jAtyAryAH vizuddhamAtRkA ityarthaH, yU. (541) aMbaTThA ya kalaMdA ya, vedehA vedigAtitA / haritA cuMcuNA ceva, chappetA ibbhajAtio // vR. aMbaTThetyAdyanuSTuppratikRtiH, SaDapyetA ibhyajAtaya iti, ibhamarhantItIbhyAH, yaddravyastUpAntarita ucchritakadalikAdaNDo hastI na dRzyate te ibhyA iti zrutiH, teSAM jAtaya ibhyajAtayastA etA iti mU. (542) chavvidhA kulAritA maNussA paM0 taM0 uggA bhogA rAinnA ikkhAgA nAtA koravyA / vR. kulaM paitRkaH pakSaH, ugrA AdirAjenArakSakatvena ye vyavasthApitAstadvaMzyAzca, ye tu gurutvena te bhogAstadvaMzyAzca ye tu vayasyatayA''caritAste rAjanyAstadvaMzyAzca ikSvAkvaH prathamaprajApativaMzajAH jJAtAH kuravazca mahAvIrazAntijinapUrvajAH, athavaite lokarUDhito jJeyAH / mU. (543) chavvidhA logaTThitI paM0 taM0-AgAsapatiThite vAe vAyapatiTThie udahI udadhipatiTThitA puDhavI puDhavipaiTTiyA tasA thAvarA pANA ajIvA jIvapaiDiyA jIvA kammapatiTTiyA vR. iyaM ca jAtikulAryAdikA lokasthitiriti lokasthitipratyAsattyA tAmevAha'chavvihe 'tyAdi, idaM pUrvameva vyAkhyAtaM, navaramajIvA - audArikAdipudlAste jIveSu pratiSThitAHAzritAH, idaM cAnavadhAraNaM boddhavyaM, jIvaviraheNApi bahutarANAmajIvAnAmavasthAnAt pRthivIvirahato'pi trasasthAvaravaditi, tathA jIvAH karmmasu jJAnAvaraNAdiSu pratiSThitAH, prAyastadvirahitAnAM teSAmabhAvAditi // anantaraM karmmapratiSThitA jIvA uktAH, teSAM ca dizceva gatyAdayo bhavantIti dizastAsu gatyAdIMzca prarUpayannAha mU. (544) chaddisAo paM0 taM0-pAtINA paDINA dAhiNA utINA uDDhA adhA, chahiM disAhiM jIvANaM gatI pavattatI, taM0-pANAte jAva adhAte 1 evamAgaI 2 vakkaMtI 3 AhAre 4 vuDDI 5 nivuDDI 6 viguvvaNA 7 gatiparitAte 8 samugdhAte 9 kAlasaMjoge 10 daMsaNAbhigame 11 naNAbhigame 12 jIvAbhigame 13 ajIvAbhigame 14, evaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANavi maNussANavi / vR. 'chaddisAo' ityAdi sUtrakadambakaM, idaM ca tristhAnaka eva vyAkhyAtaM, tathApi kiJciducyateprAcInA- pUrvA pratIcInA pazcimA dakSiNA-pratItA udIcInA uttarA Urddhamadhazceti pratIte, vidizo na dizo vidiktavAdeveti SaDevoktAH, athavA ebhireva jIvAnAM vakSyamANA gatiprabhRtayaH padArthAH prAyaH pravarttante, SaTsthAnakAnurodhena vA vidizo na vivakSitA iti SaDeva diza uktA iti / SaDbhirdigbhirjIvAnAM gatiH-utpattisthAnagamanaM pravarttate, anuzreNigamanAtteSAmityevametAni caturdaza sUtrANi neyAni, navaraM gatirAgatizca prajJApakasthAnapekSiNyau prasiddhe eva, vyutkrAntiH utpattisthAnaprAptasyotpAdaH, sA'pi Rjugatau SaTsveva dikSu, tathA AhAraH pratItaH so'pi SaTsveva dikSu, etadavyavasthitapradezAvagADhapudgalAnAmeva jIvena sparzanAt spRSTAnAmeva cAharaNAditi, Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 sthAnAGga sUtram 6/-/544 evaM SaTviktA yathAsambhavaM vRddhayAdiSvapyUhyeti, tathA vRddhiH zarIrasya nivRddhiH- hAnistasyaiva vikurvaNA - vaikriyakaraNaM gatiparyAyo - gamanabhAtraM na paralokagamanarUpaH tasya gatyAgatigrahaNena gRhItatvAditi, samudghAto - vedanAdikaH saptavidhaH kAlasaMyogaH samayakSetramadhye AdityAdiprakAzasambandhalakSaNaH, 'darzanaM' sAmAnyagrAhI bodhaH, tacceha guNapratyayAvadhyAdi pratyakSarUpaM tenAbhiga- mo- vastunaH paricchedastatprAptirvA darzanAbhigamaH, evaM jJAnAbhigamo'pi jIvAbhigamaH - sattvAdhigamo guNapratyayAvadhyAdipratyakSataH, ajIvAbhigamaH- pudgalAstikAyAdyadhigamaH, so'pi tathaiveti, 'evaM' miti yathA 'chahiM disAhiM jIvANaM gaI pavaI' tyAdisUtrANyuktAni evaM caturviMzatidaNDakacintAyAM 'paMceMdiyatirikkhajoNiyANaM chahiM disAhiM gaI' tyAdInyapi vAcyAni, tathA manuSyasUtrANyapi, zeSeSu nArakAdipadeSu SaTsu dikSu gatyAdInAM sAmastyenAsambhavaH, tathAhinArakAdInAM dvAviMzaterjIvavizeSANAM nArakadeveSUtpAdAbhAvAdUrdhvAdhodizorvivakSayA gatyAgatyorabhAvaH, tathA darzanajJAnajIvAjIvAbhigamA guNapratyayAdhilakSaNapratyakSarUpA na sabhavantyeva teSAM bhavapratyayAdhipakSe tu nArajyotiSkAstiryagavadhayo bhavanapativyantarA UrdhvAvadhayo vaimAnikAstvadho'vadhayaH zeSA niravadhaya eveti bhAvanA, 'vivakSApradhAni ca prAyo'nyatrApi sUtrANi 'ti anantarasUtre manuSyANAmajIvAdhigama ukta iti manu SyapratyAsattyA saMyatamanuSyANAmAhAragrahaNAgrahaNakAraNAni sUtradvayenAha mU. (545) chahiM ThANehiM samaNe niggaMdhe AhAramAhAramANe nAtikkamati, (taM0) - vR. 'chahI' tyAdi kaNThyaM navaramAhAraM azanAdikamAhArayan- abhyavaharannAtikAmatyAjJA, puSTakAraNatvAd, anyathA tvatikrAmatyeva, rAgAdibhAvAt, tadyathAveyaNaveyAvacce iriyaTThAe ya sNjmtttthaae| yU. (546) 7 taha pANavattiyAe chaTuM puNa dhammaciMtAe / bR. 'veyaNa' gAhA, vedanA ca kSudvedanA vaiyAvRttyaM ca AcAryadikRtyakaraNaM vedanAvaiyAvRttyaM tatra viSaye bhuJjIta, vedanopazamanArthaM vaiyAvRttyakaraNArthaM ceti bhAvaH, IryA-gamanaM tasyA vizuddhiryugamAtra nihitaSTitvAmIryAvizuddhistasyai idamIryAvizudhdhyarthaM, iha ca vizuddhizabdalopAdIryArthamityuktaM, bubhukSito hIryAzuddhAvazaktaH syAditi tadarthamiti, caH samuccaye, saMyama :prekSotprekSApramArjanAdilakSaNaH tadarthaM, 'tathe' ti kAraNAntarasamuccaye, prANAH- ucchvAsAdayo balaM vA prANasteSAM tasya vA vRttiH pAlanaM tadarthaM prANasaMdhAraNArthamityarthaH SaSThaM punaH kAraNaM dharmacintAyai guNanAnuprekSArthamityarthaH ityetAni SaTkAraNAnIti, atra bhASyagAthe 1198 "natthi chuhAe sarisA viyaNA bhuMjijja tappasamaNaTThA / chAo veyAvaccaM na tarai kAuM ao bhuMjo // iriyaM na ya sohei jahovaiDuM ca saMjamaM kAuM / thAmo vA parihAyai guNaNuppehAsu ya asatto / / " tti, mU. (547) chahiM ThANehiM samaNe niggaMthe AhAraM vocchiMdamANe nAtikkamati, (taM0) - ghR. 'vocchidamANe' tti parityajan / // 2 // Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-6,. 389 mU. (548) AtaMke uksagge titikkhaNe bNbhcerguttiite| pANidayAtavaheuM sriirvuccheynntttthaae| vR. AtaGke-jvarAdAvupasarge-rAjasvajanAdijanite pratikUlAnukUlasvabhAve titikSaNeadhisahane kasyAH ?-brahmacaryagupteH-maithunavratasaMrakSaNasya, AhAratyAgino hi brahmacarya surakSitaM syAditi, prANidayA ca-saMpAtimatrasAdisaMrakSaNaM tapaH-caturthAdi SaNmAsAntaM prANidayAtapastacca taddhetuzca prANidayAtapohetustasmAt prANidayAtapohetordayAdinimittamityarthaH, tathA zarIravyavacchedArtha-dehatyAgAya AhAraM vyavacchindannAtikAmatyAjJAmiti prakramaH, iha gaathe||1|| "AyaMko jaramAI rAyA sannAyagA ya uvsgge| baMbhavayapAlaNahA pANidayA vaasmhiyaaii|| // 2 // "tavaheu catutthAI jAva yachammAsio tavo hoi / chaTuM sarIravoccheyaNaTThayA hoannaahaaro||" anantaraM zramaNasyAhArAgrahaNakAraNAnyabhihitAnIti zramaNAderjIvasyAnucitakAriNa unmAdasthAnAnyAha mU. (549) chahiM ThANehiM AyA ummAyaM pAuNejjA, taM0-arahaMtANamavannaM vadamANe 1 arahaMtapanattassa dhammassa avannaM vadamANe 2 AyariyauvajjhAyANamannaM vadamANe 3 cAuvvanassa saMghassa avannaM vadamANe 4 jakkhAveseNa ceva 5 mohaNijassa ceva kammassa udennN6| vR. 'chahI'tyAdi idaM ca sUtraM paJcasthAnaka eva vyAkhyAtaprAyaM, navaraM SaDbhiH sthAnarAtmAjIvaH unmAda-unmattatAMprApnuyAt, unmAdazcamahAmithyAtvalakSaNastIrthakarAdInAmavarNaM vadato bhavatyeva tIrthakarAdyavarNavadanakupitapravacanadevatAto vA asau grahaNarUpo bhavediti, pAThAntareNa 'ummAyapamAya'nti unmAdaH-sagrahatvaM sa eva pramAdaH-pramattatvaM AbhogazUnyatonmAdapramAdaH, athavonmAdazcapramAdazca-ahitapravRttihitApravRttI unmAdapramAdaM prApnuyAditi, 'avanati avarNaM azlAghAvamavajJAM vA vadana vrajan vaa-kurvnnityrthH| ____ 'dhammassa'tti zrutasya cAritrasya vA, AcAryopAdhyAyAnAMca, caturvarNasya-zramaNAdibhedena catuSprakArasya, yakSAvezena caiva-nimittAntarakupitadevAdhiSThatatvena, mohanIyasya-mithyAtvavedazokAderudayeneti / unmAdasahacaraH pramAda iti tamAha mU. (550) chabihe pamAte paM0 taM0-majapamAe niddapamAte visayapamAte kasAyapamAte jUtapamAte pddilehnnaapmaate| vR.'chabvihe tyAdi, SaDvidhaH-SaTprakAraHpramadanaM pramAdaH-pramattatA sadupayogAbhAva ityarthaMH, prajJaptaH, tadyathA-madya-surAdi tadeva pramAdakAraNatvAt pramAdo madyapramAdo, yata aah||1|| "citabhrAntirjAyate madyapAnAccitte bhrAnte pApacaryAmupaiti / pApaM kRtvA durgatiM yAnti mUDhAstasmAnmadhaM naiva deyaM na peyam / / " ___ -iti, evaM sarvatra, navaraM nidrA pratItA taddoSazcAyaM-- // 2 // "nidrAzIlo na zrutaM nApi vittaM, labdhuM zakto hIyate caiSa tAbhyAm / jJAnadravyAbhAvato duHkhabhAgI, lokadvaite syAdato nidrayA'lam // " -iti, viSayAH-zabdAdayasteSAM caivaM pramAdatA Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 // 1 // 119 11 119 11 prajJaptA, tadyathA mU. (552) sthAnAGga sUtram 6/-/550 "viSayavyAkulacitto himahitaM vA na vetti janturayam / tasmAdanucitacArI carati ciraM duHkhakAntarA // " - kaSAyAH krodhAdayasteSAmapyevaM pramAdatA"cittaranamasaGkilaSTamAntaraM dhanamucyate / yasya tanmuSitaM doSaistasya ziSTA vipattayaH // " - iti, dyUta pratItaM tadapi pramAda eva, yataH-" dyUtAsaktasya saccittaM dhanaM kAmAH suceSTitam / nazyantyeva paraM zIrSaM nAmApi ca vinazyati // " tathA pratyupekSaNaM pratyupekSaNA, sA ca dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdhA, tatra dravyapratyupekSaNA vastrapAtrAdyupakaraNAnAmazanapAnAdyAhArANAM ca cakSurnirIkSaNarUpA, kSetrapratyupekSaNA kAyotsarganiSadanazayanasthAnasya sthaNDilAnAM mArgasya vihArakSetrasya ca nirUpaNA, kAlapratyupekSaNA ucitAnuSThAnakarNArthaM kAlavizeSasya paryAlocanA, bhAvapratyupekSaNA dharmmajAgarikAdirUpA, yathA || 9 || "kiM kaya kiM vA sesaM kiM karaNijjaM tavaM ca na karemi ? | puvvAvarattakAle jAgarao bhAvapaDilehaNA ||" iti tatra pratyupekSaNAyAM pramAdaH zaithilyamAjJA'tikramo vA pratyupekSaNApramAdaH, anena ca pramArjanAbhikSAcaryAdiSu icchAkAramithyAkArAdiSu ca dazavidhasAmAcArIrUpavyApAreSu yaH pramAdo'sAvupalakSitaH, tasyApi sAmAcArIgatvena SaSThapramAdalakSaNAvyabhicAritvAditi / anantaraM pratyupekSApramAda uktaH, atha tAmeva tadviziSTAmAha mU. (551) chavvidhA pamAyapaDilehaNA paM0 (taM0) - vR. 'chavvihe 'tyAdi, SaDvidhA SaDbhedA pramAdena uktalakSaNena pratyupekSA pramAdapratyupekSA ArabhaDA saMmaddA vajjeyavyA ya mosalI tatitA / papphoDaNA cautthI vakkhittA vetiyA chuTTI / / vR. 'ArabhaDa' gAhA, ArabhaTA- vitathakaraNarUpA, athavA tvaritaM sarvamArabhamANasya, athavA arddhapratyupekSita evaikatra yadanyAnyavagrahaNaM sA ArabhaTA, sA ca varjanIyA sadoSatvAditi sarvatra sambandhIyamiti, sammarddhA - yatra vasya madhyapradeze saMvalitAH koNA bhavanti, yatra vA pratyupekSaNIyopadhiveNTikAyAmovopavizya pratyupekSate sA sammarddeti, mosalI pratyupekSyamANavastrabhAgena tiryagUrdhvamadho vA ghaTTanarUpA 'taiya'tti tRtIyA pramAdapratyupekSaNeti kvacid 'aTThANavaNA ya'tti dRzyate, tatra gurvavagrahAdike asthAne pratyupekSitopadheH sthApanaM-nikSepo'sthAnasthApanA, prasphoTanA-prakarSeNa dhUnanaM reNuguNDitasyeva vastrasyeti, iyaM ca caturthI, 'vikkhitta' tti vastraM pratyupekSya tato'nyatra yamanikAdau prakSipati yat athavA vastrAJcalAdInAM yadUrdhvakSepaNaM sA vikSiptocyate 5, 'veiya'tti vedikA paJcaprakArA, tatra UrddhavedikA yatra jAnunorupari hastau kRtvA pratyupekSate 9 adhovedikA jAnunoradho hastau nivezya 2, evaM tiryagvedikA jAnunoH pArzvato hastI nItvA 3, dvidhAvedikA bAhyorantare dve api jAnunI kRtvA 4, ekatovedikA eka jAnu bAhyorantare kRtveti 5 SaSThI pramAdapratyupekSaNeti prakramaH, iha gAthe Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-6, // 1 // ___"vitahakaraNami turiyaM annaM annaM ca giNha ArabhaDA ! aMto va hoja koNA nisiyaNa tattheva saMmaddA / // 2 // guruuggahAdaThANaM paSphoDaNa reNuguMDie ceva / virakkhevaM tu kakkhevo veiyapaNagaMca chaddosA / / " iti / __ -uktaviparItAM pratyupekSaNAmevAha-- mU. (553) chavvihA appamAyapaDilehaNA paM0 (taM0)-/ vR.'chavihe tyAdi, SaDvidhAapramAdena-pramAdaviparyayeNapratyupekSaNA apramAdapratyupekSaNA prajJaptA, tadyathAmU. (554) anacAvitaM avalitaM anAnubaMdhiM amosaliM caiv| chappurimA nava khoDA pANI paannvisohnnii|| vR. 'anaccAvi'gAhA, vastramAtmA vAna nartitaM-nanRtyadiva kRtaM yatra tadanarttitaMpratyupekSaNaM, vastraM nartayatyAtmAnaM vetyevamiha catvAro bhaGgAH 1 tathA vastraM zarIraM vA na valitaM kRtaM yatra tadavalitamihApitathaiva caturbhaGgIra tathA na vidyate'nubandhaH sAtatyaprasphoTakAdInAM yatratadananubandhi, itsamAsAnto dRzyaH, nAnubandhi ananubandhIti vA 3 tathA na vidyate mosalI uktalakSaNA yatra tdmosli4| ___ 'chappurimA nava khoDa'tti tatra vastre prasArite sati cakSuSA nirUpya tadarvAgbhAgaM tatparAvartya nirUpyacatrayaH purimAH karttavyAH,prasphoTakA ityarthaH, tathA tatparAvartyacakSuSA nirUpyacapunarapare trayaH purimA evameteSaT, tathA nava khoTakA teca trayastrayaH"pramArjanAnAM trayeNaM trayeNAntaritAH .. kAryA iti, padadvayenApi paJcamI apramAdapratyupekSaNoktA, purimakhoTakAnAM sahazatvAditi, tathA pANe:-hastasyopari prANAnAM-prANinAM kunthvAdInAmityarthaH 'visohaNi'tti vizodhanA pramArjanA pratyupekSyamANavastreNaiva kAryAnavaivavArAH,uktanyAyena khoTakAntaritetiSaSThIapramAdapratyupekSaNeti, iha gaathe||1|| "vatthe appANaMmi ya cauhA anaccA viyaM avaliyaM ca / anubaMdhi niraMtarayA tiriudda'haghaTTaNA muslii|| // 2 // . chappurimA tiriyakae nava khoDA tinni tinni aNtriyaa| te puNa viyANiyavvA hatthaMmi pmjnntiennN||" mU. (155) chalesAo paM020-kaNhalesAjAvasukkalesA, paMcidiyatirikkhajoNiyANaM cha lesAo paM0 20-kaNalhosA jAva sukkalesA, evaM maNussaMdevANavi / vR.iyaM ca pramAdApramAdapratyupekSA lezyAvizeSato bhavatIti lezyAsUtraM, lezyAdhikArAdeva paJcendriyatiryagmanuSyadevalezyAsUtrANi, / mU. (556) sakkassaNaM deviMdassa devaranno somassamahAranocha aggamahisIto paM0, sakkassa NaM deviMdassa devaraNNo jamassa mahArano cha aggamahisIo paM0 mU. (557) IsANassa NaM deviMdassa majjhimaparisAe devANaMcha paliovamAiMThitI pN0|| mU. (558) chadisikumArimahataritAto paM0 taM0-rutA rUtaMsA suruvA rUpavatI rUpakaMtA Ford Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 6/-/558 rUpatappabhA, cha viz2ukamArimahattaritAtI paM0 taM0-AlA sakkA saterA sotAmaNI iMdA ghaNavijuyA mU. (559) dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno cha aggamahisIo paM0 taM0AlA sakkA saterA sotAmaNI iMdA dhaNavijuyA / bhUtANaMdassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno cha aggamisIo, paM0 taM0-rUvA rUvaMsA sUrUnavA rUvavatI rUvakaMtA rUvappabhA, jadhA dharaNassa tathA savvesiM dAhiNillANaM jAva dhosarasa, jadhA bhUtANaMdassa tathA savvesiM uttarillANaM jAva mahAdhosassa / 392 mU. (560) dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumArarano chassAmANiyasAhassIo pannattAto, evaM bhUtANaMdassavi jAva mahAdhosassa / vR. devapratyAsattyA sakketyAdikAnyagramahiSyAdisUtrANi cAvagrahamatisUtrAdarvAgvarttIni, kaNvyAni ca, navaraM devAnAM jAtyapekSayA avasthitarUpAH SaT lezyA avagantavyA iti anantaraM devavaktavyatoktA / devAzca bhavapratyayayAdeva viziSTamatimanto bhavantIti matibhedAn sUtracatuSTayenAha mU. (561) chavvihA uggahamatI paM0 taM0 khippamogiNhati bahumogiNhati bahuvidhamogiNhati dhuvamogiNhati anissiyamogiNhai asaMdiddhamogiNhai / chavvihA IhAmatI paM0 taM0- khippamIhati bahumIhati jAva asaMdiddhamIhati / chavvidhA avAyamatI paM0 taM0 khippamaveti jAva asaMdiddhaM aveti, chavvidhA dhAraNA paM0 taM0 bahuM dhArei bahuvihaM dhArei porANaM dhAreti duddharaM dhAreti anissitaM dhAreti asaMdiddhaM dhAreti / vR. 'chavvihA uggahe 'tyAdi matiH- AbhinibodhikaM, sA caturvidhA, avagrahehApAyadhAraNAbhedAt, tatrAvagrahaH prathamaM sAmAnyArthagrahaNaM tadrUpA matiravagrahamatiH, iyaM ca dvividhA - vyaJjanAvagrahamatirarthAvagrahamatizca tatrArthAvagrahamatirdvidhAnizcayato vyavahAratazca tatra vyaJjanAvagrahottarakAlamekasAmayikI prathamA, dvitIyA tvantarmuhUrtapramANA avAyarUpA api sA IhApAyayoruttarayoH kAraNatvAdavagrahamatirityupacariteti, yaMta Aha // 1 // "sAmannamettagahaNaM necchaio samayamoggaho paDhamo / tatto'naMtaramIhiyavatthuvisesassa jo'vAo / / so puNa IhAvAyAvekkhAu avaggahotti uvayario / savisesAvekkhaM sAmannaM geNhae jeNa // tatto'naMtaramIhA tatto'vAo ya tavvisesassa / iya sAmannavisesAvekkhA jAvaMtimo bheo / / savvatthehAvAyA nicchayao mottumAi sAmannaM / // 5 // saMvavahAratthaM puNa savvatthAvaggahovAo // taratamajogAbhAve' vAubviya dhAraNA tadaMtaMmi / savvattha vAsaNA puNa bhaNiyA kAlaMtarasaitti // " tatra vyavahArAvagrahamatimAzritya prAyaH SaDvidhatvaM vyAkhyeyamiti, tadyathA- kSipramavagRhNatitUlyAdisparzaM kSayopazamapaTutvAdacireNaiva vetti matistadviziSTaH puruSo veti, 'bahuM'ti zayyAyAM // 2 // // 3 // // 4 // Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 6, 393 ghupavizanpumAMstatrasthayoSitpuSpacandanavastrAdisparzabahu-bhinnajAtIyaM sanmatamekaikaM bhedenAvabudhyate ayaMyoSitsparza ityAdi, bahuvihaMti bahvayo vidhA-bhedAyasya sa bahuvidhastaM, yoSidAdisparzamakaikaM zItasnigdhamRdukaThinAdirUpamavagRhNAtIti, 'dhuvaMtidhruvamatyantaM sarvadetyarthaH, yadA yadAasya tena sparzena yoSidAdinA yogobhavati tadA tadAtamavacchinattItyarthaH, etaduktaMbhavati-satIndriye sati copayoge yadA'sau viSayaH spRSTo bhavati tadA tamavagRhNAtyeveti, 'anissiya'ti nizritoliGgapratimo'bhidhIyate, yathAyUthikAkusumAnAmatyantaMzItamRdusnigdhAdirUpaH prAksparzo'nubhUtaH tenAnumAnena-liGgena taM viSayamaparicchindat yadA jJAnaM pravartate tadA anizritamaliGgamavagRhNAtItyabhidhIyate, 'asaMdiddhaM tiasaMdigdhaM-nizcitaMsakalasaMzayAdidoSarahitamiti, yathA tameva yoSidAdisparzamavagRhNahvat yoSita evAyaMcandanasyaivAyamityevamavagRhNAtIti / evamIhApAyadhAraNAmatInAM SaDvidhatvaM, navaraM dhAraNAyAM kSipradhuvapade parityajya purANadurddharapadAbhyAM saha SaDvidhatvamuktaM, tatra ca purANaM-bahukAlInaM durddhara-gahanaM citrAdIni, kSiprabahubahuvidhAdipadaSaTkaviparyayeNApi SaDvidhA avagrahAdimatirbhavatIti matibhedAnAmathAviMzate dazabhirguNanAt trINi zatAniSatriMzadadhikAni bhavanti, abhANi ca bhaassykaarenn||1||"jN bahu 1 bahuviha 2 khippA 3 anissiya 4 nicchiya 5 dhuve 6 yara 12 vibhinnA puNaroggahAdao totaM chattIsattisayabhedaM / iti, // 2 // "nAnAsaddasamUhaM bahuM pihaMmuNai bhinnajAiyaM 1 / bahuvihamanegabhedaM ekekaM nidhdhamahurAdi 2 // // 3 // khippamacireNa 3 taM ciya sarUvaojaM anissiyamaliMgaM 4 / nicchayamasaMsayaMjaM 5 dhuvamaJcaMtaM na u kayAi 6 // // 4 // etto ciya paDivakkhaM sAhejA nissie viseso vA / paradhammehi vimissaM nissiyamavinissiyaM iyaraM / / " iti iha bhAvanA-akSipraM cireNa nizritaM liGgAt anizritaM sandigdhaM adhruvaM kadAcit athavA nizritAnizritayorayamaparovizeSaH-nizritaMgRhNAti gavAdikarmathaMsAraGgAdidharmaviziSTamava-gRhNAte anizritaM godhamaireva viziSTaM gRhNAti, yadiha na spRSTaM tatspaSTameveti / anantaraM matiruktA tadvizeSavantazca tapasyantIti tapo'bhidhAnAya sUtradvayam bhU. (56)chavihe bAhiratetave paM0taM0-anasanaMomodariyA bhikkhAtaritArasaparicAte kAyakilesopaDisaMlInatA / chavvidhe abhaMtaritetave paM0 20-pAyacchittaM viNaoveyAvacaMtaheva sajjhAo jhANaM viussggo| vR. 'chavihe'tyAdi gatArthametat tathApi kiJciducyate, 'bAhirae tave'tti bAhyamityAsevyamAnasya laukikairapi tapastayA jJAyamAnatvAt prAyo bahi": zarIrasya tApakatvAdvA tapatidunoti zarIrakarmANi yattattapa iti, tatrAnazanaM-abhojanamAhAratyAga ityarthaH, tad dvidhA-itvaraM yAvatkathikaMca, tatretvaraM caturthAdiSaNmAsAntamidaM tIrthamAzrityeti , yAvatkathikaM tvAjanmabhAvi tridhA-pAdapopagamaneGgitamaraNabhaktaparijJAbhedAditi, etacca prAgvyAkhyAtamiti 1, omoyariyatti avamaM UnamudaraM-jaTharaMavamodaraMtasyakaraNamavamodariketi, sAcadravyata upakaraNabhaktapAnaviSayA Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 pratItA, bhAvatastu krodhAdityAga iti 2, / tathA bhikSArthaM caryA caraNamaTanaM bhikSAcaryA saiva tapo nirjarAGgatvAdanazanavad athavA sAmAnyopAdAne'pi viziSTA vicitrAbhigrahayuktatvena vRttisaGkSeparUpA sA grAhyA, yata ihaiva vakSyati - 'chavvihA goyaracariya'tti, na ceyaM tato'tyantabhinneti, bhikSAcaryAyAMcAbhigrahA dravyAdiviSayatayA caturvidhAH, tatra draSyato' lepakAryAdyeva dravyaM grahISye, kSetrataH paragrAmagRhapazJcakAdilabdhaM, kAlataH pUrvAhnAdI, bhAvato gAnAdipravRttAllabdhamiti 3, rasAH kSIrAdayastatparityAgo rasa parityAgaH 4, kAyaklezaH- zarIraklezanaM sa ca vIrAsanAdiranekadhA 5, pratisaMlInatA - guptatA, sA cendriyakaSAyayogaviSayA vitiktazayanAsanatA veti 6 / 'abmiMtara 'tti laukikairanabhilakSyatvAt tantrAntarIyaizca paramArthato'nAsevyamAnatvAnmokSaprAptyantaraGgatvAccAbhyantaramiti, prAyazcittaM uktanirvacanamAlocanAdi dazavidhamiti 1, vinIyate karma yena sa vinayaH, uktaM ca 119 11 "jamhA vinayai kammaM aTThavihaM cAuraMtamokkhAe / tamhA u vayaMti viU vinayaMti vilInasaMsArA / " iti, sa ca jJAnAdibhedAt saptadhA vakSyate 2 tathA vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyaM dharmasAdhanArthamannAdidAnamityarthaH, Ahaca119 11 sthAnAGga sUtram 6/-/562 11911 "veyAvaccaM vAvaDabhAvo iha dhammasAhaNanimittaM / annAiyANa vihiNA saMpAyaName sa bhAvattho // 1 // " iti, -tacca dazadhA "Ayariya uvajjhAe theratavassIgilANasehANaM / sAhaMmiyakulagaNasaMghasaMgayaM tamiha kAyavvaM " iti suSThu AmaryAdayA adhyAyaH - adhyayanaM svAdhyAyaH, sa ca paJcadhA-vAcanA pracchanA parAvarttanA anuprekSA dharmakathA ceti 4, dhyAtiddharyAnaM ekAgracintanirodhastaccaturddhA prAg vyAkhyAtaM, tatra dharmazukle eva tapasI nirjarArthatvAt netare bandhahetutvAditi 5, vyutsargaH parityAgaH, sa ca dvidhA - dravyato bhAvatazca tatra dravyato gaNazarIropadhyAhAraviSayaH, bhAvatastu krodhAdi viSaya iti 6 / ete ca tapaHsUtre dazakAlikAdvizeSato'vaseye iti / mU. (563) chavvihe vivAde paM0 taM0- osakkatittA utsakkaittA anulomaittA paDilomatittA bhaittA bhelatittA / vR. anantaroditArtheSu vivadate kazciditi vivAdasvarUpamAha - 'chavvihe 'tyAdi, SaDvidhaHSaDbhedo vipratipannayoH kvacidarthe vAdojalpo vivAdaH prajJaptaH, tadyathA- 'osakkaitta' tti avaSvaSkyaapasRtyAvasaralAbhAya kAlaharaNaM kRtvA yo vidhIyate sa tathocyate, evaM sarvatra, kuvacicca 'osakkAvaitta'tti pAThastatra pratipanthinaM kenApi vyAjenApasarpya apasRtaM kRtvA punaravasaramavApya vivadate, 'osakkaitta' tti utSvaSkya utsRtya labdhAvasaratayotsukIbhUya 'ussakkAvaitta' tti pAThAntare paramutsukIkRtya labdhAvasaro jayArthI vivadate, tathA 'anulomaitta'tti vivAdAdhyakSAn sAmanItyA'nulomAn kRtvA pratipanthinameva vA Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 6, - 395 pUrvaM tatpakSAbhyupagamenAnu lomaM kRtvA 'paDilomaittA; 'pratilomAn kRtvA adhyakSAn pratipandhinaM ka, sarvathA sAmarthye satIti, tathA 'bhaitta' tti adhyakSAn bhaktvA saMsevya, tathA 'bhelaitta' tti svapakSapAtibhirmizrAnUkAraNikAn kRtveti bhAvaH kvacittu 'bhoyaitta' tti pAThaH tatra bhedayitvA kenApyupAyena pratipandhinaM prati kAraNikAn dveSiNo vidhAya svapakSAgrahiNo veti bhAvaH / vivAdaM ca kRtvA tato'pratikrAntAH kecit kSudrasatveSUtpadyanta iti tAnnirUpayannAha mU. (564) chavvihA khuDDA pANA paM0 taM0- beditA teiMditA cauriMditA saMmucchimapaMciMditatirikkhajoNitA teukAtitA vAukAtitA / vR. 'chavvihe' tyAdi sugamaM, paramiha kSudrAH - adhamAH, yadAha 119 11 - "alpamadhamaM paNastrI krUraM saraghAM naTIM ca SaT kSudrAn / bruvate" iti, adhamatvaM ca vikalendriyatejovAyUnAmanantarabhave siddhigamanAbhAvAd, yata uktam"bhUdagapaMkappabhavA cauro hariyA u chacca sijjJejjA / vigalA labhejja viraI nau kiMci labhejA suhumatasA 11" - tathA eteSu devAnutpattezca yata uktam"puDhavIAuvaNassaigabbhe pajjattasaMkhajIvIsu / saggachuyANa vAso sesA paDisehiyA ThANA // " iti sammUrcchimapaJcendriyatirazcAM cAdhamatvaM teSu devAnutpatteH, tathA paJcendriyatve'pyamanaskatayA vivekAbhAvena nirguNatvAditi, vAcanAnantare tu siMhAH vyAghrA vRkA dIpikA RkSAstarakSA iti kSudrA uktAH krUrA ityarthaH / anantaraM sattvavizeSA uktAH sattvAnAM cAnapAyataH sAdhunA bhikSAcaryA kAryeti, sA ca SoDheti darzayannAha 1 // 1 // mU. (565) chavvidhA goyaracaritA paM0 taM0 peDA addhapeDA gomuttitA pataMgavihitA saMbukkavaMTTA gaMpacagatA / vR. 'chavvihetyAdi, 'goyaracariya'tti goH balIvarddasya caraNaM caraH gocarastadvadyA caryAcaraNaM sA gocaracaryA, idamuktaM bhavati yathA goruccanIcatRSeSvavizeSatazcaraNaM pravarttate tathA yatsAdhoraraktadviSTasyoccanIcamadhmakuleSu dharmasAdhanadehaparipAlanAya bhikSArthaM caraNaM sA gocaracaryeti, iyaM caikasvarUpA'pyabhigrahavizeSAt SoDhA tatra prathamA peTA - caMzadalamayaM vastrAdisthAnaM janapratItaM, sA ca caturA bhavati, sthApanA tatazca sAdhurabhigrahavizeSAdyasyAM caryAyAM grAmAdikSetraM peTAvaccaturasraM vibhajanviharati sA peTetyucyate, evamarddhapaTA'pi etadanusAreNa vAcyA, gormUtraNaM gomUtrikA tadvadyA sA tathA, iyaM hi parasparAbhimukhagRhapaGkatayorekasyAM gatvA punaritarasyAM punastasyAmevetyevaM krameNa bhAvanIyA, pataGgaH zalabhastasya vIthikAmArgaH tadvadyA sA tathA, pataGgagatirhi aniyatakramA bhavati evaM yA'nAzritakramA sA tathA, 'saMbukkavaTTa' tti saMbukka:- zaGkhastadvacchatabhramivadityartho yA vRttA sA saMbukkavRtteti, iyaM ca dvedhA, tatra yasyAM kSetrabahirbhAgAcchaGkavRttatvagatyA'Tan kSetramadhyabhAgamAyAti sA'bhyantarasaMbukkA, yasyAM tu madhyabhAgAd bahiryAti sA bahiH sambukketi 'gaMtuM paJcAgaya'tti upAzrayAnnirgataH sannekasyAM gRhapaGkatau bhikSamANaH kSetraparyantaM gatvA pratyAgacchan punardvitIyAyAM gRhapaGkatau yasyAM bhikSate sA gatvApratyAgatA, gatvA pratyAgataM yasyAmiti ca vigraha iti / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 sthAnAGga sUtram 6/-/565 anantaraMsAdhucaryokteticaryAprastAvAdasAdhucaryAphalabhoktRsthAnavizeSAbhidhAnAya sUtradvayaM mU. (566) jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa ya dAhiNeNamimIse rataNappabhAte puDhavIe cha avakaMtamahAniratA paM0 20-lole lolue udaDDhe nidaDDe jarate pajarate, cautthIe NaM paMkappabhAe puDhavIte cha avakaMtA mahAniratA paM0 20-Are vAre mAre rore rorute khaaddkhdde| vR. 'jaMbUddIve' tyAdi sugama, navaraM 'avakaMta'tti apakrAntAH-sarvazubhabhAvebhyo'pagatAbhraSTAstadanyebhyo'tinikRSTA ityarthaH, apakAntA vA-akamanIyAH, sarve'pyevameva narakAH, vizeSatazcaite iti darzanArthaM vizeSaNamiti sambhAvyate, tecate mahAnarakAzceti vigrahaH, eteSAM caivaM prruupnnaa||1|| "terikArasa nava satta paMca tinneva hoMti ekko ya / patthaDasaGakhA esA sattasuvi kameNa puddhvisuN|" evamekonapaJcAzaprastaTAH, eteSukrameNaitAvantaeva sImantakAdayo vRttAkArA narakendrakAH, tatra sImantakasya pUrvAdidikSu ekonapaJcAzapramANA narakAvalI didikSu cASTacatvAriMzatpramANeti pratiprastaTamubhayaikekahAnyA saptabhyAM dikSvekaika eva vidikSu na santyeveti, uktNc||1|| "egUNuvannanirayA seDhI sImaMtagassa puveNaM / uttarao avareNa ya dAhiNao ceva boddhavvA / / // 2 // aDayAlI saM nirayA seDhI sImaMgassa boddhavvA / puvvuttareNa niyamA evaM sesAsu vidisAsu / / // 3 // ekkeko ya disAsuMmajhe nirao bhve'pittttaanno| vidisAnirayavirahiyaM taM payaraM paMcaNaM jANa // " -sImantakasya ca pUrvAdiSu dikSu sImantakaprabhAdayo narakA bhavanti, taduktam "sImaMtakappabho khalu nirao sImaMgassa pubveNa / sImaMtagamajjhimao uttarapAse munneyvyo| // 2 // sImaMtAvatto puNa nirao sImaMtagassa avareNaM / sImaMtagAvasiTTo dAhiNapAse muNeyavyo / " iti, tataH pUrvAdiSucatasRSudikSu sImantakApekSayA tRtIyAdayaH pratyekamAvalikAsu vilayAdayo narakA bhavantIti, evaM caite lolAdayaH SaDapyAvalikAgatAnAMmadhye adhItA vimAnanarakendrakAkhye granthe, yatastatroktam-"loletaha lolue ceva" iti, etau cAvalikAyAH paryantimau tathA 'uddaDDe ceva niddadde'tti tau sImantakaprabhAviMzatitamaikaviMzAviti, tathA 'jarae taha ceva paJjarae'tti paJcatriMzattamaSaTtriMzattamau, kevalaM lolo lolupa ityevaM zuddhapadaiH sarvanarakANAM pUrvAlikAyAmevAbhilApaH, uttaradigAdyAvalikAsupunarebhireva savizeSairnAmabhirnarakA abhilapyante, tadyathA-uttarAyAMlolamadhyo lolupamadhya ityAdi, evaM pazcimAyAM lokaavto dakSiNAyA lolAvaziSTa ityAdi, uktNc||1|| "manjhA uttarapAse AvattA avarao muNeyavvA / siTThA dAhiNapAse pubvillAo vibhaiyavvA / / " iti, Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 6, - iha tu dakSiNAnAmeSAM vivakSitatvena lolAvaziSTa ityAdivaktavye'pi sAmAnyAbhidhAnameva nirvvizeSaM vivakSitamiti sambhAvyate / 'cautthIe' ti paGkaprabhAyAM apakrAntA apakAntA vetyAdi tathaiva, iha ca sapta prastaTAH saptaiva narakendrakAH, yathoktam // 2 // "Are mAre nAre tatthe tamAe ya hoi boddhavve / khADakhaDe va khaDakhaDe iMdayanirayA cautthIe // " iti, tadevaM ArA mArA khADakhaDA narakendrakAH, anye tu vArarorarorukAkhyAyaH prakIrNakAH, athavA indrakA eva nAmAntarairuktA iti sambhAvyata iti / anantaramasAdhucaryAphalabhoktRsthAnAnyuktAnItazca sAdhucaryAphalabhoktRsthAnavizeSAnAha mU. (567) baMbhaloge NaM kappe cha vimANapatthaDA paM0 taM0 - arate virateNIrate nImmale vitimire visuddhe / -- 11911 vR. 'baMbhe'tyAdi, 'baMbhaloe' tti paJcamadevaloke SaDeva vimAnaprastaTAH prajJaptAH, Aha ca-"terasa bArasa cha paMca ceva cattAri causu kappesu / vetiya tiya ego ya anuttaresu 1 bhave / / " tti 13-12-6-5-16-9-1= sarve'pi 62, tadyathA arajA ityAdi sugamameveti / anantaraMvimAnavaktavyatokteti tavyastAvAnnakSatravimAnavaktavyatAM sUtratrayeNAha mU. (568) caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaranno cha nakkhattA puvvaMbhAgA samakhettA tIsatimuhuttA paM0 taM0- puvvAbhaddavayA kattitA mahA puvvAphagguNI mUlo puvvAsADhA / caMdassa NaM jotisiMdassa jotisaraNNo cha nakkhattA nattaMbhAgA avaDhakkhettA pannarasamuhuttA paM0 taM0-sayabhisatA bharaNI addA assesA sAtI jetttthaa| caMdassa NaM joisiMdassa jotisaranno cha nakkhattA ubhayaMbhAgA divakhettA paNayAlIsamuhuttA paM0 taM0-rohiNI punavvasU uttarAphagguNI bisAhA uttarAsADhA uttarAbhaddravayA / 397 vR. 'caMdasse' tyAdi vyaktaM, navaraM 'puvvaMbhAga 'tti pUrvamiti - pUrvabhAgenAgreNetyartho bhajyante aprAptenaiva candreNa sevyante yujyante itiyAvaditi pUrvabhAgAni, anusvArazca prAkRtatvAditi, candrasyAgrayogIni, candraetAnyaprApto bhuGkataiti loka zrIproktA bhAvaneti, uktaM ca tatraiva "puyvA tinniya mUlo maha kittiya aggimA jogA" iti, 'samaM' sthUlanyAyamAzritya triMzanmuhUrttabhogyaM kSetraM- AkAzadezalakSaNaM yeSAM tAni samakSetrANi, ata evAha-'triMzanmahUrttAni' triMzataM muhUrttAzcandrabhogo yeSAM tAni tathA, 'naMtaMbhAga' tti naktaM bhAgAni candrasya samayogInItyarthaH, uktaM ca "addA' sesA sAI sacabhisamabhiI ya jeTTa samajogA" kevalaM bharaNIsthAne lokazrIsUtre abhijidukteti matavizeSo dRzyata iti, apArddhasamakSetrApekSayA arddhameva kSetraM yeSAM tAni tathA, arddhakSetratvamevAha - 'paMcadazamuhUrttAnI' ti, 'ubhayabhAga'tticandreNobhayataH-ubhayabhAgAbhyAM pUrvataH pazcAccetyartho bhajyante bhujyante yAni tAnyubhayabhAgAni, candrasya pUrvataH pRSThatazca bhogamupagacchantItyarthaH iti bhAvanA lokazrIbhaNiteti, uktaM ca"uttaratini visAhA punavvasU rohiNI ubhayajogA / / " iti, Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 6/-/568 dvitIyamapArddha yatra tat dvyApArddha sArddhamityarthaH, kSetraM yeSA tAni tathA, yataH paJcacatvAriMzanmuhUrtAnIti, anyAni daza pazcimayogAni, pUrvabhAgAdinakSatrANAM guNo'yaM / "uktakrameNa nakSatrairyujyamAnastu candramAH / 119 11 subhikSakRdviparItaM yujyamAno'nyathA bhavet // " iti / 398 anantaraM candravyatikara ukta iti kiJcicchandasAmyAttadvarNasAmyAdvA abhicandrakulakarasUtraM, tadvaMzajanmasambandhAdbharatasUtraM pArzvanAthasUtraM ca, jinasAdharmyAdvAsupUjyasUtraM candraprabhasUtraM cAhamU. (569) abhicaMde NaM kulakare cha dhaNusayAI uhUM uccatteNaM hutthA / bR. 'abhicaMde'tyAdi, sugamAni caitAni, navaraM abhicandro'muSyAmavasarpiNyAM caturthaH kulakaraH / mU. (570) bharahe NaM rAyA cAuraMtacakkavaTTI cha puvvasatasahassAI mahArAyA hutyA / vR. 'cAuraMta 'tti catvAro'ntAH samudratrayahimavallakSaNA yasyAM sA caturantA pRthvI tasyA ayaM svAmIti cAturantaH sacAsau cakravartI ceticAturantacakravartI, SaT pUrvazatasahANi - tallakSANi, pUrvaM tu caturazItirvarSalakSANAM tadguNeti / mU. (571) pAsassa NaM arahao purisAdAniyassa cha satA vAdINaM sadevamaNuyAsurAte parisAte aparAjiyANaM saMpayA hotthA / vAsupuce NaM arahA chahiM purisatehiM saddhiM muMDe jAva pavvaite caMdappabhe NaM arahA chammAse chaumatthe hutthA / vR. 'AdAnI yassa' tti AdIyate-upAdIyate ityAdAnIyaH upAdeya ityarthaH, puruSANAM madhye AdAnIyaH puruSazcAsAvAdAnIyazceti vA puruSAdAnIyastasya / candraprabhasya SaNmAsAniha chadmasthaparyAyo dRzyate Avazyake tu padmaprabhasyAsau paThyate, candraprabhasya tu trIniti matAntaramidamiti / chadmasthazcendriyopayogavAn bhavatItindriyapratyAsattyA trIndriyAzritaM saMyamamasaMyamaM ca pratipAdayan sUtradvayamAha mU. (572) tetiMdiyANaM jIvANaM asamArabhAmANassa chavvihe saMjame kajjati, taM0-ghANAmAto sokkhAto avavarovettA bhavati ghANAmaeNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavati, jibbhAmAto sokkhAto avarovettA bhavai0 evaM caiva phaasaamaatovi| teiMdiyANaM jIvANaM samArabhamANassa chavvihe asaMjame kajati, taM0-ghANAmAto sokkhAto vavarovettA bhavati, ghANAmaeNaM dukkheNaM saMjogettA bhavati, jAva phAsamateNaM dukkheNaM saMjogettA bhavati / bR. 'teIdie' tyAdi kaNThyaM, navaraM 'asamArabhamANassa' tti avyApAdayataH, 'ghANAmAu' tti ghrANamayAtsaukhyAt gandhopAdAnarUpAt avyaparopayitA - abhraMzakaH, ghrANamayena gandhopalambhAbhAvarUpeNa duHkhonA saMyojayitA bhavati, iha cAvyaparopaNamasaMyojanaM ca saMyamo'nAzravarUpatvAditaradasaMyama iti // iyaM ca saMyamAsaMyamaprarUpaNA manuSyakSetra eveti manuSyakSetragataSaTsthAnakAvatAri vastuprarUpaNAprakaraNaM 'jaMbuddIve' tyAdikaM paJcapaJcAzatsUtrapramANamAha mU. (573) jaMbuddIve 2 cha akammabhUmIo paM0 taM0-hemavate herannavate harivasse rambhagavAse devakurA uttarakurA 1 | jaMbuddIve 2 chavvAsA paM0 taM0-bharahe eravate hemavate herannavae harivAse rammagavAse 2 | jaMbuddIve 2 cha vAsaharapavvatA paM0 taM0 - cullahimavaMte mahAhimavaMte nisaDhe nIlavaMte Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 6, rUppi siharI 3 // jaMbUmaMdaradAhiNe NaM cha kUDA paM0 ta0-cullahimavaMtakUDe vesamaNakUDe mahAhimavaMtakUDe verulitakUDe nisaDhakUDe sayagakUDe 4 jaMbUmaMdarauttareNaMcha kUDApaM0 taM0-nelavaMtakUDeuvadaMsaNakUDe ruppikUDe maNikaMcaNakUDe siharikUDe tigicchakUDe 5 / / jaMbUddIve2 chamahaddahApaM020-paumadahemahApaumaihe tigicchaddahe kesarihahe mahApoMDarIyaddahe puMDarIyadahe 6 / tattha Na cha devayAo mahaDDiyAo jAva paliovamahitItAto parivasaMti, taM0siri hiri dhiti kitti buddhi lacchI 7 / jaMbUmaMdaradAhiNe NaMcha mahAnaIo paM0 20-gaMgA siMdhU rohiyA rohitaMsA harI harikatA 8 // jaMbUmaMdarauttareNaMcha mahAnatIto paM0 -narakaMtA nArikatA suvannakUlA ruppakUlA rattA rattavatI 9/ jaMbUmaMdarapuracchime NaM sItAte mahAnadIte ubhayakUle cha aMtaranaIo paM0 20-gAhAvatI dahAvatI paMkavatI tattajalA mattajalAummattajalA 10 jaMbUmaMdarapaJcatthimeNaMsItodAtemahAnatIte ubhayakUle cha aMtaranadIo paM0 khIrodA sIhasotA aMtovAhiNI ummimAliNI pheNamAliNI gaMbhIramAliNI 11 // dhAyaisaMDadIvapuracchimadhdheNaMcha akammabhUmIo paM0 taM0-hemavae, evaM jahA jaMbuddIve 2 tahA nadI jAva aMtaranadIto 22 jAva pukkharavaradIvadhdhapaJcatthimaddhe bhANitavyaM 55 vR. subodhaM caitat, navaraM kUTasUtre himavadAdiSuvarSadharapaLateSu dvisthAnakoktakrameNa dve dve kUTe samavaseye iti / anantaropavarNitarUpe ca kSetre kAlo bhavatIti kAlavizeSanirUpaNAya mU. (574) cha uU paM0 taM0-pAuse barisAratte sarae hemaMte vasaMte gimhe 21 vR.'chauU' ityAdi sUtratrayaM, sugamaMcedaM, navaraM 'uhatti dvimAsapramANakAlavizeSa RtuH, tatrASADhazrAvaNalakSaNA prAvRT evaM zeSAH krameNa, laukikavyavahArastu zrAvaNAdyAH varSAzaraddhemantaziziravasantagrISmAkhyA Rtava iti,| mU. (575) cha omarattA paM020-tatite pavve sattame pavve ekkArasame pavve pannarasame pabve egUNavIsaime pavve tevIsaime pavve 21cha airattApaM0 taM0-cautthe aTThame pavve duvAlasame pavve solasame pavve vIsaime pavve cauvIsaime pavve 3 / vR.'omaratta'ttiavamA-hInA rAtriravarAtro-dinakSayaH, pavva'ttiamAvAsyApaurNamAsI vAtadupalakSitaH pakSo'pi parva, tatra laukikagrISmaNyattRtIyaMparva-ASADhakRSNapakSastatra, saptamaM parba-bhAdrapadakRSNapakSastatra, evamekAntaritamAsAnAM kRSNapakSAH sarvatra pANIti, uktNc||1|| "AsADhabahulapakkhe bhaddA vae kattie apose yA phagguNavaisAhesuya boddhavvA omrttaau||" 'airatta'ttiatirAtraH adhikadinaMdinavRddhiritiyAvat caturthaM parca-ASADhazuklapakSaH, evamihaikAntaritamAsAnAMzuklapakSAH srvtrprvaanniiti|| ayaMcAtirAtrAdiko'rthojJAnenAvasIyanta ityadhikRtAdhyayanAvatAriNo jJAnasyAbhidhAnAya sUtradvayamAha mU. (576) AbhinibohiyanANassaNaMchabbihe atthoggahe paM020-soiMdiyatthoggahe jAva noiNdiytthogghe| Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 sthAnAGga sUtram 6/-/576 bR. 'AbhI' tyAdi, sugamaM, navaraM arthasya sAmAnyasya zrotrendriyAdhibhiH prathamamavikalpyaM zabdo'yamityAdivikalparUpaM cottaravizeSApekSayA sAmAnyasyAvagrahaNamarthAvagrahaH, sa ca naizcayika ekasAmayiko vyAvahArikastvAntamaharttikaH, arthavizeSitatvAd vyaJjanAvagrahavyudAsaH, sa hi caturdhA / mU. (577) chavvihe ohinANe paM0 taM0-AnugAmite anAnugAmite vahumANate hIyamANate paDivAtI apaDivAtI / vR. 'AnugAmie 'tti ananugamanazIlamanugAmi tadevAnugAmikaM dezAntaragatamapi jJAninaM yadanugacchati locanavaditi, yattu taddezasthasyaiva bhavati taddezanibandhanakSayopazamajatvAt sthAnasthadIpavad dezAntaragatasya tvapaiti tadanAnugAmikamiti, uktaM ca"anugAmio'nugacchai gacchantaM loaNaM jahA purisaM / iyaro ya nAnugacchai ThiappaIvovva gacchaMtaM // " iti 11911 yattu kSetrato'GgulAsaGghayeyabhAgaviSayaM kAlata AvalikAsaGghayeyabhAgaviSayaM dravyatastejobhASAdravyAntarAlavarttidravyaviSayaM bhAvatastadgatasaGghayeyaparyAyaviSayaM ca jaghanyataH samutpadya punarvRddhiviSayavistaraNAtmakAM gacchadutkarSeNAloke lokapramANAnyasaGghayani khaNDAnyasaGkhye utsarpiNyavasarpiNIH sarvarUpidravyANi pratidravyamasaGghayeyaparyAyAMzca viSayIkaroti tadvarddhamAnamiti, uktaM ca--- 119 11 "paisamayamasaMkhejjaibhAgahiyaM koi saMkhabhAgahiyaM / anno saMkhejjaguNaM khettamasaMkhejjaguNamanno // peccha vivamANaM hAyaMtaM vA taheva kAlaMpi" ityAdi, tathA yajjadhanyenAGgulAsaGghayeyabhAgaviSayamutkarSeNa sarvalokaviSayamutpadya punaH saGkalezavazAt krameNa hAniM viSayasaGkocAtmikAM yAti yAvadaGgulAsaGghayeyabhAgaMtaddhIyamAnamiti, tathA pratipatanazIlaM pratipAti-utkarSeNalokaviSayaM bhUtvA pratipatati, tathA tadviparItamapratipAti, yenAlokasya pradezo'pi dRSTastadapratipAtyeveti, Aha ca - " ukkosa logamitto paDivAi paraM apaDivAi" iti / evaMvidhajJAnavatAM ca yAni vacanAni vaktuM na kalpante tAnyAha mU. (578) no kappai niggaMthANa vA 2 imAI cha avataNAI vadittate taM0-aliyavayaNe hIli avayaNe khiMsitavayaNe pharusavayaNe gArattiyavayaNe viusavitaM vA puNo daDIrittata / vR. 'no kappatI' tyAdi kaNThyaM, navaraM 'avayaNAiM' ti naJaH kutsArthatvAt kutsitAni vacanAni avacanAni, tatrAlIkaM-pracalAyase kiM divetyAdiprazne na pracalAye ityAdi, hIlitaM -sAsUyaM gaNin vAcaka ! jyeSThAryetyAdi, khiMsitaM - janmakarmAdyudghaTTanataH puruSaM duSTa zaikSetyAdi 'gAraM 'ti agAraMgehaM tadvR ttayo agArasthitA gRhiNaH teSAM yattadagArasthitavacanaM putra mAmaka bhAgineyetyAdi, uktaM ca 119 11 "arire mAhaNaputtA avvo bappotti bhAya mAmotti / bhaTTiya sAmiya gomiya (lahao lahuA ya guruA / / " ) tti vyavazamitaM vA-upazamitaM vA punarudIrayituM na kalpata iti prakramo'vacanatvAdasyeti, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 6, 119 11 anena ca vyavazamitasya punarudIraNavacanaM nAma SaSThamavacanamuktam, gAthA"khAmiya vosamiyAI ahigaraNAI tu je udIreMti / te pAvA nAyavvA tesiM cArovaNA iNamo ||" iti, -avacaneSu prAyazcittaprastAro bhavatIti tAnAha- mU. (579) cha kapparasa patthArA paM0 taM0-pANAtivAyassa vAyaM vayamANe 1 musAvAyassa vAdaM vayamANe 2 adinnAdANassa vAdaM vayamANe 3 avirativAyaM vayamANe 4 apurisavAtaM vayamANe 5 dAsavAyaM vayamANe 6 iccete cha kappassa patthAre pattharettA sammamaparipUremANo taTThANapatta ) vR. 'cha kappe 'tyAdi, kalpaH-sAdhvAcArastasya sambandhinastadvizudhdhyarthatvAt prastArAHprAyazcittasya racanAvizeSAH, tatra prANAtipAtasya vAdaM- vArttA cAcaM vA vadati sAdhau prAyazcittaprastAro bhavatItyekaH, yathA anyajanavinAzitadardure nyastapAdaM bhikSumupalabhya kSullaka Aha-sAdho ! darduro bhavatA mAritaH, bhikSurAha-naivaM, kSullaka Aha- dvitIyamapi vrataM te nAsti, tataH kSullako bhikSAcaryAto nivRttyAcAryasamIpamAgacchItyekaM prAyazcittasthAnaM, tataH sAdhayati yathA tena darduro bhavatA mAritaH iti prAyazcittAntaraM tato'bhyAkhyAtasAdhurAcAryeNoktaH yathA darduro bhavatA mAritaH ?, asAvAha-naivamiha kSullakasya prAyazcittAntaraM punaH kSullaka Aha-punarapyapalalapasIti, bhikSurAha-gRhasthAH pRcchayantAM, vRSabhA gatvA pRcchantIti prAyazcittAntaramityevaM yo'bhyAkhyAti tasya mRSAvAdadoSa eva, yastu satyamAritaM nihnute tasya doSadvayamiti 1, atroktam"omo coijaMto dupahiyAesa saMpasArei / ahamavi NaM joissaM na ya labhae tArisaM chiddaM // 119 11 antreNa ghAie dadduraMmi daddhuM calaNa kaya omo / bahio hA su tume navatti bIyaMpi te natthi // " ityAdi, tathA mRSAvAdasya satkaM vAdaM vikalpanaM vArttA vA vadati sAdhau prAyazcittaprastAro bhavatIti, tathAhi - kvacit saMkhaDyAmakAlatvAt pratiSiddhau sAdhU anyatra gatau, tato muhUrttantare ratnAdhikenoktam-vrajAmaH saMkhaDyAmidAnIM bhojanakAlo yatastatreti, laghurbhaNati pratiSiddho'haM na punarvrajAmi, tato'sau nivRttyAcAryAyedamAlocayati yathA- ayaM dInakaruNavacanairyAcate, pratiSiddho'pi ca pravizati eSaNAM prerayatItyAdi, tato ratnAdhikamAcAryo bhaNati - sAdho ! bhavAnevaM karoti ?, sa Aha-naivamityAdi, pUrvavatprastAraH 2, ihApyuktam 189 11 "mosaMmi saMkhaDIe moyagagahaNaM adattadAnaMmi / ArovaNapatyAro taM caiva imaM tu nANattaM // dInakaluNehiM jAyai paDisiddho visai esaNaM haNai / jaMpa muhapayANi ya jogatigicchAnimittAI // " ityAdi, // 2 // // 2 // 401 evamadattAdAnasya vAdaM vadati, atra bhAvanA ekatra gehe bhikSA labdhA sA avamena gRhItA yAvadasau bhAjanaM saMmArSTi tAvadranAdhikena saMkhaDyAM modakA labdhAstAnamavo dRSTvA nivRttyAcAryasyAlocayati-yathA'nenAdattA modakA gRhItA ityAdi, prastAraH prAgvaditi 3, evamaviratiH - abrahma tadvAdaM vArtAtaM vA athavA na vidyate viratiryasyAH sA aviratikA - strI tadvAdaM 3 26 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 sthAnAGgasUtram 6/-579 tadvArtAvA, tadAsevAbhaNanarUpAMvadati, tathAhi-avamobhAvayati eva ratnAdhikatayAmAMskhalitAdiSu prerayati, tato rossaadbhyaakhyaati||1|| "jeThThajeNa akajhaM sajjaM ajJAdhare kayaM ajja / uvajIvio ya bhaMte ! maevi saMsaTThakappo'ttha / / " prastArabhAvanA prAgvat4, tathA apuruSo-napuMsako'yamityevaMvAdaM vAcaM vArtAvA vadatIti, ihasamAsaH pratItaeva, bhAvanA'tra-AcArya pratyAha-ayaMsAdhurnapuMsakaM, AcAryaAha-kathaM jAnAsi sa Aha-etannijakairahamuktaH-kiM bhavatAM kalpate pravrAjayituM napuMsakamiti, mamApi kiJcittalliGgadarzanAcchaGkA astIti, prastAraH prAgvata, atraapyuktm||1|| "taiotti kahaM jANasi ? divA nIyA si tehi me vuttN| __vaTTai taio tunbhaM pavvAveuM mamavi sNkaa|| // 2 // dIsai va pADirUvaM ThiyacaMkamiyasarIrabhAsAdI | bahuso apurisavayaNe patthArArovaNaM kujA / / " iti, tathA dAsavAdaM vadati, bhAvanA-kazcidAha-dAso'yaM, AcArya Aha-kathaM ?, dehAkArAH kathayanti dAsatvamasyeti, prastAraH prAgvaditi, atraapyuktm||1|| "kharuutti kahaM jANasi? dehAgArA kahiMti se hNdi| - chikkovaNa ubbhaMDo nIyAsI dAruNasahAvo / // 2 // deheNa vA virUvo khujo vaDabho ya baahirppaao| phuDamevaM AgArA kahaMti jaha esa kharao tti / " - AcArya aah||1|| . "koi surUvaviruvA khujA maihA ya bAhirappA y| nahu te paribhaviyavvA vavaNaM ca anAriyaMvottuM / " iti 6, evaMprakArAn etAnantaroditAn SaT kalpasya-sAdhvAcArasya prastArAn-prAyazcittaracanAvizeSAn mAsagu dipArAJcikAvasAnAn prastArya-abhyupagamataH Atmani prastun vidhAya prastArayitA vA-abhyAkhyAnadAyakasAdhuH samyagapratipUrayan-abhyAkhyeyArthasyAsadbhUtatayA abhyAkhyAnasamarthanaM kartumazakruvan pratyagiraM kurvan santasyaiva-prANAtipAtAdikatturevasthAna prAptogataH tatthAnaprAptaH syAt-prANAtipAtAdikArIva daNDanIyaH syAditi bhAvaH athavA prastArAn prastIrya-viracayyAcAryeNa abha yAkhyAnadAtA apratipUrayan-aparAparapratyayavacanaistamarthamasatyamakurvantatsthAnaprAptakAryaiti zeSaH, yatra prAyazcittapadevivadamAno'vatiSThatenapadAntaramArabhate tatpadaM prApaNIya iti bhAvaH, zeSaM sugamamiti / mU. (580) cha kappassa palimaMthU paM0 taM0-kokutite saMjamassa palima) 1 moharite saJcavayaNassa palimaMthU 2 cakkhulolute IritAvahitAte palimana) 3 titiNite esaNAgoyarassa palimaMthU 4 icchAlobhite mottimaggassa palimaMthU 5 bhijANitANakaraNe mokkhamaggassa palima) 6 savvattha bhagavatA anitANatA pstthaa| Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 6, 403 1. kalpAdhikAre sUtradvayam- 'cha kappe' tyAdi, SaT kalpasya-kalpoktasAdhvAcArasya parimanantIti parimanthavaH, uNAditvAt, pAThAntareNa parimanthA vAcyAH, dhAtakA ityarthaH, iha ca mantho dvidhA-dravyato bhAvatazca, yata aah||1|| "davyaMmi maMthao khalu teNArmathijae jahA dahiyaM / dahitullo khalu kappo maMthijjai kukkuyAIhiM / / " ti, tatra 'kukkuie'tti 'kuca avasyandana' iti vacanAt kutsitaM-apratyupekSitatvAdinA kucitaMavasyAnditaM yasya sa kukucitaH sa eva kaukucitaH, kukucA vA-avasyandanaM prayojanamasyeti kaukucikaH, sa ca tridhA-sthAnazarIrabhASAbhiH, uktaM ca "ThANe sarIra bhA sA tiviho puNa kukkuI samAseNaM / / " iti, tatrasthAnato yoyantrakavat nartikAvadvA bhrAmyatIti, zarIrato yaH karAdibhiH pASANAdIn kSipati, uktaM c||1|| "karagophaNadhaNupAyAiehi ucchuhai ptthraaiie| bhamuhAdADhiyathaNapuyavikaMpaNaM NaTTavAittaM / / " iti, -bhASAto yaH seNTitamukhavAditrAdi karoti, tathA ca jalpati yathA pare hasantIti, uktNc||1|| "chelia muhaMvAitte japaita tahA jahA paro hasai / kuNai ya rue bahuvihe vagdhADiyadesabhAsAo / / " ayaMca trividho'pi 'saMyamasya' pRthivyAdisaMrakSaNAdeH kAyaguptiparyantasya yathAsambhavaM parimanthurbhavatyeveti 1, bhoharie'tti mukhaM-atibhASaNAtizayanavadastIti mukharaH sa evamaukhariko bahubhASIathavA mukhenArimAvahatIti nIpAtanAt maukharikaH, uktaM ca "mukharissa gonnanAmaM Avahai muheNa bhaasNto||" iti, sa ca 'satyavacanasya' mRSAvAdavirateH parimaMthuH, maukharthe sati mRSAvAdasambhavAditi 2, 'cakkhulola'tti cakSuSA lolaH-caJcalaH cakSurvA lolaM yasya sa tathA, stUpAdInAlokayan vrajati ya ityarthaH, idaM ca dharmakathanAdInAmupalakSaNaM, Aha c||1|| "AloyaMto vaccaithUbhAINi kahei vA dhammaM / ___ pariyaTTaNAnupehaNa na peha paMthaM anuvutto|'' iti, 'iriyAvahie'tti I-gamanaM tasyAH panthA-mArga IryApathastatra bhavA yA samitirIryA'samitilakSaNA sA IpithikI tasyAH parimanthuriti, Aha c||1|| "chakkAyANa virAhaNa saMjama AyAe kaMTagAI vaa| AvaDaNabhANabheo khaddhe uDDAha prihaannii||'' iti, 'titiNie'tti titiNiko'lAbhe sati khedAdvatkiJcanAbhidhAyI, sacakhedapradhAnatvAdeSaNA-udgamAdidoSavimuktabhaktapAnAdigaveSaNagrahaNalakSaNA tapradhAno yo gocaro-goriva madhyasthatayA bhikSArthaMcaraNa sa eSaNAgocarastasya parimanthuH, sakhedo hi aneSaNIyamapi gRhNAtIti bhAvaH 4, 'icchAlobhie'tti icchA-abhilASaH sa cAsau lobhazca icchAlobho, mahAlobha ityarthaH, zuklazuklo'tizuklo yathA, ya yasyAsti sa icchAlobhiko-maheccho'dhikopadhirityarthaH, uktaM Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 // 1 // sthAnAGga sUtram 6//580 ca-'icchAlobho u uvahimairega'tti sa 'muktimArgasyeti muktiH-niSparigrahatvamalobhatvamityarthaH saiva mArga iva mArgo nirvRtipurasyeti 5, / bhijna'tti lobhastena yannidAnakaraNaM-cakravartIndrAdiRddhiprArthanaM tanmokSamArgasyasamyagdarzanAdirUpasya parimanthuH, ArttadhyAnarUpatvAt, bhidhyAgrahaNAdyutpunaralobhasya bhavanirvedamArgAnusAritAdiprArthanaM tatra mokSamArgasya parimanthuriti darzitamiti, nanutIrthakaratvAdiprArthanaM na rAjyAdiprArthanavaduSTamatastadviSayaM nidAnaM mokSasyAparimanthuriti, naivaM, yata Aha-savvatthe' tyAdi, 'sarvatra tIrthakaratvacaramadehatvAdiviSaye'pi AstAM rAjyAdau 'bhagavatA jinena 'anidAnatA' aprArthanameva 'pasatya'tti prazaMsitA-zlAdhiteti, tathA c||1|| "ihaparaloganimittaM avi titthagarattacaramadehattaM / ___ savvatthesu bhagavayA aniyANattaM pasatthaM tu||" -evameva hi sAmAyikazuddhiH syAditi, uktaM ca"paDisiddhesu a dose vihiesu ya Isi rAgabhAvevi / sAmAiyaM asuddhaM suddhaM samayAe dohaMpi / / '' tti __-ayaMcAntimaparimanthayorvizeSaH-- // 1 // "AhArovahidehesu, icchAlobhI u saJjaI / niyANakArI saMgaM tu, kurute uddhadehikaM / / mU. (581) chavihA kappaThitI paM0 20-sAmAtitakapaThitI chetovaTThAvaNitakappaThitI nivisamANakappaThitI niviTThakappaTTitI jiNakappaThitI thivirkpptthitii| vR. 'kappaThiI'tyAdi, kalpasya-kalpAdyuktasAdhvAcArasya sAmAyikacchedopasthApanIyAdeH sthitiH-maryAdA kalpasthitiH, tatra saamaayikklpsthitiH||1|| "sijjAyarapiMDe yA 1 cAujAme ya 2 purisajiTTe va 3 / kiikammassa ya karaNe 4 cattAri avar3hiyA kApA / / " // 2 // "Acelakku 1 desiya 2 sapaDikkamaNe 3 ya rAyapiMDe 4 ya / mAsaM 5" pajosavaNA 6 chappete'NavaDiyA kappA / / " --nAvazyaMbhAvina ityarthaH, chedopsthaapniiyklpsthitiH||1|| "Acela 1 kuddesiya 2 sejAyara 3 rAyapiMDa 4 kiyakamme 5 / vaya 6 jeThTha 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 paJjosavaNakappe 10 / / etAni ca tRtIyAdhyayanava yAni, 'nivisamANakappaTTiI, niviTThakappaTTiItti parihAravizuddhikalpaM vahamAnA nirvizamAnakA yairasau vyUDhaste nirviSTAsteSAM yA sthitiH-maryAdA sA tathA tatra,-- // 1 // "parihAriya chammAse taha aNuparihAriyAvi chammAse / kappaTThio chamAse ete aTThArasavi mAsa / / '' tti -tathA jinakalpasthitiH Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 6.. 405 // 1 // "gacchammi unimmAyA dhIrA jAhe ya gahiyaparamatthA / aggahajoggaabhiggaha uviMti jinakappiyacarittaM / / " iti ___-evamAdikA sthvirklpsthitiH||1|| "saMjamakaraNujoyA nipphAyaga naanndNsnncritte| dIhAu vuDDavAse vasahI dosehi ya vimukkA / / " ityAdikA / iyaMcakalpasthitimahAvIreNadezitetisambandhAnmahAvIravaktavyatAsUtratrayaM, tathA aneneyamaparApi kalpasthitidarziteti kalpasUtradvayamupanyastaM, sugamaMcaitatpaMcakamapi, / mU. (582) samaNe bhagavaM mahAvIre chaTheNaM bhatteNaM apANaeNaM muMDe jAva pvyie| samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa chaTeNaM bhatteNa apANaeNaM anaMte anuttare jAva samuppanne / samaNe bhagavaM mahAvIre chaTeNaM bhatteNaM apANaeNaM siddhe jAva svvdukkhpphiinne| vR.navaraMSaSThena bhaktena-upavAsadvayalakSaNenApAnakena-pAnIyapAnaparihAravatAyAvatkaraNAt 'nivvAdhAe nirAvaraNe kasiNe paDipunne kevalavaranANadaMsaNe'tti dRzya, siddhe jAvattikaraNAt 'budde mutte aMtakaDe parinivvuDe'tti 4zyaM / mU. (583) saNaMkumAramAhidesuNaM kappesu vimANA cha joyaNasayAiMuDuccatteNaM pannattA, saNaMkumAramAhidesuNaM kappesudevANaM bhavadhAraNijagA sarIragAukoseNaM charataNIo uddhaM uccatteNaM vR. uktarUpeSu ca devazarIreSvAhArapariNAmo'stItyAhArapariNAmanirUpaNAyAha mU. (584)chavvihe bhoyaNapariNAmepaM0 20-maNunne rasitepINaNijje bihaNijemayaNaNije dIvaNije) dappaNijje / chabbihe visapariNAme paM0 20-Dakke bhuttenivatitemasAnusArI soNitAnisArI atttthibhiNjaanusaarii| vR. 'chabihe bhoyaNe'tyAdi, bhojanasyeti-AhAravizeSasya pariNAmaH paryAyaH svabhAvo dharma itiyAvat, tatra bhaNunnetti manojJamabhilaSaNIyaM bhojanamityekastatpariNAmaH, pariNAmavatA sahAbhedopacArAt, tathA 'rasika' mAdhuryAdyupetaM, tathA 'prINanIyaM rasAdidhAtusamatAkAri, 'bRhaNIya' dhAtUpacayakAri, 'dIpanIyaM agnibalajanakaM, pAThAntare tu 'madanIyaM' madanodayakAri 'darpaNIyaM' balakaramutsAhavRddhikaramityanya iti, athavA bhojanasya pariNAmo-vipAkaH, saca manojJaH shubhtvaanmnojnybhojnsmbndhitvaadvetyevmnye'pi| pariNAmAdhikArAdAyataM viSapariNAmasUtramapyevaM, navaraM 'Dakke'tti dapTasyaprANino daMSTrAvizSAdinA yatpIDAkAri tad daSTaMjaGgamaviSaM, yacca bhuktaM satpIDayati tadbhuktamityucyate, tacca sthAvaraM, yatpunarnipatitaM-upari patitaM sat pIDayati tannipatitaM-tvagviSaM dRSTiviSaM ceti trividhaM svarUpataH, tathA kiJcinmAMsAnusArimAMsAntadhAtuvyApakaM kiJcicchoNitAnusAri-tathaiva kiJciccAminAnusAritathaiveti trividhaM kAryataH, evaM ca sati SaDvidhaM tat, tatastatpariNAmo'pi ssodvaiveti|| evaMbhUtArthAnAM ca nirNayo niratizayasyAptapraznato bhavatIti praznavibhAgamAhamU. (585) chavihe paTTe paM020-saMsayapaTTe yuggahapaDheanujogIanulometahanANe atahanANe vR.'chavihe'tyAdi, pracchanaM praznaH, tatra saMzayapraznaH kvacidarthe saMzaye sati yo vidhIyate yathA Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 sthAnAGga sUtram 6/-/585 "jai tavasA vodANaM saMjama o' nAsavotti te kaha nu / devattaM jaMti jaI ? gururAha sarAgasaMjamao / / iti : mithyAbhinivezena vipratipattyetyarthaH, parapakSadUSaNArthaM yaH kriyate praznaH sa vyudgrahaprazno 119 11 yathA // 1 // (yathA ) "sAmannAu viseso anno'Nanno va hoja jai anno / sonatthi khapuSyaMpiya Nanno sAmannameva tayaM ||" ti 'anuyogI' ti anuyogo - vyAkhyAnaM prarUpaNetiyAvat sa yatrAsti tadarthaM yaH kriyata iti bhAvo, yathA- 'cauhiM samaehiMlogo' ityAdiprarUpaNAya 'kaihiMsamaehI tyAdi granthakAra eva praznayati, 'anuloma' anulomanAtha - anukUlakaraNAya parasya yo vidhIyate, yathA kSemaM bhavatAmityAdi, 'tahanANe' tti yathA pracchanIyArthe praSTavyasya jJAnaM tathaiva pracchakasyApi jJAnaM yatra prazne sa tathAjJAno, jAnat prazna ityarthaH, sa ca gautamAdeH, yathA 'kevaikAleNaM bhaMte! camaracaJcA rAyahANI virahiyA uvavAeNa' mityAdiriti, etadviparItastvatathAjJAno'jAnaprazna ityarthaH, kvacit 'chavvihe aDDe' iti pAThastanna saMzayAdibhirartho vizeSaNIya iti / sU. (586) camaracaMcA NaM rAyahANI ukkoseNaM chammAsA virahite uvavAteNaM / egamege NaM iMdANe ukkoseNaM chammAsA virahite ucavAteNaM / adhesattamA NaM puDhavI ukkoseNaM chammAsA virahitA uvavAteNaM / siddhigatI NaM ukkoseNaM chammAsA virahitA uvavAteNaM / vR. ihAnantarasUtre 'tathAjJAnaprazno darzitastatra cottaravastunA bhAvyamiti tad darzayati'camaracaMce'tyAdi, 'camarasya'dAkSiNAtyasyAsuranikAyanAyakasya caJcAcaJcAkhyA nagarI camaracaJcA, yA hi jambUdvIpamandarasya parvvatasya dakSiNena tiryaga saGghayeyAn dvIpasamudrAn vyativrajyAruNavaradvIpasya bAhyAd vedikAntAdaruNodaM samudraM dvicatvAriMzadyojanasahANyavagAhya camarasyAsurarAjasya tigicchikUTo nAmA ya utpAtaparvvato'sti saptadazaikaviMzatyuttarANi yojanazatAnyuccastasya dakSiNena SaDyojanakoTIzatAni sAdhikAnyaruNode samudre tiryagvativrajyAdho ratnaprabhAyAH pRthivyAH catvAriMzataM yojanasahANyavagAhya vyavasthitA jambUdvIpapramANA ca sA camaracaJcA rAjadhAnI utkRSTena SaNmAsAn virahitA - viyuktA upapAtena, ihotpadyamAnadevAnAM puNmAsAnyAvadviraho bhavatIti bhAvaH / virahAdhikArAdidaM sUtratrayaM 'ege' tyAdi, ekaikamindrasthAnaM camarAdisambandhyAzrayo bhavananagaravimAnarUpastadutkarSeNa SaNmAsAn yAvadvirahitamupapAtenendrApekSayeti / adhaH saptamItyatra saptamI hi ratnaprabhApi kathaJcidbhatIti tadvayavacchedArthamadhograhaNaM atastamastametyarthaH, sA SaNmAsAn virahitopapAtena, yadAha 119 11 "cauvIsa muhuttA 1 satta ahoratta 2 taha ya pannarasa 3 / mAso ya 4 do ya 5 cauro 6 chammAsA virahakAlo u 7 // iti, siddhigatAvupapAto-gamanamAtramucyate na janma, taddhetUnAM siddhasyAbhAvAditi, ihoktam"egasamao jahannaM ukkoseNaM havaMti chammAsA / viraho siddhigaIe ubvaTTaNavajjiyA niyamA ||" iti // 1 // Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 6, zeSaM sugamamiti / anantaramupapAtasya viraha uktaH, upapAtazcAyurbandhe sati bhavatItyAyurvandhasUtraprapaJcaM chavvityAdikamAha mU. (587) chavvidhe AuyabaMdhe paM0 taM0-jAtinAmanidhattAute gatinAmanidhattAue ThitinAmanidhattAute ogAhaNAnAmanidhattAute paesanAmanidhattAue anubhAvanAmanidhattAute neratiyANaM chavvihe AuyabaMdhe paM0 taM0- jAtinAmanihattaute jAva anubhAvanAmanihattAue evaM jAva vemANiyANaM / neraiyA niyamA chammAsAvasesAutA parabhaviyAuyaM pagareti, evAmeva asurakumArAvi jAva dhaNiyakumArA, asaMkhejavAsAutA sannipaMcidiyatirikkhajoNiyA niyamaM chammAsAvasesAuyA parabhaviyAjyaM pagaretiM / asaMkhejjA vAsAuyA sanni maNussA niyamaM jAva pagariti, vANamaMtarA jotisavAsitA vemANitA jahA neratitA / vR. sugamazcAyaM, navaraM AyuSo bandhaH AyurbandhaH, tatra jAtiH - ekendriyajAtyAdiH paJcadhA saiva nAma-nAmnaH karmmaNa uttaraprakR tivizeSo jIvapariNAmo vA tena saha nidhattaM niSiktaM yadAyustajAtinAmanidhattAyuH, niSekazca karmmapudgalAnAM pratisamayAnubhavanaracaneti, uktaJca"mottUNa sagamabAhaM paDhamAe ThiIe bahutaraM davvaM / sese visesahINaM jAvukkassaMti savvAsiM // " iti, 11 9 11 tathA gatiH - narakAdikA caturddhA, zeSaM tathaiveti gatinAmanidhattAyuriti, tathA sthitiriti yat sthAtavyaM kenacidvi vakSitena bhAvena jIvenAyuH karmaNA vA saiva nAmaH- pariNAmo dharmaH sthitinAmastena viziSTaM nidhattaM yadAyuH dalikarUpaM tatsthitinAmanidhattAyuMH, athaveha sUtre jAtinAmagatinAmAvagAhanAnAmagrahaNAJjAtigatyavagAhanAnAM prakRtimAtramuktaM, sthitipradezAnubhAganAmagrahaNAttu tAsAmeva sthityAdaya uktAH, te ca jAtyAdinAsambandhitvAnnAmakarmarUpA eveti nAmazabdaH sarvatra karmArtho ghaTata iti sthitirUpaM nAmakarmma sthitinAma tena saha nidhattaM yadAyustat sthitinAmanidhattAyuriti, tathA avagAhate yasyAM jIvaH sA avagAhanA zarIramaudArikAdi tasyA nAma - audArikAdizarIranAmakarmetyavagAhanAnAma tena saha yannidhattamAyustadavagAhanAnAmanidhattAyuriti, tathA pradezAnAM AyuH karmmadravyANAM nAmaH- tathAvidhA pariNatiH pradezanAma pradezarUpaM vA nAma-karmmavizeSa ityarthaH pradezanAma tena saha yannidhattamAyustatpradezanAmanidhattAyuriti, tathA anubhAgaH - AyurdravyANAmeva vipAkastallakSaNa eva nAma:- pariNAmo'nubhAganAmo'nubhAgarUpaM vA nAmakarmAnubhAganAma tena saha nidhattaM yadAyustadanubhAganAmanidhattAyuriti, atha kimarthaM jAtyAdinAmakarmmaNA''yurviziSyate ? ucyate, AyuSkasya prAdhAnyopadarzanArthaM, yasmAnnArakAdyAyurudaye sati jAtyAdinAmakarmmaNAmudayo bhavati, nArakAdibhavopagrAhakaM cAyureva, yasmAduktaM prajJaptayAm "neraie NaM bhaMte! neraiesu uvavajjai ? aneraie neraiesu uvavajjai ?, goyamA ! neraie neraiesu uvavajjai", etaduktaM bhavati-nArakAyuH saMvedanaprathamasamaya eva nAraka ityucyate, tatsahacAriNAM ca paJcendriyajAtyAdinAmakarmmaNAmapyudaya iti, iha cAyurbandhasya SaDvidhatve upakSipte yadAyuSaH SaDvidhatvamuktaM tad AyuSo bandhAvyatirekAdbaddhasyaiva cAyurvyapadezaviSayatvAditi / 'niyamaM ti avazyaMbhAvAdityarthaH, 407 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 sthAnAGgasUtram 6/-/587 "chammAsAvasesAuya'tti SaNmAsA avazeSA-avaziSTA yasya tattathA tadAyuryeSAM te SaNmAsAvazeSAyuSkAH, parabhavo vidyateyasmiMstatparabhavikaMtacatadAyuzceti parabhavikAyuH prakurvanti' vadhnanti, asaddhayeyAni varSANyAyurveSAMte tathA tecatesaMjJinazca-samanaskAH paJcendriyatiryagyonikAzcetyasaGkhyeyavarSAyuSkasaMjJipaJcendriyatiryagyonikAH, iha ca saMjJigrahaNamasaGkhayeyavarSAyuSkAH saMjJina eva bhavantIti niyamadarzanArthaM, na tvasaGkhyeyavarSAyuSAmasaMjJinAM vyavacchedArtha, teSAmasaMbhavAditi, iha ca gaathe||1|| "niraisuraasaMkhAU tirimaNuA sesae u chammAse / igavigalA niruvakkamatirimaNuyA aauytibhaage| // 2 // "avasesA sovakkama tibhAganavabhAgasattavIsaime / baMdhaMti parabhavAuM niyayabhave savvajIvA u // " iti, idamevAnyaritthamuktam-iha tiryaGmanuSyA AtmIyAyuSastRtIyatribhAge parabhavAyuSo bandhayogyA bhavanti, devanArakAH punaH SaNmAse zeSe, tatra tiryaGmanuSyairyadi tRtIyatribhAge Ayurna baddhaM tataH punastRtIyatribhAgasyatRtIyatribhAgezeSevananti, evaMtAvat saGkSiptantvAyuryAvatsarvajaghanya AyurbandhakAla uttarakAlazca zeSastiSThati iha tiryaGmanuSyA Ayurbadhnanti, ayaM cAsaGgrepakAla ucyate, tathA devanairayikairapi yadi SaNmAse zeSe Ayurna baddhaM tata AtmIyasyAyuSaH SaNmAsazeSaM tAvatsaGkSipanti yAvatsarvajaghanya AyurbandhakAla uttarakAlazcAvazeSo'vatiSThate iha parabhavAyurdevanairayikA badhnantItyayamasajhepakAlaH | mU. (588) chavidhe bhAve paM0 20-odatite uvasamite khatite khatovasamite pAriNAmite snnivaaie| vR. anantaramAyuHkarmabandha uktaH, AyuH punaraudayikabhAvaheturityaudayikabhAvaM bhAvasAdhAccheSabhAvAMzca pratipAdayannAha-'chabbihe bhAve' ityAdi, bhavanaM bhAvaH paryAya ityarthaH, tatraudadhiko dvividhaH-udaya udayaniSpanazca, tatrodayo'STAnAM karmaprakRtInAmudayaH-zAntAvasthAparityAgenodIraNAvalikAmatikramyodayAvalikAyAmAtmIyAtmIyarUpeNa vipAka ityarthaH, atra caivaM vyutpattiH-udaya evaudayikaH, udayaniSpannastu karmodayajanito jIvasya mAnuSatvAdiH paryAyaH, tatra ca udayena nivRttastatra vA bhava ityaudayikaH ityevaM vyutpattiriti, tathA aupazamiko'pi dvividhaH-upazama upazamaniSpannazca, tatropazamo [darzana] mohanIyakarmaNo'nantAnubandhyAdibhedabhinnasyopazamazreNipratipannasya [vA] mohanIyabhedAn anantAnubandhyAdInupazamayataH, udayAbhAva ityarthaH, upazama evaupazamikaH, upazamaniSpannastu upazAntakrodha ityAdi, udayAbhAvaphalarUpa AtmapariNAma iti bhAvanA, tatraca vyutpattiH-upazamena nivRtta aupazamika iti, tathA kSAyiko dvividhaH-kSayaH kSayaniSpannazca, tatra kSayo'STAnAM karmaprakRtInAM jJAnAvaraNAdibhedAnAM, kSayaH kAbhAvaevetyarthaH, tatra kSaya eva kSAyikaH,kSayaniSpannastutatphalarUpovicitra AtmapariNAmaH kevalajJAnadarzanacAritrAdiH, tatra kSayeNa nivRttaH kSAyika iti vyutpattiH, tathA kSAyopazamiko dvividhaH-kSayopazamaH kSayopazamaniSpannazca, tatra kSayopazamazcaturNA Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-6, 409 ghAtikarmaNAM kevalajJAnapratibandhakAnAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyANAM, kSayopazama ihaUdIrNasyakSayo'nudIrNasyaca vipAkamadhikRtyopazama itigRhyate, Aha-aupazamiko'pyevaMbhUta eva, naivaM, tatropazAntasya pradezAnubhavato'pyavedanAd asmiMzca vedanAditi, ayaM ca kSayopazamaH kriyArUpa eveti, kSayopazama eva kSAyopazamikaH, kSayopazamaniSpannastvAbhinibodhikajJAnAdilabdhipariNAma Atmana eva, kSayopazamena nivRttaHkSAyopazamika iti ca vyutpattiriti, tathA pariNamanaM pariNAmaH-aparityaktapUrvAvasthasyaiva tadbhAvagamanamityarthaH, uktaM c||1|| "pariNAmo hyAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / naca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH // " sa eva pAriNAmika ityucyate, saca sAdhanAdibhedena dvividhaH, tatra sAdiH jIrNaghRtAdInAM, tadbhAvasya sAditvAditi, anAdipAriNAmikastu dharmAstikAyAdInAM, tadbhAvasya teSAmanAditvAditi, tathA sannipAto-melakastena nirvRttaHsAnnipAtikaH,ayaMcaiSAMpaJcAnAmaudayikAdibhAvAnAM dvayAdisaMyogataH sambhavAsambhavAnapekSayASaDviMzatibhaGgarUpaH, tatra dvikasaMyogedaza trikasaMyoge'pi dazaiva catuSkasaMyoge paJca paJcakasaMyoge tveka eveti, sarve'pi SaDvizatiriti, iha cAviruddhAH paJcadaza sannipAtikabhedA iSyante, te caivaM bhavanti-- // 1 // "udaiyakhaovasamie pariNAmikkeka gicukkevi| . khayajogeNavi cauro tayabhAve uvsmennNpi|| // 2 // uvasamaseDhI eko kevalinovi ya taheva siddhassa / aviruddhasannivAiya bheyA emeva pnrs||" iti, audayikakSAyopazamikapAriNAmikaniSpannaH sAnnipAtika ekaikogaticatuSke'pi, tadyathAaudayikonArakatvaM kSAyopazamika indriyANi pAriNAmiko jIvatvamiti, itthaM tiryagnarAmareSvapi yojanIyamiti catvArobhedAH, tathA kSayayogenApicatvAra eva tAsveva gatiSu, abhilApastuaudayiko nArakatvaM kSAyopazamika indriyANi kSAyikaH samyakatvaM pAriNAmiko jIvatvamiti, evaM tiryagAdiSvapi vAcyaM, santi caiteSvapi kSAyikasamyagdRSTayo'dhikRtabhaGgAnyathAnupapatteriti bhAvanIyamiti, 'tayabhAve'tti kSAyikAbhAve cazabdAccheSatrayabhAve caupazamikenApi catvAra eva, upazamamAtrasya gaticatuSTaye'pi bhAvAditi, abhilApastathaiva, navaraM samyakatvasthAne upazAntakaSAyatvamiti vaktavyamete cApTau bhaGgAH, prAktanAzcatvAra iti dvAdaza, upazamazreNyAmeko bhaGgaH tasyA manuSyeSveva bhAvAt, abhilApaH pUrvavat, navaraM manuSyaviSaya eva, kevalinazcaika eva audayiko mAnuSatvaM kSAyikaH samyakatvaM pAriNAmiko jIvatvaM, tathaiva siddhasyaikaeva, kSAyikaH samyakatvaMpAriNAmikojIvatvamiti, evametaistribhibhaGgaiH sahitAH prAguktAH dvAdaza aviruddhasAnnipAtikabhedAH paJcadaza bhavantIti, apic||1||"uvsmie 2 khaie'viya 9 khayauvasama 18 udaya 21 pAriNAme ya 3 / do nava aTThArasagaM igavIsA tinni bheennN|| // 2 // samma 1 carite 2 paDhame daMsaNa 1 nANe ya 2 dAna 3 lAbhe y4| uvabhoga 5 bhoga 6 vIriya7 samma 8 caritte ya 9 tae bIe 2 / / Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 sthAnAGga sUtram 6/-/588 // 3 // caunANa 4 'nnANatiyaM 3 daMsaNatiya 3 paMca dAnaladdhIo 5 / sammattaM 1 cArittaM ca 1saMjamAsaMjame 1 tre|| // 4 // caugai 4 caukkasAyA 4 liMgatiyaM 3 lesa chakka 6 annaannN| micchatta 1 masiddhataM 1 asaMjame 1 taha cautthe u4|| // 1 // paMcamagammiya bhAve jIva 1 abhavvatta 2 bhavyatA 3 ceva / paMcaNhavibhAvANaM bheyA emeva tevnnaa|" iti anantaraMbhAvA uktAsteSucAprazasteSuyadvRttaMyaccaprazasteSunavRttaM viparItazraddhAnaprarUpaNe vA ye kRte tatra pratikramitavyaM bhavatIti pratikramaNamAha mU. (589) chabbihe paDikkamaNe paM0 taM0-uccArapaDikkamaNe pAsavaNapaDikkamaNe ittarite Avakahite jaMkiMcimicchA somnntite| vR.'chabbihepaDikkamaNe' ityAdi, pratikramaNaM-dvitIyaprAyazcittabhedalakSaNaMmithyAduSkRtakaraNamiti bhAvaH, tatroccArotsarge vidhAya yadIryApathikIpratikramaNaM taducArapratikramaNaM, evaM praznavaNaviSayamapIti, uktaM c||1|| "uccAraM pAsavaNaM bhUmIe vosirittu uvutto| osariUNaM tatto iriyAvahiyaM pddikkmi|| // 2 // "cosirai mattage jai to na paDikkamai ya mattagaMjo u| sAhU parihaveI niyameNa paDikkamai so u // " iti - 'ittariyaMti itvaraM-svalpakAlikaM daivasikarAtrikAdi, 'Avakahiyanti yAvatkathikaMyAvajIvikaM mahAvratabhaktaparijJAdirUpaM, pratikramaNatvaM cAsya vinivRttilakSaNAnvarthayogAditi, 'jaMkiMcimicchatti khelasiM dhAnAvidhinisargAbhogAnAbhogasahasAkArAdyasaMyamasvarUpaM yatkicinmithyA-asamyaktadviSayaM mithyedamityevaMpratipattipUrvaka mithyAduSkRtakaraNaMyatkiJcinmithyApratikramaNamiti, uktNc||1|| "saMjamajoge abmuTThiyassa jaM kiMci vitahamAyariyaM / micchA eyaMti viyANiUNa micchatti kAyavvaM / / " iti // 2 // tathA- 'khelaM siMdhANaM vA appaDilehApamajiuM tahaya / cosariya paDikkamaI taMpiya micchukkaDaM dei / ' ityAdi, tathA 'somaNaMtie'tti svApanAntikaM' svapanasya-suptikriyAyA ante-avasAne bhavaM svApanAntikaM, suptosthikA hi Is pratikrAti sAdhava iti, athavA spapno-nidrAvazavikalpastasyAnto-vibhAgaH svapnAntastatra bhavaM svapnAntikaM, svapnavizeSe hi pratikramaNaM kurvanti sAdhavaH, ydaah||1|| 'gamaNAgamaNa vihAre sutte vA sumiNadaMsaNe rAo / nAvAnaisaMtAre iriyAvahiyApaDikkamaNaM / ' yataH-'AulamAulAe sovaNavattiyAe' ityAdi pratikramaNasUtraM, tathA svapnakRtaprANAtipAtAdiSvanvarthagatyA pratIpakramaNArUpayA kAyotsargalakSaNapratikramaNamevamuktam Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 6, - 119 11 "pANivahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva / sayamegaM tu anUnaM usAsANaM havejjAhi // iti, - anantaraM pratikramaNamuktaM taccAvazyakamapyucyate, - mU. (590) kattitAnakkhatte chatAre pannatte, asilesAnakkhatte chattAre paM0 / mU. (591) jIvANaM chaTTANanivvattite poggale pAvakammattAte viNisu vA 3, taM0puDhavikAiyanivattite jAva tasakAyanivattite, 'evaM ciNa uvaciNa baMdhaudIraveya taha nijarA ceva 4 / chappatesiyA NaM khaMdhA anaMtA pannattA, chappatesogADhA poggalA anaMtA pannattA, chasamayadvitItA poggalA anaMtA, chaguNakAlagA poggalA jAva chaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA / vR. AvazyakaM ca nakSatrodayAdyavasare kurvantIti nakSatrasUtraM zeSasUtrANi cA adhyayanaparisamApteH pUrvAdhyayanavadavaseyAnIti / sthAnaM - 6 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAGgasUtre SaSThaM sthAnasyaTIkA parisamAptA / 411 sthAna- 7 vR. vyAkhyAtaM SaSThamadhyayanamadhunA saptamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane SaTsaGkSayopetAH padArthAH prarUpitAH, iha tu ta eva saptasaGghayopetAH prarUpyanta ityevaMsambandhasyAsya caturanuyogadvArasyedamAdisUtram mU. (592) sattavihe gaNAvakkamaNe paM0 taM0 - savvadhammA rotemi 1 egatitA roemi egaiyA no roemi 2 savvadhammA vitigicchAmi 3 egatiyA vitigicchAmi egatiyA no vitigicchAmi 4 savvadhammA juhuNAmi 5 egatiyA juhuNAmi egatiyA no juhuNAmi 6 icchAmi NaM bhaMte! egallavihArapaDimaM uvasaMpajittA gaM viharitate 7 / vR. 'sattavihe 'tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH - anantarasUtre pudgalaH paryAyata uktAH, iha tu pudgalavizeSANAmeva kSayopazamato yo'nuSThAnavizeSo jIvasya bhavati tasya saptavidhatvamucyate ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, saMhitAdistu tatkramaH pratIta eva, navaraM saptavidhaMsaptaprakAraM prayojanabhedena bhedAt gaNAd-gacchAdaprakramaNaM-nirgamo gaNApakramaNaM prajJaptaM tIrthakarAdibhiH tadyathA sarvvAn 'dharmmAna' nirjarAhetUna zrutabhedAn sUtrArthobhayaviSayAn apUrvagrahaNavismRtasandhAnapUrvAdhItaparAvarttanarUpAn cAritrabhedAMzca-kSaNapavaiyAvRttyarUpAn 'rocayAmi' ruciviSayIkaromi cikIrSAmi, te cAmutra paragaNe sampadyante neha svagaNe, bahuzrutAdisAmagrayabhAvAd, atastadarthaM svagaNAdapakramAmi bhadanta ! ityevaM gurupRcchAdvAreNaikaM gaNApakramaNamuktaM 1 atha 'sarvadharmAn rocayAmI' tyukte kathaM pracchArtho'vagamyate iti ? ucyate, 'icchAmi NaM bhaMte! ekallavihArapaDima'mityAdipRcchAvacanasAdharmyAditi, rUcestu karaNecchArthatA 'pattiyAmi roemI' tyatra 1 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 sthAnAGga sUtram 7/-/592 - - vyAkhyAtevati, kvacittu 'savvadhammaM jANAmi, evaMpi ege avakkame' ityevaM pAThaH, tatra jJAnI ahamiti kiM gaNeneti madAdapakAmati 1, tathA 'egaiya'tti ekakAn kAMzcana zrutadhamazciAritradharmAn vA rocayAmi-cikIrSAmi ekakAMzca zrutadhAzcAritradharmAn vA norocayAmi-nacikIrSAmItyatazcikIrSitadharmANAM svagaNe karaNasAmagyabhAvAdapakramAmi bhadanta iti dvitIyaM 2, tathA sarvadharmAn-uktalakSaNAn vicikisAmi-saMzayaviSayIkaromItyataH saMzayApanodArthaM svagaNAdapakramAmIti tRtIyaM 3, evamekakAn vicikitsAmi ekakAn no vicikitsAmIti caturthaM 4, tathA 'juhuNAmitti juhomi anyebhyo dadAmi, na ca svagaNe pAtramastyato'pakramAmIti paJcamaM 5, evaM SaSThamapi 6, tathA icchAmi NaM bhadanta !-dharmAcArya ekAkino gacchanirgatvAjinakalpikAditayA yo vihAro-vicaraNaMtasya yA pratimApratipattiH-pratijJAsA ekAkivihArapratimA tAmupasampadya-aGgIkRtya vihartumiti saptamamiti 7 / athavA sarvadharmAnocayAmi-zraddadheahamiti teSAMsthirIkaraNArthamapakramAmi, tathA ekakAn rocayAmizraddadhe ekakAMzca norocayAmItyazraddhitAnAMzraddhAnArthamapakrAmAmItyenapadadvayena sarvaviSayAya dezaviSayAya ya samyagdarzanAya gaNApakramaNamuktaM 1 evaM sarvadezaviSayasaMzayavinodasUcakena 'savvadhammA vicikicchAmI'tyAdipadadvayena jJAnArthamapakramaNamuktamiti, tathA sarvadharmAnjuhomI'ti juhoteradanArthatvAd bhakSaNArthasya cAsevAvRttidarzanAdAcarAmyAsevAmyanutiSThAmItiyAvat tathA ekakAnnAsevAmIti sarveSAmAsevyamAnAnAM vizeSArthamanosevitAnAM ca kSapaNavaiyAvRttyAdInAM cAritradharmANAmAsevArthamapakramAmItyanena padadvayena tathaiva cAritrArthamapakramaNamuktamiti, uktaM c||1|| "nANaTTa daMsaNaTThA caraNaTThA evamAi saMkamaNaM / saMbhogaTThA va puNo AyariyA va nAyavvaM // " iti, -tatra jnyaanaarthN||9|| "suttassa va asthassa va ubhayassa va kAraNA usaMkamaNaM / vIsajjiyassa gamaNaM bhIo ya niyattae koi|" iti, darzanaprabhAvakazAstrArthaM darzanArthaM, cAritrArthaM yathA - // 1 // "caritaTTa desi duvihA, esaNadosA ya isthidosA ya / gacchaMmi ya sIyaMte AyasamutthehiM dosehiM / / " iti, sambhogArthaM nAma yatropasampannastato'pi visambhogakAraNe sadanalakSaNe satyapakrAmatIti, AcAryArtha nAmAcAryasya mahAkalpazrutAdizrutaM nAstyatastadadhyApanAyaziSyasva gaNAntarasaGkramo bhavatIti, iha ca svagurupRSTvai visarjitatenApakramitavyamiti sarvatra pRcchArtho vyAkhyeyaH, uktakAraNavazAt pakSAdikAlAparato'visarjito'pigacchediti, niSkAraNaM gaNApakramaNaM tvavidheyaM, ytH||1|| "AyariyAINa bhayA pacchittabhayA na sevai akinycN| veyAvaccajjhayaNesu sajjae taduvaogeNaM // " tathA - "ego itthIgaMbho teNAdibhayA ya alliyygaare| kohAdI ca udinna parinivvAvaMti se anne / tti, // 1 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -7, - 413 evaM zraddhAnasthairyAdyarthamanyathA vA gaNAdapakrAntasya kasyApi vibhaGgajJAnaM syAditi tasya bhedAnAha-- mU. (593) sattavihe vibhaMganANe paM0 taM0 - egadisilogAmigame 1 paMcadisilogAbhigame 2 kiriyAvaraNe jIve 3 mudagge jIve 4 amudagge jIve 5 rUvI jIve 6 savvamiNaM jIvA 7Atattha khala ime paDhame vibhaMganANe- jayANaMtahArUvassasamaNassa vAmAhaNassavA vibhaMganANe samuppajati, se NaM teNaM vibhaMganANeNa samuppanneNaM pAsati pAtINaM vA pADiNaM vA dAhiNaM vA udINaM vA urlDa vA jAva sohamme kappe, tassa NaM evaM bhavati - asthi NaM mama atisese nANadaMsaNe samuppanne egadisiM logAbhigame, saMtegatiyA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsupaMcadisi logAbhigame, je te evamAhaMsu micchaM te eva mAhaMsu, paDhame vibhaMganANe 1 / ahAvare doce vibhaMganANe, jatA NaM tahArUvarasa samaNasa vA mAhaNassa vA vibhaMganANe samuppajati, seNaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaMpAsati pAtINaM vA paDiNaM vA dAhiNaM vA udINaM vA uDhe jAva sohamme kappe, tassa NamevaM bhavati - asthi NaM ma atisese nANadaMsaNe samuppanne paMcadisiM logAbhigame, saMvegatitA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu-egadisi loyAbhigame, jete evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, docce vibhaMganANe 2 / ahAvare tace vibhaMganANe, jayANaM tahArUvassa samaNassas vA mAhaNassa vA vibhagaMnANe samuppajati, se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsati pANe ativAtemANA musaM vatemANe adinnamAditamANe mehuNaM paDisevamANe pariggahaM parigiNhamANe rAibhoyaNaM jamANe vA pAvaMcaNaM kammaM kIramANaM no pAsati, tassa NaMevaM bhavati - asthi NaM mama atisese nANadaMsaNe samuppanne, kiritAvaraNe jIve, saMtegatitA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu - no kiritAvaraNe jIve, je te evamAhaMsumicchaM te evamAhaMsu, tacce vibhaMganANe 3 / ahAvare cautthevibhaMganANe jayANaMtathArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA jAvasamuSpajjati, seNaMteNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM devAmeva pAsati, bAhirabbhaMtarate poggale paritAditittA puDhegattaM nANattaM phusiyA phurettA phuTTittA vikuvittA NaM vikumvittA NaM cidvittae, tassa NaM evaM bhavati / asthi NaM mamaatisese nANadasaNasamuppanne, mudaggejIve, saMtegatitA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu - amudagge jIve, je te evamAhaMsumicchaM te evamAhaMsu, dhautthe vibhaMganANe 4/ ahAvare paMcame vibhaMganANe, jathA NaM tadhArUvassa samaNassa jAva samuppajati, se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM devAmeva pAsati, bAhirabhaMtarae poggalae aparitAditittA puDhegattaMNANataM jAva viuvvittANaM cihittate tassa gaevaM bhavati-asthi jAva samuppanne amudagge jIve, saMtegatitA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu-mudaggejIye, je te evamAhaMsumicchaMteevamAhaMsu, paMcame vibhaMganANe ___ahAvare chaThe vibhaMganANe, jayANaMtadhArUvassasamaNassavA mAhaNassa vAjAva samuppaJjati, se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppaneNaM devAmeva pAsati, bAhirabhaMtarate poggale paritAtisA vA apariyAdisittA vA puDhegattaM nANattaM phusettA jAva vikucittA ciThittate, tassa NaevaM bhavatiasthiNaM mamaatisese nANadaMsaNe samuSpanne, ruvI jIve, saMtegatitAsamaNA vAmAhaNAvAevamAhaMsu Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 sthAnAGga sUtram 7/-1593 asvI jIve, je te evamAhaMsumicchaM te evamAhaMsu, chaThe vibhaMganANe 6 / ahAvare sattame vibhaMganANe jayANaM tahAvarUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA vibhaMganANe samuppajati, se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsai suhumeNaM vAyukAteNaM phuDaM poggalakAyaM etataM vetataMcalaMtaM khubbhaMtaM phaMdaMtaM ghaTTataM udIreMtaM taM taMbhAvaM pariNamaMtaM, tassa NaM evaM bhavati-asthi NaM mama atisese nANadaMsaNe samuppanne, savvamiNaMjIvA, saMtegatitAsamaNA yAmAhaNAvA evamAhaMsu - jIvA ceva ajIvA ceva, je te evamAhaMsumicchaMte eva mAhaMsu, tassaNaM ime cattArijIvanikAyA no sammamuvagatA bhavaMti, taM0 - puDhavikAiyAAUteUvAukAiyA, iccetehiM cauhiMjIvanikAehiM micchAdaMDaM pavattei sattame vibhaMgaNanaNe 7 / vR. 'sattavihe'tyAdi, 'saptavidhaM' saptaprakAra viruddho vitatho vA anyathA vastubhaGgovastuvikalpo yasmiMstadvibhaGgaM tacca tajjJAnaM ca sAkAratvAditi vibhaGgajJAnaM mithyAtvasahito'vadhirityarthaH, 'egadisaMtiekasyAM diziekayAdizA pUrvAdikayetyarthaH 'lokAbhigamo' lokAvabodha ityekaM vibhaGgajJAnaM, vibhaGgatA cAsya zeSadikSu lokasyAnabhigamena tatpratiSedhanAditi 1, tathA paMcasu dikSu lokAbhigamo naikasyAM kasyAMciditi, ihApi vibhaGgatA ekadizi lokaniSedhAditi 2, kiyAmAtrasyaiva-prANAtipAtAdevaiH kriyamANasya darzanAttaddhetukarmaNazcAdarzanAt kriyaivAvaraNaMkarma yasya sa kriyAvaraNaH, ko'sau ? - jIva ityavaSTambhaparaM yadvibhaGgaM tattRtIyaM, vibhaGgatA cAsya karmaNo'darzanenAnabhyupagamAdevamuttaratrApi vibhaGgatA'vaseyeti 3, __ 'muyagge'ti bAhyAbhya-ntarapudgalaracitazarIrojIva ityavaSTambhavat, bhavanapatyAdidevAnAM bAhyAbhyantarapudgala- paryAdAnato vaikriyakaraNadarzanAditi caturthaM 4, 'amudagge jIve'tti devAnAM bAhyAbhyantarapudgalAdAnaviraheNa vaikriyavatAM darzanAdabAhyAbhya-ntarapudgalaracitAvayavazarIro jIva ityavasayavatpaJcamaM 5, tathA 'rUvI jIve'tti devAnAM vaikriyazarIra- batA darzanAdrUpyeva jIva ityevamavaSTambhavata SaSThamiti 6, tathA 'savvamiNaM jIva'tti vAyAnA calataH pudgalakAyasya darzanAt sarvamevedaM vastu jIvA eva, calanadharmopetatvAdityevaM nizcayavatsaptamamiti sngggrhvcnmett| 'tatthe'tyAdi tvetasyaiva vivaraNavacanamuttAnArthameva navaraM tattha tti teSu saptasu madhye 'jayANaM ti yasmin kAle 'seNaM'ti iha tadeti gamyate sa vibhaMgI pAsaitti upalakSaNatvAjjAnAtItica, anyathA jJAnatvaM vibhaMgasya na syAditi, 'pAINaM ve'tyAdi, vA vikalpArthaH, 'ur3ejAva sohammo kappo' ityanena saudharmAtparataH kila prAyobAlatapasvinonapazyantIti darzitaMtathA'vadhimato'pyadholokoduradhigamo vibhaGgajJAninastu sutarAmityadhodigdarzanamiha nAbhihitaM,duradhigamyatA cAdholokasya tristhAnake'bhihiteti, 'evaM bhavaiti evaMvidho vikalpo bhavati, yaduta-asti me atizeSa-zeSANyatikrAntaM sAtizayamityartho jJAnaM ca darzanaM ca jJAnena vA darzanaM jJAnadarzanaM, tatazcaikadizo darzanena tatraiva lokasyopalambhAdAha-ekadizilokAbhigamaiti, ekadigmAtra eva lokastathopalambhAditi bhAvaH, 'santi' vidyante ekake zramaNA vA brAhmaNA vA, te caivamAhuH-anyAsvapipaJcasudikSulokAbhigamo bhavati, tAsvapitasya vidyamAnatvAt, yeteevamAhuH yaduta-paJcasyapi dikSu lokAbhigamo mithyA te evamAhuriti prathamaM vibhaGgajJAnamiti 1 / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -7, athAparaM dvitIya, tatra 'pAINaMve'tyAdI, vAzabdazcakArArthodraSTavyaH vikalpArthatvetupaJcAnAM dizAM pazyattA na gamyate, ekasyA eva ca gamyate, tathAcaprathamadvitIyayorvibhaGgayorbhedona syAditi, kvacidvAzabdA na dRzyanta eveti 2, prANAnatipAtayamAnAnityAdiSu jIvAniti gamyate, 'no kiriyA-varaNe tti apitu karmAvaraNa iti 3, 'devAmeva tti devAneva bhavanavAsyAdIneva 'bAhiramaMtare'tti bAhyAn zarIrAvagAhakSetrAd abhyantarAn-avagAhakSetrasthAnapudgalAn-vaikriyavargaNArUpAn 'paryAdAya' pari-samantAt vaikriyasamudghAtenAdAya-gRhItvA, puDhegatta'tipRthakkAladezabhedena kadAcitkvacadityarthaH, 'ekatvaM ekarUpatvaM 'nAnAtvaM' nAnArUpatvaM vikRtya uttaravaikriyatayA 'ciuttae'ttisthAtuMAsituMpravRttAniti vAkyazeSa iti sambandhaH, kathaM vikRtyetyAha 'phusittA'tAneva pudgalAn spRSTavA tathA''tmanA sphuritvA vIryamullAsya pudgalAn vA sphorayitvA tathA sphuTitvA' prakAzIbhUya, pudgalAn vA sphoTayitvA, vAcanAntare tu padadvayamaparamupalabhyate, tatra saMvardhva-sArAnekIkRtya nivartya-asArAn pRthakkatyeti, athavAparyAptapudgalairuttaravaikriyazarIrasyaikatvaMnAnAtvaMcakarmatApanaspRSTavA-prArabhyatathA sphuratkRtvAsphuTaM kRtvA sam-ekIbhAvena vartitaM-sAmAnyaniSpannaM kRtvA nirvartitaM kRtvA-sarvathA parisamApya, kimuktaM bhavati ?- vikuLa-vaikriyaM kRtvA na tvaudArikatayeti, tasyetivibhaGgajJAnino bAhyAbhyantarapudgalaparyAdAnapravRttadevAn pazyata evaM bhavati-iti vikalpo jAyate, 'mudagge'ti bAhyAbhyantarapudgalaracitazarIro jIva iti4, .. ___athAparaMpaJcamaM, tatra vAhyAbhyantarAn pudgalAn-aparyAdAyetyatraniSedhasya vaikriyasamudghAtApekSitvAdutpattikSetrasthAstUtpattikAle gRhItvA bhavadhAraNIyazarIrasyaikatvamekadavApekSayA kaNThAdyavayavApekSayA vA nAnAtvaM tvanekadevApekSayA hastAGgulyAdyavayavApekSayA vA vikuLa sthAtuM pravRttAnityAdi, zeSaprAgvat, bAhyapudgalapraryAdAnaM hi vinottaravaikriyaikatvanAnAtve kila na bhavata iti bhavadhAraNIya mihAdhikRtaM, tadevamabAhyAbhyantarapudgalaracitazarIradevadarzanAttasyaivaM vikalpo bhavati - 'amudagge'tti abAhyAbhyantarapudgalaracitAvayavazarIro jIva iti 5, 'rUvI jIve'tti pudgalAnA paryAdAne'paryAdAne ca vaikriyarUpasyaikAnekarUpasya deveSu darzanAdrUpavAneva jIva ityavasAyo jAyate, tasya arUpasya kadAcanApyadarzanAditi 6, 'suhame'tyAdi sUkSmeNa mandena natu sUkSmanAmakarmodayavartinA, tasya vastucalanAsamarthatvAt, 'phuDaMti spRSTaM pudgalakAyaM' pudgalarAziM eyaMtati ejamAnaM kammAnaM 'vyejamAna' vizeSeNa kampamAnaM 'calantaM' svasthAnAdanyatra gacchantaM 'kSubhyantaM' adhonimajjantaM 'spandantaM' ISacalantaM ghaTTayantaM vastvantaraM spRzantamudIrayantaM-vastvantaraM prerayantaM taMtamanAkhyeyamanekavidhaM bhAvaM' paryAyaM pariNamantaM' gacchantaM 'taM savvamiNa tisarvamidaM calatpudgalajAtaMjIvAH spandanalakSaNajIvadharmopetatvAt, yacca caladapi zramaNAdayo jIvAzcAjIvAzceti prAhuH tanmithyeti tadadhyavasAya iti, 'tassa NaM'ti tasya vibhaGgajJAnavataH 'ime'tti vakSyamANA na samyagupagatAH-acalanAvasthAyAM jIvatvena na bodhaviSayIbhUtAH, tadyathA-pRthivyApastejo vAyavaH, calanadohadAdidharmavatAMtrasAnAmeva dohadAditrasadharmavatAM vanaspatInAmeva ca jIvatayA prajJAnAt, pRthvyAdInAM tu vAyucalanena svatazcalanena ca trasatvenaiva prajJAnAt sthAvarajIktayA tu teSAmanabhyupagamAJceti, Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 sthAnAGga sUtram 7/-/593 'icceehiMti itihetoreteSu caturghajIvanikAyeSu mithyAtvapUrvo daNDo-hiMsA mithyAdaNDastaM pravartayati, tadrUpAnabhijJaH saMstAna hinasti nidbhute ceti bhAva iti saptamaM vibhaGgajJAnamiti 7 / mithyAdaNDaM pravartayatItyuktaM, daNDazca jIveSu bhavatIti, yonisaGgrahato jIvAnAha mU. (594) sattavidhe joNisaMgadhe paM0 ta0 - aMDajA potajI jarAujA rasajA saMsattagA saMmucchimA ubhigA, aMDagA sattagatitA sattAgatittA paM0 taM0 - aMDage aMDagesu uvavajamANe aMDatehiMto vA potajehiMto vA jAva ubhiehiMto vA uvavajejA, se ceva NaM se aMDate aMDagattaM vippajahamANe aMDagattAte vA potagatAte vA jAva ubbhiyattAte vA gacchejA pottagA sattagatitA sattAgatittA, evaM ceva sattaNhavi gatirAgatI bhANiyabbA, jAva ubbhiytti|| vR. 'sattavihe' ityAdi, yonibhiH-utpattisthAnavizeSairjIvAnAM saGgrahayonisaGgrahaH, sa casaptadhA, yonibhedAtsaptadhAjIvA ityarthaH,aNDajAH-pakSimatsyasapadiyaH, potaM-vastraMtadvajjAtAH potAdiva vA bohitthAjAtAH, ajarAyuveSTitA ityarthaH, potajAH-hastivalgulIprabhRtayaH, jarAyogarbhaveSTane jAtAH udveSTitA ityartho jarAyujAH-manuSyA gavAdayazca, rase-tImanakAJjikAdau jAtA rasajAH, saMsvedAjjAtAHsaMsvedajAH-yUkAdayaH, sammUrchana nirvRttAH sammUrchimAH-kRmyAdayaH, udbhidobhUmibhedAjjAtA udbhijjaaH-khnyjnkaadyH| athANDajAdInAmevagatyAgatipratipAdanAya 'aMDaye tyAdi sUtrasaptakaM, tatra mRtAnAM sapta gatayo'NDajAdiyonilakSaNA yeSAM te saptagatayaH saptabhya evANDajAdiyonibhya AgatiH-utpattiryeSAM tesaptAgatayaH, 'evaMceva'ttiyathA'NDajAnAMsaptavidhegatyAgatI bhaNite tathA potajAdibhiH saha saptAnAmapyaNDajAdijIvabhedAnAM gatirAgatizca bhaNitavyA 'jAva ubbhiya'tti saptamasUtraM yAvaditi, zeSaM sugmN|| mU. (595) AyariyauvajjhAyassaNaMgaNaMsi satta saMgahaThANA paM0 20-AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA sammaM pauMjittA bhavati, evaM jadhA paMccaTThANe jAva AyariyauvajjhAe gaNaMsi ApucchiyacAri yAvi bhavati no aNApucchiyacAri yAvi bhavati, AyariyauvamjhAe gaNaMsi anuppannAiM uvagaraNAI sammaM uppAittA bhavati, AyariyauvajjhAe gaNasi punbuppunAI uvakaraNAI samma sArakkhettA saMgovittA bhavati no asammaM sArakkhettA saMgovittA bhavai / AyariyauvajjhAyassaNaM gaNasi satta asaMgahaThANA paM0taM0 - AyariyauvajjhAe gaNasi ANaM vA dhAraNaM vA no samma pauMjittA bhavati, evaM jAva uvagaraNANaM no sammaM sArakkhettA saMgovettA bhvti| vR. pUrvaM yonisaGgraha ukta iti saGgrahaprastavAtsaGgrahasthAnasUtram - 'Ayarie'tyAdi AcA-ryopAdhyAyasyeti samAhAradvandvaH karmadhArayo vA 'gaNe' gacche saGgraho jJAnAdInAM ziSyANAM vA tasya sthAnAni' hetavaH saGgrahasthAnAni, AcAryopAdhyAyo gaNe AjJAM vA-vidhiviSayamAdezaM dhAraNAM vA-niSedhaviSayamAdezameva samyak prayoktA bhavati, evaM hi jJAnAdisaGgrahaH ziSyasaGgraho vA syAd, anyathA tabhraMza eveti pratItaM, etH||1|| "jahi nasthi sAraNA vAraNA ya paDicoyaNA ca gcchNmi| so u agaccho gaccho mottavyo saMjamatthIhi // " iti, evaM jahAM paMcaThANe'tti taccedaM - 'AyariyauvajjhAeNaMgaNaMsiahArAiNiyAe kitikamma Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 sthAnaM -7,pauMjittA bhavati 2 AyariyauvajjhAe NaM gaNasi je suyapajjavajAte dhArei te kAle kAle samma anuppavAittA bhavai 3 AyariyauvajjhAeNaMgaNaMsi gilANasehaveAvaccaM sammaM abbhuTTittA bhavai 4 AyariyauvajjhAeNaMgaNaMsi ApucchiyacAriyAvihavai, no aNApucchiyacArI 5' sthAnadvayaM tvihaiveti, vyAkhyA tu sukaraiva, navaramApracchanaM gacchasya, yata uktam - // 1 // "sIse jai AmaMte paDicchagA teNa bAhiraM bhaavN| aha iyare to sIsA te va samattaMmi gacchaMti / / // 2 // taruNA bAhirabhAvaM na ya paDilehovahI na kiikammaM / mUlagapattasarisagA paribhUyA vancimo therA / / " iti, tathA 'anuppannAiMti anutpannAni-alabdhAni 'upakaraNAni' vastrapAtrAdIni samyageSaNAdizudhyA 'utpAdayitA' sampAdanazIlo bhavati, saMrakSayitA-upAyenacaurAdibhyaH 'saGgopayitA' alpasAgArikakaraNena malinatArakSaNena veti / evaM saGgrahasthAnaviparyavabhUtamasaGgrahasUtramapi bhaavniiymiti| mU. (596) sattapiMDesaNAo pnnttaato|stt pANesaNAopannattAosatta uggahapaDimAto pannattAo / sattasattikayA pannatA / satta mahajjhayaNA pannattA / sattasattamiyA NaM bhikkhupaDimA ekUNapannAte rAtidiehimegeNa ya channaueNaM bhikkhAsateNaM ahAsuttaMjAva ArAhiyAvi bhavati vR.anantaramAjJAMnaprayoktA bhavatItyuktamAAca piNDaiSaNAdiviSayeti piNDaiSaNAdisUtraSaTkam - 'satta piMDe saNAu'tti piNDa:-samayabhASayA bhaktaM tasyaiSaNA-grahaNaprakArAH piNDaiSaNAH, taashcaitaaH||1|| "saMsaTTa 1 masaMsaTThA 2 uddhaDa 3 taha appaleviyA ceva 4 / uggahiyA 5 paggahiyA 6 ujjhiyadhammA ya 7 sattamiyA // " atrAsaMsRSTA hastamAtrAbhyAM cintanIyA asaMsaDhe hatthe asaMsaDhe matte' akkharaDiyatti vuttaM bhavai, evaM gRhNataH prathamA bhavati, gAthAyAM sukhamukhoccAraNArtho'nyathA pAThaH, saMsRSThA tAbhyAmeva cintyA 'saMsaDhe hatthe saMsaTTe matte' 'kharaDietti vuttaM bhavai, evaM gRhNato dvitIyA, udhdhRtA nAma sthAlyAdausvayogena bhojanajAtamadhdha taM, tato asaMsaTe hatthe asaMsaTe matte saMsaTTe vA mattesaMsaTe vA hatthe, evaM galataH tRtIyA, alpalepAnAma alpazabdo'bhAvavAcakaH nirlepa-pRthukAdi gRhNatazcaturthI, avagRhItA nAma bhojanakAle zarAvAdiSUpastameva bhojanajAtaM yat tato gRhataH paJcamI, pragRhItA nAma bhojanavelAyAM dAtumabhyudyatena karAdinA pragRhItaM yadbhojanajAtaM bhoktuM vA svahastAdinA tad gRhNata itiSaSThI, ujjhitadharmA nAma yatparityAgArha bhojanajAtamanye ca dvipadAdayo nAvakAGkSanti tadarddhatyaktaM vA gRhNata iti hRdayaM saptamIti / pAnakaiSaNA etA eva, navaraMcaturthyAnAnAtvaM, tatra hyAyAmasauvIrakAdinirlepaM vijJeyamiti "uggahapaDima'tti avagRhyata ityavagraho-vasatistatpratimAH-abhigrahAavagrahapratimAH, tatra pUrvameva vicintyaivaMbhUtaH pratizrayo mayA grAhyo nAnyAthAbhUta iti tameva yAcitvA gRhNataH prathaNA, tathA yasya bhikSorevaMbhUto'bhigraho bhavati, tadyathA-ahaMcakhalveSAMsAdhUnAM kRte avagrahaM grahISyAmi, anyeSAM cAvagrahe gRhIte sati vatsyAmIti tasyA dvitIyA, prathamA sAmAnyena iyaM tugacchAntargatAnAM | 3 |27 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 _sthAnAGga sUtram 7/-/596 sAmbhogikAnAmasambhogikAnAM codyuktavihAriNAM yataste'nyo'nyArthaM yAcanta iti, tRtIya tviyaManyArthamavagrahaM yAciSye anyAvagRhItAyAM tu na sthAsyAmIti, eSA tvahAlandikAnAM yataste sUtrAvazeSamAcAryAdabhikAGkSantaH AcAryArthaM tAM yAcanta iti, caturthI punarahamanyeSAM kRte avagrahaM na yAciSye anyAvagRhIte tu vatsyAmIti, iyaM tu gaccha eva abhyudyatavihAriNAM jinakalpAdyaryaM parikarmma kurvatAM, paJcamI tu ahamAtmakRte avagrahamavagrahISyAmi na cApareSAM dvitricatuHpaJcAnAmiti, iyaM tu jinakalpikasyeti SaSThI punaryadIyamavagrahaM grahISyAmi tadIyameva cetkaTAdi saMstArakaM grahISyAmi itarathotkuTukocA niSaNNa upaviSTazevA rajanIM gamiSyAmItyeSA'pi jinakalpikAderiti, saptamI eSaiva pUrvoktA, navaraM yathA''stutameva zilAdikaM grahISyAmi netaraditi / ayaM ca sUtratrayArthaH kvacitsUtra pustaka eva dRzyata iti / 'sattasattikkaya'tti anuddezakatayaikasaratvena ekakAH - adhyayanavizeSA AcArAGgasya dvitIyazrutaskandhe dvitIyacUDArUpAste ca samudAyataH saptetikRtvA saptaikakA abhidhIyante, teSAmeko'pi sataikaka iti vyapadizyate, tathaiva nAmatvAt, evaM ca te sapteti, tatra prathamaH sthAnasapataikako, dvitIyonaiSedhikIsaptaikakaH, tRtIya uccAraprazravaNavidhisaptaikakaH caturthaH zabdasaptaikakaH, paJcamo rUpasaptaikakaH, SaSThaH para kriyAsaptaikakaH, saptamo'nyo'nyakriyAsaptaikaka iti / 'satta mahajjhayaNa' tti sUtrakRtAGgasya dvitIyazrutaskandhe mahAnti-prathama zrutaskandhAdhyayanebhyaH sakAzAd granthato bRhanti adhyayanAni mahAdhyayanAni tAni ca - puNDarIkaM 1 kriyAsthAnaM 2 AhAraparijJA 3 pratyAkhyAnakriyA 4 anAcArazrutaM 5 ArdrakakumArIyaM 6 nAlandIyaM 7 ceti / 'sattasattamiyaM' tti saptasaptamAni dinAni yasyAM sA saptasaptamikA, sA hi saptasaptabhirdinasaptakairyathottaraM varddhamAnadattibhirbhavati, tatra prathame saptake pratidinamekA bhaktasya pAnakasya caikA dattiryAvatsaptame sapta dattayaH, bhikSupratimA-sAdhvabhigrahavizeSaH, sA caikonapaJcAzatA rAtrindivaiHahorAtrairbhavati, yataH sapta saptakAnyekonapaJcAzadeva syAditi, tathA ekena ca SaNNavatyadhikena bhikSAzatena, yataH prathame saptake saptaiva dvitIyAdiSu tadviguNAdyAH yAvatsaptame ekonapaJcAzaditi, sarvAH saGkalitAH zataM SaNNavatyadhikaM bhavati, bhaktabhikSAzcaitAH pAnakabhikSA apyetAvatyo na ceha gaNitA iti etatsvarUpamevam 11911 "paDimAsu sattagA satta, paDhame tattha sattae / ekkkaM giNhae bhikkhaM, biie donni donni U / ahavA ekkekkiyaM dattiM, jA sattekkekkasattae / Aeso atthi esovi, siMhavikkamasanniho // ityAdi, 'ahAsuttaM' ti yathAsUtra-sUtranatikrameNa yAvatkaraNAt 'ahAatthaM' yathArthaM niryuktyAdivyAkhyAnAnatikrameNetyarthaH, 'ahAtacaM' yathAtattvaM saptasaptamiketyabhidhAnArthAnatikrameNa anvarthasatyApanenatyarthaH 'ahAbhaggaM' mArgaH kSAyopazamiko bhAvastadanatikrameNa, audayikabhAvAgamanenetyarthaH, 'ahAkappaM' yathAkalpaM-kalpanIyAnatikrameNa pratimAsamAcAranatikrameNa vA 'sammaM kAraNaM' kAyapravRttyA na manomAtreNetyarthaH, 'phAsiyA' spRSTA pratipattikAle vidhinA prAptA, 'pAlaya'tti punaH punarupayoga - pratijAgaraNena rakSitA, 'sohiya'tti zobhitA tatsamAptau gurvAdipradAnazeSabhojanA // 2 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 7, 419 sevanena zodhitA vA aticAravarjanane tadAlocanena vA, 'tIriya'tti tIraM pAraM nItA, pUrNe'pi kAlAvadhau kiJcitkAlAvasthAnena, 'kiTTiya'tti kIrttitA pAraNakadine ayamayaM cAbhigrahavizeSaH kRta AsId asyAM pratimAyAM sa cArAdhitA evAdhunA mutkalo'hamiti gurusamakSaM kIrttanAditi, 'ArAhiya'tti ebhireva prakAraiH sampUrNairniSThAM nItA bhavatIti / - pratyAkhyAnApekSayA anyatra vyAkhyAnameSAmevaM - "ucie kAle vihiNA pattaM jaM phAsiyaM tayaM bhaNiyaM / taha pAliyaM tu asaI sammaM uvaogapaDiyariyaM // gurudaNasesabhoyaNasevaNayAe u sohithaM jANa / putrevi dhevakAlAvatthANA tIriyaM hoi || bhoyaNakAle amugaM paJcakkhAyaMti bhuMja kiTTiyayaM / ArAhiyaM payArehiM saMmameehiM niTTaviyaM // iti, -saptasaptamikAdipratimAzca pRthivyAmeva vidhIyanta iti pRthvIpratipAdanAyAha mU. (597) aheloge NaM satta puDhavIo paM0, satta ghanodadhIto paM0, satta ghanavAtA satta tanuvAtA paM0 satta uvAsaMtarA paM0, etesu NaM sattasu uvAsaMtaresu satta tanuvAyA piTThiyA, etesu NaM sattasu tanuvAtesu satta dhanavAtA paiDiyA, eesu NaM sattasu ghanavAtesu satta ghanodadhI patiTTitA, etesu NaM sattasu ghanodadhIsu piMDalagapihuNasaMThANasaMThiAo satta puDhavIo paM0 taM0- paDhamA jAva sattamA, etAsi NaM sattaNhaM puDhavINaM satta nAmadhejjA paM0 taM0 - dhammA vaMsA selA aMjaNA riTThA maghA mAghavatI, etAsi NaM sattahapuDhavINaM satta gottA paM0 taM0- rayaNappabhA sakarappabhA vAluappabhA paMkappA dhUmappabhAtamA tamatamA / 11911 // 2 // // 3 // vR. 'aheloe' ityAdi, adholokagrahaNAdUrdhvaloke'pi pRthivIsattA'vagamyate, tatra caikA ISatprAgbhArAkhyA pRthivyastIti, iha ca yadyapi prathamapRthivyA uparitanAni nava yojanazatAni tiryagloke bhavanti tathApi dezonA'pi pRthivItikRtvA na doSAyeti, etAzca krameNa bAhalyato yojanalakSamazItyAdisahAdhikaM bhavanti, uktaM ca 11911 "paDhamA asIisahassA 1 battIsA 2 aTThavIsa 3 vIsA ya 4 / aTThAra 5 sola 6 aTTha ya 7 sahassa lakkhovariM kujjA // " iti adholokAdhikArAttadgatavastusUtrANyAbAdarasUtrAt, sugamAni caitAni, navaraM ghanodaghInAM bAhalyaM viMzatiryojanasahAsrANi ghanatanuvAtAkAzAntarANAmasaGkhyAtAni tAni, Aha ca " savve vIsasahassA bAhalleNaM dhanodadhI neyA / * 119 11 - sesANaM tu asaMkhA aho 2 jAva sattamiyA // " iti, tathA chatramatikramya chatraM chatrAticchatraM tasya saMsthAnaM - AkAro'dhastanaM chatraM mahaduparitanaM ladhviti tena saMsthitAH chatrAticchatra saMsthAnasaMsthitAH, idamuktaM bhavati saptamI saptarajjuvistRtA SaSThayAdayastvekaikarajjuhInA iti, kvacitpAThaH 'piMDalagapihulasaMThANasaMThiyA' tatra piMDalagaM -paTalakaM puSpabhAjanaM tadvatpRthulasaMsthAnasaMsthitA iti paTalakapRthulasaMsthAnasaMsthitAH, 'pRthulapRthulasaMsthAnasaMsthitA' iti kvacitpAThaH, sa ca vyakta eva, 'nAmadheja' tti nAmAnyeva nAmadheyAni, 'gota' tti Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 sthAnAGga sUtram 7/-/597 gotrANi tAnyapi nAmAnyeva, kevalamanvarthayuktAni gotrANi itarANi tvitarANi, anvarthazca sukhotreyaH saptAvakAzAntarANi prAk prarUpitAni teSu ca bAdarA vAyavaH santIti tatprarUpaNAyAha - mU. (598) sattavihA bAyaravAukAiyA paM0 taM0 - pAtINavAte paDINavAte dAhiNavAte udINavAte uDUMvAte ahovAte vidisivAte / vR. 'sattavihA bAyare' tyAdi, sUkSmANAM na bhedo'sti tato bAdaragrahaNaM, bhedazca digvidigbhedAt pratIta eveti / mU. (599) satta saMThANA paM0 taM0 - dIhe rahasse vaTTe taMse cauraMse pihule parimaMDale / vR. vAyavo hyadRzyAstathApi saMsthAnavanto bhayavantazceti saMsthAnabhayasUtre, saMsthAnAni ca pratItAni, tadvizeSAH prataraghanAdayo'nyato jJeyAH / mU. (600) satta bhayaTThANA paM0 taM0 - ihalogabhate paralogabhatte AdAnabhate akamhAbhate veyaNabhate maraNabhate asilogabhate / vR. 'satta bhaTThANe 'tyAdi, bhayaM mohanIyaprakRtisamuttha AtmapariNAmastasya sthAnAni - AzrayA bhayasthAnAni, tatra manuSyAdikasya sajAtIyAdanyasmAnmanuSyAdereva sakAzAdyadbhayaM tadihalokabhayaM, ihAdhikRta bhItimato jAtau loka ihalokastato bhayamiti vyutpattiH, tathA vijAtIyAt tiryagdevAdeH sakAzAnmanuSyAdInAM yadbhayaM tatparalokabhayaM, AdIyata ityAdAnaM dhanaM darzaM caurAdibhyo yadbhayaM tadAdAnabhayaM, akasmAdeva bAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSveva sthitasya rAtryAdau bhayamakasmAdbhayaM, vedanA - pIDA tadbhayaM vedanAbhayaM maraNabhayaM pratItaM, azlokabhayaM akIrttabhayaM, evaM hi kriyamANe mahadayazo bhavatIti tadbhayAtra pravarttata iti / bhayaM ca chadmasthasyaiva bhavati, sa ca yaiH sthAnairjJAyate tAnyAha mU. (601) sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANejjA, taM0-pANe aivAettA bhavati musaM vaittA bhavati adinnamAdittA bhavati saddapharisarasarUvagaMdhe AsAdettA bhavati pUtAsakkAramanuvUhettA bhavati imaM sAvajati pannavettA paDisevattA bhavati no jaghAvAdI tadhAkArI yAvi bhavati / sattahiM ThANehiM kevalI jANejA, taM0 - no pANe aivAittA bhavati jAva jaghAvAtI tadhAkArI yAvi bhavati // vR. 'sattahiM ThANehI 'tyAdi, saptabhiH sthAnairhetubhUteH chadmasthaM jAnIyAt, tadyathA- prANAn atipAtayitA, teSAM kadAcid vyApAdanazIlo bhavati, iha ca prANAtipAtanamiti vaktavye'pi dharmmadharmmiNorabhedAdatipAtayiteti dharmI nirdiSTaH, prANAtipAtanAcchadbhastho'yamitvasIyate, kevalI hi kSINacAritrAvaraNatvAnniraticArasaMyamatvAdapratiSevitvAnna kadAcidapi prANAnAmatipAtayitA bhavatItyevaM sarvatra bhAvanA jJeyA, tathA mRSAvAditA bhavati, adattamAdAtA-gRhItA bhavati, zabdAdInAsvAdayitA bhavati, pUjAsatkAraM puSpArdhanavastrAdyarcane anubRMhayitA- pareNa svasya kriyamANasya tasyAnumodayitA, tadbhAve harSakArItyarthaH, tathedamAdhAkarmAdi sAvadyaM sapApamityevaM prajJApya tadeva pratiSevitA bhavati, tathA sAmAnyato no yathA vAdI tathAkArI anyathAbhidhAyAnyathA karttA bhavati 'cApI' ti samuccaye / etAnyeva viparyastAni kevaligamakAni bhavantItyetavyatipAdanaparaM kevalisUtraM, sugamameva kevalinazca prAyo gotravizeSayanta eva bhavanti pravrajyAyogyatvAnnAbheyAdivaditi 'satta mUlagotte'tyAdinA granthena gotravibhAgamAha Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnaM -7, 421 mU. (602) sattamUlagottApaM020-kAsavA gotamA vacchA kocchAkositA maMDavA vAsiTThA, je kAsavAte sattavidhApaM020-tekAsavAte saMDellAte gollAtevAlA te muMjatiNo tepadvapecchatiNo te parisakaNhA, je goyamA te sattavidhA paM0 taM0-te goyamA te gaggA te bhAradA te aMgirasA te sakkArabhA te bhakkharAmA te udagattAbhA; je vacchA te sattavidhA paM0 taM0-te vacchA te aggeyA te mittiyA te sAmiliNote selatatA te aTTisaiNA te vIyakamhA, je kocchA te sattavidhA paM0 taM0-te kocchA te moggalAyaNA te piMgalAyaNA te koDINA te maMDaliNo te hAritA te somayA, je kosiA te sattavidhA paM0 taM0-te kositA te kaccAtaNA te salaMkAtaNA te golikAtaNA te pakkhikAyaNAte aggicAte lohiyA, je maMDavAte sattavihA paM0 taM0-te maMDavA te ariTThA te samutA te telA te elAvaccA te kaMDillA te khArAtaNA je vAsiTTA te sattavihA paM0 taM0-te vAsiTTA te uMjAyaNA te jArekaNhA te vagghAvacA te koDinA te sannI te paaraasraa| vR. sugamazcAyaM, navaraMgotrANi tathAvidhaikekapuruSaprabhavAmanuSyasantAnAH uttaragotrApekSayA mUlabhUtAni-AdibhUtAni gotrANimUlagotrANi, kAze bhavaH kAzyaH-rasastaMpItavAniti kAzyapastadapatyAni kAzyapAH, munisuvratanemivarjA jinAcakravAdayazca kSatriyAH saptamagaNadharAdayo dvijAH jambUsvAmyAdayo gRhapatayazceti, iha ca gotrasya gotravadbhyocha'bhedAdevaM nirdezaH, anyathA kAzyapamiti vAcyaM syAdevaM sarvatra, tathA gotamasyApatyAni gautamAH-kSatriyAdayo yathA suvratanemI jinau nArAyaNa- padbhavarjavAsudevabaladevA indrabhUtyAdigaNanAthatrayaM vairasvAmI ca, tathA vatsasyApatyAni vatsAH-zayya- mbhavAdayaH, evaM kutsA-zivabhUtyAdayaH "kocchaM sivabhUI piya" iti vacanAt, evaM kauzikAH SaDulUkAdayaH, maNDorapatyAni maNDavAH, vaziSTasyApatyAni vAziSTAHSaSThagaNadharAryasuhastyAdayaH, tathA ye te kAzyapAste saptavidhAH, eke kAzyapazabdavyapadezayatvena kAzyapA evAnye tu kAzyapa- gotravizeSabhUtazaNDilyAdipuruSApatyarUpAH zANDilyAdayo'vagantadbhavyAH / ayaM ca mUlagotrapra-tigotravibhAgo nayavizeSamatAdbhavatIti nayavibhAgamAha mU. (603) satta mUlanayA paM0 -negame saMgahe vavahAre ujusute sadde samabhirUDhe evNbhuute| vR. satta mUle tyAdi, mUlabhUtA nayA mUlanayAH, te ca sapta, uttaranayA hi sapta zatAni, // 1 // yadAha- "ekkeko ya sayaviho satta nayasayA havaMti evaM tu / anno'viya Aeso paMceva sayA nayANaM tu||" // 2 // tathA- "AvaiyA vayaNapahA tAvaiyA ceva hu~ti nyvaayaa| jAvaiyA nayavAyA tAvaiyA ceva parasamaya / / " tti, tatrAnantadharmAdhyAsite vastunyekadharmasamarthanapravaNo bodhavizeSonavaya iti, tatra 'negame'tti naikaimanirmahAsattAsAmAnyavizeSavizeSajJAnairmimIte mineti vA naikamaH, Aha c||1|| "negAI mANAI saamnnobhyvisesnaannaaii| jaM tehiM miNai to negamo nao negamANotti / / " iti, nigameSu vA-arthabodheSu kazalo bhavo vA naigamaH, athavA naike gamAH-panthAno yasya sa naikagamaH, Aha ca Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 sthAnAGga sUtram 7/-/603 // 1 // "logatthanibohA vA nigamA tesu kusalo bhavo vA'yaM / ahavA jaM negagamo negapahA negamo teNaM / / " iti, tatrAyaM sarvatra sadityevamanugatAkArAvabodhahetubhUtAM mahAsattAmicchati anuvRttavyAvRttAvabodhahetubhUtaMca sAmAnyavizeSaMdravyatyAvidavyAvRttAvabodhahetubhUtaMcanityadravyavRttimantyaM vizeSamiti, Aha-itthaM tayaM naigamaH samyagdRSTirevAstu sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatavAt sAdhuvaditi, naitadevaM, sAmAnyavizeSavastUnAmatyantabhedAbhyupagamaparatvAttasyeti, Aha ca bhaassykaar:||1|| "jaM sAmanavisese paropparaM vatthuo yaso bhinne / mannai accaM tamao micchAdiTThI kaNAdovva // // 1 // dohivi naehiM nIyaM satthamulaeNa tahavi micchattaM / jaM savisayapahANattaNeNa annonnaniravekkhA / / " iti, tathA saGgrahaNaM bhedAnAM saGgRhNAti vA bhedAn sagai hyantevA bhedAyena saGgrahaH, uktaJca"saMgahaNaM saMgiNhai saMgijhaMte va teNa jaMbheyA / to saMgahotti" etaduktaMbhavati-sAmAnyapratipAdanaparaH khalvayaMsadityuktesAmAnyameva pratipadyatenavizeSa, tathA camanyate-vizeSAH sAmAnyato'rthAntarabhUtAsyuranAntarabhUtAvA?, yadyarthAntarabhUtA na santi te, sAmAnyAdarthAntaratvAt khapuSpavat, athAnAntarabhUtAH sAmAnyamAnaM te, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavaditi, Aha ca-- // 1 // "saditi bhaNiyaMmi jamhA savvatthAnuppavattae buddhii| to savvaM tammattaM nasthi tadatyaMtaraM kiNci|| kuMbho bhAvA'nanno jai to bhAvo ah'nnhaa'bhaavo| evaM paDAdao'vihu bhAvA'nannatti tammattaM // " iti, * tathA vyavaharaNaM vyavaharatIti vA vyavahriyate vA-apalapyate sAmAnyamanena vizeSAn vA''zritya vyavahAraparo vyavahAraH, Aha ca-- // 1 // "vavaharaNaM vavaharae sa teNa vavahIrae va sAmannaM / vavahAraparo yajao visesao teNa vvhaaro||" iti, ayaMhi vizeSapratipAdanaparaH sadityuktevizeSAnevaghaTAdIn pratipadyate, teSAmeva vyavahArahetutvAt, na tadatiriktaMsAmAnyaM, tasya vyavahArApetatvAt, tathAca-sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt ?, yadi bhinnaM vizeSavyatirekenopalabhyeta, nacopalabhyate, athabhinnavizeSamAtraMtattadavyatiriktatvAttatsvarUpavaditi, Aha c||1|| "uvalaMbhavvavahArAbhAvao t(ni)vvisesbhaavaao| taM nattha khapuSphaMpiva saMti visesA sapaJcakkhaM / " iti, tathA lokasaMvyahAraparo vyavahAraH, tathAhi-asau paJcavarNe'pi bhramarAdivastuni bahutaratvAt kRSNatvameva manyate, Aha c||1|| "bahutaraottiya taM ciya gamei saMtevi sesae muyi| saMvavahAraparatayA vavahAro logamicchaMti // " iti 3, Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAnaM-7, 423 tathA Rju-vakraviparyavAdabhimukhaM zrutaM-jJAnaM yasyAsau RjuzrutaH, Rju vA-vartamAnamajItAnAgatavakraparityAgAdvastu sUtrayati-gamayatIti RjusUtraH, uktaM c||1|| "ulTu riuM suyaM nANamujju suyamassa so'ymujjusuo| suttayai vA jamukhaM patthu teNujjusuttotti / / " ayaM hi vartamAnaM nijakaM liGgavacananAmAdibhinnamapyekaM vastu pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhi-atItameSyadvA na bhAvo, vinaSTAnutpannatvAdadRzyatvAtkhapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt khakusumavat, tasmAdvartamAnaM svaM vastu, tacca na liGgAdibhinnamapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM taTastaTI taTamiti vacabhinnamApojalaM nAmAdibhinnaM nAmasthApanAdravyabhAvabhinnaM, Ahaca // 1 // "tamhA nijagaM saMpayakAlIyaM liMgavayaNabhinnapi / nAmAdibheyavihiyaM paDivajjai vatthumujjusuya / / " ti 4, tathA zapanaM zapati vA asau zapyate vA tena vastviti zabdastasyArthaparigrahAdabhedopacArAnayo'pi zabda eva, tathA kRtakatvAdilakSaNahetvarthapratipAdakaM padaM heturevocyata iti, Aha c||1|| "savaNaM savai sa teNaM va sappae vatthu jaMtao sddo| tassa'tthaparigahao naovi saddotti // " iti, ayaM ca nAmasthApanAdravyakumbhA na santyeveti manyate, tatkAryAkaraNAkhapuSpavat, na ca bhinnaliGvacanamekaM, liGgavacanabhedAdeva, strIpuruSavat kuTA vRkSa ityAdivat, ato ghaTaH kuTaH kumbha iti svaparyAyadhvanivAcyamekameveti, Aha c||1|| "taMciya riusuttamayaM paJcuppannaM visesiyataraM so| . icchai bhAvaghaDaM ciyajaMna u nAmAdao tinni / / " -tathA nAnArtheSu nAnAsaMjJAsamabhirohaNAt samabhirUDhaH, uktNc||1|| "jaM jaM sannaM bhAsaitaM taM ciya samabhirohae jamhA / sannaMtaratthavimuho tao ko samabhirUDhotti // " ayaMhi manyate-ghaTakuTAdayaH zabdA bhinnapravRttimittatvAdbhinnArthagocarAH, ghaTapaTAdizabdavata, tathAcaghaTanAtghaTo viziSTaceSTAvAnarthoghaTaiti, tathA 'kuTa kauTilye kuTanAtkuTaH, kauTilyayogyAt kuTa iti, ghaTo'nyaH kuTo'pyanya eveti 6, tathA yathAzabdArtha evaM padArtho bhUtaH sannityartho'nyathAbhUto'sannitipratipattipara evaMbhUto nayaH, Aha c||1|| "evaM jahasaddattho saMto bhUo ty'nhaa'bhuuo| teNevaMbhUyanao saddatthaparo viseseNaM / / " iti, ayaM hi yoSinmastakavyavasthitaM ceSTAvantamevA ghaTazabdavAcyaM manyate, na sthAnabharaNAdikriyAntarApannamiti, bhavanti cAtra zlokAH-- // 1 // "zuddhaM dravyaM samAzritya, saGgrahastadazuddhitaH / naigamavyavahArau staH, zeSAH paryAyamAzritAH / / anyadeva hi sAmAnyamabhinnajJAnakAraNam / vizeSo'pyanyameveti, manyate naigamo nayaH / / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 sthAnAGga sUtram 7/-/603 // 3 // sadrUpatAnatikrAntasvasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarvaM, sagRhNan saGgraho mtH|| // 4 // vyavahArorastu tAmeva, prativastu vyavasthitAm / tathaiva IzyamAnatvAd, vyavahArayati dehinH|| // 5 // tatrarjusUtranItiH syAt, zuddhaparyAyasaMsthitA / nazvarasyaiva bhAvasya, bhAvAt sthitiviyogtH|| atItAnAgatAkArakAla saMsparzavarjitam / vartamAnatayA sarvamRjusUtreNa sUtryate // virodhiliGgasaGkhyAdibhedAdbhinnasvabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM, zabdaH prtyvtisstthte|| // 8 // tathAvidhasya tasyApi, vastunaH kSaNavRttinaH / brUte samabhirUDhastu, saMjJAbhedena bhinnatAm // // 9 // ekasyApi dhvanervAcyaM, sadA tannopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAdevaMbhUto'bhimanyate // " atha kathaM sapta nayazatAnyasaGkhyA vA nayAH saptasu nayeSvantarbhavantIni?, ucyate, yathA vaktRvizeSAdasaddhayeyAapisvarAH saptasusvareSvitisvarANAmevasvarUpupapratipAdanAya sattasaretyAdi svaraprakaraNamAhamU. (604) satta sarA paM0 (taM0)vR. sugamaMcedaM, navaraM svaraNAni svarAH-zabdavizeSAH, mU. (605) saje risabhe gaMdhAre, majjhime paMcame sre| dhevate ceva nisAte, sarA satta vivAhitA / / vR. 'sajjetyAdizlokAH SaDbhayo jAtaH SaDajaH, uktaM hi||1|| "nAsAM kaNThamurastAlu, jihvAM dantAMzca saMzritaH / SabhiH saJjAyate yasmAttasmAt SaDja iti smRtH||" __-tathA RSabho-vRSabhastadvad yo varttate sa RSabha iti, Aha c||1|| "vAyuH samutthito nAbheH, kaNThazIrSa samAhataH / naItyRSabhavad yasmAt, tasmAdRSabha ucyte||" tathA gandho vidyate yatra sagandhAraH sa eva gAndhAro, gandhavAhavizeSaH ityarthaH, abhANi hi||1|| "vAyuH samutthito nAbheH kaNThazIrSasamAhataH / nAnAgandhAvahaH puNyo, gAndhArastena hetunaa|" -tathA madhye kAyasya bhavo madhyamaH, ydvaaci||1|| "vAyuH samutthito nAbherurohadi samAhataH / nAbhiM prApto mahAnAdo, madhyamatvaM samaznute / / " tathA paJcAnAM SaDjAdisvarANAM nirdedazakramamAzritya pUraNaH paJcamaH athavA paJcasu Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 7, - nAbhyAdisthAneSu mAtIti paJcamaH svaraH, yadabhyadhAyi 119 11 "vAyuH samutthito nAbherurohatkaNThazirohataH / paJcasthAnotthitasyAsya, paJcamatvaM vidhIyate // " tathA abhisandhayate-anusandhayati zeSasvarAniti niruktivazAd dhaivataH, yaduktam"abhisandhayate yasmAdetAn pUrvotthitAn svarAn / tasmAdasya svarasyApi dhaivatatvaM vidhIyate // " 119 11 pAThAntareNa raivatazcaiveti, tathA niSIdanti svarA yasmin sa niSAdaH, yto'bhihitN|| 1 // "niSIdanti svarA yasmAnniSAdastena hetunA / sarvAMzcAbhibhavatyeSa, yadAdityo'sya daivatam // " iti, tadeva svarAH sapta 'viyAhiya'tti vyAkhyAtAH, nanu kAryaM hi kAraNAyattaM jihvA ca svarasya kAraNaM sA cAsaGghayeyarUpA tataH kathaM svarANAM saGkhyAtatvamiti, ucyate, asaGkhyAtA api vizeSataH svarAH sAmAnyataH sarve'pi saptasvantarbhavanti, athavA sthUlasvarAn gItaM cAzritya sapta uktAH, Aha ca- // 1 // // 2 // "kajjuM karaNAyattaM jIhA ya sarassa tA asaMkhejA / sarasaMkhamasaMkhejjA karaNassAsaMkhayattAo // sattaya suttanibaddhA kaha na viroho ? tao gurU Aha / sattaNuvAI savve vAyaragahaNaM ca geyaM vA ||" iti svarAnnamato'bhidhAya kAraNatastannirUpaNAyopakramate 425 mU. (606) eesi NaM sattaNhaM sarANaM satta saradvANA paM0 (taM0) vR. 'eesi Na' mityAdi, tatpa nAbhisamutthaH svaro'vikArI Abhogena anAbhogena vA yaM pradezaM prApya vizeSamAsAdayati tatsvarasyopakArakamiti svarasthAnamucyate / mU. (607) sajjaM tu aggajibbhAte, ureNa risabhaM saraM / kaMThuggateNa gaMdhAraM, majjhajibbhAte majjhimaM / / vR. 'sajja' mityAdizlokadvayaM brUyAditi sarvatra kriyA, SaDajaM tu prathamasvarameva agrabhUtA jihvA agrajihvA jihvAgramityarthaH tayA yadyapi SaDjabhaNane sthAnAntarANyapi vyApriyante agrajihvA vA svarAntareSu vyApriyate tathApi sA tatra bahutaravyApAravatItikRtvA tathA tameva brUyAdityabhihitaM, uro-vakSastena RSabhasvaraM, 'kaMThuggahaeNa' ti kaNThazcAsAcugrahakazca utkaTaH kaNThograkastena kaNThasya vogratvaM yattena kaNThogratvena kaNThAdvA yadudgataM udgatiH svarodgamalakSaNA kriyA tena kaNThodgatena gandhAra, jihvAyA madhyo bhAgo madhyajihvA tayA madhyamaM / mU. (608) nAsAe paMcamaM bUyA, daMtoTTeNa ya dhevataM / muddhANeNa ya nesAtaM, saraThANA viyAhitA / / vR. tathA dantAzca auSThau ca dantoSThaM tena dhaivataM raivataM veti / pU. (609) satta sarAjIvanissitA paM0, (taM0) bR. 'jIvanissiya'tti jIvAzritAH jIvebhyo vA niHsRtA-nirgatAH / Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 sthAnAGga sUtram 7/-/610 mU. (610) sajjaM ravati mayUro, kukkuDo risahaM srN| haMso nadati gaMdhAraM, majhimaMtu gvelgaa|| vR. 'sajja'mityAdizlokaH, 'nadati rauti 'gavelagattigAvazca elakAzca-UraNakA gavelakAH athavA gavelakA-UraNakA eva iti. / mU. (611) aha kusumasaMbhave kAle, koilA paMcamaM srN| __chaTuM ca sArasA koMcA, nisAyaM sattamaM gatA / / vR. 'aha kusuma' ityAdirUpakaM gaathaabhidhaanN.||1|| "viSamAkSarapAdaM vA pAdairasamaM dazadharmavat / tantre'smin yadasiddhaM, gAtheti tat paNDitai yam / / " iti vacanAt, 'atheti vizeSArthaH, vizeSArthatA caivaM-yathA gavelakA avizeSeNa madhyama svaraM nadanti na tathA kokilAH paJcamaM, api tu kusumasambhave kAla iti, kusumAnAM bAhulyato vanaspatiSu sambhavo yasmin sa tathA tatra, maghAvityarthaH / mU. (612) satta sarA ajIvanissitA paM0, (taM0) vR. 'ajIvanissiya'tti tathaiva navaraMjIvaprayogAdeta iti / mU. (613) sajjaM ravati muiMgo, gomuhI risabhaM srN| saMkho nadati gaMdhAra, majjhimaM puNa jhallarI // vR. 'sajja mityAdi zlokaH, mRdaGgo-mardalaH gomukhI-kAhalA yatastasyAmukhe gozrRGgamanyadvA kriyata iti.| mU. (614) . caucalaNapatiDhANA, gohiyA paMcamaM srN| ____ ADaMbaro revatitaM, mahAbherI ya sattamaM / vR. 'cau' ityAdizlokAH caturbhizcaraNaiH pratiSThAnaM bhuvi yasyAH sA tathA, godhAcarmaNA avanaddheti godhikAvAdyavizeSo daIriketi yatparyAyaH, DambaraH-paTahaH saptamamiti-niSAdaM / mU. (615) etesiNaM sattasarANaM satta saralakkhaNA paM0 (taM0)-- vR. 'eesi Na mityAdi, 'satta'tti svarabhedAt sapta svaralakSaNAni yathAsvaM phalaM prati prApaNAvyabhicArINi svararUpANi bhavanti, tAnyeva phalata AhamU. (616) "sajeNa labhati vittiM, kataMca na vinssti| gAvo mittAya puttA ya, nArINaM ceva vallabho / / vR. sajjeNe'tyAdizlokAH sapta,SaDjenalabhatevRttiM, ayamarthaH-SaDjasyedaMlakSaNaM-svarUpamasti yena vRttiM-jIvanaM labhateSaDjasvarayuktaH prANI, etaccamanuSyApekSayAlakSyate, manuSyalakSaNatvAdasyeti, kRtaM ca na vinazyati tasyeti zeSaH, niSphalArambho na bhavatItyarthaH, gAvo mitrANi ca putrAzca bhavantIti shessH| mU. (617) risabheNa u esajaM, seNAvacaM dhanAni y| vasthagaMdhamalaMkAraM, ithio sayaNANi va // vR. 'esajjaMti ezvaryaM / Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 sthAnaM -7, - mU. (618) gaMdhAre gItajuttinnA, vaz2avittI klaahitaa| bhavaMti katiNo pannA, je anne ssthpaargaa| vR. gandhAre gItayuktijJAH varyavRttayaH-pradhAnajIvikAH kalAbhiradhikAH kavayaHkAvyakAriNaHprAjJAH-sabodhAH, yeca uktebhyo gItayuktajJAdibhyo 'nye zAstrapAragAH-dhanurvedAdipAragAminaste bhvntii.| mU. (619) majjhimasarasaMpannA, bhavaMti suhjiivinno| khAyatI piyatI detI, majjhimaM srmssito|| mU. (620) paMcamasarasaMpannA, bhavaMti puddhviiptii| sUrA saMgahakattAro, aneggnnnnaatgaa|| mU. (621) revatasarasaMpannA, bhavaMti klhppiyaa| sAuNitA vaguriyA, soyariyA macchabaMdhA y|| vR. zakunena-zyenalakSaNena caranti-pAparddhiM kurvanti zakunAn vA nanti zAkunikAH, vAgurAmRgabandhanaM tayA carantIti vAgurikAH, zUkareNa zUkaravadyArthaM cantItizUkarAn vA ghnantIti zaukarikAH, mU. (622) caMDAlA muTThiyA seyA, je anne paavkmminno| godhAtagA yaje corA, nisAyaM saramassitA / / vR. maussttikaamllaaiti.| mU. (623) etesisattaNhaMsarANaMtaogAmA pannattA, taM0 sajjagAme majjhimagAmegaMdhAragAme, sajjagAmassa NaM satta mucchaNAto paM0(taM0) vR. 'eteSA'mityAdi, tatra vyaakhyaangaathaa||1|| "sajjAi tihA gAmo sasamUho mucchanANa vinneo| tA satta ekkamekko to satta sarANa egviisaa||" // 2 // annanna saravisese uppAyaMtassa mucchayA bhnniyaa| kattA va mucchio iva kuNAI mucchaM va so vatti / / -kartA vA mUrchita iva karoti, mUrcchanniva vA sa kartetyarthaH,mU. (624) maMgI korabbIyA harI ya rayataNI ya sArakaMtA y| chaTThI ya sArasI nAma suddhasajAya sattamA / / mU. (125) majhimagAmassaNaM satta mucchaNAto paM0, taM0mU. (626) uttaramaMdA rayaNI, uttarA uttraasmaa| AsokaMtAya sovIrA, abhiru havati sattamA / / mU. (627) gaMdhAragAmassa NaM satta mucchaNAto paM0 (taM0)mU. (628) naMdI tu khudimA pUrimA ya cautthI ya suddhagaMdhArA / uttaragaMdhArAvita, paMcamitA havati mucchA u / / mU. (629) suTutaramAyAmA sA chaTThI niyamaso u nAyavvA / aha uttarAyatA koDImAtasA sattamI mucchA / / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 sthAnAGga sUtram 7/-/629 vR. iha ca maGgIprabhRtInAmekaviMzatimUrcchanAnAM svaravizeSAH pUrvagate svaraprAbhRte bhaNitAH, adhunA tu tadvinirgatebhyo bharatavaizAkhilAdizAstrebhyo vijJeyA iti / mU. (630) satta sarAo kao saMbhavaMti geyassa kA bhavaMti joNI ? / katisamatA usAsA kati vA geyassa AgArA ? | vR. 'sattassarA kao' gAhA, iha catvAraH praznAH, tatra kuta iti sthAnAt kA yoniritikA jAtiH tathA kati samayA yeSu te katisamayAH, ucchvAsAH kiMparimANakAlA ityarthaH, tathA'SkArAH- AkRtayaH svarUpANItyarthaH, / yU. (631) satta sarA nAbhIto bhavaMti gItaM ca ruyajoNItaM / pAdasamA UsAsA tinni ya gIyarasa AgArA // vR. 'satta sarA' gAhA praznanirvacanArthA spatha, navaraM ruditaM yoni H- jAtiH samAnarUpatayA yasya tad ruditayonikaM, pAdasamayA ucchvAsA yAvadbhiH samayaiH pAdo vRttasya nIyate tAvatsamayA ucchvAsA gIte bhavantItyarthaH, AkArAnAha mU. (632) Aimiu ArabhaMtA samuvvahaMtA ya majjhagAraMmi / avasAne tajavito tini ya geyassa AgArA // vR. 'AI' gAhA, Adau -prAthamye mRdu-komalamAdimRdu gItamiti gamyate, ArabhamANAH, iha samuditatrayApekSaM bahuvacanamanyathA eka eva AkAro dvayamanyad vakSyamANalakSaNamiti, tathA samudvahantazca mahattAM gItadhvaneriti gamyate, madhyakAre - madhyabhAge, tathA avasAne ca kSapayantogItadhvaniM mandrIkurvanyo gItasyAkArA bhavanti, AdimadhyAvasAneSu gItadhvaniH mRdutAramandrasvabhAvaH krameNa bhavatIti bhAvaH, , kiM cAnyatmU. (633) chaddose aTTaguNe tini ya vittAiM do ya bhnnitiio| jANAhiti so gAhii susikkhio raMgamajjhammi / / vR. 'cha dose' dAragAhA, SaT doSA varjanIyAH. / mU. (634) bhItaM dutaM rahassaM gAyaMtI mA ta gAhi uttAlaM / kAkarasaramaNunAsaM ca hoti geyassa chaddosA // vR. tAnAha - 'bhIyaM' gAhA, bhItaM trastamAnasaM 1 drutaM tvaritaM 2 'rahassaM 'ti hrasvasvaraM laghuzabdamityarthaH, pAThAntareNa 'uppicchaM' zvAsayuktaM tvaritaM ceti uttAlaM-uprAbalyArthe ityatitAlamasthAnatAlaM vA, tAlastu kaMzikAdizabdavizeSa iti 4, 'kAkasvaraM' zlakSNAzravyasvaraM, anunAsaM casAnunAsikaM nAsikAkRtasvamityarthaH kimityAha-gAyan gAnapravRttastvaM he gAyana ! mA gAsIH, kimiti ?, yata ete geyasya SaT doSA iti / aSTo guNAnAha mU. (635) putraM 1 rataM 2 ca alaMkiyaM 3 ca vattaM 4 tahA avidhuddhaM 5 / madhuraM 6 sama 7 sukumAraM 8 aTTha guNA hoti geyassa // vR. 'punnaM' gAhA, pUrNa svarakalAbhiH 1 raktaM geyarAgeNAnuraktasya 2 alaGkR tamanyAnyasvaravizeSANAM sphuTazubhAnAM karaNAt 3 vyaktamakSarasvarasphuTakaraNatvAt 4 'avidhuDaM' vikrozanamiva yatra visvaraM 5 madhuraM madhurasvaraM kokilArutavat 6 samaM tAlavaMzasvarAdisamanugataM 7 sukumAraM Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -7, 429 lalitaMlalatIva yat svaragholanAprakAreNa zabdasparzanena zrotrendriyasya sukhotpAdanAdveti8, ebhiraSTAbhiguNairyuktaM geyaM bhavati, anyathA viDambanA / kiJcAnyatmU. (636) urakaMThasirapasatthaM ca gejaMte mauribhiapadabaddhaM / samatAlapaDukkhevaM sattasarasIharaM gIyaM / / vR. 'ura gAhA, uraHkaNThaziraHsuprazastaM-vizuddhaM, ayamartho-yadhurasi svaro vizAlastata urovizuddhaM, kaNThe yadisvarovartito'sphuTitazcatataH kaNThavizuddhaM, zirasiprApto yadi nAnunAsikastataH zirovizuddha,athavAuraHkaNThaHziraHsuzleSmaNA avyAkuleSuvizuddheSu-prazasteSu yattattatheti, cakAro geyaguNAntarasamuccaye gIyate-uccAryate geyamiti sambadhyate, kiMviziSTamityAha ? - 'mRdakaM madhurasvaraM 'ribhitaM yatrAkSareSugholanayAsaMcaran svaro raGgatIvagholanAbahulamityarthaH, 'padabaddhaM' geyapadairnibadhdhamiti, padatrayasya karmadhArayaH, "samatAlapaDukkhevaM'tisamazabdaH pratyeka sambadhyate tena samAstAlA-hastatAlA upacArAt tadravo yasmiMstatsamatAlaM tathA samaH pratyutkSepaH pratikSepo vA-murajakaMzikAdyAtodhAnAM yo dhvanistallakSaNaH nRtyatpAdakSepalakSaNo vA yasmiMstatsamapratyutkSepaM samapratikSepaM veti, tathA sattasarasIbharaM'ti sapta svarAH 'sIbhara'nti akSarAdibhiH samA yatra tatsaptasvarasIbharaM, te caamii||1|| 'akkharasamaM 1 payasamaM 2 tAlasamaM 3 layasamaM 4 gahasamaM ca 5 / . nIsasiUsasayasamaM saJcArasamaM7 sarA stt||'tti, iyaMcagAthA svaraprakaraNopAnte taMtisamamityAdiradhItApiihAkSarasamamityAdi vyAkhyAyate, anuyogadvAraTIkAyAmevameva darzanAditi, tatra dIrgha akSare dIrghaH svaraH kriyate hrasve hrasvaH plute plutaH sAnunAsike sAnunAsikaH tadakSarasamaM, tathA yad geyapadaM-nAmikAdikamanyatarabandhe baddhaM yatrasvareanupAtibhavati tattatraiva yatra gIte gIyate tatpadasamamiti, yatparaspararAhatahastatAlasvarAnuvarti bhavati tattAlasamaM, zrRGgadAdyintaramayenAGgulikozakenAhatAyAstantryAH svaraprakAro layastamanusarato gAturyadgeyaMtallayasamaM, prathamatovaMzatantryAdibhiryaH svarogRhItastatsamaMgIyamAnaM grahasamaM, niHzvasitocchvasitamAnamanatikrAmato yadgeyaM taniHzyAsAzitasama, taireva vaMzatantryAdibhiryadaGgulisaJcArasamaM gIyate tatsaJcArasamaM, geyaM ca sapta svagAtadAtmakamityarthaH / yo geye sUtrabandhaH sa evamaSTaguNa eva kArya ityAha ' mU. (637) nidosaMsAravaMtaMca, heujuttamalaMkiyaM / uvanIya sovayAraMca, miyaM madhurameva y|| vR. 'niddosaM' silogo, tatra nirdoSa-"aliyamuvaghAyajaNayaM" ityAdidvAtriMzatsUtradoSarahitaM 1 sAravad-arthena yuktaM 2 hetuyuktaM-arthagamakakAraNayuktaM 3 alaGkRtaM-kAvyAlaGkArayuktaM 4 upanItaM-upasaMhArayuktaM 5 sopacAraM-aniSThurAviruddhAlajanIyAbhidhAnaM soyAsaM vA 6 mitaM padapAdAkSaraiH nAparimitamityarthaH 7 madhuraM tridhA zabdArthAbhidhAnato 8 geyaM bhavatItizeSaH / tinni ya vittAI' ti yaduktaM tadyAkhyAmU. (638) samamaddhasamaM ceva, savvattha visamaM ca jN| tinni vittappayArAI, cautthaM noplbbhtii|| Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 sthAnAGga sUtram 7/-/638 , vR. 'samaM' silogo, tatra samaM pAdairakSaraizca tatrapa pAdaizcaturbhirakSaraistu-gurulaghubhiH, arddhasamaM tvekatarasamaM viSamaM tu sarvatra pAdAkSarApekSayetyarthaH, anye tu vyAcakSate samaM yatra catuSvapi pAdeSu samAnyakSarANi, arddhasamaM yatra prathamatRtIyayordvitIyacaturthayozca samatvaM, tathA sarvatra sarva-pAdeSu viSamaM ca viSamAkSaraM yad yasmAdvRttaM bhavati tatastrINi vRttaprajAtAni padyaprakAraH, ata eva caturtha nopalabhyata iti, 'donni ya bhaNiio' tti asya vyAkhyA mU. (639) vR. 'sakkayA' silogo, bhaNitiH bhASA 'AhiyA' AkhyAtA svaramaNDaleSaDjAdisvarasamUhe, zeSaM kaNThayaM / kIdRzI strI kIdazaM gAyatIti praznamAha mU. (640) kesI gAtati ya madhuraM kesI gAtati kharaM ca rUkkhaM ca / kesI gAyati cauraM kesi vilaMbaM dutaM kesI // vR. 'kesI' gAhA, 'kesi 'tti kI dhzI 'khara' nti kharasthAnaM rUkSaM prasiddhaM caturaM dakSaM vilambaMparimantharaM drutaM zIghramiti / mU. (641) kaNThyA. 1 sakkatA pAgatA ceva, duhA bhaNitIo AhiyA / saramaMDalaMmi gijjaMte, pasatthA isibhAsitA / / gorI gAtati cauraM kANa vilaMbaM dutaM aMdhA // vR. 'vissaraM puNakerisi' ttivissaraMpuNa kerisitti gAthAdhikamiti, uttaramAha-'sAmA' gAhA vissaraM puNa kerisI ? || sAmA gAi madhuraM kAlI gAya kharaM ca rukkhaM ca / sU. (642) vissaraM puNa piMgalA // taMtisamaM tAlasamaM pAdasamaM layasamaM gaha samaM ca / nIsasiUsasiyasamaM saMcArasamA sarA satta // vR. 'piMgala' tti kapilA, 'taMti' gAhA tantrIsamaM - vINAditantrIzabdena tulyaM militaM ca, zeSaM prAgvata, navaraM 'pAdo' vRttapAdaH, tantrIsamamityAdiSu geyaM sambandhanIyaM, tathA geyasya svarAnarthAntaratvAduktaM 'saMcArasamA sarA satta' tti, anyathA saJcArasamamiti vAcyaM syAt, taMtisamA tAlasametyAdi vetI, ayaM ca svaramaNDalasaGkSepArthaH / pU. (643) satta sarAya tato gAmA, mucchaNA ekavIsatI / tANA egUNapannAsA, samattaM saramaMDalaM // vR. 'satta sarA' silogo, tatA tantrI tAno bhaNyate, tatra SaDjAtiH svaraH pratyekaM saptabhistAnairgIyata ityevamekonapaJcAzattAnAH saptatantrIkAyAM vINAyAM bhavantIti, evamekatantrIkAyAM tritantrIkAyAMca, kaNThenApi gIyamAnA ekonapaJcAzadeveti / anantaraM gAnato laukikaH kAyakleza ukto'dhunA lokottaraM tamevAha mU. (644) sattavidhe kAyakilese pannatte, taM0-ThANAtite ukkuDuyAsaNite paDimaThAtI vIrAsaNite nesaJjite daMDAtite lagaMDasAtI / vR. 'sattavihe tyAdi, prAyaH prAgeva vyAkhyAtamidaM tathApi kiJcillikhyate, kAyasya zarIrasya Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 sthAnaM -7,klezaH-khedaH pIDA kAyaklezo-bAhyatapovizeSaH, sthAnAyatikaH sthAnAtigaH sthAnAtido vAkAyotsargakArI, iha ca dharmadharmiNorabhedadevamupanyAsaH, anyathA kAyaklezasya prakrAntatvAt sa eva vAcyaH syAt, natadvAn, iha tu tadvAnnirdiSTa iti, evaM sarvatra, utkaTukAsanikaH-pratItaH, tathA pratimAsthAyI-bhikSupratimAkArI vIrAsaniko-yaH siMhAsananiviSTamivAste, naiSadhikaHsamapadaputAdiniSadyopavezI daNDAyatikaH-prasAritadeho lgnnddshaayii-bhuumylgnpRsstthH| mU. (645) jaMbuddIve 2 satta vAsA paM0, taM0-bharahe eravate hemavate heranavate harivAse rampagavAse mahAvidehe / jaMbuddIve 2 satta vAsaharapavvatA paM0, taM0-cullahimavaMte mahAhimavaMte nisadhe nIlavaMte ruppI siharI mNdre| ___ jaMbuddIve 2 satta mahAnadIo puratyAbhimuhIo lavaNasamudaM samappeti, taM0-gaMgA rohitA hirI sItA narakaMtA suvannakUlA rttaa|jNbuddiive 2 satta mahAnatIo paccasthAbhimuhIo lavaNasamudaM samuppeti, taM0-siMdhU rohitaMsA harikatA sItodA nArIkatA ruSpakUlA rttvtii| dhAyaisaMDadIvapuracchimaddhe NaM satta vAsA paM0 20-bharahe jAva mahAvidehe, dhAyaisaMDadIvapurachimeNaM satta vAsaharapavvatApaM0 taM0-cullahimavaMtejAvamaMdare, dhAyaisaMDadIvapura0 sattamahAnatIo puracchAbhimuhIto kAloya samudaM samappeMti, taM0-gaMgA jAva rattA, dhAyaisaMDadIvapuracchinjheNaM satta mahAnatIo paJcatthabhimuhIo lavaNasamudaM samappeti, taM0-siMdhU jAva rattavatI dhAyaisaMDadIve paJcasthimaddhe NaM satta vAsA evaM ceva, navaraMpuratthAbhimuhIo lavaNasamudaM samappeMti paJcatvAbhimuhAo kAlodaM, sesaMtaMceva., ___ pukkharavaradIvaDDapuracchimaddhe NaM satta vAsA taheva, navaraM purasthAbhimuhIo pukkharodaM samudaM samappeti paJcasthAbhimuhIto kAlodaM samudaM samappeMti, sesaM taM ceva, evaM paJcasthimaddhevi, navaraM puratyAbhimuhIo kAlodaM samudaM sama0 paccatthAbhimuhIo purakharodaM samappeMti, savvattha vAsA vAsaharapavvatA natIto ya bhANitabvANi / vR. idaM ca kAyaklezarUpaM tapo manuSyaloka evAstIti tapratipAdanaparaM 'jambuddIve'tyAdi prakaraNaM, gatArthaM caitat / mU. (646) jaMbuddIve 2 bhArahe vAse tItAte ussappiNIte satta kulagarA hutthA, (taM0) mU. (647) mittadAme sudAme ya, supAse ya syNpbhe| vimalaghose sughose ya, mahAghose ya sattame // mU. (648) jaMbuddIve 2 bhArahe vAse imIse osappiNIe satta kulagarA hutthAmU. (649) paDhamitya vimalavAhaNa 1 cakkhuma 2 jasamaM 3 cautthamabhicaMde 4 / ___ tato ya paseNai 5 puNa marudeve caiva 6 nAbhI y7|| mU. (650) eesiNaM sattaNhaM kulagarANaM satta bhAriyAo hutthA, taM0mU. (651) caMdajasA 1 caMdakAMtA 2 surUva 3 paDirUva 4 cakkhukaMtA 5 y| sirikatA 6 marudevI 7 kulakaraitthINa naamaaii|| vR.manuSyakSetrAdhikArAttadgatakulakarakalpavRkSanItiraladuSSamAdiliGgasUtrANi pAThasiddhAni caitAni, Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 sthAnAGga sUtram 7/-/652 mU. (652) jaMbuddIve bhArahe vAse AgAmissAe ussappiNIe satta kulakarA bhavissaMtimU. (653) mittavAhaNa subhome ya, suppabhe ya syNpbhe| datte suhume subaMdhUya, AgamessiNa hokkhtii|| vR. navaraM 'AgamisseNa hokkhaitti AgamiSyatA kAlena hetunA bhaviSyatItyarthaH / mU. (654) vimalavAhaNe NaM kulakare sattavidhA rukkhA uvabhogattAte hvymaagcchisu| vR.tathA vimalavAhane prathamakulakare sati saptavidhA itipUrvadazavidhA abhUvan 'rukha'tti kalpavRkSAH 'uvabhogattAe'ttiupabhogyatayA 'hacvaM' zIghramAgatavantaH, bhojanAdisampAdanenopabhogaM tatkAlInamanuSyANAmAgatA ityrthH.| mU. (655) mattaMgatAta bhiMgA cittaMgAceva hoti cittrsaa| maNiyaMgAta aniyaNA sattamagA kapparukkhA y|| vR. 'mattaMgayAya'gAhA, 'mattaMgayA' itimattaM-madastasya kAraNatvAnamadyamiha mattazabdenocyate tasyAGgabhUtAH-kAraNabhUtAstadevavA'Gga avayavo yeSAMtamattAGgakAH,sukhapeyamadyadAyina ityarthaH, cakAraH pUraNe, 'bhiMga'tti saMjJAzabdatvAd bhRGgArAdivividhabhAjanasampAdakA bhRGgAH, 'cittaMga'tti citrasya-anekavidhasya mAlyasya kAraNatvAccitrAGgAH, 'cittarasatticitrA-vicitrA rasA-madhurAdayo manohAriNo yebhyaH sakAzAt sampadyante te citrarasAH, 'maNiyaMga'tti maNInAM-AbharaNabhUtAnAmaGgabhUtAH-kAraNabhUtAH maNayo vA aGgAni-avayavA yeSAM temaNyaGgAH, bhUSaNasampAdakA ityarthaH, 'aniyaNa'tti anagnakArakatvAdanagnA-viziSTavastradAyinaH, saMjJAzabdo vA'yamiti, 'kapparukkha'tti uktavyatiriktasAmAnyakalpitaphaladAyitvena kalpanA kalpastapradhAnA vRkSAH kalpavRkSA iti / mU. (656) sattavidhA daMDanItI paM0 20-hakkAre makkAre dhikkAre paribhAse maMDalabaMdhe cArate chvicchede| vR. 'daMDanIitti daNDanaM daNDa:-aparAdhinAmanuzAsanaM, tatra tasya vA sa eva vA nItiHnayo daNDanItiH, 'hakkAre'ttihaityadhikSepArthastasya karaNaM hakkAraH,ayamarthaH-prathamadvitIyakulakarakAle'parAdhino daNDo hakkAramAtra, tenaivAsau hatasarvasvamivAtmAnaM manyamAnaH punaraparAdhasthAne na pravartata iti tasya daNDanItitA, evaM mA ityasya niSedhArthasya karaNaM-abhidhAnaM mAkAraH, tRtIyacaturthakulakarakAle mahatvaparAdhe mAkAro daNDaH itaratra tu pUrva eveti, tathA dhigadhikSepArtha eva tasya karaNaM-uccAraNaM dhikkAraH, paJcamaSaSThasaptamakulakarakAle mahAparAdhe dhikkAro daNDo jaghanyamadhyamAparAdhayostu krameNa hakkAramAkArAviti, Aha c||1|| "paDhamabIyANa paDhamA taiyacautthANa abhinavA bIyA / __ paMcamachaTTassa ya sattamassa taiyA abhinavA u / / " iti, tathA paribhASaNaM paribhASA-aparAdhinaM prati kopAviSkAreNa mA yAsIrityabhidhAnaM, tathA 'maNDalabandho' maNDalaM-iGgitaM kSetratatra bandho-nAsmAt pradezAd gantavyamityevaM vacanalakSaNaM, puruSamaNDalaparivAraNalakSaNo vA, cArakaM guptigRhaM 'chavicchedo' hastapAdanAsikAdicchedaH, iyamanantara caturvidhA bharatakAle babhUva, catasRNAmantyAnAmAdyadvayamRSabhakAle anye tu bharatakAle ityanye / Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-7, 433 // 1 // Aha ca-"paribhAsaNA u paDhamA maMDalibaMdhami hoi bIyA u| cAragachavichedAdI bharahassa cauvvihA nII / / iti| mU. (657) egamegassa NaM ranno cAuraMtacakkavaTTissa NaM satta egidiyarataNA paM0, taM0cakkarayaNe 1 chattarayaNe 2 cammarayaNe 3 daMDarayaNe 4 asirayaNe 5 maNirayaNe 6 kAkaNirayaNe 7 / egamegassaNaMrano cAuraMtacakkavaTTissa sattapaMciMdiyarataNA paM0, taM0-senAvatIrayaNe 1 gAhAvatirayaNe 2 vaTTatirayaNe 3 purohitarayaNe 4 isthirayaNe 5 AsarayaNe 6 hatthirayaNe 7 / vR. 'cakkarayaNe tyAdi, ralaM nigadyatetatjAtau jAtau yadutkRSTa mitivacanAt cakrAdijAtiSu yAni vIryata utkRSTAni tAni cakkaratnAdIni mantavyAni, tatra cakrAdIni saptaikendriyANipRthivIpariNAmarUpANi, teSAM ca prmaannN||1|| "cakaM chattaM daMDo tinnivi eyAI vAmatullAiM / cammaM duhatthadIhaM battIsaM aMgulAI asI // // 1 // cauraMgulo maNI puNa tassaddhaM ceva hoi vicchinno / cauraMgulappamANA suvatravarakAgaNI neyA / / " senApatiH-sainyanAyako gRhapatiH-koSThagAraniyuktaH varddhakI-sUtradhAraH purohitaHzAntikarmakArIti, caturdazApyetAni pratyekaM ykssshaadhisstthitaaniiti| mU. (658) sattahiM ThANehiM ogADhaM dussamaM jANejA, taM0-akAle varisai 1 kAle na parisai 2 asAdhU puJjati 3 sAdhU na pujaMti 4 gurUhi jaNo micchaM paDivanno 5 manoduhatA 6 vatiduhatA 7 / sattahiM ThANehiM ogADhaM susamaM jANejA, taM0-akAle na varasai 1 kAle varisai 2 asAdhUna pujaMti 3 sAdhU pujaMti 4 guruhiMjaNo sammaM paDivanno 5 manosuhatA 6 vatisuhatA 7 vR. 'ogADhaM'ti avatIrNAM avagADhAM vA prakarSaprAptAmiti, akAlaH-avarSA, asAdhavaHasaMyatAHguruSa-mAtApitRdharmAcAryeSu micchaMmithyAbhAvaMvinayabhraMzamityarthaH 'pratipannaH AzritaH, 'manoduhaya'tti manaso manasA vA duHkhitA-duHkhitatvaM duHkhakAritvaM vA drohakatvaM vA, evaM 'vayaduhaye'tyapi vyAkhyeyamiti / 'sammati samyagbhAvaM vinayamityarthaH / ete ca duSSamAsuSame saMsAriNAM duHkhAya sukhAya ceti saMsAriprarUpaNAyAha mU. (659) sattavihA saMsArasamAvanagA jIvA paM0, taM0-neratitA tiriskhajoNitA tirikkhajoNiNito maNussA maNussIo devA deviio| vR. 'satte'tyAdi kaNThyaM, saMsAriNAM ca saMsaraNaM Ayurbhede sati bhavatIti tddrshynnaah'stte'tyaadi| mU. (660) sattavidhe Aubhede paM0, (taM0) vR. tatra 'Auyabhede'tti AyuSo-jIvitavyasya bhedaH-upakramaH AyurbhedaH, sa ca saptavidhanimittaprApitatvAt saptavidha eveti, mU. (661) 'ajjhavasANanimitte AhAre veyaNA praadhaate| phAse ANApANU sattavidhaMbhijae AuM / ' vR. ajjhavasANa gAhA, adhyavasAnaM-rAgasnehabhayAtmako'dhyavasAyo nimittaM-daNDakazA Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 sthAnAGga sUtram 7/-/661 zastrAdIni samAhAradvandvastatra sati Ayurbhidyata iti sambandhaH, tathA AhAre bhojane'dhike sati, tathA vedanA - nayanAdipIDA parAghAto garttapAtAdisamutthaH, ihApi samAhAradvandva eva tatra sati, tathA sparze tathAvidhabhujaGgAdisambandhini sati, tathA 'ANApANu' tti ucchvAsaniHzvAsau niruddhAvAzrityeti, evaM ca saptavidhaM yathA bhavati tathA bhidyate Ayuriti, athavA adhyavasAnamAyurupakramakAraNamitiH, evaM nimittamityAdi, yAvadANApANutti vyAkhyeyaM, prathamaikavacanAntatvAdadhyavasAnAdipadAnAM, evaM saptavidhatvAdAyurbhedahetUnAM saptavidhaM yathA bhavati tathA bhidyate Ayuriti, ayaM cAyurbhedaH sopakramAyuSAmeva netareSAmiti, Aha-yadyevaM bhidyate AyustataH kRtanAzo'kRtyAbhyAgamazca syAt, kathaM?, saMvatsarazatamupanibaddhamAyustasya apAntarAla eva vyapagamAtkRtanAzo yena ca karmaNA tadbhidyate tasyAkRtasyaivAbhyAgamaH, evaM ca mokSAnAzvAsaH tatazcAritrApravRttyAdayo doSA iti, Aha ca // 1 // "kammocakkAmijjai apattakAlaMpi jai tao pattA / akayAgamakayanAsA mokkhANAsAsao dosA / / " atrocyate yathA varSazatabhogyabhaktamapyagnikavyAdhitasyAlpenApi kAlenopabhuJjanasya na kRtanAzo nApyakRtAbhyAgamastadvadihApIti, Aha ca 119 11 "na hi dIhakAliyassavi nAso tassAnubhUio khippaM / bahukAlAhArassa va duyamaggiyarogiNI bhogo // savvaM ca parasatayA bhujjai kammamanubhAgao bhaiyaM / taNAvAnubhave ke kayanAsAdao tassa ? // kiMcidakAlevi phalaM pAijjai paccae ya kAleNaM / // 2 // // 3 // // 4 // taha kammaM pAijai kAleNa vi pajjae annaM // havA dIhA rajjU Dajjhai kAleNa puMjiyA khippaM / vitao paDo u sussai piMDIbhUo u kAleNaM ||" ityAdi mU. (662) sattavidhA savvajIvA paM0, taM0- puDhavikAiyA Au0 teu0 vAu0 vaNassati0 tasakAtitA akAtitA, ahavA sattavihA savyajIvA paM0, kaNhalesA jAva sukkalesA alesA / vR. 'satte' tyAdi sUtradvayaM kaNThyaM, navaraM sarve ca take jIvAzceti sarvajIvAH, saMsArimuktA ityarthaH, tathA 'akAiya'tti siddhAH SaDvidhakAyAvyapadezyatvAditi, alezyAH siddhAH ayogino veti / anantaraM kRSNalezyAdayo jIvabhedA uktAH, tatra ca kRSNalezyaH sannArako'pyutpadyate brahmadattavaditi brahmadattasvarUpAbhidhAnAyAha mU. (663) baMbhadatte NaM rAyA cAuraMtacakavaTTI satta dhaNUI uDDuM uccatteNaM satta ya vAsasayAI paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA adhe sattamAe puDhavIe appatiTThAne narae neratitattAe uvavanne / vR. 'vaMbhadatte ' tyAdi sugamaM / brahmadatta uttamapuruSa iti tadadhikArAt uttamapuruSavizeSasthAnotpannamallivaktavyatAmAha bhU. (664) mallI NaM arahA appasattame muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavvaie, taM0 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 7, - mallI videharAyavarakannagA 1 paDibuddhI ikkhAgarAyA 2 caMdacchAye aMgarAyA 3 rumpI kuNA-lAdhipatI 4 saMkhe kAsIrAyA adInasattU kururAtA 6 jitasattU paMcAlarAyA 7 bR. 'mallI NamityAdi, mallirarhan 'appasattame' tti AtmanA saptamaH saptAnAM pUraNaH AtmA vA saptamo yasyAsAvAtmasaptamo, mallizabdasya strIliGgatve'pyarhacchabdApekSayA puMnirdezaH, videhajanapadarAjasya carakanyA videharAjavarakanyA 1, tathA pratibuddhirnAmnA ikSvAkurAjaH sAketanivAsI 2, candracchAyo nAma aGgajanapadarAjazcampAnivAsI 3, rukmI nAma kuNAlajanapadAdhipatiH zrAvastIvAstavyaH 4, zaGkho nAma kAzIjanapadarAjo vArANasInivAsI 5, adInazatrurnAmnA kurudeza nAthaH hastinAgapuravAstavyaH 6, jitazatrurnAma paJcAlajanapadarAjaH kAmpilyanagaranAyaka iti 7 1 435 AtmasaptamatvaM ca bhagavataH pravrajyAyAmabhihitapradhAnapuruSapravrajyAgrahaNAbhyupagamamApekSayA'vagantavyaM, yataH pravrajitena tena te prabrAjitAH, tathA tribhiH puruSazataiH bAhyapariSadA tribhizca strIzatairabhyantarapariSadA'sau saMparivRtaH parivrajata iti teSu zrUyata iti, uktaM ca- "pAso mallI ya tihiM tihiM saehiM ti, evamanyeSvapi virodhAbhAseSu viSayavibhAgAH sambhavantIti nipuNairgaveSaNIyAH, zeSaM sugamamiti, itthaM caitaccaritaM mallijJAtAdhyayane zrUyate jambUdvIpe'paravidehe salilAvatIvijaye vItazokAyAM rAjadhAnyAM mahAbalAbhidhAno rAjA SaDbhirbAlavayasyaiH saha pravrajyAM pratipede, tatra mahAbalastairyavasyAnagArairuce yadbhavAMstapastapasyati tadvayamapItyevaM pratipanneSu teSu yadA te tamanusarantazcaturthAdi vidadhustadA'sAvaSTamAdi vyadhAsId, evaM ca strInAmagotrakarmAsau babandha arhadAdivAtsalyAdibhizca hetubhistIrthakaranAmeti, tataste jIvitakSayAjjayantAbhidhAnavimAne anuttarasuratvenotpedire, tatazcyutvA mahAbalo videheSu janapadeSu mithilAyAM rAjadhAnyA kumbhakarAjasya prabhAvatyA devyAstIrthakarItvena samajani, malliriti nAma ca pitarau cakratuH, tadanye tu yathokteSu sAketAdiSu saJjajJire, tato mallI dezonavarSazatajAtA avadhinA tAnAbhogayAJcakAra, tatpratibodhanArthaM ca gRhopavane SaGgarbhagRhopetaM tanmadhyabhAge ca kanakamayIMzuSirAM mastakacchidrAM padmapidhAnAM svapratimAM kArayAmAsa tasyAM cAnudivasaM svakIyabhojanakavalaM prakSepayAmAsa, itazca sAkete pratibuddhirAjaH padmAvatyA devyA kArite nAgayajJe 'jalajAdibhAsvarapaJcavarNa- kusumanirmitaM zrIdAmagaNDakaM dRSTvA aho'pUrvabhaktikaM idamiti vismayAdamAtyamuvAca dhSTaM kvApIdhmIdazamitiso'vocatu-mallividehavararAjakanyAsatkazrIdAmagaNDApekSayedaM lakSAMze'pi zobhayAna varttate, tato rAjJA'vAci-sA punaH kIzI ?, * mantrI jagAda anyA nAsti tAzItyupazrutya saJjAtAnurAgo'sau mallivaraNArthaM dUtaM visasarja 1 / $ tathA campAyAM candracchAyarAjaH kadAcidarhannakAbhidhAnena zrAvakeNa potavaNijA campAvAstavyena yAtrApratinivRttena divye kuNDalayugme kauzalikatayopanIte sati papraccha, yadutayUyaM bahuzaH samudraM laGghayatha, tatra ca kiJcidAzcaryamapazyat ? so'vocat - svAminnasyAM yAtrAyAM samudramadhye'smAkaM dharmacAlanArthaM devaH kazcidupasargaM cakAra, avicalanecAsmAkaM tuSTena tena kuNDalayugaladvitayamadAyi, tadekaM kumbhakasya asmAbhirupaninye, tenApi mallikanyAyAH karNayoH svakareNa vinyAsi, sA ca kanyA tribhuvanAzcaryabhUtA dhSTA, iti zrutvA tathaiva dUtaM preSayAmAsa 2 / Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 sthAnAGga sUtram 7/1661 tathA zrAvastyAM rukmirAjaH subAhnabhidhAnAyAH svaduhituzcAturmAsikamajanamahotsave nagarIcatuSpathanivezitamahAmaNDape vibhUtyAmajjitAtAMtatraivopaviSTasya pituH pAdavandanArthamAgatAM aGkenivezya tallAvaNyamavalokayan vyAjahAra, yaduta bhovarSadhara ISTaIdazo'nyasyAH kasyAzcidapi kanyAyAH maJjanakamahotsavaH?,so'vocad-deva! videhavararAjakanyAsatkamajjanotsavApekSayA ayaM lakSAMze'pi ramaNIyatayA na vartata ityupazrutya tathaiva dUtaM preSayati smeti 3 / tathA anyadA mallisatkadivyakuNDalayugmasandhirvijadhaTe, tatsaTTanArthakumbhakena suvarNakArAH samAdiSTAstathaiva kartuM tamazaknuvantazca nagaryA niSkAsitAH, bANArasyAM zaGkharAjamAzritAH, bhaNitAzca te tenakena kAraNena kumbhena niSkAzitA yUyaM ?, te'bhidadhuH "-mallikanyAsatkavighaTitakarNakuNDalasandhAnA-zakaneneti, tataH kIzI seti pRSTebhyastebhyo mallirUpamupazrutya tathaiva dUtaM praahinnot4| tathA kadAcinmallayA malladinnAbhidhAno'nujo bhrAtA sabhAM citrakazcitrayAmAsa, tatraikena citrakarayUnA labdhivizeSavatA yamanikAntaritAyA mallikanyAyAH pAdAGguSThamupalabhya tadanusAreNa mallisazamiva tadrUpaMnirvatitaM, tatazca malladinnakumAraHsAntaHpurazcitrasabhAyAMpraviveza, vicitrANi ca citrarUpANyavalokayan mallirUpaM dadarza, sAkSAnmallIyamiti manyamAno jyeSThAyA bhaginyA gurudevabhUtAyAahamagrato'vinayenAyAta iti bhAvayanparamavrIDAMjagAma, tatastaddhAtrI citramidamiti nyavedayat, tato'sAvasthAne tenedaM likhitamiti kupitastaM vadhyamAjJApitavAn, citrakarazreNItu taMtato mocayAmAsa, tathApi kumAraHsandazakaM chedayitvA taM nirviSayamAdideza, sa ca hastinAgapure adInazatrurAjamupAzritaH, tato rAjA tannirgamakAraNaM papraccha, tena ca tathaiva kathite dUtaM prahiNoti smeti 5 / tathA kadAcicokSAbhidhAnA parivrAjikA mallibhavanaM praviveza, tAMcadAnadharmaca zaucadharma caudgrAhayantIM mallisvAminI nirjigAya, nirjitA ca satI kupitA kAmpilyapure jitazatrurAjamupAzritA, bhaNitaM ca narapatinA-cokSe ! bahutra tvaM saMcarasyato'drAkSIH kAJcitkvacidasmadantaH purapurandhrIsazI ?, sA vyAjahAra-videhavararAjakanyApekSayA yuSmatpurandhrayo lakSAMze'pi rUpasaubhAgyacAdibhirguNairna vartanta iti zrutvA tathaiva dUtaM visarjitavAniti 6 / evamete SaDapi dUtAH kumbhakaM kanyAM yAcitavantaH, sa ca tAnapadvAreNa niSkAzitavAn, dUtavacanAkarNanAjjAtakopAH SaDapi avikSepeNa mithilAM prati pratasthuH, Agacchatazca tAnupazrutya kumbhakaH sabalavAhano dezasImAnte gatvA raNaraGgarasikatayA tAn pratIkSamANastasthai, AyAteSu teSu lagnamAyodhanaM, bahutvAt parabalasya nihatakatipayapradhAnapuruSamatina zitazarazatajarjaritajayakuJjaramatikharakSurupraprahAropaplutavAjivisaravikSiptAzvavAramuttuGgamattamataGgajacUrNitacakriva kramullUnacchatrapatatpatAkaMkAndizIkakAtaraMkumbhakasainyaM bhaGgamagamat, tato'saunivRttya rodhakasajjaH sannAsAmAse, tatastajjayopAyamalabhamAnamativyAkulamAnasaMjanakamavalokyamallI samAzvAsayantI smaadidesh.| yaduta-bhavate dIyate kanyetvevaM pratipAdanaparaparasparapracchannapuruSapratyekapreSaNopAyena puri pArthivAH SaDapi pravezyantAM, tathaiva kRtaM, pravezitAste, pUrvaracitagarbhagRheSu mallipratimAmavalokya cate seyaMmallItimanyamAnAstadrUpayauvanalAvaNyeSumUrchitAnirnimeSadRSTayA tAmevAvalokayantastiSThanti Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -7, 437 sma, tato mallI tatrAjagAma, pratimAyAH pidhAnaMcApasasAra, tatastasyA gandhaHsAdikamRtakagandhAtirikta uddadhAva, tataste nAsikAMpidadhuH parAGmukhAzcatasthuH, mallI catAnevamavAdIta-kinnubho bhobhUpA! yUyamevaMpihitanAsikAH parAGmukhIbhUtAH?, teUcuH-gandhenAbhibhUtatvAt, punaH sA'vocatyadi bho devAnAM priyAH ! pratidinamatimanojJAhArakavalakSepeNaivaMrUpaH pudgalapariNAmaH pravartate kIdRzaH punarasyaudArikasya zarIrasyakhelavAntapittazukrazoNitapUyAzravasya durantocchAsanizvAsasya pUtipurISapUrNasya cayApacayikasyazaTanapatanavidhvaMsanadharmakasya pariNAmo bhaviSyatIti?, tato mA yUyaM mAnuSyakakAmeSu sajata, kiNc||1|| "kiMtha tayaM pamhuTuMjaM tha tayA bho jayaMtapavaraMmi / vucchA samayanibaddhaM devA! taMsaMbharaha jaaiN||" iti bhaNite sarveSAmutpannaM jAtismaraNaM, atha malliravAdIt-ahaMbhoH ! saMsArabhayAt prajiSyAmi, yUyaM kiM kariSyatha?, teUcuH-vayamapyevaM, tato malliravocat-yadyevaM tato gacchata svanagareSusthApayata putrAn rAjyeSuyatataH prAdurbhavatamamAntikamiti, te'pitathaiva pratipedire, tatastAnmallI gRhItvA kumbhakarAjAntikamAjagAma, tasyatAnapAdayoH pAtayAmAsa, kumbhakarAjo'pitAnmahatApramodenApUpujat svasthAneSu ca visasarjeti, mallI ca sAMvatsarikamahAdAnAntaraM poSazuddhaikAdazyAmaTamabhaktenAzvinInakSatre taiH SaDbhirnRpatibhirnandandimitrAdibhirnAgavaMzakumAraistathA bAhyaparSadA puruSANAM tribhiH zatairabhyantaraparSadA ca strINAM tribhiH zataiH saha pravavrAja, utpannakevalazca tAn prvraajitvaaniti| ete ca samyagdarzane sati prajitA iti sAmAnyato darzananirUpaNAyAha mU (665) sattavihe daMsaNe paM0, taM0-sammaiMsaNe micchadasaNe sammAmicchadaMsaNe cakkhudaMsaNe . acakkhudaMsaNe ohidasaNe kevaladaMsaNe / vR. 'dasaNe'tyAdi sugamaM, paraMsamyagdarzana-samyakatvaMmithyAdarzanaM-mithyAtvaMsamyagmithyAdarzanaMmizramiti, etacca trividhamapi darzanamohanIyabhedAnAM kSayakSayopazamodayebhyo jAyate tathAvidharucisvabhAvaM ceti, cakSurdarzanAditudarzanAvaraNIyabhedacatuSTayasya yathAsambhavaM kSayopazama-kSayAbhyAM jAyate sAmAnyagrahaNasvabhAvaM ceti, tadevaM zraddhAnasAmAnyagrahaNayordarzanazabdavAcyatvAddarzanaM saptadhoktamiti / anantaraM kevaladarzanamuktaM, tacca chadbhasthAvasthAyAanantaraM bhavatIti chadbhasthapratibaddhaM sUtradvayaM, viparyasUtraM c|| mU. (666) chaumatyavIyarAge NaM mohaNijjavajAo satta kammapayaDIo vaiyeti, taMjahAnANAvaraNijaM daMsaNAvaraNizaM veyaNiyaM AuyaM nAma gotmNtraatitN| vR.'chaumatthe tyAdisugama, navaraMchadbhani-AvaraNadvayarUpeantarAyeca karmaNi tiSThatIti chadbhasthaH-anutpannakevalajJAnadarzanaH sa cAsau vItarAgazca-upazAntamohatvAt kSINamohatvAdvA vigatarAgodaya ityrthH| mU. (667) satta ThANAiMchaumatthe savvabhAveNaM na yANati na pAsati, taM0-dhammasthikArya adhammasthikArya AgAsasthikArya jIvaM asarIpaDibaddhaM paramANupoggalaM sadaM gaMdhaM, eyANi ceva uppannanANe jAva jANati pAsati, taM0-dhammatthigAtaM jAva gaMdhaM / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 sthAnAGga sUtram 7/-/667 ... vR. 'satta'tti mohasya kSayAdupazamAdvA nASTAvityarthaH, ata evaah-'mohnnijjvjaau'tti| etAnyeva ca jino jAnAtItyuktaM, sa ca vartamAnatIrthe mahAvIra iti tatsvarUpaM tatpratiSiddhavikathAbhedAMcAha mU. (668) samaNe bhagavaM mahAvIre vayarosabhanArAyasaMghayaNe samacauraMsasaMThANasaMThite satta rayaNIo uddhaM uccatteNaM hutthaa| vR. 'samaNe' ityAdi sUtradvayaM sugamaM / mU. (669) satta vikahAo paM0, taM0-itthikahAbhattakahAdesakahA rAyakahA miukAlaNitA dasaNabheyaNI crittbheynnii| vR. navaraM 'vikahAuti catanaH prasiddhAH vyAkhyAtAzceti miukAluNiya'tti zrotRhadayamAIvajananAt mRdvI sA cAsau kAruNikI ca-kAruNyavatI mRdukAruNikI-putrAdiviyogaduHkhaduHkhitamAtrAdikRtakAruNyarasagarbhapralApapradhAnetyarthaH, tdythaa||1|| "hA putta putta hA vaccha! vaccha mukkAmi kahamaNAhAhaM ? / evaM kaluNavilAvA jalaMtajalaNe'ja sA paDiyA / / " iti, ___-darzanabhedinI jJAnAdyatizayitakutIrthikaprazaMsAdirUpA, tadyathA- // 1 // "sUkSmayuktizatopetaM, sUkSmabuddhikaraM prm| . sUkSmArthadarzibhirdaSTaM, zrotavyaM bauddhazAsanam // ityAdi, evaM hi zrotRNAM tadanurAgAt samyagdarzanabhedaH syAditi, cAritrabhedinI na sambhavantIdAnIM mahAvratAni sAdhUnAM pramAdabahulatvAdaticArapracuratvAdaticArazodhakAcAryatatkArasAdhuzuddhInAmabhAvAditi jJAnadarzanAbhyAM tIrthaM vartata iti jJAnadarzanakartavyeSveva yatno vidheya iti, bhnnitNc||1|| "sohI ya nasthi navi dita kareMtA naviya koi diisNti| titthaM ca nANadaMsaNa nijavagA ceva vocchinnA // " ityAdi, anayA hi pratipannacAritrasyApi tadvaimukhyamupajAyate kiM punastadabhimukhasyeti caaritrbhediniiti|| mU. (670) AyariyauvajjhAyassaNaM gaNaMsi satta aisesApaM0, taM0-Ayariyau-vajjhAe aMto uvassagassa pAte nigijhiya 2 pakoDemANe vA pamanjamANe vA nAtikamati, evaM jadhA paMcaTThANe jAva bAhiM uvassagassa egarAtaM vA durAtaM vA vasamANe nAtikkamati, uvakaraNAtisese bhttpaannaatisese| vR. vikathAsu ca vartamAnAn sAdhUnAcAryA niSedhayanti sAtizayatvAtteSAmiti tadatizayapratipAdanAyAha-'Arayie'tyAdi, paJcasthAnake vyAkhyAtaprAyaM tathApi kiJciducyateAcAryopAdhyAyo nigRhNAnigRhya-antarbhUtakAritArthatvena pAdadhUlyAH prasarantyA nigrahaM kArayitvA 2 prasphoTayan-pAdaproJchanena vaiyAvRttyAkarAdinA prasphoTanaM kArayan pramArjayan-pramArjanaM kArayannAjJAmatikrAmati, zeSasAdhavaH upAzrayAbahiridaM kurvantItyAcAyadiratizayaH, 'eva'mityAdinedaM sUcitaM "AyariyauvajjhAe aMto uvassayassa uccArapAsavaNaM vigicemANe vA Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM .7.. 439 visohemANe vA nAikkamai 2 AyariyauvajjhAe pabhUicchA veyAvaDiyaM karejA icchAno karejA 3, AyariyauvajjhAe aMtouvassayassaegarAyaMvAdurAyaMvAsaMvasamANenAikkamai 4AyariyauvajjhAe vAhiuvassayassaegarAyaMvA durAyaMvA saMvasamANe nAikkabhai5"etadvyAkhyAtameveti, idamadhikaMupaka- raNAkatizeSaH-zeSasAdhubhyaH sakAzAt pradhAnojjvalavastrAdyupakaraNatA, uktaM c||1|| "AyariyagilANANaM mailA mailA puNovi dhovNti| mA hu guruNa avanno logammi ajIraNaM iyare / / " iti, bhaktapAnAtizeSa:-pUjyatarabhaktapAnateti, uktNc||1|| "kalamoyaNo u payasA parihANI jAva koddavubbhajI / tattha u miu tuppataraM jattha yajaM acciyaM dosuM / / " -gunnaashcaite||1|| . "suttatthathirIkaraNaM viNoo gurupUya sehbhumaanno| dAnavaisaddhavuddhI buddhIbalavaddhaNaM cev|" iti / etecAcAryAtizayAH saMyamopakArAyaiva vidhIyantena rAgAdineti saMyamaMtadvipakSabhUtamasaMyama cAsaMyamabhedabhUtArambhAditrayaM ca savipakSa pratipAdayan sUtrASTakaM sAtidezamAha mU. (671) sattavidhe saMjame paM0, taM0-puDhavikAtitasaMjame jAva tasakAtitasaMjame ajiivkaaysNjme|sttvidhe asaMjamepaM0, taM0-puDhavikAtitaasaMjame jAvatasakAtitaasaMName ajIvakAyaasaMjame / sattavihe AraMbhe paM0 20-puDhavikAtitaAraMbhe jAva ajiivkaataarNbhe| evamanAraMbhevi, evaM sAraMbhevi, evamasAraMbhevi, evaM samAraMbhevi, evaM asamAraMbhevi, jAva ajiivkaayasmaarNbhe| vR. 'sattavihe' ityAdi, sugarma, navaraM saMyamaH-pRthivyAdiviSayebhyaH saGghaTTaparitApopadrAvaNebhyaH uparamaH, 'ajIvakAyasaMjame'tti ajIvakAyAnAM-pustakAdInAM grahaNaparibhogoparamaH, asaMyamastvanuparamaH, ArambhAdayo'saMyamabhedAH, tallakSaNamidaM praagbhihitm||1|| "AraMbho uddavao paritAvakaro bhave smaarNbho| saMkappo saMraMbho suddhanayANaM tu savvesi / / " iti, nanvArambhAdayo'padrAvaNaparitApAdirUpA uktAste cAjIvakAyAnAmacetanatayA na yuktAstadayogAdajIvakAyAnArambhAdayo'pIti, atrocyate, ajIveSupustakAdiSu ye samAzritA jIvAstadapekSayA ajIvakAyapradhAnyAdIvakAyArambhAdayo na viruddhanta iti / anantaraM saMyamAdaya uktAste ca jIvaviSayA iti jIvavizeSAna sthititaH pratipAdayan sUtracatuSTayamAha mU. (672) atha bhaMte ! adasikusuMbhakoddavakaMgurAlaga [varAkodUsagAsaNasarisavamUlAbIyANaM etesi NaM dhannANaM koDAuttANaM pallAuttANaM jAva pihiyANaM kevatitaM kAlaM joNI saMciTThati ?, go0 ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM satta saMvaccharAi, teNa paraM joNI pamilAyati jAya joNIvocchede pannette 1 vR. 'ahe'tyAdi sUtrasiddhaM, navaraM atheti paripraznArthaH bhadanteti gurvAmantraNaM 'ayasI'ti Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 7/-/672 atasI kusuMbho laTTA rAlakaH - kaMgUvizeSaH sanaH tvakpradhAno dhAnyavizeSaH sarSapAH- siddhArthakAH mUlakaH zAkavizeSaH tasya bIjAni mUlakabIjAni, kakAralopasandhibhyAM mUlAbIyatti pratipAditamiti, zeSANAM paryAyA lokarUDhito jJeyA iti, yAvadgrahaNAt 'maMcAuttANaM mAlA uttANaM olittANaM littANaM laMchiyANaM muddiyANaM' ti draSTavyaM vyAkhyA'sya prAgiveti, punaryAvatkaraNAt 'paviddhaMsai viddhaMsai se bIe abIe bhavai, teNa paraM' ti dhzyaM // 440 mU. (673) bAyara AukAiyANaM ukkoseNaM satta vAsasahassAiM ThitI patrattA 2 / taccAe NaM vAluyappabhAte puDhavIe ukkoseNaM neraiyANaM satta sAgarovamAI ThitI pannattA 3, cautdhIteNaM paMkappabhAte puDhavIte jaha0 neraiyANaM satta sAgarovamAiM ThitI paM0 4 / vR. 'bAdaraAukAiyANaM'ti sUkSmANAM tvantarmuhUrtameveti, evamuttaratrApi vizeSaNaphalaM yathAsambhavaM svadhiyA yojanIyaM / anantaraM nArakA uktA iti sthitizarIrAdibhistatsAdhamrmyAddivAnA vaktavyatAmabhidhitsuH sUtraprapaJcamAha mU. (674) sakkassa NaM deviMdassa devaratro varuNassa mahArano satta aggamahisIto paM0, IsANassa NaM deviMdassa devarano somassa mahAranI satta aggamahisIto paM0, IsANassa NaM deviMdassa devaranno jamassa mahArano satta aggamahisIo pannattA / mU. (675) IsANassa NaM deviMdarasa devaranno abbhitaraparisAte devANaM satta pali ovamAI ThitI paM0, sakkarasa NaM deviMdassa devaranno aggamahisINaM devINaM satta paliovamAI ThitI paM0, sohamme kappe pariggahiyANaM devIgaM ukkoseNaM satta paniovamAiM ThitI paM0. mU. (676) sArassaya mAicANaM satta devA satta devasatA paM0, gaddatoyatusiyANaM devANaM satta devA satta devasahassA paM0 mU. (677) saNakumAre kappe ukkoseNaM devANaM satta sAgarovamAI ThitI paM0, mAhiMde kappe ukkoseNaM devANaM sAtiregAiM satta sAgarovamAiM ThitI paM0, baMbhaloge kappe jahanneNaM devANaM satta sAgarovamAiM ThitI paM0 / mU. (678) baMbhaloyalaMtatesu NaM kappesu vimANA satta joyaNasatAI uDDhaM uccatteNaM paM mU. (679) bhavaNavAsINaM devANaM bhavadhAraNijjA sarIragA ukkoseNaM satta rayaNIo uDDa uccatteNaM, evaM vANamaMtarANaM evaM joisiyANaM, sohammIsANesu NaM kappesu devANaM bhavadhAraNijagA sarIrA satta rayaNIo uDDuM uccatteNaM paM0 / vR. 'sakkasse' tyAdi sugamazcAyaM, navaraM 'varuNassa mahAranno' tti lokapAlasya pazcimadigvarttinaH somasya pUrvadiglokapAlasya yamasya dakSiNadiglokapAlasya / anantaraM devAnAmadhikAra uktaH / mU. (680) naMdissavarassa NaM dIvassa aMto satta dIvA paM0 taM0 - jaMbuddIve dIve 1 dhAyaisaMDe dIve 2 pokkharavare 3 varuNavare 4 khIravare 5 ghayavare 6 kSoyavare 7 / naMdIsaravarassa NaM dIvassa aMto satta samuddA paM0 taM0-lavaNe kAlote pukkharode varuNoe khIrode ghaode khotode / vR. devAvAsAzca dIpasamudrA iti tadarthaM 'naMdIsare' tyAdi sUtradvayaM, kaNThyaM mU. (681) satta seDhIo paM0 taM0 ujjuAyatA egatoyaMkA duhatovaMkA egatokhuhA duhatokhuhA cakkavAlA addhacakkavAlA / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 7, - vR. ete ca pradezazreNIsamUhAtmaka kSetrAdhArAH zreNyA'vasthitA iti zreNiprarUpaNAyAha'satta seDhI 'tyAdi zreNayaH - pradezapaGkatayaH RjvI- saralA sA cAsAvAyatA ca dIrghA RjvAyatA, sthApanA'ekaocaMkA' ekasyAM dizi cakrA 'duhaovaMkA' ubhayato vakrA, sthApanA ega okhahA-ekasyAM dizyaGkuzAkArA duhao khahA ubhayato'GkuzAkArA cakravAlAvalayAkRtiH ardhacakravAlAarddhavalayAkAreti etAzcaikatovakrAdyA lokaparyantapradezApekSAH sambhAvyante / cakravAlArddhacakravAlAdinA gativizeSeNa bhramaNayuktAni darpitatvAddevasainyAni bhavantIti / 441 mU. (682) camarassa NaM asuriMdassa asurakumArarano satta anitA satta anitAdhipatI paM0 taM0- pAyattANIe 9 pIDhANie 2 kuMjarANie 3 mahisANie 4 rahANie 5 naTTANie 6 gaMdhavvANie 7 dume pAyattAnitAdhipatI evaM jahA paMcaTTANe jAva kiMnare radhANitAdhipatI riTTe mAniyAhivatI gItaratI gaMdhavvAnitAdhipatI / balirasa NaM vairoyaNiMdassa vairoyaNaranno sattAnIyA satta anIyAdhipatI paM0 taM0pAyattANite jAva gaMdhavvANite, mahaddume pAyattANitAdhipatI jAva kiMpurise radhAnitAdhipatI mahAriTTe NaTTANitAdhipatI gItajase gaMdhavvANitAdhipatI / dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno satta anItA satta anitAdhipatI paM0 taM0-pAyattANite jAva gaMdhavvANie ruddaseNe pAyattANitAdhipatI jAva ANaMde raghANitAdhipatI naMdaNe naTTANiyAdhipatI tetalI gaMdhavvANiyAdhipatI bhUtAnaMdassa satta aniyA satta aniyAhivaI paM0 taM0-pAyattANite jAva gaMdhavvANie ruddaseNe pAyattANitAdhipatI jAva AnaMde radhANitAdhipatI naMdaNe naTTANiyAdhipatI tetalI gaMdhavvANiyAdhipatI bhUtAnaMdassa satta aNiyA satta aNiyAhivaI paM0 taM0- pAyattANite jAva gaMdhavvANIe dakkhe pAyattANIyAhivatI jAva naMduttare rahANi- ratI naTTANI mANase gaMdhavvANiyAhivaI, evaM jAva dhosamahAdosANaM neyavvaM / sakkarasa NaM deviMdassa devaranno satta aniyA satta aniyAhivatI paM0 taM0-pAyattANie jAva gaMdhavvANie, hariNegamesI pAyattANIyAdhipatI jAva mADhare raghANitAdhipatI sete naTTANitAhivatI tuMbUrU gaMdhavvANitAdhipatI / IsANassa NaM deviMdassa devaranno satta anIyA satta aniyAhivaINo paM0 taM0-pAyattANite jAva gaMdhavvANite lahuparakkame pAyattANiyAhivatI jAva mahAsete naTTANi0 rate gaMdhavvANitAdhipatI sesaM jahA paMcaTThANe, evaM jAva anutarasavi netavvaM / mU. (683) camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno dumassa pAyattANitAhi tissa satta kacchAo paM0 taM0-paDhamA kacchA jAva sattamA kacchA, camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno dumassa pAyattANitAdhipatissa paDhamAe kacchAe causaTTi devasahassA paM0 jAvatitA paDhamA kacchA tabbiguNA docA kacchA tabbiguNA taccA kacchA evaM jAva jAvatitA chaTTA kacchA, tabbiguNA sattamA kacchA / evaM balissavi, navaraM mahaddume sahidaivasAhassito, sesaM taM caiva, dharaNassa evaM ceva, navaramaTThAvIsaM devasahassA, sesaM taM ceva, jadhA dharaNassa evaM jAva mahAdhosarasa, navaraM pAyattANitAdhipatI anne te puvvabhaNitA / sakkarasa NaM deviMdassa devarano hariNegamesissa satta kacchAo patrattAo paM0 taM0-paDhamA Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 sthAnAGga sUtram 7/-/683 kacchA evaM jahA camarassa tahA jAva aghutassa, nANattaM pAyattANitAdhipatINaM te puvvabhaNitA, devaparImANamimaM sakkassa caurAsItiM devasahassA, IsANassa asItI devasaharasAI, jAva accutassa lahuparakkamassa dasadevasahassA jAva jAvatitA chaTTA kacchA tabbiguNA sattamA kcchaa| devA imAto gAthAte anugaMtavyA vR. tatpratipAdanAya 'camare' tyAdi prakaraNaM, sugamaM, navaraM pIThAnIkaM azvasainyaM, nATyAnIkaMnartakasamUho gandharvvAnIkaM gAyanasamUhaH 'evaM jahA paMcamaThANae' tti atidezAt 'some AsArAyA pIDhANIyAhivaI 2 vaikuMthU hatthirAyA kuMjarANiyAhivaI 3 lohiyakkhe mahisANiyAhivaI 4 iti draSTavyamevamuttarasUtreSvapIti / tathA dharaNasyeva sakaladAkSiNAtyAnAM bhavanapatIndrANAM senA senAdhipatayaH, audIcyAnAM tu bhUtAnandasyeveti, 'kaccha' tti samUhaH, yathA dharaNasya tathA sarveSAM bhavanapatIndrANAM mahAghoSAntAnAM, kevalaM pAdAtAnIkAdhipatayo'nye jJeyAH, te ca pUrvamanantarasUtre bhaNitAH, 'nANattaM' ti zakrAdInAmAnataprANatendrAmantAnAmekAntaritAnAM hariNaigameSIpAdAtAnIkAdhipatirIzAnAdInAmAra-NAcyutendrAlAnAmekAntaritAnAM laghuparAkrama iti, 'deve'tyAdi devAH prathamakacchAsambandhino'na yA gAthayA'vagantavyAH, mU. (684). 'caurAsIti asIti bAvattari sattarI ya saTTIyA / pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasasaharasA / / vR. 'caturAsI' gAhA, caturazItyAdIni padAni saudharmAdiSu krameNa yojanIyAna, navaraM viMzatipadamAnataprANatayoryojanIyaM tayorhi prANatAbhidhAnasyendrasyaikatvAt dazeti padaM tvAraNAcyutayoryojanIyaM, acyutAbhidhAnasyendrasyaikatvAditi / sakalamidamanantaroditaM vacanapratyAyyamiti vacanabhedAnAha 7 yU. (685) sattavihe vayaNavikappe paM0 taM0-AlAve anAlAve ullAve anullAve saMlAve palAve vippalAve / vR. 'sattavihe 'tyAdi, saptavidho vacanasya - bhASaNasya vikalpo - bhedo vacanavikalpaH prajJaptastadyathA - AGa ISadarthatvAdISallapanamAlApaH, naJaH kutsArthatvAdazIletyAdivat kutsita AlApaH anAlApa iti, ullApaH kAkvAvarNanaM 'kAkvA varNanamullApa' iti vacanAt sa eva kutsito'nullApaH, kvAcitpunaranulApa iti pAThastatrAnulApaH- paunaHpunyabhASaNaM "anulApo muhurbhASA" iti vacanAt, saMllApaH-parasparabhASaNaM "saMlApo bhASaNaM mithaH" iti vacanAt, pralApo nirarthakaM vacanaM "pralApo'narthakaM vacaH" iti vacanAt sa eva vividho vipralApa iti // mU. (686) sattavihe vinae paM0 taM0 nANavinae daMsaNavinae caritavinae maNavinae vativinae kAyavinae logovyaarvine| pasatthamanavinae sattavidhe paM0 taM0-apAvate asAvaje akirite niruvakkese aNaNhakare acchavikare abhUtAmisaMkamaNe, appasatthamaNavinae sattavidhe paM0 taM0-pAvate sAvajje sakirite sauvakkese aNhakare chavikare bhUtAbhisaMkaNe, pasatthavaivinae sattavidhe paM0 taM0 apAvate asAvajje jAva abhUtAmisaMkaNe, apasatthaghaiviNate sattavidhe paM0 taM0-pAvate jAva bhUtamisaMkamaNe, pasatthakAtavinae sattavidhe paM0 taM0 AuttaM gamaNaM AuttaM ThANaM AuttaM ni sIyaNaM AuttaM Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna -7, 443 tuaTTaNaM AuttaM ullaMghaNaM AuttaM pallaMghaNaM AuttaM savviMditajogajuMjaNatA, apasatyakAtavinate sattavidhe paM0 taM0-anAuttaM gamaNaM jAva anAuttaM savviMditajogajuMjaNatA / logoktAravinate sattavidhe paM0 taM0-abbhAsavattitaM parachaMdAnuvattitaM kajaheuM katapaDikititA attagavesaNatA desakAlannutA savvatthesu yaapddilomtaa| vR. eteSAM vacanavikalpAnAM madhye kecidvikalpA vinayArthA api syuriti vinayabhedapratipAdanAyAha-'sattavihe'tyAdi, saptavidhovinIyate'STaprakAraM kanineti vinayaHprajJaptastadyathAjJAnaM-AbhinibodhikAdi paJcadhA tadeva vinayo jJAnavinayo jJAnasya vA vinayo-bhaktyAdikaraNaM jJAnavinayaH, uktaM c||1|| "bhattI 1 taha bahumANo 2 taddidvatthANa sama bhAvaNayA 3 / vihigaNa 4 bhAso'viya 5 eso vinao jinnaabhihio||" darzana-samyakatvaMtadeva vinayo darzanavinayo darzanasya vA-tadavyatirekAddarzanaguNAdhikAnAM zuzrUSaNA'nAzAtanArUpo vinayo darzanavinayaH, uktNc||1|| "sussUsaNA anAsAyaNA ya vinao daMsaNe duviho| __ daMsaNaguNAhiesuMkajjai sussuusnnaavino|| sakkAra 1 bbhuTThANe 2 sammANA 3 saNaabhiggaho taha ya / AsaNamanuppayANaM 5 kIkammaM 6 aMjaligaho y7|| // 3 // iMtassa'NugacaNayA 8Thiyassa taha paJjuvAsaNA bhaNiyA 9 / gacchaMtANubbayaNaM 10 eso sussUsaNAvinao // 3 // " iti, iha ca satkAraH-stavanavandanAdi abhyutthAna-vinayAhasya darzanAdevAsanatyajanaM sanmAnovastrApAtrAdipUjanaAsanAbhigrahaH punastiSThataAdareNaAsanAnayanapUrvakamupavizatAtretibhaNanaM AsanAnupradAnaM tu-Asanasya sthAnAtsthAnAntarasaJcAraNaM kRtikarma-dvAdazAvarttavandakaM, zeSaM prakaTamiti / ucitakriyAkaraNarUpo'yaM darzane zuzrUSaNAvinayaH, anAzAtanAvinayastu anucitakriyAvinivRttirUpaH, ayaM paJcadazavidhaH, Aha c||1||"titthgr 1 dhamma 2 Ayariya 3 vAyage 4 thera 5 kula 6 gaNe7 saMghe 8 / saMbhogiya 9 kiriyAe 10 mainANAINa 15 ya taheva / / " sAmbhogikA-ekasAmAcArIkAH kriyA-AstikatA, atra bhAvanAtIrthakarANAmanAzAtanAyAM tIrthakaraprajJaptadharmAsyAnAzAtanAyAM, vartitavyamityevaM sarvatra draSTavyamiti // 1 // "sAmAiyAdicaraNassa saddahaNayA 1 taheva kAraNaM / saMphAsaNaM 2 paruvaNa 3 maha purao bhavvasattANaM // " iti, -manovAkkAyavinayAstu manaHprabhRtInAM vinayAhSu kuzalapravRttyAdiH, uktNc||1|| "maNavaikAiyaviNao AyariyAINa svvkaalNpi| akusalANa niroho kusalANamuIraNaM tahaya / / " lokAnAmupacAro-vyavahArastenasa eva vAvinayolokopacAravinayaH / manovAkkAyavinayAn prazastAprazastabhedAn pratyekaM saptaprakArAn lokopacAravinaMya ca saptadhaivAha Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 7/-/686 'pasatthamaNe 'tyAdi, sUtrasaptakaM sugamaM, navaraM prazastaH- zubho manaso vinayanaM vinayaH pravarttanamityarthaH prazastamanovinayaH, tatra apApakaH -zubhacintArUpaH asAvadyaH- cauryAdigarhitakarmAnAlambanaH akriyaH kAyikyAdhikaraNikyAdikriyAvarjito nirupaklezaH-zokAdibAdhAvarjitaH 'snu praznavaNa' iti vacanAt AsnavaH - AzravaH karmopAdAnaM tatkaraNazIla AsnavakarastanniSedhAnAsnakkaraH-prANAtipAtAdyAzravaNavavarjita ityarthaH, akSayikaraH prANinAM na kSayeH vyathAvizeSasya kArakaH, abhUtAbhizaGkano-na bhUtAnyabhizaGkante-bibhyati yasmAt sa tathA, abhayaGkara ityarthaH, eteSAM caprAyaH sadhzArthatve'pi zabdanayAbhiprAyeNa bhedo'vagantavyo'nyathA veti, evaM zeSamapi / 444 AyuktaM gamanaM Ayuktasya- upayuktasya sa~llInayogasya yaditi, evaM sarvatra, navaraM sthAnaMUdhdharvasthAnaM kAyotsargAdi 'nisIyaNaM' ti niSadanaM upavezanaM 'tuyaTTaNaM' zayanaM 'ullaGghanaM' DevanaM dehalyAdeH pralaGganaM - argalAdeH sarveSAmindriyANAM yogA- vyApArAH sarve vA ye indriyayogAsteSAM yojanatAkaraNaM sarvendriyayogayojanatA / 'abbhAsavattiyaM' ti pratyAsattivarttitvaM zrutAdyarthinA hi AcAryAdisamIpe AsitavyamityarthaH, 'paracaMdANuvattiya 'nti parAbhiprAyAnuvarttitvaM, 'kajjaheu' ti kAryahetoH, ayamarthaH kAryaM zrutaprApaNAdikaM hetuM kRtvA zrutaM prApito'hamaneneti hetorityartho, vizeSeNa vinaye tasya varttitavyaM tadanuSThAnaM ca karttavyamiti, tathA 'kRtapratikRtitA' kRte bhaktAdinopacAre prasannA guravaH pratikRtiM pratyupakaraNaM sUtrAdidAnataH kariSyantIti bhaktAdidAnaM prati yatitavyamiti, ArttasyaduHkhArttasya gaveSaNaM auSadhAderityArttagaveSaNaM tadevArttagaveSaNateti, pIDitasyopakAra ityarthaH, athavA AtmanA Aptena vA bhUtvA gaveSaNaM - susthaduHsthatayoranveSaNaM kAryamiti, dezakAlajJatA - avasarajJatA, sarvArtheSvapratilomatA - AnukUlyamiti / vinayAtkarmadhAto bhavati, sa ca samudghAte viziSTatara iti samudghAtaprarUpaNAyAha mU. (687) satta samugdhAtA paM0 taM0-veyaNAsamugdhAe kasAyasamugdhAe mAraNaMtiyasamugdhAe veubviyasamugdhAte tejasasamugdhAe AhAragasamugdhAte kevalisamugdhAte, maNussANaM satta samugdhAtA paM0 evaM ceva / vR. 'satta samugdhAe 'tyAdi, 'han hiMsAgatyoH' hananaM ghAtaH samityekIbhAve ut-prAbalye tata ekIbhAvena prAbalyena ca ghAto-nirjarA samudghAtaH, kasya kena sahaikIbhAvagamanaM ?, ucyate, Atmano vedanAkaSAyAdyanubhavapariNAmena, yadA hyAtmAvedanIyAdyanubhavajJAnapariNato bhavati tadA nAnyajJAnapariNata iti, prAbalyena dhAtaH kathaM ?, yasmAdvedanIyAdisamudghAtapariNato bahUn vedanIyAdikamrmmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSya udaye prakSipyAnubhUya nirjarayati, AtmapradezaiH saha saMzliSTAn zAtayatItyarthaH, uktaM ca- "puvvakayakammasADaNaM tu nijJjarA" iti sa ca vedanAdibhedena saptadhA bhavatItyAhasapta samudghAtAH prajJaptAH, tadyathA-vedanAsamudghAtaM ityAdi, tatra vedanAsamudghAto'sadvedyakarmmAzrayaH, kaSAyasamudghAtaH kaSAyAkhyacAritramohanIyakarmAzrayaH, mAraNAntikasamudghAto'ntarmuhUrtazeSAyuSkakarmAzrayaH, vaikurvikataijasAhArakasamudghAtAH zarIranAmakarmAzrayAH, kevalisamudghAtastu sadasadvedyazubhAzubhanAmoccanIyacairgotrakarmAzraya iti, tatra vedanAsamudghAtasamuddhata AtmA vedanIyakarmmapudgalazAtaM karoti, kaSAyasamudghA Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-7,. 445 tasamuddhataH kaSAyapudgalazAtaM mAraNAntikasamudghAtasamuddhataH AyuSkakarmapudgalaghAtaM vaikurvikasamuddhAtasamuddhatastu jIvapradezAn zarIrAdvahiniSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAtramAyAmatazca saGkhyeyAniyojanAni daNDaM nisRjatinisRjyacayathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudgalAn prAgbaddhAn zAtayati, yathoktam _ "veubviyasamugdhAeNaM samohannai samohaNittA saMkhejAI joyaNAI daMDaM nisarai 2 ttA ahAbAyare puggale parisADei"tti, evaM taijasAhArakasamudghAtAvapi vyAkhyeyau, kevalisamudghAtena samuddhataH kevalI vedanIyAdikarmApudgalAn zAtayatIti, ihAntyo'STasAmayikaH zeSAstvasaGkhyAtasAmayikA iti caturviMzatidaNDakacintAyAM saptApi samudghAtA manuSyANAmeva bhavantItyAha-'maNussANaM satte'tyAdi, 'evaM ceva'tti sAmAnyasUtra iva saptApi samuccAraNIyA iti / etacca samudghAtAdikaMjinAbhihitaM vastvanyathA prarUpayanpravacanabAhyo bhavati yathA nihnavA iti tadvaktavyatAM sUtratrayeNAha mU. (688) samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa tityasi satta pavataNaniNhagA paM0, taM0bahuratA jIvapatesitA avattitA sAmuccheitA dokiritA terAsitA abaddhitA eesiNaM sattaNhaM pavayaNaniNhagANaM satta dhammAtaritA hutthA, taM0-jamAli tIsagutte AsADhe Asamitte gaMge chalue goTThAmAhile, etesiNaM sattaNhaM pavayaNanihagANaM sattuppattinagarA hotthA, (taM0) vR. 'samaNe'tyAdi kaNThyaM, navaraMpravacana-AgamaMnihanuvate-apalapantyanyathAprarUpayantIti pravacananihnavAH prajJaptA jinaiH, tatra 'bahuraya'ttiekena samayena kriyAdhyAsitarUpeNa vastuno'nutpatteH prabhUtasamayaizcotpatteH bahuSu samayeSu ratAH-saktA bahuratAH, dIrghakAladravyaprasUtiprarUpiNa ityarthaH, tathA jIvaHpradezaeva yeSAMtejIvapradezAsta evajIvaprAdezikAHathavAjIvapradezojIvAbhyupagamato vidyate yeSAMte tathA, caramapradezajIvaprarUpiNaiti hRdayaM, tathA avyaktaM-asphuTavastu abhyupagamato vidyate yeSAMte'vyaktikAH, saMyatAdyavagame sandigdhabuddhayaitibhAvanA, tathA samucchedaH-prasUtyanantaraM sAmastyena prakarSaNacachedaH samucchedo-vinAzaH samucchedaMbruvataiti sAmucchedikAH, kSaNakSayikabhAvaprarUpakA ityarthaH, tathA dve kriye samudite dvikriyaM tadadhIyate tadvedino vA dvaikriyAH, kAlAbhedena kriyAdvayAnubhavaprarUpiNaityarthaH, tathAjIvAjIvanojIvabhedAyorAzayaH samAhatastrirAizitatprayojanaM yeSAM te trairAzikAH, rAzitrayakhyApakA ityarthaH, tathA spRSTaM jIvena karmanaskandhabandhavabaddhamabaddhaM tadeSAmastItyabaddhikAH, spRSTakarmavipAkaprarUpakA iti hRdayaM, 'dhammAyariya'ttidharmaH-uktaprarUpaNAdilakSaNaH zrutadharmastapradhAnAH pranAyakatvenAcAryA dharmAcAryAstanmatopadeSTAra ityarthaH, tatrajamAlI kSatriyakumAro, yohizramaNasya bhagavato mahAvIrasya bhAgineyo bhagavadduhituH sudarzanAbhidhAnAyA bhartA puruSapaJcazatIparivArobhagavAvrAjita AcAryatvaM prAptaHzrAvastyAM nagaryAM tenduke caitye viharannanucitAhArAdutpannarogo vedanAbhibhUtatayA zayanArthaM samAdiSTasaMstArakasaMstaraNaH kRtaH saMstArakaH ? itivihitaparipraznaH" saMstArakakArisAdhunA saMstriyamANatve'pi saMstRta itidatta- prativacano gatvA ca dRSTakriyamANasaMstArakaH karmodayAdviparyastabuddiH prarUpayAmAsa-yat kriyamANaM kRtamiti bhagavAn dideza tadasat pratyakSaviruddhatvAd Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 sthAnAGga sUtram 7//688 azrAvaNazabdavat, pratyakSaviruddhatA cAsyArddhasaMstRtasaMstArakAsaMstRtatvadarsanAt, tatazca kriyamANatvena pratyakSasiddhena kRtatvadharmo'panIyata iti bhAvanA, Aha c||1|| 'sakkhaM ciya saMthAro na kajjamANo kaDotti me janhA / bei jamAlI saccaM na kaJjamANaM kayaM tamhA / / " iti, yazcaivaM prarUpayansthavirairevamuktaH he AcArya! kriyamANaM kRtamiti nAdhyakSaviruddhaM, yadi hi kriyamANaM-kriyAviSTaM kRtaM neSyate tataH kriyAnArambhasamaya iva pazcAdapi kriyA'bhAve kathaM tadiSyata iti sadA prasaGgaH, kriyA'bhAvasyAviziSTatvAt, yadapyuktaM, arddhasaMstRtasaMstArakAsaMstRtatvadarzanAt tadapyayuktaM, yato yadyadA yatrAkAzadeze vastmAstIryate tattadA tatrAstIrNameva, evaM pAzcAtyavAstaraNa-samaye khalvasAdhAstIrNa eveti, Aha c||1|| "jaM jattha nabhodese atthuvvai jattha jattha smyNmi| taMtastha tatthamatthuyamatthuvvaMtaMpitaM ceva / / " iti, tadevaM viziSTasamayApekSINi bhagavadvacanAnIti, evamapipratyukto yona tatpratipannavAn, so'yaM bahuratadharmAcAryaH 1|tthaa tiSyaguptaH vasunAmadheyAcAryasya caturdazapUrvadharasya ziSyo, yo hirAjagRhe viharanAtmapravAdAbhidhAnapUrvasya ege bhaMte ! jIvappaese jIvetti vattavvaM siyA?, no iNamaDhe samaTe, evaM do tinni saMkhejjA vA asaMkhejA jAva ekkeNAvi paeseNa UNe no jIvetti vattavyaM siA, jamhA kasiNe paDipunne logAgAsapaesatullappaese jIveti vattavvaM siyA' ityevamAdikamAlApakamadhIyAnaH karmodayAdutthitaH sannitthamabhihitavAn-yokAdayo jIvapradezAH khalvekapradezahInA api na jIvAkhyAM labhante kintu caramapradezayuktA eva labhanta iti, tataH sa evaikaH pradezo jIva iti, tadbhAvabhAvitvAJjIvatvasyeti, Aha c||1|| "egAdao paesA na ya jIvo na ya peshiinnovi| jaMto sajeNa punno sa eva jIvo paesotti // " yazcaivamAbhidadhAno guruNokto-naitadevaM, jIvAbhAvaprasaGgAt, kathaM ?, bhavadabhimato'ntyapradezo'pyajIcaH, AdyapradezatulyapariNAmatvAtU, prathamAdipradezavata, prathamAdipradezo vA jIvaH zeSapradezatulyapariNAmatvadantyapradezavat, na ca pUraNa itikRtvA tasya jIvatvaM yujyate, ekaikasya pUraNatvAvizeSAd, ekamapi vinA tasyAsampUrNatvamiti, Aha c||1|| "guruNA'bhihio jai te paDhamapaeso na saMmao jiivo| to tappariNAmo ciya jIvo kahamaMtimapaeso?" ityAdi, evamukto'pi na pratipannavAn, tataH saGghAvahiSkRto, yazcAmalakalpAyAM mitrazrInAmnA zramaNopAsakena saMkhaDyAM bhaktAdigrahaNArthaM gRhamAnIyAgratazca vividhAni khAdyakAdidravyANyupinadhAya tata ekaikamavayavaM dattvA pAdeSu nipatyAho dhanyo'haM mayA sAdhavaH pratilambhitA ityabhidadhAnenAho ahaMbhavatAdharSitaiti vadan bhavasiddhAntena bhavAn pratilambhito mayA yadi paraMvarddhamAnasvAmisi-ddhAntena neti pratibhaNatApratibodhitaH, so'yaMjIvapradezikAnAM dharmAcArya iti / tathA ASADhaH, yena hi zvetavyAM nagaryAM polAse udyAne svaziSyANAM pratipannAgADhayogAnAM Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -7, - 447 rAtrau hRdayazUlena maraNama sAdyadevena bhUtvAtadanukampayAsvakIyameva kaDevaramadhiSThAya sarvAMsAmAcArI anupravarttayatAyogasamAptiH zIghraM kRtA, vanditvA tAnabhihitaM ca-kSamaNIyaM bhadantaH ! yanmayA yUyaM vandanaMkAritAH, yasyacaziSyAiyacciramasaM,yatovandito'smAbhiriti vicintyAvyaktamatamAzritAH, tthaahi||1|| "ko jANai kiM sAhU devo vA to na vNdnnijjotti| hojA'saMjayanamaNaM hoja musAvAyamamugo tti|" iti, -yacchiSyAMzca prti||2|| theravayaNaMjaipare saMdeho kiM surotti sAhatti / deve kahanna saMkA? kiM so devo adevotti // // 3 // teNa kahiyanti va maI devo'haM devadarisaNAo y| sAhutti ahaM kahie samANarUvaMmi kiM saMkA? / / // 4 // devassa va kiM vayaNaM saccaMti na saahuruuvdhaariss| na paropparaMpi vaMdaha jaM jANaMtA'vijayaotti / " evaM cocyamAnA apyapratipadyamAnA yadvineyA saGghAbahiSkRtA viharantazca rAjagRhe balabhadrAbhidhAnarAjena kaTakamaddena mAraNamAdizya kathamasmAn yatInzrAvakastvaMmArayasItibruvANA navayaMjAnImaH keyUyaMcaurAvAcArikA vetipratyuttaradAnataHpratibodhitAH, so'yamavyaktamatadharmAcAryo, na cAyaM tanmataprarUpakatvena kintu prAgavasthAyAmiti 3 / tathA azvamitro, yohi mahAgiriziSyasya koNDinyAbhidhAnasyaziSyomithilAyAM nagaryAM lakSmIgRhe caitye anuprAvAdAbhidhAne pUrvaM naipuNike vastuni chinnaccedananayavaktavyatAyAM. 'paDuppannasamayaneraiyA vocchijissaMti, evaM jAva vemANiyatti, evaM biIyAisamaesu vattavva'mityevaMrUpamAlApakamadhIyAno mithyAtvamupagataH, babhANaca-yadi sarva eva vartamAnasamayasAtA vyavacchetsyanti tadA kutaH karmaNAM vedanamiti, Aha c||1|| "evaM ca kao kammANa veyaNaM sukayadukkayANaMti ? / uppAyAnaMtarao savvassa vinaassbbhaavaa||" __-yazcaivaM prarUpayan guruNA bhnnitH||1|| "eganayamaeNamidaM suttaM vaccAhi mA humicchattaM / niravekkho sesANavi nayANa hiyayaM biyArehi / / // 2 // na hisavvahA vinAso addhaapnyjaaymettaanaasNmi| saparapaJjAyANaMtadhammiNo vatthuNo jutto|| // 3 // aha suttAutti maI nanu sutte sAsayaMpi niddidaM / vatthu davvaTThAe asAsayaM pajjayaTThAe / // 4 // tatthavina savvanAso samayAdivisesaNaMjao'bhihiyaM / iharA na savvanAse samayAdivisesaNaM jutta / / " nti idaM cApratipadyamAna udghATitaH, yazca kAmpilye zulkapAlazrAvakaiAryamANo'smAbhiyUyaM Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 sthAnAGga sUtram 7/-/688 zrAvakAH zrutAHtatkathaMsAdhUnmArayatheti vadanyuSpatsiddhAntena pravrajitAH zrAvakAzca yetevyavacchinnA yUyaM vayaM cAnye iti dattapratyuttaraH samyakatvaMpratipannaH, so'yaM sAmucchedikAnAM dharmAcArya iti 4, tathA 'gaMga'iti, yo hi AryamahAgiriziSyasya dhanaguptasya ziSyaH ullukAtIrAbhidhAnanagarAccharadyAcAryavandanArthaM prasthita ullukAM nadImuttaran khalatinA zirasA dinakarakaranikarasampAtasaJjAtamuSNaM pAdAbhyAM ca zItalajalajanitanitAntazItaM vedayaMzcintayAmAsa-sUtre'bhihitamekA kriyaikadA vedyatezItAvoSNA vA, ahaM ca dve kriye vedayAmiatodve kriye samayenaikena vedyate iti, gatvA ca gurvantike vanditvA'bhidadhAvabhiprAyamAtmIyamAcAryAya, tena cAvAci-maivaM vocaH, yata nAstyekadA kriyAdvayavedanaM, kevalaM samayamanasoratisUkSmatayA bhedona lakSyate, utpalapatrazatavyatibhedavat, evaMca pratipAditaH sannapratipadyamAno bahiSkRtaH anyadA rAjagRhe mahAtapastIraprabhAbhidhAne nadavizeSe maNinAganAmno nAgasya caitye parSanmadhye svamatamAvedayan maNinAgena visarpadarpagarbhayA bhAratyA'bhihito-re re duSTazaikSa! kasmAdasmAsu satsvevamaprajJApanIyaMprajJApayasi iti ihaivasthAne sthitena bhagavatA varddhamAnasvAminA praNinye-yathaikadaikaiva kriyA vedyata iti, tatastvaM tato'pi laSTataro jAtaH?, chaIyainaM vAdaM, mA te doSAt nAzayiSyAmIti bhayamApannaH pratibuddhaH, so'yaM dvaikriyANAM dharmAcArya iti 5 / / tathA chalue'tti, dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyalakSaNaSaTpadArthaprarUpakatvAd gotreNa ca kauzikatvAt SaDuluko, yo hi nAmAntareNa rohagupto, yazcAntarajyAM puryAM bhUtaguhAbhidhAnavyantarAyatane vyavasthitAnAM zrIguptAbhidhAnAnAmAcAryANAM vandanArthaM grAmAntarAdAgacchan pravAdipradApitapaTahakadhvanimAkarNya sadapaM ca taM niSedhyAcAryasya tannivedya tato mAyUryAdividyA upAdAya rAjakulamatigatya balazrInAmno naranAyakasyAgrataH poTTazAlAbhidhAnaparivrAjakapravAdinamAhUya tena cajIvAjIvalakSaNe rAzidvaye sthApitaM tatpratibhApratighAtAya nojIvalakSaNaM tRtIyaM rAziM vyavasthApya tadvidhAnAM svavidyAbhiH pratighAtakaraNena taM nigRhya gurusamIpamAgatya taniveditavAn, yazcaguruNA abhihito, yathA-gaccha rAjasabhAmanupravizyabrUhi rAzitrayaprarUpaNamapasiddhAntarUpaM vAdiparibhavAya mayA kRtamiti, tato yo'bhimAnAdAcAryaM pratyavAdIt-yathA rAzitrayamevAsti, tathAhi-jIvAH-saMsArasthAdayaH ajIvAH-ghaTAdayaH nojIvAstu ghaTAntasiddhAH, yathA hi daNDasyAdimadhyAgrANi bhavantItyevaM sarvabhAvAnAM traividhyamiti, yazca rAjasamakSamAcAryeNa kutrikApaNe jIvayAcane pRthivyAdijIvalAbhAt ajIvayAcane acetanaleSTAdilAbhAt nojIvayAcane'cetanaleSTvAdilAbhAcca nigRhItaH, so'yaM trairAzikadharmAcArya iti 6 / tathA goSThAmAhila iti, yo hi dazapuranagare AryarakSitasvAmini divaM gate AcAryazrIdurbalikApuSpamitre gaNaM paripAlayati vindhyAbhidhAnasAdhoraSTamaM karmapravAdAbhidhAnaM pUrvAmAcAryAdupazrutya pratyuccArayataH karmabandhAdhikAre kiJcitkarmajIvapradezaiH spRSTamAtraM kAlAntarasthitimaprApya vighaTatezuSkakuDyApatitacUrNamuSTivakiJcitpunaH spRSTaMbaddhaMca kAlAntareNa vighaTate ArdralepakuDye sasnehacUrNavat kiMcitpunaH spRSTaM baddhaM nikAcitaM jIvena sahaikatvamApannaM kAlAntareNa vedyate ityevamAkaryoktavAn-nanvevaM mokSAbhAvaH prasajati, kathaM?, jIvAt karma na viyujyate, anyo'nyAvibhAgabaddhatvAt, svapradezavat, uktaMca Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 7, 119 11 "souM bhaNai sadosaM vakkhANamiNaMti pAvai jao te / mokkhAbhAvo jIvappaesakammAvibhAgAo // nahi kammaM jIvAo avei avibhAgao paesavva / tadaNavagamAdamokkho juttamiNaM teNa vakkhANaM / / '' iti // 2 // tathA - jIvaH karmmaNA spRSTadye na tu baddhate, viyujyamAnatvAt, kaJcukaneva tadvAniti, tato vindhyasAdhunaitasminnAcAryayArthe nivedite yastenAbhihito (AcAryAdavadhAryArthaM goSThAmAhilo vindhyenoktaH) bhadra! yaduktaM tvayA jIvAt karmma na viyujyata iti, tatra pratyakSabAdhitA pratijJA AyuH karmmaviyogAtmakasya maraNasya pratyakSatvAt heturapyanaikAntiko'nyo'nyAvibhAgasambaddhAnAmapi kSIrodakAdInAmupAyato viyogadarzanAt, dRSTAnto'pi na sAdhanadharmAnugataH, svapradezasya viyutatvAsidhdhestadrUpeNAnAdirUpatvAd bhinnaM ca jIvAt karmeti, yaccoktaM- "jIvaH karmmaNA spRSTo na badhyate ityAdi," tatra kiM pratipradezaM spRSTo nabhasevota tvaGgamAtre kaJcukeneva ?, yadyAdyaH pakSaH tadA STAntadArthantikayorvaiSamyaM kaJcukena pratipradezamaspRSTatvAd, atha dvitIyaH, tato nApAntarAlagatyanuyAyi karma, paryantavarttitvAd, bAhyAGgamalavad evaM sarvo mokSabhAvak karmAnugamarahitatvAt muktavad, ityAdi pratipAdyamAno yo naitatpratipannavAnudghATitazceti so'yamabaddhikadharmAcAryaH iti / mU. (689) sAvatthI usabhapuraM setavitA mihilamullagAtIraM / purimaMtaraMji dasapura nihnagauppattinagarAI // vR. utpattinagarANi saptAnAM krameNa saptaiva 'hottha' tti sAmAnyena varttamAnatve'pi nagarANAM tadvizeSaguNAtItatvenAtItanirdezaH, 'sAvatthI' gAhA, RSabhapuraM rAjagRha ullukA nadI tattIravarttinagaramullukatIraM 'purI 'ti nagarI antaraMjItI tantrAma, iha ca makAro'lAkSaNikaH, 'dasapura'tti anusvAralopAditi / 449 ete ca nihnavAH saMsAre paryaTantaH sAtAsAta bhogino bhaviSyantIti tatsvarUpaM sUtradvayenAhamU. (690) sAtAveyaNijjassa kammassa sattavidhe anubhAve paM0, taM0 maNunA saddA maNunnA rUvA jAva maNunnA phAsA manosuhatA vati suhtaa| asAtAveyaNijassa NaM kampassa sattavidhe anubhAve paM0, taM0 - amaNunnA saddA jAva vatiduhatA / vR. 'sAye' tyAdi kaNThyaM, navaraM, 'anubhAve'tti vipAka: udayo rasa ityarthaH, manojJAH zabdAdayaH sAtodayakAraNatvAdanubhAvA evocyante, tathA manasaH zubhatA manaHzubhatA, sA'pi sAtAnubhAvakAraNatvAtsAtAnubhAva ucyate, evaM vacaH- zubhatA'pi, manaHsukhatA vA sAtAnubhAvaH, tatsvarUpatvAt tasyAH, evaM cAksukhatA'pIti, evamasAtAnubhAvo'pi // sAtAsAtAdhikArAt tadvatAM devavizeSANAM prarUpaNAya sUtrapaJcakamAha mU. (691) mahAnakkhatte sattatAre paM0, abhitIyAditA satta nakkhattA puvvadAritA paM0 taM0 - abhitI savaNo ghaNiTThA satamisatA puvvA bhaddavatA uttarA bhaddavatA revatI, assaNitAditANaM sattaNakkhattA dAhiNadAritA paM0, taM0- assiNI bharaNI kittitA rohiNI bhigasire addA punavvasU, purasAditANaM sattanakkhattA avaradAritA paM0 taM0-pusso asilesA madhA puvvA phagguNI uttarA 3 129 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 sthAnAGga sUtram 7/-/691 phagguNI hatto cittA, sAtitAtiyANaM satta nakkhattA uttaradAritA paM0, taM0-sAti visAhA anurAhA jeTThA mUlo puvvAsADhA uttraasaaddhaa| vR. 'mehe'tyAdi sugama, navaraM pUrvaM dvAraM yeSAmasti tAni pUrvadvArikANi, pUrvasyAM dizi gamyateyeSvityarthaH, evaM zeSANyapisaptasapteti, iha cArthe paJca matAni santi, yata Aha caMdraprajJaptyAm"tattha khalu imAo paMca paDivattIo pannattAo, tasthege evamAhaMsu-kattiAiA satta nakkhattA puvvadAriyA pannattA" evamanye maghAdInyapare dhaniSThAdIni itare'zvinyAdIni apare bharaNyAdIni, dakSiNAparottaradvArANi ca sapta sapta yathAmataM krameNaiva samavaseyAnIti, 'vayaM puNa evaM vayAmoabhiyAiyANaMsatta narakhattA pubadAriyA pannattA,' evaM dakSiNadvArikAdInyapi krameNaiveti, tadiha SaSThaM matamAzritya sUtrANi pravRttAni, loke tuprathamaM matamAzrityaitadabhidhIyate, ydut||1|| "dahanAdyamRkSasaptakamainyAM tumaghAdikaM ca yAmyAyAm / ___aparasyAM maitrAdikamatha saumyAM dizi dhaniSThAdi / / // 2 // bhavati gamane narANAmabhimukhamupasarpatAM zubhaprAptiH / atha pUrvamRkSasaptakamuddiSTaM madhyamamudIcyAm // // 3 // pUrvAyAmaudIcyAM prAtIcyA dakSiNAbhidhAnAyAM / yAmyAM tu bhavati madhyamamaparasyAM yAturAzAyam / / // 4 // ye'tItya yAnti mUDhAH paridhAkhyAmaniladahanadigrekhAm / nipatanti te'cirAdapi durvyasane niSphalArambhAH // " iti ma. (692) jaMvUdIve dIve 2 somanase vakkhArapavvate satta kUDA paM0 (taM0)-- vR.devAdhikArAddevanivAsakUTasUtradvayaM-'jaMbU'ityAdi kaNThyaM, kevalaM somanase'ttisaumanase gajadantake devakurUNAM prAcIne 'kUTAni shikhraanni.| mU. (693) siddhe 1 somanase 2 taha boddhavve maMgalAvatIkUDe 31 devakuru 5 vimala 5 kaMcaNa 6 visiTThakUDe 7 ta boddhavve / / vR. 'siddhe' gAhA, siddhAyatanopalakSitaM siddhakUTaM merupratyAsannamevaM sarcagajadantakeSu siddhAyatanAni, zeSANi tataH paraMparayeti, 'somanase'tti saumanasakUTaM tatsamAnanAmakatadadhiSThAtRdevabhavanopalakSitaM, maGgalAvatIvijayasamanAmadevasya maGgalAvatIkUTaM, evaM devakurudevanivAso devakurukUTamiti, vilamakAJcanakUTe yathArthe krameNa ca vatsAvatsamitrAbhidhAnAdholokavAsidikkumArIdvayanivAsabhUte, vaziSTakUTaM tannAmadevanivAsaH, evamuttaratrApi. / mU. (694) jaMbUddIve 2 gaMdhamAyaNe vakhArapavate satta kUDA paM0(taM0) vR. gandhamAdano gajadantaka evottarakurUNAM pratIcInaH, tatramU. (695) siddhe ta gaMdhamAtaNa boddhavve gaMdhilAvatIkUDe / uttarakurU phalihe lohitakkha ANaMdaNe ceva / / vR. 'siddhe' gAhA, kaNThyA , navaraM sphATikakUTe lohitAkSakUTe adholokanivAsibhogaGkarAbhogavatyabhidhAnadikkumArIdvayanivAsabhUte iti // kUTeSvapi puSkariNIjale dvIndriyAH santIti dviindriysuutrm| Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -7, mU. (696) bitiMditANaM sattajAtIkulakoDijoNIpamuhasayasahassA pannattA / vR. 'veiMdiyANa mityAdi, jAtau-dvIndriyajAtIyAH kulakoTyaH tAstathA tAzcatA yonipramukhAzca-dvilakSaNasaGkhyadvIndriyotpattisthAnadvArakAstAjAtikulakoTiyonipramukhAH, iha ca vizeSaNaM parapadaM prAkRtatvAt, tAsAM zatasahasrANi-lakSANIti, idamuktaM bhavati-dvIndriyajAtau yA yonayastavyabhavA yAH kulakoTayastAsAM lakSANi sapta prajJaptAnIti, tatra yoniryathA gomayaH tatra caikasyAmapi kulAni vicitrAkArAH kRmyAdaya iti / mU. (697) jIvANaM sattaTThANanivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA taM0- neratiyanivvattite jAva devanivvattie evaM ciNa jAva nijarA ceva / mU. (698) sattapatesitAkhaMdhA anaMtA pannattA sattapatesogADhA poggalAjAva sattaguNalukkhA poggalA anaMtA pnnttaa| vR. zeSA dhruvagaNDikA sasambandhA pUrvavadvyAkhyeyeti / / sthAnaM-7 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA-sampAditA amayadevasUri viracitA sthAnAMga sUtre saptamasthAnasya TIkA parisamAptA / (sthAna-8 ) vyAkhyAtaM saptamamadhyayanamadhunA saGghayAkramasambaddhamevASTasthAnakAkhyamaSTamamadhyayanamAra. bhyate, tasya cedamAdisUtram mU. (699) aTTahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati egallavihArapaDimaM uvasaMpajjittANaM viharittate, taM0-saDDI purisajAte sacce purisajAe mehAvI purisajAte bahussute purisajAte sattimaM appAhikaraNe dhitimaM vIritasaMpanne / vR. 'aTThahI tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-anantaraM pudgalA uktAH, teca kArmaNAH pratimAvizeSapratipattimato vizeSeNa nirjIryanta ityekAkivihArapratimAyogyaH puruSo nirUpyate, ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, saMhitAdicarcastu prasiddha eva, navaraM aSTAbhiH sthAnaiHguNavizeSaiH sampanno-yukto'nagAraH-sAdhurarhati-yogyo bhavati 'egallatti ekAkino vihArogrAmAdicaryA sa eva pratimA-abhigrahaH ekAkivihArapratimA jinakalpapratimA mAsikyAdikA vA bhikSupratimA tAmupasampadya-Azritya NaMityalaGkAre 'vihartu grAmAdiSu carituM, tadyathA "saddhitti zraddhA-tattveSu zraddhAnamAstikyamityartho'nuSThAneSu vA nijo'bhilASastadvat sakalanAkinAyakairapyacalanIyasamyakatvacAritramityarthaH, puruSajAtaM-puruSaprakAraH 1,tathA satyaMsatyavAdi, pratijJAzUratvAta, sadbhyohitatvAdvA satyaM 2, tathA medhA-zrutagrahaNazaktistadvat medhAvi, athavA merAe dhAvatitti medhAvi-maryAdAvartti 3, tathA medhAvitvAdbahu-pracuraM zrutaM-AgamaH sUtrato'rthatazca yasya tadbahuzrutaM, taccotkRSTato'sampUrNadazapUrvadharaM jaghanyato navamasya tRtIyavastuvedIti 4, tathA zaktimat-samarthaM paJcavidhakRtatulanamityarthaH, tathAhi Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 sthAnAGga sUtram 8/-/ 699 // 1 // "taveNa satteNa sutteNa, egatteNa baleNa ya / tulA paMcahA buttA, jinakappaM paDivajjao // " 5, 'alpAdhikaraNaM' niSkalahaM 6 'dhRtimat' cittasvAsthyayuktamaratiratyanulomapratilomopargasahamityarthaH 7, vIryaM - utsAhAtirekastena saMpannamiti 8, ihAdyAnAmeva caturNAM padAnAM pratyekamante puruSajAtazabdo dRzyate tato'ntyAnAmapyayaM sambandhanIya iti / mU. (700) aTThavidhe joNisaMgahe paM0 taM0 aMDagA potagA jAva ubhigA uvavAtitA, aMDagA aTThagatitA aTThAgaiA paM0, taM0 - aMDae aMDaesu uvavajjramANe aMDaehiMto vA potatehiMto vA jAva uvavAtitehiMto vA uvavajrejjA, se ceva NaM se aMDate aMDagattaM vippajahamANe aMDagattAte vA potagattAte vA jAva uvavAtitattAte vA gacchejA, evaM potagAvi, jarAujAvi, sesANaM gatIrAgatI natthi / vR. ayaM caivaMvidho'nagAraH sarvaprANinAM rakSaNakSamo bhavatIti teSAmeva yonyAH saGgrahaM gatyAgatI cAha-'aDDavihe'tyAdi sUtracatuSTayaM sugamaM, navaramaupapAtikA devanArakAH, 'sesANaM ti aNDaja - potajajarAyujavarjitAnAM rasajAdInAM gatirAgatizca nAstItyaSTaprakAreti zeSaH, yato rasajAdayo naupapAtikeSu sarvveSUtpadyante, paJcendriyANAmeva tatrotpatteH, nApyaupapAtikA rasajAdiSu sarveSvapyupapadyante, paJcendriyayaikendriyeSveva teSAmupapatteriti aNDajapotajajarAyujasUtrANi trINyeva bhavantIti mU. (701) jIvANaM aTTha kammapagaDIto ciNitu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM0nANAvaraNijjaM darisaNAvaraNijjaM veyaNijjaM mohaNijjaM AuyaM nAmaM gottaM aMtarAtitaM, neraiyA NaM aTTha kammapagaDIo ciNisu vA 3, evaM ceva, evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 24, jIvANaM aTTha kammapagaDIo uvacirNisu vA 3 evaM ceva, 'evaM ciNa 1 uvaciNa 2 baMdha 3 udIra 4 veya 5 taha nijarA 6 ceva / ete cha cauvIsA 24 daMDagA bhANiyavvA / bR. aNDajAdayazca jIvA aSTavidhakarmmacayAderbhavantIti cayAdIn SaT kriyAvizeSAn sAmAnyato nArakAdipadeSu ca pratipAdayannAha 'jIvANa' mityAdi, prAgiva vyAkhyeyaM, navaraM cayanaM vyAkhyAnAntareNAsakalanaM upacayanaM- paripoSaNaM bandhanaM-nirmApaNaM udIraNaM- karaNenAkRSya dalikasyodaye dAnaM vedanaM anubhava udaya ityarthaH, nirjarA- pradezebhyaH zaTanamiti, lAghavArthamatidizannAha - 'evaM gheva' tti yathA cayanArthaH kAlatrayavizeSataH sAmAnyena nArakAdiSu coktaH evamupacayArtho'pIti bhAvaH, 'evaM ciNe' tyAdigAthottarArddha prAgvat 'ee che' tyAdi, yatazcayanAdipadAni SaD ata sAmAnyasUtrapUrvaktAH SaDeva daNDakA iti / aSTavidhakarmaNaH punazcayAdihetumAsevya tadvipAkaM jAnannapi karmmagurutvAt kazcinnAlocayatIti darzayannAha yU. (702) aTThahiM ThANehiM mAtI mAyaM kaTTu no AlotejjA no paDikkamejjA jAva no paDivajjejjA, taM0-kariMsu vA'haM 1 karemi vA'haM 2 karissAmi vA'haM 3 akittI vA me siyA 4 avanne vA me siyA 5 avaNae vA me siyA 6 kittI vA me parihAissai 7 jase vA me parihAissai 8 / ahi ThANehiM mAI mAyaM kaTTu AloejjA jAva paDivajjejjA, taMjahA-mAtissa NaM assi loe garahite bhavati 9 ubavAe garahite bhavati 2 AjAtI garahitA bhavati 3 egamavi mAtI mAtaM Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 8, - - 453 kaDDa no AloejjA jAva no paDiyajjejjA natthi tassa ArAhaNA 4 egamavi mAyI mAyaM kaTTu AloejjA jAva paDivacejjA atthi tassa ArAhaNA 5 bahutovi mAtI mAyaM kaTTu no AloejjA jAva no paDiva jejjA natthi tassa ArAdhanA 6 bahuovi mAtI mAyaM kaTTu AloejA jAva atthi tassa ArAhaNA7 AyariyauvajjhAyarasa vA me atisese nANadaMsaNe samuppajjejjA, se taM mamamAloeJjA mAtI NaM ese 81 mAtINaM mA kaTTu se jahAnAmae ayAgareti vA taMbAgareti vA tauAgareti vA sIsAgareti vA ruppAgareti vA suvannAgareti vA tilAgaNIti vA tusAgaNIti vA busAgaNIti vA nalAgaNIti vA dalAgaNIti vA soDitAlicchANi vA bhaMDitAlicchANi vA goliyAlicchANi vA kuMbhArAvAteti vAkavellavAvAteti vA iTTAvAteti vA jaMtavADacullIti vA lohAraMbarisANi vA tattANi samajotibhUtANi kiMsukaphullasamANANi ukkAsahassAiM vinimmutamANAI 2 jAlAsahassAI pahuMcamANAI iMgAlasahassAiM parikiramANAI aMto 2 jhiyAyaMti evAmeva mAtI mAyaM kaTTu aMto 2 jhiyAyai jativi taNaM ane keti vadati taMpi ta NaM mAtI jANati ahamese abhisanijAmi 2, mAtI gaM mAtaM kaTTu anAlotitapaDikkaMte kAlamAse kAlaM kiccA annataresu devalogesu devadattAte uvavattAro bhavati, taM0-no mahiDDiesu jAva no dUraMgatitesu no ciraTThitIesu, se NaM tattha deve bhavati no mahiddhie jAva no ciraThitIte, jAvi ta se tattha bAhirabdhaMtariyA parisA bhavati sAviya NaM no ADhAti no pariyANAti no mahariheNamAsaNeNaM uvanimaMteti, bhAsaMpi se bhAsamANassa jAva cattAri paMca devA avuttA ceva abbhuTTheti mA bahuM deve ! bhAsau, se NaM tato devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThitikkhaeNaM anaMtaraM cayaM caittA iheva mANussae bhave jAI imAI kulAI bhavaMti, taM0 aMtakulANi vA paMtakulANi va tucchakulANi vA dariddakulANi vA bhikkhAgakulANi vA kivaNakulANi vA tahappagAresu kulesu pamuttAte paccAjAyAti, se NaM tattha me bhavati durUve duvane duggaMdhe durase duphAse aniTTe akaMte appite amaNunne amaNAme hINassare dINassare anidUsare akaMtasare apitassare aMmaNunnassare amaNAmassare aNAejavayaNapaccAyAte, jAviya se tattha bAhirabbhaMtaritA parisA bhavati sAvita NaM no ADhAti no paritANati no mahariheNaM AsaNeNaM uvanimaMteti, bhAsaMpi ta se bhAsamANassa jAva cattAri paMca jaNA avuttA ceva abbhuTTeti - mA bahuM ajjautto ! bhAsau 2 / mAtI mA kaTTu AlocitapaDikaMte kAlamAse kAlaM kiccA annataresu devalogesu devattAe uvavattAro bhavati, taM0- mahiDDiesu jAva ciradvitIsu, se NaM tattha deve bhavati mahiDDIe jAva ciradvitIte hAravirAtitavacche kaDakatuDitathaMbhitabhute aMgadakuMDalamauDagaMDatalakannapIDhadhArI vicittahattha bharaNe vicittavatthAbharaNe vicittamAlAmaulI kallANagapavaravatthaparihite kallANagapavaragaMdhamallAnulevaNadhare bhAsuraboMdI palaMbavaNamAladhare divveNaM vanneNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM raseNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghAteNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDDhIte divvAte jUtIte divvAte pabhAte divvAte chAyAte divyAe acIe divveNaM teeNaM divvAte lessAe dasa disAo ujjovemANA pabhAsemANA mahayA'hatanaTTagItavAtitataMtItalatAlatuDitaghaNamutiMgapaDuSpavAtitaraveNaM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai jAvi ta se tattha bAhirabdhaMtaratA parisA bhavati sAvita - Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 sthAnAGga sUtram 8/-1702 NamADhAi pariyANAti mahAriheNa AsaNeNaM uvanimaMteti bhAsaMpita se bhAsamANassa jAva cattAri paMca devA avuttA ceva abbhuSTiMti-bahuM deve ! bhAsau 2, se NaM tao devalogAto AukkhaeNaM 3 jAva cittA iheva mANussae bhave jAI imAI kulAiMbhavaMti, ivAiM jAya bahujaNassa aparibhUtAiMtahappagAresu kulesupumattAte paJcAtAti, seNaM tattha pume bhavati surUve sukne sugaMdhe surase suphAse i8 kaMtejAvamaNAme ahINassare jAvamaNAmassare AdejavataNe paJcAyAte, jA'viya se tattha bAhirabbhaMtaritA parisA bhavati sAvi ta NaM ADhati jAva bahumajjautte! bhaasaau2| vR. 'aTTahI'tyAdi, mAyItimayAvAn 'mAyaM tiguptatvena mAyApradhAno'ticAromAyaiva tAM 'kRtvA' vidhAya 'no Alocayed' gurave na nivedayet, no pratikramet-na mithyAduSkRtaM dadyAt jAvakaraNAt no niMdejjA-svasamakSaM no garahejA-gurusamakSaM no viuTTejA-na vyAvartetAticArAt no visohejA-navizodhayedaticArakalakzubhabhAvajalena noakaraNatayA-apunaHkaraNenAbhyuttiSThedabhyutthAnaM kuryAt no yathArhaM tapaHkarma-prayAzcittaM pratipadyeteti, tadyathA - 'karesuMvA'haMti kRtavAMzcAhamaparAdhaM, kRtatvAcca kathaM tasya nindAdi yujyate, tathA karemivA'haM ti sAmpratamapitamahamaticAraM karomIti kIdRzyanivRttasyAlocanadikriyA?, tathA kariSyAmi vA'hamiti na yuktamAlocanAdIti3, zeSaM spaSTama, navaramakIrtiH-ekAdiggAminyaprasiddhiravarNaH-ayazaH sarvadiggaminyaprasiddhireva, etad-dvayamavidyamAnaM me bhaviSyatIti, apanayo vA-pUjAsatkAraderapanayanaM me syAditi, tatha kIrtiryazo vA vidyamAnaM me parihAsyatIti // . uktarthasya viparyayamAhA aTTahI'tyAdisugama, navaraMmAyItyAsevAvasara eva nAlocanAdyavasare'pi, mAyina AlocanAdyapravRtteH, mAyAM-aparAdhalakSaNA kRtvAAlocayedityAdi, mAyino hyanAlocanAdAvayamanarthaH, yaduta-'assi'ti ayaM loko-janma garhito bhavati, sAticAratayA nindittvaadityuktNc||1|| "bhIubdhigganilukko paayddpcchnndossykaarii| appaccayaM jaNaMto jaDassa dhI jIviyaM jiyai // " iti, -ityekaM 1, tathA upapAto' devajanma garhitaH kilviSikAditveneti, uktaMca-.. // 1 // "tavateNe vaiteNe, rUvateNe ya je nre| ' AyArabhAvateNe ya, kuvvaI devakibbisaM // " _iti, dvitIyaM, jAtiH-tatazca tasya manuSyajanmagarhitA jAtyaizvaryarUpAdirahitatayeti, uktaM // 9 // "tattovi se caittANaM, labbhihI elamUagaM / naragaM tirikkhajoNiM vA, bohi jattha sudullahA / / " tRtIyaM, tathA ekAmapi mAyImAyAM-aticArarUpAMkRtvA yonAlocayedityAdi, nAstitasyArAdhanA jJAnAdimokSamArgasyetyanartha iti, uktNc||1|| "lajjAe gAraveNa ya bahussuyamaeNa vAvi duccariyaM / je na kahiti gurUNaM na hu te ArAhagA hoti / " tathA Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-8, 455 // 2 // "navitaM satthaM va visaM va duppautto va kuNai veyaalo| jaMtaM va duppauttaM sappo va pamAio kuddho|| // 3 // jaM kuNai bhAvasallaM anuddhiyaM uttmttttkaalNmi| dullahabohIattaM anaMtasaMsAriyattaM vA / / " iti caturthaM tathA ekamapItyAdinA tvarthaprAptirukteti, ydaah||1|| "uddhariyasavvasallo bhattaparinnAeN dhnniymaautto| maraNArAhaNajutto caMdagavejhaM samANeNa // " iti, paJcamamapi, evaM bahumamapi, evaM bahutvenApi anAlocanAdavAlocanAdau vA'nartho'rthazca SaSThasaptame, tathA''cAryopAdhyAyasya vA me atizeSaM jJAnadarzanaM samutpadyeta, sa ca mAmAlokayet bhAI NameSa ityullekhenetyevaM bhayAdAlocayatItyaSTamaM, zeSaM sUtraM 'ayaM loka upapAta AjAtizca garhite tyasya padatrayasyavivaraNatayA avagantavyaM, tatramAyI mAyAMkRtveti, iha kIzobhaveducyata iti vAkyazeSo dRzyaH, 'sa' iti yo bhavato'pi prasiddhaH yatheti dRSTAntopanyAse 'nAmae'tti sambhAva-nAyAmalaGkAre kA ayaAkaro-lohAkaraH yatra lohaM dhmAyate itirupadarzane vA vikalpe tilAdhAnyavizeSAsteSAmavayavA api tilAsteSAmagniH-taddahanapravRtto vahnistilAgniH, evaM zeSA apyagnivizeSAH navaraM tuSAH kodravAdInAM busaM-yavAdInA kaDaGgo nalaH-zuSirasarakAraH dalAnipatrANi suNDikAH-piTakAkArANi surApiSTasvedanabhAjanAni kavellayo vA sambhAvyante tAsAM liMchANi-cullIsthAnAni sambhAvyante, uktaMca vRddhaiH-"goliyasoDiyabhaMDiyalicchANiagnerAzrayAH" anyaistu dezabhedalaDhyAetepiSTapAcakAgnyAdibhedA ityuktaM, mayA'pyetadupajIvyaiva sambhAvitamiti, tathA bhaNDikA-sthAlyaH ta eva mahatyo golikAH, pratItaM caitacchabdadvayaM, liMchAni tAnyeveti, kumbhakArasthApAko-bhANDapacanasthAnaM kavellukAni-pratItAni teSAmApAkaH-pratIta eva 'jaMtavADacullI' ikSuyantrapATacullI lohAraMbarisANivatti lohakarasyAmbarISA-bhrASTrA karaNAnIti lohakArAmbarISA iti, taptAni-uSNAni samAni-tulyAni jAjvalyamAnatvAt jyotiSA-vahninA bhUtAni-jAtAni yAni tAni samajyotirbhUtAni, kiMzukaphullaM-palAsakusumaMtatsamAnAni raktatayA ulkA iva ulkA-agnipiNDAstatsahasrANItiprAcuryakhyApakaM vinirmuJcantivinirmuJcantItibhRzArthe dvirvacanaM aGgArA-laghutarAgnikaNAstatsahasrANi pravikiranti 2 'aMtoaMto' antarantaH 'jhiyAyaMti' mAyanti indhanairdIpyanta iti dRSTAnto, dAntikastvevamevetyAdi, pazcAcAttApAgninA mAyatijAjvalyate, 'ahamese'tti ahameSo'bhizaGkaye ahameSo'bhizaGkaya iti-ebhirahaM doSakAritayA AzaGkaye-sambhAvye iti, uktaM hi||1|| "nicaM saMkiyabhIo gammo savvassa khliycaaritto| . sAhujaNassa avamao mao'vi puNa duggiNjaai||" anenAnAlocakasyAyaM loko garhito bhavatIti darzitaM, 'seNaM tasse'tyAdinA pAThAntareNa mAyI NaM mAyI zaMkaTTha ityAdinA vAupapAto garhito bhavatIti dayate, 'kAlamAse'tti maraNamAse upalakSaNatvAnmaraNadivase maraNamuhUrte kAlaM kiccA maraNaM kRtvAanyatareSuvyantarAdInAM devalokeSu devajaneSu madhye uvavattAro'ttivacanavyatyayAdupapattA bhavatIti, no maharddhikeSuparivArAdiRdhyA Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 8//702 no mahAdyutiSu zarIrAbharaNAdidIptayA no mahAnubhAgeSu vaikriyAdizaktitaH nomahAbaleSu-prANavatsu no mahAsaukhyayeSu no mahezAkhyayeSu vA no dUraMgatikeSu-na saudhAdigatiSu no cirasthitikeSuekadvayAdisAgaropamasthitakeSu yaapic|| ___ 'se' tasya tatra' devalokeSu 'bAhyA' apratyAsannAdAsAdivat abhyantarA' pratyAsannAputrakalatrAdivat pariSat parivArobhavatisApi noAdriyate nAdaraM karoti, 'noparijAnAti svAmitayA nAbhimanyate 'no' naimahaccataha~ca-yogyamahAhaM tenAsanenopanimantrayate, kiMbahunA?, daurbhAgyAtizayAttasya yAvaccatuHpaJcAH devA bhASaNaniSedhAyAbhyuttiSThanti-prayatante, kathaM ?, 'mA bahu'mityAdi, anenopapAtaga.kta, AjAtigarhitatvaMtu 'seNaM'mityAdinA''caTe, settiso'nAlocakastatovyantarAdirUpA devalokAdavadheH AyuHkarmapudgalanirjaraNena bhavakSayeNa-AyuHkarmAdinibandhanadevaparyAyanAzena sthitakSayeNa-AyuHsthitibandhakSayeNadevabhavanibandhanazeSakarmaNAMvA, anantaraMAyuHkSayAdeH samanantarameva cyavaM' cyavanaM 'cyutvA' kRtvA 'ihaiva' pratyakSe mAnuSyake bhave puMstayA pratyAjAyata iti sambandhaH, keSu kuleSu kuTumbakeSu anvayeSu vA kiMvidheSu? - ___yAniimAni vakSyamANatayAcapratyakSANi bhavanti, tadyathA-antakulANi-varuTachipakAdInAM prAntakulAni-caNDAlAdInAM tucchakulAni-alpamAnuSANi agambhIrAzayAni vA daridrakulAnianIzvarANi kRpaNakulAni-takaNavRttIni naTanagnAcAryAdInAM bhikSAkakulAni-bhikSaNavRttIni tathAvidhaliGgikAnAM ca tathAprakAreSvantakulAdiSvityarthaH, pratyAyAti pratyAjAyate vA 'pumitti pumAn 'aniTTe'tyAdi iSyate sma prayojanavazAditISTaH kAntaH-kAntiyogAt priyaH-premaviSayaH manojJaHzubhasvabhAvaH manasAamyate-gamyate saubhAgyato'nusmaryata iti mano'maH etaniSedhAt prakRtavizeSaNAni tathA hInasvaraH-hasvasvarastathA dIno-dainyavAn puruSastatsambandhitvAtsvaro'pi dInaH sa svaro yasya sa tathA, anAdeyavacanazcAsau pratyAjAtazceti athavA prathamaikavacanalopAdanAdeyavacano bhavati pratyAjAtaH sanniti, zeSaM kaNThyaM yAvad 'bhAsautti, anena pratyAjAtigarhitatvamuktamiti, 'mAyI'tyAdinAAlocakasyehalokAdisthAnatrayAgarhitatvamuktaviparyayasvarUpamAha-hAreNa virAjitaMvakSaH-uroyasyasatathA kaTakAni pratItAni tuTitAni-bAhvAbharaNAvizeSAstaiH stambhitau stabdhIkRtau bhujau-bAhU yasya sa tthaa| ___aMgade'tyAdi, karNAveva pIThe-sane kuNDalAdhAratvAkarNapIThe, mRSTe-ghRSTe gaNDataleca-kapolatale cakarNapIThe ca yakAbhyAMte mRSTagaNDatalakarNapIThe tecate kuNDale cetivizeSaNottarapadaH prAkRtatvAkarmadhArayaH, aGgadeca-keyUre vyaktAbharaNavizeSAvityarthaH, kuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThecagharayati yaH satathA, athavA aGgade ca kuNDale ca mRSTagaNDatale karNapITheca-karNAbharaNavizeSabhUte dhArayati yaH sa tathA, tathA vicitrANi-vividhAni hastAbharaNAni-aGgulIyakAdIni yasya sa tathA, tathA vicitrANi vastrANicAbharaNAnica yasya vastrANyeva vA''bharaNAni-bhUSaNAni avasthAbharaNAni vA-avasthocitAnItyartho yasya sa tathA, vicitrA mAlAzca-puSpamAlA maulizca-zekharo yasya vicitramAlAnaM vA mauliryasya sa tathA, kalyANakAni-mAGgalyAni pravarANi-mUlyAdinA vastrANi parihitAni-nivasitAni yena tAnyeva vA parihito-nivasito yaH sa tathA, kalyANakaM pravaraM ca Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna- 8, 457 pAThAntareNa pravaragandhaM ca mAlya-mAlAyAM sAdhu puSpamityarthaH anulepanaM ca-zrIkhaNDAdivilepanaM yo dhArayati sa tathA, bhAsvarA-dIprAbondI-zarIraM yasyasatathA,pralambAyA vanamAlA-AbharaNavizeSastAM dhArayati yaHsa tathA, divyena-svargasambandhinApradhAnenetyartho varNAdinAyukta iti gamyate, saGghAtena saMhananenavajrarSabhanArAcalakSaNena saMsthAnena-samacaturanalakSaNena RdhyA-vimAnadirUpayA yuktyAanyAnyabhaktibhistathAvidhadravyayojanena prabhayA-prabhAvena mAhAsyenetyarthaH,chAyayA-pratibimbarUpayA arciSA-zarIranirgatatejojvAlayA tejasA-zarIrasthakAntyA lezyayA-antaHpariNAmarUpayA zuklAdikayA udyotayamAnaH-sthUlavastUpadarzanataH prabhAsayamAnastu-sUkSmavastUpadarzanata iti, ekArthikatve'picaiteSAM na doSaH, utkarSaprati pAdakatvenAbhihitatvAditi, mahatA-pradhAnena bRhatA vA raveNeti sambandhaH, ahataH-anubaddho ravasyaitadvizeSaNaM nATya-nRttaM tena yuktaM gItaM nATyagItaM tacca vAditAnica-tAnizabdavanti kRtAnitantrI ca-vINAtalauca-hastautAlAzca-kaMzikAH 'tuDiya'tti tUryANi ca-paTahAdIni vAditatantrItalatAlatUryANi tAni ca tathA ghano-meghastadAkAro yo mRdaGgo dhvanigAmbhIryasAdhAta sa cAsau paTunA-dakSeNa pravAditazca yaH sa ghanamRdaGgapaTupravAditaH sa ceti dvandve teSAM rakaH-zabdastena karaNabhUtena, athavA 'Aha-yatti AkhyAnakapratibaddhaM yannATayaM tena yuktaM yattadgItaM, zeSaM tathaiva, iha camRdaGgagrahaNaMtUryeSu madhye tasya pradhAnatvAt, yata ucyate- 'maddalasArAiMtUrAiMti, bhogArhAbhogAHzabdAdayo bhogabhogAstAn bhulAnaH-anubhavan viharati-krIDati tiSThati veti, bhASAmapi ca 'se' tasya bhASamANasyAstAmeko dvauvA saubhAgyAtizayAt yAvaccatvAraH paJcavA devA anuktA evakenApyapreritA eva bhASaNapravartanAya bahorapi bhASitasya svabahumatatvakhyApanAya cAbhyuttiSThanti, bruvateca 'bahu'mityAdi, abhimatamidaMbhavadIyaMbhASaNamiti hRdayaM, anenAlocakasyopapAtAgarhitatvamuktaM, etadbhaNanAdihalokAgarhitatvalaghutAlAdAdi AlocanAguNasadbhAvena vAcyaM, aalocnaagunnaashcaite||1|| "lahuyAlhAiyajaNaNaM apparaniyatti ajjavaM sohii| dukkarakaraNaM ADhA nissallattaM ca sohiguNA / / " idAnIM tasyaiva pratyAjAtyagarhitatvamAha - 'se Na'mityAdinA, 'aDDAIti dhanavanti yAvatkaraNAt 'dittAI'-dIptAniprasiddhAnidhtAnivA-darpavanti 'vicchinnaviulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAI tatra vistIrNAni-vistArAvanti vipulAni-bahUni bhavanAni gRhANi zayanAniparyAdIni AsanAni-siMhAsanAdIni yAnAni-rathAdIni vAhanAni ca-vegasarAdIni yeSu kuleSu tAni tathA, kvacid 'vAhaNAinnAiMtipAThastatra vistIrNavipulairbhavanAdibhirAkIrNAni-saGkIrNAni yuktAnItyarthaH iti vyAkhyeyaM, tathA 'bahudhaNabahujAyarUvarayayAI bahu dhanaM-gaNimadharimAdi yeSu tAni tathA bahujAtarUpaMca-suvarNa rajataM ca-rUpyaM yeSu tAni tathA, pazcAtkarmadhArayaH, 'AogapaogasaMpauttAI' Ayogena-dviguNAdvilAbhena dravyasya prayogaH-adharmaNAnAM dAnaM tatra samprayuktAnivyApRtAni tena vA saMprayutAni-saMgatAni tAni tathA, "vicchaDDiyapaurabhattapANAI' vicchardite-tyaktebahujanabhojanAvazeSatayA vicchavatI vA Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 sthAnAGga sUtram 8/-/702 vibhUtimatI vividhabhakSyabhojyacUSyalehyapeyAdyAhArabhedayuktatayA pracure bhaktapAne yeSu tAni tathA, 'bahudAsIdAsagomahisagavelayappabhUyAI' bahavo dAsIdAsA yeSu tAni tathA gAvo mahiSyazca pratItAH gavelakA- urabhrAste prabhUtAH - yeSu tAni tathA pazcAtkarmmadhArayaH, athavA bahavo dAsyAdayaH prabhUtA jAtA yeSu tAni tathA, bahujanasyApyaribhUtAni aparibhavanIyAnItyarthaH, tRtIyArthe vA SaSThI, tato bahujanenAparibhUtAni - atiraskRtAni 'ajJjautte' tti AryayoH - apApakarmavatoH pitroH putro yaH sa tathA, anenAlocakasyAnAlocakapratyAjAtiviparyaya uktaH // kRtAlocanAdyanuSThAnAzca saMvaravanto bhavantIti saMvaraM tadviparyastamasaMvaraM cAha mU. (703) aTThavihe saMvare paM0 taM0 - soiMdiyasaMvare jAva phAsiMdiyasaMvare manasaMvare vatisaMvare kAyasaMvare, aTThavihe asaMvare paM0 taM0 - sotiMdiaasaMvare jAva kAya asaMvare / vR. 'aTTavihe 'tyAdi sUtradvayaM kaNThyaM, anantaraM kAyasaMvara uktaH, bhU. (704) aTTha phAsA paM0 - kakkaDe maute garute lahute sIte usiNe niddhe lukkhe / vR. kAyazcASTasparzo bhavatIti sparzasUtraM, kaNThyaM ceti, sparzAzcASTAveveti lokasthitiriyamito lokasthitivizeSamAha - mU. (705) aTThavidhA logaThitI paM0 taM0 - AgasapatiTThitai vAte 1 vAtapatiTThitai udahI 2 evaM jaghA chaTTANe jAva jIvA kammapatiTThitA ajIvA jIvasaMgahItA jIvA kammasaMgahItA / vR. 'aTThavihe 'tyAdi, kaNThyaM, 'evaM jahA chaTTANe' ityAdi, tatra caivaM dadhipaiTThiyA puhavI, ghanodadhAvityarthaH 3 puDhacipaiTThiyA tasA thAvarA pANA manuSyAdaya ityarthaH 4 ajIvA jIvapaiTThiyA, zarIrAdipudgalA ityarthaH 5 jIvA kammapaiTThiyA karmavazavarttitvAditi 6 ajIvAH pudgalAkAzAdayo jIvaiH saGgrahItAH svIkRtAH ajIvAn vinA jIvAnAM sarvavyavahArAbhAvAt 7 jIvAH karmmabhiHjJAnAvaraNAdibhiH saGgRhItAbaddhAH 8, SaSThapade jIvopagrAhakatvena karmmaNa AdhAratA vivakSiteha tu tasyaiva jIvabandhanateti vizeSaH // idaM ca lokasthityAdi svasampadupetagaNivacanAt jJAyata iti gaNisampadamAha - mU. (706) aTThavihA gaNisaMpatA paM0 - AcArasaMpayA 1 suyasaMpatA 2 sarIrasaMpatA 3 vataNasaMpatA 4 vAtaNAsaMpatA 5 matisaMpatA 6 patogasaMpatA 7 saMgahapariNNAnAma aTThamA 8 / vR. 'aDavihA gaNisaMpaye' tyAdi gaNaH samudAyo bhUyAnatizayavAn vA guNAnAMsAdhUnAM vA yasvAsti sa gaNI-AcAryastasya sampat-samRddhirbhAvarUpA gaNisampat tatrAcaraNamAcAraH - anuSThAnaM sa eva sampat-vibhUtistasya vA sampat-sampattiH prAptiH AcArasampat, sA ca caturdhA, tadyathAsaMyamadhruvayogayuktatA, caraNe nityaM samAdhyupayuktatetyarthaH 1 asaMpragraha: Atmano jAtyAdyutsekarUpagrAhavarjanamiti bhAvaH 2 / aniyatavRttiH aniyatavihAra iti yo'rthaH 3 vRddhazIlatA vapurmanaso nirvikAratetiyAvat 4, evaM zrutasampat, sA'pi caturddhA, tadyathA bahuzrutatA yugapradhAnAgamatetyarthaH 1 paricitasUtratA vicitrasUtratA svasamayAdibhedAt 3 ghoSavizuddhikaratA ca udAttAdivijJAnAditi 4, zarIrasampaccaturddhA tadyathA ArohapariNAhayuktA ucitadairghyavistaratetyarthaH 1 anavatrapatA alajjanIyAGgatetyarthaH 2 paripUrNendriyatA 3 sthirasaMhananatA ceti 4, vacanasampaJcaturddhA, tadyathA Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 8, - AdeyavacanatA 1 madhuravacanatA 2 anizritavacanatA madhyasthavacanatetyarthaH 3 asandigdhavacanatA ceti 4, vAcanAsampaccaturddhA tadyathA - viditvoddezanaM 1 viditvA samuddezanaM pariNAmikAdikaM ziSyaM jJAtvetyarthaH 2 parinirvApya vAcanA, pUrvadattAlApakAnadhigamayya ziSyaM punaH sUtradAnamityarthaH 3 arthaniryApaNA, arthasya pUrvAparasAGgatyena gamaniketyarthaH 4, 459 matisampaccaturddhA, avagrahehApAyadhAraNAbhedAditi, prayogasampaccaturddhA, iha prayogo vAdaviSayastatrAtmaparijJAnaM vAdAdisAmarthyaviSaye 1 puruSaparijJAnaM kiMnayo'yaM vAdyAdiH 2 kSetraparijJAnaM 3 vastuparijJAnaM vastviha vAdakAle rAjAmAtyAdi 4, saGgrahaparijJA saGgrahaH-svIkaraNaM tatra parijJA-jJAnaM nAma abhidhAnamaSTamIsampat, sAca caturvidhA, tadyathA - bAlAdiyogyakSetraviSayA 1 pIThaphalakAdiviSayA 2 yathAsamayaM svAdhyAyabhikSAdiviSayA 3 yathocitavinayaviSayA ceti 4 // AcAryA hi guNaratnanidhAnamiti nidhAnaprastAvAnnidhivyatikaramAha -- mU. (707) egamege NaM mahAnihI aTThacakkavAlapatiTThANe aTThajoyaNAI uDDuM uccatteNaM pannatte vR. 'eke'tyAdi, ekaiko mahAnidhizcakravarttisambandhI aSTacakrapratiSThitaH, maJjUSAvat, tatsvarUpaM cedam 11911 "navajoyaNavicachinna bArasadIhA samUsiyA aTTha / jakkhasahassaparivuDA cakkaTThapaiTTiyA navavi / / " dravyanidhAnavaktavyatoktA, bhAvanidhAnabhUtasamitisvarUpamAha - mU. (708) aTTha samitIto paM0 taM0 - iriyAsamiti bhAsAsamiti esaNA0 AyANamaMDamatta0 uccArapAsavaNa0 maNasa0 vaisa0 kAyasamitI | vR. 'aTTha samiI' tyAdi, samyagitiH pravRttiH samitiH, IryAyAM gamane samitizcakSuvyApArapUrvatayetIryAsamitiH, evaM bhASAyAM niravadyabhASaNataH eSaNAyAmudgamAdidoSavarjanatH, AdAnegrahaNebhANDamAtrAyaH-upakaraNamAtrAyA bhANDasya vA vastrAdyupakaraNasya mRnmayAdipAtrasya vA mAtrasya ca - sAdhubhAjanavizeSasya nikSepaNAyAM ca samitiH supratyupekSitasupramArjitakrameNeti, uccAraprazravaNakhelasiGghAnajallAnAM pAriSThApanikAyAM samitiH sthaNDilavizudhyAdikrameNa, khelo-niSThIvanaM siMghAno-nAsikA zleSmeti, manasaH kuzalatAyAM samitiH vAco'kuzalatvanirodhe samitiH, kAyasya sthAnAdiSu samitiriti // samitiSvaticArAdAvAlocanA deyetyAlocanAcAryasyAlocakasAdhoH prAyazcittasya ca svarUpAbhidhAnaya sUtratrayamAha - mU. (709) aTThahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati AlotaNA paDicchittae, taM0 AtAravaM AhAravaM vavahAravaM ovIlae pakuvvate aparissAtI nijjAvate avaatdNsii| aTThahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati attadosamAloittate, taM0 jAtisaMpanne kulasaMpanne vinayasaMpanne nANasaMpanne daMsaNasaMpanne carittasaMpanne khaMte daMte / vR. 'aTThahI' tyAdi sugamaM, navaraM 'AyAravaM' ti jJAnAdipaJcaprakArAcAravAn jJAnAsevanAbhyAM, Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 sthAnAGga sUtram 8/-/709 - 'AhArava'nti avadhAraNAvAn AlocakenAlocyamAnAnAmatIcArANAmiti, Aha ca "AyAravamAyAraM paMcavihaM muNai jo a Ayarai / AhAravamavahAre AloiMtassa savvaMti // " // 1 // 'vavahAravaM 'ti AgamazrutAjJAdhAraNAjItalakSaNAnAM paJcAnAmuktarUpaNAM vyavahArANaM jJAteti, 'ovIlae' tti apavrIDayati-vilajjIkaroti yo lajjayA samyaganAlocayantaM sarvaM yathA samyagAlocayati tathA karotItyapavrIDakaH abhihitaM ca - 11911 "vavahArava vavahAraM AgamamAI u muNai paMcavihaM / ovIluvagUhataM jaha Aloie taM savvaM // " ti - 'pakuvvae 'ti Alocite sati yaH zuddhiM prakarSeNa kArayati sa prakArIti, bhaNitaM ca "AloiyaMmi sohiM jo kArAvei so pakuvrvIo // " iti, 'aparissAi' tti na parizravatinAlocakadoSAnupazrutyAnyasmai pratipAdayati ya evaMzIlaH so'parizrAvIti, yadAha - "jo annassa u dose na kaheI ya aparisAI so hoI // " iti, 'nijjavae'ta niryApati tathA karoti yathA gurvvapi prAyazcittaM ziSyo nirvAhayatIti niryApaka iti, nyagAdi ca - "nijjavao taha kuNaI nivvahaI jeNa pacchitta "nti, 'avAyadasi' tti pAyAn - anarthAn ziSyacittabhaGgAnirvAhAdIn durbhikSadaurbalyAdikRtAn pazyatItyevaMzIlaH samyaganAlocanAyAM vA durlabhabodhakatvAdIn, apAyAn ziSyasya darzayatIti apAyadarzIti, bhaNitaM ca 119 11 - "dubhikkhadubbalAI ihaloe jANae avAe u| daMsei ya paraloe dullahabIhitti saMsAre // " iti, 'attadosa'tti AtmAparAdhamiti, jAtikule mAtApitRpakSau, tatsampannaH prAyo'kRtyaM na karoti, kRtvApi pazcAttApAdAlocayatIti tadgrahaNaM, yadAha - "jAIkulasaMpanno pAyamakiccaM na sevaI kiMci / AsevitaM ca pacchA tagguNo saMmamAlIe / ' iti, 11911 mU. (710) aTThavihe pAyacchitte paM0 taM0 - AloyaNArihe paDikkamamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viussaggArihe tavArihe cheyArihe mUlArihe / vR. vinayasampannaH sukhenaivAlocayati, tathA jJAnasampannodoSavipAkaM prAyazcittaM vA'vagacchati, yato'vAci - // 1 // "nANeNa u saMpanno dosavivAgaM viyANiuM ghoraM / Aloei suhaM ciya pAyacchittaM ca avagacche |" iti, darzanasampannaH zuddho'hamityevaM zraddhatte, cAritrasampanno bhUyastamaparAdhaM na karoti samyagAlocayati prAyazcittaM ca nirvAhayatIti, uktaM ca - 11911 "suddho tahatti sammaM saddahaI daMsaNeNa saMpanno / caraNa u saMpanno na kuNai bhujjo tamavarAhaM // " iti, kSAntaH paruSaM bhaNito'pyAcAryairna ruSyatIti, Aha ca " khaMto AyariehiM pharusaM V Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 8, - 461 bhaNio'vi navi rUse"tti, dAntaH prAyazcittaM dattaM voDhuM samartho bhavatIti, Aha ca - "daMto samattho voDhuM pacchittaM jamiha dijjae tassa" iti, 'AloyaNe tyAdi, vyAkhyAtaM prAyaH, ma.(711) aTTha mataDhANA paM0 20 - jAtimate kulamate balamate rUvamate tava0 suta0 lAbha0 issritmte| vR.jAtyAdimadeSusatsvAlodhanAyAMna pravarttata itimadasthAnasUtraM, gatArthaM, navaraMmadasthAnAnimadabhedAH iha ca doSAH // 1 // "jAtyAdimadonmattaH pizAcavadbhavati duHkhitshceh| jAtyAdihInatAM parabhave ca niHsaMzayaM labhate ||iti, vAdinaM hi prAyaH zrutamado bhavatIti vAdivizeSAn darzayannAha - mU. (712) aThTha akiriyAvAtI paM0 20 - egAvAtI 1 anegAvAtI 2 mitavAdI 3 nimmitavAdI 4 sAyavAdI 5 samucchedavAtI 6 nitAvAdI 7 na saMti paralogavAdI 8 // vR. 'aTTha akirie tyAdi, kriyA-astItirUpa sakalapadArthasArthavyApinI saivAyathAvastuviSayatayA kutsitA akriyAnaJaH kutsArthatvAttAmakriyAMvadantItyevaMzIlAH akriyAvAdino, yathAvasthitaM hi vastvanekAntAtmakaMtannAstyekAntAtmakamevacAstItipratipattimantaityarthaH, nAstikA iti bhAvaH evaMvAditvAccaite paralokasAdhakakriyAmapi paramArthato na vadanti, tanmatavastusattve hi paralokasAdhakakriyAyA ayogAdityakriyAvAdina eva te iti, tatraika evAtmAdirartha ityevaM vadatItyekavAdI, dIrghatvaM ca prAkRtatvAditi, uktaM caitnmtaanusaaribhiH||1|| "eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyvsthitH| ekadhA bahudhA caiva, zyate jalacandravat // " iti, aparastvAtmaivAsti nAnyaditi pratipannaH, taduktam - "puruSa evedaM gniM sarva yadbhUtaM yacca bhAvyam, utAmRtatvasyezAno yadannenAdhirohati yadejati yannaijati yahUre yadu antike yadantarasya sarvasyAsya bAhyata" iti, tathA // 1 // "nityajJAnavivarto'yaM, kssititejojlaadikH| AtmA tadAtmakazceti, saGgirante pare punH||" iti, -zabdAdvaitavAdI tu sarva zabdAtmakamidamityekatvaM pratipannaH, uktaM c||9|| "anAdinidhanaM brahma, zabdatattvaM ydkssrm| vivarttate'rthabhAvena, prakriyA jagato yataH / / " iti, athavA sAmAnyavAdI sarvamevaikaMpratipadyate, sAmAnyasyaikatvAdityevamanekadhaikavAdI, akriyAvAditA cAsya sadbhUtasyApi tadanyasya nAstIti pratipAdanAt AtmAdvaitapuruSAdvaitazabdAdvaitAdInAM yuktibhiraghaTamAnAnAmastitvAbhyupagamAcca, evamuttaratrApIti 1, tathA satyapi kathaJcidekatve bhAvAnAM sarvathA anekatvaM vadatItyanekavAdI, parasparavilakSaNA eva bhAvAstathaiva pramIyamANatvAt, yathA rUpaM rUpatayeti, abhede tu bhAvAnAM jIvAjIvabaddhamuktasukhitaduHkhitAdInAmekatvaprasaGgAt dIkSAdivaiyarthyamiti, kiJca-sAmAnyamaGgIkRtyaikatvaM vivakSitaM paraiH, sAmAnyaM ca bhedebhyo bhinnAbhinnatayA cintyamAnaM na yujyate, evamavayavebhyo'vayavI dharmebhyazca dharmItyevamanekavAdI, Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 sthAnAGga sUtram 8/-712 asyApyakriyAvAditvaM sAmAnyAdirUpatayaikatve satyapi bhAvAnAM sAmAnyadiniSedhena tanniSedhanAditi, nacasAmAnyaM sarvathAnAsti, abhitrajJAnAbhidhAnAbhAvaprasaGgAta, sarvathA vailakSaNye caikaparamANumantareNa sarveSamaparamANutvaprasaGgAt, tathA avayavinaMdharmiNaMca vinAnapratiniyatAvayavadharmavyavastha syAd, bhedAbhedavikalpadUSaNaM ca kathaJcidvAdAbhyupagamanena niravakAzamiti 2, tathA anantAnantatve'pijIvAnAM mitAn - parimitAn vadati-utsannabhavyakaM bhaviSyati bhuvana'mityabhyupagamAt, mitaM vA jIvaM-aGguSThaparvamAnaM zyAmAkatandulamAtraM vA vadati na tvaparimitamasaGkhayepradezAtmakatayA aGgulAsaGkhayeyabhAgAdArabhya yAvallokamApUrayatItyevamaniyatapramANatayAvA, athavAmitaMsaptadvIpasamudrAtmakatayA lokaMvadatyanthAbhUtamapIti mitavAdIti, tasyApyakriyAvAditvaM vastutattvaniSedhanAdeveti 3, tathAnirmitaM-IzvarabrahmapuruSAdinA kRtaM lokaM vadatIti nirmitavAdI, tatha caahu:||1|| "AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva sarvataH / / // 2 // tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / naSTAmaranare caiva, prnssttorgraakssse|| // 3 // kevalaM gahvarIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tapaH / / // 4 // tatra tasya zayAnasya, nAbheH pdbhNvinirgtm| taruNaravinDalamani, hRdyaM kAJcanakarNikam / / // 5 // tasmin paddhe tu bhagavAn dnnddiiyjnyopviitsNyuktH| brahmA tatrotpannastena jaganmAtaraH sRSTAH // // 6 // aditiH surasaGghAnAM ditirasurANAM manumanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM mAtA vizvaprakArANAm // // 7 // kadruH sarIsRpANAM sulasA matA tu naagjaatiinaam| surabhizcatuSpadAnAmilA punaH sarvabIjAnAm / / iti, pramANayati cAsau-buddhimatkAraNakRtaM bhuvanaM saMsthAnavattvAt ghaTavadityAdi, akriyAvAditA cAsya 'nakadAcidanIzaMjagadi tivacanAdakRtrimabhuvanasyAkRtrimatAniSedhAt, na cezvarAdikartRkatvaM jagata'sti, kulAlAdikArakavaiyarthyaprasaGgrat kulAlAdivaJcezvarAderbuddhimatkAraNasyAnIzvaratAprasaGgAta, kiJca-IzvarasyAzarIratayA kAraNAbhAvAkriyAsvapravRttiH syAt, sazarIratve ca tatzarIrasyApi karjantareNa bhAvyaM, evaM cAnavasthAprasaGga iti 4, tathA sAta-sukhamabhyasanIyamiti, vadatIti sAtavAdI, tathAhi-bhavatyevaMvAdI kazcitsukhamevAnuzIlanIyaM sukhArthinA, na tyasAtarUpaMtaponiyamabrahmacaryAdi, kAraNAnurUpatvAt kAryasya, nahi zuklaistantubhirArabdhaH paTo rakto bhavati apitu zukla eva, evaM sukhAsevanAt sukhameveti, uktNc||1|| "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM caapraahne| drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa 6STaH // " Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 8, - kriyAvAditA cAsya saMyamatapasoH pAramArthikaprazamasukharUpayoH duHkhatvenAbhyupagamAt kAraNAnurUpakAryAbhyupagamasya ca viSayasukhAdananurUpasya nirvANasukhasyAbhyupagamena bAdhitatvAt iti, 5, tathA samuccheda-pratikSaNaM niranvayanAzaM vadati yaH sa samucchedavAdI, tathAhi-vastunaH sattvaM kAryakAritvaM, kAryAkAriNo'pi vastutve kharaviSANasyApi sattvaprasaGgAt, kAryaM ca nityaM vastu krameNana karoti, nityasyaikasvabhAvatayA kAlAntarabhAvisakalakAryabhAvaprasaGgAt, nacedevaM pratikSaNaM svabhAvAntarotpattyA nityatvahAniriti,yogapadhenApinakaroti adhyakSasiddhitvAdhaugapadyAkaraNasya, tasmAtkSaNikameva vastukAryaMkarotIti, evaMca arthakriyAkAritvAt kSaNikaMvastviti, akriyAvAdI cAyamitthamavaseyaH-niranvayanAzAbhyupagame hi paralokAbhAvaH prasajati, phalArthinAM ca kriyAsvapravRttiriti, tathA sakalakriyAsu pravartakasyAsaGghayeyasamayasambhavyanekavarNollekhavato vikalpasya pratisamayakSayitve ekAbhisandhipratyayAbhAvAt sakalavyavahArocchedaH syAdata evaikAntakSaNikAt kulalAdeH sakAzAdarthakriyAna ghaTata iti, tasmAtparyAyato vastusamucchedavad dravyatastu na tatheti 6, tathA niyataM-nityaMvastuvadati yaH sa tathA, tathAhi-nityo lokaH,AvirbhAvatirobhAmAtratvAdutpAdavinAzayoH, tathA ato'nutpAdAccharAviSANasyeva satazcAvinAzAt ghaTavat, nahi sarvathA ghaTo vinaSTaH, kapAlAdyavasthAbhistasya pariNatatvAt, tAsAMcApAramArthikatvAt, mRtsAmAnyasyaiva pAramArthikatvAt, tasya cAvinaSTatvAditi, akriyAvAdI cAyamekAntanityasya sthiraikarUpatayA sakalakriyAvilopAbhyupagamAditi 7, tathA 'nasantiparalogevA' iti neti-na vidyatezAntizca-mokSaH paralokazca-janmAntaramityevaM yo vadati sa tathA, tathAhi-nAstyAtmA pratyakSAdipramANAviSayatvAt kharaviSANavat, tadabhAvAnna puNyapApalakSaNaM karma, tadabhAvAna paraloko nApi mokSa iti, yaccaitaccaitanyaM tadbhUtadharma iti, asyAkriyAvAditA sphuTaiva, na caitasya mataM saGgacchate, pratyakSAdyapravRttyA''tmAdInAM nirAkartumazakyatvAt, satyapi vastuni pramANApravRttidarzanAdAgamavizeSasiddhatvAcca, bhUtadharmatApina caitanyasya, vivakSitabhUtAbhAve'pi jAtismaraNAdidarzanAditi, eSAM ceha vAdinAmaSTAnAmapi digmAtramupadarzitaM, vizeSastvanyato jJeya Uhyo veti / / ete ca vAdinaH zAstrAbhisaMskRtabuddhayo bhavantItyaSTasthAnakAvatArINi zAstrANyAha -- mU. (713) aTTavihe mahAnimitte paM0 ta0 - bhome uppAte suviNe aMtalikkhe aMge sare lakkhaNe bNjnne| vR. 'aTTamahAnimitte'tyAdi, atItanAgatavartamAnAnAmatIndriyabhAvAnAmadhigame nimittaMheturyadvastujAtaM tannimittaM, tadabhidhAyakazAstraNyapi nimittAnItyucyante, tAni ca pratyeka sUtravRttivArttikataH krameNa sahalakSaNakoTIpramANAnItikRtvA mahAnti ca tAni nimittAni ceti mahAnimittAni, tatra bhUmivikArobhauma-bhUkampAditadarthaM zAstramapi bhaumamevamanyAnyapi vAcyAni 1, nvrmudaahrnnmih||7|| 'zabdena mahatAbhUmiryadA rasati kmpte| senApatiramAtyazca, rAjA rAjyaM ca pIDyate / / ' Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 11911 11911 // 2 // 11911 11911 11911 || 9 || rUpamAha- -ityAdi, utpAda:- sahajarudhiravRSTyAdiH 2, svapno yathA"mUtraM vA kurute svapne, purISaM vA' tilohitam / pratibudhyet tadA kaJcillabhate so'rthanAzanam // ' iti 3, -antarikSaM- AkAzaM tatra bhavamAntarikSaM- gandharvvanagarAdi, yathA"kapilaM sasyaghAtAya, mAjiSTaM haraNaM gavAm / avyaktavarNaM kurute, balakSobhaM na saMzayaH // gandharvanagaraM snigdhaM, saprAkAraM satoraNam / saumyAM dizaM samAzritya rAjastadvijayaMkaram // ityAdi, 4, - aGga- zarIrAvayavastadvikAra AGgaM ziraH sphuraNAdi, yathA"dakSiNapArzve spandanamabhidhAsye tatphalaM striyA vAme / pRthivIlAbhaH zirasi sthAnavivRddhirlalATe syAd / / ityAdi 5, svaraH-zabdaH SaDjAdiH, sa ca nimittaM yathA"sajjeNa labbhaI vittiM, kayaM ca na vinassai / gAvomittAya putta ya, nArINaM ceva vallabho // " -ityAdi, zakunarutaM vA yathA"vivicivisaddopunno, sAmAe sUlisUli dhanno u / cerI cerI dittI cikuttI lAbhaheutti // " ityAdi 6, -lakSaNaM strIpuruSAdInAM yathA -- A "asthiSvarthAH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH striyo'kSiSu / gatI yAnaM svare cAjJA sarvva sattve pratiSThitam // " ityAdi 7, vyaJjanaM-maSAdi, yathA- 'lalATakezaH prabhutvAye' tyAdi 8 // etAni ca zAstrANi vacanavibhaktiyogenAbhidheya pratipAdakAnIti vacanavibhaktisva sthAnAGga sUtram 8/-/ 713 - mU. (714) aTThavidhA vayaNavibhattI paM0 (taM0) bR. 'aTThavihA vayaNavibhattI' tyAdi, ucyate ekatvadvitvabahutvalakSaNo'rtho yaistAni vacanAni vibhajyate kartRtvakarmmatvAdilakSaNo'rtho yayA sA vibhaktiH vacanAtmikA vibhakti-rvacanavibhaktiH, 'su au jasi' tyAdi / sU. (715) niddese paDhamA hotI, bItiyA uvatesaNe / tatitA karamaMmi katA, cautthI saMpadAvaNe // vR. 'niddese' silogo, nirdezanaM nirdezaH-karmAdikArakazaktibhiranadhikasya liGgArthamAtrasya pratipAdanaM tatra prathamA bhavati, yathA sa vA ayaM vA''ste ahaM vA Ase 1, tathA upadizyata ityupadezanaM- upadezakriyAyA vyApyamupalakSaNatvAdasya kriyAyayadyApyaM tat karmetyarthastatra dvitIyA, yathA bhaNa imaM zlokaM kuru vA taM ghaTaM dadAti taM yAti grAmaM 2, tathA kriyate yena tatkaraNaM-kriyAM prati sAdhakatamaM karotIti vA karaNaH karttA miti vacanAdi, Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 sthAnaM - 8,tatra karaNe tRtIyA kRtA-vihitA, yathA nItaM sasyaM tena zakaTena kRtaM kuNDaM mayeti 3, tathA 'saMpadAvaNe'tti satkRtya pradApyate yasmai upalakSaNatvAt sampradIyate vA yasmaisa sampradApanaM sampradAnaM vA, tatra caturthI, yathA bhikSave bhikSAM dApayati dadAti veti, sampradApanasyopalakSaNatvAdeva namaHsvastitvAhAsvadhA'- laMvaSaDyuktacca caturthI bhavati, namaH zAkhAyai-vairAdikAyai, namaHprabhRtiyogo'pi kaizcitsampradAna-mabhyupagamyate iti caturthI 4. / mU. (716) paMcamI ta avAtANe, chaThThI sssaamivaadnne| sattamI sanihANatthe, aTTamI AmaMtaNI bhave / / vR. 'paJcamI tizlokaH, apAdIyate apAyato-vizleSata A-maryAdayA dIyate 'do avakha NDana' iti vacanAtkhaNDayate-bhidyateAdIyate vA-gRhyate yasmAttadapAdAnamavadhimAtramityarthastatra paJcamI bhavati, yathA-apanaya tato gRhAddhAnyamito vA kuzUlAdgR hANeti 5, ___ 'chaTThI sassAmivAyaNe'tti svaM ca svAmI ca svasvAmino tayorvacanaM-pratipAdanaM tatra svasvAmivacane-svasvAmisambandhe ityarthaH, SaSThI bhavati, yathA-tasyAsya vA gatasya vA'yaM mRtyaH, 'vAyaNe'ttIha prAkRtatvAd dIrghatvaM 6, sannidhIyate kriyA asminniti sannidhAnaM-AdhArastadevArthaH sannidhAnArthastatra saptamI, viSayopalakSaNatvAccAsya kAle bhAve ca kriyAvizeSaNe, tatra sannidhAne tadbhaktamihapAtre, tatsapracchadavanamihazaradipuSyati, puSyanakriyAzaradA vizeSitA, tatkuTubakamiha gavi duhyamAnAyAMgataM, iha gamanakriyA godohanabhAvena vizeSiteti7, aSTamyAmantraNI bhavediti, suau jasiti, prathamA'pIyaM vibhaktirAmantraNalakSaNasyArthasya karmakaraNAdivat liGgArthamAtrAtiriktasya pratipAdakatvenASThamyuktA, yathA he yuvaniti zlokadvayArthaH / mU. (717) tattha paDhamA vibhattI niddese so imo ahaM vatti / bitItA uNa uvatese bhaNa kuNa va timaM va taM vtti| vR. udAharaNagAthAstu vyAkhyAtAnusAreNa bhAvanIyAH 'ttth'gaahaa| mU. (718) tatitA karaNaMmi kayA nItaM ca kataMca teNa va mate vA 3 / __ haMdi no sAhAte havati cautthI padANaMmi / / vR. 'taiyA' gAhA, iha 'iMdI'tyupradarzana 'pAyaNaMmi'tti sampradAne / mU. (719) avaNe giNhasu tatto ittotti va paMcamI avaadaanne| chaThI tassa imassa va gatassa vA sAmisaMbaMdhe vR. 'avaNe gAhA avaNe tiapanayetyarthaH, idaMcAnuyogadvArAnusAreNavyAkhyAtaM, AdarzeSu tu amaNe' iti zyate, tatra ca stryAmantraNatayA gamanIyaM, he amanaske ityrthH|| mU. (720) havai puNa sattamI tamimaMmi aahaarkaalbhaavet| . AmaMtaNI bhave aTThamI u jaha he juvaannttii|| mU. (721) aTThaThANAiMchaumattheNaM savvabhAveNaM na yANati na pAsati, taM0-dhammasthigAtaM jAva gaMdhaM vAtaM, etANi ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI jANai pAsai jAva gaMdha vaatN| vR.athavacanavibhaktiyuktazAstrasaMskArAkiM chadbhasthAH sAkSAda:zyArthAn vidanti ?, [330 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 sthAnAGga sUtram 8/-/721 ucyate, netyAha-'aTThANe'tyAdi vyAkhyAtaM prAk, navaraM yAvatkaraNAt 'adhammatthikAyaM 2 AgAsasthikAyaM 3 jIvamasarIrapaDibaddhaM 4 paramANupoggalaM 5 sadda 6 mitidraSTavyamiti, etAnyeva jino jAnAtItyAha ca-'eyANI'tyAdi, sugamaM // mU.(722) aTTa vidhe Auvede paM0 20-kumAramice kAyatigicchA sAlAtI sallahatA jaMgolI bhUtavejjA svAra taMte rsaatnne| vR.yathA dharmAstikAyAdI jinojAnAtitathA''yurvedamapijAnAti, sacAyaM-'aTTavihe Aubvee' ityAdi, AyuH-jIvitaM tadvidanti rakSitumanubhavanti copakramarakSaNe vidanti vA-labhante yathAkAlaM tena tasmAttasmin vetyAyurvedaH-cikitsAzAstraM tadaSTavidyu, tadyathA-kumArANAM-bAlakAnAM bhRtau-poSaNe sAdhu kumArabhRtyaM, tadvi tantraM kumArabharaNakSIradoSasaMzodhanArthaMduSTazUnyanimittAnAMvyAdhInAmupazamanArthaM ceti 1 kAyasya jvarAdirogagrastasya cikitsApratipAdakatantraM kAyacikitsA, tattantraM himadhyAhnasamAzritAnAMjvarAtIsAraraktazophonmAdapramehakuSThAdInAM zamanArthamiti 2, zalAkAyAH karma zAlakyaM tatpratipAdakaM tantraMzAlAkyaM, etaddhi urddhacakragatAnAM rogANAM zravaNavadananayanaghrANAdisaMzritAnAmupazamanArthamiti 3 zalyasya hatyA-hananamuddhAraH zalyahatyA tatpratipAdakaM tantramapi zalyahatyetyucyateta, tadvidhatRNakASThapASANapAMsulohaloSThAsthinakhaprAya'GgAntargatazalyoddharaNArthamiti 4, ___ 'jaGgolI ti viSavidhAtatantramagadatantramityarthaH, tadvittsarpakITalUtAdaSTaviSanAzanArthaM vividhaviSayasaMyogopazamanArthaM ceti 5bhUtAdInAM nigrahArthaM vidyAtantraM bhUtavidyA, sA hi devAsuragandharvayakSarakSaH pitRpizAcanAgagrahAdyupasRSTacetasAMzAntikarmabalikaraNAdigrahopazamanArtheti 6, ___kSAratantra'miti kSaraNaM kSAraH zukrasya tadviSayaM tantraM yatra tattathA, idaM hi suzrutAdiSu vAjIkaraNatantramucyate, avAjino vAjIkaraNaM retovRddhA azvasyeva karaNamityanayoH zabdArthaH sama eveti, tat tantraM hi alpakSINavizuSkaretasAmApyAyanaprAsAdopajanananimittaM praharSajananArthamiti rasaH-amRtarasastasyAyana-prAptiH rasAyanaM, taddhi vayaHsthApanamAyurmedhAkaraNaM rogApaharaNasamarthaMca tatpratipAdakaMzAstraM rasAyanatantramiti / / kRtarasAyanazca devavanirupakamArayurbhavatIti devaprastAvAddevAnAmaSTakAnyAha mU. (723) sakkassa NaM deviMdassa devaratro aDaggamahisIo paM0 taM0-paumA sivA satI aMju amalA accharA navamiyA rohiNI 1 IsANassa NaM deviMdassa devaranno aTThaggamahisIo paM0 taM0-kaNhA kaNharAtI rAmA rAmararikhatA vasU vasuguttA vasumittA vasuMdharA 2 sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno aTThaggamahisIo paM03 IsANassa NaM deviMdassa devaranno vesamaNassa mahArano aTThaggamahisIo paM0 4 aTTha mahaggahA paM0 taM0-caMde sUre sukka buhe bahassatI aMgAre sanicare keU 5 / vR. tatra 'sakkase'tyAdi sUtrapaJcakaM sugama, navaraM mahAgrahA-mahAnirthasAdhakatvAditi / mahAgrahAzca manuSyatirazcAmupadhAtAnugrahakAriNo bAdaravanaspatyupaghAtAdikAritveneti bAdaravanaspatInAha Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 8, 467 mU. (724) aTThavidhA taNavaNassatikAtiyA paM0 taM0-mUle kaMde khaMdhe tayA sAle pavAle patte pupphe| vR. 'aTThavihe' tyAdi, sugamaM, navaraM 'taNavaNassaitti bAdaravanaspatiH, kandaH skandhasyAdhaH skandhaH sthuDamiti pratItaM tvak-challI zAlA-zAkhA pravAlaM-aGkuraH patrapuSpe prtiite| mU. (725) cauridiyANaMjIvAasamArabhamANassa aTThavidhesaMjamekaJjati, taM0-cakkhumAto sokkhAto avavarovittA bhavati, cakkhumateNaM dukhaNaM asaMjoettA bhavati, evaMjAva phAsAmAto sokkhAto avavarovettA bhavati phAsAmaeNaM dukkheNaM asaMjogettA bhavati / cAuridiyA NaM jIvA samArabhamANassa aTThavidhe asaMjame kaJjati, taM0-cakkhumAto sokkhAo vavarovettA bhavati, cakkhumateNaM duskheNaM saMjogettA bhavati, evaM jAva phAsamAto sokkhaato| vR. etadAzrayAzcaturindriyAdayo jIvA bhavantIti caturindriyAnAzritya saMyamAsaMyamasUtre, te ca prAgiveti / sUkSmANyapyAzritya saMyamAsaMyamau sta iti tAnyAha mU. (726) aTThasuhumA suhume paM0 20-pANasuhame 1 paNagasuhume 2 bIyasuhame 3 haritasuhume 4 puSphasuhume 5 aMDasuhame 6 leNasuhame 7 siNehasuhame 8 / vR. 'aTTa suhume'tyAdi, sUkSmANi zlakSNatvAdalpAdhAratayA ca, tatra prANasUkSma anuddhariH kunthuH sa hi calaneva vibhAvyate na sthita. sUkSmatvAditi 1 panakasUkSma panakaH-ullI, saca prAyaH prAvRTkAle bhUmikASThAdiSu paJcavarNastadravyalIno bhavati, sa eva sUkSmamiti evaM sarvatra 2, tathA bIjasUkSma-zAlyAdibIjasya mukhamUle kaNikAH loke yA tuSamukhamityucyate 3 haritasUkSma atyantAbhinavodbhinnapRthivIsamAnavarNa haritameveti 4, puSpa-sUkSma-vaTodumbarANAMpuSpANi tAni tadvarNAni sUkSmANIti na lakSyante 5 aNDasUkSmamakSikAkITikAgRhakokilAbrAhmaNIkRkalAsyAdhaNDakamiti 6, layanasUkSma layanaM-AzrayaH sattvAnAM, tacca kITikAnagarakAdi, tatpara kITikAzcAnye ca sUkSmAH sattvA bhavaMtIti 7 snehasUkSmamavazyAyahimamahikAkarakaharatanurUpamiti 8 / mU. (727) bharahassaNaM ramro cAuraMtacakkavaTTissa aTTa purisajugAiManubaddhaM siddhAijAva savvadukkhappahINAI, taM0-Adiccajase mahAjase atibale mahAbale tetavIrite kittavIrite daMDavIrite jalavIrite! vR. anantaroktasUkSmaviSayasaMyamamAsevya ye aSTakatayA siddhAstAnAha-bharahasse'tyAdi kaNThyaM, kintu purisajugAIti puruSA yugAnIva-kAlavizeSA iva kramavRttitvAt puruSayugAni 'anubaddhaM' santataM yAvatkaraNAt 'buddhAiM mukkAiM parinivvuDAI'ti, eteSAM cAdityayazaHprabhRtInAmihoktakramasyAnyathAtvamapyupalabhyate, tthaahi||1|| "rAyA Aiccajase mahAjase aibale abalabhadde / balaviriyakattavirie jalavirie daMDavirie ya / / " iti iha cAnyathAtvamekasyApi nAmAntarabhAvAd gAthAnulomyAcca sambhavyata iti / mU. (728) pAsassa NaM arahao purisAdAnitassa aTTha gaNA aTTha gaNaharA hotthA, taM0subhe ajadhose vasiDhe baMbhacArI some siridharite vIrite bhddjse| Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 sthAnAGga sUtram 8/-/728 bR. saMyamavadadhikArAt saMyamavatAmevASTakAntaramAha - 'pAse' tyAdi vyaktaM, kiMtu 'purisAdAnIyassa' tti puruSANAM madhye AdIyata ityAdAnIya upAdeya ityarthaH, gaNA-ekakriyAvAcanAnAM sAdhUnAM samudAyAH gaNadharAH - tannAyakA AcAryAH bhagavataH sAtizayAnantaraziSyAH, Avazyake tUbhaye'pi daza zrUyante, "dasa navagaM gaNANa mANaM jiNiMdANaM" iti vacanAt 'vaiyA jassa gaNA tAvaiyA gaNaharA tasse' ti vacanAJca tadihAlpAyuSkatvAdikaM kAraNamapekSya dvayoravivakSaNamiti sambhAvyate, na cASTasthAnakAnurodha iha samAdhanaM vaktuM zakyate, paryuSaNAkalpe'pyaSTAnAmevabhidhAnAditi // gaNadharAzca darzanavanta iti darzanaM nirUpayannAha mU. (729) aTTavidhe daMsaNe paM0 taM0 sammaddaMsaNe micchadaMsaNe sammAmicchadaMsaNe cakkhudaMsaNe jAva kevaladaMsaNe suviNadaMsaNe / vR. 'aTThavihe daMsaNe' ityAdi kaNThyaM, kevalaM svapnadarzanasyAcakSurdarzanAntarbhAve'pi suptAvasthopAdhito bhedo vivakSita iti / samyagdarzanAdezca sthitipramANa maupamyAddhayA bhavatIti tAM prarUpayannAha mU. (730) aTThavidhe addhovamite paM0 taM0- palitovame sAgarovame ussappiNI osappiNI poggalapariyaTTe tItaddhA anAgataddhA savvaddhA / vR. 'aTThavihe addhovamie' ityAdi sugamaM, navaraM aupamyamupamA palyasAgararUpA tatpradhAnA addhA kAlo'ddhaupamyaM rAjadantAdidarzanAt palyenopamA yatra kAle parimANataH sa palyopamaM rUDhito napuMsakaliGgatA, evaM sAgaropamaM, avasarpiNyAdInAM tu sAgaropamaniSpannatvAdupamAkAlatvaM bhAvanIyaM, samayAdistu zIrSaprahelikAntaH kAlo'numAkAla iti / kAlAdhikArAdidamaparamAha bhU. (731) arahato NaM ariTThanemissa jAva aTThamAto purisajugAto jugaMtakarabhUmI duvAsapariyAte aMtamakAsI / vR. 'arahao ityAdi, jAva aTThamAu' tti aSTamaM puruSayugaM - aSTapuruSakalaM yAvat yugAntakarabhUmiH puruSalakSaNayugApekSayA'ntarakarANAM bhavakSayakAriNAM bhUmiH kAlaH sA AsIditi, idamuktaM bhavati-neminAthasya ziSyapraziSyakrameNASTau puruSAnyAvannirvANaM gatavanto na parata iti, tathA paryAyApekSayA'pyantakarabhUmiH prasaGgAducyate- 'duvAsa 'tti dvivarSamAtre kevaliparyAye neminAthasya jAte sati sAdhavo bhavAntamakArSuriti / tIrthakaravaktavyatAdhikArAdidamAha mU. (732) samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNa aTTa rAyANo muMDe bhavettA agArAto anagAritaM pavvAvitA, taM0-vIraMgaya vIrajase saMjayaeNijate ya rAyarisI / seyasive udAyaNe (taha saMkhe kAsiddhaNe vR. 'samaNeNa 'mityAdi sugamaM, navaraM 'bhaktti 'tti antarbhUtakAritArthatvAt muNDAn bhAvayitveti dRzyaM, 'vIraMgae' ityAdi 'taha saMkhe kAsitavaddhaNae' ityevaM caturthapAde sati gAthA bhavati, na caivaM dRzyate pustakeSviti, ete ca yathA prabrAjitAstathocyate, tat vIrAGgako vIrayazAH saMjaya ityete pratItAH, eNeyako gotrataH, sa ca ketakArddhajanapadazvetaMbInagarIrAjasya pradezinAmnaH zramaNopAsakasya nijakaH kazcidrAjarSiH, tathA seye AmalakalpanAnagaryAH svAmI, yasyAM hi sUryakAbhI devaH saudharmAt devalokAd, Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 8, bhagavato mahAvIrasya vandanArthamavatatAra nATyavidhiM copadarzayAmAsa, yatra ca pradezirAjacaritaM bhagavatA pratyapAdIti, tathA zivaH hastinAgapurarAjo, yo hyekadA cintayAmAsa ahamanudinaM hiraNyAdinA vRddhimupagacchAmi yatastato'sti purAkRtakarmmaNAM phalamato'dhunApi tadarthamudyacchAmIti, tato vyavasthApya rAjye putraM kRtvocitamakhilakarttavyaM dikprokSitatApasatayA pravavrAja, tataH SaSThaMSaThena tapasyatastathocitamAtApayataH parizaTitapatrAdinA pArayato vibhaGgajJAnamutpede, tena ca vilokayAJcakAra sapta dvIpAn sapta samudrAniti, utpannaM ca me divyajJAnamityavaSTambhAdAgatya nagare bahujanasya yathopalabdhaM tattvamupadideza, tadA ca tatra bhagavAn vijahAra gautamazca bhikSAM bhrAmyan janAcchivaprarUpaNAM zuzrAva, gatvA ca bhagavantaM prapaccha, bhagavAMstvasaGghayeyAn dvIpasamudrAn prajJApayAmAsa, bhagavadvacanaM ca janAt zrutvA zivaH zaGkitaH, tatastasya vibhaGgaH pratipapAta, tato'sau bhagavati jAtabhaktirbhagavatsamIpaM jagAma, 469 sa bhagavatA prakaTitAkUto jAtasarvajJapratyayaH pravavrAja, ekAdaza cAGgAni papATha siddhazceti, tathA udAyanaH sindhusauvIrAdInAM SoDazAnAM janapadAnAM vItabhayapramukhAnAM trayANAM triSaSTyadhikAnAM nagarazatAnAM dazAnAM ca mukuTabaddhAnAM rAjJAM svAmI zramaNopAsakaH, yena caNDapradyotamahArAja ujjayanI gatvA ubhayabalasamakSaM raNAGgaNe raNakarmmakuzalena karivaragirernipAtya baddho mayUrapicchena lalATapaTTe aDkigatazca, tathA'bhijinnAmAnaM snehAnugatAnukampayA rAjyagRddho'yaM mA durgatiM yAsIditi bhAvayatA svaputraM rAjye avyavasthApya kezinAmAnaM ca bhAgineyaM rAjAnaM vidhAya mahAvIrasamIpe pravavrAja, yazcaikadA tatraiva nagare vijahAra, utpannarogazca vaidyopadezAddadhi bubhuje rAjyApahArazaGkinA ca kezirAjena viSamizradadhidApanena paJcatvaM gamitaH yadguNapakSapAtinyA ca kupitadevatayA pASANavarSeNa kumbhakArazayyAtaravarjaM sarvaM tannagaraM nyaghAtIti, tathA zaGkhaH kAzIvarddhano vANIrasInagarIsambandhijanapadavRddhikara ityarthaH, ayaM ca na pratItaH, kevalamalakAbhidhAno rAjA vArANasyAM bhagavatA pravrajito'ntakRddazAstu zrUyate sa yadi paraM nAmAntareNAyaM bhavatIti // ete cAhArAdau manojJAmanojJe samavRttAya iti prastAvAdAhArasvarUpamAha mU. (733) aTThavihe AhAre paM0 taM0 maNunne asaNe pANe sAime sAime amaNunne jAva sAime / vR. 'aTThivahe tyAdi sugamaM / AhAradravyANi rasapariNAmavizeSavantyamanojJAnyanantaramuktAnyatha kSetravizeSAn pudgalatavarNapariNAmavizeSavattvenAmanojJAnaM kRSNarAjyabhidhAnAn pratipAdayan sUtrapaJcakamAha mU. (734) uppiM saNakumAramAhiMdANaM kappANaM heTThi baMbhaloge kappe riTTavimANe patthaDe ettha namakkhADagasamacauraMsasaMThANasaMTitAto aTTha kaNharAtIto paM0 taM0 puracchimeNaM do kaNharAtIto dAhiNeNaM do kaNharAio paccacchimeNaM do kaNharAio uttareNaM do kaNharAio, puracchimA avyaMtarA kaNharAtI dAhiNaM bAhiraM kaNharAI puTThA, dAhiNA abbhaMtarA kaNharAtI paJcacchimagaM bAhiraM kaNharAI puTThA, paccacchimA abbhaMtarA kaNharAtI uttaraM bAhiraM kaNharAI puTThA, uttarA abyaMtarA kaNharAtI puracchimaM bAhiraM kaNharAtI puTThA, puracchimapaccacchimillAo bAhirAo do kaNharAtIto chalaMsAto, Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 sthAnAGga sUtram 8/-/734 uttaradAhiNAo bAhirAo do kaNharAtIto taMsAo, saccAo'vi NaM abbhaMtarakaNharAtIto cauraMsAo1 etAsi NaM aTThaNhaM keNharAtINaM aTTa nAmadhejA paM0 20-kaNharAtIti vA meharAtIti vA maghAti vA mAghavatIti vA vAtaphaliheti vA vAtapalikkhobheti vA devapalihe vA devapalikkhobhati vA 2 etAsi NaM aTThaNhaM kaNharAtINaM ahasu uvAsaMtaresu aTTha logaMtitavimANA paM0 20-acI acimAlI vatiroaNe pabhaMkare caMdAbhe sUrAbhe supaiTTAbhe aggiccAbhe 3 etesu NaM aTThasu logaMtitavimANesu advavidhA logaMtitA devA paM0 (taM0)-- vR. 'uppi' ityAdi sugama, navaraM 'uppiti upari 'herddhiti adhastAtabrahmalokasya riSThAkhyo yo vimAnaprastaTastasyetibhAvaH, AkhATakavatsama-tulyaM sarvAsudikSu caturanaM-catuSkoNaMyatsaMsthAnaMAkArastena saMsthitAH AkhATakasamacaturanasaMsthAnasaMsthitAH kRSNarAjayaH-kAlakapudgalapaGkatastayuktakSetravizeSA api tathocyanta iti, yathA ca tA vyavasthitAsthA dayete-'puracchime Nati purastAt pUrvasyAM dizItyarthaH, dve kRSNarAjI, evamanyAsvapi dve dve, tatra prAktanI yakA'bhyantarA kRSNarAjI sA dAkSiNAtyAM bAhyAM tAM 'spRSTA' sRSTavatI, evaM sarvA api vAcyAH, tathA paurastatyApAzcAtye dve bAhye kRSNarAjI SaDe-SaTkoTike auttaradAkSiNAtye dve bAhye kRSNarAjyau tryene sarvAzcatosro'pItyartho'bhyantarAzcaturAnaH, nAmAnyeva nAmadheyAni, kRSNarAjI kRSNapudgalapaGkitatarUpatvAitirupapradarzane vA vikalpe medharAjIvayA sAmedharAjIti cAbhidhIyate kRSNatvAt tathA madhA-SaSThapRthivI tadvadatikRSNatayA sA magheti vA mAdhavatI-saptamapRthivI tadvadyA sA mAghavatIti vaatprighaadiinitutmskaaysuutrvdvyaakhyeyaaniiti| etAsAmaSTAnAM kRSNarAjInAmaSTasvakAzAntareSu-rAjIdvayamadhyalakSaNeSvaSTau lokAntikavimAnAni bhavanti, etAni caivaM prajJatyAmucyante-abhyantarapUrvAyA uagre ardhirvimAnaM * mU. (735) sArasatamAicA vaNhI varuNA ya gaddatoyA y| tusitA avvAbAhA aggicA ceva boddhavvA / / vR. tatra sArasvatA devAH, pUrvayoH kRSNarAjyormadhye arciAlIvimAne AdityA devAH, abhyantaradakSiNAyA agre vairocanevimAne vahyayaH, dakSiNayormadhye zubhaGkare vimAne varuNAH, abhyantarapazcimAyAagrecandrAbhegardatIyAH,aparayormadhyesUrAbhetuSitAH, abhyantarottarAyAagreaGkAbhe'vyAbAdhAH, uttarayormadhye supratiSThAbhe AgneyAH, bahumadhyabhAge riSThAbhe vimAne riSThA devA iti| mU. (736) etesi NaM aTThaNhaM logaMtitadevANaM ajahannamanukkoseNaM aTTha sAgarovamAI ThitI pannattA 5aTTadhampatthigAtamajjhapatesA paM0 aTTha adhammasthigAta0 evaM ceva aTTha gAsasthigA0 evaM ceva aTTa jIvamanjhapaesA pN0| vR. 'ajahannukoseNaM tijadhanyatvotkarSAbhAvenetyarthaH, brahmaloke hijadhanyataH sapta sAgaropamANyutkRSTatastu dazeti lokAntikAnAM tvaSTAviti / kRSNarAjayo a'rddhalokasya madhyabhAgavRttaya iti dharmAdInAmapi madhyabhAgavRttikasyApTakacatuSTayasyA viSkaraNAya sUtracatuSTayaM 'aTTha dhamme'tyAdi, sphuTaM, navaraM dharmAdharmAkAzAnAM madhyapradezAste ye rucakarUpA iti, jIvasyApi kevalisamudghAterucakasthA eva teanyadA tvaSTAvavicalA yetemadhyapradezAH, zeSAstvA Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 8, 471 varttamAnajalamivAnalaratamudvarttanaparivarttanaparAstatsvabhAvAdye te amadhyapradezA iti / jIvamadhyapradezAdipadArthapratipAdakAstIrthakarA bhavantIti prakRtAdhyanAvatAriNIM tIrthaGkaravaktavyatA sUtradvayenAha mU. (737) arahaMtANaM mahApaume aTTha rAyANo muMDA bhavittA agArAto anagAritaM pavvAvessati, taM0-paumaM paumagummaM naliNaM nalinagummaM paumaddhata dhaNuddhataM kaNagarahaM bharahaM 9 vR. 'arahANa 'mityAdi sugamaM, navaraM 'mahApaume' tti mahApadmo bhaviSyadutsarpiNyAM prathamatIrthakaraH zreNikarAjajIva iti ihaiva navasthAnake vakSyamANavyatikara iti, 'muMDA bhavitta' ti muNDAn bhAvayitveti / mU. (738) kaNhassa NaM vAsudevassa aTTha aggamahisIo arahato NaM ariTThanemissa aMtite muMDA bhavettA agArAto anagAritaM pavvatitA siddhAo jAva savvadukkhappahINAo, taM0-paumAvatI gorI gaMdhArI lakkhaNA susImA jaMbavatI saccabhAmA rUppiNI kaNha aggamahisIo 2 vR. kRSNAgramahiSIvaktavyatA tvantakRddazAGgAdavaseyA, sA ceyaM kila dvArakAvatyAM kRSNo vAsudevo babhUva, padmAvatyAdikAstasya bhAryA abhUvan, ariSThanemistatra viharati sma, kRSNaH saparivAraH padmAvatIpramukhAzca devyo bhagavantaM paryupAsAsire, bhagavAMstu teSAM dharmamAcakhyau, tataH kRSNo vanditvA'bhyadhAt - asyA bhadanta ! dvArakAvatyA dvAdazanavayojanAyAmavistArAyA dhanapatinirmmi- tAyAH pratyakSadevaloka bhUtAyAH kiMmUlako vinAzo bhaviSyati ?, bhagavAn tribhuvanagururjagAda - surAgnidvIpAyanamunimUlako vinAzo bhaviSyatIti nizamya madhumathano manasyevaM vibhAvitavAn- dhanyAste pradyumnAdayo ye niSkrAntAH ahamadhanyo bhogamUrcchito na zaknomi pravrajitumiti, tatastamarhannavAdIda-bhoH ! kRSNa na bhavatyayamartho yadvAsudevAH pravrajanti, kRtanidAnatvAtteSAM, athAhaM bhadanta ! kvotpatsye ?, bhuvanavibhurAha dagdhAyAM puri pANDumathurAM prati calitaH kauzAmbakAnena nyagrodhasyAdhaH supto jarAkumArAbhidhAnabhAtrA kANDena pAde viddhaH kAlaM kRtvA vAlukaprabhAyAmutpatsyase, evaM nizamya yadunandano dInamanovRttirabhavat, tatojagadgurugAdIt-mA dainyaM vraja yatastatastvamuvRtyA''gAminyAmutsarpiNyAM bhArate varSe' mamAbhidhAno dvAdazo'rhan bhaviSyasIti zrutvA jaharSa siMhanAdAdi ca cakAra, tato janArddano nagarIM gatvA ghoSaNAM kArayAJcakAra yadutArhatA neminAthenAsyA nagaryA vinAzaH samAdiSTastato yaH ko'pi tatsamIpe pravrajati tasyAhaM niSkramaNamahimAnaM vitanomIti nizamya padmAvatIprabhRtikA devyo'vAdiSuH vayaM yuSmAbhiranujJAtAH pravrajAmaH, tatastA mahAntaM niSkramaNamahimAnaM kRtvA nemijinanAyakasya ziSyikAtvena dattavAn, bhagavAMstu tAH prabrAjitavAn, tAzca viMzativarSANi pravrajyAparyAyaM paripAlya mAsikyA saMlekhanayA caramocchAsaniHzvAsAbhyAM siddhA iti / mU. (739) vIritapuvvassa NaM aTTha vatthU aTTha cUliAvatthU paM0 / vR. etAzca siddhA vIryAditi vIryAbhidhAyinaH pUrvasya svarUpamAha - ' vIriyapuvve 'tyAdi, vIryapravAdAkhyasya tRtIyapUrvasya vastUni-mUlavastUni adhyayanavizeSA AcAre brahmacaryAdhyayanavat Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 sthAnAGga sUtram 8/-/739 cUlAvastUni tvAcArAgravaditi // vastuvIyadeiva gatayo'pi bhavantIti tA darzayannAha mU. (740) aTTha gatito paM0 taM0-niratagatI tiriyagaI jAva siddhigatI gurugatI paNolaNagatI pbbhaargtii| vR. 'aTTha gaIo' ityAdi, sugama, navaraM 'gurugaitti bhAvapradhAnatvAnirdezasya goraveNaUrdhvAdhastiryaggamanasvabhAvena yAparamANvAdInAMsvabhAvatogatiH sAgurugatiriti, yAtuparapreraNAt sA praNodanagatirbANAdInAmiva, yAtudravyAntarAkrAntasyasAprAgbhAragatiryathA nAvAderadhogatiriti mU. (741) gaMgAsiMdhurattArattavatidevINaM dIvA aTTha 2 joyaNAI AyAmavikhaMbheNaM paM0 vR.anantaraMgatiruktetigatimatInAMgaGgAdinadInAmadhiSThAtRdevIdvIpasvarUpamAha-'gaMge'tyAdi kaNThyaM, navaraMgaGgAdyA bharatairavatanadyastadadhiSThAtRdevInAMnivAsadvIpAgaGgAdiprapAtakuNDamadhyavartinaH mU. (742) ukkAmuhamehumuhavijumuhavijudaMtadIvANaM dIvAaTTa 2 joyaNasayAiM AyAmavikkhamaMbheNaM paM0 kAlote NaM samudde aTThajoyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM pnnte| vR.dvIpAdhikArAdantaradvIpasUtraM, tata eva dvIpavataH / mU. (743) kAlote NaM samudde aT joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM pnntte| dR. kAlodasamudrasya prmaannsuutrN0| mU. (744) abhaMtarapukkharaddhe NaM aTTha joyaNasayasahassAI cakkavAlaviskhaMbheNaM paM0, evaM baahirpukkhrdhdhevi| vR. tadanantarabhAvinaH puSkarAbhyantarArddhasya bAhyArddhasya ca sUtre, sugamAni caitAni, navaramulkAmukhameghamukhavidyunmukhavidyuddantazabdeSu pratyekaM dvIpazabdaH sambadhyate, tatazcolkAmukhadvIpAdayo NamityalaGkAre dvIpA himavataH zikhariNazca varSadharaparvatasya pUrvayordaSTrayoraparayozca saptAnAM saptAnAmantaradvIpAnAM madhye SaSTho'ntaradvIpaH aSTAvaSTau yojanazatAni AyAmaviSkambhena prjnyptH| mU. (745) egamegassa NaM ranno cAuraMtacakkavaTTissa aTThasovannite kAkiNirayaNe chattale duvAlasaMsite aTThakaNNite adhikaraNisaMThite pN0| vR. puSkarA. ca cakriNo bhavantIti tatsatkaralavizeSasyASTasthAnake'tAraM kurvannAha'egamege'ityAdi, ekaikasya rAjJazcaturantacakravartina ityatrAnyAnyakAlotpannAnAmapitulyakAkaNIratnapratipAdanArthamekaikagrahaNaM nirupacaritarAjazabdaviSayajJApanArthaM rAjagrahaNaM SaTkhaNDabharatAdibhoktRtvapratipAdanArthaM caturantacakravarttigrahaNamiti,aSTasauvarNikaMkAkaNiralaM, suvarNamAnaM tucatvArimadhuratRNaphalAnyekaH zvetasarSapaH SoDazazvetasarSavA ekaMdhAnyamASakaphalaM dvedhAnyamASaphale ekA guA paJca guJjAH ekaH karmamASakaH SoDaza karmamASakAH ekaH suvarNaH, -etAnica madhuratRNaphalAdIni bharatakAlabhAvIni gRhyante, yataH sarvacakravartinAMtulyameva kAkaNiratlamiti, SaTtalaM dvAdazAstriaSTakarNikaM adhikaraNIsaMsthitaM prajJaptamiti, tatra talAnimadhyakhaNDAni azrayaH-koTyaH karNikAH-koNavibhAgAH adhikaraNika-suvarNakAropakaraNaM pratItameveti, idaJca caturaGgulapramANaM 'cauraMgulappamANA suvannavarakAgaNI neya'tti vacanAditi / mU. (746) mAgadhassa NaM joyaNassa aTTa dhaNusahassAiM nidhatte paM0 / Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-8, 473 vR. aGgulapramANaniSpannaM yojanamAnamAha-'mAgahe'tyAdi, magadheSu bhavaM mAgadhaMmagadhadezavyavahataM tasya yojanasya-adhvamAnavizeSasyASTa dhanuHsahAmnANi nihAro nirgamaH pramANamitiyAvat 'nihatte'tti kvacitpAThaH tatra nidhattaM-nikAcitaM nizcitaM pramANamiti gamyate, idaM ca pramANaM paramANvAdinA krameNAvaseyaM, tthaahi||1|| "paramANU tasareNu rahareNU aggayaM ca vaalss| likkhA jayA ya javo aTThaguNavivaddhiyA kmso||" tantra paramANuranantAnAM nizcayaparamANUnAM samudayarUpaH, UdhvareNvAdi bhedA anuyogadvArAbhihitA anenaiva saGgrahItA dRzyAH, tathA paurastyAdivAyupreritasyati-gacchatIti trasareNuH, rathagamanokhAto rathareNuriti, evaM cATau yavamadhyAnyaMgulaM, caturviMzatiraMgulAni hastaH, catvAro hastA dhanuH, dvesahe dhanuSAMgavyataM, catvArigavyUtAni yojanamiti, mAgadhagrahaNAt kvacidanyadapi yojanaMsyAditipratipAditaM, tatra yasmin dezeSoDazabhirdhanuHzataigavyUtaM syAttatraSaDbhiH sahaizcaturbhiH zatairdhanuSAM yojanaM bhavatIti / / yojanapramANamabhidhAyApTayojanato jambbAdInAMpramANapratipAdanAya sUtracatuSTayamAha mU. (747)jaMbUNaMsudaMsaNA aTThajoyaNAiMuddhaM uccatteNaMbahumajhadesabhAe ajoyaNAI vikkhaMbheNaM sAtiregAiM aTThajoyaNAiMsavvaggeNaM paM01, kUDasAmalI NaM aTThajoyaNAIevaM ceva 2 vR, 'jaMbUNa mityAdi, jambU:-vRkSavizeSastadAkArA sarvaratnamayI yA sA jambUH, yayA ayaM jambUdvIpo'bhidhIyate, sudarzaneti tasyAnAma, sAcottarakurUNAM pUrvArddhazItAyA mahAnadyAH pUrveNa jAmbUnadamayayojanazatapaJcakAyAmaviSkambhasya dvAdazayojanadhyabhAgapiNDasya kramaparihANito dvigavyUtocchritaparyantasya dvigavyUtocchritapaJcadhanuHzatavistIrNapadbhavaravedikAparikSiptasya dvigavyatocchritasacatratoraNacaturdArasya pIThasya madhyabhAgavyavasthitAyAM caturyojanocchritAyAmaeyojanAyAmaviSkambhAyAM maNipIThikAyAM pratiSThitA dvAdazavedikAguptA, aTThajoyaNAi'mityAdi aSTa yojanAnyoccatvena bahumadhyadezabhAge-zAkhAvistAradeze aSTa yojanAni viSkambheNa sAtirekANi-atirekayuktAnyudvedhagavyatidvayenAdhikAnIti bhAvaHsarvAgreNa-sarvAparimANeneti, tasyAzca cataH pUrvAdidikSu zAkhAH, tatra puurvshaakhaayaaN||1|| "bhavaNaM kosapamANaM sayaNijjaM tattha'NADhiyasurassa / tisu pAsAyA sAlesu tesu sIhAsaNA rammA / / // 2 // tepAsAyA kosaMsamUsiyA kosmddhvicchinnaa| viDimovari jinabhavaNaM kosaddha hoi vicchinnaM / / desUnakosamuccaM jaMbU aTThassaeNa jNbuunnN| parivAriyA virAyai tatto addhappamANAhiM // " -tathA tribhiryojanazatapramANairvanaiH sNprikssiptaa||1|| "jaMbUo pannAsaM disi vidisiM gaMtu paDhama vanasaMDaM / cauro disAsubhavaNA vidisAsuya hoMti pAsAyA / / // 2 // kosapamANA bhavaNA cauvAvIparigayA ya pAsAyA / kosaddhavitthara kosamUsiyA'nADhiyasurassa // Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 sthAnAGga sUtram 8/-/747 // 3 // paMceva dhanusayAiM oveheNaM havaMti vaaviio| kosaddhavitthaDAo kosAyAmAu savvAu / / " iti "pAsAyANa cauNhaM bhavaNANa ya aMtare kUDA // " -tAni cASTau, ydaah||1|| "aTThasabhakUDatullA savve jaMbUNayAmayA bhnniyaa| tesuvari jiNabhavaNA kosapamANA paramarammA // " iti __-kUTazAlmalI jambUtulyavaktavyatA, ydaah||1|| "devakurupacchimaddhe garulAvAsassa saamlidumss| eseva gamo navaraM peDhaM kUDA ya rayayamayA // iti mU. (748)timisaguhANaMaTThajoyaNAiMuddhaM uccatteNaM 3 khaMDappavAtaguhA gaMaTTha joyaNAI uddhaM uccatteNaM evaM ceva 4 / vR. ata eva evaM ceve'tyuktaM, guhAsUtre vykte| mU. (749) jaMbUmaMdarassa pavvayassa puracchimeNaM sItAte mahAnatIte ubhatokUle aTTha vakkhArapavvAyA paM0, -cittakUDe pamhakUDe nalinakUDe egasele tikUDe vesamaNakUDe aMjaNe mAyaMjaNe 1jaMbUmaMdarapaJcacchimeNaM sItotAte mahAnatIte ubhatokUle aTTha vakkhArapavyatApaM0 taM0-aMkAvatI pamhAvatI AsIvise suhAvahe caMdapavvate sUrapavyate nAgapavvate devapavvate 2 jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnatIte uttareNaM aTTa cakkavaTTivijayA paM0 taM0-kacche sukaccha mahAkacche kacchagAvatI AvattejAva pukkhalAvatI 3, jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAtemahAnatIte dAhiNeNamaTTacakkacaTTivijayA paM0 20-vacche suvacche jAva maMgalAvatI 4, jaMbUmaMdarapaJcacchimeNaM sItotAmahAnadIte dAhiNeNaM aTTa cakkavaTTivijayA paM0 taM0-pamhe jAva salilAvatI 5. jaMbUmaMdarapaJcatthimeNaM sItotAe mahAnadIe uttareNaM aTTha cakkavaTTivijayA paM- taM0-vappe suvappe jAva gaMdhilAvatI 6 jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnatIte uttareNamaTTha rAyahANIto paM0 taM0-khemA khemapurI caiva jAva puMDarIgiNI 7, jaMbUmaMdarapura0 sItAe mahAnaIe dAhiNeNaM aTTha rAyahANIto paM0 taM0-susImA kuMDalA ceva jAva rayaNasaMcayA 8, jaMbUmaMdarapaJcacchimeNaM sIodAte mahAnadIte dAhiNeNaM aTTha rAyahANIo paM0 taM0-AsapurA jAva vItasogA 9, jaMbUmaMdarapaJca0 sItotAte mahAnatIte uttareNamaTTa rAyahANIo paM0 20-vijayA vejayaMtI jAva aujjhA 10, vR. jambbAdIni ca vastUni jambUdvIpe bhavantIti jambUdvIpAdhikArAttadgatavastuprarUpaNAya kSetrasAdhAd dhAtakIkhaNDapuSkarArddhagatavastuprarUpaNAya ca jambU ityAdikaM sUtraprapaJcamAhasUtrasiddhazcAyaM, navaraM sUtrANAmayaM vibhAgo-dve Adye vakSaskArANAM 2 catvAri ca pratyekaM vijayanagarItIrthakArAdidIrdhavaitADhyAdInA 18 mekaM cUlikAyAH 19, evaM dhAtakISaMDAdau dhAtakyAdisUtrapUrvANyetAnyeva dvivirbhavantIti, tathA mAlavacchaila meroH pUrvottaravidigvyavasthitaM lakSaNIkRtya pradakSiNayA vakSArA vijayAzca vyavasthApyanta iti, tatra cakravarttino vijayante yeSu yAn vA te cakravartivijayAH kSetravibhAgA iti, 'jAva pukkhalAvaittibhaNanAt 'maMgalAvattepukhale'ttidraSTavyaM, 'jAva Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 8, - 475 maMgalAvaittikaraNAt 'mahAvacche bacchAvaI ramme rammae ramaNijje' iti zya, 'jAva salilAvaI' ttikaraNAt 'supamhe mahApamhe pamhAvaI saMkhe naliNe kumue'tti dRzyaM, 'jAvagaMdhilAvaittikaraNAt 'mahAvappe vappAvaIi vaggUsuvaggUgaMdhile tti zyaM khemapurAcevajAva'ttikaraNAt 'arihA riTThAvaI khaggI maMjUsAusahapurIti dRzyaM, 'susImA kuNDalA ceva jAva'ttikaraNAt 'aparAjiyA pahaMkarA aMkAvaI pamhAvaI subhA' iti dRzya, 'AsapurA jAva'ttikaraNAt 'sIhapurA mahApurA vijayapurA avarAjiyA avarA asoga'tti dRzya, vaijayantI jAvattikaraNAt 'jayantI avarAjiyA cakkapurakhaggapurAavajjha'tti dRzya, etAzcakSemAjirAjadhAnyaH kacchAdivijayAnAMzItAdinadIsamAsannakhaNDatrayamadhyamakhaNDe bhavaMti navayojanavistArA dvaadshyojnaayaamaaH| mU. (750) jaMbUmaMdarapura0 sItAte mahAnadIeuttareNaM ukkosapae aTTa arahaMtA aTcakkavaTTI aTTa baladevA aTTa vAsudevA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA 11, jaMbUmaMdarapuracchi0 sItAe dAhiNeNaM ukkosapae evaM ceva 12 jaMbUmaMdarapaJcasthi0 sIoyAte mahAnadIe dAhiNeNaM ukko sapae ceva 13, evaM uttareNavi 14 / vR. Asu ca tIrthakarAdayo bhavantIti 'aTTha arahaMta'tti utkRSTato'STAvarhanto bhavantIti, pratyekaM vijayeSubhAvAt, evaM cakravartyAdayo'pi, evaMcacaturdhvapimahAnadIkUleSu dvAtriMzattIrthakarA bhavantIti, cakravartinastu yadyapi zItAzItodAnadyorekaikasmi kUle aSTAvaSTAvutpadyanta ityacyate tathApi sarvavijayApekSayA naikadA te dvAtriMzadbhavanti, jaghanyato'pivAsudevacatuSTayA virahitatvAmahAvidehasya, yatra ca vAsudevastatra cakvartI na bhavatIti, tasmAdutkRSTato'pyaSTAviMzatireva cakravarttino bhavanti, evaM jaghanyato'pi cakravarticatuSTayasambhavAdvAsudevA apyaSThAviMzatireya, bAsudevasahacaratvAdbaladevA apyevamiti / mU. (751) jaMbUmaMdarapura0 sItAte mahAnaIe uttareNaM aTTa dIhaveyaDDA aTTha timisaguhAo aTTha khaMDagappavAtaguhA aTTha kayamAlagA devA aTTa naTTamAlagA devA aTTha gaMgAkuMDA aTTa siMdhukuMDA aTTagaMgAto aTTha siMdhUoaTThausabhakUDApavatA aTTha usabhakUDAdevA paM0 15, jaMbUmaMdarapuracchimeNaM sItAte mahAnatIte dAhiNeNaM aTTha dIhaveaDDA evaM ceva jAva aTTa usabhakUDA devA paM0, navaramettha rattArattAvatIto tAsiM ceva kuMDA 16, jaMbUmarapaJcacchime NaM sItotAe mahAnadIte dAhiNeNaM aTTha dIhaveDDhA jAva aTTa naTTamAlAgA devA aTTa gaMgAkuMDA aTTha siMdhukuMDA aTTha gaMgAto aTTa siMdhUo aha usabhakUDapavvatA aTTa usabhakUDAdevA pannattA 17, jaMbUmaMdarapaJcatthi0 sIotAte mahAnatIte uttareNaM aTTha dIhaveyaDdA jAva aTTha naTTamAlagA devA aTTha rattakuMDA aDha rattAvatikuMDA aTTa rattAo jAva aTTha usabhakaDA devA pN0| mU. (752) maMdaracUliyA NaM bahumajjhadesabhAte aTTa joyaNAI vikhaMbheNaM paM019 / mU. (753) dhAyaisaMDadIve purasthimaddheNaM ghAyatirukkhe aDDa joyaNAI uddhaM uccatteNaM paM0 bahumajjhadesabhAe aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM sAiregAiM aTTha joyaNAiM savvaggeNaM paM0 evaM ghAyairukkhAtoADhavettA sacevajaMbUdIvavattavvatA bhANiyavyAjAvamaMdaracUliyatti evaM paJcacchimaddhevi mahAghAtatirukkhAto ADhattA jAva maMdaracUliyatti evaM pukkharavaradIvaDDhapuracchimaddhevi paumarukkhAo ADhavettA jAva maMdaracUliyati evaM pukkharavaradIvapaJcatthi0 mahApaumarukkhAto Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 sthAnAGga sUtram 8/-/753 nA . jAva mNdrcuulittti| vR. 'dIhaveyaDDha'tti dIrghagrahaNaM vartulavaitADhyavyavacchedArthaM, guhASTakayoryathAkrama devASTake iti, gaGgAkuNDAni nIlavadvarSadharaparvatadakSiNamanitambasthitAni SaSTiyojanAyAmaviSkambhANi madhyavartigaGgAdevIsabhavanadvIpAni tridiksatoraNadvArANi yebhyaH pratyekaM dakSiNatoraNena gaGgA vinirgatya vijayAnivibhajantyo bharatagaGvAcchItAmanupravizantIti, evaM sindhukuNDAnyapi! 'aTTha usabhakUDa'tti aSTau RSabhakUTaparvatAaSTAsvapi vijayeSu tadbhAvAt teca varSadharaparvatapratyAsannA mlecchakhaNDatrayamadhyakhaNDavartinaH sarvavijayabharatairavateSu bhavanti, tatpramANaM cedm||1|| "sabvevi usabhakUDA ubbiddhA aTTa joyaNA hoti / bArasa aTTa ya cauro mUle majhuvari vicchinnA // " / _iti, devAstannivAsina eveti, navaraM ettha rattArattAvaIo tAsiM ceva kuMDa'tti, zItAyA dakSiNato'pi aSTau dIrghavaitADhyA ityAdi sarvaM samAnaM kevalaM gaMgAsindhusthAne raktAraktavatyau vAcye, gaGgAdikuNDasthAne'pi raktAdikuNDAni vAcyAnIti, tathAhi-'aha rattAkuNDApannattAaTTha rattavaIkuNDAaTTharattAoaTTarattavaio' tathA niSadhavarSadharapaLatottaranitambavartIniSaSTiyojanapramANAni raktAraktavatIkuNDAni yebhya uttaratoraNena vinirgatya tAH zItAmanupatantIti, tathA dhAtakImahAdhAtakIpadbhamahApadbhavRkSAH jambUvRkSasamAnavaktavyAH, ydaah||1|| "jo bhaNio jaMbUe vihI u so ceva hoi eesiN| devakurAsuM sAmalirukkhA jaha jaMbUdIvammi / / " iti -kSetrAdhikArAt 'jaMbuddIve'tyAdi sUtracatuSTayaM, sugama,mU. (754) jaMbUdIve 2 maMdare pavvate bhaddasAlavane aTTa disAhatthikUDA paM0 20 / vR. navaraM 'bhaddasAlavane tti meruparikSepato bhUmyAM bhadrazAlavanamasti, tatrASTau zItAzItodayorubhayakUlavartInipUrvAdiSudikSuhastyAkArANikUTAni dizAhastikUTAniprajJaptAni, tadyathAmU. (755) paumuttara nIlavaMte suhatthi aMjaNAgirI kumute y| ___palAse vaDiMse (aTThamae) royaNAgirI vR. 'paume' silogo, kaNThyaH navaramasya saprasaMgo vibhaago'ym||1|| "meruo pannAsaM disi vidisiM gaMtu bhaddasAsavaNaM / cauro siddhAyayaNA disAsu vidisAsu pAsAyA / / // 2 // chattIsuccA paNavIsavitthaDA duguNamAyatAyayaNA / cauvAviparikkhittA pAsAyA pNcsyuccaa|| IsANassuttarimA pAsAyA dAhiNA ya skkss| aTThaya havaMti kUr3A sItosIto dubhayakUle // // 4 // do do cauddisiM maMdarassa himavaMtakUDasamakappA / paumuttaro'ttha paDhamo pusvima sIuttare kUle // tatto ya nelavaMte suhatthitaha aMjaNAgirI kumue| tahaya palAsavaDase aTThamae royaNagirI yA / / " iti Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 8, 599 mU. (756) jaMbUdIvassaNaM dIvassa jagatI aTTa joyaNAI uI uccatteNaM bahumajhadesabhAte aTTha joyaNAI vikhaMbheNaM 2 // vR, jagatI vedikAdhArabhUtA pAlI / mU. (757) jaMbUdIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM mahAhimavaMte vAsaharapavyate aTTha kUDA paM0 (taM0)mU. (758) siddhe mahahimavaMte himavaMte rohitA hriikuudd'e| harikaMtA harivAse verulite ceva kUDA u|| mU. (759) jaMbUmaMdarauttareNaM rupiMmi vAsaharapavvate aTTha kUDA paM0 (taM0)mU. (760) siddheya ruppI rammaga narakaMtA buddhi ruppakUDe yaa| __hirannavate maNikaMcaNe ta rupiMmi kUDA u|| mU. (761) jaMbUmaMdarapuracchimeNaM ruyagavare pavvate aTTha kUDA paM0 (taM0)mU. (762) ridvetavaNija kaMcaNa rayata disAsotthite palaMve y| aMjaNa aMjaNapulate ruyagassa puracchime kUDA / / 1 mU. (763) tatthaNaM aDhadisAkumArimahattaritAto mahiDDiyAto jAva paliovamahitItAto parivasaMti taM0mU. (764) naMduttarA ya naMdA, AnaMdA nNdivddhnnaa| vijayA ya vejayaMtI, jayaMtI aparAjiyA // 2 vR. 'siddha' gAhA, siddhAyatanopalakSitaM kUTaM siddhakUTaM, tacca prAcyA, tataH krameNAparataH zeSANi, mahAhimavatkUTaM tadgeirinAyakadevabhavanAdhiSThitaM, haimavatakUTaMhaimavadvarSanAyakadevAvAsabhUtaM, rohitakUTaM rohitAkhyanadIdevatAsatkaM hrIkUTaM mahApadbhAkhyatahradanivAsihInAmakadevatAsatkaM, harikAntAkUTaM tanAmanadIdevatAsatkaM, harivarSakUTaM harivarSanAyakadevasatkaM, vaiDUryakUTaM tadratnamayatvAditi, anenaiva krameNa rukmikUTAnyapyUhyAni, tadgAthA 'siddhe rUppI'tyAdi, kaNThyam, mU. (765) jaMbUmaMdaradAhiNeNaM rutagavare pavvate aTTa kUDA paM0(taM0)mU. (766) kaNate kaMcaNe paume naliNe sasi divAyare ceva / vesamaNe verulite ruyagassa u dAhiNe kUDA // 3 mU. (767) tatthaNaM aTThadisAkumArimahattariyAto mahiDDhiyAtojAvapaliovamadvitItAto parivasaMti taM0 mU. (768) samAhArA suppatinnA, suSpabuddhA jsohraa| lacchivatI sesavatI, cittaguttA vaMsudharA // 4 mU. (769) jaMbUmaMdarapaJca0 ruyagavare pavvate aT kUDA paM0 (taM0)mU. (770) sosthite ta amohe ya, himavaM maMdare thaa| ruage ruttaguttame caMde, aTTameta sudaMsaNe / / 5 mU. (771) tatthaNaM aha disAkumArimahattariyAo mahiDDiyAtojAvapaliovamaTTitItAto parivasaMti (taM0)-- Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 sthAnAGga sUtram 8/-/772 mU. (772) ilAdevI surAdevI, puDhavI pumaavtii| eganAsA navamitA, sItA bhaddA ta aTThamA / / 6 mU. (773) jaMbUmaMdarauttararuagavare pavvate aTTha kUDA paM0 taM0mU. (774) rayaNe rayaNucate tA, savvarayaNa rayaNasaMcate cev| vijaye ya vijayaMte jayaMte aparAjite // 7 mU. (775) tatthaNaMaTThadisAkumArimahattariyAto mahaDDitAojAvapaliovamaTTitItAo parivasaMti taM0-- mU. (776) alaMbusA mitakesI poMDari giitvaarunnii| AsA ya savvagA caiva, siri hirI ceva uttrto||8 vR. 'jaMbUddIve'tyAdi, kSetrAdhikArAt rucakAzritaM sUtrASTakaM, kaNThyaM, navaraM jambUdvIpe yo mandarastadapekSayA prAcyAM dizi rucakavare rucakadvIpavartini prAgvarNitasvarUpecakravAlAkAre aSTau kUTAni, tatra 'riTe'tyAdi gAthA spaSTA teSu ca nandottarAdyAH dikkumAryo vasanti bhagavato'rhato yA janmanyAdarzahastA gAyantyastaM paryupAsate, evaM dAkSiNAtyA bhRGgArahastA gAyanti, evaM pratIcyAH tAlavRntahastAH, evmaudiicyaashcaamrhstaaH| mU. (777) aTTha ahelogavasthabvAto disAkumArimahattaritAto paM0 (20) vR.devAdhikArAdeva 'aTThaahe' ityAdipaJcasUtrI kaNThayaM, navaraM 'ahelogavatthavvAo'tti, // 1 // "somanasagaMdhamAyaNavijuppabhamAlavaMtavAsIo! ___ aha disidevayAo vattavAo ahe loe / / " iti, mU. (778) bhogaMkarA bhogavatI, subhogA bhogmaalinnii| suvacchA vaccamittA ya, vAriseNA blaahgaa||1 vR. bhogakarAdhA aSTau yA arhato janmabhavanasaMvartakapavanAdi vidadhatIti mU. (779) aTTha uGkalogavasthavvAo disAkumArimahattaritAto paM0 (taM0)mU. (780) medhaMkarA meghavatI, sumeghA meghmaalinnii| toyadhArA vicittAya, pupphamAlA aniNditaa||2 vR. UrdhvalokavAstavyAH tathA ca- "naMdanavanakUDesuM eyAo uDDhaloyavasthavvAu"tti, yAH abhravarddalakAdi kurvntiiti|| mU. (781) aTTa kappA tiritamissovavannagA paM0 taM0-sohamme jAva sahassAre 3, etesu NamaTThasukappesuaTiMdApaM0 taM0-sakke jAva sahassAre 4, etesiNaMaTTAhamiMdANaM aTTha pariyANiyA vimANA paM0 20-pAlate puSphate somanase sirivacche naMdAvatte kAmakame pItimaNe vimale 5 / vR, 'tiriyamissovavannaga'tti aSTasu tiryaJco'pyutpadyante iti bhUtabhavApekSayA tiryagbhirmizrAstiryaGmizrAste manuSyA upapannAdevatayA jAtA yeSu te tiryaGmizropapannakA iti, pariyAyate-gamyate yaistAni pariyAnAni tAnyeva pariyAnikAni pariyAnaM vA-gamanaM prayojanaM yeSAM tAni pariyAnikAni yAnakArakAbhiyogikapAlakAdidevakRtAni pAlakAdInyaSTau krameNa zakrAdInAmindrANAmiti Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 sthAnaM-8, devatvaM ca tapazcaraNAditi tadvizeSamAha mU. (782) aTThamiyANaM bhikkhupaDimANaM causaThThIte rAIdiehiM dohi ya aTThAsItehiM bhikkhAsatehiM ahAsuttA jAva anupAlitAvi bhavati / vR. 'aTThaTTamie'tyAdi, aSTAvaSTAmAni dinAni yasyAM sA tathA, yA hyaSTAbhirdinAnAmaSTakaiH pUryate tasyAmaSTAvaSTamadinAni bhavantyeva, tatra cASTAvaSTakAni catuHSaSTirbhavatyeva, tathA prathamASTake ekA dattirbhojanasya pAnakasya ca evaMdvitIye dve evamaSTamaSTau, tato dvezate aSTAzItyadhikebhikSANAM sarvAgrato bhavata iti, ahAsuttA' 'ahAkappAahAmaggA ahAtaccA sammakAeNa phAsiyA pAliyA sohiyAtIriyA kiTTiyA ArAhiyA itiyAvatkaraNAt dRzya anupAliya'ttiAtmasaMyamAnukUlatayA pAlitA iti| mU. (783) aTThavidhA saMsArasamAvannagA jIvA paM0 taM0-paDhamasamayaneratitA apaDhamasamayaneratitA evaM jAva apaDhamasamayadevA 1 aTThavidhA savvajIvA paM0 taM0-neratitA tirikkhajoNitA tirikkhajoNiNIomaNussAmaNussIodevA devIo siddhA 2 athavAaDavidhAsabvajIvA paM0 AbhiNibohitanANI jAva kevalanANI matiannANI sutaannANI vibhaMganANI 3 vR.tapazcana sarveSAmapi saMsAriNAmiti sambandhAt saMsAriNojIvAdhikArAtsarvajIvAMzca pratipAdayan 'aTTavihe'tyAdi sUtratrayamAha, kaNThyaM caidam, navaraM prathamasamayanairayikA narakAyuHprathamasamayodaye itare tvitarasmin evaM sarve'pi 1. / mU. (784) aTThavidhe saMjame paM0 20-paDhamasamayasuhumasaMparAgasarAgasaMjame apaDhamasamayasuhamasaMparAyasarAgasaMjame paDhamasamayabAdarasaMjame apaDhamasamayabAdarasaMyame paDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAyasaMjame apaDhamasamayauvasaMtakasAyavItarAgasaMjame paDhamasamayakhINakasAyavItarAgasaMjame apddhmsmykhiinn| vR.anantaraMjJAnina uktAstecasaMyamino'pibhavantItisambandhAtsaMyamasUtraM, tatra saMyametti cAritraM, sa ceha tAvad dvidhA-sarAgavItarAgabhedAt, tatra sarAgo dvidhA-sUkSmabAdarakaSAyabhedAta, punastau prathamAprathamasamayabhedAd dvidhA, evaM caturddhA sarAgasaMyama iti, tatra prathamaH samayaH prAptI yasya sa tathA, sUkSmaH-kiTTakRtaH samparAyaH kaSAyaH saJjavalanalobhalakSaNo vedyamAno yasmin sa tathA, saha rAgeNa-abhiSvaGgalakSaNena yaH sa sarAgaH sa eva saMyamaH sarAgasya vA sAdhoH saMyamo yaH sa tathA pazcAtkarmadhAraya ityekaH, dvitIyo'yameva aprathamasamayavizeSita iti, ayaM ca dvividho'pi zreNidvayApekSayA punarvaividhyaM labhamAno'pina vivakSita iticaturddhAnoktaH, tathAbAdarA-akiTTIkRtAH samparAyAH-saJjavalanakrodhAdayo yasmin sa tathA, vItarAgasaMyamastu zreNidvayAzrayaNAd dvividhaH, punaH prathamAprathamasamayabhedenaikaiko dvividha iti caturddhA, sAmastyena caattdheti|| mU. (785) aTTha puDhavIopaM0 20-rayaNappabhAjAva ahe sattamA IsipabbhArA 1 IsIpabbhArAte NaM puDhavIte bahumajjhadesabhAge aTThajoyaNie khette aTTha joyaNAI bAhalleNaM pannate 2 IsipabbhArAte NaM puDhavIte aTTha nAmadhejA paM0 taM0-Isiti vA IsipabbhArAti vA tanUti vA tanutanUi vA siddhIti yA siddhAlateti vA muttIti vA muttAlateti vA 3 / ___ vR. saMyaminazca pRthivyAM bhavantIti pRthivIsUtratrayaM kaNThyaM, navaramaSTayojanika ___ Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 8/-/785 kSetramAyAmaviSkambhAbhyAmiti gamyate / ISatprAgbhArAyA ISaditi vA nAma ratnaprabhAdyapekSayA hrasvatvAt tasyAH 1 evaM prAgbhArasya hrasvatvAdISavprAgbhAreti vA 2 ata eva tanuriti vA tanvItyarthaH 3 atitanutvAttanutanuriti vA 4 siddhanti tasyAmiti siddhiriti vA 5 siddhAnAmAzrayatvAt siddhAlaya iti vA 6 mucyante sakalakarmmabhistasyAmiti muktiriti vA 7 muktAnAmAzrayatvAnmuktAlaya iti veti 8 / siddhizca zubhAnuSThAneSvapramAditayA bhavatIti tAni tadviSayata Aha mU. (786) aTThahiM ThANehiM saMmaM saMghaDitavvaM jatitatvaM parakkamitavvaM assi ca NaM aDDe no pamAtetavvaM bhavati-asuyANaM dhammANaM sammaM suNaNatAte abbhudvetavvaM bhavati 1 sutANaM dhammANaM ogiNhaNayAte uvadhAraNayAte abbhuTTetavvaM bhavati 2 pAvANaM kammANaM saMjameNamakaraNatAte abbhudveyavyaM bhavati 3 porANANaM kampANaM tavasA vigiMcaNatAte visohaNatAte abbhuTTetavvaM bhavai 4 / asaMgihItaparitaNassa saMgiNhaNatAte abbhuTTeyavvaM bhavati 5 sehaM AyAragoyaragahaNatAte abbhuTTeyavvaM bhavati 6 gilANassa agilAte veyAvaccakaraNatAe abbhuTTheyavvaM bhavati 7 sAhammitANamadhikaraNaMsi uppaNNaMsi tattha anissitovassito apakkhaggAhI majjhatyabhAvabhUte kaha Nu sAhammitA appasaddA appajhaMjhA apyatumaMtumA uvasAmaNatAte abbhuDDeyavvaM bhavati 10 vR. 'aTTahI 'tyAdi, kaNThyaM, navaraM aSTAsu sthAneSu vastuSu samyagdhaTitavyaM- aprApteSu yogaH kAryaH yatitatavyaM-prApteSu tadaviyogArthaM yatnaH kAryaH parAkramitavyaM-zaktikSaye'pi tatpAlane parAkramaHutsAhAtireko vidheya iti, kiM bahunA ? -evaM etasmin aSTasthAnakalakSaNe vakSyamANe'rthe na pramAdanIyaM-na pramAdaH kAryo bhavati, azrutAnAm anAkarNitAnAM dharmANAM zrutabhedAnAM samyak zravaNatAyAM zravaNatAyai vA'bhyutthAtavyaM - abhyupagantavyaM bhavati 1, evaM zrutAnAM zrotrendriyaviSayIkRtAnAmavagrahaNatAyai-manoviSayIkaraNAya upadhAraNatAyai- avicyutismRtivAsanAviSayIkaraNA 480 yetyarthaH 2, 'vikiMcaNayAe 'tti vivecanA nirjaretyarthaH, tasyai, ata evAtmano vizuddhiH - zodhanA akalaGgatvaM tasyai iti 3, asaGgrahItasya- anAzritasya parijanasya- ziSyavargasyeti 4, 'sehaM' ti vibhaktipariNAmAcchaikSasya abhinavapravrajitasya 'AyAragoyaraM' ti AcAraH sAdhusamAcArastasya gocarI-viSayo vrataSaTkAdirAcAragocaraH athavA AcArazca jJAnAdiviSayaH paJcadhA gocarazcabhikSAcaryetyAcAragocaraM, iha vibhaktipariNAmAdAcAragocarasya grahaNatAyAM-zikSaNe zaikSamAcAragocaraM grAhayitumityarthaH 6, agilAe' tti aglAnyA akhedenetyarthaH, vaiyAvRtyaM pratIti zeSaH 7, 'adhigaraNaMsi' tti virodhe, tatra sAdharmikeSu nizritaM rAgaH upAzritaM dveSaH athavA nizcitaM AhArAdilipsA upAzritaMziSyakulAdyapekSA tadvarjito yaH so'nizritopAzritaH, na pakSaM zAstrabAdhitaM gRhNAtItyapakSagrAhI, ata eva madhyasthabhAvaM bhUtaH-prApto yaH sa tathA, sa bhavediti zeSaH, tena ca tathAbhUtena kathaM nu ? - kena prakAreNa sAdharmmikAH- sAdhavo'lpazabdAH - vigatarATImahAdhvanayaH alpajhaMjhAvigatatathAvidhaviprakIrNavacanAH alpatumantumAH- vigatakrodhakRtamanovakAravizeSA bhaviSyantIti bhAvayatopazamanAyAdhikaraNasyAbhyutthAtavyaM bhavatIti / apramAdinAM devaloko'pi bhavatIti devalokaprativaddhASTakamAha Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -8, 481 mU. (787) mahAsukkasahassAresu NaM kappesu vimANa aTTha joyaNasatAI uddhaM uccatteNaM pnnttaa| vR. 'mahAsukke'tyAdi kaNThyaM / mU. (788) arahato NaM ariTTanemissa aTThasayA vAdINaM sadevamaNuyAsurAte parisAte vAde aparAjitANaM ukkosiyA vAdisaMpayA hutthaa| vR.anantaroktavimAnavAsidevairapi vastuvicArenajIyante kecidvAdina iti tadaSTakamAha'arahao' ityAdi, sugamaM / eteSAM ca neminAthasya vineyAnamadhye kazcitkevalIbhUtvA vedanIyAdikarmasthitInAmAyuSkasthityA samIkaraNArthaM kevalisamudghAtaM kRtavAniti samudghAtamAha mU. (789) ahasamatie kevalisamugdhAte paM0 20-paDhame samae daMDaM kareti bIe samae kavADaM kareti tatie samae maMthAnaM kareti cautthe samae loga pUretipaMcame samae logaM paDisAharati chaThe samae maMthaM paDisAharati sattame samae kavADaM paDisAharati aTTame samae daMDaM paDisAharati / dR. 'aTTe' tyAdi, tatra samudghAtaM prArabhamANaH prathamamevAvarjIkaraNamabhyeti, antarmohUrtikaM udIraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArarUpamityarthaH, tataH samudghAtaM gacchati, tatra ca prathamasamaye svadehaviSkambhamUrdhvamadhazcAyatamubhayato'pilokAntagAminaMjIvapradezasaGgAtaMdaNDamiva daNDaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, dvitIyetutameva daNDaMpUrvAparadigdvayaprasAraNAtpArvato lokAntagAmikapATamiva kapATaMkaroti, tRtIyetadevadakSiNottaradigdvaye prasAraNAnmanthAnaMkarotilokAntaprANiNameveti, evaM ca lokasya prAyo bahupUritaM bhavati, manthAntarANyapUritAni bhavanti anuzreNigamanAjIvapradezA nAmiti, caturthe tu samaye manthAntarANyapisakalalokaniSkuTaiH saha pUrayati, tatazca sakalolokaH pUrito bhavatIti, tadanantarameva paJcame samaye yathoktapratilomaM manthAntarANi saMharati jIvapradezAn sakarmakAn saGkocayati, SaSThemanthAnamupasaMharati,dhanatarasaMkocAt, saptame kapATamupasaMharati, daNDAtmani saGkocAta, aSTame daNDamupasaMhRtya zarIrastha eva bhavati, tatra ca-- "audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizrodArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu / / // 2 // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye ca tasmin bhavatyAnAhArako niyamAd / / " iti, vAGmanasostvaprayoktaiva, prayojanAbhAvAditi, ato'bhihitamaSTau samayAH yasmin so'STasamayaH sa evATasAmayikaH kevalinaH samudghAto kevalisamudghAto na zeSa iti / anantaraM kevalinAM samudghAtavaktavyotoktA, adhAkevalinAM guNavatAM devatvaM bhavatIti devAdhikAravat samaNassetyAdi sUtrapaJcakaM mU. (790) samaNassaNaMbhagavatomahAvIrassaM aTTha sayAanuttarovavAtiyANaMgatikallANANaM jAva AgamesibhaddANaM ukkositA anuttarovavAtitasaMpayA hutthA 91 vR.sugamaM, navaraM anuttareSu-vijayAdivimAneSUpapAto veSAmastite'nuttaropapAtikAsteSAM sAdhUnAmiti gamyate, tathA gatiH- devagatilakSaNA kalyANA yeSAM, evaM sthitirapi, tathA [ 3 131 // 1 // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 sthAnAGgasUtram 8/-/790 AgamiSyadbhadraM-nirvANalakSaNaM yeSA te tathA teSAM / mU. (791) aTTavidhA vANamaMtarA devA paM0 taM0-pisAyA bhUtA jakkhA rakkhasA kicarA kiMpurisA mahoragA gaMdhavyA 2 etesiNaM aTThaNhaM vANamaMtaradevANaM aT cetitarukkhA paM0 (taM0) vR.caityavRkSAmaNipIThikAnAmuparivartinaHsarvaratnamayAuparicchatradhvajAdibhiralaGkRtAH sudharmAdisabhAnAmagrato ye zrUyante ta eta iti sambhAvyate yetu||1|| __ "ciMdhAI kalaMbajhae sulasa vaDe tahaya hoi khttuNge| asoya caMpae yA nAge tae tuMbarU ceva // " iti, te cihnabhUtA etebhyo'nya eveti, mU. (792) kalaMbo apisAyANaM, vaDo jakkhANa cetitaM / tulasI bhUyANaM bhave, rakkhasANaM ca kNddo|| mU. (793) asoo kinnarANaM ca, kiMparisANa ya cNpto| .. nAharukkho bhuyaMgANaM, gaMdhavvANa ya teNduo| vR. 'kalaMbo' ityAdi zlokadvayaM kaNThyaM navaraM bhuyaMgANaM ti mahoragANAmiti / mU. (794) imIserayaNappabhAte puDhavIte bahusamaramaNijjAobhUmibhAgAoaTThajoyaNasate ur3abAhAte sUravimANe cAraM carati 4 / vR. 'cAraM caraitti cAraM karoti, crtiityrthH| . mU. (795) aTTha nakkhattA caMdeNaM saddhiM pamaI jogaMjoteti taM0-kattitA rohiNI punavvasU mahA cittA vissAhA anurAdhA jetttthaa| vR. 'pamaIti pramaI:-candreNa spRzyamAnatA tallakSaNaM yogaM ca yojayantyAtmanazcandreNa sArddha kadAcit na tu tameva sadaiveti, uktaM ca - "punavvasurohiNicittA mahajeTTanurAha kittiyvisaahaa| caMdassaubhayajogo' iti punarvasU rohiNI citrA maghAnurAdhAjyeSThA kRttikA vizAkhA eteSAM caMdreNobhayathA yogaH (dakSiNottarayoH)] yAnica dakSiNottarayogIni tAnipramayogInyapi kadAcidbhavanti, yato lokazrITIkAkasRtoktaM"etAni nakSatrANyubhayayogInicandrasyadakSiNenottareNacayujyantekathaJciccandreNabhedamapyupayAntI"ti, etatphalaM cedam- "eteSAmuttaragA grahAH subhikSAya candramA nitarA"miti / mU. (796) jaMbuddIvassaNaM dIvassa dArAaTThajoyaNAiMuDDhaM uccatteNaM pannattA 1 savvesipi dIvasamuddANaM dArA aTThajoyaNAI uddhaM uccatteNaM pannattA 2 / mU. (797) purisaveyaNijjassa NaM kammassa jahanneNaM aTThasaMvaccharAiMbaMdhaThitI pannattA 1 jasokittInAmaeNaM kammassa jahanneNaM aTTha muhuttAI baMdhaThitI paM0 2 uccagoyassa NaM kammassa evaM cev3| ___ vR. devanivAsAdhikArAddevanivAsabhUtajambUdvIpAdidvArasUtradvayaM / devAdhikArAddevatvabhAvikarmavizeSasUtratrayam, karmAdhikArAttannibandhanakulakoTisUtraM, trIndriyAdivaicitryahetukarmapudgalasUtrANi ca sugamAni, navaraM / mU. (798) teiMdiyANamaTTha jAtIkulakoDIjoNIpamuhasata sahassA paM0 / Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 sthAnaM - 8, vR. 'jAtI'tyAdi jAtI-trIndriyajAtaukulakoTInAMyonipramukhANA-yonidvArakANAM yAni zatasahasrANi tAni ttheti|| ___ mU. (799) jIvANaM aTThaThANanivvattite poggale pAvakammattAte ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM0-paDhamasamayaneratitanivvattite jAya apaDhamasamayadevanivvattite, evaM ciNauvaciNa jAva nijarA ceva aTThapatesitA khaMdhA anaMtA pannatA, aTTapatesogADhA poggalA anaMtA pannattA jAva advaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA sthAnaM-8-samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAGgasUtre aTamasthAnasya TIkA prismaaptaa| (sthAnaM.9) vR. vyAkhyAtamaSTamamadhyayanamadhunA saGkhyAkramasambaddhameva navamasthAnakAkhyaM navamamadhyayanamArabhyate, asya ca pUrveNa saha sambandhaH saGkhyAkramakRta evaikaH sambandhAntaraM tu pUrvasmin jIvAdidharmA uktAH ihApi ta evetyevaMsambandhasyAsyAdisUtram mU. (800) navahiM ThANehiM samaNe niggaMthe saMbhotitaM visaMbhotitaM karemANe nAtikkamati, taM0-AyariyapaDiNIyaM uvajjhAyapaDiNIyaM therapaDiNIyaM kula0 gaNa0 saMgha0 nANa0 daMsaNaH crittpddinniiy| vR. 'navahiM ThANehiMsamaNe' ityAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-pUrvasUtre pudgalA varNitAstadvizeSodayAcca kazcicchramaNabhAvamupagato'pi dharmAcAryAdInAM pratyanIkatAM karoti, taM cavisambhogikaM kurvannaparaH suzramaNonAjJAmatikAmatItIhAbhidhIyata ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, sAca sambandhata evokteti / svayaM brahmacaryavyavasthita eva caivaM karotIti tadabhidhAyakAdhyayanAni darzayannAha mU. (801) nava baMbhacerA paM0 -satthaparinA logavijao jAva uvahANasuyaM mhaaprinnaa| vR. 'nava baMbhacere tyAdi, brahma-kuzalAnuSThAnaM tacca taccaryaM cAsevyamiti brahmacaryaM saMyama ityarthaH tatpratipAdakAnyadhyayanAnyAcAraprathamazrutaskandhapratibaddhAni brahmacaryANi, tatra zastraM dravyabhAvabhedAdanekavidhaM tasya jIvazaMsanahetoH parijJA-jJAnapUrvakaM pratyAkhyAnaM yatrocyate sA zastraparijJA 1, 'lokavijao'ttibhAvalokasya rAgadveSalakSaNasya vijayo-nirAkaraNaMyatrAbhidhIyate sa lokavijayaH 2 'sIosaNijjati zItAH-anukUlAH parISahA uSNAH-pratikUlAstAnAzritya yatkRtaM tacchItoSNIyam 3 'sammattaM'ttisamyakatvamacalaM vidheyaMna tApasAdInAMkaSTatapaH sevinAmaTaguNezvaryamudvIkSya TimohaH kAryaiti pratipAdanaparaMsamyakatvaM 4 'AvaMtI'ttiAdyapadena nAmAntareNa tu lokasAraH, taccAjJAnAdyAsAratyAgena lokasAraralatrayodyuktena bhAvyamityevamarthaM lokasAraH 5 'dhUyaMtidhUtaM-saGgAnAM tyajanaMtapratipAdakaMdhUtamiti 6 vimoho'ttimohasamuttheSuparISahopasargeSu prAdurbhUteSu vimoho bhavet tAn samyak saheteti yatrAbhidhIyate sa vimohaH 7 mahAvIrAsevitasyopadhAnasya-tapasaH pratipAdakaM zrutaM-grantha upadhAnazrutamiti 8 mahatI parijJA-antakriyAlakSaNA Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 sthAnAGga sUtram 9/-/801 samyagvidheyetipratipAdanaparaM mahAparikSeti 9 / mU. (802) nava baMbhaceraguttIto paM0 taM0-vivittAI sayaNAsaNAI sevittobhavati no isthisaMsattAiM no pasusaMsattAI no paMDagasaMsattAI 1 no ithiNaM kahaM kahettA 2 no isthiThANAI sevittA bhavati 3 no itthINamiMditAI manoharAI manoramAiM AloittA nijjhAittA bhavai 4 no paNItarasamotI 5 no pANabhoyaNassa atimattaM AhArate satA bhavati 6 no puvvarataM puvvakIliyaM samarettA bhavati 7 no saddANuvAtI no rUvANuvAtI no silogANuvAtI 8 no sAtasokkhapaDibaddhe yAvi bhavati / __nava baMbhaceraaguttIo paM0 taM0 vivittAI sayaNAsaNAI sevittA bhavai, itthIsaMsattAI pasusaMsattAI paMDagasaMsattAI itthINaM kahaM kahettA bhavai itthINaM ThANAI sevittA bhavati itthINaM iMdiyAiMjAva nijjhAittAbhavati paNIyarasabhoI pANabhoyaNassaaimAyamAhAraesayA bhavai puvvarayaM puvvakIliyaM sarittA bhavai saddANuvAI rUvAnuvAI silogAnuvAI jAva sAyAsukkhapaDibaddhe yAvi bhvti| vR.brahmacaryazabdena maithunaviratirapyabhidhIyataitibrahmacaryaguptIH pratipAdayannAha-'neve'tyAdi, brahmacaryasya-maithunavratasya guptayo-rakSAprakArAH brahmacaryaguptayaH, 'viviktAni' strIpazupaNDakebhyaH pRthagvartIni zayanAsanAni-saMstArakapIThakAdIni upalakSaNatayA sthAnAdIni ca 'sevitA'teSAM 'sevako bhavati brahmacArI, anyathA tadbAdhAsambhavAt, etadeva sukhArthI vyatirekeNAha-no strIsaMsaktAni-no devInArItirazcIbhiH samAkIrNAni sevitA bhavatIti sambadhyate, evaM pazubhiH-gavAdibhiH, tatsaMsaktau hi tatkRtavikAradarzanAt manovikAraH sambhAvyata iti, paNDakAH-napuMsakAni, tatsaMsaktau strIsamAno doSaHpratIta evetyekam 1, no strINAM kevalAnAmiti gamyate 'kathAM dharmadezanAdilakSaNavAkyapratibandharUpAMyadivA 'karNATI suratopacArakuzalA lATI vidagdhapriyA' ityAdikAMprAguktAMvA jAtyAdicAtUrUpAMkathayitA-tatkathako bhavatibrahmacArIti dvitIyaM 2, noithigaNAItIha sUtraM -zyate kevalaM 'noisthiThANAiMti sambhAvyate uttarAdhyayaneSu tathA'dhItatvAtprakramAnusAritvAccAsyetIdamevavyAkhyAyate-nostrINAM tiSThanti yeSutAni sthAnAniniSadyAH strIsthAnAni tAni sevitA bhavati brahmacArI, ko'rthaH?-strIbhiH sahakAsane nopavized, utthitAsvapi hi tAsu mUhurta nopavizediti, dRzyamAnapAThAbhyupagame tvevaM vyAkhyA-no strIgaNAnAM paryupAsako bhavediti 3 nostrINAmindriyANi-nayananAsikAdInimanoharanti-dRSTamAtrANyAkSipantIti manoharANi, tathA mano ramayanti-darzanAnantaramanucintyamAnAnyAhlAdayantIti manoramAni AlokyAlokya 'niddharyAtA' darzanAnantaramatizayena cintayitA yathA'ho salavaNatvaM locanayoH RjutvaM nAzAvaMzasyetyAdi bhavati brahmacArIti4 'no praNItarasabhogI'no galasnehabindubhoktA bhavati 5 no pAnabhojanasya ruuksssyaapytimaatrsy||1|| "addhamasaNassa savvaMjaNassa kuJA davassa do bhaae| vAUpaviyAraNahA chabbhAyaM UNayaM kujA / " Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 485 sthAnaM -9,. ityevaMvidhapramANAtikrameNAhArakaH-abhyavahartA 'sadA' sarvadA bhavati, khAdyasvAdyorutsargato yatInAmayogyatvAtpAnabhojanayorgrahaNamiti 6 nopUrvarataM'no gRhasthAvasthAyAMstrIsambhogAnubhavanaM tathA 'pUrvakrIDitaM tathaiva dyUtAdiramaNalakSaNaM 'smartA cintayitA bhavati 7 'no zabdAnupAtI'ti zabda-manmanabhASitAdikamabhiSvaGgahetumanupatati-anusaratItyevaMzIlaH zabdAnupAtI evaM rUpAnupAtI zlokaM khyAtimanupatatIti zlokAnupAtIti padatrayeNApyekameva sthAnakamiti 8 'no sAtasaukhyapratibaddha' iti sAtAt-puNyaprakRteH sakAzAdyatsaukhyaM-sukhaM gandharasasparzalakSaNaMviSayasampAdyaMtatra pratibaddhaH-tatparobrahmacArI, sAtagrahaNAdupazamasaukhya pratibaddhatAyAM na niSedhaH, vApIti samuccaye, bhavati 9 / uktaviparItAH aguptyo'pyevmeveti| uktarUpaM navaguptisanAthaM ca brahmacaryaM jinairabhihitamiti jinavizeSau prakRtAdhyayanAvatAradvAreNAha mU.(803) abhiNadaNAo naMarahao sumatI arahA navahiM sAgarovamakoDIsayasahassehi vikkatehiM smuppnne| vR. 'abhinaMdaNe tyAdi kaNThyaM abhinandanasumatijinAbhyAMca sadbhUtAH padArthAH prapitAste ca naveti tAn darzayannAha- . (804) nava sabbhAvapayatyA paM0 taM0-jIvA ajIvA puNNaM pAvo Asavo saMvaro nijarA baMdho mokkho 9 / vR. 'navasamAve'tyAdi, sadbhAvena-parArthenAnupacAreNetyarthaH padArthAvastUni sadbhAvapadArthAH, tadyathA-jIvAH sukhaduHkhajJAnopayogalakSaNAH, ajIcAstadviparItAH, puNya-zubhaprakRtirUpaM karma pApa-tadviparItaM karmaiva AzrUyate-gRhyate karmAnenetyAzravaH zubhAzubhakarmAdAnaheturitibhAvaH, saMvaraHAzravanirodho gRptyAdibhiH, nirjarA vipAkAt tapasA vA karmaNAM dezataH kSapaNA, bandhaHAzravairAttasya karmaNa AtmanA saMyogaH, mokSaH-kRtsnakarmakSayAdAtmanaH svAtmanyavasthAnamiti, nanujIvAjI-vavyatiriktAH puNyAdayo nasanti, tathA'yujyamAnatvAt, tathAhi-puNyapApekarmaNI bandho'pi tadAtmaka eva karma ca pudgalapariNAmaH pudgalAzcAjIvA iti, Azravastu mithyAdarzanAdirUpaH pariNAmo jIvasya, sa cAtmanaM pudgalAMzca virahya ko'nyaH ?, saMvaro'pyAzravanirodhalakSaNo dezasa- bheda AtmanaH pariNAmo nivRkattirUpo, nirjarA tu karmaparizATo jIvaH karmaNAM yat pApthakyApamApAdayati svazaktyA, mokSo'pyAtmA samastakarmavirahita iti / mU.(805) navavihA saMsArasamAvanagAjIvA paM0 taM0-puDhavikAiyAjAva vaNassaikAiyA beiMdiyA jAva paMciMditatti 1 puDhavikAiyA navagaiyA navaAgatitA paM0- taM0-puDhavIkAie puDhavikAiesu uvavajjamANe puDhavikAiehiMto vA jAva paMciMdiyehiMto vA uvavajejA, se cevaNaM se puDhavikAie puDhavikAyattaM vippajahamANe puDhavikAiyattAe jAva paMciMdiyattAte vA gaccheJjA 2 evamAukAiyAvi 3 jAya paMciMdiyatti 10 navavidhA savvajIvA paM0 taM0-egidiyA beiMdiyA teiMdiyA cauridiyA neratitA paMcediyatirikkhajoNiyA maNussA devA siddhA11 athavA navavihA sabvajIvA paM0 20-paDhamasamayaneratitA apaDhamasamayaneratitA jAva apaDhamasamayadevA siddhA 12 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 sthAnAGga sUtram 9/-1805 navavihA savvajIvogAhaNA paM0 taM0-puDhavikAiogAhaNA AukAiogAhaNA jAva vaNassaikAyaogAhaNA beiMdiyaogAhaNA teiMdiyaogAhaNA cauridiyaogAhaNA paMciMdiyaogAhaNA 13 jIvANaM navahiM ThANehiM saMsAraM vattiMsu vA vattaMti vA pattissaMti vA, taM0puDhavikAiyattAe jAva paMciMdiyattAe 14 / vR. tasmAjjIvAjIvau sadbhAvapadArthAviti vaktavyaM, ata evoktamihaiva "jadatthiM ca NaM loe taM savvaM duSpaDoyAraM, taMjahA-jIvacceaajIvacea" atrocyate, satyametat, kintu yAveva jIvAjIvapadArthI sAmAnyenoktau tAveveha vizeSato navadhoktau, sAmAnyavizeSAtmakatvAdvastunaH, tatheha mokSamArge ziSyaH pravartanIyo na saGgrahAbhidhAnamAtrameva karttavyaM, sa ca yadaivamAkhyAyate yadutAzravo bandho bandhadvArAyAte ca puNyapApe mukhyAni tattvAni saMsArakAraNAni saMvaranirjara ca mokSasya tadA saMsArakAraNatyAgenetaratrapravartate nAnyathetyataH SaTkopanyAsaH mukhyasAdhyakhyApanArthaM cmoksssyeti| atra ca padArthanavake prathamo jIvapadArtho'tastadbhedagatyAgatyavagAhanAsaMsAranivartanarogotpattikAraNapratipAdanAya navavihe tyAdisUtrapaJcadazakamAha, sugamaM cedaM, navaraM avagAhante yasyAMsA avagAhanA-zarIramiti, vattiMsuva'tti saMsaraNaMnirvartitavantaH-anubhUtavantaH, evamanyadapi. mU. (806) navahiM ThANehiM roguppattI siyAtaM0-accAsaNAte ahitAsaNAte atinidAe atijAgariteNa uccAraniroheNaM pAsavaNaniroheNaM addhANagamaNeNaM bhoyaNapaDikUlatAte iMdiyasthavikovaNayAte 15/ vR. 'acAsaNayAe'ttiatyantaM-satatamAsanaM-upavezanaM yasya so'tyAsanastadbhAvastattA tayA, arthovikArAdayo hi rogA etayA utpadyanta iti athavA atimAtramazanamatyazanaM tadevAtyazanatA, dIrghatvaM ca prAkRtatvAt tayA, sA cAjIrNakAraNatvAt rogotpattaye iti, 'ahiyAsaNayAe'tti ahitaM-ananukUlaMTolapASANAdyAsanaMyasya satathA, zeSaM tathaiva, tayA, ahitAzanatayA vA, athavA 'so'jIrNe bhujyate yattu, tadadhyasanamutacyate / " iti vacanAt tadadhyasanaM-ajIrNe bhojanaMtadeva tattAtayeti, bhojanapratikUlatA-prakRtyunucitabhojanatA tayA, indriyArthAnAM-zabdAdiviSayANAM vikopana-vipAkaH indriyArthavikopanaM kAmavikAra ityarthaH, tato hi stryAdiSvabhilASAdunmAdAdirogotpattiH, yata uktm||1|| "AdAvabhilASaH 1 syAccintA tadanantaraM 2 tataH smaraNam 3 / tadanu guNAnAM kIrtana 4 mudvegazca 5 pralApazca 6 unmAda 7 stadanu tato vyAdhi 8rjaDatA 9 tatastato maraNam 10 // " iti viSayAprAptau rogotpattiratyAsaktAvapi rAjyakSmAdirogotpattiH syAditi zArIrogotpattikAraNAnyuktAnyathAntararogakAraNabhUtakarmavizeSabhedAbhidhAnAyAha mU. (807) navavidhedarisaNAvaraNijje kamme paM0 taM0-nidA niddAniddA payalA payalApayalA thINagiddhI cakkhudaMsaNAvaraNe acakkhudaMsaNAvaraNe avadhidasaNAvaraNe kevldsnnaavrnne| vR. 'nave'tyAdI, sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmakobodhodarzanaMtasyAvaraNasvabhAvaM karma darzanAvaraNaM tat navavidhaM, tatra nidrApaJcakaM tAvat 'drA kutsAyAM gatau' niyataM drAti Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 sthAnaM -9,kutsitatvamavispaSTatvaMgacchati caitanyamanayeti nidrA-sukhaprabodhAM svApAvasthA nakhaccoTikAmAtreNApi yatra prabodho bhavatitadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidreti kAryeNa vyapadizyate, tathA nidrAtizAyinI nidrA nidrAnidrA zAkapArthivAditvAt madhyapadalopI samAsaH, sA punarduHkhaprabodhA svApAvasthA, tasyAM hyatyarthamasphuTatarIbhUtacaitanyatvAdduHkhena bahubhiGkhalanAdibhiH prabodho bhavatyataH sukhaprabodhanidrApekSayA asyA atizAyinItvaM tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi kAryadvAreNa nidrAnidretyucyate, upaviSTa urdhvasthito vA pracalatyasyAMsvApAvasthAyAmiti pracalA, sAghupaviSTasyoyasthitasya vAghUrNamAnasya svapturbhavati, tathAvidhavipAkavedyA karmaprakRtirapipracaletiucatyate, tatheca pracalAtizAyinI pracalA pracalApracalA, sA hi caGkamaNAdi kurvataH svaturbhavatyataH sthAnasthitasvapta bhavAM pracalAmapekSyAtizAyinItadvipAkA karmaprakRtirapipracalApracalA, styAnAbahatvena sAtamApanna gaddhi:-abhikAjajAgradavasthA'dhyavasitArthasAdhanaviSayAyasyAMsvApAvasthAyAM sAstyAnagRddhiH, tasyAM hi satyAMjAgradavasthAdhyavasitamarthamutthAya sAdhayatistyAnA vA-piNDIbhUtA RddhiH-AtmazaktirUpA'syAmiti styAnaddhirityapyucyate, tadbhAve hi svaptuH kezavArddhabalasazI zaktirbhavati, athavA styAnA-jaDIbhUtA caitanyarddhirasyAmiti styAnaddhiriti, tAzavipAkavedyA karmaprakRtirapi styAnarddhiH styAnagRddhiriti vA, tadevaM nidrApaJcakaM darzanAvaraNakSayopazamAllabdhAtmalAbhAnAM darzanalabdhInAmAvArakamuktamadhunA yaddarzanalabdhInAM mUlata eva lAbhamAvRNoti tadidaM darzanAvaraNacatuSkamucyate, cakSuSA darzana-sAmAnyagrAhI bodhazcakakSurdarzanaM tasyAvaraNaM cakSurdarzanAvaraNaM, acakSuSA-cakSurvarjendriyacatuSTayena manasA vA yaddarzanaMtadacakSurdarzanaMtasthAvaraNamacakSurdarzanAvaraNaM, avadhinA-rUpimaryAdayA avadhireva vA karaNanirapekSo bodharUpo darzana-sAmAnyArdhagrahaNamavadhidarzanaM tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNaM ! tathA kevalaM uktasvarUpaMtaca tadarzanaM ca tasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNamityuktaMnavavidhaMdarzanAvaraNa mU. (808) abhitI NaM nakkhatte sAtirege nava muhatte caMdeNa saddhi jogaM joteti, abhItiAtiA NaM navanakkhattA NaM caMdassa uttareNaM jogaM joteMti, taM0-abhItI savaNo dhaniTThA jAva bhrnnii| vR. jIvAnAM karmaNaH sakAzAnakSatrAdidevatvaM tiryakatvaM mAnuSatvaM ca bhavatIti nakSatrAdivaktavyatApratibaddhaM sUtravRndaM abhItyAdi hammihati sacakkehiM' ityetadantamAha sugamaMca, navaraM 'sAirega'tti sAtirekAnava muhUrtAn yAvaccaturviMzatyA muhUrtasya dviSaSTibhAgaiH SaTpaSTayA ca dviSaSTibhAgasya saptaSaSTibhAgAnAmiti, uttareNajoga'tiuttarasyAM dizi sthitAni, dakSiNAzAsthitacandreNa saha yogamanubhavantIti bhaavH| __ mU. (809) imIse NaM rayaNappabhAte puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo navajoaNasatAiM uddhaM abAhAte uvarille tArAruve cAraM crti| vR. 'bahusamaramaNijjAu'tti atyantasamobahusamo'taevaramaNIyo-ramyastasmAdbhUmibhAgAt na parvatApekSayA nApizvabhrApekSayeti bhAvaH, 'AbAdhAe'tti antare kRtveti vAkyazeSaH, uvarille ti uparitanaM tArArUpaM-tArAkajAtIyaM 'cAraM' bhramaNaM 'carati' AcArati / mU. (810) jaMbUdIve NaM dIve navajoyaNiA macchA pavisiMsu vA pavisaMti vA pavisissaMti vaa| Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 sthAnAGga sUtram 9/-811 vR. 'navajoyaNiya'tti nava yojanAyAmA eva pravizanti, lavaNasamudre yadyapi paJcazata yojanAyAmAmatsthA bhavantitathApinadImukheSujagatIrandhraucityenaitAvatAmeva pravezaiti, lokAnubhAvo vA'yamiti, mU. (811) jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIte nava baladevavAsudevapiyaro hutthA (taM0)-1 mU. (812) payAvatI ta baMbhe ya, rodde some sivetitaa| __ mahAsIhe aggisIhe, dasaraha navame ya vsudeve|| mU. (813) itto ADhattaMjadhA samavAye niravasesaMjAvaegAse gabbhavasahI sinjhissati AgamesseNaM / jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AgamessAe ussappiNIte nava baladevavAsudevapitaro bhavissaMti, nava baladeva0 mAyaro bhavissaMti evaM jadhA samavAte niravasesaM jAva mahAbhImasena suggIve ya apcchime| mU. (814) ee khalu paDisattU kittIpurisANa vaasudevaannN| sabvevi cakkajohI hammehaMtI sacakkehiM / / vR. 'payAvaI';tyarddha zlokasyottaraM tu gAthApazcArddhamiti, saGkepAyAtidizannAha-'etto'tti itaH sUtrAdArabdhaM 'jahA samAe'tti samavAye caturthAMge yathA tathA niravazeSaMjJeyaM, tatrArthata idaM-nava vAsudevabaladevAnAM mAtApitarasteSAmeva nAmAni-pUrvabhavanAmAni dharmAcAryA nidAnabhUmayonidAnakAraNAni pratizatrayo gatayazceti, kimantametadityAha-'jAva ekkA' ityAdi gAthApazcArddha, pUrvArddha tvidamasyAH- aTuMtakaDArAmA ikko puNa bNbhloykppNmitti| sinjhissaiAgamisseNaM ti AgamiSyati kAle setsyati Namiti vAkyAlaGkAre tRtIyA veyamiti, tathA 'jaMbUdIve'tyAdAvAgAmyutsarpiNIsUtre evaM jahA samavAe' ityAdhatidezavacanamevameva bhAvanIyaM yAvaprativAsudevasUtraM mahAbhImasenaH sugrIvazcApazcima ityetadantaM, tathA 'ete gAhA ete anantaroditA nava pratizatravaH 'kittIpurisANa'tti kIrtipradhAnAH puruSAH kIrtipuruSAsteSAM, 'cakkajohi'tti cakreNa yoddhuMzIlaM yeSAM te cakrayodhinaH 'haMmIhaMti ti haniSyante svacakreriti / / iha mahApuruSAdhikAre mahApuruSANAM cakravartinAM sambandhinidhiprakaraNamAha mU. (815) egamege NaM mahAnidhI NaM nava nava joyaNAI vikkaMbheNaM pannatte egamegassa NaM ranno cAuraMtacakravaTTissa nava mahAnihao paM0 (taM0) vR. 'egamege'ityAdi sugama, nvrN||1|| "nesappe 1 paMDuyae 2 piMgale 3 savvarayaNa 4 mahApaume 5 / kAle a6 mahAkAle 7 mANavagamahAnihI 8 saMkhe 9 // " mU. (816) nesappe 1 paMDuyae 2 piMgalate 3 savvarayaNa 4 mahApaume 5 / kAle ya 6 mahAkAle 7 mANavaga 8 mahAnihI saMkhe 9 // mU. (817) nesappaMmi nivesA gAmAgaranagarapaTTaNANaM c| doNamuhamaDaMbANaM khaMdhArANaM gihANaM ca / / vR. 'nesappaMmi gAhA, iha nidhAnatannAyakadevayorabhedavivakSayA naisarpo devastasmin sati For Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 489 sthAnaM-9,tataityarthaH, nivezAH-sthApanAni abhinavagrAmAdInAmiti,athavAcakravartirAjyopayogInidravyANi sarvANyapi navasunidhiSvavataranti, nava nidhAnatayA vyavahiyanta ityarthaH, tatra grAmAdInamabhinavAnAM purAtanAnAM ca ye sannivezA-nivezanAni te naisarpanidhau vartante, naisarpanidhitayA vyavar3iyanta iti bhAvaH, tatra grAmo-janapadaprAyalokAdhiSThitaH Akaro-yatra saniveze lavaNAdhutpadyate, na karoyatrAsti tannakaraM pattanaM-dezIsthAnaM droNamukhaM-jalapathasthalapathayuktaM maDaMba-avidyamAnapratyAsannavasimaM skandhAvAraH-kaTakanivezo gRha-bhavanamiti 1 / / mU. (818) gaNiyassa ya bIyANaM mAnummAnussa jaM pamANaM ca / dhannassa ya bIyANaM uppattI paMDute bhaNiyA / / vR. 'gaNita' gAhA, gaNitasya-dInArAdipUgaphalAdilakSaNasya, cakArasya vyavahitaH sambandhaH saca darzayiSyate, tathA bIjAnAM-tanibandhanabhUtAnAMtathA mAnaM setikAditadviSayaM yattadapi mAnameva dhAnyAdimeyamitibhAvaH, tathonmAnaM tulAkarSAditadviSayaM yattadapyunmAnaMkhaNDaguDAdidharimamitvardhaH, tato dvandvasamAhAraH kAryastatastasyaca, kimityAha-yapramANaM, cakAro vyavahitasambandha eva, tathaiva darzayiSyate, tatpANDuke bhaNitamiti liGgapariNAmena sambandhaH, tathA dhAnyasya-vrIhyAde/jAnAM ca-tadvizeSANAmutpattizcayAsA pANDuke-pANDukanidhiviSayA, tadvayApAro'yamitibhAvo, bhaNitAuktA jinAdibhiriti 2 / mU. (819) savvA AbharaNavihI purisANaM jA ya hoi mhilaannN| AsANa ya hatthINa ya piMgalaganihimi sA bhaNiyA / / vR. 'savvA' gAhA kaNThyA 3 / / mU. (820) rayaNAI savvarayaNe coddasa pavarAiM ckkvttttiss| uppajaMti egiMdiyAiM paMciMdiyAiM ca // vR. 'rayaNa' gAhA, akSaraghaTanaivaM-ratnAnyekendriyANi cakrAdIni sapta paJcendriyANi senApatyAdIni sapta utpadyante-bhavanti yAni cakravartitanastAni sarvANi sarvaratne' sarvvaratnanAmani nidhau draSTavayAnIti 4 / mU. (821) vatthANa ya uppattI nippattI ceva svvbhttiinnN| raMgANa ya ghoyANa sa savvA esA mahApaume / / vR. 'vatthANaM gAhA, vastrANAMvAsasAMyotpattiH sAmAnyatoyAca vizeSato niSpattiH-siddhiH sarvabhaktInA-sarvavastraprakArANAM sarvA vA bhaktayaH-prakArA yeSAM tAni tathA teSAM, kiMbhUtAnAM vastrANAmityAha-raGgANAM-raGgavatAM raktAnAmityarthaH,dhautAnAM-zuddhasvarUpANAM, sarvaivaiSA mahApaddhemahApadbhanidhiviSayA 5 / mU. (822) kAle kAlannANaM bhavvapurANaM ca tIsu vAsesu / sippasataM kammANi ya tinni payAe hiykraaii|| vR. 'kAle gAhA, 'kAle' kAlanAmani nidhau 'kAlajJAnaM' kAlasya zubhAzubharUpasya jJAnaM varttate, tato jJAyata ityarthaH, kimbhUtamityAha-bhAvivastuviSayaM bhavyaM purAtanavastuviSayaM purANaM, cazabdAvarttamAnavastuviSayaM vartamAnaM, tIsuvAsesutti anAgatavarSatrayaviSayamatItavarSatrayaviSayaM Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 sthAnAGga sUtram 9/-/822 ceti, tathA zilpazataM kAlanidhau vartate, zilpazataM ca ghaTa 1 loha 2 citra 3 vastra 4 nApita 5 zilpAnAMpratyeka viMzatibhedatvAditi, tathA karmANi ca kRSivANijyAdIni kAlanidhAviti prakramaH, etAni ca trINi kAlajJAnazilpakarmANi prajAyA:-lokasya hitakarANi nirvAhAbhyudayahetutveneti mU. (823) lohassa ya uppattI hoi mahAkAli AgArANaM ca / ruppassa suvannassa ya mnnimottisilppvaalaannN|| vR. 'loha'gAhA, lohasya cotpattirmahAkAle nidhau bhavati-vartate, tathA AkarANAM ca lohAdisatkAnAmutpattirAkarIkaraNalakSaNA, evaM rUpyAdInAmutpattiH sama bandhanIyA kevalaM maNayaHcandrakAntAdayaH muktAmuktAphalAni zilAH-sphaTikAdikAH pravAlAni-vidrumANIti7 / mU. (824) jodhANa ya uppattI AvaraNANaM ca paharaNANaM ca / savvA ya juddhanItI mANavate daMDanIti y|| vR. 'jo' gAhA yodhAnAM-zUrapuruSANAM yotpattirAvaraNAnAM-sannAhAnAMpraharaNAnAM-khagAdInAM sA yuddhanItizca-vyUharacanAdilakSaNA mANavake nidhau nidhinAyake vA bhavati, tataH pravartata iti bhAvaH, daNDenopalakSitA nItirdaNDanItizca-sAmAdizcaturvidhA, ata evoktamAvazyake- sesA u daMDanII mANavaganihIu hoi bharahassa'tti 8 / mU. (825) naTTavihI nADagavihI kavvassa cauvvihassa uppttii| saMkhe mahAnihimmI tuDiyaMgANaM ca savvesi / / vR. 'naTTa gAhA, nATyaM nRtyam, tadvidhiH-tatkaraNaprakAraH, nATakaM-caritAnusAri nATakalakSaNopetaM tadvidhizca, iha padadvaye dvandvaH tathA kAvyasya caturvidhasya dharmArthakAmamokSalakSaNapuruSArthapratibaddhagranthasya 1 athavA saMskRtaprAkRtApabhraMzasaGkIrNabhASAnibaddhasya 2 athavA samaviSamArddhasamavRttabaddhatayA gadyatayAceti 3athavA gadyapadyageyavarNapadabhedabaddhasyeti utpattiHprabhavaH zaGke mahAnidhau bhavati, tathA tUryAGgANAM ca-mRdaGgAdInAM sarveSAmiti 9 / mU. (826) cakkaTThapaiTThANA adussehA ya nava ya vikkhNbhe| bArasadIhA maMjUsasaMThiyA jahnavII muhe / / vR.'cakka gAhA, cakreSvaSTAsupratiSThAnaM pratiSThA-avasthAnaM yeSAMte tathA, aSTau yojanAnyutsedhaHucchrayo yeSAMtetathA, nava yojanAnIti gamyate viSkambhe-vistare nidhaya itizeSaH, dvAdazayojanAni dIrghA maJjUSAH-pratItAH tatsaMsthitAH-tatsaMsthAnAH, jAhnavyAH-gaGgAyA mukhe bhavantIti / mU. (827) veruliyamaNikavADA kaNagamayA vividhrynnpddipunaa| ssisuurckklkkhnnanusmjgbaahRvtnnaat|| vR. 'veruliya'gAhA, vaiDUryamaNimayAni kapATAni yeSAM te tathA, mayazabdasya vRttyA uktArthateti, kanakamayAH-sauvarNA vividharatnapratipUraNAH pratItaM zazisUracakrAkArANi lakSaNAnicihAni yeSAM te tathA anusamAH-anurUpA aviSamAH 'juga'tti yUpaH tadAkArA vRttatvAddIrghatvAcca bAhavo-dvArazAkhA vadaneSu-mukheSu yeSAM te tathA tataH padatrayasya karmadhAraye zazisUracakralakSaNAnusamayugabAhuvadanA iti, caH smuccye| Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 9, mU. (828) paliovamaTadvitIyA nihisariNAmA ya tesu khalu devA / jesiM te AvAsA akkijjA AhivaccA vA / / 491 vR. 'pali' gAhA, 'nihisarinAma 'tti nidhibhiH sadhk-sadakSaM nAma yeSAM devAnAM te tathA, yeSAM devAnAM te nidhayaH AvAsAH - AzrayAH kimbhUtAH ? - 'akreyA' akrayaNIyAH, sarvadaiva tatsambandhitvAt, AdhipatyaM ca svAmitA ca teSu yeSAM devAnAmiti prakramaH. / , mU. (829) ee te navanihao pabhUtadhanarayaNasaMcayasamiddhA / je vasamuvagacchaMtI savvesiM cakkavaTTINaM // vR. 'ete te ' gAhA, kaNThyA / anantaraM cittavikRtivigatihetavo nidhaya uktAH adhunA tathAvidhA eva vikRtI: pratipAdayannAha - sU. (830) nava vigatIto paM0 taM0-khIraM dadhiM navanItaM sappi telaM gulo mahuM majjaM maMsaM / vR. 'nava vigaIo' ityAdi gatArthaM tathApyucyate kiJcit- 'vigaIo' tti vikRtayo vikArakAritvAt, pakvAnnaM tu kadAcidavikRtirapi tenaitA nava, anyathA tu dazApi bhavantIti, tathAhi--- 119 11 "ekkeNa caiva tao pUrijjai pUyaeNa jo taao| biIo'vi sa puNa kappai nivvigaIa levaDo navaraM / " iti tatra kSIraM paJcadhA-ajaiDakAgomahiSyuSTrIbhedAt, dadhinavanItaghRtAni caturddhavoSTrINAM tadabhAvAt, tailaM caturddhA - tilAtasIkusumbhasarSapabhedAt, guDo dvidhA dravapiNDabhedAt madhu tridhA - mAkSikakauntikabhrAmarabhedAt, madyaM dvidhA kASThapiSTabhedAt, mAMsaM tridhA jalasthalAkAzacarabhedAditi mU. (831) navasotaparissavA boMdI pannattA, taM0-do sottA do nettA do ghANA muhaM pose pAU / vR. vikRtayazcopacayahetavaH zarIrasyeti tasyaiva svarUpamAha - 'nave' tyAdi, navabhiH zrotobhiHchidraiH parizravati-malaM kSaratIti navazrotaH parizravA bondI- zarIramaudArikamevaivaMvidhaM dve zrotre - karNau netrenayane ghrANe - nAsike mukhaM- AsyaM posaetti-upasthA pAyuH - apAnamiti / mU. (832) navavidhe punne paM0 taM0- annapunne 1 pAnapuNNe 2 vatthapunne 3 leNapunne 4 sayaNapunne 5 maNaputre 6 vatipuNNe 7 kAyapuNNe 8 namokkArapunne 9 / vR. evaMvidhenApi zarIreNa puNyamupAdIyata iti puNyabhedAnAha- 'punne'tyAdi, pAtrAyAnnadAnAd yastIrthakaranAmAdipuNyaprakRtibandhastadannapuNyamevaM sarvatra, navaraM 'leNaM' ti layanaM gRham, zayanaMsaMstArako manasA guNiSu toSAt vAcA prazaMsanAt kAyena paryupAsanAnnamaskArAcca yatpuNyaM tanmanaHpuNyAdIni, uktaM ca119 11 "annaM pAnaM ca vastraM ca, AlayaH zayanAsanam / zuzrUSA vandanaM tuSTiH, puNyaM navavidhaM smRtam // " iti bhU. (833) nava pAvassAyataNA paM0 taM0-pANAtivAte musAvAte jAva pariggahe kohe mANe mAyA lobhe / vR. puNyaviparyAsarUpasya pApasya kAraNAnyAha 'nava pAvasse' tyAdi kaNThyaM, navaraM pApasya Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 sthAnAGga sUtram 9/-1834 azubhaprakRtirUpasyAyatanAni-bandhahetava iti / pApahetvadhikArAt pApazrutasUtraM, kaNThyam / mU. (834) navavidhe pAvasuyapasaMge paM0 (taM0) vR. navaraM pApopAdAnahetuH zrutaM-zAstraM pApazrutaM tatraprasaGga-tathA''sevArUpaH vistarovAsUtravRttivArttikarUpaH pApazrutaprasaGgaH / mU. (835) uppAte 1 nimitte 2 maMte 3 Atikkhite 4 tigicchate 5 / kalA 3 AvaraNe 7'nANe 8 micchApAvataNeti ta 9 // vR. 'uppAe silogo tatrotpAtaH-prakRtivikArarUpaH sahajarudhiravRSTayAdi tatpratipAdanaparaM zAstramapi tathA rASTrotpAtAdi, tathA nimittaM-atItAdiparijJAnopAyazAstra kUTaparvatAdi 2 mantromantrazAstraM jIvoddharaNagAruDAdi 3 'Aikkhie'tti mAtaGgavidyA yadupadezAdatItAdi kathayanti DoNDyo badhirA iti lokapratItAH 4 caikitsikaM-AyurvedaH 5 kalA-lekhAdyAH gaNitapradhAnAH zakunarutaparyavasAnA dvAsaptatistacchAstrANyapitathA 6 Aviyate AkAzamanenetyAvaraNa-bhavanaprAsAdanagarAditallakSaNazAstramapi tathA vAstuvidyetyarthaH 7 ajJAnaM-laukikazrutaM bhAratakAvyanATakAdi 8 mithyApravacana-zAkyAditIrthikazAsanamiti 9 etacca sarvamapi pApazrutaM saMyatena puSTAlambanenAsevyamAnamapApazrutameveti, itirevaMprakAre, caH smuccye|| utpatAdizrutavantazca nipuNA bhavantIti nipuNapuruSAbhidhAnAyAha mU. (836) nava neuNitA vatthU paM0 taM0-saMkhANe nimitte kAtite porANe pArihasthite parapaMDite vAtite bhUtikamme tigicchte| vR. 'navaniuNe'tyAdi, nipuNaM-sUkSmajJAnaMtenacarantIti naipuNikAH nipuNA evavA naipuNikAH 'vatthu'tti AcAryAdipuruSavastUni puruSA ityarthaH, saMkhANe' silogo, saGkhyAna-gaNitaMtadyogAtpuruSo'pi tathA, saGghayAne vA viSaye nipuNa iti, evamanyatrApi, navaraM nimittaM-cUDAmaNiprabhRti kAyika-zArIrikamiDApiGgalAdiprANatattvamityarthaH, purANo-vRddhaH, sacacirajIvitvAddaSTabahuvidhavyatikaratvAnnaipuNika iti, purANaM vA-zAstravizeSaH tajjJo nipuNaprAyo bhavati, _ 'pArihasthie'ttiprakRtyaiva dakSaH sarvaprayojanAnAmakAlahInatayAkarteti, tathA paraH-prakRSTaH paNDitaH parapaNDito-bahuzAstrajJaH paro vA-mitrAdiH paNDito yasya sa tathA, so'pi nipuNasaMsa nipuNo bhavati, vaidyakRSNakavaditi, vAdIvAdalabdhisampanno yaH pareNa na jIyate mantravAdI vA dhAtuvAdI veti, jvarAdirakSAnimittaM bhUtidAnaM bhUtikarma tatra nipuNaH, tathA cikitsite nipuNaH, athavA anupravAdAbhidhAnasya navamapUrvasya naipuNikAni vastUni-adhyayanavizeSA eveti / ete ca naipuNikAH sAdhavo gaNAnta vino bhavantIti gaNasUtraM mU. (837) samaNassa NaM bhagavato mahAvIrassa nava gaNA hutthA, taM0-godAse gaNe uttarabalissahagaNe uddehagaNe cAraNagaNe uddavAtitagaNe vissavAtitagaNekAmaDDhitagaNe mANavagaNe koDitagaNe 9/ vR. 'samaNassetyAdi sUtraM kaNThyaM, navaraM gaNAH-ekakriyAvAnAnAM sAdhUnAM samudAyAH, godAsAdIni ca tannAmAnIti / uktagaNavartinAM ca sAdhUnAM yadbhagavatA prajJaptaM tadAha Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 9, 493 mU. (838) samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM samaNANaM niggaMthANaM navakoDiparisuddhe bhikkhe paM0 taM0-NanahaNaina haNAvai haNaMtaMnANujANaina patati na patAveti pataMtaM nANujANati na kiNati na kitAveti kiNaMtaM naannujaannti| vR. 'samaNeNa'mityAdi, navabhiH koTibhiH-vibhAgaiH parizuddhaM-nirdoSaM navakoTiparizuddhaM bhikSANAM samUho bhaikSaM prajJaptaM, tadyathA-na hanti sAdhuH svayameva godhUmAdidalanena na ghAtayati pareNa gRhasthAdinA ghnantaM na-naiva anujAnAti anumodanena tasya vA dIyamAnasyApratiSedhanena 'apratiSiddhamanumata'miti vacanAt hananaprasaGgajananAcceti, Aha c||1|| "kAmaM sayaM na kuvvai jANato puNa tahavi tggaahii| ____vaDDei tappasaMgaMagiNhamANo u vArei // " iti tathA hataM-piSTaM sat godhUmAdi mudgAdi vA ahatamapi sanna pacati svayaM, zeSaM prAgvat, sugamaMca, iha cAdyAH SaT koTyo'vizodhikoTyAmavataranti AdhAkarmAdirUpatvAt antyAstu tino vizodhikoTyAmiti, uktNc||1|| "sA navahA duha kIrai uggamakoDI visohikoDI y| __ chasu paDhamA oyaraI kIyatiyaMmI visohI u / / " iti navakoTIzuddhAhAragrAhiNAM kathaJcinnirvANAbhAve devagatirbhavatyeveti devagatigatavastustomamabhidhitsuH 'IsANasse' tyAdi sUtranavakamAha- mU. (839) IsANassa NaM deviMdassa devaranno varuNassa mahArano nava aggamahisIo paM0 mU. (840) IsANassaNaM deviMdassa devaranno aggamahisINaM nava paliovamAiMThitI paM0, IsANe kappe ukkoseNaM devINaM nava paliovamAiMThitI paM0 / vR. 'sugamaMcedam, navaraM 'nava paliovamAIti navaiva, tAsAM saparigrahatvAd, uktaM ca - // // "sapariggaheyarANaM sohaMmIsANa paliya 1 sAhIyaM 2 / ukkosa satta pannA nava paNapannA ya devINaM / / " iti mU. (841) nava devanikAyA paM0 (taM0)mU. (842) sArassayamAicA vaNhI varuNA ya gaddatoyA y| tasiyA avvAbAhA aggicA ceva ridvAya // " mU. (843) avvAbAhANaM devANaM nava devA nava devasayA paM0 evaM aggincAvi, evaM rihAvi dR. 'sArassaya' gAhA sArasvatAH 1 AdityA 2 vahnayaH 3 varuNA 4 gaItoyAH 5 tuSitA 6 avyAbhAdA 7 AgneyAH 8, ete kRSNarAjyantareSvaSTAsu parivasanti, riSThAstu kRSNarAjimadhyabhAgavartini riSThAbhavimAnaprastaTe parivasantIti / / mU. (844) nava geveJjavimANapatthaDA paM- taM0-heTimaheDimagevijavimANapatthaDe heTThimamajjhimagevijavimANapatthaDe hehimauvarimagevijavimANapatthaDe majjhimaheTThimagevijavimANapatthaDe majjhimamajjhimagevijavimANapatthaDe manjhimauvarima gevijavimANapatthaDe uparimaheTTimageve0 uvarimamajjhima0 uvarimaragevijavimANapatthaDe, etesiNaM navanhaM gevinavimANapatthaDANaM nava nAmAdhijA paM0 (taM0) -- Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 sthAnAGga sUtram 9/-1845 mU.(845) bhadde subhadde sujAte somanase pitdrisnne| sudaMsaNe amohe ya suSpabuddhe jsodhre| vR. anantaraM graiveyakavimAnAni uktAni, tadvAsinazcAyuSmanto bhavantItyAyuH parimANabhedAnAha mU.(846) navavihe AupariNAmeyaM0 taM0-gatipariNAme gatibaMdhaNapariNAme ThiipariNAma ThitibaMdhaNapariNAmeuDDhaMgAravapariNAme ahegAravapariNAmetiritaMgAravapariNAmedIhaMgAravapariNAme rhssNgaarvprinnaame| vR. 'navavihe'tyAdi, 'AupariNAme'ttiAyuSaH-karmaprakRtivizeSasyapariNAmaH-svabhAvaH zakti dharma ityAyuHpariNAmaH, tatra gatirdevAdikA tAM niyatAM yena svabhAvenAyurjIvaM prApayati sa AyuSo gatipariNAmaH 1, tathA yenAyuHsvabhAvena prati niyatagatikarmabandho bhavati yathA nArakAyuHsvabhAvena manuSyatiryaggatinAmakarma baghnAti nadevanarakagatinAmakarmeti sa gatibandhanapariNAmaH 2, tathA AyuSoyAantarmuhUrtAditrayastriMzasAgaropamAntA sthitirbhavati sA sthitipariNAmaH3, tathA yena pUrvabhavAyuHpariNAmena parabhavAyuSo niyatAM sthitiM baghnAti sa sthitibandhanapariNAmaH, yathA tiryagAyuHpariNAmena devAyuSa utkRSTato'pyaSTAdaza sAgaropamANIti 4 tathA yenAyuHsvabhAvena jIvasyordhvadizigamanazaktilakSaNaH pariNAmobhavati saUrdhvagauravapariNAmaH, iha gauravazabdogamanaparyAyaH 5, evamitarau dvAviti 6-7, tathA yataAyuHsvabhAvAJjIvasya dIrghadIrghagamanatayA lokAntAt lokAntaM yAvad gamanazaktirbhavati sa dIrghagauravapariNAmaH 8, evaM ca yasmAddhasvaMgamanaMsahasvagauravapariNAmaH, sarvatra prAkRtatvAdanusvAra iti, anyathApyUhyametaditi9 mU. (847) navanavamitA NaM bhikkhupaDimA egAsIte rAtidiehiM cauhi ya paMcuttarehi bhikkhAsatehi adhAsuttA jAva ArAhitA tAvi bhvti| vR.anantaramAyuHpariNAma uktaH, tatraiva cAyuH-pariNAmavizeSe satitapaHzaktirbhavatIti tapovizeSAbhidhAnAyAha - 'navanavamie'tyAdi kaNThyaM, navaraM nava navamAni dinAni yasyAM sA navanavamikA navanavamAni ca bhavanti navasu navakeSviti tatparimANeyamiti, nava ca navakAnyekAzItiritikRtvA ekAzItyA rAtrindivaiH-ahorAtrairbhavati, tathA prathamanavake pratidinamekA dattiH pAnakasya bhojanasya cetyevamekottarayA vRdhyA navame navake nava nava dattayaH, tatazca sarvasaGkalanayA caturbhizca paJcottarairbhikSAzatairyathAsUtraM yathAkalpaM yathAmArga yathAtattvaM samyakkAyena spRSTA pAlitA zobhitA tIritA kIrtitA ArAdhitA cApi bhvtiiti| mU. (848) navavidhe pAyacchitte paM0 - AloyaNArihe jAva mUlArihe anvtthppaarihe| vR.iyaMcajanmAntarakRtapApakarmaprAyazcittamiti prAyazcittanirUpaNasUtra, taca gatArthamiti prAyazcittaM ca bharatAdikSetreSveveti tadgatavastuvizeSapratipAdanAya jaMbUdIvetyAdi eravae kUDanAmAI' ityetadantaM sUtraprapaJcamAha mU. (849) jaMbUmaMdaradAhiNeNaM bharahe dIhavetaDDhe nava kUDA paM0 (taM0) vR. sugamazcAyaM, navaraM bharatagrahaNaM vijayAdivyavacchedArthaM dIrghagrahaNaM vrtulvaitaaddhyvyvcchedaarthmiti.| Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 sthAnaM -9, - mU. (850) saddhe 1 bharahe 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDa 5 punna 6 timisaguhA ch| bharahe 8 vesamaNe 9 yA bhAhe kuDANa naamaaii|| mU. (851)jaMbUmaMdiradAhiNeNaM nisabhevAsaharapavvate nava kUDA paM0 (taM0) vR. 'siddhe' gAhA, tatra siddhAyatanayuktaMsiddhakUTaM sakrozayojanaSaTkocchyametAvadeva mUle vistIrNaM etadoparivistAraM krozAyAmenArddhakrozaviSkambheNa dezonakrozocenAparadigdvAravajrapaJcadhanuHzatocchrayatadarddhaviSkambhadvAratrayopetena jinapratimASTottarazatAnvitena siddhAyatanena vibhUSitoparitanabhAgamiti, tacca vaitADhye pUrvasyAM dizi zeSANi tu krameNa paratastasmAdeveti bharatadevaprAsAdAvataMsakopalakSitaM bharatakUTa, __ 'khaMDaga'ttikhaNDaprapAtA nAma vaitADhyaguhA yayA cakravartI anAryakSetrAtsvakSetramAgacchati tadadhiSThAyakadevasambandhitvAt khaNDaprapAtakUTamucyate, 'mANI ti mANibhadrAbhidhAnadevAvAsatvAnmANibhadrakUTa 'veyaDDa'tti vaitAdayagirinAthadevanivAsA- dvaitAdayakUTamiti 'punna'tti pUrNabhadrAbhidhAnadevanivAsAtpUrNabhadrakUTaM timisaguhA nAmaguhA yayAsvakSetrAccakavartI cilAtakSetre yAti tadadhiSThAyakadevAvAsAt timisaguhAkUTamiti, "bharahe'tti tathaiva, vaizramaNalokapAlAvAsatvAdvaizramaNakUTamiti / mU. (852) siddhe 1 nisahe 2.harivAsa 3 videha 4 hari 5 dhiti 6 a sItotA 7 / avaravidehe 8 ruyage 9 nisabhe kUDANa nAmANi // vR. 'siddha gAhA, siddhetti siddhAyatanakUTatathAniSadhaparvatAdhiSThAtRdevanivAsopetaMniSadakUTaM harivarSasya kSetravizeSasyAdhiSThAtRdevena svIkRtaM harivarSakUTaM, evaM videhakUTamapi, hrIdevInivAso hIkUTaM, evaM dhRtikUTa, zItodA nadI taddevInivAsaH zItodAkUTaM, aparividehakUTaM videhakUTayaditi, rucakazcakavAlaparvataH tadadhiSThatRdevanivAso ruckkuuttmiti| mU. (853) jaMbUmaMdarapavvate naMdanavane nava kUDA paM0 (taM0) mU. (854) naMdane 1 maMdare 2 ceva nisahe 3 hemavate 4 rayaya 5 ruyae 6 ya / sAgaracitte 7 vaire 8 valakUDe 9 ceva boddhabve / / vR. 'naMdane ttinandanavana meroH prathamamekhalayAMtatra nava kUTAni 'naMdana gAhA, tatra nandanavane pUrvAdidikSu catvArisiddhayatanAni vidikSu catuzcatuHpuSkariNIparivRttAzcatvAraH prAsAdAvataMsakAH, tatra pUrvasmAtsiddhAyatanAduttarata uttarapUrvasthaprasAdAddhakSiNato nandanakUTa, tatra devI meghaGkarA 1, tathapUrvasiddhAyatanAdeva dakSiNato dakSiNapUrvaprAsAdAduttarato mandarakUTaM, tatra meghavatI devI, anena krameNa zeSANyapi yAvadaSTamaM, devyastuniSadhakUTe sumeghAhaimavatakUTe meghamAlAnI rajatakUTe suvacchA rucakakUTe vacchAmitrA sAgaracitrakUTe vairasenA vairakUTe balAhaketi balakUTaM tu meroruttarapUrvasyAM nandanavane tatra balo deva iti|| mU. (855) jaMbUmAlavaMtavakkhAparapavvate nava kUDA paM0(taM0)mU. (856) siddhe 1 ya mAlavaMte 2 uttarakuru 3 kaccha 4 sAgare 5 rayate 6 / sItA 7 taha punnaNAme 8 harissahakUDe 9 ya boddhavye // mU. (857) jaMbU0 kacche dIhaveyaDDhe nava kUDA paM0 (taM0) - vR. 'mAlavaMte' ityAdi, siddhe gAhA, mAlyavAnpUrvottarogajadantaparvataH tatra siddhAyatanakUTa ____ Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 sthAnAGga sUtram 9/-1857 meroruttarapUrvataH, evaM zeSANyapi, navaraM siddhakUTe bhogAdevI rajatakUTe bhogamAlinI devI zeSeSu svasamAnanAmAno devAH, harisahakUTaM tu nIlavatparvatasya nIlavatkUTAd dakSiNataH sahapramANaM vidyutprabhavati harikUTaM nandanavanavarti balakUTaMca, zeSANi tu prAyaH paJcayojanazatikAnIti, (858) siddhe 1 kacche 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDha 5 puNa 6 timisa guhA7 / kacche 8 vesamaNe yA 9 kacche kUDANa nAmAI mU. (859) jaMbU sukaccha dIhaveyaDDhe nava kUDA paM0 taM0 - mU. (860) siddhe 1 sukacche 2 khaMDaga 3mANI 4 veyaDDha 5 punna 6 timisaguhA7 / sukacche 8 vesamaNe 9 tA sukacchi kUDANa nAmAI / / mU. (861) evaM jAva poskhalAvatimi dIhaveyaDDhe, evaM vacche dIhaveyave evaM jAva maMgalAvartimi dIhavehave / jaMbUvijuppabhe vakkhArapabvate nava kUr3A paM0 (taM0) - mU. (862)siddhe 1 avijjhunAme 2 devakUrA 3 pamha 4 kaNaga 5 sovtthii| sItotAte 7 sajale 8 harikUDe 9 ceva boddhavve / / dR. evaM kacchAdivijayavaitADhyakUTAnyapi vyAkhyAtAnusAreNa jJeyAni, navaraM evaM 'jAva puskhalAvaiMmI'tyAdau yAvatkaraNAnmahAkacchAkacchAvatIAvartamamaGgalAvartapuSkaleSu sukacchavadvaitAdvyeSu siddhakUTAdIni nava nava kUTAni vAcyAni, navaraM dvitIyASTamasthAne'dhikRtavijayanAma vAcyamiti, evaM 'vacche tizItAyA dakSiNe samudrAsanne evaM 'jAva maMgalAvaiMmI'tyatra yAvatkaraNAt suvacchamahAvacchavacchAvatIramyaramyakaramaNIyeSu prAgiva kUTanavakaM dRzyamiti / vidyutprabho devakurupazcimagajadantakaH, tatra navakUTAnipUrvavannavaraMdikkumAroM vArisenAbalAhakAbhidhAne krameNa knkkuuttsvstikkuuttyoriti.| mU. (863) jaMvU0 pamhe dIhaveyaDDhe nava kUDA paM0 201 pamhe 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDha 5evaM ceva jAva salilAvatimi dIhaveyaDDhe, evaM vappe dIhaveyaDDe evaMjAva gaMdhilAvartimidIhaveyaDDhe nava kUDA paM0 taM0 - mU. (864)siddhe 1 gaMdhila 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDDha 5 punna 6 timisaguhA 7 // gaMdhilAvati 8 vesamaNa 9 kUDANaM hoti naamaaiN|| mU. (865) evaM sabvesu dIhaveyaDDhesu do kUDA sarisanAmagA sesA te ceva, jaMbUmaMdareNaM uttareNaM nelavaMte vAsaharapavvate nava DUMDA paM0 (20)mU. (866) siddhe 1 nilavaMta 2 videha 3 sItA 4 kittIta 5 nArikatA 6 y| abaravidehe rammagakUDe 8 uvadaMsaNe 9 ceva / / mU. (867) jaMvUmaMdarauttareNaM eravate dIhavetaDDhe nava kUDA paM0 20 - mU. (868)siddhe 1 rayaNe 2 khaMDaga 3 mANI 4 ceyaDDa 5 puNNa 6 timisaguhA 7 / esvate 8 vesamaNe 9 eravate kuuddnaamaaii|| vR. 'pamhe'ti zItodAyA dakSiNena vidyuprabhAbhidhAnagajadantakapratyAsannavijaye 'jAva salilAvaImI'tyatra yAvatkaraNAt supakSmamahApakSmapakSmAvatIzaGkhanalinakumudeSu prAgiva nava nava kUTAni vAcyAni, 'eva'mityuktAbhilApena vappe'tti zItodAyA uttareNa samudrapratyAsanne vijaye Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 9, 497 'jAva gaMdhilAvaiMmI'tyatrayAvatkaraNAt suvapramahAvapravaprAvatIkacchAvatIvalgusuvalgugaMdhileSu nava navakUTAni prAgiva dRshyaaniiti|punH pakSmAdivijayeSuSoDazasvatidizati- 'evaMsavvesu' ityAdinA, kUTAnAM sAmAnya lakSaNamuktamiti vizeSArthinA tujambUdvIpaprajJaptirnirUpaNIyA, evaM nIlavatkUTAni eravatakUTAnica vyaakhyeyaaniiti|iyNkuuttvktvytaatiirthkrairukteti prakRtAvatAriNI jinavaktabyatAmAha - mU.(869)pAseNaMarahApurisAdAnie vaz2arisahanArAtasaMghayaNe samacauraMsa-saMThANasaMThite nava rayaNIo uddhaM uccatteNaM hutthaa| vR. 'pAse'tyAdi sUtradvayaM kaNThyaM / mU. (870) samaNassaNaM bhagavato mahAvIrassa titthaMsi navahiM jIvehiM tithigaranAmagote kamme nivvatite seNiteNaM supAseNaM udAtiNA poTTileNaM anagAreNaM daDhAuNA saMkheNaM satateNaM sulasAe sAvitAte revatIte 9 / vR. navara 'titthagaranAme'titIrthakaratvanibandhanaM nAma tIrthakaranAma tacca gotraMca-karmavizeSa evetyekavadbhAvAt tIrthakaranAmagotramiti athavA tIrthakaranAmeti gotraM-abhidhAnaM yasya tattIrthakaranAmagotramiti, . zreNiko rAjA prasiddhastena 1, evaM supAvo bhagavato varddhamAnasya pitRvyaH 2, udAyI koNikaputraH, yaH koNike'pakrAnte pATaliputraM nagaraM nyavIzit yazca svabhavanasya vivaktadeze parvadineSvAhUya saMvignagItArthasadgurUMstatparyupAsanAparAyaNaH paramasaMvegarasaprakarSamanusaran sAmAyikapauSadhAdikaM suzramaNopAsakaprAyogyamanuSThAnamanutiSThate ekadAca nizi dezanirdhATitaripurAjaputreNa dvAdazavArSikadravyasAdhunAkRtapauSadhopavAsaH sukhaprasuptaH kaGkAyaHkartikAkaNTakartanena vinAzita iti 3, poTTilo'nagAro'nuttaropapAtikAGge'dhIto hastinAgapuranivAsI bhadrAbhidhAnasArthavAhItanayo dvAtriMzadbhAryAtyAgI mahAvIraziSyo mAsikyA saMlekhanayA sarvArthasiddhopapannaH mahAvidehAtsiddhigAmI, ayaMtviha bharatakSetrAt siddhigAmI gadita iti tato'yamanyaH sambhAvyata iti 4, 6DhagyurapratItaH 5, zaGkhazatakau zrAvastIzrAvako, yayorIzI vaktavyatA-kila zrAvastyAM koSThake caitye bhagavAnekadA viharati sma, zaGkhamAdizramaNopAsakAzcAgataM bhagavantaM vijJAya vanditumAgatAH, tato nivartamAnAMstAn zaGkhaH khalvAkhyAtisma-yatha bho devAnAMpriyA! vipulamazanAdyupaskArayata tatastatparibhujAnAH pAkSikaM parva kurvANA vihariSyAmaH, tataste tapratipedire, punaH zaGkho'cintayat-na zreyo me'zanAdi bhuJAnasya pAkSikapauSadhaMpratijAgratovihartuzreyastu me pauSadhazAlAyAMpauSadhikasya muktAbharaNazastrAdeH zAntaveSasya vihartu, atha svagRhe gatvA utpalAbhidhAnasvabhAryAyA vArtA nivedya pauSadhazAlAyAM pauSadhamakArSIta, itazcate'zanAdyupaskArayAMcakruH ekatracasamaveyuH zaGkha pratIkSamANAstasthuH, tato'nAgacchati zarke puSkalInAmA zramaNopAsakaH zataka ityaparanAmazaGkhasyAkAraNArthaM tadgRhaM jagAma, gatasya cotpalA zrAvakocitapratipattiM cakAra, tataH pauSadhazAlAyaMsa viveza, IpithikI praticakrAma, 13 [32] Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 sthAnAGga sUtram 9/-/870 zaGkhamabhyuvAca yadutopaskRtaM tadazanAdi tad gacchAmaH zrAvakasamavAyaM bhuJjamahetadazanAdi pratijAgRmaH pAkSikapauSadhaM, tata uvAca zaGkhaH - ahaM hi pauSadhiko nAgamiSyAmIti, tataH puSkalI gatvA zrAvakANAM tat niviveda te tu tadanu bubhujire, zaGkhastu prAtaH pauSadhamapArayityaiva pAragatapAdapadmapraNipatanArthaM pratasthau, praNipatya ca tamucitadeze upaviveza, itare'pi bhagavantaM vanditvA dharmma ca zaarutvA zaGkhAntikaM gatvA evamUcuH suSThu tvaM devAnAMpriya ! asmAn hIlayasi, tatastAn bhagavAn jagAda-mA bho yUyaM zaGkha hIlayata zaGkho hyahIlanIyaH, yato'yaM priyadharmmADhadharmmA ca, tathA suSTijAgirakAM jAgarita ityAdi 6-7, sulasA rAjagRhe prasenajito rAjJaH sambandhino nAgAbhidhAnasya rathikasya bhAryA babhUva, yasyAzcaritamevamanuzrUyate - kila tayA putrArthaM svapatirindrAdIn namasyannabhihitaH - anyAM pariNayeti, saca yastava putrasteneha priye ! prayojanamiti bhaNitvA na tat pratipannavAn, itazca tasyAH zakrAlaye samyaktvaprazaMsAM zrutvA tatparIkSArthaM ko'pi devaH sAdhurUpeNAgatastaM ca vanditvA babhANa-kimAgamanaprayojanam ?, devo'vAdIt tava gRhe lakSapArka tailamasti tacca me vaidyenopadiSTamiti taddIyatAM, dadAmItyabhigatA gRhamadhye avatArayantyAzca bhinnaM devena tadbhAjanaM evaM dvitIyaM tRtIyaM cetyevamakhedAM dRSTvA tuSTo devo dvAtriMzataM ca guTikA dadau, ekaikAM khAderdvAtriMzatte sutA bhaviSyanti prayojanAntare cAhaM smarttavya ityabhidhAya gato'sau, cintitaM cAnayA-sarvAbhirapyeka eva me putro bhUyAditi sarvAH pItAH, AhUtA dvAtriMzatputrAH carddhate sma jaTharamaratizca tataH kAyotsargamakarot Agato devo nivedito vyatikaro vihito mahopakAro jAto lakSaNavat putragaNa ityadi 7, tathA revatI bhagavata auSadhadAtrI, kathaM 1, kilaikadA bhagavato meNDhikagrAmanagare viharataH pittajvaro dAhabahulo babhUva lohitavarcazca prAvarttata, cAturvarNya ca vyAkaroti sma yaduta gozAlakasya tapastejasA dagdhazarIro'ntaH SaNmAsasya kAlaM kariSyatIti, tatra ca siMhanAmA munirAtApanA'vasAna evamamanyata - mama dharmAcAryasya bhagavato mahAvIrasya jvararogo rujati, tato hA vadiSyantyanyatIrthikAH yathA chadbhastha eva mahAvIro gozAlakatejo'pahataH kAlagata iti evambhUtabhAvanAjanitamAna - sAmahAduHkhakheditazarIrI mAlukakacchAbhidhAnaM vijanaM vanamanupravizya kuhukuhetyevaM mahAdhvaninA prArodIt bhagavAMzca sthaviraistamAkrAyoktavAn - he siMha ! yattvayA vyakalpi na tadbhAvi, yata ito'haM dezonAni SoDaza varSANi kevaliparyAyaM pUrayiSyAmi tato gaccha tvaM nagaramadhye, tatra revatyabhidhAnanayA gRhapatipalyA madarthaM dve kUSmANDaphalazarIre upaskRte, na ca tAbhyAM prayojanaM tathA'nyadasti tadgRhe parivAsitaM mArjArAbhidhAnasya vAyornivRttikArakaM kukkuTamAMsakaM bIjapUrakakaTahamityarthaH, tadAhara, tena naH prayojanamityevamukto'sau tathaiva kRtavAn, revatI ca sabahumAnaM kRtArthamAtmAnaM manyamAnA yathAyAcittaM tatpAtre prakSiptavatI, tenApyAnIya tadbhagavato haste visRSTaM, bhagavatApi vItarAgatayaivodarakASTe nikSiptaM, tatastatkSaNameva kSINo rogo jAtaH, jAtAnando yativargo mudito nikhilo devAdiloka iti / anantaraM ye tIrthakarA bhaviSyanti te prakRtAdhyayanAnupAtenoktA adhunA tu ye jIvAH setsyanti tathaiva tAnAha - mU. (871) esa NaM ajI ! kaNhe vAsudeva 1 rAme valadeve 2 udaye peDhAlaputte 3 puTTile 4 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 9, - 499 satate gAhAvatI 5 dArute nitaMThe 6 satI nitaMThIputte 7 sAvitabuddhe ambaDe parivvAyate 8 ajAviNaM supAsA pAsAvacijA 9 AgamessAte ussappiNIte cAujjAmaM dhammaM patravatittA sijjhihinti jAva aMtaM kAhiti / vR. 'esa Na 'mityAdi, tatra 'eSa' iti vAsudevAnAM pazcimo'nantarakAlAtikrAnta iti 'ajjo' tti AmantraNavacanaM bhagavAn mahAvIraH kila sAdhUnAmantrayati he AryA ! 'udayo peDhAlapute tti sUtrakRtadvitIyazrutaskandhe nAlandIyAdhyayanAbhihitaH, tadyathA- udakanAmA'nagAraH peDhAlaputraH pArzvajinaziSyaH, yo'sau rAjagRhanagaravAhirikAyA nAlandAbhidhAnAyAH uttarapUrvasyAM dizi hastidvIpavanakhaNDe vyavasthitaH, tadevAdezasthaM gautamaM saMzayavizeSamApRcchya vicchinnasaMzayaH san caturyAmadharmaM vihAya paJcayAmaM dharmaM pratipede iti / poTTilazatakAvanantaroktAveva / dAruko'nagAro vAsudevasya putro bhagavato'riSTaneminAthasya ziSyo'nuttaropapAtikoktacarita iti, tathA satyakirnirgranthIputro yasyedhzI vaktavyatA-kila ceTakamahArAjaduhitA sujyeSThAbhidhAnA vairAgyeNa pravrajitA upAzrayasyAntarAtApayati sma, itazca peDhAlo nAma parivrAjako vidyAsiddho vidyA dAtukAmo yogyapuruSaM gaveSayati yadi brahmacAriNyAH putro bhavettataH sunyasyA vidyA bhaveyuriti bhAvayaMstAM cAtApayantIM dRSTvA dhUmikAvyAmohaM kRtvA bIjaM nikSipatavAn garbhaH sambhUto dArako jAto, nirgranthikAsameto bhagavatsamavasaraNaM gataH tatra ca kAlasandIpanAmA vidyAdharo bhagavantaM vanditvA papraccha- kuto me bhayaM ?, svAmI vyAkArSIt-etasmAtsatyakeH, tato'sau tatsamIpamupAgatyAvajJayA taM prati babhANaare re mAM tvaM mArayiSyasi ?, iti bhaNitvA pAdayoH pAtitaH, tato'nyadA sAdhvIbhyaH sakAzAdapahRtya pitRvidyAdhareNa vidyAH grAhito, atha rohiNyA vidyayA paJcasu pUrvabhaveSumAritaH, SaSThabhave SaNmAsAvazeSAyuSA tenAsau netha, iha tu saptame bhave siddhA, tallalATe vivaraM vidhAya taccharIramatigatA, lalATacchidraM ca devatayA tRtIyamakSi kRtaM, tena ca svapitA sa ca kAlasandIpo mAritaH, vidyAdharacakravarttitvaM ca prApi, tato'sau sarvAMstIrthakarAn vanditvA nATyaM copadarthyAbhiramate smeti / tathA zrAvikAM- zramaNopAsikAM sulasAbhidhAnAM buddhaH sarvajJadharme bhAviteyamityavagatavAn zrAvikA vA buddhA jJAtA yena sa zrAvikA buddhaH 'aMmaDo' aMmaDAbhidhAnaH parivrAjakavidyAdharazramaNopAsakaH, ayaM cArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM campAyA nagaryAH ambaDo vidyAdharazrAvako mahAvIrasamIpe dharmmamupazrutya rAjagRhaM prasthitaH, sa ca gacchan bhagavatA bahusattvopakArAya bhaNitaH, - yathA sulasAzrAvikAyAH kuzalAvArttA kathaye, sa ca cintayAmAsa puNyavatIyaM yasyAstrilokanAthaH svakIyakuzalavAttAM preSayati, kaH punastasya guNa iti tAvatsamyaktvaM parIkSe, tataH parivrAjakaveSadhAriNA gatvA tena bhaNitA'sau - AyuSmati ! dharmo bhavatyA bhaviSyatItyasmabhyaM bhaktyA bhojanaM dehi, tayA bhaNitam - yebhyo datte bhavatyasau te viditA eva, tato'sAvAkAzaviracitatAmarasAsano janaM vismApayate sma, tatastaM jano bhojanena nimantrayAmAsa, sa tu naicchat, lokAstaM prapaccha- kasya bhagavan ! bhojanena bhAgadheyavattvaM mAsakSapaNaparyante saMvarddhayiSyati ?, sapratibhaNati sma sulasAyAH, tato lokastasyA varddhanakaM nyavedayat, yathA tava gehe bhikSurayaM bubhukSuH, tayA'bhyadhAyi kiM pAkhaNDibhira- smAkamiti, lokastasmai nyavedayat, tenApi vyajJAyi Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sthAnAGga sUtram 9/-871 paramasamyagdRSTireSA vAmahAtizayadarzane'pina dRSTivyAmohamagamaditi, tato lokena sahasautadgehe naiSedhikI kurvan paJcanamaskAramuccArayan praviveza, sA'pyabhyutthAnAdikAM pratipattimakarot, tenApyasAvupabaMhiteti, yazcaupapAtikopAGgemahAvidehe setsyatItyabhidhIyateso'nya iti sambhAvyate, tathAAryApi-AryikA'pisupAbhidhAnApApityIyA-pArzvanAthaziSyaziSyA, catvarAyAmAmahAvratAni yatra sa caturyAmastaM prajJApya setsyanti 1, eteSu ca madhyamatIrthakaratvenotpatsyante kecitkecittu kevalitvena, "bhavasiddhio u bhayavaM sijjhissai kaNhatitthaMmI ti vacatanAditi bhAvaH, zeSaM spssttN| ____ anantarasUtroktasyazreNikasyatIrthakaratvAbhidhAnAyAha- esaNamityAdijassIlasamAyAro' ityAdigAthAparyantaM sUtraM mU. (872) esaNaM ajo! seNie bhiMbhisAre kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIte sImaMtate narae caurAsItivAsasahassadvitIyaMsi nirayaMsineraiyattAe uvavajihiti seNaM tattha neraie bhavissati kAle kAlobhAse jAva paramakiNhe vanneNaM seNaMtattha veyaNaM vedihitI ujjalaM jAva durahiyAsaM, se NaM tato naratAto unbaTTettA AgamesAte ussappiNIte iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyaDDhagiripAyamUle puMDesu jaNavatesu sataduvAre nagare saMmuissa kulakarassa bhaddAe bhAriyAe kuJchisi pumattAe paccAyAhitI, taeNaMsA bhaddA bhAriyA navaNhaMmAsANaMbahupaDipunnANaM aTThamANa ya rAiMdiyANaM vItikaMtANaM sukumAlapANipAtaM ahInapaDipunnapaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNa jAva surUvaM dAragaM payAhitI, jaM rayaNiM ca NaM se dArae payAhitI taM rayaNiM ca NaM sataduvAre nagare sabbhatarabAhirae bhAraggasoya kuMbhagrasota pumavAsetarayaNavAsetavAse vAsihiti, .. tae NaM tassa dArayassa ammApiyaro ekkArasame divase vaikkate jAva bArasAhe divase ayameyArUvaM guNaniSphaNNaM nAmadhija kAhiMti jamhA NaM amhamimaMsi dAragaMsi jAtaMsi samANaMsi sayaduvAre nagaresabhitarabAhirae bhAraggasoya kuMbhaggaso ya paumavAse yarayaNavAse ya vAse buTTe taM hoU Namamhamimassa dAragassa nAmadhijhaM mahApaume, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaranAmAdhijjaM kAhiti-mahApaumetti, tae NaM mahApaumaMdAragaM ammApitaro sAtiregaM aTThavAsajAtagaM jANittA mahatA rAyAbhiseeNaM abhisiMcihiti, seNaMtatya rAyA bhavissati mahatA himavaMtamahaMtamalayamaMdararAyavanatojAvarajaM pasAhemANe viharissati, tate NaM tassa mahApaumassa ranno annayA kayAi do devA mahiDDiyA jAva mahesakkhA senAkammaM kAhiMti, taM0-punnabhaite mANibhaddate, taeNaM sataduvAre nagare bahave rAtIsaratalavaramADaMbitakoDubitaibbhasehisenAvatisatthavAhappabhitayo annamannaM saddAvehiMti evaM vatissaMti jamhA NaMdevANuppiyA! amhaMmahApaumassaranno do devA mahiDDiyA jAca mahesakkhA senAkammaM kareMti, taM0 - punabhadde ta mANibhadde yataM hoUNamamhaM devAnuppiyA! mahapaumassa ranno doccevi nAmadheje devasene, tateNaM tassa mahApaumassa doncevi nAmadheje bhavissai deveseneti 2, taeNaMtassa devasenassaranoannatAkatAtIseyasaMkhatalavimalasannikAse cauddete hasthirayaNe samuppaJjihiti, taeNaM se devasene rAyA taM seyaM saMkhatalavimalasannikAsaMcadaMtaM hasthirayaNaM duruDhe samANe sataduvAraM nagaraM majhamajheNaM abhikkhaNaM 2 atijAhi ta ninAhi ta, tate NaM sataduvAre ___ Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 9, 501 nagare bahave rAtIsaratalavarajAva annamannaM saddAviMti 2 evaM vaissaMti- jamhANaM devAnuppiyA ! amhaM devasenassa rano sete saMkhatalavimalasannikAse caudaMte hatthirayaNe samuppanne taM hoU NamamhaM devAnuppiyA devasenassa rano taccevi nAmadheye vimalavAhaNe, tate NaM tassa devasenassa rano taccevi nAmadheje bhavissati vimalavAhaNe 2, tae NaM se vimalavAhaNe rAyA tIsaM vAsAI agAravAsamajjhe vasittA ammApitIhiM devattagatehiM gurumahattaratehiM abbhaNunAte samANe urdumi sarae saMbuddhaanuttare mokkhamagge punaravi logaMtitehiM jIyakampitehiM devehiM tAhiM iTTAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNunAhiM maNAmAhiM urAlAhi kalANAhiM dhanAhiM sivAhiM maMgallAhiM sassirI AhiM vaggUhiM abhinaMdijjramANe abhithuvamANe ya bahiyA subhUmimage ujjANe egaM devadUsamAdAya muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvayAhiti, tassa NaM bhagavaMtassa sAiregAI duvAlasa vAsAiM nicaM vosaTTakAe ciyattadehe je keI uvasaggA uppanaMti / taMo - divvA vA mANusA vA tirikkhajoNiyA vA te uppanne sammaM sahissai khamissai titikkhissai ahiyAsissai, tae NaM se bhagavaM IriyAsamie bhAsAsamie jAva guttabaMbhayAri amame akiMcaNe chinnagaMthe nirupaleve kaMsapaIva mukatoe jahA bhAvanAe jAva suhuyahuyAsaNetiya teyasA jalate // bR. sugamaM caitat, navaraM eSaH - anantarokta AryA iti zramaNamantraNaM 'bhibhi'tti DhakkAsA sAro yasya sa tatha, kila tena kumAratve pradIpanake jayaDhakka gehAnniSkAzitA tataH pitrA bhibhisAra ukta iti, sImaMtake narakendrake prathamaprastaTavarttini caturazItavarSasahasrasthitiSu narakeSu madhye nArakatvenotpatsyate, kAlaH svarUpeNa kAlAvabhAsaH - kAla evAvabhAsate pazyataM yAvatkaraNAt 'gaMbhIralomaharise' gambhIro mahAn lomaharSo-bhayavikAro yasya sa tathA, 'bhImo' vikarAlaH 'uttAsaNao' udvegajanakaH, 'paramakihe vantreNaM' ti pratItaM, sa ca tatra narake vedanAM vedayiSyati, ujjvalAM-vipakSasya lezenApyakalaGkitAM yAvatkaraNAt trINi manovAkkAyabalAni uparimadhyamAdhastanakAyavibhAgAn vA tulayati jayatIti tritulA tAM kvacidvipulAmiti pAThaH, tatra vipula zarIravyApinI tAM, tathA pragADhAM prakarSavartI kaTukAM kaTukarasotpAditAM karkazAM - karkazasparzasampAditaM athavA kaTukadravyamiva kaTukAmaniSTAM, / evaM karkazAmapi, caNDAM - vegavatIM jhaTityeva mUrcchatpAdikAM, vedanA hi dvidhA sukhA duHkha ceti, sukhAvyavacchedArthaM duHkhAmityAha, durgaM - parvatAdidurgamiva kathamapi laGghayitumazakyAM divyAMdevanirmitAM, kiMbahunA ? - duradhisahAM - soDhumazakyAmiti, ihaiva jambUdvIpe, nAsaGghayeyatame, 'pumattAe 'tti puMstayA 'paccAyAhii' tti pratyAjaniSyate, 'bahupaDipunnANaM' ti atiparipUrNAnAmarddhamaSTamaM yeSu tAnyarddhASTamAni teSu rAtrindiveSu - horAtreSu vyatikAnteSu, iha SaSThI saptamyarthe, sukumArau -kaumalI pANI ca pAdau ca yasya sa sukumArapANipAdastaM, pratipUrNAni svakIyasvakIyapramANataH pratipuNyAni vA- pavitrANi paJca indriyANi karaNAni yasmiMstattathA ahInamaGgopAGgapramANataH pratipUrNapaJcendriyaM pratipuNyapaJcendriyaM vA zarIraM yasya so'hInaprati pUrNapaJcendriyazarIraH ahInapratipuNyapaJcendriyazarIrovA taM, tathA lakSaNaM- puruSalakSaNaM zAstrabhihitaM 'asthiSvarthAH sukhaM mAMsa' ityAdi, mAnonmAnAdikaM Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 sthAnAGga sUtram 9/-/872 vA vyaJjanaM-maSatilakAdi guNAH- saubhAgyAdayaH athavA lakSaNavyaJjanayorye guNastairupeto lakSaNavyaanaguNopetaH, uvaveotti tu prAkRtatvAdvarNAgamataH, athavA upa apeta iti stite zakandhyAdidarzanakAralopa ityupapeta iti lakSaNavyaJjanaguNopapetastaM, lakSaNacyaJjanasvarUpamidamuktam - "mAnummAnapamANAdi lakkhaNaM vaMjaNaM tu masamAI / sahajaM ca lakkhaNaM vaMjaNaM tu pacchA samuppannaM // " iti, 11911 lakSaNamevAdhikRtya vizeSaNAntaramaha - 'mAnummAnaM 'tyAdi, tatra mAnaM jaladroNapramaNatA, sahyevaM jalabhRte kuNDe pramAtavyapuruSa upavezyate, tato yajjalaM kuNDAnnirgacchati tadyadi droNapramANaM bhavati tadA sa puruSaH mAnopapatra ityucyate, unmAnaM tulAropitasyArddhabhArapramANata, pramANaMAtmAGgulenASTottarazatAGgulocchrayatA, uktaM ca "jaladoNa 1 maddhabhAraM 2 samuhAI samussio va jo nava u 3 / mAnummAnapamANaM tivihaM khalu lakkhaNaM eyaM // " iti tatazca mAnonmAnapramANaiH pratipUrNAni suSThu jAtAni sarvANyaGgAni ziraHprabhRtIni yasmistat tathAvidhaM sundaramaGgaM-zarIraM yasya sa tathA taM mAnonmAnapramANapratipUrNasujAtasarvAGgasundaraGga, tathA zazivatsaumyAkAraM kAntaM-kamanIyaM priyaM-premAvahaM darzanaM yasya sa zazisaumyAkArakAntapriyadarzanastaM, ata eva surUpamiti dArakaM prajaniSyati bhadreti sambandhaH, 'jaM rayaNi ca'tti yasyAM ca rajanyAM 'taM rayaNiM ca'tti tasyaM rajanyAM punariti, arddharAtra eva ca tIrthakarotpattiriti rajanIgrahaNaM, 'se dArae payAhii' tti sa dArakaH prajaniSyate utpatsyata iti, 'sabbhitarabAhirae' tti sahAbhyantareNa bAhyakena ca nagarabhAgena yannagaraM tatra, sarvatra nagara ityarthaH, vizaMtyA palazatairbhAro bhavati athavA puruSotkSepaNIyo bhAro bhAraka iti yaH prasiddhaH agra-pramANaM tato bhAra evAgraM bhArAgraM tena bhArAgreNa bhArAgrazo-bhAraparimANataH, evaM kumbhAgrazo, navaraM kumbha ADhakaSaSThayAdipramANataH, padmavarSazca ratnavarSazca varSiSyati bhaviSyatItyarthaH, 'jAva' tti karaNAt 'nivvatte asuijAikammakaraNe saMpatte' tti 6zyaM, tatra 'nivRtte' nirvarttita ityarthaH pAThAntarataH nivyatte vA nivRtte-uparate azucInAMamedhyAnAM jAtakarmmaNAM prasavavyApArANaM karaNe- vidhAne samprApte - Agate 'bArasAhadivase 'tti dvAdazAnAM pUraNa dvAdazaH sa evAkhyA yasya sa dvAdazAkhyaH sa cAsau divasazceti vigrahaH, athavA dvAdazaM ca tadahazca dvAdazAhastannAmako divaso dvAdazAhadivasa iti, 119 11 'ayaM' ti idaM vakSyamANataya pratyakSAsannaM 'evArUvaM' ti etadeva rUpaM svabhAvo yasya na mAtrayApi prakarAntarApatramityarthaH, kiM tat ? - nAmadheyaM prazastaM nAma, kiMvidham ? -gauNaM na pAribhASikaM, gauNamityamukhamapi syAdityAha - 'guNaniSpannaM' iti guNAnazritya padmavarSadIniSpannaM guNaniSpanamityakSaraghaTanA, 'mahApaume mahApaume' tti tatpitroH paryAlocanAbhilApAnukaraNaM, 'tae NaM'ti paryalocanAnantaraM 'mahApauma' iti mahApadma ityevaMrUpaM 'sAiregaDhavAsajAyagaM' ti sAtirekANisAdhikAnyaSTau varSANi jAtAni yasya sa tathA taM, 'rAyavannAo' tti rAjavarNako vaktavyaH, sa cAyaM - 'mahayAhimavantamahantamalayamaMdaramahiMdasAre' mahatA- guNasamUhenAntarbhUtabhAvapratyayatvAdvA mahattaya himavAMzca-varSadharaparvatavizeSaH mahAMzcAsau malayazca vindhya iti cUrNikAra : mahAmalayaH sa ca mandarazca-meruH mahendrazca zakrAdiH te iva sAraH - pradhAno yaH Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 9, 503 sa tatha, 'aJcaMtavisuddhadIharAyakulavaMsappasUe' atyantavizuddhaH sarvathA nirdoSaH dIrghazca-puruSaparamparApekSayAyorAjJAM-bhUpAlAnAMkulalakSaNovaMzaH-santAnastatra prasUto-jAtoyaH sa tathA 'nirantaraM rAyalakkhaNavirAiyaMguvaMge' nairantaryeNa rAjalakSaNaiH-cakrasvastikAdibhirvirajitanyaGgAniziraHprabhRtInyupAGgAnica-aGgulyAdIni yasya satathA, bahujaNabahumANapUiesavvaguNasamiddhe khattie mudie'ttipratItaM 'muddhAbhisitte' pitRpitAmahAdibhirmUInyabhiSikto yaH sa tathA, 'mAupiusujAe' suputro vinItatvAdinetyarthaH, 'dayappatte' dayAprApto dayAkArItyarthaH sImaGkare-maryAdAkArI sImandhare' maryAdAM pUrvapuruSakRtAM dhArayati-nAtmanApi lopayati yaH sa tathA khemaMkaro-nopadravakArI khemadharekSemaMdhArayatyantakRtamitiyaH sathA, 'mANusside jaNavayapiyA' lokapitA vatsalatvAt, 'jaNavayapurohi' janapadasya purodhAH-purohitaH sAntikArItyarthaH, setukare' setu-mArgamA padgatAnAM nistaraNopAyaM karoti yaH sa tatha, 'ketukare' cinhakaraH adbhutakAritvAditi, 'narapavare' naraiH pravaraH narA vA pravarA yasya sa tathA, 'purisavare' puruSapradhAnaH 'purisasIhe' zauryadyadikatayA, 'purisaAsIvise' zApasamarthatvAt 'purisapuMDarIe' pUjyatvAt sevyatvAcca, 'purisavaragaMdhahatthI'zeSarAjagajavijayitvAt, 'aDDe' dhanezvaratvAt 'ditto' darpakatvAt 'vitte' prasiddhatvAt 'vicchinnavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAinne' pUrvavat 'bahudhaNabahujAyarUvarayae Aogapao gasaMpautte' AyogaprayogA-dravyArjanopAyavizeSAH samprayuktAH-pravartitA yena satathA, 'vicchaDDiyapurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUe paDipunnajaMtakosakoTThAgArAyuhAgAre yantrANi-jalayantrAdIni kozaH-zrIgRhaM koSThAgAraM dhAnyAgAraM AyudhAgAra-praharaNakozaH 'balavaM' hastyAdisainyayuktaH 'dubbalapaccamitte' abalaprAtivezikarAjaH, 'ohayakaMTayaMnihayakaMTayaMmaliyakaMTayaMuddhiyakaMTayaMakaMTayaM evaMohayasattuM' upahatArAjyApahArA nihatA mAraNAnmalitAmAnabhaJjanAdudhdhRtAdezaniSkAzanAtkaNTakA-dAyAdA yatra rAjye tattathA, ata evAkaNTakaM, evaM zatravo'pi, navaraMzatravastebhyo'nye, parAIyasattuM vijayavattvAditi, vavagayadubhikkhaMmAribhayavippamukkaM khemaM sivaM subhikkhaM pasannaDiMvaDamaraM' DimbAni-vighnA DamarANi-kumArAdivyutthAnAdIni, 'rajaM pasAsemANe'tti pAlayan 'viharissai'tti / 'do devA mahaddhiyA' ityatra yAvatkaraNAt 'mahajjhuiyA mahAnubhAgA mahAyasA mahAbale'tizya, senAkammati senAyAH-senyasya karma-vyApAraH zatrusAdhanalakSaNaH senAviSayaM vA karma-itikartavyatAlakSaNaM senAkarma, pUrNabhadrazca-dakSiNayakSanikAyendraH mANibhadrazca-uttarayakSaNikAyendraH, 'bahave rAIsare' tyAdi, rAjA-mahAmANDalikaH svaro-yuvarAjo mANDaliko'mAtyo vA, anye ca vyAcakSate-animAdyaprAvidhaizvaryayukta Izvara iti, talavaraH-parituTanarapatipradattapaTTabandhabhUSito mADambikaH-chinnamaDambAdhipaH, kauTumbikaH-katipayakuTumbaprabhuribhyaH-arthavAn, sa ca kila yadIyapuJjIkRtadravyarAzyantarito hastyapi nopalabhyata ityetAvatA'rtheneti bhAvaH, zreSThIzrIdevatAdhyAsitasavarNapaTTabhUSitottamAGgaH purajyeTo vaNik, senApatiH-nRpatinirUpito hastyazvarathapadAtisamudAyalakSaNAyAH senAyAH prabhurityarthaH, sArthavAhakaH-sArthanAyakaH eteSAM dvandvaH, tatazca rAjAdayaH prabhRtiH-AdiryeSAM te tathA, 'devaseNe'tti devAveva senA yasya devAdhiSThitA vA Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 sthAnAGga sUtram 9/-1872 senA yasya sa devasena iti, 'devasenAtI ti devasena ityevaMrUpaM, 'sete' tyAdizreyAn-atiprazasyaH zvetovA kIgityAha-zatalena-kamburUpeNa vimalenapaGkAdirahitena sannikAzaH-saGkAzaH sadhzo yaH sa zaGkatalavimalasannikAzaH, 'durUDhe'tti ArUDhaH 'samANe'tti san 'atiyAsyati' pravekSyati niryAsyati; nirgamiSyatIti, kvacidvarttamAnanirdezo dRzyate saca tatkAlApekSa iti, evaM sarvatra, 'gurumahattaraehiti guryoH-mAtApitrormahattarAH-pUjyAH athavA gauravArhatvena guravo mahattarAzca vayasA vRddhatvAdye te gurumahattarAH 'punaravitti mahattarAbhyanujJAnAntaraM lokAnte-lokAgralakSaNe siddhasthAne bhavAlokAntikAH, bhAvinibhUtavadupacAranyAyena caivaM vyapadezaH, anyathA te kRSNarAjImadhyavAsino, lokAntabhAvitvaM ca teSAmanantarabhava eva siddhigamanAditi, 'jItakalpaH' Acaritakalpo jinapratibodhanalakSaNo vidyate yeSAM te jItakalpikAH, Acaritameva teSAmidaM na tu taistIrthakaraH prativodhyate, svayaMbuddhatvAdbhagavata iti, 'tAhi'nti tAbhirvivakSitAbhiH 'vaggUhiti vAgbhiryakAbhirAnanda utpadyata iti bhAvaH 'iSTAbhiH' iSyante sma yAH kAntAbhiH-kamanIyAbhiH priyAbhiH-premotpAdikAbhiH, virUpA api kAraNavazAt priyA bhavantItyata ucyate-manojJAbhiH-zubhasvarUpAbhiH manojJA api zabdato'rthato na hRdayaGgamA bhavantItyAha- 'maNAmAhiti manaH amanti-gacchanti yAstAH tathA tAbhirUdAreNa-udAttena svareNa prayuktatvAdarthena vA yuktatvAdudArAbhiH kalyaM-ArogyaM aNanti-zabdayantIti kalyANAstAbhiH, zivasya-upadravAbhAvasya sUcakatvAcchivAbhiH dhanaM labhantedhane vA sAdhavyodhanyAstAbhiH maGgaleduritakSaye sAdhvyo maGgalyAstAbhiH saha zriyA-vacanArthazobhayA yAstAH sazrIkAstAbhiH vAgbhiriti sambandhitaM abhinandhamAnaH-samullAsyamAnaH, 'bahiya'tti ngraadvhistaaditi| ___ ito vAcanAnantaramanuzritya likhyate-'sAiregAinti arddhasaptamairmAsairdAvadazavarSANiyAvat vyutsRSTekAye parikarmavarjanatastyakte dehe parISahAdisahanastastathA sakSyati utpatsyamAneSUpasargeSu bhayAbhAvataH kSamiSyatyutpanneSu krodhAbhAvAtaH titikSiSyati dainyAbhAvataH adhyAsiSyate avicalatayeti, 'jAva gutte'ttikaraNAdidaM dRzyaM-'esaNAsamie AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamie'bhANDamAtrAyA AdAne nikSepe ca samita ityarthaH, 'uccArapAsavaNakhelasiMghANajallapAriThAvaNiyAsamie' khelo-niSThIvanaM siMghANo-nAsikASleSmA jallomalaH, 'maNagutte vaigutte kAyagutte' 'gutte' guptatvAd trigutpAtmetyarthaH, 'guttidie' svaviSayeSu rAgAdinendriyANAmapravRtteH, 'guttabaMbhacArI' guptaM-navabhirbrahmacaryaguptimI rakSitaM brahma-maithunaviramaNaM caratIti vigrahaH, tathA 'amameM avidyamAnamametyabhilApo niranuSaGgatvAt 'akiMcaNe'nAsti kiMcaNaM0-dravyaM yasya sa tathA, 'chinnagranthe' chinno grantho-dhanadhAnyAdistapratibandho vA yena sa tathA, kvacit 'kinagganthe' iti pAThastatra kIrNaH-kSiptaH, 'niruvaleve' dravyato nirmaladehatvAtUbhAvatobandhahetvabhAvAnnirgata upalepo yasmAditi nirupalepaH, etadevopamAnairabhidhIyate 'kaMsapAtIva mukkatoye' kAMsyapAtrIva-kAMsyabhAjanavizeSa ivamuktaM tyaktaM na lagnamityarthaH toyamiva bandhahetutvAttoyaM-sneho yena sa muktatoyaH yathA bhAvanAyAmAcArAGgadvitIyazrutaskandhapaJcadazAdhyayane tathA ayaM varNako vAcya iti bhAvaH, kiyaDUraM yAvadityAha-'jAva Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sthAnaM-9, - suhuye'tyAdi, suSThu hutaM-kSiptaM dhRtAdIti gamyate yasmin sa suhutaH sa cAsau hutAzanazca-vahiriti suhutahutAzanastadvattejasA-jJAnarUpeNa taporUpeNa vA jvalan-dIpyamAnaH, mU. (873) kase saMkhe jIve gagane vAte ya sArae slile| puskharapatte kuMbhe vihage khagge ya bhAraMDe // vR.atidiSTapadAnAM saGgrahaMgAthAbhyAmAha-kaMse gAhA, kuMjara' gAhA, kaMse'tti kaMsapAIva muktatoye saMkhetti saMkheivaniraGgaNe' raGgaNaM-rAgAdyuparaJjanaM, tasmAnnirgata ityarthaH, 'jIve'tti jIva iva appaDihayagaI saMyame gatiH-pravRttina hanyate asya kathaJciditi bhAvaH, 'gagaNe'tti 'gaganamiva nirAlambaNe nakulagrAmAdhAlambanaiti bhAvaH, vAyeya'tti vAyuriva appaDibaddhe' grAmAdiSvekarAtrAdivasAt 'sArayasalile tti sArayasalilaM va suddhahiyae' akaluSamanastvAt, 'pukakharapatte'tti 'pukkharapattaMpivaniruvaleve' pratItaM, kumme tti 'kummovaguttidie kacchapohi kadAcidavayavapaJcakena gupto bhavatyevamasAvapIndriyapaJcakeneti, 'vihage'tti vihaga iva vippamukke' muktaparicchadatvAdaniyatavAsAceti, 'khagge yatti 'khaggivisANaMva egajAe' khagaH-ATavyo jIvastasya viSANaMzrRGga tadekameva bhavati tadvadekajAtaH-ekabhato rAgAdisahAyavaikalyAditi, "bhAruDe'tti 'bhAraMDapakkhIva appamatte' bhAruNDapakSiNoH kilaikaM zarIraM pRthaggrIvaM tripAdaM ca bhavati, tau cAtyantamapramattatayaiva nihiM labhete iti tenopameti / mU. (874) kujara vasahe sIhe nagarAyA ceva saagrmkhobhe| caMde sUre kaNage vasuMdhara ceva suhuyhue| vR. 'kuMjare'tti kuMjaroiva soMDIre' hastIvazUraH kaSAyAdiripUnaprati, 'vasabhe'tti 'vasabho iva jAyathAme gaurivotpannabalaH, pratijJAtavastubharanirvAhaka ityarthaH, 'sIhetti sIhoiva duddharise' parISahAdibhiranabhibhavanIya ityarthaH, nagarAyAcevattimaMdaro iva appakaMpe' merurivAnukUlAdhupasagairavicalitasattvaH, 'sAgaramakkhohi'tti makAro'lAkSaNikaH sAgaravadakSobhaH sAgarAkSobha iti sUtrasUcA, sUtraMca 'sAgaroiva gaMbhIre harSazokAdibhirakSobhitatvAditi, 'caMde'tti 'caMde iva somalese' anupatApakAripariNAmaH, 'sUre'tti sUre ivadittatee' dIptatejA dravyataH zarIradItyA bhAvato jJAnena, 'kaNage'tti 'jaccakaNagaMpivajAyarUvejAtaM-labdha rUpaM-svarUpaM rAgAdikudravyavirahAdyena sa tathA, 'vasuMdharAceca'tti 'vasuMdharAivasavvaphAsavisahe sparzAH-zItoSNAdayo'nukUletarAH, 'suhuyahue'tti vyaakhyaatmeveti.| (875) natthiNaM tassa bhagavaMtassa katthai paDibaMdhe bhavai, se ya paDibaMdhecaubvihe paM0 taM0 - aMDaNa yA poyaei cA uggahei vA paggahiei, vA jeNaM jaM NaM disaM icchai taMNaM taMNaM disaM apaDibaddhe sucibhUe lahubhUeaNappagaMthe saMjameNaMappANaM bhAvemANe viharissai, tassaNaMbhagavaMtassa anuttareNaM nANeNaM anuttareNaM daMsaNeNaM anuvacarieNaM evaM AlaeNaM vihAreNaM ajjave maddave lAdhave khaMtI muttI guttI sacca saMjamatavaguNasucariyasovaciyaphalaparinivvANamaggeNaM appANaMbhAvemANassa jhANaMtariyAe vaTTamANassa anaMte anuttare nivvAdhAe jAva kevalavaranANadaMsaNe smuppjihiNti| tae NaM se bhagavaM araha jiNe bhavissai, kevalI savvannU savvadarisI sadevamaNuAsurassa logassa pariyAgaM jANai pAsai savvaloe savvajIvANaM AgaI gati ThiyaM cayaNaM uvavAyaM takaM Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 sthAnAGga sUtram 9/-1875 manomAnasiyaMbhuttaM kaDaMpariseviyaM AvIkammarahokammaM arahAarahassa bhAgItaMtaMkAlaM maNasavayasakAie joge vaTTamANANaM savvaloe savvajIvANaM sabvabhAve jANamANe pasamANe viharai, taeNaM se bhagavaM teNaM anuttareNaM kevalavaranANadaMsaNeNaM sadevamaNuAsuralogaabhisamiyA samaNANaM niggaMdhANaM (je kei uvasagga uppajaMti, taM0-divvA vA mANusA vAtirikkhajoNiyA vA teuppanne sammaMsahissai khamissai titikkhassai ahiyAsissai, tateNaM se bhagavaM anagAre bhavissati IriyAsamite bhAsa0 evaM jahA vaddhamANasAmI taM ceva niravasesaM jAva avvAvAraviusajogajutte, tassa NaM bhagavaMtassa eteNaM vihAreNaM viharamANassa duvAlasahi saMvaccharehiM vItiktehiM terasahi ya pakvehiM terasamassa NaM saMvaccharassa aMtarA vaTTamANassa anuttareNaM nANeNaM jahA bhAvanAte kevalavaranANadasaNe samuppajihinti jiNe bhavissati kevalI savvannU savvadarisI saNeraIe jAya) paMca mahavvayAiM sabhAvaNAiMchacca jIvanikAyadhamma desemANe viharissati, se jahAnAmate aJjo! mate samaNANaMniggaMthANaMege AraMbhaThANe pannatte, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM niggaMthANaMegaMAraMbhaTThANaMpannavehiti se jahAnAmate ajomate samaNANaM niggaMthANaM duvihe baMdhaNe paM0 taM0 - pejabaMdhaNe dosabaMdhaNe, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM NiggaMthANaM duvihaM baMdhaNaM panavehitI taM0 - pejabaMdhaNaM ca dosabaMdhaNaM ca, se jahAnAmate ajo mate samaNA0 niggaMdhANaM tao daMDA paM0 taM0 - manadaMDe 3 evAmeva mahApaumevi samaNANaM niggaMthANaM tato daMDe pannavehiti, taM0 - manodaMDaM 3, se jahAnAmae eeNaM abhilAveNaM cattAri kasAyA paM0 taM0 - kohakasAe 4 paMca kAmaguNe paM0 taM0 - sadde 5 chaJjIvanikAtA paM0 taM0 - puDhavikAiyA jAva tasakAiyA, evAmeva jAva tasakAiyA, se jahAnAmate eeNaM amilAveNaM satta bhayaTThANA paM0 20 evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM niggaMdhANaM satta bhayahANA panavehiti, evamaTTha mayaTThANe, nava baMbhaceragutIo dasavidhe samaNadhamme evaM jAvatettIsamAsAtaNAuttisejahAnAmate ajo! mate samaNANaM niggaMthANaM naggabhAve muMDabhAve aNhANate adaMtavaNe acchattae anuvAhaNate bhUmisejA phalagasejA kaTThasenA kesaloe baMbhaceravAse paragharapavese jAvaladdhabaladdhavittIu pannattAoevAmeva mahApaumeviarahAsamaNANaM niggaMthANaM naggabhAvaM jAva laddhAbaladdhavittI pannavehitI, se jahAnAmae aJjo ! mae samaNANaM ni0 AdhAkammieti vA uddesitetivA mIsajjaeti vA ajjhoyaraeti vA pUtie kIti pAmicce acchejchu anisaDhe abhihaDeti vA kaMtArabhatteti vA dubhikhabhatte gilANabhatte vadalitAbhattei vA pAhuNabhattei vA mUlamoyaNeti vA kaMdabho0 phalabho0 bIyabho0 hariyabhoyaNeti vA paDisiddhe, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM0 AdhAkammitaM vA jAva haritabhoyaNaM vA paDisehissati, se jahAnAmate ajo! mae samaNANaM paMcamahavvatie sapaDikkamaNe acelate dhamme pannatte evAmeva mahApaumevi arahAsamaNANaM niggaMthANaM paMcamahavvatitaMjAva acelagaMdhamma pannavehitI, sejahAnAmae aJjo! mae paMcAnuvvatite sattasikkhAvatite duvAlasavidhesAvagadhamme pannatte evAmeva mahApaumeviarahA paMcAnuvvatitaMjAva sAvagadharmapannavessati, sejahAnAmate ajo! maesamaNANaM0 sejatarapiMDeti vA rAyapiMDeti vA paDisiddha evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM0 sejjatarapiMDeti vA paDisehissati, se jahAntamate ajo! mama nava gaNA igArasa gaNadharA evAmeva mahApaumassavi Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 507 sthAnaM - 9, - arihato nava gaNA egArasa gaNadharA bhavissaMti, se jahAnAmate ajjo! ahaMtIsaMvAsAiMagAravAsamajhe vasittA muMDe bhavittA jAva pavvatite duvAlasa saMvaccharAiM terasa pakkhA chaumatthapariyAgaM pAuNittA terasahiM pakkhehiM UNagAI tIsaM vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNittA bAyAlIsaM vAsaiMsAmannapariyAgaM pAuNittA bAvattari vAsAI savvAuyaM pAlaittA sinjhissaM jAva savvadukkhANamaMtaM karessaM evAmeva mahApaumevi arahA tIsaM vAsAiMagAravAsamajhevasittAjAva pavihitI duvAlasa saMvacchArAiMjava bAvattarivAsAiMsavAuyaM pAlAittA sigjhihitI jAva savvadukkhANamaMtaM kAhitI vR. 'natthI' tyAdi, nAsti tasya bhagavato mahApadbhasyAyaM pakSaH, yaduta kutrApi pratibandhaHsneho bhaviSyatIti, 'aNDae iva'tti aNDajo-haMsAdiH mamAyamityullekhena vA pratibandho bhavati, athavA aNDakaM mayUryAdInAmidaM ramaNakaM mayUrAdeH kAraNamiti pratibandhaH syAdityathavA'NDajaM paTTasUrajamiti vA, potajo hastyAdirayamiti vA pratibandhaH syAta, athavA potako bAlaka iti vA, athavA potakaMvastramiti vApratibandhaH syAt, AhAre'picavizuddhe sarAgasaMyamavataHpratibandhaH syAditi darzayati 'uggahie iva'tti avagRhItaM-pariveSaNArthamutpATitaM-pragRhItaM-bhojanArthamutpATitamiti, athavAavagrahikamiti-avagraho'syAstIti vasatipIThaphalakAdiH,aupagrahikaMvA daNDakAdikamupadhijAtaM, tathA prakarSeNa graho'syeti pragrahikama-audhikamupakaraNaM pAtrAdIni, athavA aNDaje vA potaje vetyAdi vyAkhyeyamikArastvAgamika iti, 'jannaM'ti yAM yAM dizaM Namiti vAkyAlaGkAre tuzabdovA ayaM tadarthaeva, icchati tadA vihartumiti zeSaH, tAMtAM dizaMsavihariSyatItisambandhaH, saptamyarthA veyaM dvitIyA tasyAM tasyAmityarthaH zucibhUto bhAvazuddhito ladhubhUto'nupadhitvena . gauravatyAgena ca, _ 'anuSpaggaMthe'tti anurApatayA-aucityena viratena tvapuNyodayAdanurapivA-sUkSmo'pyalpo'pi pragato grantho-dhanAdiryasya yasmAdvA'sAvanupragranthaH apettyantarbhUtatvAdanupragrantho vA athavA 'aNuppatti anaryaH anarpaNIyaH aDhaukanIyaH pareSAmAdhyAmikatvAt granthavat-dravyavat granthojJAnAdiryasya so'naprayagrantha iti, bhAvemANe'tti vAsayannityarthaH, 'anuttareNaM'tinAstyuttaraM-pradhAnamasmadityanuttaraM tena, 'eva'miti anuttareNeti vizeSamanuttaratrApi sambandhanIyamityarthaH, _ 'Alayena' vasatyA vihAreNaikarAtrAdinA ArjavAdayaH krameNa mayAmAnagauravakrodhalobhanigrahAH guptirmanaHprabhRtInAM tathA satyaM ca-dvItayaM mahAvrataM saMyamazca-prathamaMtapoguNAzca anazanAdayaH sucaritaM-suSThAsevitaM 'socaviyaMti prAkRtatvAcchaucaM ca-tRtIyaM mahAvrataM, athavA 'viya'tti viccha vijJAnamitidvandvastatazcaitAnyevaitAeva vA 'phala'tti phalapradhAnaH parinirvANamArgo-nivRtinagarIpathaH satyAdipa-rinirvANamArgastena, dhyAnanayoH-zukladhyAnadvitIyatRtIyabhedalakSaNayoranantaraM-madhyaM dhyAnAntaraM tadeva dhyAnAntarikA tasyAM vartamAnasya, zuklasya dvitIyAbhedAduttIrNasya tRtIyamaprAptasyetyarthaH, anantamanantaviSayatvAt anuttaraM sarvottamatvAt nivyAghAtaMdharaNIdharAdibhirapratihatatvAt nirAvaraNaM sarvAvaraNApagamAt kRtsnaM sarvArthaviSayatvAt pratipUrNa svarUpataH paurNamAsIcandravat Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 sthAnAGga sUtram 9/-/875 kevalamasahAyamata eva varaMjJAnadarzanaMpratItaM kevalavarajJAnadarzanamiti araha'tti arhan aSTavidhamahAprAtihAryarUpapUjAyogAt jino rAgAdijetRtvAt kevalI paripUrNajJAnAditrayayogAt sarvajJaH sarvavizeSArthabodhAt sarvadarzI sakalasAmAnyArthAvabodhAt tatazca saha devaizca-vaimAnikajyotikalakSaNairAmatyaizca-manujairasuraizca-bhavanapativyantaralakSaNairyaH sa sadevamAsurastasya lokaHpaJcAstikAyAtmakastasya pariyAgaM'tijAtAvekavacanamitiparyAyAna-vicitrapariNAmAn 'jANai pAsaI'tti jJAsyati drakSyati cetyarthaH, etacca devAdigrahaNaM prAdhAnApekSamanyathA sarvajIvAnAM sarvaparyAyAn jJAsyati, ataevAha'savvaloe' ityAdi, 'cayaNaM'ti vaimanikajyotiSkamaraNaM upapAtaM-nArakadevAnAMjanmatarka-vimarza manA-cittaMmanasi bhavaM mAnasikaM-cintitaM vastu bhuktamodanAdi kRtaM ghaTAdi pratiSevitaM-AsevitaM prANivadhAdi AviSkarma-prakaTakriyArahaHkarma-vijanavyApAraMjJAsyatItyanuvartate, tathA arahA' navidyate raho-vijanaMyasya sarvatratvAdasAvarahAH,ataeva rahasyasya-pracchannasyAbhAvo'rahasyaM tadbhajate ityarahasyabhAgI, taM taM kAlaM Azrityeti zeSaH, saptamI veyamatasmatasmiMstasmin kAla ityarthaH, 'maNasavayasakAie'tti mAnasazca vAcasazca kAyikazca mAnasavAcasakAyikaM tatra yoge-vyApAre isvatvaM ca prAkRtatvAditi, vartamAnAnAM - vyavasthitAnAM sarvabhAvAn-sarvapariNAmAn jAnan pazyanvihariSyati, 'abhisamecca'tti abhisametya avagamya, _ 'sabhAvaNAiMti sahabhAvanAbhiH pativrataMpaJcabhirIsimityAdibhiryAni tAnisabhAvanAni tAsAMca svarUpamAvazyakAnmantavyaMSaDjIvanikAyAnkSaNIyatayA 'dhamma'tievaMrUpaMcAritrAtmaka sugatau jIvalasya dhAraNAd dharmaM zrutadharmaM ca dezayan-prarUpayaniti, atha mahApadbhasyAtmanazca sarvajJatvAtsarvajJayozcamatAbhedAbhede caikasyAyathAvastudarzanenAsarvajJatAprasaGgAdityubhayorbhagavAn samAM vastuprarUpaNAM darzayannAha se jahe'tyAdi, 'se' ityathArtho athazabdazca vAkyopanyAsArthaH yathetyupamAnArthaH, 'nAma e'tti vAkyAlaGkAre 'aJjo'tti he AryAH ziSyAmantraNaM, 'ege AraMbhaTThANe'tti Arambha eva sthAnaMvastu ArambhasthAnamekameva, tattatpramattayogalakSaNatvAt tasya, ___yadAha-"savvo pamattajogo samaNassa u hoi AraMbho" iti, itaH zeSamAvazyake prAyaH prasiddhamitinalikhitaM, tathA phalakaM-pratalamAyataMkASThaM-sthUlamAyatameva labdhAnicasanmAnAdinA'palabdhAni ca nyakkArapUrvakatayA yAni bhaktAdIni tairvRttayo-nirvAhA labdhApalabdhavRttayaH, 'AhAkammieivattiAdhAya-Azritya sAdhUna karma-sacetanasyAcetanIkaraNalakSaNAacetanasya vA pAkalakSaNA kriyA yatra bhaktAdau tadAdhAkarma tadevAdhAkarmikam, uktNc||1|| "saccittaM jamavittaM sAhUNa'hAe kIrae jNc| accitameva paccai AhAkammaM tayaM bhaNiyaM // " ihacekAraH sarvatrAgamikaH itizabdovA'yamupapradarzanArthaparovA vikalpArthaH, "uddesiyaMti arthinaH pAkhaNDinaH zramaNAnirgranthAnvoddizya durbhikSAtyayAdau yadbhaktaM vitIryate tadauddezikamiti, uddezebhavamaudezikamitizabdArthaH, yadvAtathaiva yaduddharitaMsadadhyAdibhirvimizraya dIyate tApayitvA vA tadapi tathaiveti, ihAbhihitam Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-9, - // 1 // "uddesiya sAhumAI omavvaya bhikkhviyrnnNjNc| __uddhariyaM bhIseuM taviuM uddesiyaM taM tu / / " iti 'mIsajAe vatti gRhisaMyatArthamupaskRtatayA mizraM jAtaM-utpanna mizrajAtaM, yadAha _ "paDhamaMciya gihisaMjaya mIsaM uvakkhaDai mIsagaM tNtu||" iti'ajjhoyarae'tti svArthamUlAdrahaNe sAdhvAdharthaM kaNaprakSepaNamadhyavapUrakaH, Aha ca "saTThA mUladdahaNe ajjhoyara hoi pkkhevo||" iti'pUIetti zuddhamapi karmAdhavayavairapavitrI kRtaM pUtikaM, uktaM ca ___"kammAvayavasameyaM saMbhAvijai jayaM tu taMpUI / / " iti- . 'kIe'tti dravyeNa bhAvena vA krItaM-svIkRtaM yattakrItamiti, yato'bhyadhAyi __"davvAiehiM kiNaNaM sAhUNaTThAi kIyaM tu||" iti'pAmicchaM' apamityaka-sAdhvarthamuddhAragRhItaM, yato'bhihitam "pAmiccaM sAhUNaM aTThA ucchidiuM diyAvei" iti'Acchedha' balAdbhRtyAdisatkamAcchidya yatsAvamI sAdhave dadAti, maNitaM ca "acchenaM cAchiMdiya jaM sAmI bhiccamAINaM" iti'anisRSTaM sAdhAraNaM bahUnAmekAdinA ananujJAtaM dIyamAnaM, Aha ca ___ "aNisaTTha sAmannaM goTThiyamAINa dayau egassa" iti'abhyAhRtaM' svagrAmAdibhya AhRtya yaddadAti, yato'vAci "saggamaparaggAmA jamANiyaM abhihaDaM tayaM hoI" itieSAMzabdArthaHprAyaH prakaTa eveti, kAntArabhaktAdayaAdhAkAmadibhedAeva, tatra kAntAraMaTavItatrabhaktaM-bhojanaMyatsAdhvAdharthatattathA,evaM zeSANyapi, navaraMglAno-rogopazAntayeyaddadAti glAnebhyo vA yaddIyate, tathA vaIlikAmeghADambaraMtatra hi vRSTayA bhikSAbhramaNAkSamo bhikSukaloko bhavatIti gRhI tadarthaM vizeSato bhaktaM dAnAya nirUpayatIti, prAradhUrNakAH-AgantukAH bhikSukA eva tadarthaMyabhaktaMtattathA,prAdhUrNakovAgRhIsayaddApayatitadarthaM saMskRtyatattathA, mUlaMpunarnavAdInAM tasya bhojanaM tadeva vA bhojanaM bhujyata iti bhojanamitikRtvA, kandaH-sUraNAdiH phalaM-trapuSyAdi bIjaMdADimAdInAM haritaM-madhuratRNAdivizeSaH, jIvavadhanimittatvAccaiSAM pratiSedha iti / ___'paMcamahabbaie ityAdiprathamapazcimatIrthakarANAM hi paJca mahAvratAnizeSANAMmahAvidehajAnAM cacatvArIti paJcamahAvratikaH,evaMsahapratikramaNena-ubhayasandhyamAvazyanakena yaH sa tathA, anyeSAM tu kAraNajAta eva pratikramaNamiti, uktNc||1|| "sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchi massa ya jinss| majjhimayANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM / / " iti, tathA avidyamAnAni-jinakalpikavizeSApekSayA asattvAdeva sthavirakalpikApekSayA tu jIrNamalinakhaNDitazvetAlpatvAdinA celAni-vastrANi yasmin sa tathA dharmaH-cAritraM, na ca sati cele acelatA na loke pratItA, yata uktam // 1 // "jaha jalamavagAhaMto vahucelo'vi siraveDhiyakaDillo / Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 9/-/875 bhannai naro acelo taha muNao saMtacelAvi // " ataH- "parisuddhajunnakucchiyathovAniya annabhogabhogehiM / muNao mucchArahiyA saMtehiM acelayA hoMti / / " na ca vastraM saMsaktirAgAdinimittatayA cAritravighAtAyAdhyAtmazuddheH zarIrAhArAdivaditi, na hi zarIrAdyUkAdisaMsaktirna bhavati rAgo vA notpadyate, uktaM ca // 1 // 510 "aha kuNasi dhullavatthAiesu mucchaM dhuvaM sarIre'vi / akke dullabhatare kAhisi mucchaM viseseNaM // " iti -adhyAtmazuddhabhAve'celakatvamapi na cAritrAya, yathoktam"apariggahAvi parasaMtiesu mucchAkasAyadosehiM / aviNiggahiyappANo kammamalamanaMtamacaMti // " iti, -jinodAharaNAdacelakatvameva zreya iti na vaktavyametat, tayo'bhyadhAyi"na parovaesavisayA na ya chaumatthA parovaesaMpi / diMti na va sIsavaggaM dikkhati jinA jahA savve // // 2 // taha sesehi ya savvaM kajjaM jai tehiM savvasAhammaM / evaM ca kao titthaM ? na cedacelatti ko gAho ? // " api ca-ucitacelasadbhAve cAritradhamrmmo bhavatyeva tadupakAritvAccharIrAhArAdivaditi, atha kathaM celasya cAritropakAriteti cet, ucyate, zItAditrANato jIvasaMsaktinimittatRRNa parihArAdihetutvAt uktaM ca 119 11 // 1 // 119 11 "taNagahaNAnalasevAnivAraNA dhammasukkajhANaTThA / diGkaM kapparagahaNaM gilANamaraNajhyA ceva ||" iti, tathA 'sejjayare' tti zerate yasyAM sAdhavaH sA zayyA tayA tarati bhavasAgaraM iti zayyAtarovasatidAtA tasya piNDo bhaktAdiH zayyAtarapiNDaH, sa ca azanAdi 4 rvastrAdi 4 zUcyAdi 4 zceti, tadgrahaNe doSAstvamI 119 11 "titthaMkarapaDikuTTo annAyaM uggamo'vi ya na sujjhe / avimuktI alAghavatA dullahasejjA viuccheo / / " iti, rAjJaH cakravarttivAsudevAdeH piNDo rAjapiNDaH, idAnImubhayorapi jinayoH samAnatAnigamanArthamAha pU. (876) "jaMsIlasamAyaro arahA titthaMkaro mahAvIro / tasslasamAyarI hoti u araha mahApaume / / " vR. 'jassIla' gAhA, yau zIlasamAcArau svabhAvAnuSThAne yasya sa yacchIlasamAcAraH tAveva zIlasamAcArau yasya sa tatheti // mahApadmajino hi mahAvIravaduttaraphAlgunInakSatrajanmAdivyatikara iti nakSatrasambandhAt nakSatrasUtraM- mU. (877) nava nakkhattA caMdassa pacchaMbhAgA paM0 (taM0) Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 9, vR. kaNThyaM, ca navaraM 'pacchaMbhAga 'tti pazcAdbhAgazcandreNa bhogo yeSAM tAni pazcAdbhAgAni candro'tikramyayAni bhuGkte, pRSThaM dattvetyarthaH / mU. (878) abhitI samaNo dhaNiTThA revati assiNi maggasira pUso / hattho cittA ya tahA pacchaMbhAgA nava havaMti // vR. 'abhiI' gAhA, 'assIi' tti azvinI matAntaraM punarevam|| 9 || "assiNibharaNI samaNo anurAhadhaNiTTarevaIpUso / miyasirahattho cittA pacchimajogA muNeyavyA // " iti nakSatravimAnavyatikara ukta iti mU. (879) ANatapANataAraNaghutesu kappesu vimANA nava joyaNasayAI uddha uccatteNaM paM0 vR. vimAnavizeSavyatikarasUtraM, vyaktaM / anantaraM vimAnAnAmuccatvamuktamiti mU. (880) vimalavAhaNe NaM kulakare nava dhanusatAiM uddhaM uccatteNaM hutthA / vR. kulakaravizeSasyoccatvasUtraM kulakarasambandhAdvR SabhakulakarasUtraM - pU. (881) usabheNaM arahA kosalite NaMImIse osappiNIe navahiM sAgarovamakoDAkoDIhiM viIkkatAhiM titthe pavattite / 511 vR. RSabho manuSya ityantaradvIpajamanuSyakSetravizeSapramANasUtraM ca, sugamAni caitAni / mU. (882) ghaNadaMtalaThThadaMtagUDhadaMtasuddhadaMtadIvANaM dIvA navanavajoyaNasattAiM AyAmavikkhaMbheNaM pannattA / vR. navaraM dhanadantAdayaH saptamA antrdviipaaH| navayojanazatAnItyuktamiti samadharaNItalAdupariSTAnnavayojanazatAbhyantaracAriNo grahavizeSasya vyatikaramAha mU. (883) sukkassa NaM mahAgahassa nava vIhIo paM0 taM0 - hayavIhI gatavIhI nAgavIhI vasahavIhI govIhI uragavIhI ayavIhI mitavIhI vesANaravIhI / vR. 'sukkasse' tyAdi, zukrasya mahAgrahasya nava vIthayaH - kSetrabhAgAH prAyastribhistribhinakSatrairbhavanti, tatra hayasaMjJA vIthI hayavIthItyevaM sarvatra, saMjJA ca vyavahAravizeSArthaM, yA ceha hayavIthI sA'nyatra nAgavIthIti rUDhA nAgavIthI cairAvaNapadamiti, etAsAMca lakSaNaM bhadrabAhuprasiddhAbhirAryAbhiH krameNa likhyate 119 11 // 2 // // 3 // bharaNI svAtyAgneyaM 3 nAgAkhyA 1 vIthiruttare mArge / rohiNyAdi 3 ribhAkhyA 2 cAdityAdiH 3 suragajAkhyA 3 // (Agneya-kRttikA, AdityaM punarvasuriti) vRSabhAkhyA 4 // 4 paitryAdiH 3 zravaNAdi 3 rmadhyame jaradgavAkhyAH 5 / proSThapadAdi 4 catuSke govIthi 6 stAsu madhyaphalam // paitryaMmaghA madhyame iti-mArge proSThapadA ajavIthI 7 hastAdi 4 rmRgavIthI 8 vaindradevatAdi syAt / dakSiNamArge vaizvAnarthyASADhadvayaM brAhamyam // Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 sthAnAGga sUtram 9/-/ 883 etAsu bhRgurvicarati nAgagajairAvatISu vIthiSu cet / bahu varSet parjanyasulabhauSadhayo'rthavRddhizca / / pazusaMjJAsu ca 3 madhyamasasyaphalAdiryadA cared bhRgujaH / ajamRgavaizvAnaravIthiSvarthabhayArddito lokaH / / iti / vIthivizeSacAreNa ca zukrAdayo grahA manujAdInAmanugrahopaghAtakAriNo bhavantIti dravyAdisAmagryA karmaNAmudayAdisadbhAvAditisambandhAt prastutAdhyayanAvatAri karmmasvarUpamAhamU. (884) navavidhe nokasAyaveyaNile kamme paM0 taM0- itthivete purisavete napuMsagavete hAse ratI arai bhaye soge duguMche / // 4 // // 5 // vR. 'navavihe 'tyAdi, iha nozabdaH sAhacaryArthaH kaSAyaiH krodhAdibhiH sahacarA nokaSAyAH, kevalAnAM naiSAM prAdhAnyaM kintu yairanantAnubandhyAdibhiH sahodayaM yAnti tadvipAkasadhzameva vipAkamAdarzayantIti, budhagrahavadanyasaMsargamanuvarttante, evaM ca nokaSAyatayA vedyate yatkarmma tantrokaSAyavedanIyamiti, tatra yadudayena striyAH puMsyabhilASaH pittodayena madhurAbhilASavat sa phuMphuMkAgnisamAnaH strIvedaH, yadudayena puMsaH striyAbhilASaH zleSmodayAdamlAbhilASavat sa dAvAgnijvAlAsamAnaH puMvedo, yadudaye napuMsakasya strIpuMsayorubhayorabhilASaH pittazleSmaNorudaye maJjitAbhilASavat sa mahAnagaradAhAgnisamAno napuMsakaveda iti, yadudayena sanimittamanimittaM vA hasati tatkarmma hAsyaM, yadudayena sacittAcitteSu bAhyadravyeSu jIvasya ratirutpadyate tadratikarmma, yadudayena teSvevAratirutpadyate tadaratikarmma, yadudayena bhayavarjitasyApi jIvasyehalokAdi saptaprakAraM bhayamutpadyate tadbhayakarmma, yadudayena zokarahitasyApi jIvasyAkrandanAdiH zoko jAyate tacchokakarmeti, yadudayena ca viSThAdibIbhatsapadArthebhyo jugupsate tajugupsAkarmeti / mU. (885) cauriMdiyANaM nava jAikulakoDIjoNipamuhasayasahassA pannattA, bhuyagaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiNAM navajAikulakoDijoNipamuhasayasahassA pa0 / vR. navaraM 'nava jAI' tyAdi, caturindriyANAM jAtau yAni kulakoTInAM yonipramukhANAMyonidvArakANAM zatasahasrANi tAni tathA, bhujairgacchantIti bhujagAH- godhAdaya iti / anantaraM kamrmoktaM, tadvazavarttinazca nAnAkulakoTIbhAjo bhavantIti kulakoTisUtre sadgatAzca karmma cinvantIti cayAdisUtraSaTkaM mU. (886) jIvA NaM navaTTA nivattite poggale pAvakammattAte ciNisu vA 3 puDhavikAiyanivattite jAva paMciMditanivattite, evaM ciNa uciNa jAva nijJjarA caiva / mU. (887) nava paesitA khaMdhA anaMtA pannattA navapaesogADhA poggalA anaMtA pannattA evaM navaguNalukkhA poggalA anaMtA pannattA // vR. karmyudgalaprastAvAt pudgalasUtrANi, sugamAni caitAni / sthAnaM - 9 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAGkasUtre navamasthAnasya TIkA parisamAptA / Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-10,. 513 (sthAnaM -10) vR. atha saGghayAvizeSasambandhameva dazasthAnakAdhyayanamArabhyate, asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-anantarAdhyayane jIvAjIvA navatvena prarUpitA iha tu ta eva dazatvena nirUpyanta ityevaMsambandhasya caturanuyogadvArasyAsyedamAdi sUtram mU. (888) dasavidhA logahitI paM0 taM0-jaNNaM jIvA uddAittA 2 tattheva 2 bhujjo 2 paJcAyaMti evaM egA logadvitI pannattA 1 jaNNaM jIvANaM satA samiyaM pAve kamme kaJjati evaMppegA logaTTitI pannattA 2 jaNNaM jIvA sayA samitaM mohaNijje pAve kamme kajati evaMppegA logadvitI pannatA 3 na evaM bhUtaM vA bhavvaM vA bhavissati vA jaMjIvA ajIvA bhavissaMti ajIvA vA jIvA bhavissaMti evaMppegA logahitI pannattA 4 na evaM bhUtaM 3 jaM tasA pANA vocchijissaMti thAvara pANA vocchijissaMti tasA pANA bhavissaMti vA evaMppegA logahitI pannattA 5, naevaM bhUtaM 3 jaM loge aloge bhavissati aloge vA loge bhavissati evaMppegA logadvitI pannattA 6 na evaM bhUtaM vA 3 jaM loe aloe pavissati aloe cA loe pavissati evaMpyegA logaTTitIjAva tAva loge tAvatAvajIvA jAva tAva jIvAtAvatAvaloe evaMppegA logaTTitI 8 jAva tAva jIvANa ta pohaggalANa ta gatiparitAte tAva tAva loe jAva tAva loge tAva tAva jIvANa yapoggalANata gatiparitAte evaMppegAlogahitI 9 sabvesuviNaM logatesu abaddhapAsapuTThA poggalA lukkhattAte kajati jeNaM jIvA ta poggalA ta no saMcAyaMti bahitA logaMtA gamaNayAte evaMpegA logar3hatI pannattA 10 // vR. 'dasavihA loge'tyAdi, asya ca pUrvasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-pUrvaM navaguNarUkSAH pudgalA anantA ityuktaMtecAsaGghayeyapradezelokesaMmAntIti lokasthitirataHsaivehocyate ityevaMsambandhasyAsya vyAkhyA, ihApisaMhitAdicarcaH prathamAdhyayanavat kevalaM lokasya-paJcAstikAyAtmakasya sthitiH-svabhAvaH lokasthitiryadityuddeze Namiti vAkyAlaGkAre 'uddAitta'tti apadrAya mRtvetyarthaH, 'tattheva tilokadezegatauyonaukule vAsAntaraMnirantaraMcaucityenabhUyo bhUyaH-punaHpunaH 'pratyAjAyante' pratyutpadyanta ityevamapyekAlokasthitiriti, apizabda uttaravAkyApekSayA, 'apiH kvacinna dRzyate, ___atha dvitIyA-'janna'mityAdi, sadA-pravAhato'nAdyaparyavasitaM kAlaM 'samiya'ti nirantaraM pApaM karma-jJAnAvaraNAdikaM sarvamapi mokSavibandhakatvena sarvasyApi pApatvAditi kriyate-badhyate ityevamapyekA anyetyarthaH, satataM karmabandhanamiti dvitIyA 2, ___ 'mohaNije ti mohanIyaM pradhAnatayA bhedena nirdiSTamiti sataM mohanIyabandhanaM tRtIyA 3, jIvAjIvAnAmajIvajIvatvAbhAvazcaturthI4,trasAnAMsthAvarANAMcAvyavacchedaH paJcamI 5, lokAlokayoralokalokatvenAbhavanaM SaSThI 6, tayorevAnyo'nyApravezaH saptamI 7, 'jAva tAva loe tAva tAva jIva'tti yAvallokastAvajjIvAH, yAvati kSetre lokavyapadezastAvataki jIvA ityarthaH, 'jAvAtAva jIvA tAvatAva loetti, iha yAvajjIvAstAvattAvalloko, yAvati yAvati kSetrecejIvAstAvakSetraM loka iti bhAvArthaH, 'jAva tAve tyAdivAkyaracanA tu bhASAmAtramityaSTamI 8,.. __ yAvajIvAdInAM gatiparyAstAvalloka iti navamI 9, sarveSu lokAnteSu 'abaddhapAsapuTTha'tti 3 [33] Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 sthAnAGga sUtram 10/-1888 baddhA-gADhazleSAH pArzvaspRSTAH-chuptamAtrA yena tathA te'baddhapArzvaspRSTAH rUkSadravyAntareNeti gamyate tatsamparkAdajAtarUkSapariNAmAHsantaitibhAvaH, lokAnte svabhAvAtpudgalAH rUkSatayA kriyanterUkSatayA pariNamanti, athavAlokAntasvabhAvAdyA rUkSatA bhavati tayAtepudgalA avaddhapArzvaspRSTAHparasparasambaddhAH kriyante, kiM sarvathA?, naivaM, apitu tenetyasya gamyamAnatvAttena rUpeNa kriyante yena jIvAH sakarmApudgalAH, pudgalAzca-paramANvAdayo, 'no saMcAyaMti'ttinazaknuvanti bahistAlokAntAd gamanatAyai-gantumiti, chAndasattvena tumarthe yuTpratyayavidhAnAditi, evamapyanyA lokasthitirdazamI, zeSaM kaNThyamiti / / lokasthitereva viziSTavaktRnisRSTA api zabdapudgalA lokAnta eva gacchantIti prastAvAcchabdabhedAnAha mU. (889) dasavihe sadde paM0 (taM0) vR. 'dasavihe' ityAdimU. (890) nIhAri 1 piDime 2 lukkhe 3, bhinne 4 jajarite 5 ita / dIhe 6 rahasse 7 buhutte 8 ta, kAkaNI 9 khiMkhinissare 10 // vR. nIhArI' silogo, nihArI-ghoSavAn zabdoghaNTAzabdavat piNDena nivRttaH piNDimoghoSavarjitaH DhakkAdizabdavat rUkSaH kAkAdizabdavat bhinnaH kuSThAdhupahatazabdavatjhajharitojarjarito vA satantrIkakaraTikAdivAdyazabdavat dIrgho-dIrghavarNAzrito dUrazravyo vA meghAdizabdavat isvoisvavarNAzrayo vivakSayA laghurvA vINAdi zabdavat, 'puhatteya'tti pRthakatve-anekatve, ko'rtho?. nanAtUryAdiAdhyayoge yaH svaro yamalazaGkhAdizabdavat sa pRthakatva iti, 'kAkaNIti sUkSmakaNThagItadhvaniH kAkalIti yo rUDhaH "khikhiNI ti kiMkiNI-kSudraghaNTikA tasyAH svaro-dhvaniH kihinniisvrH| mU. (891) dasa iMdiyatvAtItA pannattA paM0 taM0-deseNavi ege saddAiMsurNisu savveNavi ege saddAiMsuNiMsu deseNavi ege ruvAiM pAsiMsu savveNavi ege rUvAI pAsisaMsu, evaM gaMdhAiM rasAI zAsAiM jAva savveNaviege phAsAiM paDisaMvedeMsu, dasa iMdiyatthA paDuSpanA paM0 ta0-deseNaviege sadAiMsuNeti sabveNavi ege saddAiM suNeti, evaMjAva phAsAI, dasaiMdiyatthAanAgatA paM020-deseNaviege saddAiMsuNissaMti savveNaviege sadAiMsuNessaMti evaM jAya savveNavi ege phAsAiM pddisNvedessNti| vR.anantaraM zabda uktaH, sa cendriyArtha iti kAlabhedenendriyArthAn prarUpayansUtratrayamAha'dasa iMdiyetyAdi, kaNThyaM, navaraM deseNavi'tti vivakSitazabdasamUhApekSayA dezena-dezataH kAzcidityarthaH ekaH kazcicchutavAniti / 'savveNavittisarvatayAsarvAnityarthaH, indriyApekSayAvAzrotrendriyeNa dezataH sambhina zrotolabdhiyuktAvasthAyAM sarvendriyaiH sarvato'thavaikakarNenadezata ubhAbhyAM sarvataH, evaM sarvatra, 'paDuppannati pratyutpannA vartamAnAH / indriyArthAzca pudgaladharmA iti pudgalasvarUpamAha mU. (892) dasahiM ThANehimacchinne poggale calejA, taM0-AhArijamANe vA calejA pariNAmejamANe vA calejA ussasijjamANe vA calejA nissasijamANe vA calejAvedeJjamANe vA Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 515 sthAnaM - 10, calejjA nijjarijjramANe vA calejjA viubvijjamANe vA calejjA ghariyArinamANo vA calejjA jakkhAtiTTe vA calejjA vAtapariggahe vA calejjA / vR. 'dasahI 'tyAdi spaSTaM, navaraM 'acchinne 'tti acchinnaH - apRthagbhUtaH zarIre vivakSitaskandhe vA sambaddhaH calet-sthAnAntare gacchet 'AhArejjamANe' tti AhriyamANaH khAdyamAnaH pudgalaH AhAre vA abhyavahriyamANe sati pudgalazlet pariNamyamAnaH pudgala evodarAgninA khalarasabhAvena pariNamyamANe vA bhojane ucchvasyamAna, ucchAsavAyupudgalaH ucchvasyamAne vA ucchvasite kriyamANe evaM niHzvasyamAno niHzvasyamAne vA vedyamAno nirjIryamANazca karmmapudgalo'thavA vedyamAne nirjIryamANe ca karmANi, vaikriyamANo vaikriyazarIraratayA pariNamyamAnaH vaikriyamANe vA zarIre paricAryamANomaithunasaMjJAyA viSayI kriyamANaH zukrapudgalAdiH paricAryamANe vA bhujyamAne strIzarIrAdau zukrAdireva yakSAviSTo bhUtAdyadhiSThitaH yakSAviSTe vA sati puruSe yakSAveze vA sati taccharIralakSaNaH pudgalaH vAtaparigato-dehagatavAyupreritaH vAtaparigate vA dehe sati bAhyavAtena votkSita iti / pudgala / dhikArAdeva pudgaladharmAnindriyArthanAzritya yadbhavati tadAha mU. (893) dasahiM ThANehiM kodhuppattI siyA taM0- maNunAiM me saddapharisara sarUvagaMdhAimavaharisu 1 amaNunAiM ye saddapharisarasarUvagaMdhAI uvahariMsu 2 maNunnAI ye saddapharisaraHaridhAI avaharai 3 amaNunnAI se sapharisajAvagaMdhAI uvaharati 4 maNunnAI me sadda jAva avaharissati 5, amaNunnAiaM me sadda jAva uvaharissati 6 maNunnAI me sadda jAva gaMdhAI avaharisu vA avaharai avaharissati 7 amaNunnAiM me sadda jAva uvaharisu vA uvaharati uvaharissati 8 aNunnAmaNunnAI sadda jAva avahariMsu avaharati avaharissai uvahariMsu uvaharati uvaharissati 9 ahaMca NaM AyariyauvajjhAyANaM sammaM vaTTAmi mamaM ca NaM AyariyauvajjhAyA micchaM paDivannA 10 / vR. 'dasahI' tyAdi gatArthaM navaraM sthAnavibhAgo'yam-tatra manojJAn zabdAdIn me'pahRtavAnityevaM bhAvayataH krodhotpattiH syAdityekaM, evaM amanojJAnupahatavAn- upanItavAn, iha caikavacanabahuvacanayorna vizeSaH prAkRtatvAditi dvitIyaM, evaM varttamAnanirdezenApi dvayaM bhaviSyatApi dvayamityevaM SaTU, tathA manojJAnAmapahArataH kAlatrayanirdezana saptamaH, evamamanojJAnAmupahArato'STamaM, manojJAmanojJAnAmapahAropavahArataH kAlatrayanirdezena navamaM, ahaM cetyAdi dazamaM 'micchaM'ti vaiparItyaM vizeSeNa pratipannau vipratipannaviti / bhU. (894) dasavidhe saMjame paM0 taM0- puDhavikAtisamajaMme jAva' vaNassatikAyasaMjame beiMditasaMjame teditasaMjame cauriditasaMjame paMciMdiyasaMjame ajIvakAyasaMjame / dasavidhe asaMjame paM0 taM0- puDhavikAtita asaMjame Au0 teu0 bAu0 vaNassati0 jAva ajIvakAya asaMjame / dasavidhe saMvare paM0 naM0 -sotiMdiyasaMvare jAva phAsiMditasaMvare maNa0 vaya0 kAya0 uvakaraNasaMvare sUcIkusaggasaMvare / dasavidhe asaMvare paM0 - sotiMditaasaMvare jAva sUcIkusaggaasaMvare / vR. krodhotpattiH saMyaminAM nAstIti saMyamasUtraM, saMyamavipakSazcAsaMyama ityasaMyamasUtramasaMyamavipakSaH saMvara iti saMvarasUtraM saMvaraviparIto'saMvara ityasaMvarasUtraM, sugamAni caitAni, navaramupa Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 sthAnAGgasUtram 10/-1894 karaNasaMvaraH-apratiniyatAkalpanIyavastrAdyagrahaNarUpo'thavA viprakIrNasya vastrAdhupakaraNasya saMvaraNamupakaraNasaMvaraH,ayaMcaudhikopakaraNApekSaH tathAzUcyAH kuzAgrANAMca zarIropaghAtakatvAdyatsaMvaraNaM-saGgopanasazUcIkuzAgrasaMvaraH, eSatUpalakSaNatvAtsamastIpagrahikopakaraNApekSodraSTavyaH, iha cAntyapadadvayena dravyasaMvarAvuktAviti / - asaMvarasyaiva vizeSamAha mU. (895) dasahi ThANehiM ahamaMtIti thaMbhijA, taM0-jAtimateNa vA kulamaeNa vA jAya issariyamateNa vA 8 nAgasuvannA vA me aMtitaM evcamAgacchaMti 9 purisadhammAto vA me uttarite ahodhite nANadaMsaNe samupparane 10 // vR. 'dasahI'tyAdi, spaSTaM, navaraM 'ahamaMtIti ahaM aMtA iti anto-jAtyAdiprakarSaparyanto'syAstItyantaH ahameva jAtyAdibhiruttamatayA paryantavartI, athavA'nusvAraprAkRtatayeti ahaM atiH-atizayavAniti evaMvidhollekhena'thaMbhijja'ttistabhnIyAt-stabdho bhavetmAyedityarthaH, yAvatkaraNAt 'balamaeNa rUvamaeNa suyamaeNatavamaeNalAbhamaeNe ti zya, tathA nAgasuvanne'ti nAgakumArAH suparNakumArAzca vA vikalpArthaH me-mama antika-samIpaM 'havvaM' zIghramAgacchantIti, puruSANAM-prAkRtapuruSANAMdharmo-jJAnaparyAyalakSaNastasmAdvAsakAzAt uttaraH-pradhAnaH sa evauttarikaH 'ahodhiya'ti niyatakSetraviSayo'vadhistadrUpaM jJAnadarzanaM prtiitmiti| mU. (896) dasavidhA samAdhI paM0 20-pANAtivAyaveramaNe musA0 adinnA- mehuNApariggahA0 IritAsamitI bhAsAsamitI esaNAsamitI AyANa0 uccArapAsavaNakhelasiMdhANagapArihAvaNitAsamitI, dasavidhA asamAdhI paM0 20-pANativAtejAva pariggahe IritA'samitI jAva uccaarpaasvnnkhelsiNghaanngpaaridvaavnniyaa'smitii| . navaraM 'samAhitti samAdhAnaM samAdhiH-samatA sAmAnyato rAgAdhabhAva ityarthaH, sa copaadhibhedaaddshdheti| mU. (897) dasavidhA pavajA paM0 (taM0) vR. uktamadavilakSaNaH samAdhiriti tatsUtrametadvipakSo'samAdhiriti tatsUtraM, samAdhItarayorAzrayaH pravrajyeti tatsUtraM mU. (898) chaMdA 1 rosA 2 parijunnA suviNA 4 paDissunA 5 cev| sAraNitA 6 rogiNItA 7 aNADhitA 8 devasannattI 9 ||vcchnnubNdhitaa 10 vR. 'chaMdA gAhA, 'chaMda'tti chandAtsvakIyAdabhiprAyavizeSAdgovindavAcakasyevasundarInandasyeva vA, parakIyAdvA bhrAtRvazabhavadattasyeva yA sA chaMdA 'rosA ya'tti roSAt zivabhUteriva yA sA roSA 'parijuNNa'tti paridhunA dAridrayAtkASThahArakasyeva yA sA parighUnA 'suviNe ti svapnAt puSpacUlAyA iva yA svapne vA yA pratipadyatesA svapnA 'paDisuyA ceva'tti pratizrutAt-pratijJAnAd yA sA pratizrutAzAlibhadrabhaginIpatidhanyakasyeva 'sAraNiya'tti smAraNAdyA sA smAraNikA mallinAthasmAritajanmAntarANAMpratibuddhayAdirAjAnAmiva 'rogiNiya'ttirogaHAlambanatayA vidyate yasyAM sA rogiNI saiva rogiNikA sanatkumArasyeva 'aNADhiya'tti anAItAd-anAdarAdyA sA anAdhtA naMdiSeNasyeva anAdhtasya vA-zithilasya yA sA tathA 'devasannatti'tti devasaMjJapteHdevapratibodhanAdyAsAtathA metAdiriveti, vacchANubaMdhAya'ttigAthAtiriktaMvatsaH-putrastadanubandho yasyAmasti sA vatsAnubandhikA, vairasvAmimAturiveti / Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna-10, mU. (899) dasavidhesamaNadhamme paM0 ta0-khaMtI muttI ajave maddavelAghave sacce saMjame tave citAte baMbhaceravAse / dasavidhe veyAvacce paM0 taM0-AyariyaveyAvacce 1 uvajjhAyaveyAvacce 2 theraveyAvacce 3 tavassi04 gilANa05 seha06 kula07gaNa08 saMghave 9 sAhammiyaveyAvace10 __ vR. pravrajyAvatazca zraNadharmastadvizeSazca vaiyAvRttyamiti tatsUtre jIvadharmAzcaita iti jIvapariNAmasUtrametadvilakSaNatvAdajIvapariNAmasUtraM, sugamAni caitAni, zramaNadharmo vyAkhyAta eva, navaraM 'ciyAe'tti tyAgo dAnadharma iti / vyAvRtto vyApRto vA vyApArastatkarma vaiyApRttyaM vaiyAvRttyaM vA bhaktapAnAdibhirupaSTambha ityarthaH, 'sAhamiya'tti samAno dharmaH sadharmastena carantIti saadhrmikaaH-saadhvH| mU. (900) dasavidhejIvapariNAme paM020-gati pariNAmeiMditapariNAmekassAyapariNAme lesA0 jogapariNAme uvaoga0 nANa0 daMsaNa0 caritta0 vetprinnaame| dasavidhe ajIvapariNAme paM0, taM0-baMdhaNapariNAme gati0 saMThANapariNAme bheda0 vaNNa rasa0 gaMdha0 phAsa0 agurulahu0 shprinnaame| vR. 'pariNAme tyAdi, pariNamanaM pariNAmastadbhAvagamanamityarthaH, ydaah||1|| "pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnaM / na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH / / " -dravyArthanayasyekati. -- // 1 // "satparyayeNa nAzaH prAdurbhAvo'satA ca paryayataH / dravyANAM pariNAmaH proktaH khalu paryayanayasya / / " iti, jIvasya pariNAmaH 2 iti vigrahaH, saca prAyogikaH, tatra gatireva pariNAmo gatipariNAmaH, evaM sarvatra, gatizceha gatinAmakarmodayAnArakAdivyapadezahetuH tatpariNAmazcA''bhavakSayAditi, saca narakagatyAdizcaturvidhaH, gatipariNAme ca satyevendriyapariNAmo bhavatIti tamAha _ 'iMdiyapariNAme tti sa ca zrotrAdibhedAt paJcadheti, indriyapariNatau ceSTAniSTaviSayasambandhAdrAgadveSapariNatiriti tadanantaraM kaSAyapariNAma uktaH, sa ca krodhAdibhedAccaturvidhaH, kaSAyapariNAmeca sati lezyApariNatirnatulezyApariNatau kaSAyapariNatiH, yena kSINakaSAyasyApi zuklalezyApariNatirdezonapUrvakoTiM yAvadbhavati, yata uktm||1|| "muhuttaddhaM tujahannA ukkosA hoi puvkoddiio| navahiM varisehiM UNA nAyavvA sukkalessAe // iti ato lezyApariNAma uktaH, sa ca kRSNAdibhedAt SoDeti, ayaM ca yogapariNAme sati bhavati, yasmAniruddhayogasya lezyApariNAmo'paiti, yataH-'samucchinnakriyaM dhyAnamalezyasya bhavatI tilezyApariNAmAnantaraM yogapariNAma uktaH, sa ca manovAkAyabhedAtridheti, saMsAriNAM ca yogapariNatAvupayogapariNatirbhavatIti tadanantaramupayogapariNAma uktaH, sa ca sAkArAnAkArabhedAd dvidhA, saticopayogapariNAme jJAnapariNAmo'tastadanantaramasAvuktaH, sacAbhinibodhikAdibhedAt paJcadhA, tathA mithyATenimapyajJAnamityajJAnapariNAmo matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnala Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 sthAnAGga sUtram 10/-/900 kSaNastrividho'pi vizeSagrahaNasAdharmyAt jJAnapariNAmagrahaNena gRhIto draSTavya iti, jJAnAjJAnapariNAme ca sati samyakatvAdipariNatiriti tato darzanapariNAma uktaH sa ca tridhA samyakatvamithyAtvamizrabhedAt, samyakatve sati cAritramiti tatastatpariNAma uktaH, sa ca sAmAyikAdibhedAt paJcadheti, stryAdivedapariNAme cAritrapariNAmo na tu cAritrapariNAme vedapariNatiryasmAdavedakasyApi yathAkhyAtacAritrapariNatirddaSTeti cAritrapariNAmAnantaraM vedapariNAma uktaH sa ca stryAdibhedAt trividha iti / 'ajIvetyAdi, ajIvAnAM pudgalAnAM pariNAmo'jIvapariNAmaH, tatra bandhanaM- pudgalAnAM parasparaM sambandhaH saMzleSa ityarthaH sa eva pariNAmo bandhanapariNAmaH, evaM sarvatra, bandhanapariNAmalakSaNaM caitat 119 11 "samaniddhayAe baMdho na ho samalukkhayAyavi na hoi / mAyaniddhalukkhattaNeNa baMdho u khaMdhANaM // " etaduktaM bhavati samaguNasnigdhasya samaguNasnigdhena paramANvAdinA bandho na bhavati, samaguNarUkSasyApi samaguNarUkSeNeti, yadA viSamA mAtrA tadA bhavati bandho, viSamamAtrAnirUpaNArthamucyate 119 11 "niddhassa niddheNa duyAhieNaM, lukkhassa lukkheNa duyAhieNaM / niddhassa lukkheNa ucei baMdho, jahannavajjo visamo samo vA // " iti gatipariNAmo dvividhaH spRzadgatipariNAma itarazca, tatrAdyo yena prayatnavizeSAt kSetra pradezAn spRzan gacchati, dvitIyastu yenAspRzanneva tAn gacchati, na cAyaM na sambhAvyate, gatimaddavyANAM prayatnabhedopalabdheH tathAhi abhraGkaSahamyatalagatavimuktAzbhapAtakAlabheda upalabhyate anavaratagatipravRttAnAM ca dezAntaraprAptikAlabhedazcetyataH sambhAvyate'spRzadgatipariNAma iti, athavA dIrghahasyabhedAt dvividho'yamiti, saMsthAnapariNAmaH parimaNDalavRttatryanacaturanAyatabhedAtpaJcavidhaH, bhedapariNAmaH paJcadhA, tatra khaNDabhedaH kSiptamRtpiNDasyeva 1 pratarabhedo'bhrapaTalasyeva 2 anutaTabhedo vaMzasyeva 3 cUrNabhedaH cUrNanaM 4 utkarikAbhedaH samutkIryamANaprasthakasyeveti, " varNapariNAmaH paJcadhA gandhapariNAmo dvidhA rasapariNAmaH paJcadhA sparzapariNAmo'STadhA, na gurukamadhogamanasvabhAvaM na laghukamUrdhvAgamanasvabhAvaM yaddavyaM tadagurukaladhukaM atyantasUkSmaM bhASA manaHkarmadravyAdi tadeva pariNAmaH pariNAmatadvatorabhedAt agurulaghukapariNAmaH etadgrahaNenaitadvipakSo'pi gRhIto draSTavyaH, tatra gurukaM ca vivakSayA laghukaM ca vivakSayaiva yad dravyaM tadgurulaghukaM audArikAdi sthUlataramityarthaH, idamuktasvarUpaM dvividhaM vastu nizcanayamatena vyavahAratastu caturddhA, tatra gurukaM - adhogamanasvabhAvaM vajrAdi laghukaM UrdhvagamanasvabhAvaM dhUmAdi gurukaladhukaM tiryaggAmi vAyujyotiSkavimAnAdi agurulaghukaM- AkAzAdIti, Aha ca bhASyakAraH 11911 // 2 // "nicchayao savvagurU savvalahuM vA na vijaI davvaM / bAyaramiha gurulahuyaM agurulahu sesayaM davvaM // guruyaM lahuyaM ubhayaM nobhayamiti vAvahAriyanayassA / davvaM leTThU 1 dIvo 2 vAU 3 vomaM 4 jahAsaMkhaM // " iti Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 10, - 519 zabdapariNAmaH zubhAzubhabhedAd dvidheti / - - ajIvaparariNAmAdhikArAt pudgalalakSaNAjIvapariNAmamantarikSalakSaNAjIvapariNAmopAdhikamasvAdhyAyikavyapadezyaM 'dasavihe 'tyAdinA sUtreNAha mU. (901) dasavidhe aMtalikkhite asajjhAie paM0 taM0-ukkAvAte disidAdhe gajite vijute nigghAte jUyate jakkhAlitte ghUmitA mahitA rataugdhAte / dasavihe orAlite asajjhAtite paM0 taM0-aTThi maMsaM soNite asutisAmaMte susANasAmaMte caMdo varAte sUrobarAe paDaNe rAyayuggahe uvasayassa aMto orAlie sarIrage vR. tatra 'aMtalikkhae 'tti antarikSaM AkAzaM tatra bhavamAntarIkSakaM svAdhyAyo-vAcanAdiH paJcavidho yathAsambhavaM yasminnasti tatsvAdhyAyikaM tadabhAvo'svAdhyAyikaM tatrolkA - AkAzajA tasyAH pAtaH ulkApAtaH, tathA dizo dizi vA dAho digdAhaH, idamuktaM bhavati-ekataradigvibhAge mahAnagarapradIpanakamiva ya udyoto bhUmAvapratiSThito gaganatalavarttI sa digdAha iti, garjitaM - jImUtadhvaniH, vidyut-taDit nirghAtaH- sAbhre nirazrevA gagane vyantarakRto mahAgarjitadhvaniH, 'jUyae' tti sandhyAprabhA candraprabhA ca yadyugapad bhavatastat juyagotti bhaNitaM, sandhyAprabhAcandraprabhayormizratvamiti bhAvaH, tatra candraprabhA''vRtA sandhyA apagacchanto na jJAyate zuklapakSapratipadAdiSu dineSu, sandhyAcchede vA'jJAyamAne kAlavelA na jAnantyatastastrINi dinAni prAdoSikaM kAlaM na gRhNanti tataH kAlikasyAsvAdhyAyaH syAditi, ulkAdInAM cedaM svarUpaM // 1 // "disidAho chinnamUlo ukkasarehA payAsajuttA vA / saMjhAcheyAvaraNo juyao sukke diNe tinni / " jakkhAlittaM 'ti yakSAdIptamAkAze bhavati, eteSu svAdhyAyaM kurvatAM kSudradevatA chalanAM karoti, dhUmikA-mahikAbhedo varNato dhUmikA dhUmAkArA dhUmretyarthaH, mahikA pratItA, etacca dvayamapi kArttikAdiSu garbhamAseSu bhavati, tacca patanAnantarameva sUkSmatvAtsarvamapkAyabhAvitaM karotIti, 'rayaugdhA 'tti vizvasApariNAmataH samantAdreNupatanaM rajaudghAto bhaNyate / asvAdhyAyAdhikArAdevedamAha 'dasavihe orAlie' ityAdi, audArikasya manuSyatiryakzarIrasyedamaudArikamasvAdhyAyikaM, tatrAsthimAMzoNitAni pratItAni, tatra paJcendriyatirazcAmasvAdhyAyikaM dravyato'sthimAMsazoNitAni granthAntare camapyadhIyate, yadAha - "soNiyaM maMsaM cammaM aTThIvi ya hoti cattAri" iti, kSetrataH SaSTihastAbhyantare, kAlataH sambhavakAlAdyAvat tIyA pauruSI mArjArAdibhirmUSikAdivyApAdane'horAtraM ceti, bhAvataH sUtraM nandyAdikaM nAdhyetavyamiti, manuSyasambandhyapyevameva, navaraM kSetrato hastazatamadhye kAlato'horAtraM yAvat ArttavaM dinatrayaM strIjanmani dinASTakaM puruSajanmani dinasaptakaM asthIni tu jIvavimokSadinAdArabhya hastazatAbhyantarasthitAni dvAdaza varSANi yAvadasvAdhyAyikaM bhavati, citAgninA dagdhAnyudakavAhena vA vyUDhAnyasvAdhyAyikaM na bhavati, bhUminikhAtAnyasvAdhyAyikamiti, tathA azucIna-amedhyAni mUtrapurISANi teSAM sAmantaM0 samIpamazucisAmantamasvAdhyAyikaM bhavati, uktaM ca kAlagrahaNamAzritya "soNiyamuttapurIse ghANAloyaM pariharejjA' iti zmazAnasAmantaMzabasthAnasamIpaM, candrasya-candravimAnasyoparAgo-rAhuvimAnatejasoparaJjanaM candroparAgo grahaNamityarthaH, evaM sUroparAgo'pi, iha tacedaM kAlamAnaM yadi candraH sUryo vA grahaNe sati sagraho'nyathA va nimajjati Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sthAnAGga sUtram 10/-1901 grahaNakAlaMtadrAtrizeSatadahorAtrazeSaMcatataH paramahorAtraMcavarjayanti,Ahaca-"caMdimasUruvarAge nigghAeguMjie ahorattaM" iti AcAritaMtuyaditatraiva rAtrI dine vA muktastadA candragrahaNetasyA sva rAtreH zeSaM pariharanti, sUryagrahaNe tutaddinazeSaM parihatyAnantaraM rAtrimapi pariharantIti, Ahaca-"AinnaM diNamukke sociydivsovraaiiy|" iti candrasUryoparAgayozcaudArikatvaM tadvimAnapRthivIkAyikApekSayA'vaseyamAntarIkSakatvaMtusadapina vivakSitaM, AntarIkSatvenoktebhya Akasmikebhya ulkAdibhyazcandrAdivimAnAnAM zAsvatatvena vilakSaNatvAditi, 'paDaNe'tti patanaMmaraNaM rAjAmAtyasenApatigrAmabhogikAdInAM, tatra yadA daNDikaH kAlagato bhavati rAjA vA'nyo yAvanna bhavati tadA sabhaye nirbhayevAsvAdhyAyaMvarjayatIti nirbhayazravaNAnantaramapyahorAtraMvarjayantIti grAmamahattare'dhikAraniyuktebahusvajanevAzayyAtarevApuruSAntarevA saptagRhAbhyantaramRte'horAtraM svAdhyAyaMvarjayanti zanairvA paThanti, nirduHkhA eta iti gahA~ loko mA kArSIditi, Aha c||1|| "mayahara pagae bahupakkhie ya sattadhara aMtara mayaMmi / niDhukkhattiya garahA na paDhaMti snniiygNvaavi||" iti tathA rAyavuggahe'tti rAjJAMsaGgrAma upalakSaNatvAtsenApatigrAmabhogikamahattarapuruSastrImallayuddhAnyasvAdhyAyikaM, evaM pAMzupiyAdibhaNDanAnyapi, yata ete prAyo vyantarabahulAsteSu pramattaM devatAchalayenirduHkhAetaityuDDAho vA'prItikaMvA bhavedityato yadvigrahAdikaMyaccirakAlaM yasmin kSetre bhavati tatra vigrahAdike tAvatkAlaM tatra kSetre svAdhyAyaM pariharantIti, uktNc||1|| "seNAhiva bhoiya mayahare ya puMsisthimallayuddhe ya / loTTAibhaMDaNe vA gugjhaga uDDAha aciyattaM // iti, tatho pAzrayasya-vasaterantaH-madhye vartamAnamaudArikaM manuSyAdisatkaM zarIrakaM yadhubhinnaM bhavati tadAhastazatAbhyantare'svAdhyAyikaMbhavati, athAnubhinnaM tathApi kutsitatvAdAcaritatvAcca hastazataM vaya'te, pariSThApite tu tatra tatsthAnaM zuddhaM bhvtiiti|| ... mU. (902) paMciMdiyANaM jIvANaM asamArabhamANassa dasavidhe saMjame kajati, taM-- soyAmatAo sukkhAo avavarovettA bhavati sotAmateNa dukkheNaM asaMjogettA bhavati evaM jAva phAsAmateNaM dukkheNaM asaMjoetA bhavati, evaM asaMyamovi bhaannitvyo| vR. paJcendriyazarIramasvAdhyAyikamityanantaramuktamiti paJcendriyAdhikArAttadAzritasaMyamAsaMyamasUtre gatArthe / / saMyamAsaMyamAdhikArAt tadviSayabhUtAni sUkSmANi prarUpayannAha mU. (903) dasa suhumA paM0 taM0-pANasuhume paNagasuhume jAva siNehasuhume gaNiyasuhume bhNgsuhme| vR.dasasuhume tyAdi, prANasUkSma-anuddharitakunthuH panakasUkSma-ullI yAvatkaraNAdidaMdraSTavyaM, bIjasUkSma-vrIhyAdInAMnakhikA hastisUkSma-bhUmisamavarNaM tRNaMpuSpasUkSma-vaTAdipuSpANi aNDasUkSmaMkITikAdyaNDakAnilayanasUkSmakITikAnagarAdisnehasUkSme-avazyAdItyaSyamasthAnakabhaNitameva idamaparaM gaNitasUkSma-gaNitaM saGkalanAdi tadeva sUkSmaM sUkSmabuddhigamyatvAt, zrUyate ca vajrAtaM gaNitamiti, bhaGgasUkSma' bhaGgA-bhaGgakA vastuvikalpAsteca dvidhA-sthAnabhaGgakAHkramabhaGgakAzca, tatrAdyA Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -10, 127 yathA dravyato nAmaikA hiMsA na bhAvataH 1 anyA bhAvato na dravyataH anyA bhAvato dravyatazca 3 anyA nabhAvato nApi dravyataH 4 iti, itare tu dravyato hiMsA bhAvatazca 1 dravyato'nyA na bhAvataH 2 na dravyato'nyA bhAvataH 3 anyA na dravyato na bhAvataH 4 iti tallakSaNaM sUkSmaM bhaGgasUkSma, sUkSmatA cAsya bhajanIyapadabahutve gahanabhAvena suukssmbuddhigmytvaaditi| mU. (904) jaMbUmaMdaridAhiNeNaM gaMgAsiMdhumahAnadIo dasa mahAnadIo samappeti, taM0jauNA 1 saraU 2 AvI 3 kosI 4 mahI 5 siMdhU 6 vivacchA7vibhAsA 8 erAvatI 9 caMdrabhAgA 10||jNbuumNdruttrennNrttaarttvtiiomhaandiiods mahAnadIosamappeti, taM0-kiNhAmahAkiNhA nIlA mahAnIlA tIrA mahAtIrA iMdA jAva mhaabhogaa| __ vR.pUrvaM gaNitasUkSmamuktamititadviSayavizeSabhUtaM prakRtAdhyayanAvatAritayA jaMbuddIvetyAdi gaGgAsUtrAdikaM kuNDalasUtrAvasAnaM kSetraprakaraNamAha, kaNThyaJcedam, navaraM gaGgAM samupayAnti dazAnAmAdyAH paJca itarAH sindhumiti, evaM raktAsUtramapinavaraM yAvatkaraNAt 'iMdaseNA vAriseNa'tti drssttvymiti| mU. (905) jaMbuddIve 2 bharahavAse dasa rAyahANIo paM0 (taM0)-1 vR. 'rAyahANIo'tti rAjAdhIyate-vidhIyate abhiSicyate yAsutA rAjadhAnyaH-janapadAnAM madhye prdhaanngryH,| mU. (906) caMpA 1 mahurA 2 vANArasI 3 ya sAvatthI 4 tahata sAtetaM 5 / hatthiNaura 6 kaMpillaM 7 mihilA 8 kosaMbi 9 rAyagihaM 10 // vR. 'caMpA' gAhA, campAnagarI aGgajana padeSu mathurA sUrasenadeze vArANasI kAzyAM zrAvastI kuNAlAyAM sAketamayodhyetyarthaH kozaleSujanapadeSu 'hatthiNapuraM ti nAgapuraMkurujanapade kAmpilyaM pAzcAleSu mithilA videhe kozAmbI vatseSu rAjagRha magadheSviti, etAsu kila sAdhavaH utsargato na pravizanti taruNamaNIyapaNyaramaNyAdidarzanena manaHkSobhAdisambhavAt, mAsasyAntardvistri pravizatAM tvAjJAdayo doSA iti, ___etAzcadazasthAnakAnusAreNAbhihitAnatudazaivetAH arddhaSaDvizatAvAryajanapadeSuSaDvizaternagarINAmuktatvAditi, ayaMcanyAyo'nyatra granthe teSu teSu prAyazcittadivicAreSuprasiddha eveti, vyAkhyAtaM ca dazarAjadhAnIgrahaNe zeSANAmapi grahaNaM nizIthabhASye, ydaah||1|| "dasarAyahANigahaNA sesANaM sUyaNA kayA hoi| mAsassaMto dugatiga tAo aiMtami ANAI / / -dossaashceh||2|| "taruNAvesisthivivAharAyamAIsu hoI saikaraNaM / AujjagIyasadde hatthI sadde ya sviyaare||" iti mU. (907) eyAsu NaM dasarAyahANIsu dasa rAyANo muMDA bhavettA jAva pavvatitA, taM0bharahe sagaro madhavaM saNaMkumAro saMtI kuMthU are mahApaume hariseNo jynaame| vR. 'etAsvitianantaroditAsudazasvAryanagarISumadhye anyatarAsukAsuciddaza rAjAnaH Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 sthAnAGga sUtram 10/-/907 cakravartinaHpravrajitaityevaMdazasthAnake'vatArasteSAMkRtaH, dvaucasubhUmabrahmadattAbhidhAnaunapravrajitI narakaMca gatAviti, tatrabharatasagarauprathamadvitIyau cakravartirAjausAketenagare vinItA'yodhyAparyAya jAtau pravrajitauca, maghavAn zrAvastyAM, sanatkumArAdayazcatvArohastinAgapure mahApabhovANArasyAM hariSeNaH kAmpilye jayanAmA rAjagRhe iti, na caitAsu nagarISu krameNaite rAjAno vyAkhyeyAH granthavirodhAt, uktaM c||1|| "jamaNaM viNIya ujjhA sAvatthI paMca hasthiNapuraMmi / vANArasi kaMpille rAyagihe ceva kaMpillA / / " iti, apravrajitacakravartinautu hastinAgapurakAmpilyayorutpannAviti, ye ca yatrotpannAste tatraiva pravrajitA iti, idamAvazyakAbhiprAyeNa vyAkhyAtaM, nizIthabhASyAbhiprAyeNa tudazasvetAsunagarISu dvAdaza cakriNo jAtAH, tatra navasvekaikaH ekasyAM tu traya iti, Aha c||1|| "caMpA mahurA vANArasI ya sAvatthimeva sAkeyaM / hatthiNapurakaMpillaM mihilAkosaMbirAyagihaM / / // 2 // saMtI kuMthU ya aro tinnivi jiNacakki ekkahiM jaayaa| teNa dasahoti jattha va kesava jAyA jaNAinna / " ti, mU. (908) jaMbuddIve 2 maMdare pavvae dasa joyaNasayAI uvveheNaM dharaNitale dasa joyaNasahassAivikkhaMbheNa uvariMdasajoyaNasayAiMvikhaMbheNaMdasadasAiMjoyaNasahassAiMsavvaggeNaM pnntaa| vR.mandaro-meruH, ubveheNa ntibhUmAvavagAhataH, viSkambheNa' pRthutvena upari'paNDakavanapradeze dazadazatAni sahasramityarthaH, dazadazakAnizatamityarthaH,?-yojanasahasrANAM, lakSamityarthaH, IdazIca bhaNitirdazasthAnakAnurodhAt, 'sarvAgreNa' sarvaparimANata iti| mU. (901)jaMbuddIve 2 maMdarassa pabvayassa bahumajjhadesabhAge imIse rayaNappabhAte puDhavIte uvarimahehillesu khuDDagapataresu, ettha NaM aTThapatesite ruyage paM0 jao namitAto dasa disAo pavahati, taM0-puracchimA 1 puracchimadAhiNA 2 dAhiNA 3 dAhiNapaJcatthimA 4 paJcasthimA 5 paJcatyamuttarA 6 uttarA 7 uttarapuracchimA 8 uddhA 9 aho 10, eesiNaM dasaNhaM disANaM dasa nAmadhijA paM0 (taM0) vR. uvarimahechillaisuttiuparitanAdhastanayo kSullakapratarayoH,sarveSAMmadhye tayorevalaghutvAt, tayoraghaM upari ca pradezAntaravRdhyA varddhamAnataratvAllokasyeti, 'aTThapaesie'tti aSTau pradezA yasminnityaSTapradezikaH, svArthikapratyayavidhAnAditi, tatra coparitane pratare catvAraH pradezA gostanavaditaratrApicatvArastathaiveti, ImAuttivakSyamANAH 'dasatticatasrodvipradezAdayodvyuttarAH zakaToddhisaMsthAnA mahAdizazcatana eva ekapradezAdayo'nuttarA muktAvalIkalpA vidizaH, tathA dve catuSpradezAdike anuttare UrdhvAdhodizAviti, pavahatti'tti pravahati prabhavantItyarthaH, / mU. (910) iMdA aggIi jamA neratI vAruNI ya vaayvvaa| somA IsANAviya vimalA ya tamA ya boddhavvA / vR. 'iMgAda' gAhA, indrodevatA yasyAH sA aindrIevamAgneyI yAmyetyAdi, vimalA vitimiratvA Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 523 sthAnaM -10dUrdhvadizo nAmadheyaM, tamA andhakArayuktatvena rAtritulyatvAdadhodizazceti / mU. (911)lavaNassaNaMsamuhassa dasa joyaNasahassAIgotisthivirahitekhetepaM0, lavaNassa NaM samudassa dasa joyaNasahassAI udagamAle pannatte, savvevi NaM mahApAtAlA dasadasAiM joyaNasahassAimuvveheNa pannattA, mUle dasa joyaNasahassAI vikhaMbheNa pannattA, bahumajjhadesabhAge egapaesitAte seDhIe dasadasAiM joyaNasahassAI vikhaMbheNa pannattA, uvari muhamUle dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM pannattA, tesiNaM mahApAtAlANaM kuDDA sabbavairAmayA savvatthasamA dasa joyaNasayAI bAhalleNaM pannattA, savveviNa khuddA pAtAlA dasa joyaNasatAiMubveheNaM paM0, mUle dasadasAiMjoyaNAI vikkhaMbheNa, bahumajjhadesabhAgeegapaesitAteseDhIte dasajoyaNasatAivikkhaMbheNaM paM0, uvari muhUmUle dasadasAiMjoyaNAivikkhaMbheNa paM0, tesiNaMkhuDApAtAlANaMkuDDA savvavairAmatA savvattha samA dasa joyaNAI bAhalleNaM pnnttaa|| vR. 'lavaNasse'tyAdi, gavAM tIrthaM-taDAgAdAvavatAramArgogotIrthaM, tato gotIrthamiva gotIrthaavatAravatIbhUmiH, tadvirahitaMsamamityarthaH, etaccapaJcanavatiyojanasahANyarvAgbhAgataH parabhAgatazca gotIrtharUpAMbhUmiM vihAya madhyebhavatIti, udakamAlA' udakazikhA veletyarthaH, dazayojanasahasrANi viSkambhataH uccaistevana SoDazasahasrANIti, samudramadhyabhAgAdevotthiteti, 'sabbevI'tyAdi,sarve'pItipUrvAdidikSutabhAvAccatvAro'pi mahApAtAlAH pAtAlakalazAH valayAmukhakeUrajUyakaIzvaranAmAnazcatuHsthAnakAbhihitAH, kSullakapAtAlakalazavyavacchedArthaM mahAgrahaNaM, dazadazakAni zataM yojanasahasrANAM lakSamityarthaH, 'udvedhena' gAdhanetyarthaH 'mUle' budhne dazasahasrANi madhye lakSaM, kathaM ?, mUlaviSkambhAdubhayata ekaikapradezavRdhdhyA vistaraM gacchatAM vA ekapradezikA zreNI bhavati tayA, anena pradezavRddhirupadarzitA, athavA ekapradezikAyAH zreNyA atyantamadhye, tato'dhauparicapradezonaM lakSamityarthaH, tathA upari, kimuktaM bhavati? -ata Aha'mUkhamUle' mukha pradeze, 'kuDDu'tti kuDyAni bhittaya ityarthaH, sarvANica tAnivajramayAnicetivAkyaM, _ 'sarve'pI ti saptasahasrANyaSTazatAnicaturazItyadhikAnItyevaMsaddhayAH kSullakA mahadapekSayA, udvedhena madhyaviSkambheNa ca sahaM, mUle mukhe ca viSkambheNa zataM, kuDyAbAhalyena ca dsh| mU. (912) dhAyatisaMDagANaM maMdarA dasajoyaNasayAiM uvveheNaM gharaNitale desUNAiMdasa joyaNasahassAI vikhaMbheNaM uvari dasa joyaNasayAiM vikkhaMbheNa pa0 / pukkharavaradIvaddhagANaM maMdarA dasa joyaNa evaM cev|| vR. 'dhAyai' ityAdi, 'maMdara'tti pUrvAparau merU, tatsvarUpaM sUtrasiddhaM, vizeSa ucyte||1|| "dhAyaisaMDe merU culasIisahassa UsiyA dovi / ogADhA ya sahassaM hoti ya siharaMmi vicchinnA / / mUle paNanauisayA cauNauisayA yahA~ tidharaNiyale" iti, mU. (913) savvevi NaM vaTTaveyaddhapavvatA dasa joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM dasa gAuyasayAimuvveheNaM savvatthasamA pallagasaMThANasaMThitA, dasa joyaNasayAI vikkhaMbheNaM pN0| vR. sarve'pi vRttavaitADhyaparvatAHviMzatiH pratyekaMpaJcasu haimavatairaNyavataharivarSaramyakeSveSAM zabdAvatIvikaTAvatIgandhAvatImAlavatparyAyAkhyAnAM bhAvAditi, vRttagrahaNaM diirghvaitaaddhyvyvcchedaarthmiti.| Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAta sUtram 10/-/914 mU. (914) jaMbuddIve 2 dasa khettA paM0 taM0-bharahe eravate hemavate herannavate harivasse rammagavarase puvvavidehe avaravidehe devakurA uttarakurA / mU. (915) mANusuttare NaM pavvate bhUle dasa bAvIse joyaNasate vikkhaMbheNa paM0 / vR. mAnuSottarazcakravAlaparvataH pratItaH / mU. (916) savveviNaM aMjanagapavvatA dasa joyaNasayAimuvveheNaM mUle dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNa uvariM dasa joyaNasatAiM vikkhaMbheNa patra0, savveviNaM dahimuhapavvatA dasa joyaNasatAI uvveNaM savvatthasamA pallagasaMThANasaMThitA dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM paM0, savvevi NaM ratikaragapavvatA dasa joyaNasatAiM uddhaM uccatteNaM dasagAuyasatAiMuvveheNaM savvatthasamA jhallarisaMThitA dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM paM0 / 524 vR. aJjanakAzcatvAro nandIzvaradvIpavarttinaH, dadhimukhAH pratyekamaJjanakAnAM dikvatuSTyavyavasthitapuSkariNImadhyavarttinaH SoDazeti, ratikarA nandIzvaradvIpe vidigvyavasthitAH catvArazcatuHsthAnakAbhihitasvarUpAH / mU. (917) ruyagavare NaM pavvate dasa joyaNasayAI uvveheNaM mUle dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM uvariM dasa jIyaNasatAiMvikkhaMbheNaM paM0 / evaM kuMDalavarevi / vU. rUcako rUcakAbhidhAnastrayodazadvIpavarttI cakravAlaparvataH / kuNDalaH- kuNDalAbhidhAna ekAdazadvIpavartI cakravAlaparvata eva, 'evaM kuNDalavare'vI' tyaneneha kuNDalavara udvedhamUlaviSkambhopariviSkambha racakavaraparvatasamAna ukto, dvIpasAgaraprajJatyAM tvevamuktaH 119 11 "dasa ceva joyaNasae bAcIse vitthaDo u mUlaMmi / cattAri joyaNasae cauvIse vitthaDo sihari ||" iti rucakasyApi, tatrAyaM vizeSa uktaH- mUlaviSkambho daza sahasrANi dvAviMzatyadhikAni zikhare tu catvAri sahasrANi caturviMzatyadhikAnIti / anantaraM gaNitAnuyoga uktaH, atha dravyAnuyogasvarUpaM bhedata Aha mU. (918) dasavihe daviyANuoge paM0 taM0 daviyAnuoge 1 mAuyAnuoge 2 egaTThiyAnuoge 3 karaNAnuoge 4 appitanampite 5 bhAvitAbhAvite 6 bAhirAbahire 7 sAsayAsAsate 8 tahamANe 9 atahanANe 10 / vR. 'dasavihe davie' tyAdi, anuyojanaM- sUtrasyArthena sambandhanaM anurUpo'nukUlo vA yogaHsUtrasyAbhidheyArthaM prativyApAro'nuyogaH, vyAkhyAnamiti bhAvaH, sa ca caturddhA vyAkhyeyabhedAt, tadyathA-caraNakaraNAnuyogo dharmmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogaJca, tatra dravyasya-jIvAderanuyogo-vicAro dravyAnuyogaH, sa ca dazadhA, tatra 'daviyAnuoge' tti yajjrIvAderdravyatvaM vicAryate sa dravyAnuyogo, yathA dravati gacchati tAMstAn paryAyAn drUyate vA taistaiH paryAyairiti dravyaM-guNaparyAyavAnarthaH, tatra santi jIve jJAnAdayaH sahabhAvitvalakSaNA guNAH na hi tadviyukto jIvaH kadAcanApi sambhavati, jIvatvahAne:, tathA paryAyA api mAnuSatvabAlyAdayaH kAlakRtAvasthAlakSaNAstatra santyeveti, ato bhavatyasau guNaparyAyavattvAt dravyamityAdi dravyAnuyogaH 1, Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-10 525 tathA 'mAuyAnuoge'tti iha mAtRkeva mAtRkA-pravacanapuruSasyotpAdavyayadhrauvyalakSaNA padatrayItasyAanuyogo, yathAutpAdavajIvadravyaMbAlyAdiparyAyANAmanukSaNamutpattidarzanAdanutpAde ca vRddhAdyavasthAnamaprAptisaGgAdasamaasApatteH, tathA vyavajjIvadravyaM pratikSaNaM bAlyAdyavasthAnAM vyayadarzanAdavyayatve ca sarvadA bAlyAdiprApterasamaJjasameva, tathA yadi sarvathA'pyutpAdavyayavadeva tat na kenApi prakAreNa dhruvaM syAttadA akRtAbhyAgamakRtavipraNAzaprApyA pUrvadRSTAnusmaraNAbhilASAdibhAvAnAmabhAvaprasaGgenacasakalehalokaparalokAlambanAnuSThAnAnAmabhAvato'samaJjasameva, tato dravyatayA'sya dhrauvyamityutpAdavyayadhrauvyayuktamato dravyamityAdi mAtRkApadAnuyogaH, 2, tathA egaTThiyAnuoga'ttiekazcAsAvarthazca-abhidheyojIvAdiHsayeSAmastitaekArthikAHzabdAstairanuyogastatkathanamityarthaH, ekArthikAnuyogoyathAjIvadravyaM pratijIvaH prANI bhUtaH sattvaH, ekAthikAnAMvA'nuyogoyathAjIvanAt-prANadhAraNAjIvaH, prANAnAM-ucchazvasAdI-nAmastitvAt prANI, sarvadA bhavanAdbhUtaH, sadA sattvAtsattvaH ityAdi 3, tathA karaNAnuogo'tti kriyate ebhiritikaraNAniteSAmanuyogaH karaNAnuyogaH, tathAhijIvadravyasya karturvicitrakriyAsu sAdhakatamAni kAlasvabhAvaniyatipUrvakRtAni naikAkI jIvaH kiJcana kartumalamiti, mRdrvyaM vA kulAlacakracIvaradaNDAdikaM karaNakalApamantareNa na ghaTalakSaNaM kAryaM prati ghaTata iti tasya tAni karaNAnIti dravyasya karaNAnuyoga iti 4, tathA appiyAnappie'tti dravyaM hyarpitaM-vizeSitaM yathA jIvadravyaM, kiMvidhaM?-saMsArIti, saMsAryapi trasarUpaM trasapUpamapi paJcendriyaM tadapi nararUpamityAdi, anarpitaM-avizeSitameva, yathA jIvadravyamiti, tatazcArpitaM ca tadanarpitaM cetyarpitAnarpitaM dravyaM bhavatIti dravyAnuyogaH 5, / . tathA bhAviyAbhAvie'ttibhAvitaM-vAsitaMdravyAntarasaMsargataH abhAvitamanyathaiva yat, yathA jIvadravyaM bhAvitaM kiJcita, tacca prazastabhAvitamitarabhAvitaM ca, tatra prazastabhAvitaM saMvignabhAvitamaprazasta-bhAvitaMcetarabhAvita, tadvividhamapivAmanIyamanAmanIyaMca,tatra vAmanIyaM yatsaMsargajaMguNaMdoSavA saMsargAntareNavamati,avAmanIyaMtvanyathA, abhAvitaMtyasaMsargaprAptaM prAptasaMsarga vA vajratandulakalpaMna vAsayituM zakyamiti, evaM ghaTAdikaM dravyamapi, tatazca bhAvitaMca abhAvitaM ca bhAvatAbhAvitam, evambhUto vicAro dravyAnuyoga iti 6, tathA bAhirAbAhire tti bAhyAbAhya, tatrajIvadravyaMbAhyaMcaitanyadharmeNAkAzAstikAyAdibhyo vilakSaNatvAttadevAbAhyamamUrtatvAdinA dharmeNa amUrtatvAdubhayeSAmapi, caitanyena vA abAhya jIvAstikAyAccaitanyalakSaNatvAdubhayorapi, athavAghaTAdidravyaMbAhyaM karmacaitanyAditvabAhyamAdhyAtmikamitiyAvaditi, evamanyo dravyAnuyoga iti7, tathA 'sAyAsAsae'tti zAzvatAzAzvataM, tatra jIvadravyamanAdinidhanatvAt zAzvataM tadevAparAparaparyAyaprAptito'zAzvatamityevamanyo dravyAnuyoga iti 8, tathA tahanANa'tti yathA vastu tathA jJAnaM yasya tattathAjJAnaM samyagdRSTijIvadravyaM tasyaivAvitathajJAnatvAta, athavA yathA tadvastu tathaiva jJAna-avabodhaH pratItiryasmiMstattathAjJAnaM. ghaTAdidravyaM ghaTAditayaiva pratibhAsamAnaM jainAbhyupagataM vA pariNAmi pariNAmitayaiva pratibhAsamAnamityevamanyo dravyAnuyoga iti 9, Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _sthAnAGga sUtram 10/-/918 'atahanANe 'tti atathAjJAnaM mithyAdRSTijIvadravyamalAtadravyaM vA vakratayA'vabhAsamAnamekAntavAdyabhyupagataM vA vastu, tathAhi ekAntena nityamanityaM vA vastu tairabhyupagataM pratibhAti ca tatpariNAmitayeti tadatathAjJAnamityevamanyo dravyAnuyoga iti 10 // 526 punargaNitAnuyogamevAdhikRtyotpAtaparvvatAdhikAramacyutasUtraM yAvadAha mU. (919) camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno tigicchikUDe uppAtapavvate mUle dasabAvIse joyaNasate vikkhaMbheNaM paM0 / camarassa NaM asurindassa asurakumArarano somassa mahAranno somapyabhe uppAtapavvate dasa joyaNasayAiM uddhaM uccatteNaM dasa gAuyasatAiM uvveheNaM mUle dasa joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paM0 / camarassa NamasuriMdassa asurakumAraranno jamassa mahAranno jamappabhe uppAtapavyate evaM ceva, evaM varuNassavi, evaM vesamaNassavi / balissa NaM bairoyaNiMdarasa vatirotaNaranno ruyagiMde uppAtapavvate mUle dasabAvIse joyaNasate vikkhaMbheNaM paM0 / balissaNaM vairoyaNiMdassa somassa evaM caiva jaghA camarassa logapAlANaM taM ceva balissavi dharaNassa NaM nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno dharaNappabhe uppAtapavvate dasa joyaNasayAI uddhaM uccateNaM dasa gAuyasatAiM uvveheNaM mUle dasa joyaNasatAiM vikkhaMbheNaM / dharaNassa nAgakumAriMdassa nAgakumArarannI kAlavAlassa mahAranno mahAkAlappabhe uppAtapavvate joyaNasayAI uddhaM evaM ceva, evaM jAva saMkhAvAlassa, evaM bhUtAnaMdassavi, evaM logapAlANaMpi se jahA dharaNassa evaM jAva thaNitakumArANaM salogapAlANaM bhANiyavvaM, savvesiM uppAyapavvayA bhANiyavvA sarisanAmagA / sakkarasa NaM deviMdarasa devaranno sakkaSpabhe uppAtapavvate dasa joyaNasahassAiM uddhaM uccatteNaM dasa gAuyasahassAiM uvveheNaM mUle dasa jodoyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM paM0, sakkassa NaM deviMdassa deva0 somassa mahAranno jadhA sakkassa tathA savvesiM logapAlANaM savvesiM ca iMdANaM jAva accuyatti, savvesiM pamANamegaM / vR. 'camarasse' tyAdi, sugamaM navaraM 'tirgichikUDe ' tti tigiMchI-kiMjalkastaThapradhAnakUTatvAttigicchikUTaH taThapradhAnatvaM ca kamalabahulatvAtsaMjJA ceyaM, 'uppAyapavvae' tti utpatanaM-UrddhavagamanamutpAtastenopalakSitaH parvata utpAtaparvataH, sa ca rucakavarAbhidhAnAt trayodazAtsamudrA - dakSiNato'saGghayeyAn dvIpasamudrAnatilaGghya yAvadaruNavaradvIpAruNavarasamudrau tayoraruNavarasamudraM dakSiNato dvicatvAriMzataM yojanasahANyavagAhya bhavati, tatpramANaM ca 119 11 "sattarasa ekkavIsAI joyaNasayAI so samuvviddho / // 2 // dasa caiva joyasa bAvIse vitthaDo heTThA / / cattAri joyaNasae cauvIse vitthaDo u majjhami / satteva ya tevIse siharatale vitthaDo hoi ||" iti sa ca ratnamayaH padmavaravedikayA vanakhaNDena ca parikSiptaH, tasya ca madhye'zokAvataMsako devaprasAda iti / 'camarasse' tyAdi, 'mahAranno' ti lokapAlasya somaprabha utpAtaparvataH aruNodasamudra eva bhavati, evaM yamavaruNavaizramaNasUtrANi neyAnIti / 'balisse' tyAdi, rucakendra utpAtaparvato'ruNodasamudre eva bhavati, yathoktam"aruNassa uttareNaM bAyAlIsaM bhave sahassAiM / // 1 // ogAhiUNa udahiM silanicao rAyahANIo // " iti Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-10, 527 'balisse'tyAdi, 'vaItyAdi sUtrasUcA, evaM ca zyaM 'vairoyaniMdassa vairoyaNaranno somassa ya mahAranno' 'evaM ceva tti atidezaH, etadbhAvanA-'jahe'tyAdi, yathA yatprakAraM camarasya lokapAlAnAmutpAtaparvatapramANaM pratyekaM caturbhiH sUtreruktaM 'taMceva'ttitatprakArameva caturbhiHsUtraiH balino'pi vairocane ndrasyApi vaktavyaM, samAnatvAditi, 'gharaNasse'tyAdi,dharaNasyotpAtaparvato'ruNoda eva samudre bhavati, ____dharaNasse'tyAdi prathamalokapAlasUtre evaM ceva'ttikaraNAt 'uccatteNaM dasa gAuyasayAI uvveheNa'mityAdi sUtramatidiSTaM, evaMjAva saMkhapAlassa'ttikaraNAccheSANAMtrayANAMlokapAlAnAM kolavAlaselavAlasaMkhavAlAbhidhAnAnAmutpAtaparvatAbhidhAyIni trINyanyAni sUtrANi darzayati / 'evaM bhUyAnaMdassavitti bhUtAnandasyApi audIcyanAgarAjasyApi utpAtaparvatastasya nAma pramANaM ca vAcyaM, yathA dharaNasyetyarthaH, bhUtAnandaprabhazcotpAtaparlato'ruNoda eva bhavati, kevalamuttarataH, "evaM logapAlANavi setti 'se' tasya bhUtAnandasya lokapAlAnAmapi, evamutpAtaparvatapramANaM yathA dharaNalokapAlAnAmiti bhAvaH, navaraM tannAmAni catuHsthAnakAnusAreNa jJAtavyAnIti, 'jahA dharaNasse ti yathA dharaNasya evamiti-tathA suparNavidyutkumArAdInAM ye indrAsteSAmutpAtaparvatapramANaMbhaNitavyaM, kiMparyantAnAM teSAmityataAha-jAva thaNiyakumArANaM ti prakaTaM, kimindrANAmeva netyAha salogapAlANaM ti, tallokapAlAnAmapItyarthaH, 'savvesimityAdi, sarveSAmindrANAMtallokapAlAnAMcotpAtaparvatAH sadagnAmAno bhaNitavyAH, yathA dharaNasya dharaNaprabhaH, prathamatallokapAlasya kAlavAlasya kAlavAlaprabha ityevaM sarvatra, te ca parvatAH sthAnamaGgIkRtyaivaM bhvnti||1|| "asurANaM nAgANaM udahikumArANa hoti AvAsA / aruNodae samudde tattheva ya tesi uppaayaa| // 2 // dIvadisAaggINaM thaNiyakumArANa hoMti aavaasaa| aruNavare dIvaMmi u tattheva ya tesi uppAyA / / " iti 'sakkasse tyAdi, kuNDalavaradvIpakuNDalaparvatasyAbhyantare dakSiNataH SoDaza rAjadhAnyaH santi, tAsAMcatasRNAMcatasRNAMmadhye somaprameyamaprabhavaruNaprabhavaizramaNaprabhAkhyAutpAtaparvatAH somAdInAM zakralokapAlAnAM bhavanti, uttarapArve tu evamevezAnalokapAlAnAmiti, yathA zakrasya tathA'cyutAntAnAmindrANAM lokapAlAnAM cotpAtaparvatA vAcyAH, yataH sarveSAmekaM pramANaM, navaraM sthAnavizeSo vishesssuutraadvgntvyH| yojanasahanAdhikArAdeva yojanasAhanikiAvagAhanAsUtratrayam mU. (920)bAyaravaNassatikAtitANaM ukkoseNaMdasajoyaNasayAiM sarIrogAhaNA pannatA, jalacarapaMcediyatirikkhajoNitANaM ukkoseNaM dasa joyaNasatAI sarIrogAhaNA patra0 uraparisappathalacarapaMciMditatirikkhajoNitANaM ukkoseNaM evaM cev| vR. 'bAdaretyAdi kaNThyaM, navaraM 'bAdare ttibAdarANAmevana sUkSmANAMteSAmaGgulAsaGkhayeyabhAgamAtrAvagAhanatvAt, evaMjaghanyato'pimAbhUdataH 'ukkoseNa'tyabhihitaM, dazayojanazatAni utsedhayojanena, na tu pramANayojanena, "ussehapamANAu miNe deha" iti vacanAt, zarIrasyAvagAhanA Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 sthAnAGga sUtram 10/-1920 yeSu pradezeSuzarIramavagADhaM sA zarIrAvagAhanA, sAcatathAvidhanadyA dipadbhanAlaviSayA draSTavyeti 'jalacare'tyAdi, iha calacarA matsyAH garbhajA itare ca dRzyAH,"micchajuyale sahassa" miti vacanAt, eteca kila svayambhUramaNa eva bhavantIti / 'urage' tyAdi uraHparisapAiha garbhajA mahoragA dRzyAH, "uragesu ya gabmajAIsu" / iti vacanAt, ete kila bAhyadvIpeSu jalanizritA bhavanti, 'evaM ceva tti 'dasajoyaNasayAiM sarIrogAhaNA pannatteti sUtraM vaacymityrthH| mU. (921) saMbhavAoNamarahAto abhinaMdaNe arahA dasahiM sAgarovamakoDisatasahassehiM vItikaMtehiM smuppnne| vR.evaMvidhAzcArthA jinairzitA itiprakRtAdhyayanAvatAri jinAntarasUtraM 'sambhavetyAdi, sugm|abhihitprmaannaashcaavgaahnaadyo'nyepipdaarthaajinairnntaa dRSTA ityanantakaM bhedata Aha mU. (922) dasabihe anaMtatepaM0 ta0-nAmAnaMtate ThavaNAnaMtatedavyAnaMtate gaNaNAtanaMtate paesAnaMtate egatonaMtate duhatonaMtate desavitthArAnaMtate savvavitthArAnaMtate saasyaanNtte| vR, 'dasavihe'tyAdi nAmAnantaka-anantakamitiyeSA nAmabhUtA varNAnupUrvI yasya vA sacetanAdervastuno'nantakamiti nAma tannAmAnantaka sthApanAntakaM yadakSAdAvanantakamiti sthApyate, dravyAnantakaM-jIvadravyANAM pudgaladravyANAM vA yadanantatvaM, gaNanAnantakaM yadeko dvau traya ityevaM saGkhyAtAasaGkhyAtAanantA iti saGkhyAmAtratayA saddhyAtavyAnapekSaM saGkhyAnamAtraM vyapadizyata iti, pradezAnantakaM-AkAzapradezAnAM yadAnantyamiti, ekato'nantakamatItAddhAanAgatAddhAvA, dvidhA'nantakaMsaddhiA, dezavistArAnantakaM eka AkAzaprataraH,sarvavistArAnantakaM-sarvAkAzAstikAya iti, zAzvatAnantakamakSayaM jiivaadidrvymiti| mU. (923) uppAyapuvassa NaM dasa vatyU paM0 atthinasthippavAtapuvvassa NaM dasa cUlavatthU pNnntaa| dR. evaMvidhArthAbhidhAyakaM pUrvagatazrutamiti pUrvazrutavizeSamihAvatArayan sUtradvayamAha'uppAye'tyAdi, utpAtapUrva prathamaMtasya daza vastUni-adhyAyavizeSAH, astinAstipravAdapUrvaM caturthaM tasyamUlavastUnAmuparicUlArUpANivastUni cUlAvastUni |puurvgtaadishrutnissiddhvstuunaaNsaadhorydvidhaa pratiSevA bhavati tadvidhAM tAM darzayannAha mU. (924) dasavihA paDisevaNA paM0(taM0)mU. (925) dappa 1 pamAya 2 nAbhoge 3, Aure 4 AvatIsu 5 ta / saMkite 6 sahasakkAre 7 bhaya 8 peyosA 9 ya vImaMsA 10 // vR.'dasavihe'tyAdi, pratiSevaNA-prANAtipAtAdyAsevanaM, 'dappa'silogo, do-valganAdi, 'dappopuNavaggaNAIo iti vacanAt, tasmAdAgamapratiSiddhaprANAtipAtAdyAsevAyA sAdarpapratiSevaNeti, evamuttarapadAnyapi neyAni, navaraM pramAdaH-parihAsavikathAdiH, "kaMdappAi pamAo" iti vacanAd, vidheyeSvaprayatlovA, anAbhogo-vismRtiH, eSAM samAhAradvandvastatra, tathA Ature-glAne sati pratijAgaraNArthamiti bhAvaH, athavAAtmanaMevAturatvesati, luptabhAvapratyayatvAt, ayamarthaHkSutpipAsAvyAdhibhirabhibhUtaH san yAM karoti, uktaMca-"paDhamabIya ovAhiovajaMsevaAurAesA" iti tathA ApatsudravyAdibhedena Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 529 sthAnaM -10, caturvidhAsu, tatra dravyataH prAsukadravyaM durlabhaM kSetrato'dhvapratipannatA kAlato durbhikSaM bhAvato glAnatvamiti, uktaM ca-"davvAiaMlabhe puNa caubvihA AvayA hoi" iti tathA zaGkite eSa Ne'pyaneSaNIyatayA "jaM saMke taM samAvaje" iti vacanAt, sahasAkAre-akasmAtkaraNe sati, sahasAkAralakSaNaM cedm||1|| "puvvaM apAsiUNaM pAe chUTamijaM puNo paase| na caei niyatteuM pAyaM sahasAkaraNameyaM // " iti bhayaM ca-bhItiH nRpacaurAdimyaH pradveSazca-mAtsaryaM bhayapradveSaM tasmAcca pratiSevA bhavati, yathA . rAjAdyabhiyogAnmArgAdidarzayatisiMhAdibhayAdvAvRkSamArohati, uktaMca-"bhayamabhiuggeNa sIhamAi vatti" iha pradveSagrahaNena kaSAyA vivakSitAH, Aha ca-"kohAIo paoso"tti tathA vimarza:zikSakAdiparIkSA, Ahaca-"vImaMsA sehamAINaM' iti tato'pi pratiSevA-pRthivyAdisaGghaTTAdirUpA bhvtiiti| mU. (926) dasa AloyaNAdosA paM0 (taM0)vR. pratiSevAyAM cAlocanA vidheyA, tatra ye doSAste parihAryAM iti darzanAyAhamU. (927)AkaMpaittA 1 anumAnaittA 2 jaMdiLaM 3 bAyaraM 4 ca suhumaM vA 5 / chaNNaM 6 saddAulagaM7 bahujaNa 8 avvattaM 9 tassevI 10 // vR. 'dase'tyAdi, 'AkaMpa'gAhA, Akampya AvayetyarthaH, yduktm||1|| "veyAvaccAIhiM puvvaM AgaMpaittu aayrie| Aloei kahaM me thovaM viyarija pacchittaM ? // " iti 'anumAnaittA'anumAnaM kRtvA, kimayaM mRdudaNDa utogradaNDa iti jJAtvetyarthaH, ayamabhiprAyo'sya-yadyayaM mUdudaNDastato dAsyAmyAlocanAmanyathA neti, uktaM c||1|| "kiM esa uggadaMDo miudaMDo vatti evamanumAne / anne paliMti thovaM pacchittaM majjha dehijjA / / " iti 'jaM diTuM'ti yadeva dRSTamAcAryAdinA doSajAtaM tadevAlocayati nAnyaM doSaM, AcAryaraJjanamAtraparatvenAsaMvignatvAdasyeti, uktaMca "diThThA va je pareNaM dosA viyaDei te cciya na anne / sohibhayA jANatuMta eso eyAvadoso u // " iti, 'bAyaraM vatti vAdaramevAticArajAtamAlocayati na sUkSmamiti, 'suhumaM vatti sUkSmameva vA'ticAramAlocayati, yaH kila sUkSmamAlocayati sa kathaM bAdaraM santaM nAlocayatyevaMrUpabhAvasampAdanAyAcAryasyeti, Aha c||1|| "bAyara vaDDavarAhe jo Aloei suhuma naaloe| ___ ahavA suhumA loevaramannaMto u evaM tu|| ___jo suhume Aloe so kiha nAloya bAyare dose?" ti 'channaM tipracchannamAlocayati yathA''tmanaiva zrRNoti nAcAryaH, bhaNitaMca-"channaMtaha Aloe jaha navaraM appaNA suNai / / " iti, 334 // 1 // Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 sthAnAGga sUtram 10/-/927 'saddAulayaMti zabdenAkulaM zabdAkulaM-bRhacchabdaM, tathA mahatA zabdenAlocayati yathA'nye'pyagItArthAste zrRNvantIti, abhANi ca- "saddAula vaDDeNaM saddeNAloya jaha agIyAvi bohei||" iti _ 'bahujaNaM'ti bahavo janA-AlocanAcAryAH yasminnAlocane tadbahujanaM, aymbhipraayH||1|| "ekkassAloettA jo Aloe puNovi annassa / teceva ya avarAhe taM hoi bahujaNaM nAma / / " iti, avyaktasya-agItArthasya guroH sakAze yadAlocanaM tatsambandhAdavyaktamucyate, uktaMca"joyaagIyatthassAAloetaMtuhoiavvattaM" iti tassevittiye doSAAlocayitavyAstatsevI yo gurustasyapurato yadAlocanaMsatatsevilakSaNaAlocanAdoSaH, tatra caaymbhipraayHaalocyituH||1|| "jaha eso mattullo na dAhI gurugameva pcchittN| iya jo kiliGkacitto dinnA AloyaNA teNaM / " iti mU. (928) dasahi ThANehiM saMpanne anagAre arihati attadosamAloettate, taM0-jAisaMpanne kulasaMpanne evaM jadhAaTThANe jAvakhaMte daMte amAtI apacchAnutAvI, dasahi ThANehiM saMpanne anagAre arihati AloyaNaM paDicchittae, taMjahA-AyAravaMavahAravaMjAva avAtadaMsI pitadhammedaDhadhamme, dasavidhe pAyacchitte paM0 taM0-AloyaNArihe jAva aNavaThThappArihe paarNciyaarihe| vR. etaddoSaparihAriNA'pi guNavata evAlocanA deyeti tadguNanAha-dasahi ThANehI'tyAdi, evaM anena krameNa yathA'STasthAnake tathA idaM sUtraM paThanIyamityarthaH, kiyaDUraM yAvatvaMte daMtettipade, tathAhi-'vinayasaMpanne nANasaMpanne daMsaNasaMpanne caraNasaMpanne'tti, 'amAyI apacchAnutAvI'ti padadvayamihAdhikaM prakaTaMca, navaraM granthAntaroktaMtatsvarUpamidaM-"no paliuMce amAyI apacchayAvIna paritappe'ti / evaMbhUtaguNavatA'pi dIyamAnA''locanA guNavataiva pratyeSTavyeti tadguNAnAha 'dasahI'tyAdi, AyAravaM'tijJAnAdyAcAravAn 1 avahAravaMti avadhAraNAvAna 2 jAvakaraNAt 'vavahAravaM' AgamAdipaJcaprakAravyavahAravAn 3 'udhvIlae' apavrIDakaH lajjApanodako yathA paraH sukhamAlocayatIti 4 pakuvcI' Alocite zuddhikaraNasamarthaH 5 nijavae' yastathA prAyazcittaMdatteyathA paro nirvoDhumalaM bhavatIti6 aparissAvI' AlocakadoSAnupazrutya yonodgirati 7'avAyadaMsI' sAticArasya pAralaukikApAyadarzItipUrvoktameva 8'piyadhamme 9 daDhadhamme' 10 tti adhikamiha priyadhA-dharmApriyaH vidhAya Apadyapi dhamanni cltiiti| AlocitadoSAya prAyazcittaM deyamatastaprarUpaNasUtraM-AlocanA-gurunivedanaM tayaiva yacchuddhayatyaticArajAtaMtattadarhatvAdAlocanAha, tacchudhdhyarthaMyaprAyazcittaMtadapyAlocanAha, taccAlocamaivetyevaM sarvatra, yAvatkaraNAt 'paDikkamaNArihe' pratikramaNaM-mithyAduSkRtaM tadahaM tadubhayArihe' AlocanApratikramaNAhamityarthaH 'vivegArihe parityAgazodhyaM viusaggArihe kAyotsargAheM tavArihe' nirvikRtikAditapaHzodhyaM chedArihe' paryAyacchedayogyaM mUlArihe vratopasthApanAha aNavaThThappArihe' yasminnAsevite kaJcana kAlaM vrateSvanavasthApyaM kRtvA pazcAccIrNatapAstaddoSoparato vrateSu sthApyate tadanavasthApyAha, 'pArazciyArihe' etadadhikamiha, tatra yasmin pratiSevite liGgakSetrakAlatapobhiH pArAzciko-bahirbhUtaH kriyate tatpArAzcikaM tadarhamiti / Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 10, - 531 pArAJciko mithyAtvamapyanubhavedato midhyAtvanirUpaNAya sUtram mU. (929) dasavidhe micchatte paM0 taM0- adhamme dhammasannA dhamme adhammasannA amagge maggasannA magge ummaggasannA ajIvesu jIvasannA jIvesu ajIvasannA asAhusu sAhusannA sAhusu asAhusannA amuttesu muttasannA muttesu amuttasannA / vR. tatra adharme - zrutalakSaNavihInatvAdanAgame apauruSeyAdau dharmmasaMjJA-AgamabuddhirmithyAtvaM, viparyastatvAditi 1 dharme-kaSacchedAdizuddhe samyakzrute AptavacanalakSaNe'dharmmasaMjJA sarva eva puruSA rAgAdimanto'sarvajJAzca puruSatvAdahamivetyAdippamANato' nAptastadabhAvAttattadupadiSTaM zAstraM dharma ityAdikuvikalpavazAdanAgamabuddhiriti 2 tathA unmArgonirvRtipurIM prati apanthAH vastutattvApekSayA viparItazraddhAnAnAnuSThAnarUpastatra mArgasaMjJA-kuvAsanAto mArgabuddhiH 3 tathA mArge'mArgasaMjJeti pratItaM 4 tathA ajIveSu - AkAzaparamANvAdiSu jIvasaMjJA 'puruSa eveda' mityAdyabhyupagamAditi tathA - "kSitijalapavanahutAzanayajamAnAkAzacandrasUryAkhyAH / iti mUrttayaco mahezvarasambadhinyo bhavantyaSTau // " iti 5, tathA jIveSu pRthivyAdiSvajIvasaMjJA yathA na bhavanti pRthivyAdayo jIvAH ucchvAsAdInAM prANidharmANAmanupalambhAd ghaTavaditi 6 tathA'sAdhuSu SaDjIvanikAyavadhAnivRtteSvauddezikAdibhojiSyabrahmacAriSu sAdhusaMjJA, yathAsAdhava ete sarvapApapravRttA api brahmamudrAdhAritvAdityAdivikalparUpeti 7 tathA sAdhuSu brahmacaryAdiguNAnviteSu asAdhusaMjJA, ete hi kumArapravrajitA nAstyeSAM gatiraputratvAtsnAnAdivirahitatvAdvetyAdavikalpAtmiketi 8 tathA'mukteSusakarmmasu lokavyApArapravRtteSu muktasaMjJA, yathA 119 11 "aNimAdyaSTavidhaM prApyaizvaryaM kRtinaH sadA / modante nirvRtAtmAnastIrNAH paramadustaram // " ityAdivikalpAtmiketi 9 tathA mukteSu sakalakarmmakRtavikAravirahiteSvanantajJAnadarzanasukhavIryayukteSu amuktasaMjJA, na santyevadhzA muktAH, anAdikarmmayogasya nivarttayitumazakyatvAdanAditvAdeva AkAzAtmayogasyeveti, na santi vA muktAH muktasya vidhyAtadIpakalpatvAdAtmana eva vA nAstitvAdityAdivikalparUpeti 10 / mU. (930) caMdappabheNaM arahA dasa puvvasatasahassAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahINe, dhampeNamarahA dasa vAsasayasahassAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahINe, namI NamarahA dasa vAsasahassAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAva pahINe, purisasIhe NaM vAsudeve dasa vAsasayasahassAI savvAuyaM pAlaittA chaDDIte tamAe puDhavIe neratittAte uvavatre, nemI gaM arahA dasa dhaNUI uDDa uccatteNaM dasa ya vAsasayAiDaM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahINe, kaNhe NaM vAsudeve dasa dhaNUiM uddhaM uccatteNaM dasa ya vAsasayAI savvAuyaM pAlaittA tastrAte vAluyappabhAte puDhavIte neratiyattAte uvavanne ! vR. anantaraM mithyAtvaviSayatayA muktA uktAH, idAnIM tadadhikArAttIrthakaratrayasya dazasthAnakAnupAtena muktatvamabhidhIyate - 'caMdappabhe NaM' ityAdi sUtratrayamapi kaNThyaM, navaraM siddhe Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 sthAnAGga sUtram 10/-1930 'jAva'tti yAvatkaraNAt 'siddhe buddhe mutte aMtakaDe savvadukkhappahINe'tti sUtraM draSTavyamiti, uktatIrthakarAzca mahApuruSA iti tatsambandhi 'purisasIhe'tyAdisUtratrayaM kaNThyaM / mU. (931) dasavihAbhavanavAsI devA paM0 taM0-asurakumArA jAva thnniykumaaraa| eesi NaM dasavidhANaM bhavaNavAsINaM devANaM dasa cetitarukkhA paM0(taM0)-- mU. (932) Asattha 1 sattivane 2 sAmali 3 uMbara 4 sirIsa 5 dahivanne 6 / vaMjula 7 palAsa 8 vappe tateta 9 kaNitArarukkhe 10 // vR.nairayikatayetiprAguktaM, nArakAsannAzca kSetratobhavanavAsina iti tadgataMsUtradvayaMkaNThyaM, navaraM // 1 // "asurA 1 nAga 2 suvannA 3 vijjU 4 aggI 5 ya dIvA 6 udahI7 ya / disi 8 pavaNa 9 thaNiyanAmA 10 dasahA ee bhvnnvaasii||" iti, anena krameNAzvatthAdayazcaityavRkSA ye siddhAyatanAdidvAreSu zrUyanta iti / mU. (933) dasavidhe sokkhe paM0 (taM0)vR.prAgbhavanavAsino devA uktAsteSAM ca kila sukhaM bhavatIti sukhaM sAmAnyata AhamU. (934) Arogga 1 dIhamAuM 2 aDDhenaM 3 kAma 4 bhoga 5 saMtose 6 / atthi7 suhabhoga 8 nikkhammameva 9 tatto anAbAhe 10 // vR. 'dasavihe tyAdi, Aroga'gAhA, Arogya-nIrogatA 1 dIrghamAyuH-ciraMjIvitaM, zubhamitIha vizeSaNaM dRzyamiti 2, 'aDDeja'tti ADhyatvaM-dhanapatitvaM sukhakAraNatvAtsukhaM, athavA ADhayeH kriyamANA ijyApUjA ADhayejyA, prAkRtatvAdaDDhejjatti 3, 'kAma'tti kAmau-zabdarUpe sukha- kAraNatvAt sukhaM 4, evaM 'bhoge'tti bhogAH-gandharasparzAH 5, tathA santoSaH-alpecchatA tatsukhameva AnandarUpatvAtasantoSasya, uktNc||1|| "ArogasAriyaM mANusattaNaM saccasArio dhmmo| vijA nicchayasArA suhAI sNtossaaraaii||" iti 'asthiti yena yena yadA yadA prajoyanaM tattattadA tadA'sti-bhavati jAyate iti sukhamAnandahetutvAditi7, suha bhoga'ttizubhaH-anindito bhogo-viSayeSubhogakriyeti sa sukhameva sAtodayasempAdyatvAttasyeti 8, tathA nikkhammameva ttiniSkramaNaniSkramaH-aviratijambAlAditi gamyate, pravrajyetyarthaH, iha ca dvirbhAvo napuMsakatAca prAkRtatvAt, evakAro'DavadhAraNe, ayamarthaHniSkramaNamevabhavasthAnAMsukhaM, nirAbAdhasvAyattAnandarUpatvAt, ataevocyate-'duvAlasamAsapariyAe samaNe niggaMthe anuttarANaM devANaM teullesaM vIivayaItti, tthaa||1|| "naivAsti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yasukhamihaiva sAdhorlokavyApArahitasyA / / " iti, zeSasukhAni hi duHkhapratIkAramAtratvAt sukhAbhimAnajanakatvAcca tattvato na sukhaM bhavatIti 9, 'tatanAbAhittitato-niSkramaNasukhAnantaraManAbAdhaM-na vidyateAbAdhA-janmajarAmaraNakSutpipAsAdikA yatra tadanAbAdhaM mokSasukhamityarthaH, etadeva ca sarvottamaM, yata uktam Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 10, - || 9 || "navi asthi mANusANaM taM sokkaM naviya savvadevacANaM / jaM siddhANaM sokaM avvAbAhaM uvagayANaM / / " iti, niSkramaNasukhaM cAritrasukhamuktaM, 533 mU. (935) dasavidhe uvaghAte paM0 taM0-uggamovaghAte uppAyaNovaghAte jaha paMcaThANe, jAva pariharaNovaghAte nANIvaghAte daMsaNovaghAte carittovaghAte aciyattovaghAte sArakkhaNovaghAte dasavidhA visohI paM0 taM0 - uggamavisohI uppAyaNavisohI jAva sArakkhaNavisohI / vR. taccAnupahatamanAbAdhasukhAyetyatazcAritrasyaitatsAdhanasya bhaktAderjJAnAdezcopaghAtanirUpaNasUtraM, tatra yadudgamena-AdhAkamrmmAdinA SoDazavidhenopahananaM-virAdhanaM cAritrasyAkalpyatA vA bhaktAdeH sa udgamopaghAtaH 1, evamutpAdanayA-dhAtryAdidoSalakSaNayA yaH sa utpAdanopaghAtaH 'jahA paMcaTThANe 'tti bhaNanAt tatsUtramiha dRzyaM kiyat ?, ata Aha- 'jAva parI' tyAdi, taccedam- 'esaNovaghAe' eSaNayA zaGkittAdibhedayA yaH sa eSaNopaghAtaH parikammovaghAe' parikarmma vastrapAtradisamAracanaM tenopaghAtaH svAdhyAyasya zramAdinA zarIrasya saMyamasya vopaghAtaH parikarmmopaghAtaH 'pariharaNovaghAe' pariharaNA alAkSaNikasyAkalpasya vopakaraNasyA'' sevA tayA yaH sa pariharaNopaghAtaH, tathA jJAnopaghAtaH zrutajJAnApekSayA pramAdattaH, darzanopadhAtaH zaGkAdibhiH, cAritropaghAtaH samitibhaGgAdibhiH, 'aciyattIvadhAe 'tti aciyattam aprItikaM tenopaghAto vinayAdeH, 'sArakkhaNovadhAe 'tti saMrakSaNena zarIrAdiviSaye mUrcchA upaghAtaH parigrahavirateriti saMrakSaNopaghAta iti / upaghAtavipakSabhUtavizuddhinirUpaNAya sUtram, tatrodgamAdivizuddhirbhaktAdernivarayatA, jAvattikaraNAt esaNetyAdi vAcyamityarthaH, tatra parikarmmaNA vasatyAdisAravaNalakSaNena kriyamANena vizuddhiryA saMyamasya sA parikarmavizuddhiH pariharaNayA-vastrAdeH zAstrIyayA'' sevanayA vizuddhiH pariharaNAvizuddhiH, jJAnAditrayavizuddhayastadAcAraparipAlanAtaH, aciyattasya- aprItakasya vizodhistannivarttanAdaciyattavizodhiH, saMrakSaNaM saMyamArthaM upadhyAdestena vizuddhizcAritrasyeti saMrakSaNavizuddhiH, athavodgamAdyupAdhikA dazaprakArA'pIyaM cetaso vizuddhirvizuddhamAnatA bhaNiteti idAnIM cittasyaiva vizuddhivipakSabhUtamupadhyAdyupAdhikaM saGklezamabhidhAtumupakramate, tatra sUtram - mU. (936) dasavidhe saMkilese paM0 taM0-uvahisaMkilese uvassayasaMkilese kasAyasaMkilese bhattapANasaMkilese manasaMkilese vatisaMkilese kAyasaMkilese nANasaMkile se daMsaNasaMkilese crittsNkilese| dasavihe asaMkilese paM0 taM0-uvahi asaMkilese jAva caritaasaMkilese / vR. 'dase tyAdi, saGkalezaH -asamAdhiH, upadhIyate - upaSTabhyate saMyamaH saMyamazarIraM vA yena saupadhiH- vastrAdistadviSayaH saGkalezaH upadhisaGkalezaH, evamanyatrApi, navaraM 'uvassaya'tti upAzrayovasatistathA kaSAyA eva kaSAyairvA saGklezaH kaSAyasaGklezaH tathA bhaktapAnAzritaH saGkalezo bhaktapAnasaGklezaH tathA manaso manasi vA saGklezo vAcA saGklezaH kAyamAzritya saGkleza iti vigrahaH, tathA jJAnasya sakalezaH - avizuddayamAnatA sa jJAnasaGklezaH, evaM darzanacAritrayorapIti etadvipakSo'saGklezastamadhunA''ha 'dase tyAdi, kaNThyaM / asaGklezazca viziSTe jIvasya vIryabale Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 sati bhavatIti sAmAnyato balanirUpaNAyAha- mU. (937) dasavidhe bale paM0 taM0-sotiMditavale jAva phAsiMditabale nANabale daMsaNabale caritabale tavabale vIritabale / vR. 'dase' tyAdi, zrotrendriyAdInAM paJcAnAM balaM svArthagrahaNasAmarthyaM 'jAva' tti cakSurindriyabalAdi vAcyamityarthaH, jJAnabalaM atItAdivastuparicchedasAmarthyaM cAritrasAdhanatayA mokSasAdhanasAmarthya vA, darzanabalaM sarvavedivacanaprAmANyAdatIndriyAyuktigamyapadArtharocanalakSaNaM cAritrabalaM yato duSkaramapi sakalasaGgaviyogaM karotyAtmA yaccAnantamanAbAdhamaikAntikamAtyantikamAtmAyattamAnandamApnoti, tapobalaM yadanekabhavArjitamanekaduHkhakAraNaM nikAcitakarmmagranthi kSapayati, vIryameva balaM vIryabalaM, yato gamanAgamanAdikAsu vicitrAsu kriyAsu varttate, yaccApanIya sakalakaluSapaTalamanavaratAnandabhAjanaM bhavatIti / cAritrabalayuktaH satyameva bhASata iti tannirUpaNAyAha- sthAnAGga sUtram 10/-/ 936 mU. (938) dasavise sacce pannatte vR. dasavihe' tyAdi, santaH prANinaH padArthA munayo vA tebhyo hitaM satyaM dazavidhaM tatprajJaptaM, tadyathA- mU. (939) 'jaNavaya 1 sammaya 2 ThavaNA 3 nAme 4 rUve 5 paDuccasacce 6 ya / vavahAra 7 bhAva 8 joge 9 dasame ovammasacce ya 10 // vR. 'jaNavaya' gAhA, 'jaNavaya'tti satyazabdaH pratyekamabhisambandhanIyaH, tatazca janapadeSudezeSu yadyadarthavAcakatayA rUDhaM dezAntare'pi tattadarthavAcakatayA prayujyamAnaM satyamavitathamiti janapadasatyaM yathA koGkaNAdiSu payaH piccaM nIramudakamityAdi, satyatvaM cAsyAduSTavivakSAhetutvAnnAnAjanapadeSTiSTArthapratipattijanakatvAd vyavahArapravRtteH, evaM zeSeSvapi bhAvanA kAryeti, 'samaya'tti saMmataM ca tat satyaM ceti sammatasatyaM, tathAhi - kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM samAne paGkasambhave gopAlAdInAmapi sammatamaravindameva paGkajamiti atastatra saMmatatayA paGkajazabdaH satyaH kuvalayAdAvasatyo'saMmatvAditi. 'ThavaNa' tti sthApyata iti sthApanA yallepyAdikammarhadAdivikalpena sthApyate tadviSaye satyaM sthApanAsatyaM yathA ajino'pijino'yamanAcAryo'pyAcAryo'yamiti, 'nAme' tti nAma- abhidhAnaM tatsatyaM nAmasatyaM, yathA kulamavarddhayannapi kulavarddhana ucyate evaM dhanavarddhana iti, 'rUve' tti rUpApekSayA satyaM rUpasatyaM, yathA prapaJcayatiH pravrajitarUpaM dhArayanpravrajita ucyatena cAsatyatA'syeti, 'paDuccasacce yatti pratItya- Azritya vastvantaraM satyaM pratItyasatyaM, yathA anAmikAyA dIrghatvaM hrasvatvaM ceti, tathAhitasyAnantapariNAmasya dravyasya tattatsahakArikAraNasannidhAne tattadrUpamabhivyajyata iti satyatA, 'vavahAra' tti vyavahAreNa satyaM vyavahArasatyaM, yathA dahyate giriH galati bhAjanaM, ayaM ca girigatatRNAdidAhe vyavahAraH pravarttate, udake ca galati satIti, 'bhAva'tti bhAvaM bhUyiSThazuklAdiparyAyamAzritya satyaM bhAvasatyaM, yathA zuklA balAketi, satyapi hi paJcavarNasambhave zuklavarNotkaTavAt zukleti, 'joge tti yogataH saMbandhataH satyaM yogasatyaM, yathA daNDayogAd daNDaH chatrayogAcchatra evocyata iti, dazamamaupamyasatyamiti upamaivopamyaM tena satyamaupamyasatyaM yathA samudravattaDAgaM Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 10, - devo'yaM siMhastvamiti, sarvatraikAraH prathamaikavacanArtho draSTavya iheti / mU. (940) dasavidhe mose paM0 (taM0) vR. satyavipakSaM mRSAha- 'dase' tyAdi, 'mose' tti prAkRtatvAt mRSA'nRtamityarthaH / mU. (941) kodhe 1 mANe 2 mAyA 3 lobhe 4 pijje 5 taheva dose 6 ya / hAsa 7 bhate 8 akkhAtita 9 uvadhAtanissite dasame 10 // 535 bR. 'kohe' gAhA, 'kohe' tti krodhe nizritamiti sambandhAt krodhAzritaM kopAzritaM mRSetyarthaH, tacca yathA krodhAbhibhUtaH adAsamapidAsamabhidhatta iti, mAneM nizritaM yathA mAnAdhmAtaH kazcit kenacidalpadhano'pi pRSTaH sannAha- mahAdhano'hamiti, 'mAya'tti mAyAyAM nizritaM yathA mAyAkAraprabhRtaya AhuH- 'naSTo golakaH' iti, 'lobhe' tti lobhe nizritaM vaNikprabhRtInAmanyathAkrItamevetthaM krItamityAdi, 'pija' tti premaNi niHzritaM atiraktAnAM dAso'haM tavetyAdi, 'taheva dose ya'tti dveSe nizritaM matsariNAM guNavatyapi nirguNo'yamityAdi, 'hAse 'tti hAse nizritaM yathA kandarpikANAM kasmiMzcitkasyacitsambandhini gRhIte pRSTAnAM na dRSTamityAdi, 'bhaye' tti bhayanizritaM taskarAdigRhItAnAM tathA tathA asamaJjasAbhidhAnaM, 'akkhAiya'tti AkhyAyikAnizritaM taypratibaddho'satpralApaH, 'uvaghAyanissie 'tti upaghAte- prANivadhe nizritaM-AzritaM dazamaM mRSA, acaure cauro'yamityabhyAkhyAnavacanaM, mRSAzabdastvavyaya iti / mU. (942) dasavidhe saccAmose paM0 taM0 uppannamI sate 1 vigatamIsate 2 uppannavigatamIsate 3 jIvamIsae 4 ajIvamIsae 5 jIvAjIvamIsae 6 anaMtamIsae 7 parittamIsae 8 addhAmIsa 9 addhaddhAmIsae 10 / vR. satyAsatyayoge mizraM vacanaM bhavatIti tadAha- 'dese' tyAdi, satyaM ca tanmRSA ceti prAkRtatvAt saccA mosaMti, 'uppannamIsae' tti utpannaviSayaM mizra - satyAmRSA utpannamizraM tadevotpannamizrakaM, yathaikaM nagaramadhikRtyAsminnadya daza dArakA utpannA ityabhidadhatastanyUnAdhikabhAve vyavahArato'sya satyAmRSA - tvAt zvaste zataM dAsyAmItyabhidhAya paJcAzatyapi dattAyAM loke mRSAtvAdarzanAdanutpanneSvevAdatteSveva vA mRSAtvasiddheH, sarvathA kriyA'bhAvena sarvathA vyatyayAd, evaM vigatAdiSvapi bhAvanIyamiti 1, 'vigatamIsae' tti vigataviSayaM mizrakaM vigatamizrakaM, yathaikaM grAmamadhikRtyAsminnadya daza vRddhA vigatA ityabhidadhato nyUnAdhikabhAve mizramiti 2, 'uppannavigayamIsae' tti utpannaM ca vigataM ca utpannavigate tadviSayaM mizrakaM utpannavigatamizrakaM, yathaikaM pattanamadhikRtyAsminnadya daza dArakA jAtAH daza ca vRddhA vigatA ityabhidadhatastanyUnAdhikabhAva ' iti 3. 'jIvamIsae' tti jIvaviSayaM mizraM satyAsatyaM jIvamizraM yathA jIvanmRtakRmirAzI jIvarAziriti 4, 'ajIvamIsae' tti ajIvAnAzritya mizramajIvamizraM yathA tasminneva prabhUtamRtakRmirAzAvajIvarAziriti 5, 'jIvAjIvamissae 'tti jIvAjIvaviSayaM mizrakaM jIvAjIvamizrakaM yathA tasminneva jIvanmRtakRmirAzau pramANaniyamenaitAvanto jIvantyetAvantazca mRtA ityabhidadhatastanyUnAdhikatve 6, 'anaMtamIsae' tti anantaviSayaM mizrakamanantamizrakaM yathA mUlakandAdI parItapatrAdimatya Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 sthAnAGga sUtram 10/-/942 ntakAyo'yamityabhidadhataH 7, 'parittamissae 'tti parIttaviSayaM mizrakaM parIttamizrakaM yathA anantakAyalezavati parItte parItto'yamityabhidadhataH 8, 'addhAmissae' tti kAlaviSayaM satyAsatyaM yathA kazcit kasmiMzcitprayojane sahAyAMstvarayan pariNataprAye vA vAsare eva rajanI varttata iti bravIti 9, 'addhaddhAmIsae' ti addhA divaso rajanI vA tadekadezaH praharAdiH addhaddhA tadviSayaM mizrakaM satyAsatyaM addhAddhAmizrakaM, yathA kazcitkasmiMzcitprayojane praharamAtra evaM madhyAhna ityAha bhASAdhikArAt sakalabhASaNIyArthavyApakaM satyabhASarUpaM dRSTivAdaM paryAyato dazadhA''hamU. (943) diTTivAyarasa NaM dasa nAmadhejA paM0 taM0-diTTivAteti vA heuvAteti vA bhUyavAteti vA taccAvAteti vA sammAvAteti vA dhammAcAteti vA bhAsAvijateti vA puvvagateti vA anujogagateti vA savvapANabhUtajIvasattasuhAyaheti vA / vR. 'diTThI' tyAdi, dhSTayo darzanAni vadanaM vAdaH dRSTInAM vAdo dRSTivAdaH dRSTInAM vA pAtI yasminnasau dRSTipAtaH, sarvanayadhSTaya ihAkhyAyanta ityarthaH, tasya daza nAmadheyAni nAmAnItyarthaH, tadyathA-STivAda iti pratipAditameva, itizabda upapradarzane vAzabdo vikalpe, tathA hinoti-gamayati jijJAsitamardhAmiti hetuH - anumAnotthApakaM liGgamupacArAdanumAnameva vA tadvAdo hetuvAdaH, tathA bhUtAH sadbhUtAH padArthAsteSAM vAdo bhUtavAdaH, tathA tattvAni vastUnAmaidamparyANi teSAM vAdastattvavAdastathyo vA satyo vAdastadhyavAdaH, tathA samyag-aviparIto vAdaH samyagvAdaH, tathA dharmANAMvastuparyAyANAM dharmasya vA cAritrasya vAdo dharmmavAdaH, tathA bhASA-satyAdikA tasyA vicayoniraNayo bhASAvicyaH, bhASAyA vA vAcovijayaH samRddhiryasminsa bhASAvijayaH, tathA sarvazrutAtpUrvaM kriyaMta iti pUrvANi-utpAda pUrvAdIni caturdaza teSu gataH - abhyantarIbhUtastatsvabhAva ityartha iti pUrvagataH, tathA'nuyogaH - prathamAnuyogastIrthakarAdipUrvabhavAdivyAkhyAnagrantho gaNDikAnuyogazca bharatanarapativaMzajAnAM nirvANagamanAnuttara vimAnavaktavyatAvyAkhyAnagrantha iti dvirUpe'nuyoge gato'nuyogagataH, etau ca pUrvagatAnuyogagatau dRSTivAdAMzAvapi dRSTivAdatayoktau avayave samudAyopacArAditi, tathA sarve vizve te ca te prANAzca dvIndriyAdayo bhUtAzca - taravaH jIvAzca paJcendriyAH sattvAzca pRthivyAdayaH iti dvandve sati karmmadhArayaH, tatasteSAM sukhaM zubhaM vA AvahatIti sarvaprANabhUtajIvasattvasukhAvahaH, sukhAvahatvaM ca saMyamapratipAdakatvAt sattvAnAM nirvANahetutvAcceti / prANAdInAM sukhAvaha dRSTivAdo'zarUpatvAt zastrameva hi duHkhAvahamiti zastraprarUpaNAyAhamU. (944) dasavidhe satthe paM0 (taM0) mU. (945) 'satyamaggI 1 visaM 2 loNaM 3, siNeho 4 khAra 5 maMbilaM 6 / duppautto maNo 7 vAyA 8, kAyA 9 bhAvI ta aviratI 10 // -- vR. 'dase tyAdi, zasyate-hiMsyate aneneti zastraM, 'satyaM' silogo, zastraM - hiMsakaM vastu, tacca dvidhA dravyato bhAvatazca, tatra dravyatastAvaducyateagniH-analaH, sa ca visadhzAnalApekSayA svakAyazaM bhavati, pRthivyAdyapekSayA tu parakAyarza 1 viSaM-sthAvarajaGgamabhedaM 2 lavaNaM-pratItaM 3 snehaH- tailaghRtAdakSAro - bhasmAdi 5 amlaM kAJjikaM 6 | 'bhAvo ya'tti iha draSTavyaM tena bhAvo bhAvarUpaM zastraM, kiM tadityAha - duSprayuktaM - akuzalaM Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -10, 537 mano-mAnasaM7 vAg-vacanaMduSpratyuktA 8 kAyazca-zarIraMduSprayuktaeva 9, ihaca kAyasya hiMsApravRttau khaGgAderupakaraNatvAt kAyagrahaNenaiva tadgahaNaM draSTavyamiti, aviratizca-apratyAkhyAnamathavA aviratirUpo bhAvaH zastramiti 10 / mU. (946) dasavihe dose paM0 (taM0)mU. (947) tajjAtadose 1 matibhaMgadose 2 pasatthAradose 3 pariharaNadose 4 / _salakkhaNa 5 kAraNa 6 heudose 7, saMkAmaNaM 8 niggaha 9 vatthudose 10 // vR. aviratyAdayo doSAH zamityuktamiti do prastAvAddoSavizeSanirUpaNAyAha'dasavihe tyAdi, 'tajjAye tyAdivRttaM, ete higuruziSyayorvAdiprativAdinorvA vAdAzrayAiva lakSyante, tatra tasya gurvAdeti-jAtiH prakAro vA janmamarmakarmAdilakSaNaH tajjAtaM tadeva dUSaNamitikRtvAdoSastajAtadoSaH, tathAvidhakulAdinA dUSaNamityarthaH, athavA tasmAt-prativAdyAdeH sakAzAjAtaH kSobhAnmukhastambhAdila- kSaNo doSastajAtadoSaH 1 tathA svasyaiva mateH-buddhabhaGgovinAzomatibhaGgo-vismRtyAdilakSaNodoSa matibhaGgadoSaH2, tathA prazAstA-anuzAsakomaryAdAkArI sabhAnAyakaH sabhyo vA tasmAda dviSTA- dupekSakAdvA doSaH prativAdino jayadAnalakSaNo vismRtaprameyaprativAdinaH prameyasmAraNAdilakSaNo vA prazAstRdoSaH 3, iha tthAzabdo laghuzrutiriti, tathA pariharaNaM-AsevA svadarzanasthityA lokarUDhyA vA anAsevyatyatadevadoSaH, pariharaNadoSaH, athavA pariharaNa-anAsevanasabhArUDhyA sevyasya vastunastadeva tasmAdvA doSaH pariharaNadoSaH athavA vAdinopanyastasyadUSaNasyaasamyakparihArojAtyuttaraM parihaNadoSa iti, yathA bauddhenoktamanityaH zabdaH kRtakatvAdghaTavaditi, atra mImAMsakaH parihAramAha-nanughaTagataM kRtakatvaM zabdasyAnityatvasAdhanAyopanyasyate zabdagataM?, yadi ghaTagataM tadA tacchabde nAstItyasiddhatA hetoH,atha zabdagataM tannAnityatvenavyAptamupalabdhamitya dhAraNAnaikAntiko heturitvayaM na samyak parihAraH, evaMhi sarvAnumAnocchedaprasaGgaH,anumAnaM hi sAdhanadharmamAtrAt sAdhyadharmamAtranirNayAtmakaM, anyathA dhUmAdanalAnumAnamapina siddhet, tathAhi-agniratra dhUmAdyathA mahAnase, atra vikalpyatekimatretizabdAnirdiSTaparvataikapradezAdigatadhUmo'gnisAdhanAyopAttaH uta mahAnasagato ?, yadi parvatAdigataH so'gninA na vyAptaH siddha ityAsAdhAraNAnaikAntiko hetuH, atha mahAnasagatastadA nAsau parvataikadeze vartata ityasiddho heturiti ayaM pariharaNadoSa iti 4, tathA lakSyate-tadanyavyapohenAvadhAryate vastvaneneti lakSaNaM svaM ca tallakSaNaM ca svalakSaNaM yathAjIvasyopayogo yathA vApramANasyasvaparAvabhAsakajJAnatvaM 5, tathA karotIti kAraNaM-parokSArthanirNayanimittamupapattimAtraMyathAnirupamasukhaH siddhojJAnAnAvAdhaprakarSAt, nAtra kila sakalalokapratItaH sAdhyasAdhanadharmAnugatodRSTAnto'stItyupapattimAtratA 6, dRSTAntasadbhAve'syaiva hetuvyapadezaH syAt, tathAhinoti-gamayatIti hetuH sAdhyasadbhAvabhAvatadabhAvAbhAvalakSaNaH, tatazcasvalakSaNAdInAM dvandvaH, teSAM doSaH svalakSaNakAraNahetudoSaH, iha kAzabdaH chando'rthaM dvibo dhyeyaH 7, athavA saha lakSaNena yI kAraNahetU tayordoSa iti vigrahaH tatra lakSaNadoSo'vyAptiratiAptirvA, tatrAvyAptiryathA yasyArthasya sannidhAnAsannidhAnAbhyAM jJAnapratibhAsabhedasta Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 sthAnAma sUtram 10/-/947 tvasvalakSaNamiti, idaM svalakSaNalakSaNaM, idaMcendriyapratyakSamevAzritya syAtna yogijJAnaM, yogijJAne hina sannidhAnAsannidhAnAbhyAM pratibhAsabhedo'stItyatastadapekSayA na kiJcisvalakSaNaM syAditi, ativyAptiryathA arthopalabdhihetuH pramANamiti pramANalakSaNaM, iha cArthopalabdhihetubhUtAnAM cakSurdadhyodanabhojanAdInAmAnantyenapramANeyattAnasyAt, athavA dArzantiko'rtho lakSyate'neneti lakSaNaM-dRSTAntastadoSaH-sAdhyavikalatvAdiH,tatrasAdhyavikalatAyathAnityaHzabdomUtatvAdghaTavad, iha ghaTe nityatvaM nAstIti kAraNadoSaH sAdhyaM prati tad-vyabhicAro yathA apauruSeyo vedo vedakAraNasyAzrUyamANatvAditi, azrUyamANatvaM hi kAraNAntarAdapi sambhavatIti hetudoSo'siddhaviruddhAnaikAntikatvalakSaNaH, tatrAsiddho yathA'nityaH zabdazcAkSuSatvAd ghaTavaditi, atra hi cAkSuSvaMzabde na siddhaM, viruddho yathA nityaH zabdaH kRtakatvAtghaTavad, iha ghaTe kRtakatvaM nityatviruddhamanityatvameva sAdhayatIti, anaikAntiko yathA nityaH zabdaHprameyatvAdAkAzavad, iha hi prameyatvamanityeSvapi vartate, tataH saMzaya eveti 7 tathA saGkrAmaNaM-prastutaprameye'prastutaprameyasya pravezanaM prameyAntaragamanamityarthaH athavAprativAdimate AtmanaH saGkrAmaNaM paramatAbhyanujJAnamityarthaH tadeva doSa iti 8, tathA nigrahaH-chalAdinA parAjayasthAnaM sa eva doSo nigrahadoSa iti, tathA vasataHsAdhyadharmasAdhanadhAvatreti vastu-prakaraNAtpakSastasyadoSaH-pratyakSanirAkRtatvAdiH, yathAazrAvaNaH zabdaH, zabde hyazrAvaNatvaM pratyakSanirAkRmiti / mU. (948) dasavidhe visese paM0 (taM0) vR. eteSAmeva tajjAtAdidoSANAM sAmAnyato'bhihitAnAM tadanyeSAM cArthAnAM sAmAnyavizeSarUpANAM satAM vizeSAbhidhAnAyAha - 'dase'tyAdi, vizeSo bhedo vyaktirityanAntaraM / . mU. (949) vatthu 1 tajjJAtadose 2 ta, dose egahitaiti 3 t| kAraNe 4 ta paDuppaNNe 5, dose 6 nivve 7 hiaTThame 8 // ___ attaNA 9 uvanIte 10 ta, viseseti ta, te dasa / / vR. vatthu ityAdiH sArddha zlokaH, vastitvatiprAktanasUtrasyAntoktoyaH pakSaH, tajjAta miti tasyaivAdAvuktaM prativAdyAderjAtyAdi tadviSayo doSo vastutajjAtadoSaH, tatra vastudoSaH-pakSadoSastajAtadoSazca-jAtyAdihIlanamataucavizeSau doSasAmAnyapekSayA, athavA vastudoSe-vastudoSaviSaye vizeSo-bhedaH pratyakSanirAkRtatvAdiH,tatra pratyakSanirAkRtoyathAazrAvaNaH zabdaH,anumAnanirAkRto yathA nityaH zabdaH, pratItinirAkRto yathA acandraH zazI, svavacananirAkRto yathA yadahaM vacmi tanmithyeti, lokarUDhanirAkRto yathA zuci naraziraH kapAlamiti, tajAtadoSaviSaye'pi bhedo janmamarmakarmAdibhiH, janmadoSo ythaa||1|| "kacchullayAe ghoDIe jAo jo gaddaheNa chUDheNa / tassa mahAyaNamajhe AyArA pAyaDA hoti // " ityAdiranekavidhaH 2, cakAraH samuccaye, tathA 'dose'tti pUrvoktasUtre ye zeSA matibhaGgAdayo'STAvuktAste doSA doSazabdeneha saGgrahItAH, te ca doSasAmAnyApekSayA vizeSA bhavantyeveti doSo-vizeSaH, athavA 'dose'tti doSeSu Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-10, 539 zeSadoSaviSaye vizeSo-bhedaH, sa cAnekavidhaH svayamUhyaH 3, 'egaTThie yatti ekazcasAvarthazcaabhidheyaH ekArthaH sa yasyAsti saekArthikaH ekArthavAcaka ityarthaH, itiH-upapradarzane caH samuccaye, saca zabdasAmAnyApekSayaikArthiko nAma zabdavizeSo bhavati, yathA ghaTa iti, tathA anekArthako yathA gauH, yathoktaM- 'dizi 1 6zi 2 vAci 3 jale 4 bhuvi 5 divi 6 vaje 7'zau 8 pazau 9 ca gozabdaH" iti, ihaikArthikAvizeSagrahaNenAnekarthiko'pi gRhItastadviparItatvAt, na cehAsau gaNyate, dazasthAnakAnurodhAt, athavA kathaJcidekArthika zabdagrAme ya kathaJcibhedaH sa vizeSaH syAditi prakramaH, 'iya'tti pUraNe, yathAzakraH purandara ityatraikArthezabdadvayezakanakAla eva zakraH pUriNakAla eva purandaraH evaMbhUtanayAdezAditi, athavA doSazabda ihApi sambaddhayate, tatazca nyAyodgrahaNe zabdAntarApekSayA vizeSa iti 4, tathA kAryakAraNAtmake vastusamUhe kAraNamiti vizeSaH, kAryamapi vizeSobhavati, na cehokto, dazasthAnakAnuvRtteH athavA kAraNe-kAraNaviSaye vizeSo-bhedo yathA pariNAmikAraNaMmRtpiNDaH, apekSAkAraNaM digdezakAlAkAzapuruSacakrAdi,athavopAdAnakAraNaMmRdAdi nimittakAraNaM-kulAlAdi sahakArikAraNaM- cakracIvarAdItyanekadhA kAraNaM, athavA doSazabdasambandhAt pUrvavyAkhyAtaH kAraNadoSo doSasAmAnyApekSayA vizeSa iti caH samuccaye, tathA pratyutpannovArttamAnikaH abhUtapUrva ityarthaH doSaH-guNetaraH, sa cAtItAdidoSasAmAnyApekSayA vizeSaH 5, athavA pratyutpanne-sarvathAvastunyabhyupagatevizeSoyo doSo'kRtAbhyAgamakRtavipraNAzAdiH sadoSasAmAnyapekSayA vizeSa itiha, tathA nityoyodoSo'bhavyAnAM mithyAtvAdiranAdyaparyavasitatvAt sa doSasAmAnyapekSayA vizeSo'thavA sarvathA nitye vastunyabhyupagate yo doSo bAlakumArAdyavasthA'bhAvApattilakSaNaH sa doSasAmAnyApekSayA doSavizeSa iti 7, tathA 'hiaTThame'tti akAraprazleSAdadhika-vAdakAle yatparapratyAyanaM pratyatiriktaM dRSTAntanigamanAdi taddoSaH, tadantareNaiva pratipAdyapratItestadabhidhAnasyAnarthakatvAditi, Aha ca-- // 1 // "jiNavayaNaM siddhaM ceva bhannae katthaI udAharaNaM / ___ Asajja u soyAraM heUvi kihiMci bhanejA / / tathA-kathai paMcAvayavaM dasahA vA savvahA na paDikuTuM / " iti, tatazcAdhikadoSo doSavizeSatvAdvizeSa iti, athavA'dhike dRSTAntAdau sati yo doSo- . dUSaNaMvAdinaH so'pi doSavizeSa eva, ayaMcASTama Adito gaNyamAna iti 8, 'attaNa'ttiAtmanA kRtamiti zeSaH, tathA upanItaM-prApitaMpareNeti zeSaH, vastusAmAnyApekSayA''tmakRtaM ca vizeSaH, paropanItaMcAparo vizeSa itibhAvaH 9, cakArayorvizeSazabdasya ca prayogobhAvanAvAkye darzitaH, athavA doSazabdAnuvRtterAtmanA kRto doSa paropanItazca doSa iti, ___ doSasAmAnyApekSayA vizeSAvetau iti, evaM te vizeSA daza bhavantIti, ihAdarzapustakeSu 'nije'hiaTTame'tti dRSTaM, na ca tathA'STau pUryanta iti, nicce iti vyAkhyAtaM, ihoktarUpavizeSAdayo bhAvA anuyogagamyAH, anuyogazcArthato vacanatazca, tatrArthato yathA - "ahiMsA saMjamo tavo" ityatrAhiMsAdInAM svarUpabhedapratipAdanaM, vacanAnuyogastveSAmeva zabdAzrito vicAra iti tadiha Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 sthAnAGga sUtram 10/-/949 vacanAnuyogaM bhedata Aha mU. (950) dasavidhe suddhAvAtAnuoge paM0 taM0 - caMkAre 1 maMkAre 2 piMkAre 3 setaMkAre 4 sAtaMkare 5 egatte 6 pudhatte 7 saMjUhe 8 saMkAmite bhinne 10 // vR. 'dase'tyAdi, zuddhA-anapekSitavAkyArthA yA vAk-vacanaM sUtramityarthaH tasya anuyogovicAraH zuddhavAganuyogaH, sUtre ca apuMvadbhAvaH prAkRtatvAt, tatra cakArAdikAyAH zuddhavAco yo'nu-yogaH sa cakArAdireva vyapadezyaH, tatra 'caMkAre'tti atrAnusvAro'lAkSaNikayathA 'suMke saNicare' ityAdau, tatazcakAra ityarthaH, tasya cAnuyogo, yathA cazabdaH samAhAretaretarayogasa muccayAnvAcayAva-dhAraNapAdapUraNAdhikavacanAdiSviti, tatra "itthIo sayaNANi ya" iti, iha sUtre cakaraH samuccayArthaH strINAM zayanAnAMcAparibhogyatAtulyatatvapratipAdanArthaH 1, 'maMkAre'tti makarAnuyogo yathA 'samaNaM va mAhaNaM vA' itisUtre mAzabdo niSedhe, athavA 'jeNAmeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNAmeve'tyatra sUtre evamapi anyathA'pIti prakArAntarasamuccayArtho'pizabda iti 3, ___ 'seyaMkare'ttiihApyaMkAro'lAkSaNikastena sekArA iti, tadanuyogoyathA 'sebhikkhU ve' tyatra sUtre sezabdo'dhArthaH, athazabdazca prakriyApraznAntaryamaGgalopanyAsaprativacanasamuccayeSvityAnantaryArthaH sezabdaiti, kvacidasAvityarthaH, kvacittasyetyarthaH,athavA seyaMkAra' itizreya ityetasya karaNaM zreyaskarAH zreyasa uccAraNamityarthaH, tadanuyogo yathA 'seyaM me ahijiuM sajjhayaNa'mityatra sUtre zreyaH-atizayena prazasyaM kalyANamityarthaH,athavA 'seyakAle akammavAvi bhavaI tyatra seyazabdo bhaviSyadarthaH4, 'sAyaMkAre tti sAyamitinipAtaH satyArthastasmAd 'varNatkAra' ityanena chAndastvatkArapratyayaH karaNaM vA kArastataH sAyaMkAra iti tadanuyogo yathA satyaM tathAvacanasadbhAvaprazneSviti, ete ca cakAradayo nipAtasteSAnuyogabhaNanaM zeSanipAtAdizabdAnuyogopalakSaNArthamiti 5, "egatti'tti ekatvamekavacanaM tadanuyogo yathA 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga' ityatraikavacanaM samyagdarzanAdInAM samuditAnAmevaikamokSamargatvakhyApanArthaM, asamuditatve tvamokSamArgateti pratipAdanArthamiti 6, _ 'puhuttetti pRthakatvaM-bhedo dvivacanabahuvacane ityarthaH, tadanuyogo yathA 'dhammatthikAye dhammasthikAyadese dhammasthikAyappadesA' iha sUtredharmAstikAyapradezA ityetadbahuvacanaM teSAmasaGghayAtatvakhyApanArthamiti 7, 'saMjUhe'tti saGgataM-yuktArthaM yUthaM-padAnAM padayorvA samUhaH saMyUthaM, samAsa ityarthaH, tadanuyogo yathA 'samyagdarzanazuddhaMmityAdiranekadhA iti 8, _ 'saMkAmiya'ttizaGkAmitaM vibhaktivacanAdyantaratayA pariNAmitaMtadanuyogoyathA- 'sAhUNaM vaMdaNeNaM nAsati pAvaM asavaMkiyA bhAvA' iha sAdhUnAmityetasyAH SaSThayAHsAdhubhyaH sakAzAdityevaM lakSaNaM paJcamItvena vipariNAmaM kRtvAazaGkitA bhAvA bhavantItyetatpadaM sambandhanIyaM, tathA "acchaMdA je na bhujuti, na se cAitti vuccai" ityatra sUtre na sa tyAgItyucyate ityekavacanasya bahuvacanatayA pariNAmaM kRtvA na te tyAgina ucyanta ityevaM padaghaTanA kAryeti 9, 'bhinnaM'mitikramakAlabhedAdibhirbhinna-visazaMtadanuyogo yathA - 'tivihaM tiviheNa miti Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -10, 541 saGgrahamuktvApunaH 'maNeNa mityAdinAtiviheNaMti vivRtamitikramabhinnaM, krameNaM hi tivihamityetanna karomyAdinA vivRtya tatastrividheneti vivaraNIyaM bhavatIti, asya ca kramabhinnasyAnuyogo'yaM yathAkramavivaraNe hi yathAsaGghayadoSaH syAditi tatpariharArthaM kramabhadaH, tathAhi - na karomi manasA na kArayAmi vAcA kurvantaM nAnujAnAmi kAyeneti prasajyate, aniSTaM caitatpratyekapakSasyaiveSTatvAt, tathAhi - manaHprabhRtibhirna karomi taireva na kArayAmi taireva nAnujAnAmIti, tathA kAlabhedo'tItAdinirdeze prApte vartamAnAdinirdezo yathA jambUdvIpaprajJaptayAdiSuRSabhasvAminamAzritya 'sakke deviMde devarAyA vaMdati namaMsati'tti sUtre, tadanuyogazcAyaM-vartamAnanirdezastrikAlabhAviSvapi tIrthakareSvetanyAyapradarzanArtha iti, idaM ca doSAdisUtrayamanyathApi vimarzanIyaM, gambhIratvAdasyeti vAganuyogastvAnuyogaH pravartata iti dAnalakSaNasyArthasya bhedAnAmanuyogamAha - mU. (951) dasavihe dAne paM0(taM0)- . mU. (952) anukaMpA 1 saMgahe 2 gheva, bhaye 3 kAluNiteti ya 4 / lajAte 5 gAraveNaM ca 6, ahamme uNa sttme7|| dhamme ta aTTame vutte 8, kAhIti, ta 9 kataMti ta 10 // vR. 'dase tyAdi, anukaMpe'tyAdi zlokaH sArddhaH, anukaMpatti dAnazabdasambandhAdanukampayAkRpayA dAnaM dInAnAthaviSayamanukampadAnamathavA anukampAto yadAnaM tadanukampaivopacArAt uktaM ca vaackmukhyairuumaasvaatipuujypaadaiH||1|| "kRpaNe'nAthadaridre vyasanaprApte ca rogshokhte| ___ yaddIyate kRpArthAdanukampA tadbhaveddAnam // " saGgraharNasaGgrahaH-vyasanAdau sahAyakaraNaMtadarthaM dAnaM saGgrahadAnaM, athavA abhedAdAnamapi saGgraha ucyate, Aha c||1|| "abhyudaye vyasane vA yatkiJciddIyate sahAyArtham / tatsaGgaGgrahato'bhimataM munibhiddani na mokSAya / / " iti, tathA bhayAt yaddAnaM tat bhayadAnaM, bhayanimittatvAdvA dAnamapi bhayamupacArAd, iti, uktaM // 1 // "raajaarksspurohitmdhumukhmaavlldnnddpaashissuc| yaddIyate bhayArthAttadbhayadAnaM budhairjeyam / / " iti 3, 'kAluNie iya'tti kAruNya-zokastena putraviyogAdijanitena tadIyasyaiva talpAdeH sa janmAntaresukhitobhavatvitivAsanAto'nyasya vAyadAnaMtatkAruNyadAnaM, kAruNyajanyatvAdvA dAnamapi kAruNyamuktamupacArAditi 4, tathA 'lajjayA'DriyA dAnaM yattalajjAdAnamucyate, uktaM c||1|| "abhyarthitaH pareNa tu yaddAnaM jnsmuuhmdhygtH| paracittarakSaNArthaM lajjAyAstadbhaveddAnam / / " iti, 5 'gAraveNaM ca tti gauraveNa-garveNa yaddIyate tadda gauravadAnamiti, uktaM ca - "naTanatamuSTikebhyo dAnaM sambandhibandhumitrebhyaH / yaddIyate yazo'rthaM garveNa tu tadbhaveddAnam / / " 6, Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 10/-1952 adharmapoSakaMdAnamadharmadAnaM, adharmakAraNatvAdvA adharma eveti, uktaM ca - // 1 // "hiMsAnRtacauryodyataparadAraparigrahaprasaktebhyaH / yaddIyate hi teSAM tajJAnIyAdadharmAya / / " iti 7, -dharmakAraNaM yattaddharmadAnaM dharme eva vA, uktaM cN||1|| "samatRmamaNimuktebhyo yaddAnaM dIyate supAtrebhyaH / akSayamatulamanantaM taddAnaM bhavati dharmAya / / " iti, 8 'kAhIiya'ttikariSyatikaJcanopakAraMmamAyamitibudhyAyadAnaM tatkariSyatIti dAnamucyate 9, tathA kRtaM mamAnena tatprayojanamiti pratyupakArArthaM yaddAnaM tatkRtamiti, uktNc||1|| "zatazaH kRtopakAro dattaM ca sahasrozo mmaanen| ahamapi dadAmi kiJcipratyupakArAya taddAnam / / " iti 10 // mU. (953) dasavidhA gatI paM0 taM0 - nirayagatI nirayaviggahagaI tiriyagatI tiriyavihaggagaI evaMjAva siddhigaI siddhivigghgtii| vR.uktalakSaNAddAnAcchubhAzubhAgatirbhavatIti sAmAnyatogatinirUpaNAyAha- 'dase tyAdi, 'nirayagati'tti nirgatA ayAt-zubhAditi nirayA-nArakAH teSAM gatirgamyamAnatvAnnakagatistadgatinAmakarmodayasampAdyo nArakatvalakSaNaH paryAyavizeSoveti narakagatiH, tathA nirayANAMnArakANAM vigrahAt-kSetravibhAgAnatikramya gatiH-gamanaM nirayavigrahagatiH sthitinivRttilakSaNA RjuvakrarUpA vihAyogatikA pAdyA veti, evaM tiryaGnaranAkinAmapIti, 'siddhigati' iti sidhyanti-niSThitArthA bhavanti yasyAM sA siddhiH sA cAsau gamyamAnatvAt gatizceti siddhigatiHlokAgralakSaNA, tathA siddhaviggahagai'ttisiddhasya-muktasyavigrahasya-AkAzavibhAgasyAtikrameNa gatiHlokAntaprAptiH siddhavigrahagatiriti, vigrahagatirvakragatirapyucyate paraM siddhasya sA nAstIti tatsAhacaryAnnArakAdInAmapyasau na vyAkhyAteti, athavA dvitIyapadairnArakAdInAM vakragatiruktA, prathamaistunirvizeSaNatayApArizeSyAjugatiH,'siddhigaIttisiddhau gamanaM nirvizeSaNatvAcAnena sAmAnyAsiddhigatiruktA, 'siddhiviggahagai'ttisiddhAvavigraheNa-avakreNa gamanaMsidhdhavigrahagatiH, anena ca vizeSApekSAyAM viziSTa siddhigatiruktAsAmAnyavizeSavivakSayA cAnayorbheda iti / siddhigatirmuNDAnAmeva bhavatIti muNDanirUpaNAyAha mU. (954) dasa muMDA pannattA paM0 taM0 - sotiditamuMDe jAva phAsiMditamuMDe kohamuMDe jAva lobhamuMDe dasame sirmuNdde| vR. 'dase tyAdi, muNDayati-apanayatIti muNDaH, saca zrotrendriyAdibhedAd dazadheti, zeSaM sugamaM / muMDA dazeti saGghayAnamatastadvidhaya ucyante, mU. (955) dasavidhe saMkhANe paM0(taM0)-- mU. (956)parikamma 1 vavahAro 2 ra 3 rAsI 3 rasI 4 kalAsakne 5 ya / jAvaMtAvati 6 vaggo 7 ghaNo 8 tataha vagga vaggo 9 vi|| kappo ta 10 // vR. 'dase'tyAdi, 'parikamma gAhA, parikarma-saMkalitAdhanekavidhaM gaNitajJaprasiddhaM tena Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 10, - 543 yatsaGkhyeyasya saGkhyAnaM-parigaNanaM tadapi parikarmetyucyate 1, evaM sarvatreti, 'vyavahAraH ' zreNIvyavahArAdiH pATIgaNitaprasiddho'nekadhA 2, 'rajju'tti, rajvA yatsaGkhyAnaM tadrajjurabhidhIyate taca kSetragaNitaM 3, 'rAsi' tti dhAnyAderutkarastadviSayaM saGkhyAnaM rAziH, sa ca pATyAM rAzivyavahAra iti prasiddhaH 4, 'kalAsavanne ya'ti kalAnAm-aMzAnAM savarNanaM savarNaH savarNaH sadhzIkaraNaM yasmin saGkhyAne tatkalAsavarNaM 5, 'jAvaMtAvai' tti 'jAvaM tAvanti vA guNakArotti vA egaTTha' miti vacanAd guNakArastena yatsaGkhyAnaM tattthaivocyate tacca pratyutpannamiti lokarUDhaM, athavA yAvataH kuto'pi tAvata eva guNakarAdyAdhacchikAdityarthaH yatra vivakSitaM saGkalitAdikamAnIyate tadyAvattAvatsaGkSayAnamiti, tatrodAharaNam - > 11911 "gaccho vAJchobhyasto vAJchayuto gacchasaGgaNaH kAryaH / dviguNIkRtavAJchahRte vadanti saGkalitamAcAryAH / / " atra kila gaccho daza 10, te ca vAJchayA yAcchikaguNakAreNASTakenAbhyastAH jAtA'zItiH, tato vAJchAyutAste aSTAzItiH 88, punargacchena dazabhiH saGguNita aSTau zatAnyazItyadhikAni jAtAni 880, tato dviguNIkRtena yAcchikaguNakAreNa SoDhazabhirbhAge hRte yallabhyate tadhzAnAM saGkalitamiti 55, idaM ca pATIgaNitaM zrUyate iti 6, yathA varga:-saMkhyAnaM yathA dvayorvargazcatvAraH 'sadhzadvirAzighAta' iti vacanAt 7 'ghaMNo ya'tti dhanaH saGkhyAnaM yathA dvayordhano'STau 'samatrirAzihati' riti vacanAt 8, 'vaggavaggo' tti vargasya vargo vargavargaH, sa ca saGkhyAnaM, yathA dvayorvargazcatvArazcaturNAM vargaH SoDazeti, apizabdaH samuccaye 9, 'kappe ya'tti gAthAdhikaM tatra kalpaH-chedaH krakacena kASThasya tadviSayaM saGkhyAnaM kalpa eva yatpATyAM krAkacavyavahAra iti prasiddhamiti, iha ca parikarmmAdInAM keSAJcidudAharaNAni mandabuddhInAM duravagamAni bhaviSya, yantyato na pradarzitAnIti 10 / - daza muNDA uktAste ca pratyAkhyAnato bhavantIti pratyAkhyAnanirUpaNAyAhamU. (957) dasavidhe paccakkhANe paM0 (taM0) - vR. 'dasavihe' tyAdi pratikUlatayA A-maryAdayA khyAnaM prakathanaM pratyAkhyAnaM nivRttirityarthaH, / mU. (958) anAgaya 1 matikkataM 2 koDIsahiyaM 3 niyaMTitaM 4 ceva / sAgAra 5 manAgaraM 6 parimaNakaDaM 7 niravasesaM 8 // saMkeyaM 9 ceva addhAe 10, paJcakkhANaM dasavihaM tu // vR. 'anAgaya' gAhA sArddhA 'anAgaya'tti anAgatakaraNAdanAgataM paryuSaNAdAvAcAryAdivaiyAvRttyakaraNAntarAyasadbhAvAdArata eva tattapaHkaraNamityarthaH, uktaM ca * "hohI posavaNA mama ya tayA aMtarAiyaM hojjA / 11911 // 2 // 11911 guruveyAvacceNaM tassi gelannayAe vA // so dAi tavokammaM paDivajai taM anAgae kAle / evaM paccakkhANaM anAgayaM hoi nAyavvaM // " 'aikvaMtaM'ti evamevAtIti paryuSaNAdau karaNAdatikrAntaM, Aha ca - "pajosavaNAe tavaM jo khalu na karei kAraNaJjAe / guruveyANavacceNaM tavassigelannAyAe vA // Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 sthAnAGga sUtram 10/-/958 // 2 // so dAi tavokamma paDivajai taM aicchie kAle / eyaM paccakkhANaM aikaMtaM hoi nAyavvaM / " iti . 2, koDIsahiyaM tikoTIbhyAM-ekasya catuthadirantavibhAgo'parasya catuthadirevArambhavibhAga ityevalakSaNAbhyAM sahitaM-militaM yuktaM koTIsahitaM militobhayapratyAkhyAnakoTezcaturthAdeH karaNamityarthaH, abhANi ca - // 1 // "paTThavaNao udivaso paJcakkhANassa niTThavaNao ya / jahiyaM samiti duni ta bhannai koDisahiyaM tu ||iti 'niyaMTiyaMti nitarAMyantritaM-pratijJAtadinadau glAnatvAdyantarAyabhAve'piniyamAtkarttavyamiti hRdayaM, etacca prathamasaMhananAnAmeveti, abhyadhAyi ca - // 1 // "mAse mAse ya tavo amugo amugadivase ya evaio / haTeNa gilANeNa va kAyavyo jAva uusaaso|| // 2 // evaM paJcakkhANaM niyaMTiyaM dhIrapurisapannattaM / jaM giNhaMta'nagArA anissiyappa apaDibaddhA / / // 3 // coddasapucI jiNakappiesu paDhamaMmiceva sNghynne| eyaM vocchinnaM khalu therAvi tayA karesIyA / / " iti, 'sAgAraMtiAkriyanta tyAkArAH pratyAkhyAnApavAdahetavo'nAbhogAdyAstairAkAraiH saheti sAkAraM 5, 'anAgAraMti avidyamAnA AkAra-mahattarAkArAdayo nicchinnaprayojanatvAtpratiparturyasmiMstadanAkAraM, tatrApianAbhogasahasAkArAvAkArau syAtAM, mukhe'GgulyAdiprakSepasambhavAditi6, 'parimANakaDaM'ti parimANaM saGghayAnaM dattikavalagRhabhikSAdInAM kRtaM yasmiMstatparamANakRtamiti, ydaah||9|| "dattIhi va kavalehiM va dharehiM bhikkhAhiM ahava davvehiM / jo bhattaparicAyaM karei parimANakaDameyaM / / " iti 'niravasesaM'ti nirgatamavazeSamapi alpAlpamazanAdyAhArajAtaM yasmAttat niravazeSaM vAsarvamazanAdi tadviSayatvAniravazeSamiti, abhihitaJca - // 1 // "savvaM asaNaM savvaM ca pANagaM svvkhjpejvihiN| pariharai savvabhAveNa evaM bhaNiyaM niravasesaM / / " iti, 'saMkeyayaMceva'tti ketanaM ketaH-cihnamaGguSThamuSTigranthigRhAdikaMsa eva ketakaH saha ketakena saketakaM granthAdisahitamityarthaH, bhaNitaM ca - // 1 // __"aMguThThamuTTigaMThIgharaseussAsathibugajoikkhe / bhaNiyaM sakeyameyaM dhIrehi anNtnaanniihiN||" iti 'addhAe'tti addhAyA:-kAlasya pauruSyAdikAlamAnamAzrityetyarthaH, nygaadic||1|| "addhApaJcakkhANaMjaMtaM kaalppmaanncheennN| purimaddhaporasIhi muhuttamAsaddhamAsehiM / / " iti 'paJcakhANaMdasavidhaMtu'ttipratyAkhyAnazabdaH sarvatrAnAgatAdau sambandhyatetuzabda evakArArthaH Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-10, 545 tato dazavidhameveti, ihopAdhibhedAt spaSTa eka bheda iti na paunaruktyamAzaGkanIyamiti / pratyAkhyAnaM hi sAdhusAmAcArIti tadadhikAradanyAmapi sAmAcArI nirUpayannAha - mU. (959) dasavihA sAmAyArI paM0 (taM0) vR. 'dase'tyAdi, samAcaraNaM samAcArastabhAvaH sAmAcAryaM tadeva sAmAcArI saMvyavahAra ityrthH,| mU. (960) icchA 1 micchA 2 tahakAro 3 AvassitA 4 nisIhitA 5 / ApucchaNA 6ya paDipuccha 7, chaMdaNA 8 nimNtnnaa9|| uvasaMpayA 10yakAle sAmAyArI bhavedasavihA u|| 'vR. icche'tyAdi sArddhazlokaH, 'icchA iti, eSaNamicchA karaNaM kAraH, tatra kArazabdaH pratyekamabhisambandhanIyaH, icchayA-balAbhiyogamantareNa kAra icchAkAraH icchAkriyetyarthaH, icchA cecchAkAreNa mamedaM kuru, icchApradhAnakriyayAnabalAbhiyogapUrvikayetibhAvArthaH,asya ca prayogaH svArthaM parArthaM vA cikIrSan yadA paramabhyarthayate, uktNc||1|| "jai abmatyejja paraM kAraNajAe karejja se koii| tattha u icchAkAro na kappai balAbhiogo u||" iti tathA mithyA vitathamanRtamiti paryAyAH,mithyAkaraNaM mithyAkAraH mithyAkriyetyarthaH, tathA ca saMyamayoge vitathAcaraNe viditajinavacanasArAH sAdhavastakriyAvaitathyapradarzanAya mithyAkAraM kurvate, mithyakriyeyamiti hRdayaM, bhnnitNc||1|| "saMjamajoge abbhudviyassa jaMkiMci vitahamAyariyaM / micchA eyaMti viyANiUNa micchatti kAyavvaM / / " iti tathAkaraNaMtathAkAraH, sacasUtrapraznAdigocaraH, yathA bhavAdbhiruktaMtathaivedamityevaMsvarUpaH, gaditaM c||1|| "vAyaNapaDisuNaNAe uvaese suttasthkhnnaae| avitahameyaMti tahA paDisuNaNAe tahakAro / / " iti, -ayaM ca puruSavizeSaviSaya eva prayoktavya iti, agAdi c||1|| "kappAkappe pariniTTiyassa ThANesu paMcasu Thiyassa / saMjamatavaDgassa u avigappeNaM thkaaro|" iti, 'AvassiyA yatti avazyakarttavyairyogairniSpannA''vazyakI, caH samuccaye, etaprayoga AzrayAnnirgacchataH Avazyakayogayuktasya sAdhobhavati, Aha hi||1|| "kajje gacchaMtassa uguruniddeseNa suttniiiie| Avassiyatti neyA suddhA anntthjogaao||" tathA niSedhena nivRttA naiSadhikI-vyApArAntaraniSedharUpA, prayogazcAsyAAzraye pravizata iti, yata Aha - // 1 // "evoggahappavese nisIhiyA taha nisiddhjogss| eyassesA uciyA iyarassa na ceva nasthitti / " 3135 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 sthAnAGga sUtram 10 /-/ 960 tathA ApRcchanamApRcchA sA vihArabhUmigamanAdiSu prayojaneSu guroH kAryA cazabdaH pUrvavat, ihoktam // 1 // "ApucchaNA u kaje guruNo tassaMmayassa vA niyamA / evaM khutayaM seyaM jAyai sai nijarAheU // " iti tathA pratipRcchApratipraznaH, sA ca prAgniyuktenApi karaNakAle kAryA, pUrvaM niSiddhena vA prayojanatastadeva karttukAmeneti, yadAha 119 11 "paDipucchaNA u kaje puvvaniuttassa karaNakAlammi / kaJjantarAdiheuM niddiTThA samayakeUhiM / " iti // 1 // - tathA chandanA ca prAggRhItenAzanAdinA kAryA, ihAvAci"pucvagahieNa chaMdaNa guruANAe jahArihaM hoi / asaNAdiNA u esA neyeha visesavisayatti / / " tathA nimantraNA - agRhItenaivAzanAdinA bhavadarthamahazanAdikamAnayAmyevaMbhUtA, ihArthe abhyadhAyi 119 11 "sajjhAyA uvvAo gurukicce sesa asaMtaMmi / taM pucchiUNa kI sesANa nimaMtaNaM kujjA // " iti tathA 'uvasaMpaya'tti upasaMpat - ito bhavadIyo'hamityabhyupagamaH, sAca jJAnadarzanacAritrArthatvAt tridhA, tatra jJAnopasampat sUtrArthayoH pUrvagRhItayoH sthirIkaraNArthaM tathA vitruTitasandhAnArthaM tathA prathamato grahaNArthamupasampadyate, darzanopasampadapyevaM, navaraM darzanaprabhAvakasammatyAdi - zAstraviSayA, cAritropasampaJcca vaiyAvRttyakaraNArthaM kSapaNArthaM copasampadyamAnasyeti, bhaNitaM hi"uvasaMpayA ya vitihA nANe taha daMsaNe carite ya / daMsaNanANe tivihA duvihA ya carita aTThAe // vattaNasaMghaNagahne suttatthobhayagayA u esatti / ve yAvacce khamaNaikAle puNa Avakahiyatti / / ' iti, 119 11 // 2 // 'kAle 'tti upakramaNakAle AvazyakoSodghAtaniryuktyabhihite sAmAcArI dazavidhA bhavati mU. (961) samaNe bhagavaM mahAvIre chaumatthakAlitAte aMtimarAtitaMsI ime dasa mahAsumiNe pAsittANaM paDibuddhe taMjahA egaM ca NaM mahAghorarUvadittadharaM tAlapisAyaM sumiNe parAjitaM pAsittA NaM paDibuddhe 1, egaM caNaM mahaM sukkilapakkhagaM pusakoilagaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 2, egaM ca NaM mahaM cittavicittapakkhagaM pusakoilaM suviNe pAsittA NaM paDibuddhe 3, egaM ca NaM mahaM dAmadugaM savvarayaNAmayaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 4, evaM caNaM mahaM setaM govaggaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 5, egaM ca NaM mahaM paumasaraM savvao samaMtA kusumitaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 6, egaM ca NaM mahAsAgaraM ummIvIcIsahassakalitaM bhuyAhiM tinaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 7, egaM ca NaM mahaM dinayaraM teyasA jalaMtaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 8, egaM ca maM mahaM hariverulitavannAbheNaM niyateNamaMteNaM mANusuttaraM pavvataM savvato samaMtA AveDhiyaM pariveDhiyaM sumiNe pAsittAM NaM paDibuddhe 9, egaM caNaM mahaM maMdare pavvate maMdaracUliyAto Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -10, 547 uvariM sIhAsaNavaragayamattANaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 10, jaNNaM samaNebhagavaMmahAvIre egaMmahaM ghorarUvadittadharaMtAlapisAtaMsumiNe parAtitaMpAsittA NaM paDibuddhe tannaM samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaM mohaNije kamme mUlAo ugdhAite 1, jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaMmahaM sukkilapakkhagaMjAva paDibuddhe taMNaM samaNebhagavaM mahAvIre sukkajjhANovagae viharai 2, jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM cittavicittapakkhagaM jAva paDibuddhe taM NaM samaNe bhagavaM mahAvIre sasamataparasamayitaM cittavicittaMduvAlasaMgaMgaNipiDagaMAghavetipannavetiparUveti daMseti nidaMseti uvadaMseti taM0 - AyAraM jAvadiTThIvAyaM 3, jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM dAmadurgasavvarayaNAjAvapaDibuddhe taMNaMsamaNebhagavaM mahAvIre duvihaMdhammapannaveti, taM0-agAradhamma ca anagAradhammaMca 4, jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM setaM govaragaM sumiNe jAva paDibuddhe taM NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa cAuvvaNNAiNNe saMghe taM0 - samaNA samaNIo sAvagA sAviyAo 5 jaMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM paumasaraMjAva paDibuddhe taMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre cauvihe deve pannaveti, taM0 - bhavanavAsI vANamaMtarA joisavAsI vemANavAsI 6, jaNaM samaNe bhagavaM mahAvIre eNaM mahaM ummIvIcIjAva paDibuddhe taM NaM samaNeNaM bhagavatA mahAvIreNaManAtIteanavadagge dIhamaddhe cAuraMtasaMsArakaMtAre tine 7 jaNNaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM dinakaraMjAva paDibuddhe tannaM samaNassa bhagavato mahAvIrassa anaMte anuttare jAvasamuppanne 8 jaNNaM samaNe bhagavaM egaM mahaM hariverulita jAva paDibuddhe taNNaM samaNassa bhagavato mahAvIrassa sadevamaNuyAsure loge urAlA kittivannasaddasilogA pariguvvaMti iti khalu samaNe bhagavaM mahAvIre iti09jaNNaM samaNe bhagavaM mahAvIre maMdare pavate maMdaracUlitAe uvariM jAva paDibuddhe taMNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sadevamaNuyAsurAte parisAte majjhagate kevalipanattaM dhammaM Aghaveti pannaveti jAva uvadaMseti 10, va.iyaMcasAmAcArI mahAvIreNehaprajJApitA ato bhagavantamevorarIkRtya dazasthAnakamAha'samaNe'tyAdi sugamaM, navaraM 'chaumatthakAlie'tti prAkRtatvAt chadbhasthakAle yadA kila bhagavAn trikacatuSkacatvaracaturmukhamahApathAdiSa paTupaTahapratiravodghoSaNApUrvaM yathAkAmamupahatasakalajanadAridyamanavacchinnamabdaM yAvanmahAdAnaM dattvA sadevamanujAsurapariSadA parivRttaH kuNDapurAnirgatya jJAtakhaNDavane mArgazIrSakRSNadazamyAmekakaH pravrajya manaHparyAyajJAnamutpAdyASTI mAsAn vihRtya mayUrakAbhidhAnasannivezabahiH-sthAnAM dUyamAnAbhidhAnAnAM pAkhaNDikAnAM sambandhinyekasminnuTaje tadanujJayA varSAvAsamArabhya avidhIyamAnarakSatayA pazubhirupadrUyamANe uTaje'prItikaM kurvANamAkalayya kuTIrakanAyakamunikumArakaM tato varSANAmarddhamAse gate'kAla eva nirgatyAsthikagrAmAbhidhAnasannivezAbahiHzUlapANinAmakayakSAyatane zeSaM varSAvAsamArebhe, tatra ca yadA rAtrau zUlapANirbhagavataH kSobhaNAya jhaTiti TAlitATTAlakamaTTahAsaM muJcan lokamuttrAsayAmAsa tadAvinAzyatesa bhagavAn devenetibhagavadAlambanAMjanasyAdhRtiMjanitavAn punarhastipizAcanAgarUpairbhagavataH kSobhaM kartumazakruvan ziraHkarNanAsA dantanakhAkSipRSThivedanAH prAkRtapuruSasya pratyekaM prANApahArapravaNAH sapadi sampAditavAn tathApi pracaNDapavanaprahata Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 sthAnAGga sUtram 10/-/961 suragirizikhamivAvicaladbhAvaM varddhamAnasvAminamavalokya zrAntaH sannasau jinapatipAdapadbhavandanapurassaramAcakSe-kSamasva kSamAzramaNa iti tathA siddhArthAbhidhAno vyantaradevastannigrahArthamuddadhAva, babhANa ca-are re zUlapANe aprArthitaprArthaka hInapuNyacaturdazIka zrIhrIdhRtikIrttivarjita durantaprAntalakSaNa ! na jAnAsi siddhArtharAjaputraM putrIyitanikhilajagajjIvaM jIva tasamamazeSasurAsuranaranikAyanAyakAnAmenaM ca bhavadaparAdhaM yadi jAnAti tridazapatistatastvAM nirviSayaM karotIti, zrutvA cAsau bhIto dviguNataraM kSayamayati sma, tathA siddhArthazca tasya dharmmamacakathat, sa copazAnto bhagavantaM bhaktibharanirbharamAnaso gItanRttopadarzanapUrvakampUpUjat, lokazca cintayAJcakAra-devAryakaM vinAzyedAnIM devaH krIDatIti, svAmI ca dezonAMzcaturo yAmAnatIva tena paritApitaH prabhAtasamaye muhUrtamAtraM nidrApramAdamupagatavAn tatrAvasare ityartho'thavA chadmasthakAle bhavA avasthA chadmasthakAlikI tasyAM - 'aMtimarAiMyasi 'tti antimA antimabhAgarUpA avayave samudAyopacArAtU sA cAsau rAtrikA cAntimarAtrikA tasyAM rAtreravasAna ityarthaH mahAntaH - prazastAH svapnA - nidrAvikRtavijJAnapratibhAtArthavizeSAste ca te ceti mahAsvapnAstAn 'svapane' svApakriyAyAM 'egaM ceti cakAra uttarasvapnApekSayA samuccayArthaH 'mahAghoraM' atiraudraM rUpam - AkAraM 'dIptaM' jvalitaM daptaM vA davaddhArayatIti mahAghaurarUpadIptagharasta dhtagharo vA, prAkRtatvAduttaratra vizeSaNanyAsaH, tAlo-vRkSavizeSastadAkArI dIrghatvAdisAdharmyAt pizAco-rAkSasastAlapizAcastaM 'parAjitaM' nirAkRtamAtmanA 1 'egaM ca'tti anyaM ca 'puMsakokilagaM 'ti pumAMzcAsau kokilazca-parapuSTaH puMskokilakaH sa ca kila kRSNo bhavatIti zuklapakSa iti vizeSitaH 2 'cittavicittapakkha 'tti citreNeti-citrakarmmaNA vicitrau - vividhavarNavizeSavantau pakSI yasya sa tathA 3 'dAmadugaM' ti mAlAdvayaM 4 'govaggaM'ti gorUpANi 5 'paumasara'tti padmAni yatrotpadyante sarasi tatpadmasaraH 'sarvataH ' sarvAsu dikSu samantAt-vidikSu ca kusumAni padmalakSaNAni jAtAni yatra tatkusumitaM 6 'ummIvI sahassakaliyaM 'ti UrmmayaH kallolAH tallakSaNA yA vIcayastA UrmmivIcayaH, vIcizabdo hi loke'ntarArtho'pi rUDhaH, athavommIvIcyorvizeSo gurutvalaghutvakRtaH, kvacidvIcizabdo na paThyate eveti, UrmmivIcInAM sahaiH kalito- yukto yaH sa tathA taM 'bhujAbhyAM ' bAhubhyAmiti 7 tathA dinakaraM 8 ekena ca NamityalaGkAre 'maha' nti mahatA chAndasatvAt evaM ca NaM mahaMti pAThe mAnuSottarasyaite vizeSaNe 'hariveruliyavannAbheNaM' ti hariH piGgo varNaH vaiDUryamaNivizeSastasya varNo-nIlo vaiDUryavarNaH, tato dvandvaH taddAbhAti yattaddharivaiDUryavarNAbhaM tena, athavA harivannIlaM tacca tadvaiDUryaM ceti zeSaM tatheva, nijakena- AtmIyenAMtreNa- udaramadhyAvayavizeSeNa 'AveDhiyaM' ti sakRdAveSTitaM 'paraveDhiyaM' ti asakRditi 9 egaM ca NaM mahaM' ti Atmano vizeSaNaM 'sihaMsaNavaragayaM' ti siMhAsanAnAM madhye yadvaraM tatsiMhAsanavaraM tatra gato - vyavasthito yastamiti 10 eteSAmeva dazAnAM mahAsvapnAnAM phalapratipAdanAyAha- 'janna' mityAdi sugamaM, navaraM 'mUlao' ti AditaH sarvathaivetyarthaH, 'udghAie' udghAtitaM vinAzitaM vinAzayiSyamANatvenopacArAt, sUtrakArApekSayA tvayamatItanirdeza evetyevamanyatrApi, sasamayaparasamaiyaM 'ti svasiddhAntapara siddhAntau yatra sta ityarthaH, gaNinaH - AcAryasya piTakamiva piTakaM vaNija iva sarvasvasthAnaM gaNipiTakaM 'Adhavei' tti Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-10, 549 AkhyApayati sAmAnyavizeSarUpataH prajJApayati sAmAnyataH prarUpayatipratisUtramarthakanenadarzayati tadabhidheyapratyupekSaNAdikriyAdarzanena, iyaM kriyaibhirairupAttA itthaM kriyata iti bhAvanA, nidaMseitti kathaJcidagRhNataH parAnukampayA nizcayena punaH punardarzayati nidarzayati 'uvadaMsei'tti sakalanayuktibhiriti 3, 'cAuvvaNNAiNNe'tticatvAro varNAH-zramaNAdayaH samAhRtA iti caturvarNaM tadeva cAturvaNyaM tenAkIrNa:-AkulazcAturvaNyAkIrNa athavAcatvArovarNAH-prakArAyasminesatathA, dIrghatvaMprAkRtvAt, caturvarNazvAsAvAkIrNazca jJAnAdibhirmahAguNairiti caturvarNAsIrNaH, 'cauvihe deve pannavei'tti vandanakutUhalAdiprayojanenAgatAna prajJApayati-jIvAjIvAdInapadArthAnbodhayati-samyakatvaMgrAhayati ziSyIkarotItiyAvat, lolebhyovAtAnprakAzayati, 'anaMte' ityAdau sUtreyAvatkaraNAt 'nivvAdhAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe'tti dRzyamiti, 'sadeve'tyAdi, saha devaiH vaimAnikajyotiSkairmanujaiH-narairasuraizca-bhavanapativyantaraizca vartata iti sadevamanujAsurastatra loketrilokarUpe 'urAla'tti pradhAnAkIrtiH-sarvadigvyApI sAdhuvAdaH varNa: ekadigvyApI zabda:-arddhadigvyApI zlokaH-tattatsthAna eva zlAdhA eSAM dvandvaH tata ete 'parigubvaMti parigupyanti vyAkulIbhayantisatataMbhramantItyarthaH,athavA parigUyante-gUGghAtoH zabdArthatvAt saMzabdhate ityarthaH, pAThAnantarataH paribhrAmyanti, kathamityAha-'iti khalvi'tyAdi, itiHevaMprakArArthaH khalukyAlaGkAre tatazcaivaMprakAro bhagavAn sarvajJAnI sarvadarzI sarvasaMzayavyavacchedI sarvebodhakabhASAbhASI sarvajagajIvavatsalaH sarvaguNigaNacakravartI sarvanaranAkinAyakanikAyasevitacaraNayuga ityarthaH, mahAvIra' iti nAma, etadevAvatyatezlAghAkAriNAmAdarakhyApanArthamanekatvakhyApanArthaM ceti, 'AghaveI tyAdi pUrvavat / svapnadarzanakAle bhagavAn sarAgasamyagdarzanIti sarAgasamyagdarzanaM nirUpayannAha mU. (962) dasavidhe sarAgasammaiMsaNe pannatte, (taM0)mU. (963) nisaggu 1 vatesaruI 2 ANarutA 3 sutta 4 bItarutimeva 5 / abhigama 6 vitthArarUtI 7 kiriyA 8 saMkheva 9 dhammarutI 10 // vR. 'dasavihe'tyAdi, sarAgasya-anupazAntAkSINamohasya yatsamyagdarzanaM-tattvArthazraddhAnaM tattathA, athavA sarAgaMca tatsamyagdarzanaM ceti vigrahaH sarAgasamyagdarzanamasyeti veti, nisagga gAhA, rucizabdaH pratyekaM yojyate, tato nisargaH-svabhAvastena ruciH-tattvAbhilASarUpA'syeti nisargarucinisargatovAruciriti nisargaruciH,yohijAtismaraNapratibhAdirUpayA svamatyA'vagatAn sadbhUtAn jIvAdIn padArthAn zraddadhAti sa nisargaruciriti bhAvaH, yadAha-- // 1 // "jo jiNadiDhe bhAve caubihe saddahAi sayameva / emeva nannahatti ya nisaggaruitti nAyavyo / / " iti tathopadezogudinA kathanaM tena ruciryasyetyupadezaruciH tatpuruSapakSaH syavamUhyaH sarvatreti, yo hi jinoktAneva jIvAdInAntIrthakaraziSyAdinopadiSTAn zraddhattesa upadezaruciritibhAvaH, yata Aha "ee ceva u bhAve uvaiDhe jo pareNa sddhi| chaumatyeNa jiNeNa va uvaesaruI muNeyavyo / / " iti // 1 // Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 sthAnAGga sUtram 10/-/963 tathA''jJA sarvajJavacanAtmikA tayA ruciryasyata sa tathA, yo hi pratanurAgadveSamithyAjJAnatayA''cAryAdInAmAjJayaiva kugrahAbhAvAjIvAdi tatheti rocate mASatuSAdivat sa AjJAruciriti bhAvaH, bhaNitaM ca- || 9 || "rAgo doso moho annANaM jassa avagayaM hoi / ANAe to so khalu ANAruI hoI // " iti, 'suttabIyaruImeva ' tti ihApi rucizabdasya pratyekamabhisambandhAt sUtreNa-Agamena ruciryasya sa sUtraruciH, yo hi sUtrAgamamadhIyAnastainaivAGgapraviSTAdinA samyakatvaM labhate govindavAcakavat sasUtraruciriti bhAvaH, abhihitaM ca 119 11 "jo suttamahicaMto sueNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa va so suttaruitti nAyavvo / " iti tathA bIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthapratibodhotpAdakaM vacastena ruciryasya sa bIjaruciH, yasya hyekenApi jIvAdinA padenAvagatenAnekeSu padArtheSu rucirupaiti sa bIjaruciriti bhAvaH, gaditaM ca // 1 // "egapaeNegAI payAiM jo pasaraI u sammatte / udaevva tillabiMdU so bIyaruitti nAyavvo / " iti 'eve 'ti samuccaye, tathA 'abhigamavitthArarui' tti ihApi pratyekaM rucizabdaH sambandhanIyaH, tatrAbhigamo jJAnaM tato ruciryasya so'bhigamaruciH, yena hyAcArAdikaM zrutamarthato'dhigataM bhavati so'bhigamaruciH, abhigamapUrvakatvAttadruceriti bhAvaH, gAthA'tra 119 11 "so hoi abhigamaruI suanANaM jassa atyao divaM / ekkArasa aMgAI painnayaM diTTivAo ya // " iti tathA vistAro - vyAsasto ruciryasya sa tatheti, yena hi dharmAstikAyAdidravyANA sarvaparyAyAH sarvairnayapramANairjJAtA bhavanti sa vistAraruciH, jJAnAnusArirucitvAditi, nyagAdi ca"davvANa savvabhAvA savvapamANehiM jassa uvaladdhA / savvahiM nayavihIhiM vittharAruI muNeyavvo / " iti // 1 // tathA kriyA- anuSThAnaM rucizabdayogAt tatra ruciryasya sa kriyAruciH, idamuktaM bhavatidarzanAdyAcArAnuSThAne yasya bhAvato rucirastIti sa kriyAruciriti, uktaM ca 119 11 "nANeNaM daMsaNeNa ya tave carite ya samiiguttIsu / jo kiriyAbhAvaI so khalu kiriyAruI hoi / / " iti tathA saGkSepaH-saGgrahastatra rucirasyeti saGkSepa ruciH, yo hyapratipannakapilAdidarzano jinapravacanAnAbhijJazca saGkSepeNaiva cilAtiputravadupazamAdipadatrayeNa tattvarucimavApnoti sa saGkSeparuciriti bhAvaH, Aha ca- 119 11 "anabhiggahiyakudiTThi saMkhevaraitti hoi nAyavvo / avisArao pavayaNe anabhiggahio ya sesesu / / " iti tathA dharme zrutAdau ruciryasya sa tathA, yo hi dharmAstikAyaM zrutadharmma cAritradharmmaca jinoktaM Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM 10, - - zraddhatte sa dharmmaruciriti jJeyaH, , yadagAdi - 119 11 "jo asthikAyadhammaM suyadhammaM khalu carittadhammaM ca / saddahai jiNAbhihiyaM so dhammaruitti nAyavvo / iti ayaM ca samyagdhaSTirdazAnAmapi saMjJAnAM krameNa vyavacchedaM karotIti tA Aha 551 mU. (964) dasa saNNAo paM0 taM0- AhArasaNNA jAva pariggahasaNNA 4 kohasaNNA jAva lobhasaNNA 8 logasaNNA 9 ohasaNNA 10, neratitANaM dasa saNNAto evaM ceva, evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM 24/ vR. 'dase tyAdi saMjJAnaM saMjJA Abhoga ityarthaH, manovijJAnamityanye, saMjJAyate vA AhArAdyarthI jIvo'nayeti saMjJA vedanIyamohanIyodayAzrayA jJAnadarzanAvaraNakSayopazamAzrayA ca vicitrA AhArAdiprAptaye kriyaivetyarthaH, sA copAdhibhedAdbhidyamAnA dazaprakArA bhavatIti, tatra kSudvedanIyodayAt kavalAdyAhArArthaM pudgalopAdAnakriyaiva saMjJAyate 'nayetyAhArasaMjJA, tathA bhayavedanIyodayAdbhayondrantasya dRSTivadanavikAraromAJcodabhedAdikriyaiva saMjJAyate'nayeti bhayasaMjJA, tathA puMvedodayAnmaithunAya stryaGgAlokanaprasannavadanasaMstambhitoruvepathuprabhRtilakSaNA ca kriyaiva saMjJAyate'nayeti maithunasaMjJA, tathA lobhodayAt pradhAnabhavakAraNAbhiSvaGgapUrvikA saccittetaradravyo- pAdAnakriyA ca saMjJAyate'nayeti parigrahasaMjJA, tathA krodhodayAttadAvezagarbhA prarUkSamukhanayanadantacchadaceTaiva saMjJAyate'nayeti krodhasaMjJA, tathA mAnodayAdahaGkArAtmikotsekAdipariNatireva saMjJAyate'nayeti mAnasaMjJA, tathA mAyodayenAzubhasaMklezAdanRtasambhASaNAdikriyaiva saMjJAyate'nayeti mAyAsaMjJA, tathA lobhodayAlAlasatvAnvitAtsacittetaradravyaprArthanaiva saMjJAyate 'nayeti lobhasaMjJA, tathA matijJAnAdyAvaraNakSayopazamAcchabdAdyarthagocarA sAmAnyAvabodhakriyaiva saMjJAyate'nayetyoghasaMjJA, tathA tadvizeSAvabodhakriyaiva saMjJAyate'nayeti lokasaMjJA 10, tatazcaudhasaMjJA darzanIyapayogaH lokasaMjJA jJAnopayoga iti, vyatyayamanye, anye punaritthamabhidadhati-sAmAnyapravRttirodhasaMjJA lokaSTirlokasaMjJA, etAzca sukhapratipattaye spaSTarUpAH paJcendriyAnadhikRtyoktAH, ekendriyAdInAM tuprAyo yathoktakriyAnibandhakarmodayAdipariNAmarUpA evAvagantavyAH, yAvacchabdI vyAkhyAtArthI, etA eva sarvajIveSu caturviMzatidaNDakena nirUpayati- 'neraiye 'tyAdi, 'evaM ceva' tti yathA sAmAnyasUtre evameva nArakasUtre'pItyarthaH 'evaM nirantara' miti yathA nArakasUtre saMjJAstathA zeSeSvapi vaimAnikAnteSvityarthaH / anantarasUtre vaimAnikA uktAH, te ca sukhavedanA anubhavanti / mU. (965) neraiyA NaM dasavidhaM veyaNaM paJcanubhavamANA viharaMti, taM0 sItaM 1 usiNaM 2 khudhaM 3 pivAsaM 4 kaMDuM 5 parajjhaM 6 bhayaM 7 sogaM 8 jaraM 9 vAhiM 10 / vR. tadviparyastAstu nArakA yA vedanA anubhavanti tA darzayati- 'neraiyA' ityAdi, kaNThyaM, navaraM vedanAM pIDAM, tatra zItasparzajanitA zItA tAM, sA ca caturthyAdinarakapRthvISviti, evamuSNAM prathamAdiSu kSudhaM bubhukSAM pipAsAM tRSaM kaNDUM kharju 'parajjhaM 'ti paratantratAM bhayaM bhItiM zokaM dainyaM jarAM-vRddhatvaM vyAdhi-jvarakuSThAdikamiti / amuM ca vedanAdikamamUrttamarthaM jina eva jAnAti na chadmastho yata Aha - Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 sthAnAGga sUtram 10/-1966 mU. (966) dasa ThANAiMchaumatthe NaM savvabhAveNa najANati napAsati, taM0-dhammatthigAtaM jAva vAtaM, ayaM jiNe bhavissati vA na vA bhavissati ayaM savvadukkhANamaMtaM karessati vA navA karessati, etANi ceva uppannanANadasaNadhare [arahA] jAva ayaM savvadukkhANamaMtaM karessati vA navA kressti| vR. 'dase' tyAdi gatArthaM, navaraM chadmastha iha niratizaya eva draSTavyo'nyathA'vadhijJAnI paramANvAdi jAnAtyeva, 'savvabhAveNaM'ti sarvaprakAreNa sparzarasagandharUpajJAnena ghaTamivetyarthaH, dharmAstikAyayAvatkaraNAdadhammAstitakAyaMAkAzAstikAyaMjIvamazarIrapratibaddhaparamANupudgalaM zabdaMgandhamiti, aya'mityAdi dvayamadhikamiha, tatrAyamiti-pratyakSajJAnasAkSAtkRto jinaH' kevalI bhaviSyati na vA bhaviSyatIti navamaM, tathA'yaM savve'tyAdi prakaTaM dshmmiti| etAnyeva chadmasthAnavabodhyAni sAtizayajJAnAditvAjino jAnAtIti, Aha ca'eyAI ityAdi, yAvatkaraNAt 'jiNe arahA kevalI savvannU sabvabhAveNa jANai pAsai, taMjahAdhammasthikAya'mityAdi, yAvaddazamaM sthAnaM, tacoktameveti / sarvajJatvAdeva yAn jino'tIndriyArthapradarzakAn zrutavizeSAnpraNItavAMstAn dazasthAnakAnupAtino darzayannAha mU. (967) dasa dasAo paM0 ta0-kammavivAgadasAo uvAsagadasAo aMtagaDadasAo anuttarovavAyadasAoAyAradasAo pAhAvAgaraNadasAobaMdhadasAodogiddhidasAodIhadasAo sNkhevitdsaao| kammavivAgadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 20 vR. 'dasa dase tyAghekAdaza sUtrANi, tatra 'dasattidazasaGkhyA 'dasAu'ttidazAdhikArAbhidhAyakatvAddazA iti bahuvacanAntara strIliGgaM zAstrasyAbhidhAnamiti, karmaNaH-azubhasya vipAkaHphalaM karmavipAkaHtapratipAdikA dazadhyayanAtmakatvAddazAH karmavipAkadazAH, vipAkazrutAkhyasyaikAdazAGgasya prathamazrutaskandhaH, dvitIyazrutaskandho'pyasya dazAdhyayanAtmaka eva, na cAsAvihAbhimataH, uttaratra vivariSyamANatvAditi, tathA sAdhUna upAsate-sevanta ityupAsakAH-zrAvakAstadgatakriyAkalApapratibaddhAH dazAdazAdhyayanopalakSitAupAsakadazAHsaptamamaGgamiti, tathA anto-vinAzaH saca karmaNastatphalabhUtasya vA saMsArasya kRto yaiste'ntakRtaH te ca tIrthakarAdayasteSAM dazAH antakRzAH, iha cASTamAGgasya prathamavarge dazAdhyayanAnItitatsaGkhyopalakSitatvAdantakRzA ityabhidhAnenASTamamaGgamabhihitaM, tathA uttaraH-pradhAnonAsyottarovidyataityanuttaraH upapatanamupapatojanmetyarthaH anuttarazcAsAvupapAtazcetyanuttaropapAtaH so'sti yeSAM te'nuttaropapAtikAH sarvArthasidhyAdivimAnapaJcakopapAtina ityarthastadvaktavyatApratibaddhA, dazA-dazAdhyayanopalakSitA anuttaropapAtikadazAH navamamamiti, tathA caraNamAcAro jJAnAdiviSayaH paJcadhA AcArapratipAdanaparAdazA-dazAdhyayanAmikA AcAradazAH, dazAzrutaskandha itiyArUDhAH, tathA praznAzca-pRcchAH vyAkaraNAnica-nirvacanAnipraznavyAkaraNAnitapratipAdikA dazAH-dazAdhyayanAmikAH praznavyAkaraNadazAH dazamamaGgamiti, tathA bandhadazAdvigRddhidazAdIrghadazAsaGkepikadazAzcAsmAkamapratItA iti| Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 10, 553 mU. (968) miyAputte 1 ta gottAse 2, aMDe 3 sagaDeti yAvare 4 / mAhaNe 5 naMdiseNe 6ta, soriyatti 7 uduMbare 8 // sahasuddAhe Amalate 9 kumAre lecchatI 10 iti 2 vR.karmavipAkadazAnAmadhyayanavibhAgamAha- 'karme tyAdi, 'mige'tyAdi zlokaH sArddhaH, mRgA-mRgagrAmAbhidhAnanagararAjasya vijayanAmno bhAryA tasyAH putro mRgAputraH, tatra kila nagare mahAvIro gautamena samavasaraNAgataM jAtyandhanaramavalokya pRSTo-bhadanta ! anyo'pIhAsti jAtyandho?, bhagavAMstaMmRgAputraMjAtyandhamanAkRtimupadideza, gautamastukutUhalena taddarzanArthaM tadgRhaM jagAma, mRgAdevI ca vanditvA''gamanakAraNaM papraccha, gautamastu tvatputradarzanArthamityuvAca, tataH sA bhUmigRhasthaM tadudghATanatastaM gautamasya darzitavatI, gautamastu tamatighRNAspadaM dRSTvA''gatya ca bhagavantaM papraccha ko'yaMjanmAntare'bhavat?, bhagavAnuvAca-ayaMhi vijayavardhamAnakAbhidhAne kheTe makAyItyabhidhAno laMcopacArAdibhirlokopatApakArI rASTrakUTo babhUva, tataH SoDazarogAtAbhibhUto mRtonarakaMgataH, tataH pApakarmavipAkenamRgAputro loSTAkAro'vyaktentriyo durgandhijarjAtaH, tatomRtvA narakaMgantA ityAdi tadvaktavyatApratipAdakaMprathamamadhyayanaM mRgAputramuktamiti, 'gottAse'tti gostrAsitavAniti gotrAsaH, ayaM hi haritanAgapure bhImAbhidhAnakUTagrAhasyotpalAbhidhAnAyAH bhAryAyAH putro'bhUt, prasavakAle cAnena mahApAsattvenArATyA gAvastrAsitAH, yauvane cAyaMgomAMsAnyanekadhA bhakSitavAntatonArakojAtaH, tatovANijagrAmanagare vijayasArthavAhabhadrAbhAryayorujjhitakAbhidhAnaH putrojAtaH, sacakAmadhvajagaNikArthe rAjJA tilazo mAMsacchedanena tatvAdanena ca catuSpatheviDambyavyApAditonarakaMjagAmeti gotrAsavaktavyatApratibaddhaM dvitIyamadhyayanaM gotrAsamuccayate, idameva cojjhitakanAmnA vipAkazrute ujjhitakamucyate 2, / _ 'aMDe'ttipuramatAlanagaravAstavyasyakukkuTAdhanekavidhANDakabhANDavyavahAriNo vANijakasya ninnakAbhidhAnasya pApavipAkapratipAdakamaNDamiti, sa ca ninnako narakaM gatastata udvRtto'bhagnasenanAmA pallIpatirjAtaH, sa ca purimatAlanagaravAstavyena nirantaraM dezalUSaNAtikopitena vizvAsyA''nIya pratyekaM nagaracatvareSu tadagrataH pitRvyapitRvyAnIprabhRtikaM svajanavarga vinAzya tilazo mAMsaccedanarudhiramAMsabhojanAdinA kadarthayitvA nipAtita iti, vipAkazrute cAbhagnasena itIdamadhyayanamucyate 3, 'sagaDettiyAvare' zakaTamiticAparamadhyacayanaM, tatrazAMkhAMjanyAM nagaryAM subhadrAkhyasArthavAhabhadrAbhidhAnatadbhAryayoH putraH zakaTaH, sacasusenAbhidhAnAmAtyena sudarzanAbhidhAnagaNikAvyatikare sagaNiko mAMsacchedAdinA'tyantaM kadarthayitvA vinAzitaH, sa ca janmAntare chagalapure nagare chanikAbhidhAnaH chAgaliko mAMsapriya AsIdityetadarthapratibaddhaM caturthamiti 4, mAhaNe'tti kozAmbyAM bRhaspatidattanAmA brAhmaNaH, sacAntaHpuravyatikare udayanena rAjJA tathaiva kadarthayitvA mArito janmAntare cAsAvAsIt mahezvaradattanAmA purohitaH, sa ca jitazatro rAjJaH zatrujayArthaM brAhmaNAdibhirhomaMcakAra, tatra pratidinamekaikaM cAturvaNyadArakamaSTamyAdiSu dvau dvau catuvarmAsyAM catuzcaturaH SaNmAsyAmaSTAvaSTau saMvatsare SoDaza 2 paracakragame aSTazataM 2 paracakraM cajIyate, tadevaM mRtvA'sau narakaM jagAmetyevaMbrAhmaNavaktavyatanibaddhaM paJcamamiti 5, Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 sthAnAGga sUtram 10-968 ___'nandisene yattimathurAyAM zrIdAmarAjasutonaMdiSeNo yuvarAjo vipAkazruteca nandivarddhanaH zrUyate, sa carAjadrohavyatikare rAjJAnagaracatvaretaptasya lohasya draveNasnAnaMtadvidhasiMhAsanopavezanaM kSAratailabhRtakalazai rAjyAbhiSekaM ca kArayitvA kaSTamAreNa parAsutAM nIto narakamagamat, sa ca janmAntare siMhapuranagararAjasya siMharathAbhidhAnasya duryodhananAmA guptipAlo babhUva anekavidhayAtanAbhirjanaM kadarthayitvAmRtaH narakaMgatavAnityevamarthaSaSThamiti6, soriya'tti zaurikanagare zaurakadatto nAma matsyabandhaputraH, sacamatsyamAMsapriyo galavilagnamatsyakaNTako mahAkaSTamanubhUya mRtvA narakaMgataH, sacajanmAntarenandipuranagararAjasya mitrAbhidhAnasya zrIkonAmamahAnasiko'bhUt jIvaghAtaratiH mAMsapriyazca, mRtvA cAsau narakaM gatavAniti saptamaM, idaM cAdhyayanaM vipAkazrute'. STamamadhItaM 7, __ 'udumbare'tti pADalISaNDe nagare sAgaradattasArthavAhasutaH udumbaradatto nAnA'bhUt, saca SoDazabhirrAgairekadAbhibhUtomahAkaSTamanubhUya mRtaH, sacajanmAntare vijayapurarAjasya kanakarathanAmno dhanvantarinAmA vaidya AsIt mAMsapriyo mAMsopadeSTA cAtikRtvA narakaM gatavAnityaSTamaM 8, _ 'sahasuddAhe'ttisahasA-akasmAduddAhaH-prakRSTodAhaH sahasoddAhaH sahANAM vA lokasyoddAhaH sahoddAhaH, 'Amalae'tti razruterlazrutirityamarakaH-sAmastyena mAriH, evamarthapratibaddhaMnavamaM, tatra kila supratiSThe nagare siMhasenorAjA zyAmAbhidhAnadevyAmanuraktastadvacanAdevaikonAni paJca zatAni devInAM tAM mimArayiSUNi jJAtvA kupitaH san tanmAtRNAmekonapaJcazatAnyupanimanya mahatyagAre AvAsaMdattvA bhaktAdibhiH saMpUjya vizrabdhAni sadevIkAnisaparivArANi sarvato dvArabandhapUrvakamagnipradAnena dagdhavAn tato'sau rAjA mRtvA ca SaSThayAM gatvA rohItake nagare dattasArthavAhasya duhitAdevadattAbhidhAna'bhavat sAcapuSpanandinA rAjJA pariNItAsacamAtubhaktiparatayA tatkRtyAni kurvannAsamAsa tayAca bhogavighnakAriNItitanmAturcalallohadaNDasyApAnaprakSepAtsahasA dAhena vadho vyadhAyi rAjJA cAsau 'vavidhaviDambanAbhirviDambya vinAziteti vipAkazrute devadattAbhidhAnaM navamamiti iti, 9, / tathA 'kumArelecchaIiyattikumArA-rAjyAHi ,athavA kumArAH-prathamavayasthAstAn 'lecchaI iya'tti lipsUMzca-vaNija Azritya dazamamadhyanamitizabdazca parisamAtpau bhinnakramazca, ayamatra bhAvArthaHyaduta indrapurenagarepRthivIzrINAmagaNikA'bhUt, sAcabahUna rAjakumAravaNikputrAdIn mantracUrNAdibhirvazIkRtyodArAn bhogAn bhuktavatI SaSThayAM ca gatvA varddhamAnanagare dhanadevasArthavAhaduhitA ajUrityabhidhAnA jAtA sA ca vijayarAjapariNItA yonizUlena kRcchaMjIvitvA narakaM gateti, ata eva vipAkazrute asU iti dazamamadhyayanamucyata iti 10 // mU. (969) uvAsagadasANaM dasa aljhayaNA paM0 (20)vR. upAsakadazA vivRnnvnnaah-'dse'tyaadi,.|| mU. (970) AnaMde 1 kAmadeve 2 a, gAhAvati cUlaNanapitA 3 / surAdeve 4 cullasatate 5, gAhAvati kuMDakolite 6 __ saddAlaputte 7 mahAsatate 8, naMdiNIpiyA 9 sAlatiyapitA 10-3 / vR.'Anande'sArdhaH zlokaH, 'AnaMde'ttiAnando vANijagrAmAbhidhAnanagaravAsI maharddhiko Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 10,gRhapatirmahAvIreNa bodhita ekAdazopAsakapratimAH kRtvotpannAvadhijJAno mAsikyA saMlekhanayA saudharmamagamaditivaktavyatApratibaddhaM prathamamadhyanaM Ananda evocyata iti 1, 'kAmadeve'tti kAmadevazcampAnagarIvAstavyastathaiva pratibudhaH parIkSAkAridevakRtopasargAvicalitapratijJastathaiva divamagamadityevamarthaM dvitIyaM kAmadeva iti 2, _ 'gAhAvai cUlaNIpiya'tti culanIpitRRnAmnA gRhapatirvANArasInivAsI tathaiva pratibuddhaH pratipannapratimovimarzakadevena mAtaraM trikhaNDIkriyamANAM dRSTvA kSubhitazcalitapratijJo devanigrahArthamuddadhAva punaH kRtAlocanastathaiva divaM gata itivaktavyatApratibuddhaM culanIpitetyucyate 3, 'surAdeve'tti surAdevo gRhapatirvArANasInivAsI parIkSakadevasya SoDaza rogAtaGkAn bhavataH zarIre samakamupanayAmi yadidharmaMna tyajasItivacanamupazrutya calitapratijJaH purAlocitapratikrAntastathaiva divaM gata itiva-ktavyatAbhidhAyaka surAdeva iti 4, 'cullasayae'tti mahAzatakApekSayA laghuH zatakaH cullazatakaH, sa cAlambhikAnagaravAsI devenopasargakAriNA dravyamapadriyamANamupalabhya calitapratijJaH punarniraticAraH san divamagamad yathA tathA yatrAbhidhIyate taccullazataka iti 5, 'gAhAvai kuMDakolie'tti kuMDakoliko gRhapatiH kAmpIlyavAsI dharmadhyAnastho yathA devasya gozAlakamatamudgrAhayata uttaraM dadau divaM ca yayau tathA yatra abhidhIyate tattatheti 6, saddAlaputte'tti saddAlaputraH polAsapuravAsI kumbhakArajAtIyogozAlakopAsako bhagavatA bodhitaH punaH svamatagrAhaNodhanastathaiva divaM gata itivaktavyatApratibaI saddAlaputra iti 7, 'mahAsayae'tti mahAzatakanAmno gRhapate rAjagRhanagaranivAsinayodazabhAryApaterupAsakapratimAkRtamaterutpannAvadhisaMjAtAdhigate revatyabhidhAnasvabhAryAkRtAnukUlopasargAcalamateH saMlekhanAjAtadivigatervaktavyatAnibaddhaMmahAzataka iti 8, naMdiNIpiya'tti nandinIpitRnAmakasya zrAvastIvAstavyasya bhagavatA bodhitasya saMlekhanAdigatasya vaktavyatAnibandhanAnaMdinIpitRnAmakamiti 9, 'sAlaiyApiya'ttisAlaikApitRnAmnaHzrAvastInivAsino gRhamedhino bhagavato bodhilAbhino'nantaraM tathaiva saudhAgAmino vaktavyatAnibaddhaM sAlepikApita-nAmakaM dazamam iti, 10 dazApyamI viMzativarSaparyAyAH saudharme gatAzcatuHpalyopamasthitayo devA jAtA mahAvidehe ca setsyntiiti|| mU. (971) aMtagaDadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 (taM0) vR.athAntakRddazAnAmadhyayacanavivaraNamAha-'aMtagaDe'tyAdi, iha cASTau vargAstatraprathamavarge dazAdhyayanAni, tAni cAmUnimU. (972) nami 1 mAtaMge 2 somile 3 rAmagutte 4 sudaMsaNe 5 ceva / jamAlI 6ta bhagAlIta 7 kiMkame 8 pallatetiya 9 // phAle aMbaDaputte ta10, emete dasa AhitA 4 // vR. 'namI' tyAdi sArddha rUpakam, etAni ca namItyAdikAnyantakRtsAdhunAmAni antakRddazAGgaprathamavarge'dhyayanasaGgrahe nopalabhyante, yatastatrAbhidhIyate. Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 sthAnAGga sUtram 10/-/972 // 1 // " magoyama 1 samudda 2 sAgara 3 gaMbhIre 4 ceva hoi thimie 5 ya / ayale 6 kaMpille 7 khalu akkhobha 8 paseNaI 9 viNhU 10 // iti tatovAcanAntarApekSANImAnIti sambhAvayAmaH, na ca janmAntaranAmApekSayaitAni bhaviSyantIti vAcyaM, janmAntarANAM tatrAnabhidhIyamAnatvAditi / / mU. (173) anuttarovavAtiyadasANaM dasa ajjhayaNA, paM0 (taM0) vR. adhunAnuttaropapAtikadazAnAmadhyayanavibhAgamAha-'anuttaro' ityAdi, iha ca trayo vargAstatra tRtIyavarge dRzyamAnAdhyayanaiH kaizcit saha sAmyamasti na sarvaiH, yata ihoktammU. (974) IsidAse ya 1 dhaNNate ta 2, suNakkhate ya 3 kAtite 4 / saTTA 5 sAli- bhadde ta 6, ANaMde 7 tetalI 8 tita dasanabhadde 9 atimutte 10, emete dasa AhiyA 5 // vR. 'isidAse' tyAdi, tatra tu dRzyate 119 11 "dhanne ya sunakkhatte, isidAse ya aahie| pellae rAmaputte ya, caMdimA poTTike iya // peDhAlaputte anagAre, anagAre poTTile iya / vihalle dasame vutte, emee dasa AhiyA / / " iti tadevamihApi vAcanAntarApekSayA'dhyayanavibhAga uktona punarupalabhyamAnavAcanApekSayeti, tatra dhanyakasunakSatrakathAnake evaM - kAkandyAM nagaryAM bhadrAsArthavAhIsuto dhanyako nAma mahAvIrasamIpe zrutya mahAvibhUtyA pravrajitaH SaSThopavAsI ujjhyamAnalabdhAcAmlapAraNo viziSTatapasA kSINamAMsazoNito rAjagRhe zreNikamahArAjasya caturddazAnAM zramaNasahAsrANAM madhye'tiduSkarakAraka iti mahAvIreNa vyAhRtastena ca rAjJA sabhaktikaM vandita upabRMhitazca kAlaM ca kRtvA sarvArthasiddhavimAna utpanna iti, evaM sunakSatro'pIti, kArtika iti hastinAgapure zreSThI ibhyasahasraprathamAsanikaH zramaNopAsako jitazatrurAjasyAbhiyogAcca parivrAjakasya mAsakSapaNapAraNake bhojanaM pariveSitavAn tameva nirvedaM kRtvA munisuvratasvAmisamIpe pravrajyAM pratipannavAn dvAdazAGgadharo bhUtvA zakratvenotpanna ityevaM yo bhagavatyAM zrUyate so'nya eva ayaM punaranyo'nuttarasureSUpapanna iti, // 2 // 'zAlibhadra' iti yaH pUrvabhave saGgamanAmA vatsapAlo'bhavat, sabahumAnaMca sAdhave pAyasamadAt, rAjagRhe gobhadrazreSThinaH putratvenotpanno devIbhUtagobhadrazreSThisamupanItadivya bhojanavasanakusumavilepanabhUSaNAdibhirbhogAGgairaGganAnAM dvAtriMzatA saha saptabhUmikaramyahamyatalagato lalati sma, vANijakopanItalakSamUlyabahuralakambalA gRhItA bhadrayA zAlibhadramAtrA vadhUnAM pAdaproJchanIkRtAzcetizravaNAjjAtakutUhale darzanArthaM gRhamAgatazreNikamahArAje jananyA'bhihito-yathA tvAM svAmI draSTumicchatItyavatara prAsAdazrRGgAt svAminaM pazyetivacanazravaNAdasmAkamapyanyaH svAmIti bhAvayan vairAgyamupajagAma varddhamAnasvAmisamIpe ca pravavrAja, vikRSTatapasA kSINadehaH zilAtale pAdapopagamanavidhinA'nuttarasureSUtpannavAniti so'yamiha sambhAvyate, kevalamanuttaropapAtikAGge nAdhIta iti, " 'tetalItiya'tti tetalisuta iti yo jJAtAdhyayaneSu zrUyate, sanAyaM, tasya siddhigamanazravaNAt, Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-10, 557 tathA dazArNabhadrodazANapuranagaravAsI vizvaMbharAvibhuH yobhagavantaMmahAvIraMdazArNakUTanAgaranikaTasamavasRtamudyAnapAlavacanAdupalabhya yathA na kenApi vandito bhagavAMstathA mayA vandanIya iti rAjyasampadavalepAbhaktitazcacintayAmAsa,tataHprAtaHsavizeSakRtasnAnavilepanAbharaNA-divibhUSaH prakalpitapradhAnadvipapatipRSThAdhirUDhovalganAdivividhakriyAkArisadarpasarpacaturaGgasainya-samanvitaH puSmANavasamughuSyamANAgaNitaguNagaNaH sAmantAmAtyamantrirAjadauvArikadUtAdiparivRtaH sAntaHpurapaurajanaparigata Anandamayamiva sampAdayan mahImaNDalamAkhaNDala ivAmarAvatyA nagarAnnirjagAma nirgatya ca samavasaraNamabhigamya yathAvidhi bhagavantaM bhavyajananalinavanavibodhanAbhinavabhAnumantaMmahAvIraMvanditvopaviveza, avagatadazArNabhadrabhUpAbhiprAyaMcatanmAnavinodanodyataM kRtASTamukhepratimukhaM vihitASTadante pratidantaM kRtASTapuSkariNIke pratipuSkariNi nirUpitASTapuSkare pratipuSkaraM viracitASTadale pratidalaM viracitadvAtriMzadbaddhanATake vAraNendre samArUDhaM svazriyA nikhilaM gaganamaNDalamArapUrayantamamarapatimavalokya kuto'smAdhzAmIzI vibhUtiH kRto'nena niravadyo dharma iti tato'hamapi taM karomIti vibhAvya pravavrAja, jito'hamadhunA tvayeti bhaNitvA yamindraH praNipapAteti so'yaM dazArNabhadraH sambhAvyate paramanuttaropapAtikAGge nAdhItaH, kvacitsiddhazca zrUyata iti, tathA atimuktaH evaM zrUyate antakRddazAGge polAsapure nagare vijayasya rAjJaH zrInAmnyAdevyA atimuktako nAma putraH SaDvArSiko gautamaM gocaragataM dRSTvAevamavAdIt-ke yUyaM kiM vA aTatha ?, tato gautamo'vAdIt-zramaNA vayaM bhikSArthaM ca paryaTAmaH, tarhi bhadantAgacchata tubhyaM bhikSAM dApayAmIti bhaNitvA aGgulyA bhagavantaM gRhItvA svagRhamAnaiSIt, tataH zrIdevI hRSTAbhagavantaMpratilambhayAmAsa, atimuktakaH punaravocatyUryaka vasatha?, bhagavAnuvAca-bhadra! mama dharmAcAryAH zrIvarddhamAnasvAmina udyAne vasaMti tatravayaM parivasAmaH, bhadanta! AgacchAmyahaM bhavadbhiH sArddha bhagavatomahAvIrasyapAdAnvandituM?,gautamo'vAdIt-yathAsukhaM devAnAM priya!, tato gautamena sahAgatyAtimuktakaH kumAro bhagavantaM vandate, . sadharma zrutvA pratibuddho gRhamAgatya pitarAvabravIt-yathA saMsArAnirviNNo'haM pravrajAmItyanujAnItaMmAMyuvAM, tAvUcatuH-bAla! tvaM kijAnAsi?, tato'timuktako'vAdIt-he ambatAta yadevAhaM jAnAmi tadeva na jAnAmi, yadeva na jAnAmi tadeva jAnAmi, tatastau tamavAdiSTAMkathametat ?, so'bravIt-ambatAta ! jAnAmyahaM yaduta-jAtenAvazyaM marttavyaM, na jAnAmi tu kadA vA kasmin vA kathaM vA kiyaccirAdvA?, tathA na jAnAmi kaiH karmabhirnirayAdiSu jIvA utpadyante etatpunarjAnAmi yathA svayaMkRtaiH karmabhiriti, tadevaM mAtApitarau pratibodhya pravavrAja tapaH kRtvA casiddha iti, iha tvayamanuttaropapAtikeSu dazamAdhyayanatayoktastadapara evAyaM bhaviSyatIti, 'dasa Ahiya'tti dazAdhyayanAnyAkhyAtAnItyarthaH / mU. (975) AyAradasANaM dasa ajjhayaNA paM0 taM0-vIsaM asamAhiTThANA 1 egavIsaM sabalA 2 tettIsaM AsAyaNAto 3 aTTavihA gaNisaMpayA 4 dasa ciMtasamAhiTThANA 5 egArasa uvAsagapaDimAto 6 bArasa mikkhupaDimAto 7 paJjovasaNA kappo 8 tIsaM mohaNijaTThANA 9 AjAiTThANaM 10-6 / paNhAvAgaraNadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 taM0-uvamA 1 saMkhA 2 isibhAsiyAI 3 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 10 /-/ 975 AyariyabhAsitAI 4 mahAvIrabhAsiAiM 5 khomagapasiNAI 6 komalapasiNAiM 7 addAgapasiNAI 8 aMguTThapasiNAI 9 bAhupasiNAI 10-7 / baMdhasANaM dasa ajjhaNA paM0 taM0- baMdhe 1 ya mokkhe 2 ya devaddhi 3 dasAramaMDalevita 4 AyariyavippaDivattI 5 uvajjhAtavippaDivattI 6 bhAvaNA 7 vimuttI 8 sAto 9 kamme 10-81 dogehidasANaM dasa acjhavaNA paM0 taM0-vAte 1 vivAte 2 uvavAte 3 sukkhitte kasiNe 4 bAyAlIsaM sumiNe 5 tIsaM mahAsumiNA 6 bAvattariM savvasumiNA 7 hAre rAme 9 gutte 10 emete dasa AhitA 9 / dIhadasANaM dasa ajjhAyaNA paM0 taM0 caMde 1 sUrate 2 sukke 3 ta siridevI 4 pabhAvatI 5 dIvasamuddovavattI 6 bahUputtI 8 maMdareti ta 9 there saMbhUtavijate 8 there pamha 9 UsAsanIsAse 10-10 / 558 saMkhevitadasANaM dasa ajjhayaNA paM0 taM0-khuDDiyA vimANapavibhattI 1 mahalliyA vimANapavibhattI 2 aMgacUliyA 3 vaggacUliyA 4 vivAhacUliyA 5 aruNovavAte 6 varuNovavAe 7 romaard 8 velaMdharovavAte 9 vesamaNovavAte 10-11 / vR. AcAradazAnAmadhyayanavibhAgamAha- 'Ayare' tyAdi, asamAdhiH- jJAnAdibhAvapratiSedho'prazastI bhAva ityarthaH tasya sthAnAni padAni asamAdhisthAnAni-yairAsevitairAtmaparobhayAnAmiha paratra cobhayatra vA asamAdhirutpadyate tAnIti bhAvaH tAni ca viMzatiH drutacAritvAdIni tata evAvagamyAnIti, tatpratipAdakamadhyayanamasamAdhisthAnAnIti prathamaM, tathA ekaviMzatiH 'zabalAH' zabalaM - karburaM dravyataH paTAdi bhAvataH sAticAraM cAritraM, iha ca zabalacAritrayogAcchabalAssAdhavaste ca karakarmmaprakArAntaramai thunAdInyekaviMzatipadAni tatraivoktarUpANi sevamAnA upAdhita ekaviMzatirbhavanti tadarthamadhyayanaM ekaviMzatizabalA ityabhidhIyate 2, 'tettIsamAsAyaNAu' tti jJAnAdiguNA A-sAmastyena zAtyante - apadhvasyante yakAbhistA AzAtanA-ratnAdhikaviSayAvinayarUpAH puratogamanAdikAstatprasiddhAstrayastriMzad bhedA yAtrAbhidhIyante tadadhyanamapi tathocyata iti 3, 'aTThe' tyAdi, aSTavidhA gaNisampat AcArazrutazarIravacanAdikA AcAryaguNArddhiraSTasthAnakoktarUpA yatrAbhidhIyate tadadhyayananapi tathocyata iti 4, 'dase' tyAdi, daza cittasamAdhisthAnAni yeSu satsu cittasya prazastapariNatijAyate tAni tathA, asamutpannapUrvakadharmacintotpAdAdIni tatraiva prasiddhAnyabhidhIyante yatra tattathaivocyata iti 5, 'ekkAre' tyAdi, ekAdazopAsakAnAM zrAvakANAM pratimAH pratipattivizeSAH darzanavratasAmAyikAdiviSayAH praratipAdyante yatra tattathaivocyata iti 6, 'bArasetyAdi, dvAdaza bhikSUNAM pratimAH - abhigrahA mAsikIdvimAsikIprabhRtayo yatrAbhidhIyante tattathocyate, 'pajjo' ityAdi, paryAyA RtubaddhikAH dravyakSetrakAlabhAvasambandhina utsRjyante ujjhayante yasyAM sA niruktavidhinA paryAsavanA athavA parIti-sarvataH krodhAdibhAvebhyaH upazamyate yasyAM sA paryupazamanA athavA pariH sarvathA ekakSetre jaghanyataH saptatidinAni utkRSTataH SaNmAsAn vasanaM niruktAdeva paryuSaNA tasyAH kalpaH - AcAro maryAdityarthaH paryosavanAkalpaH paryupazamanAkalpaH Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 559 sthAnaM -10,paryuSaNAkalpo veti, sa ca 'sakkosajoyaNaM vigainavaya'mityAdikastatraiva prasiddhastadarthamadhyayanaM sa evocyata iti 8, tIsamityAdi, triMzanmohanIyakarmaNobandhasthAnAninbandhakAraNAni vArimaje'vagAhittA, tase pANevihiMsaI tyAdikAnitatraivaprasiddhAnimohanIyasthAnAni tatpratipAdakamadhyayanaMtathaivocyata iti 9, 'AjAiTThANa miti AjananamAjAtiH-sammUrchanagarbhopapAtato janma tasyAH sthAnaMsaMsArastatsanidAnasya bhavatItyevamarthapratipAdanaparamAjAtisthAnamucyata iti 10 / / / praznavyAkaraNadazA ihoktarUpA na 4zyante dRzyamAnAstupaJcAzravapaJcasaMvarAtmikA iti, ihoktAnAM tUpamAdInAmadhyayanAnAmakSarArthaH pratIyamAna eveti, navaraM 'pasiNAI'ti praznavidyAH yakAbhiH kSaumakAdiSu devatAvatAraH kriyata iti, tatra kSaumakaM-vastraM addAgo-AdarzaH aGguSThohastAvayavaH bAhavo-bhujA iti|| bandhadazAnAmapi bandhAdyadhyanAni zrautenArthena vyAkhyAtavyAni / dvigRddhidshaashcsvruupto'pynvsitaaH|diirghdshaaH svarUpato'navagatAeva, tadadhyayanAni tukAnicinnarakAvalikAzrutaskandheupalabhyante, tatracandravaktavyatApratibaddhaM candramadhyayanaM, tathAhirAjagRhe mahAvIrasya candro jyotiSkarAjo vandanaM kRtvA nATyavidhiM copadarya pratigato, gautamazca bhagavantaM tadvaktavyatAM papraccha, bhagavAMzcovAca-zrAvastyAmaGgajinnAmA ayaM gRhapatirabhUt pArzvanAthasamIpeca pravrajito virAdhya ca manAkzrAmaNyaM candratayotpanno mahAvideheca setsyatIti, tathA sUravaktavyatApratibaddhaM sUraM, sUravaktavyatA ca candravat / navaraM supratiSTho nAmnA babhUveti, zukro-grahastadvaktavyatA caivaM-rAjagRhe bhagavantaM vanditvA zukrepratigate gautamasya tathaiva bhagavAnuvAca-vANArasyAMsomilanAmAbrAhmaNo'yamabhavat, pArzvanAdhaM cApRcchat-tebhaMte! uvaNijja', tathA sarisavayAmAsAkulatthA yatebhojjA ? egebhavaMduvebhava'mityAdi, bhagavatA caiteSu vibhakteSvAkSiptaH zrAvako bhUtvA punarviparyAsAdArAmAdilaukikadharmamasthAnAni kArayitvA dikprokSakatApasatvena pravrajya pratiSaSThapAraNakaM krameNa pUrvAdidigbhya AnIya kandAdikamabhyavajahAra, anyadA'sau yatra kvacanagartApatiSyAmitatraiva prANAMstyakSyamItyabhigrahamabhigRhya kASThamudrayAmukhaMbaddhA uttarAbhimukhaHpratasthau, tatraprathamadivase'parAhnasamaye'zokataroradho homAdikarma kRtvovAsa, tatra devena kenApyuktaH-aho somilabrAhmaNamaharSe ! duSpravrajitaM te, punarvitIyahani tathaiva saptaparNasyAdha uSita uktaH tRtIyAdiSu dineSvazvatthakTodumbarANAmadha uSitaH bhaNito devena, tataH paJcamadine'vAdIdasau-kathaM nunAmameduSpravRjitaM?, devo'vocat-tvaMpArzvanAthasya bhagavataH samIpe'NuvratAdikaM zrAvakadharma pratipadyAdhunA anyathA vartasa iti duSpravrajitaM tava, tato'dyApi tamevANuvratAdikaM dharmapratipadyasva yena supravrajitaMtavabhavatItyevamuktastathaivacakAra, tataH zrAvakatvaM pratipAlyAnAlocitapratikrAntaH kAlaM kRtvA zukrAvataMsake vimAne zukratvenotpanna iti / tathA zrIdevIsamAzrayamadhyayanaM zrIdevIti, tathAhi sA rAjagRhe mahAvIravandanAya saudhamAdAjagAma, nATyadarzayitvA pratijagAmaca, gautamastatpUrvabhavaM papraccha, bhagavAMstaMjagAda-rAjagRhe sudarzanazreSThIbabhUva priyAbhidhAnAca tadbhAryAtayoHsutAbhUtAnAma bRhatkumArikA pArzvanAthasamIpe Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 pravrajitA zarIrabakuzA jAtA sAticArA ca mRtvA divaM gatA mahAvidehe ca setsyatIti / tathA prabhAvatI - ceTakaduhitA vItabhayanagaranAyakodAyanamahArAjabhAryA yayA jinabimbapUjArthaM snAnAntaraM ceTyA sitavasanApaNe'pi vibhramAdraktavasanamupanItamanavasaramanayeti manyamAnayA manyunA darpaNena ceTikA hatA mRtA ca tato vairAgyAdanazanaM pratipadya devatayA yayA babhUve, yayA cojjayinIrAjaM prati vikSepeNa prastitasya grISme mAsi pipAsAbhibhUtasamasta sainyasyodAyanamahArA jasya svacchazItalajalaparipUrNatripuSkarakaraNenopakarA'kArItyevaMlakSaNaprabhAvatIcaritayuktamadhyayanaM prabhAvatIti sambhAvyate, na cedaM nirayAvalikAzrutaskandhe dRzyata iti paJcamaM, sthAnAGga sUtram 10/-/975 tathA bahuputrikAdevI pratibaddhaM saivAdhyayanamucyate, tathAhi rAjagRhe mahAvIravandanArthaM saudharmAdbahuputrikAbhidhAnA devI samavatatAra, vanditvA ca pratijagAma, keyamiti pRSTe gautamena bhagavAnavAdIt-vArANasyAM nagaryAM bhadrAbhidhAnasya sArthavAhasya subhadrAbhidhAnA bhAryeyaM babhUva, sA cavandhyA putrArthinI bhikSArthImAgatamAryAsaMghATakaM putralAbhaM papraccha sa ca dharmmamacakathat prAvrAjIca, sA bahujanApatyeSu prItyA'bhyaGgodvarttanAparAyaNA sAticArA mRttvA saudharmmamagamat, tatazcyutvA ca vibhele sanniveze brAhmaNItvenotpatsyate, tataH pitRbhAgineyabhAryA bhaviSyati yugalaprasavA ca, sA SoDazabhirvarSaiH dvAtriMzadapatyAni janayiSyati, tato'sau tannirvedAdAryAH prakSyati tAzca dharmma kathayiSyanti zrAvakatvaM ca sA pratipatsyate, kAlAntare pravrajiSyati, saudharme cendrasAmAnikatayotpadya mahAvidehe setsyatIti / tathA sthaviraH sambhUtavijayo bhadrabAhusvAmino gurubhrAtA sthUlabhadrasya sagaDAlaputrasya dIkSAdAtA tadvaktavyatApratibaddhamadhyayanaM sa evocyata iti navamaM, zeSANi trINyapratItAnIti / saMkSepikadazA apyanavagatasvarUpA eva, tadadhyanAnAM punarayamartha:- 'khuDDie' tyAdi, ihAvalikApraviSTetaravimAnapravibhajanaM yatrAdhyayane tadvimAnapravibhaktiH, taccaikamalpagranthArthaM tathA'nyanmahAgranthArthamataH kSullikAvimAnapravibhaktirmahatI vimAnapravibhaktiriti, aGgasya- AcArAdezzUlikA yathA''cArasyAnekavidhA, ihoktAnuktArthasaGgrAhikA cUlikA / 'vaggacUliya ' tti iha ca vargaH- adhyayanAdisamUho, yathA antakRddazAsvaSTau vargAstasya cUlikA vargacUlikA | 'vivAhacUliya'tti vyAkhyA -bhagavatI tasyAzca likA vyAkhyAcUlikA, 'aruNopapAta' iti ihAruNo nAma devastatsamayanibaddho granthastadupapAtaheturaruNopapAto, yadA tadadhyayanamupayuktaH san zramaNaH parivarttayati tadA'sAvaruNo devaH svasamayanibaddhatvAJccalitAsanaH sambhramondrAntalocanaH prayuktAvadhistadvijJAya hRSTaprahRSTazcalacapalakuNDaladharo divyayA dyutyA divyayA gatyA yatraivAsI bhagavAn zramaNastatraivopAgacchati, upAgatya ca bhaktibharAvanatavadanovimuktavarakusumavRSTiravapatati, avapatya ca tadA tasya zramaNasya purataH sthitvA antarhitaH kRtAJjalika upayuktaH saMvegavizudhyamAnadhyavasAnaH zRNvaMstiSThati, samApte ca bhaNati susvAdhyAyitaM susvAdhyAyitamiti, varaM vRNISva 2 iti, tato'sAvihalokaniSpinnapAsaH samatRNamaNimuktAleSTukAJcanaH siddhivadhUnirbharAnugatacittaH zravaNaH pratibhaNati na me vareNArtha iti, tato'sAvaruNo devo'dhikatarajAtasaMvegaH pradakSiNAM kRtvA vanditvA namasyitvA pratigacchati, evaM varuNopapAtAdiSvapi bhaNitavyamiti / Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 10, evaMbhUtaMca zrutaMkAlavizeSa evabhavatIti dazasthAnakAvatAritatsvarUpamAha-'dasahI'tyAdi sUtradvayaM sugm| yathopAdhivazAt kAladravyaM bhedavattathA nArakAdijIvadravyANyapItyAha mU. (976) dasa sAgarovamakoDAkoDIokAloussappiNIte dasa sAgarovamakoDAkoDIo kAlo osppinniite| ma. (977) dasavidhA neraiyA paM0 20-anaMtarovavannA paraMparovavannA anaMtarAvagADhA paraMparAvagADhA anaMtarAhAragA paraMparAhAragA aNaMtarapajattA paraMparapajattA carimA acarimA, evaM niraMtaraMjAva vemANiyA 24 / cautthIte NaM paMkappabhAte puDhavIte dasa niratAvAsasatasahassA paM01 rayaNappabhAte puDhavIte jahanne] neratitANaM dasavAsasahassAiMThitI paM02 cautthIte NaM paMkappabhAte puDhavIte ukkoseNaM neratitANaM dasa sAgarovamAiM ThitI pannattA 3 paMcamAte NaM dhUmappabhAte puDhavIte jahanneNaM neraiyANaM dasa sAgarovamAiMThitI paM04/ asurakumArANaM jahanneNaM dasavAsasahassAI ThitI paM0, evaM jAva thaNiyakumArANaM 14 bAyaravaNassatikAtitANaM ukkoseNaM dasavAsasahassAiMThitI paM015 vANamaMtaradevANaM jahanneNaM dasa vAsasahassAiMThiIpaM016 baMbhaloge kappe ukkoseNaM devANaM dasa sAgarovamAiM ThitI paM017 laMtate kappe devANaM jahanneNaM dasa sAgarovamAiMThitI pN018|| vR. dasavihe' tyAdi, sUtrANicaturviMzatiH, na vidyate antaraM-vyavadhAnasyetyanantaro-vartamAnaH . samayaH tatropapannakAH anantaropapannakAH yeSAmutpannAnameko'pi samayo nAtikrAnsta eta iti, yeSAM tUtpannAnAM dvyAdayaH samayAjAtAste paramparopapannakAH paramparasamayeSUpapannatvAt teSAmityayaM kAlavizeSopAdhikRto bhedaH, tathA vivakSitapradezApekSayA anantarapradezeSvavagADhA-avasthitA anantarAvagADhAH athavA prathamasamayAvagADhAH-anantarAvagADhA etadvilakSaNAH paramparAvagADhAH, ayaM kSetrato bhedaH, ___ tathA anantarAn-avyavahitAn jIvanadezairAkrAntatayA spRSTatayA vA pudgalAnAhArayantItyanantarAhArakAH,sayetupUrvaM vyavahitAn sataH pudgalAn svakSetramAgatAnAhArayanti te paramparAhArakAH, athavA prathamasamayAhArakAanantarAhArakAH itare vitare,ayaMtu dravyakRto bheda iti, navidyateparyAptatve'ntaraMyeSAMteanantarAstecateparyAptakAzcetyanantaraparyAptakAH,prathamasamayaparyAptakA ityarthaH, itare tu paramparaparyAptakAH, ayaM bhAvakRto bhedaH, paryApterbhAvatvAditi, caramanArakabhavayuktatvAccaramAH napunarnArakA bhaviSyanti ye iti bhAvastadviparItAacaramAH,ayamapi bhAvakRta eva bhedaH, caramAcaramatvayorjIvaparyAyatvAditi / / "eva' mityAdi nArakavaddazaprakAratvamidaM nairantaryeNa caturviMzatidaNDakoktAnAM vaimaanikaantaanaampiyojniiymiti|dnnddksyaadau dazadhAnArakAuktAH athatadAdhArAn nArakAdisthiti ca dazasthAnAnupAtato nirUpayan 'cautthIe'tyAdisUtrASTAdazakamAha, sugamaMcaitaditi / anantaraM lAntakadevA uktAste ca labdhabhadrA iti bhadrakArikarmakAraNAnyAha mU. (978) dasahi ThANehiM jIvA AgamesibhaddattAe kammaMpagarete, taM0-anidANatAte? diTThisaMpannayAe 2 jogavAhiyattAte 2 khaMtikhamaNatAte 4 jiMtidiyatAte 5 amAilatAte 6 336 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 sthAnAGga sUtram 10/-/978 apAsatthatAte 7 susAmaNNatAte 8 pavayaNavacchallayAte 9 pavayaNaubbhAvaNatAe 10 // vR. 'dasahI'tyAdi,AgamiSyad-AgAmibhavAntarebhAvibhadraM-kalyANaMsudevatva-lakSaNamanantaraM sumAnuSatvAprAptayA mokSaprAptilakSaNaMca yeSAMte AgamamiSyadbhadrAsteSAM bhAvaH AgamamiSyadbhadratA tasyai AgamamiSyadbhadratAyaitadarthamityarthaH AgamiSyadbhadratayA vA karma-zubha-prakurvate-badhnanti, tadyathA-nidAyate-lUyate jJAnAdhArAdhanAlatA AnandarasopetamokSaphalA yena pazuneva devendrAdiguNaddhiprArthanAdhyavasAnena tannidAnaM avidyamAnaMtadyasya so'nidAnastadbhAvastattA tayA hetubhUtayA nirutsukatayetyarthaH 1, / dRSTisampannatayA-samyagdRSTitayA 2, yogavAhitayA-zrutopadhAnakAritayA yogenavAsamAdhinA sarvatrAnutsukatvalakSaNena vahatItyevaMzIla yogavAhI tadbhAvalastatA tayA 3, kSAntyA kSamata iti kSAntikSamaNaH, kSAntigrahaNamasamarthatAvyavacchedArthaM yato'samartho'pi kSamata iti kSAntikSamaNasya bhAvastattA tayA 4, jitendriyatayAkaraNanigraheNa 5, ___ 'mAilayAe'ttimAilo-mAyAvAMstapratiSedhenAmAyAvAMstabhAvastattotayA 6, tathA pArzvebahirjAnAdInAM dezataH sarvato vA tiSThatIti pArzvasthaH, uktaM c||1|| "so pAsattho duviho dese sabve ya hoi nAyavyo / savvaMmi nANadaMsaNacaraNANaM jo u pAsatyo / desaMmi upAsattho sejAyarabhihaDanIyapiDaM ca / nIyaM ca uggapiMDaM bhuMjai nikkAraNe ceva // " ityAdi, niyatapiNDo yathA-mayaitAvaddAtavyaM bhavatA tu nityameva grAhyamityevaM niyatatayA yo gRhyate 'nIya'miti nityaH sadAagrapiNDaH apravRtte pariveSaNe AdAvevayogRhyata iti pArzvasthasya bhAvaH pArzvasthatA nasA'pArzvasthatA tayA 7, tathA zobhanaH-pArzvasthAdidoSavarjitatayA mUlottaraguNasampannatayA ca sa cAsau zramaNazca-sAdhuH suzramaNastadbhAvastattA tayA 8 / tathA prakRSTaM prazastaM pragataM vA vacanaM-AgamaH pravacana-dvAdazAGga tadAdhAro vA saGghastasya vatsalatA-hitakAritA pratyanIkatvAdinirAseneti pravacanavatsalatA tayA 9, tathA pravacanasya-. dvAdazAGgasyodbhAvana-prabhAvanaM prAvacanikatvadharmakathAvAdAdilabdhibhirvarNavAdajananaM pravacanodbhAvanaM tadeva pravacanodbhAvanatA tayeti 10 // . etAnicAgamiSyadbhadratAkAraNAni kurvatAAzaMsAprayogo na vidheya iti tatsvarUpamAha mU. (979) dasavihe AsaMsappaoge paM0-ihalogAsaMsappaoge 1 paralogAsaMsappaoge 2 duhatologAsaMsappatoge 3 jIviyAsaMsappatoge 4 maraNAsaMsappatoge 5 kAmAsaMsappatoge 6 bhogasaMsappatoge 7 lAbhAsaMsappatoge 8 pUyAsaMsappatoge 9 sakArAsaMsappatoge 10 / vR. 'dase'tyAdi, AzaMsanamAzaMsA-icchA tasyAH prayogo-vyApAraNaM karaNaM AzaMsaiva vA prayogo-vyApAraHAzaMsAprayogaH, sUtre ca prAkRtatvAtAsaMsappaogetti bhaNitaM, tatraiha-asmin prajJApakamanuSyApekSayA mAnuSatvaparyAye yo vartate lokaH-prANivargaH sa ihalokastadvayatiriktastu paralokaH, tatrehalokaM prati AzaMsAprayogo yathA bhaveyamahamitastapazcaraNAcakravAdaritIhalokAzaMsAprayogaH, evamanyatrApi vigrahaH kAryaH 1, paralokAzaMsAprayogo yathA bhaveyamaha Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -10, 563 timastapazcaraNAdindra indrasAmAniko vA 2, dvidhAlokAzaMsAprayogo yathA bhaveyamahamindrastatazcakravartI, athavA ihaloke-ihajanmani kiJcidAzAste evaM parajanmanyubhayatra ceti 3, etatrayaM sAmAnyamato'nye tadvizeSA eva, astica sAmAnyavizeSayorvivakSayA bheda ityAzaMsAprayogANAMdazadhAtvaMna virudhyate,tathAjIvitaMpratyAzaMsAciraM me jIvitaM bhavatviti jIvitAzaMsAprayogaH 4, tathA maraNaM pratyAzaMsA-zIghraM me maraNamastviti maraNAzaMsAprayogaH 5, tathA kAmau-zabdarUpe tI manojJau me bhUyAstAmiti kAmAzaMsAprayogaH 6, tathA bhogA-gandharasasparzAste manojJA me bhUyAsuriti bhogAzaMsAprayogaH 7, tathA kIrttizrutAdilAbho bhUyAditi lAbhAzaMsAprayogaH 8,tathA pUjA-puSpAdipUjanaM me syAditi pUjAzaMsAprayogaH 9, satkAraH - pravaravastrAdibhiH pUjanaM tanme syAditi satkArAzaMsAprayoga iti 10 // uktalakSaNAdapyAzaMsAprayogAt keciddharmamAcarantIti dharmaM sAmAnyena nirUpayannAha mU. (980) dasavidhedhamme paM0-gAmadhamme 1 nagaradhamme 2 raTTadhamme 3 pAsaMDadhamme 4 kuladhamme 5 gaNadhamme 6 saMghadhamme 7 suyadhamme 8 carittadhamme 9 atthikAyadhamme 10 // vR. 'dase'tyAdi, grAmA-janapadAzrayAsteSAM teSu vAdharmaH-samAcArovyavastheti grAmadharmaH, saca pratigrAmaM bhinna iti, athavA grAmaH-indriyAgrAmo rUDhestaddharmo-viSayAbhilASaH 1, nagaradhammonagarAcAraH, so'pi pratinagaraM prAyo bhinna eva 2, rASTradharmo-dezAcAraH 3, pAkhaNDadharmaHpAkhaNDinAmAcAraH 4, kuladharmaH-ugrAdikulAcAraH, athavA kulaM cAndrAdikamArhatAnAM gacchasamUhAtmakaM tasya dharmaH-sAmAcArI 5, / gaNadharmo-mallAdigaNavyavasthA jainAnAM vA kulasamudAyo gaNaH-koTikAdistaddharma:tatsAmAcArI6, saGghadharmo-goSThIsamAcAraH ArhatAnAMvA gaNasamudAyarUpazcaturvaNo vA saGghastaddharma:tatsamAcAraH7, zrutameva-AcArAdikaMdurgatiprapAtaJjIvadhAraNAt dharmaHzrutadharmAH 8, cayariktIkaraNAcAritraM tadeva dharmazcAritradharmaH 9, astayaH-pradezAsteSAM kAyo-rAzirastikAyaH sa eva dharmo-gatiparyAye jIvapudgalayordhAraNAdityastikAyadharmaH 10 // ayaM ca grAmadharmAdidharmaH sthaviraiH kRto bhavatIti sthavirAnnirUpayati mU. (981) dasa therApaM0 20-gAmatherA 1 nagaratherA 2 raTTatherA 3 pasatthAratherA 4 kulatherA 5 gaNatherA 6 saMghatherA 7 jAtithairA 8 suatherA 9 paritAyatherA 10 // vR. 'dase'tyAdi, sthApayanti-durvyavasthitaM janaM sanmArge sthirIkurvantIti sthavisaH, tatra ye grAmanagararASTreSuvyavasthAkAriNobuddhimantaAdeyAH prabhaviSNavastetatsthavirAiti 1-2-3 prazAsatizikSayanti yete prazAstAraH-dharmopadezakAste ca te sthirIkaraNAt sthavirAzceti prazAstRsthavirAH 4, ye kulasya gaNasya saGghasya ca laukikasya lokottarasya ca vyavasthAkAriNastadbhaGkatuzca nigrAhakAste tathocyante 5-6-7, jAtisthavirAH SaSTivarSapramANajanmaparyAyAH 8, zrutasthavirAHsamavAyAdyaGgadhAriNaH 9, paryAyasthavirA-viMzativarSapramANapravrajyAparyAyavanta iti 10 / mU. (982) dasa puttA paM0-attate 1 khettate 2 dinnate 3 vinnate 4 urase 5 mohare 6 soMDIre 7 saMbuddhe 8 uvayAtite 9 dhammaMtevAsI 10 // vR. sthavirAzcaputravadAzritAn paripAlayantItiputranirUpaNAyAha-dasa putre'tyAdi, punAti Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 sthAnAGga sUtram 10/-/982 pitaraM pAti vA pitRmaryAdAmiti putraH-sUnuH, tatra AtmanaH-pitRzarIrAjAtaH AtmajaH, yathA bharatasyAdityayazAH 1, kSetraM-bhAryA tasyA jAtaH kSetrajo, yathA paNDoH pANDavAH lokarUDhyA tadbhAryAyAH kuntyA eva teSAM putratvAt na tu paNDoH dharmAdibhirjanitatvAditi 2, 'dinnae'tti dattakaH putratayA vitIrNo yathA bAhubalino'nilavegaH zrUyate, sa ca putravatputraH, evaM sarvatra 3, 'vinnae'tti vinayitaH zikSA grAhitaH, "urase'tti upagatojAto rasaH-putrasnehalakSaNo yasminpitRsnehalakSaNo vA yasyAsAvuparasaH urasi vA-hRdaye snehAdvarttate yaH sa orasaH 5, mukhara evamaukharo-mukharatayA cATukaraNatoya AtmAnaM putratayA abhyupagamayati sa maukhara iti bhAvaH 6, zoMDIro yaH zauryavatA zUra eva raNakaraNena vazIkRtaH putratayA pratipadyate yathA kuvalayamAlAkathAyAMmahendrasiMhAbhidhAnorAjasutaH zrUyate7,athavA''tmajaeva guNabhedAdbhidyate, tatra 'vinnae'ti vijJakaH-paNDito'bhayakumAravat, 'urase'ttiurasA vartata iti oraso-balavAn bAhubalIvatzoNDarIH-zUraHvAsudevavat garvitovAzauNDarIH 'zauDDagarva itivacanAt, saMvuDDhe 'tti saMvarddhito bhojanadAnAdinA anAthaputrakaH 8, __'uvajAiyata'tti upayAcite-devatArAdhane bhavaH aupayAcitakaH, athavA avapAtaH-sevA sA prayojanamasyetyAvapAtikaH-sevaka itihadayaM 9, tathAante-samIpe vastuMzIlamasyetyantevAsI, dharmArthamantevAsI dhamanteivAsI, ziSya ityarthaH 10 // . dhamantivAsitvaM ca chadbhasthasyaiva na kevalino'nuttarajJAnAditvAt, kAni kiyanti ca tasyAnuttarANItyAha mU. (983) kevalissa NaM dasa anuttarA paM0 taM0-anuttare nANe anuttare daMsaNe anuttare carite anuttare tave anuttare vIrite anuttarA khaMtI anuttarA muttI anuttare aJjave anuttare maddave anutto lAghave 10 / vR. 'dase'tyAdi, nAstyuttaraM-pradhAnataraMyebhyastAnyanuttarANi, tatrajJAnAvaraNakSayAtjJAnamanuttaraM evaM darzanAvaraNakSayAddarzanamohanIyakSayAdvA darzanaM, cAritramohanIyakSayAcAritraM, cAritramohakSayAdantavIryatvAcca tapaH-zukladhyAnAdirUpaM vIryAntarAyakSayAd vIrya, iha ca tapaHkSAMtimuktyArjavamAIvalAghavAni cAritrabhedA eveti cAritramohanIyakSayAdeva bhavanti, sAmAnyavizeSayozca kathaJcidbhedAbhedenopAttAnIti / mU. (984) samatakhetteNaM dasa kurAto paM0 20-paMca devakurAto paMca uttarakurAto, tatthaNaM dasa mahatimahAlayA mahAdumA paM0 taM0-jaMbU sudasaNA 1 dhAyatirukkhe 2 mahAdhAyatirukkhe 3 paumarukkhe 4 mahApaumaruskhe 5 paMca kUDAsAmalIo 10, tattha NaM dasa devA mahiddhiyA jAva parivasaMti, taM0-aNADhite jaMbuddIvAdhipatI sudaMsaNe piyadaMsaNe poMDarIte mahApoMDarIte paMca garulA veNudevA 10 // mU. (985) dasahi ThANehiM ogADhaMdussamaMjANejA, taM0-akAle varisai kAle navarisai asAhU pUiajaMti sAhU na pUijjati gurusu jaNo michaM paDiva amaNunnA saddA jAva phAsA 10 // dasahiM ThANehiM ogADhaM susamaM jANejA taM0-akAle na varisati taM caiva viparItaM jAva maNunnA phaasaa| Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - - 10, - vR. kevalI ca manuSyakSetra eva bhavatIti daza sthAnAkAnupAtipadArthaM 'samayetyAdikaM 'pukkharavaradIvahupaccacchimaddhevI' tyetadantaM samayakSetrapramANamAha, kaNThyaM caitat / yU. (986) susamasusamAe NaM samAe dasavihA rukkhA uvabhogattAe havyamAgacchaMti, taM0 mU. (987) mattaMgatA 1 ya bhiMga 2 tuDigaMtA 3 dIva 4 joti 5 cittaMgA 6 / cittarasA 7 maNiyaMgA 8 gehAgArA 9 aNataNA 10 ta // vR. navaraM 'mattaMge' tyAdi gAthA, mattaM madastasyAGga- kAraNaM madirA taddadatIti mattAGgadAH, caH samuccaye, 'bhiMga' ti bhRtaM - bharaNaM pUraNaM tatrAGgAni - kAraNAni bhRtAGgAni bhAjanAni, na hi bharaNakriyA bharaNIyaM bhAjanaM vinA bhavatIti tatsampAdakatvAd vRkSAH api bhRtAGgAH, prAkRtatvAcca bhiMgA ucyante, truTitAni tUryANi tatkAraNatvAt truTitAGgAH- tUryadAyinaH, uktaM ca"mattaMgesu ya majjaM 1 bhAyaNANi bhiMgesu 2 / 119 11 565 tuDiyaMgesu ya saMgatatuDiyAI bahuppagArAI 3 ||" "dIvajoicittaMgA' iti ihAGgazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tato dIpaH - prakAzakaM vastu tatkAraNatvAddIpAGgAH, jyotiH - agnistatra ca suSamasuSamAyAmagnerabhAvAjjyotiriva yadvastu saumyaprakAzamiti bhAvastatkAraNatvAt jyotiraGgAH, tathA citrasya anekavidhasya vivakSAprAdhAnyAnmAlyasya kAraNatvAccitrAGgAH, tathA citrA - vividhA manojJA rasA - madhurAdayo yebhyaste citrarasA bhojanAGgA iti bhAvaH, uktaM ca 119 11 "dIvasihAjoisanAmayA ya 4-5 ee kariMti ujjoyaM / cittaMgesu ya mallaM 6 cittarasA bhoyaNaTThAe 7 // " maNInAM-maNimayAbharaNAnAM kAraNatvAnmaNyaGgAH AbharaNahetavaH, gehaM gRhaM tadvadakAro yeSAM te gehAkArAH, 'aNiyaya'tti vastradAyinaH, uktaM ca 119 11 "maNiyaMgesu ya bhUsaNavarAI 8 bhavaNAI bhavaNarukkhesu 9 / Ain ya dhaNiyaM vatthAI bahuppagArAI 10 // " iti kAlAdhikArAdeva kAlavizeSabhAvikulakaravaktavyatAmAha mU. (988) jaMbUdIve 2 bharahe vAse tItAte ussappiNIte dasa kulagarA hutthA, (taM0)bhU. (989) "sayajjale sayAU ya anaMtaseNe ta amitaseNe ta / takkaseNe bhImaseNe mahAbhImaseNe ta sattame / / daDharahe dasarahe sayarahe / / vR. 'jaMbuddIve' tyAdi sUtradvayaM kaNThyaM, navaraM 'tIyAe 'tti atItAyAM 'ussappiNIe 'tti utsarpiNyAM kulakaraNazIlAH kulakarAH - viziSTabuddhayo lokavyavasthAkAriNaH puruSavizeSAH / mU. (990) jaMbUdIve 2 bhArahe vAse AgamIsAte ussappiNIe dasa kulagarA bhavissaMti, taM0-sImaMkare sImaMdhare khemaMdhare vimalavAhaNe saMmutI paDisute dRDhadhaNU dasadhaNU satadhaNU / vR. 'AgamissAe 'tti AgamiSyantyAM varttamAnA tu avasarpiNI sA ca noktA, tatra hi saptaiva kulakarAH, kvacitpaJcadazApi dRzyanta iti / mU. (991) jaMbudIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM sItAte mahAnatIteubhato kule dasa cakkhArapavyatA paM0 taM0-mAlavaMte cittakUDe vicittakUDaDe baMbhakUDe jAva somnse| jaMbu-maMdara paJcatthime Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 sthAnAGga sUtram 10/-/991 NaM sIotAte mahAnatIte ubhato kUle dasa vakkhArapavyatA paM0 ta0-vijuppabhejAva gaMdhamAtaNaevaM dhAyaisaMDapuracchimaddhevi vakkhArA bhANiavvA jAva pukkharavaradIvaddhapaJcasthimaddhe vR. puSkarArddhakSetrasvarUpamabhihitaM prAgataH kSetrAdhikArAdeva kalpAnAzritya dazakamAha-- mU. (992) dasa kappA iMdAhiTThiyA paM0 20-sohamme jAvasahassAre pANate acue, ekesu NaM dasasu kappesu dasa iMdA paM0 taM0-sakke IsANe jAva accute, etesu NaM dasaNhaM iMdANaM dasa parijANitavimANA paM0 taM0-pAlate pupphae jAva vimalavare savvatobhadde / / vR. 'daze'tyAdi, saudharmAdInAmindrAdhiSThitatvameteSvindrANAM nivAsAdAnatAraNayostu tadanadhiSThitatvaM tanivAsAbhAvAt, svAmitayA tu tAvapyadhiSThitAveveti mantavyaM, yAvatkaraNAt 'IsANe 2 saNakumAre 3 mAhiMde 4 baMbhaloe 5 laMtage 6 sukke 7'tti dRzyamiti, yata evaiteSu indrA adhiSThitA ata evaite dazendrA bhavantIti darzayitumAha-'eesu'ityAdi, zakraH-saudharmendraH, zeSA devalokasamAnanAmAnaH, zeSaM sugamamitita // indrAdhikArAdeva tadvimAnAnyAha-ete ityAdi, pariyAnaM-dezAntaragamanaM tat prayojanaM yeSAM tAni pariyAnikAni gamanaprayojanAnItyarthaH yAnaM-zibikAdi tadAkArANi vimAnAni-devAzrayA yAnavamAnAni natuzAzvatAni, nagarAkAraNItyarthaH, pustakAntareyAnazabdona gRzyate, 'pAlae' ityAdInizakrAdInAMkrameNAvagantavyAnIkati, yAvatkaraNAt 'somanasse 3 sirivacche 4 naMdiyAvatte 5 kAmakame6pIigame7manorame 8'iti draSTavyamiti, AbhiyogikAzcaitedevA vimAnIbhavantIti evaMvidhavimAnayAyinazcendrAH pratimAdikAt tapaso bhavantIti dazakAnupAtinI pratimA svarUpata Ahe mU. (993) dasa dasamitA NaM bhikkhupaDimA NaM egeNa rAtidiyasateNaM addhaNdehi ya bhikhAsatehiM ahAsuttA jAva ArAdhitAvi bhavati vR. 'dase'tyAdi, daza dazamAni dinAni yasyAM sA dazadazamikA dazadazakaniSpannetyarthaH, bhikSUNAM pratimAH-pratijJA bhikSupratimAH, "ekene tyAdi, daza dazakAni dinAnAM zataM bhavatIti, prathame dazake daza bhikSA dvitIye viMzatirevaM dazame zataM sarvamIlane paJca zatAni paJcAzadadhikAni bhavantIti, 'ahAsutta'mityAdi, ahAsuttaM-sUtrAnatikrameNa, yAvatkaraNAt 'ahAattha "arthasyaniyuktyAderanatikrameNa 'ahAtaccaM' zabdArthAnatikrameNa, 'ahAmaggaM' kSAyopazamikabhAvAnatikrameNa 'ahAkappaM tadAcArAnatikrameNa samyakAyena na manorathamAtreNa 'phAsiyA' vizuddhapariNAmapratipattyA 'pAliyA' sImAM yAvattatpariNAmAhAnyA 'zodhitA'niratidhAratayA zobhitAvA tatsamAptAdhucitAnuSThAnakaraNataH, 'tIritA' tIraM nItA pratijJAtakAloparyapyanuSThAnAt, kIrttitA nAmataH idaM cedaM ca karttavyamasyAM tatkRtaM mayetyevamiti, ArAdhitA sarvapadamIlanAt 'bhavati' jAyata iti / mU. (994) dasavidhA saMsArasamAvanagA jIvA paM0 taM0-paDhamasamayegiditA apaDhamasamayaegiditA evaMjAva apaDhamasamayapaMciMditA 1 dasavidhA savvajIvApaM0 taM0-puDhavikAiyA jAva vaNassaikAtitA bediyA jAva paMceditA aniMditA 2 athavA dasavidhA savvajIvA paM0 20paDhamasamayaneratiyA apaDhamasamayaneratitA jAya apaDhamasayadevA paDhamasamayasiddhA apaDhamasamayapiTA / Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM -10, 567 vR.pratimAbhyAsaH saMsArakSayArthaM saMsAribhiH kriyataiti saMsAriNo jIvAnjIvAdhikArAt sarvajIvAMzca 'dase'tyAdinA sUtratrayeNAha, tacca sugama, navaraM prathamaH samayo yeSAmekendriyatvasya te prathamasamayAsteca te ekendriyAzceti vigrahaH, viparItAstitare, evaM dvitricatuHpaJcendriyA vAcyAH, Ahaca-evaM jAve'tyAdi, aNidiya'tti anindriyAH siddhAH aparyAptAH upayogataH kevalinazceti saMsAriparyAyavizeSapratipAdanAyaivAhamU. (995) vAsasatAussa NaM purisassa dasa dasAo paM0 (taM0) vR. 'vAse'tyAdi, varSazatamAyuryatra kAle manuSyANAMsavarSazatAyuSkaH kAlastatra yaH puruSaH so'pyupacArAdvarSazatAyuSkaH, mukhyavRttyAvarSazatAyuSipuruSe gRhyamANepUrvakoTyAyuSkapuruSakAle varSazatAyuH puruSasya kasyacitkumAratve'pi bAlAdidazAdazakasamAptiH syAt na caivaM tata upacAra eva yukta iti| mU. (996) bAlA 1 kiDDA 2 ya maMdA 3 ya, balA 4 pannA 5 ya hAyaNI 6 / pavaMcA 7 padabhArA 8 ya, muMmuhI 9 sAvaNI 10 tadhA / / / vR. 'daze'ti saMkhyA, 'dasAu'tti varSadazakapramANAH kAlakRtA avasthAH iha ca varSazatAyurgrahaNaM viziSTataradazasthAnakAnurodhAt viziSTataratvaMca dazasthAnakasyaivaM varSadazakapramANA dazA dazeti, anyathA pUrvakoTyAyuSo'pi bAlAdyA dazAvasthA bhavantyeva, kevalaM dazavarSapramANA na bhavanti, bahuvarSA vA alpavarSA vA syuriti bhAvaH, tatra bAlasyeyamavasthA dharmadharmiNorabhedAbAlA, svarUpaM caasyaaH||1|| "jAyamettassa jaMtussa, jA sA paDhabhiyA dasA / . natatta suhadukkhAI, bahuMjANaMti bAlayA / / iti, -tathA krIDApradhAnA dazA krIDA, uktNc||1|| "biiyaM ca dasaMpatto, nANAkIDAhiM kiiddi| na tattha kAmabhogehiM, tivvA uppajjae mii|" tathA mando-viziSTabalabuddhikAryopadarzanAsamarthobhogAnubhUtAvevaca samarthoyasyAmavasthAyAM sA mandA, uktNc||1|| "taiyaM ca dasaMpatto, AnupubbIe jo nro| samattho bhuMjiuM bhoe, jai se asthi ghare dhuvA / / " iti, bhogopArjanetu manda iti bhAvanA, tathAyasyAmavasthAyAMpuruSasya balaM bhavatisA balayogAd balA, uktNc||1|| "cautthI ya balA nAma, jaM naro dsmssio| samattho balaM dariseuM, jai hoi niruvaddavo // " iti, tathA prajJAbuddhirIpsitArthasampAdanaviSayA kuTumbakAbhivRddhiviSayA vA tadyogAddazApi prajJA prakarSeNa jAnAtIti vA prajJA dazA tasyA eva kartRtvavivakSayeti, uktaM c||1|| "paMcamiMca dasaM patto, AnupuvvIe jo nro| icchiyatthaM viciMtei, kuDuMba cAbhikaMkhai / / " iti Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 10/-/996 tathA hApayati puruSamindriyeSviti- indriyANi manAk svArthagrahaNApaTUnI karotIti hApayati prAkRtatvena ca hAyaNitti, Aha ca 119 11 "chaTTI u hAyaNI nAma, jaM naro dasamassio / virajaI ya kAmesu, iMdiesu ya hAyai // " iti tathA prapaJcate vyaktIkaroti prapaJcayati vA vistArayati khelakAsAdi yA sA prapaJcA prapaJcayati vAsayati ArogyAditi prapaJcA, Aha ca 119 11 "sattamiM ca daMsa patto, AnupuvvIe jo naro / nicchUhai cikkaNaM khaleM, khAsaI ya abhikkhaNaM // " iti tathA prAgbhAramISadavanatamucyate tadevaMbhUtaM gAtraM yasyAM bhavati sA prAgbhArA, yataH119 11 "saMkuciyavalIcammo, saMpatto aTThamiM dasaM / nArINamaNabhippeo, jarAe pariNAmio // " iti, tathA mocanaM muk jarArAkSasIsamAkrAntazarIragRhasya jIvasya mucaM prati mukhaM- AbhimukhyaM yasyAM sA muGmukhIti, tatsvarUpaM cedam 11911 568 "navamI muMmuhI nAma, jaM naro dasamassio / jarAdhare vinassaMte, jIvo vasai akAmao / " iti tathA zAyayati-svApayati nidrAvantaM karoti yA zete vA yasyAM sA zAyanI zayanI vA, tatheti samuccaye, tatsvarUpamidam #19 || Aha "hI bhinnassarodINo. vivarIo vicittao / dubbalo dukkhio vasaI, saMpatto dasamiM dasaM / " iti / anantaraM puruSadazA uktAH, atha puruSasamAnadharmakANAM vanaspatInAM tAH prakArAntarata mU. (997) dasavidhA taNavaNassatikAtitA paM0 taM0-mUle kaMde jAva pupphe phale bIye / vR. 'dase' tyAdi, tRNavadvanaspatayaH tRNavanaspatayaH, tRNasAdharmyaca bAdaratvena tena sUkSmANAM na dazavidhatvamiti, mUlaM- jaTA kandaH skandhAdhovarttI yAvatkaraNAt 'khaMdhe'tyAdIni paJca draSTavyAni, tatra skandhaH - sthuDamiti yaThapratItaM tvak-valkaH zAlA- zAkhA pravAlaM - aGkuraH patraM - parNaM puSpaM-kusumaM phalaM pratItaM bIjaM - miMjeti / mU. (998) savvatovi NaM vijAharaseDhIo dasadasajoyaNAiM vikkhaMbheNa pannattA, savvatovi NaM abhiogaseDhIo dasa dasa joyaNAiM vikkhaMbheNaM paM0 / bR. dazasthAnakAdhikAra eva idamaparamAha- 'savve ' tyAdi sUtradvayaM, sarvAH sarvadIrghavaitADhyasambhavAH vidyAdharazreNayaH- vidyAdharanagarazreNayaH, dIrghavaitADhyA hi paJcaviMzatiryojanAnyuccaistvena pazcAzacca mUlaviSkambheNa, tatra daza yojanAni dharaNItalAdatikramya daza yojanaviSkambhA dakSiNata uttaratazca zreNaya bhavanti, tatra dakSiNataH paJcAzannagarANi, uttaratastu SaSTiriti bharateSu, airavateSu tadeva vyatyayena, vijayeSu tu paJcapaJcAzatpaJcapaJcAzaditi / tathA vidyAdhara zreNInAmupari daza yojanAnyatikramya dazayojanaviSkambhA ubhayata Abhiyogikadeva zreNayo bhavanti, tatrAbhiyogaH - AjJA Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna - 10, - tayA carantItyAbhiyogikA devAH zakrAdisambandhinAM lokapAlAnAM somayamavaruNavaizramaNAnAM sambandhino vyantarA iti, tacchreNInAmupari parvataH paJca yojanAnyuccatayA daza viSkambhata iti / mU. (999) gevijjagavimANANaM dasa joyaNasayAiM uddhaM uccatteNaM pannattA / vR. AbhiyogikazreNayo hi devAvAsA ityadhunA tadvizeSAnAha - 'gevejje 'tyAdi kaNThya, navaraM prAgdevAnAmAvAsA uktAH / sU. (1000) dasahiM ThANehiM saha tetasA bhAsaM kujjA, taM0-keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtejA, se ya accAsAtite samANe parikuvite, tassa tetaM nisirejjA, se taM paritAveti, settaM paritAvettA tAmeva saha tetasA bhAsaM kujjA 1, keti tahArUvaM samaNaM mAhaNaM vA accAsAtejA se ya accAsAtite samANe deve parikuvie tassa teyaM nisirejjA settaM paritAveti settaM 2 tameva saha tetasA bhAsaM kujjA 2, keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtejjA, se ya accAsAtite samANe parikuvie deve ta parikuvite, duhato paDiNNA tassa teyaM nisirejjA te taM paritAviMti te taM paritAvettA tameva saha tetasA bhAsaM kuJjA 3, keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAdejjA se ya accAsAtite parikuvie tassa teyaM nisirejjA tattha phoDA saMmucchaMti te phoDA bhir3aMtate phoDA bhinnA samANA tAmeva saha tetasA bhAsaM kujjA 4 keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtejA se ya accAsAdite deve parikuvie tassa teyaM nisirejjA, tattha phoDA saMmucchaMti, te phoDA bhijaMti, te phoDA bhinnA samANA tameva saha tetasA bhAsaM kujA 5, keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAejA se ta accAsAtite parikuvie devevi parikuvie te duhato paDinnA te tassa tetaM nisirejjA, tattha phoDA saMmuccaMti sesaM taheba jAva bhAsaM kujjA 6, keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtejA se ya accAsAtite parikuvie tassa tetaM nisirejjA, tattha phoDA saMmucchaMti phoDA bhijaMti tattha pulA saMmucchaMti te pulA bhijnaMti te pulA bhinnA samANA tAmeva saha teyasA bhAsaM kujjA 7 ete tinni AlAvagA bhANitavvA 9, keti tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAtemANe tetaM nisirejjA se ta tattha no kammai no pakammati, aMciyaM 2 kareti karettA AtAhiNapayAhiNaM kareti 2 ttA uDuM vehAsaM uppatati 2 se gaM tato paDihate paDiNiyattati 2 tA tameva sarIragamanudahamANe 2 saha tetasA bhAsaM kujjA jahA vA gosAlassa maMkhaliputtassa tavetete 10 / vR. devAzca maharddhikA bhavantyato devAnAM munInAM ca maharddhikatopavarNanAya tejonisargaprakArapratipAdanAyAha- 'dasahI' tyAdi, dazabhiH sthAnaiH prakAraiH saha sArddhatejasA tejolezyayA varttamAnamanAryaM 'bhAsa' nti bhasmeva bhasmavat kuryAt vinAzayedityarthaH, zravaNa iti gamyate, tadyathA 'kei' tti kazcidanAryakarmmakArI pApAtmA tathArUpaM tejolabdhiprAptaM zramaNaM tapoyuktaM mAhanaMmA hana-mA vinAzaya ityevaMprarUpaNAkAriNaM vAzabdau vizeSaNasamuccayArthI atyAzAtayedAtyantikImAzAtanAM tasya kuryAt, 'se ya'tti sa ca zramaNo'tyAzAtitaH upasargitaH parikupitaHsarvathA kruddhaH san 'tassa' tti upasargakartturupari tejaH- tejolezyArUpaM nisRjet-kSipet 'se' tti 'sa' zramaNaH tamityupasargakAriNaM paritApayati- pIDayati taM paritApya 'tAmeve 'ti tameva tejasA paritApitaM 569 W Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga sUtram 10/-1000 dIrghatvaMprAkRtatvAtsahAparergamyamAnatvAttejasApitejolezyAyuktamapItyarthaH balavattvAtsAdhutejasa iti 'bhAsaM kuja'tti prasiddhamityekaM, zeSANi navApi sugamAni, navaraM 'se ya acAsAiya'ti sa ca muniratyAzAtitastadanantarameva ca tatpakSapAtI devaH parikupitaH santaM bhasma kuryAditi dvitIyamubhAvapi parikupitau 'te duhao'tti tau dvau munidevau 'paDinna'tti upasargakAriNo bhasmakaraNaM prati pratijJAyogAt pratijJau-kRtapratijJau hantavyo'yamityabhyupagatAvitiyAvadititRtIya, caturthe zramaNastejonisarga kuryAt, paJcame devaH SaSTheubhAviti, kevalamayaM vizeSaH 'tatre'ti upasargakAriNi 'sphoTAH' sphoTakAH samutpadheran agnidagdhe ica, te casphoTakAH bhidyante-sphuTanti, tataste bhinnAH santastamevopasargakAriNaMsaha tejasA-tejolezyAvantamapi zramaNadevatejasorbalavattvAt tejasopahananIyatvAd bhasma kuryuH nipAtayeyuriti, saptamASTamanavameSvapi tathaiva, navaraM tatra sphoTAH sammUrcchanti bhidyante ca tatastatra pulAH-pulAkikA laghutarasphoTikAH sammUchinti tato bhidyante, te ca pulAH bhinnAH santastamevopasargakAriNaM sahaiva tejasAbhasma kuryurityetAninavasthAnAnisAdhudevakopAzrayANi, dazamaM tu vItarAgAzrayaM, tatra 'uccAsAemANe'tti upasargaM kurvan gozAlakavattejonisRjet, 'se ya tattha'tti taca tejastatra-zramaNenisRSTaMmahAvIraivanokramateISatnoprakramate prakarSeNanaprabhavatItyarthaH . kevalaM 'aMciaMciyaMti utpatanipatAM pArzvataH karoti, tatazcAdakSiNataH-pArvAt pradakSiNApArzvabhramaNamAdakSiNapradakSiNA tAM karoti, tatazcorddham-upari dizi 'vehAsaMti vihAya AkAzamityarthaH utpatati, utpatya ca, "se'ttitattejaH tataH zramaNazarIrasannidhestanmAhAsyapratihataMsatpratinivartate pratinivRttya catadeva zarIrakamupasargakArisambandhi yatastannirgataM tamanudahan-nisargAnantaramupatApayan kiMbhUtaM zarIrakaM ?-saha tejasA vartamAna-tejolabdhimat bhasma kuryAditi, ayamakopasyApi vItarAgasya prabhAvo yatparatejo na prabhavati, atrArthe dRSTAntamAha 'jahA vA' yathaiva gozAlakasya-bhagavacchiSyAbhAsasya maGkhalyabhidhAnamaGghaputrasya, manazcacitraphalakapradhAnobhikSukavizeSaH, 'tavetee'ttitapojanitatvAttapaH kiM tat? -tejostejolezyeti, tatra kilaikadA bhagavAn mahAvIraH zrAvastyAM viharati sma gozAlakazca, tatra ca gautamo gocaragato bahujanazabdamazrauSIt-yathA iha zrAvastyAM dvau jinau sarvajJau-mahAvIro gozAlakaJceti zrutvA bhagavadantikamAgatya gozAlakotthAnaM pRSTavAn, bhagavAMcovAca-yathAayaM zaraNavagrAme gobahulabrAhmaNagozAlAyAMjAto maGkhalinAmnomaGkhasyasubhadrAbhidhAnatadbhAryAyAzcaputraH SaDvarSANi yAvaccha dbhasthena mayA sArddha vihRto'smatta eva bahuzrutIbhUta iti nAyaM jinonaca sarvajJaH, idaMcabhagavadvacanamanuzrutya bahujano nagaryAHtrikacatuSkAdiSuparasparasya kathayAmAsa-gozAlako maGkhaliputro na jino na sarvajJaH, idaM ca lokavacanamanuzrutya gozAlakaH kupitaH AnandAbhidhAnaM ca bhagavadantevAsinaM gocaragatamapazyat, tamavAdIcca-bhoAnanda ! ehi tAvadekamaupamyaM nizAmaya, yathA kecana vaNijo'bhArthino vividhapaNyabhRtazakaTA dezAntaraM gacchanto mahATavI praviSTAH pipAsitAstatra jalaM gaveSayantazcatvAri valmIkazikharANizADvalavRkSasyAntaradrAkSuH, kSipraMcaikaMvicikSipustato'tivi Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM - 10, pulamamalajalamavApuH, tatpayo yAvatpipAsamApItavantaH payaHpAtrANi ca payasA paripUrayAmAsuH, apAyasambhAvinA vRddhena nivAryamANA apyatilobhAd dvitIyatRtIyazikhare bibhiduH, tayoH krameNa suvarNaM ca ratnAni ca samAsAdayAmAsuH punastathaiva caturthaM bhindAnAH ghoraviSamatikAyamaanapuJjatejasamaticaJcalajihNayugalamanAkalitakopaprasaramahIzvaraM saGghaTTitavantaH, tato'sau kopAdvalmIkazikhamAruhya mArttaNDamaNDalamavalokya nirnimeSayA dRSTayA samantAdavalokayaMstAn bhasmasAccakAra, tannivArakavRddhavANijakaM tu nyAyadazIMtyanukampayA vanadevatA svasthAnaM saahAreti, evaM tvadIyadharmAcAryamAtmasampadA'parituSTamasmadavarNavAdavidhAyinamahaM svakIyena tapastejasA'dhaiva bhasmasAtkariSyAmItyeSa pracalito'haM tvaM tu tasyemamardhamAvedaya, bhavantaM ca vRddhavANijamiva nyAyavAditvAdrakSiSyAmIti zrutvA'sAvAnandamunirbhIto bhagavadantikamupAgatya tatsarvamAvedayat, bhagavatApyasAvabhihitaH eSa Agacchati gozAlakastataH sAdhavaH zIghramito'pasarantu preraNAM ca tasmai kazcidapi mA dAditi gautamAdInAM nivedayeti, tathaiva kRte gozAlaka Agatya bhagavantamabhi samabhidadhau suSThu AyuSyaman kAzyapa ! sAdhu AyuSman kAzyapa ! mAmevaM vadasi - gozAlako maGkhaliputro'yamityAdi, yo'sau gozAlakastavAntevAsI sa devabhUyaM gataH ahaM tvanya eva taccharIrakaM parISahasanasamarthamAsthAya vartte ityAdikaM kalpitaM vastUgrAhayan toraNApravRttayordvayoH sAdhyoH sarvAnubhUtisunakSatranAmnostejasA tena dagdhayorbhagavatAbhihito he gauzAlaka ! kazciccauro grAmeyakaiH prArabhyamANastathAvidhaM durgamalabhAmAno'GgulyA tRNena zUkena vA''tmAnamAvRNvannAvRtaH kiM bhavati ?, anAvRta evAsau, tvamapyevamanyathAjalpanenAtmAnamAcchAdayan kimAcchAdito bhavasi ?, sa eva tvaM gozAlako yo mayA bahuzrutIkRtastadevaM mA vocaH, evaM bhagavataH samabhAvatayA yathAvat bruvANasya tapastejo'sau kopAnnisasarja, uccAvacAkrozaizcAkroza- yAmAsa tattejazca, bhagavatyaprabhavat taM pradakSiNIkRtya gozAlakazarIrameva paritApayadanupraviveza, tena ca dagdhazarIro' sau darzitAnekavidhavikriyaH saptamarAtrau kAlamakArSIditi mahAvIrasya bhagavato namannikhilanaranAkinikAyanAyakasyApi jaghanyato'pi koTIsaGghayabhaktibharanirbharAmaraSaTpadapaTalajuSTapAdapadmasyApi vividhaRddhimadvaravineyasahaparivRtasyApi svaprabhAyaprazamita- yojanazatamadhyagatavairamAriviDvaradurbhikSAdyupadravasyApyayamanuttarapuNyasambhAra- syApi yadgozAlakena manuSyamAtreNApi ciraparicitenApi ziSyakalpenApyasargaH kriyate tadAzcaryamityAzcaryAdhikArAdidamAha " 571 mU. (1001) dasa accheragA paM0 (taM0 ) - 1 bR. 'dase' tyAdi A-vismayatazcaryante - avagamyanta ityAzcaryANi-adbhutAni, iha ca sakAraH kAraskArAditvAditi / mU. (1002) uvasagga 1 gabbhaharaNaM 2 itthItitthaM 3 abhAviyA parisA 4 / kaNhassa avarakaMkA 5 uttaraNaM caMdasUrANaM 6 // vR. 'uvasagge' tyAdi gAthAdvayaM, upasRjyate kSipyate cyAvyate prANI dharmAdibhirityupasargAdevAdikRtopadravAH, te ca bhagavato mahAvIrasya chadmasthakAle kevalikAle ca narAmaratiryakka tA abhUvan, idaM ca kila na kadAcidbhUtapUrvaM, tIrthakarA hi anuttarapuNyasambhAratayA nopasargabhAjanamapi Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 sthAnAGga sUtram 10/-/1002 tu sakalanarAmaratirazcAM satkArAdisthAnamevetyanantakAlabhAvyayamoM loke'dbhutabhUta iti 1, tathAgarbhasya-udarasattvasyaharaNaM udarAntarasaGkaGkAmaNaMgarbhaharaNaMetadapi tIrthakarApekSayA'bhUtapUrva sadbhagavatomahAvIrasya jAtaM, purandarAdiSTena hariNegameSidevena devAnandAbhidhAnabrAhmaNyudarAtrizalAbhidhAnAyA rAjapalyA udare saGkramaNAd, etadapyanantakAlabhAvitvAdAzcaryameveti 3, tathA strI-yoSittasyAstIrthakaratvenotpatrAyAH tIrtha-dvAdazAGgaM so vA strItIrthaM, tIrthaM hi puruSasiMhAH puruSavaragandhahastinastribhuvane'pyavyAhataprabhubhAvAH pravarttayanti, iha tvavasarpiNyAM mithilAnagarIpateH kumbhakamahArAjasyaduhitA mallayabhidhAnA ekonaviMzatitamatIrthakarasthAnotpatIrthaM pravartitavatItyanantakAlajAtatvAdasya bhAvasyAzcaryateti 3, __ tathA abhavyA-ayogyA cAritradharmasya parSat-tIrthakarasamavasaraNazrotRlokaH, zrUyate hi bhagavatovarddhamAnasya jRmbhikagrAmanagarAbahirutpannakevalasya tadanantaraMmilitacaturvidhadevanikAyaviracitasamavasaraNasya bhaktikutUhalAkRSTasamAyAtAnekanarAmaraviziSTatirazcAM svasvabhASAnusAriNA'timanohAriNA mahAdhvaninAkalpacaripAlanAyaiva dharmakathAbabhUva, yatona kenApitatra viratiH pratipannA, na caitattIrghakRtaH kasyApi bhUtapUrvamitIdamAzcaryamiti 4, tathA kRSNasya-navamavAsudevasya avarakaGkA rAjadhAnI gativiSayA jAtetyapyajAtapUrvatvAdAzcarya, zrUyate hi pANDavabhAryA draupadI ghAtakIkhaNDabharatakSetrAparakaGkArAjadhAnInivAsipadbharAjena devasAmarthyenApahRtA, dvArakAvatIvAstavyazca kRSNo vAsudevonAradAdupalabdhatadvayatikaraH samArAdhitasusthitAbhidhAnalavaNasamudrAdhipatirdevaH paJcabhiH pANDavaiH saha dviyojanalakSapramANaMjaladhimatikramya padmarAjaM raNavimardainavijitya draupadImAnItavAn, tatra ca kapilavAsudevo munisuvratajinAt kRSNavAsudevAgamanavArtAmupalabhya sabahumAnaM kRSNadarzanArthamAgataH, kRSNaca tadA samudramullaGghayati sma, tatastenA paJcajanyaH pUritaH kRSNonApi tathaiva tataH parasparazaGkhazabdazravaNamajAyateti 5, / tathA bhagavato mahAvIrasya vandanArthamavataraNamAkAzAt samavasaraNabhUmyAM candrasUryayoH zAzvatavimAnopetayorbabhUvedamapyAzcaryameveti / mU. (1003) harivaMsakuluppattI 7 camaruppAto ta 7 atttthsysiddhaa9| assaMjatesu pUA 10, dasavi anaMteNa kAleNa // vR.tathA hareH-puruSavizeSasyavaMzaH-putrapautrAdiparamparA harivaMzastallakSaNaMyatkulaM tasyotpattiH harivaMzakulotpattiH kulaM hyanekadhA ato harivaMzena viziSyate, etadapyAzcaryameveti, zrUyate hi bharatakSetrApekSayA yattRtIyaM harivarSAkhyaM mithunakakSetraM tataH kenApi pUrvavirodhinA vyantarasureNa mithunakamekaM bharatakSetrekSiptaM, tacca puNyAnubhAvAdrAjyaM prAptaM, tato harivarSajAtaharinAmnopuruSAyo vaMzaH sa tatheti7, tathA camarasya-asurakumArarAjasyotpana-UrdhvagamanaM camarotpAtaH, so'pyAkasmikatvAdAzcaryamiti, zrUyate hi camaracaJcArAjadhAnInivAsI camarendro'bhinavotpannaH sannUrdhvamavadhinA''lokayAmAsa, tataH svazIrSoparisaudharmavyavasthitaM zakraMdadarza, tatomatsarAdhmAtaHzakratiraskArAhitamatirihAgatya bhagavantaMmahAvIraMchadbhasthAnavasthamekarAtrikI pratimAMpratipanaM suMsumAranagarodyAna Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM- 10, 573 vartinaM sabahumAnaM praNamya bhagavaMstvatpAdapaGkajavanaM me zaraNamariparAjitasyeti vikalpyaviracitaghorarUpolakSayojanamAnazarIraH parigharatnaMgraharaNaM parito bhramayanaM garjannAsphoTayan devAMstrAsayanutpapAta, saudharmAvataMsakavimAnavedikAyAMpAdanyAsaM kRtvAzakramAkrozayAmAsa, zakro'pikopAjAjvalyamAnasphArasphuratamsphuliGgazatasamAkulaMkulizaMtaMpratimumoca, sacabhayAtpratinivRttya bhagavatpAdau zaraNaMprapede,zakro'pyavadhijJAnAvalagatatadravyatikarastIrthakarAzAtanAbhayAtzIghramAgatya vajramupasaMjahAra, babhANa ca mukto'syaho bhagavataH prasAdAt nAsti mattaste bhayamiti8, tathA'STAbhiradhikaM zatamaSTazataM aSTazataM ca te siddhAzca-nivRtAH aSTazatasiddhAH, idamapyanantakAlajAtamityAzcaryamiti 9. tathA asaMyatAH-asaMyamavanta ArambhaparigrahaprasaktA abrahmacAriNaH teSu pUjA-satkAraH, sarvadA hi kila saMyatA eva pUjArhAH, asyAM tvavasarpiNyAM viparItaM jAtamityAzcaryaM, ata evAhadazApyetAni anantena kAlena-anantakAlAt saMvRttAni asyAmavasarpiNyAmiti / anantarasUtre camarotpAta uktaH sa dharalaprabhAyAH sAta iti ratnaprabhAvaktavyatAmAha mU. (1004) imIse NaM rayaNappabhAte puDhavIe rayaNe kaMDe dasa joaNasayAI bAhalleNaM pannatte, imIse rayaNappabhAe puDhavIe vatare kaMDe dasajoyaNasatAI bAhalleNaM pannatte, evaM verulite 1 lohitakkhe 2 masAragalle 3 haMsagabbhe 4 pulate 5 sogaMdhite 6 jotirase 7 aMjaNe 8 aMjaNapulate 9ratate 10 jAtaruve 11 aMke 12 phalihe 13 riDhe 14 jahA rayaNe tahA solasavidhAbhANitavvA vR.'imIseNa mityAdi, yeyaM rajjurAyAmaviSkammAbhyAmazItisahAdhikaMyojanalakSaM bAhalyataH uparimadhye'dhastAcca yasyAH kharakANDapaGkabahulakANDajalabahulakANDAbhidhAnAH krameNa SoDazacaturazItyazItiyojanasahabAhalyA vibhAgAH santi, 'imIse'tti etasyAH pratyakSAsannAyAH ratnAnAM prabhA yasyAM ratnairvA prabhAti-zobhate yAsA ralaprabhA tasyAH pRthivyA-bhUmeryattat kharakANDaM tatSoDazavidharalAtmakatvAt SoDazavidhaM,tatrayaHprathamo bhAgoralakANDaMnAmataddazayojanazatAni bAhalyena, sahamekaMsthUlatayetyarthaH, evamanyAnipaJcadazApisUtrANi vAcyAni, navaraMprathamaM sAmAnyaratnAtmakaM zeSANi tadvizeSamayAni, caturdazAnAmatidezamAha___"eva mityAdi, 'pUrva'miti pUrvAbhilApena sarvANi vAcyAni, 'veruliya'tti vaiDUryakANDaM, evaMlohitAkSakANDamasAragallakANDaMhaMsagarbhakANDamevaMsarvANi, navaraMrajataM-rUpyaMjAtarUpaM-suvarNamete apirale eveti // ratnaprabhAgrastAvAt tadAdheyadvIpAdivaktavyatA sUtracatuSTayenAha mU. (1005) savvevi NaM dIvasamuddA dasajoyaNasatAI uvveheNaM pannattA / savvevi NaM mahAdahA dasa joyaNAiM uvveheNaM pnntaa| savveviNaM salilakuMDA dasajoyaNAiMuvveheNaM pannattA siyAsIoyA NaM mahAnadIo muhamUle dasa dasa joyaNAI ubveheNa pnntaao| vR. 'savve'tyAdi sugama, navaramudvedhaH uMDattaMti bhaNiyaM hoi, dvIpAnAM uMDattaNAbhAve'vi adhodizi sahaM yAvaddavIpavyapadezo, jaMbUdvIpetu pazcimavidehe jagatIpratyAsattauuMDattamaviasthitti mahAhradAH himavadAdiSu padbhAdayaH, 'salilakuMDa'tti salilAnAM gaGgAdinadInAM kuNDAni-prapAtakuNDAni prabhavakuNDAni ca salilAkuNDAnIti, 'muhamUle tti smudrprveshe| mU. (1006) kattiyAnakkhatte savvabAhirAto maMDalAto dasame maMDale cAraM carati, anurAdhAnakkhatte savvabhaMtarAto maMDalAto dasame maMDale cAraM carati / Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 sthAnAGga sUtram 10/-11006 vR. dvIpasamudrAdhikArAt tadvatinakSatrasUtratrayamAha-'kattie'tyAdi, iha kila sUryasya caturazItyadhikaMmaNDalazataMbhavati candrasya paJcadaza nakSatrANAM tvaSTau, maNDalaMca mArga ucyate, tacca yathAsvaM sUryAdivimAnatulyaviSkambhaM, tatra jambUdvIpasyAzItyadhike yojanazate paJcaSaSTiH sUryasya maNDalAni bhavanti, candrasya paJca, nakSatrANAMdve, tathAlavaNasamudraMtrINi triMzadadhikAni yojanazatAnyavagAhya ekonaviMzatyadhikaM sUryasya maNDalazataM bhavati, candrasya daza, nakSatrANAM ca SaT, eteSAM ca sarvabAhyaM sumeroH paJcacatvAriMzati yojanAnAM saheSu triMzadadhikeSu ca triSu zateSu bhavati, sarvAbhyantaraM ca catuzcatvAriMzati saheSu aSTAsu ca viMzatyadhikeSuzateSu bhavatIti, evaMcakRttikAnakSatraM sarvabAhyAt 'maNDalAu'tticandramaNDalAddazame candramaNDale sarvAbhyantarAtSaSTha ityarthaH 'cAraMcaraittibhramaNamAcarati, anurAdhAnakSatraM sarvAbhyantarAt candrasya maNDalAt dazame candramaNDale sarvabAhyASaSTha ityarthaH cAraM caratIti vyAkhyAtameveti / mU. (1007) dasa nakkhattA nANassa viddhikarA paNNattA, taM0 vR. viddhikarAIti etannakSatrayukte candramasi satijJAnasya-zrutAnasyoddezAdiryadi kriyate tadA jJAnaM samRddhimupayAti-avighnenAdhIyate zrUyate vyAkhyAtate dhAryate veti, bhavati ca kAlavizeSastathAvidhakAryeSu kAraNaM, kSayopazamAdihetutvAttasya, ydaah||1|| "udayakkhayakhaovasamovasamA jaMca kammuNo bhaNiyA / davvaM nettaM kAlaM bhaveca bhAvaMca saMpappa / / " iti, mU. (1008) migasiramaddA pusso tinni ya puvAI mUlamassesA / hattho cittA ya tahA dasa vuddhikarAI naannsy|| vRtadyathA 'migasira gAhA kaNThyA / dvIpasamudrAdhikArAdeva dvIpacArijIvavaktavyatAM sUtradvayenAha mU. (1009) cauppayathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNitANaM dasa jAtikulakoDijoNipamuhasatasahassA pannatA, uraparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNitANaM dasa jAtikulakoDijoNipamuhasatasahassA pnnttaa| vR. 'cauppayetyAdi, catvAri padAni-pAdA yeSAM te catuSpadAste ca te sthale carantIti sthalacarAzceti, catuSpadasthalacarAste catepaJcendriyAzceti vigrahaH, punastiryagyonikAzceti karmadhArayaH, teSAM 'dazeti dazaiva, 'jAtau' paJcendriyajAtau yAni kulakoTInAM-jAtivizeSalakSaNAnAM [zatAnAM] yonipramukhANi-utpattisthAnadvArakANi zatasahasrANi-lakSANi tAni tathA prajJaptAni sarvavidA, tatra yoniryathA gomayo dvIndriyANAmutpattisthAnaM, kulAni tatraikatrApi dvIndriyANAMkRmyAdyanekAkArANi pratItAnIti, tathA urasA-vakSasA parisarpanti-saJcarantItyuraH parisappastei ca te sthalacarAzcetyAdi tathaiva // jIvaviSayaM dazasthAnakamabhidhAyAdhunA'jIvasvarUpapudgalaviSayaM tadAha-- mU.(1010)jIvANaM dasaThANanivvattitA poggale pAvakammatAe ciNiMsuvA 3, taMjahApaDhemasamayaegidiyanivvattiejAva phAsiMdiyanivvattite, 'evaM ciNa uvaciNa baMdhaudIra veya taha nijarA cev'| Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaM-10, 575 dasapatesitAkhaMdhAanaMtApannatAdasapatesogADhApoggalAanaMtApannattA dasasama-taThitItA poggalA anaMtA pannattA dasaguNakAlagA poggalA anaMtApannattA evaM vanehiM gaMdhehiM rasehiM phAsehiM dasaguNalukkhA poggalA anaMtA pnntaa|| vR. 'jIvANamityAdi,athavAjAtiyonikulAdivizeSAjIvANAMkarmaNazcayopacayAdibhyo bhavantIti trikAlabhAvino dazasthAnakAnupAtena karmaNazcayAdInAha-'jIvA Na'mityAdi, jIvAjIvanadharmANona siddhAitibhAvaH, Namiti vAkyAlaGkAredazabhiH sthAnaH prathamasamayaikendriyatvAdibhiH paryAyaiH hetubhirye nirvirtitA-bandhayogyatayA niSpAditAste tathA dazabhiH sthAnairnirvRttirvA yeSAM te tathA tAn pudgalAna-karmavargaNArUpAn pApaM-ghAtika sarvameva vA karma taccatakriyamANatvAt karmaca pApakarma tadbhAvastattA tayA pApakarmatayA 'ciNiMsutti citavanto gRhItavantaH cinvantigRhNanti ceSyanti-gRhISyantyanenAtmanAM trikAlanvayitvamAha, sarvathA ananvayitve'kRtAbhyAgamakRtavipraNAzaprasaGgAditi, vAzabdA vikalpArthAH, __ tadyathA-prathamaH samayo yeSAmekendriyatvasya te tathA te ca te ekandriyAzceti prathamasamayaikendriyAstaiH sadbhirye nirvarttitAH-karmatayA''pAditA avizeSato gRhItAste tathA tAn, etadviparItairaprathamasamayaikendriyairnivartitA yete tathA tAn, evaM dvibhedatA dvitricatuSpaJcendriyANAM . pratyekaM vAcyeti, etadevAtidezenAha-jAve'tyAdi, yathA citavanta ityAdi kAlatrayanirdezana sUtramuktamevamupacitavanta ityAdInyapi paJca vaktavyAnItyetadevAha _ 'evaM ciNe'tyAdi, iha caivamakSaraghaTanA-ciNatti-yathA cayanaM kAlatrayavizeSitamuktamevamupacayobandha udIraNA vedanA nirjarAca vAcyAH, 'ceva'tti samucaye navaraMcayanAdInAmayaM vizeSaH-cayanaM nAma kaSAyAdipariNatasya karmapugadgalopAdAnamAtraM, upacayanaM gRhItAnAM jJAnAvaraNAdibhAvena niSecanaM bandhana-nikAcanaM udIraNA-karaNata udaye pravezanaM vedanaM-anubhavanaM nirjarA-jIvapradezebhyaH prishttnmiti| pudgalAdhikAra evedamAha-dase tyAdi sUtravRndaM sugamaMca, navaraMdazapradezA yeSAM te tathA ta eva dazapradezikA-dazANukAH skandhAH-samuccayA itidravyataH pudgalacintA, tathA dazasupradezeSvAkAzasyAvagADhA-AzritA dazapradezAvagADhA iti kSetrataH tathA daza samayAn sthitiryeSAM te tatheti kAlataHtathAdazaguNaH-ekaguNakAlApekSayAdazAbhyastaHkAlo-varNavizeSo yeSAMtedazaguNakAlakAH evamanyaizcaturbhirvAbhyAM gandhAbhyAM paJcamI rasairaSTAbhiH sparzaH vizeSitAH pudgalAH anantA vAcyAH ataevAha-evamityAdi, jAvadasaguNalukkhApoggalAanaMtApannatte'tyanenabhAvataH pudgalacintAyAM viMzatitama AlApako drshitH| iha cAnantazabdopAdAnena vR-dhyAdizabdenevAntamaGgalamabhihitaM, ayaM cAnantazabda iha sarvAyanAnAmante paThati iti sarveSvapyantamaGgalatayA boddhavya iti // sthAnaM -10 samAptam tatsamAptau ca samAptaM sthAnAGgavivaraNaM, tathA ca yadAdAvabhihitaM sthAnAGgasya mahAnidhAnasyovonmudraNamivAnuyogaHprArabhyata ititacandrakulInapravacanapraNItApratibaddhavihArahAricaritazrIvardhamAnAbhidhAnamunipatipAdopasevinaH pramANAdivyutpAdanapravaNaprakaraNaprabandhapraNAyinaH prabuddhapratibandhapravaktRpravINApratihatapravacanArthapradhAnavAkprasarasya suvihitamunijanamukhyasya Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 sthAnAGga sUtram 10/-/1010 zrIjinezvarAcAryasya tadanujasya ca vyAkaraNAdizAkartuH zrIbuddhisAgarAcAryasya caraNakamalacaJcarIkakalpena zrImadabhayadevasUrinAmnAmayAmahAvIrajinarAjasantAnavartinAmahArAjavaMzajanmaneva saMvignamunivargazrImadajitasiMhAcAryAntevAsiyazodevagaNinAmadheyasAdhoruttarasAdhakasyeva vidyAkriyApradhAnasya sAhAyyena samarthitaM / tadevaM siddhamahAnidhAnasyevasamApitAdhikRtAnuyogasya mama maGgalArthaM pUjyapUjA-namo bhagavate vartamAnatIrthanAthAya zrImanmahAvIrAya namaH pratipandhisArthapramathanAya zrIpArzvanAthAya namaH pravacanaprabodhikAyai zrIpravacanadevatAyai namaH prastutAnuyogazodhikAyai zrIdroNAcAryapramukhapaNDitaparSade namazcaturvarNAya zrIzramaNasaGghabhaTTArakAyeti / evaM ca nijavaMzakatsaralarAjasantAnikasyeva mamAsamAnamimAyAsamatisaphalatAM nayanto rAjavaMzyA iva varddhamAnajinasantAnavartinaH svIkurvantu yathocitamito'rthajAtamanutiSThantu suSThUcitapuruSArthasiddhimupayuJjatAJca yogyebhyo'nyebhya iti / / kiMca satsampradAyahInatvAt, sadUhasya viyogataH / sarvasvaparazAstrANAmahaTerasmRtezca me // 1 // // 2 // vAcanAnAmanekatvAt, pustakAnAmazuddhitaH / sUtrANAmatigAmbhIryAnmatabhedAcca kutrAcit / / // 3 // sUNAni sambhavantIha, kevalaM suvivekibhiH / siddhAntAnugato yo'rthaH, so'smAd grAhyo na cetaraH / / // 4 // zodhyaM caitajine bhaktaimabhivadbhirdayAparaiH / saMsArakAraNAghorAdapasiddhAntadezanAt // kAryA na cAkSamA'smAsu, yata'smAbhiranAgrahaiH / etad gamanikrAmAtramupakArIti carcitam // // 6 // tathA sambhAvya siddhAntAda, bodhyaM madhyasthayA dhiyA / droNAcAryAdibhiH prAjJainarekairAdhtaM ytH|| jainagranthavizAladurgamavanAduccitya gADhazramaM, sadvayAkhyAnaphalAnyamUni mayakA sthAnAGgasadbhAjane / saMsthApyopahitAni durgatanaraprAyeNa labdhyarthinA, zrImatsaGgavibhorataH paramasAveva pramANaM kRtii|| // 8 // zrIvikramAdityanarendrakAlAcchatena viMzatyadhikena yukte| samAsahe'tigate vihabdhA, sthaanaanggiittiikaa'lpdhiyo'pigmyaa|| // 1 // pratyakSaraM nirupyAsyA, granthamAnaM vinizcitam / anuSTubhAM sapAdAni, sahasrANi cturdsh| | 3 tRtIyaM agasUtrasthAnAGga sUtraM samAptam | muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA sthAnAGga-tRtIya aGgasUtrasya TIkA parisamAptA / *** Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bhadrabAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri (anAmI) sarve zruta sthavara maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi. siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agatsyasiMha sUri zIlAMkAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi virabhadra | RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya -zUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU karyA | sarve RtAnurAgI pUjya puruSone AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI, caMpaka rajI. smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paM. becaradAsa pa0 jIvarAjabhAI paM. bhagavAnadAsa 1 pa0 rUpendrakumAra { 50 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] - - krama zlokapramANa (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) AgamasUtranAma mUlI vRtti-kartA vRtti zloka pramANa 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 2. | sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 3575 bhagavatI 15751 abhayadevasUri 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 8. antakRddazA 900 | abhayadevasUri 400 9. anuttaropapAtikadazA / 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 11. vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. |aupapAtika 1167 abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya | 2120 malayagirisUri 3700 |14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 |15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 |zAnticandraupAdhyAya 18000 | 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 | 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaralasUri (avacUri) (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNaratla sUri (avacUri) 110 gacchAcAra 175 vijayavimalagaNi 1560 |31. gaNividyA 105 / AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 30. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 * vRtti 1000 41. krama / AgamasUtranAma .mUla / vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa |32. devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) | 375 33. | maraNasamAdhi * 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) | 837 34. nizItha 821 | jinadAsagaNi (cUNi) 28000 | sanadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 |36. vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 - ? - (cUrNi) 2225 |38. | jItakalpa * 130 siddhasenagaNi (cUrNi) |39. | mahAnizItha . 4548 40. Avazyaka 130 | haribhadrasUri 22000 oghaniyukti ni.1355 droNAcArya (?)7500 piNDaniyukti * ni. 835 malayagirisUri 7000 42. | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 43. | uttarAdhyayana / 2000 zAMtisari 16000 |44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha:(1) 6. 45mAgama sUtromA vartamAna aNe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 4thI u8 chedasUtro, 40 thI.43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtrona nAmehAdI prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 6. vRtti- nodha che te 25 438. saMpAina bhunI che. te sivAyanI 515 vRtti-cUrNi mAsistyi mudrita amudrita avasthAmais GR5 chedeg4. (4) gacchAcAra ane maraNasamAdhi naviya caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve che.he abhe "AgamasuttANi" mAM bhUNa 3pe bhane 'mAgamahIpa"bhA kSaraza: gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja jIvekapa jenA vikalpa rUpe che e Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcattvanuM mAdhya ame "bALamasutta'imAM saMpAdIta karyuM che. (5) gogha ane viSNu e baMne niryukti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mAghyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prIndra sUtro ane mahAnizIya e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIo nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizIya-dazA-vitattva e traNenI pUrchAi ApI che. jemAM vA ane nIta' e baMne upa2vRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA uddeza HnI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivRtti: 1 niryukti AcAra-niyukti krama 9. 2. sUtrakRta-niryukti rU. vRdghapa-nitti * 4. vyavahAra-nivRtti * dazAzruta0-niryukti [4] zlokapramANa krama niryukti 450 265 180 6. Avazyaka- niyukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniryukti 9. dazavaikAlika - niryukti 10. uttarAdhyayana-niryukti zlokapramANa 2500 1355 835 500 noMdha : (1) ahIM Apela zloja pramANa e gAthA saMkhyA nathI. '32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela zno pramALa che. (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtta hAla mAlva mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttiAra maharSi e bhASya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. 700 (3) koya ane pinDaniryukti svataMtra mUlagAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana Ama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI vAzrutanya niryukti upara vRtti ane anya pAMca niryuvijJa uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niryunikartA tarIke madravAhatyAnI no ullekha ja jovA maLe che. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15) gAthApramANa 483 vartamAnaNe45mAgamamA 59 bhASyaM krama bhASya | zlokapramANa| krama bhASya | 1. | nizISabhASya 7500 AvazyakabhASya * 2. | bRhatkalpabhASya / 7600 / 7. | oghaniyuktibhASya * 3. vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya | 3185 / 9.| dazavaikAlikabhASya hai jItakalpabhASya 3125 10. uttarAdhyayanabhASya (?) 322 8. 46 noMdha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya nA l saGghadAsagaNi DovA 49ya che. bhA2saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAye ane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya jamA2AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta thay. (3) AvazyakabhASya bhAM thA prabhAra 483 sayuMbha 183 PuthA mULabhASya 35 cha bhane 300 yA anya bhASyanI che.*no samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM mAM yo che. [. vizeSAvazyaka bhASya bhUma4 prasidhdha 5yu cha 5 te samaya AvazyakasUtra- 652rnu bhASya nadhI bhane adhyayano anusAra nI mamamasa vRtti Adi peTA vivaraNo to sAvarUcha ane tavakalpa e baMne upara maLe che, jeno atre ullekha ame karela nathI.]. (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavakAlikabhASya no samAveza tena tenI vRtti mAM thayo 4 cha. 5 teno ta vizena vepa sabhone majedA nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa maNano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI // 5 // niyuktimA maNI yAnuM saMbhaNAyache (?) (s) 24 Nte. aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 652. bhASyano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi s135 bhASyagAthA sevAmaNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi govA maNera che. te4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 6cd maNe. che. xeciz bhASyana sal ajJAta ja che. Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama cUrNi 1. AcAra-cUrNi 2. sUtrakRta - cUrNi 3. bhagavatI-cUrNi 4. jIvAbhigama - cUrNi 5. jaMbUdvIpaprajJapti - cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. vRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi [6] vartamAna aNe 45 AgabhabhAM upalabdha cUrNi: cUrNi zlokapramANa krama 8300 9. dazAzrutaskandhacUrNi 10. paJcakalpacUrNi 9900 3114 11. jItakalpacUrNi 1500 1879 28000 12. AvazyakacUrNi 13. dazavekAlikacUrNi 14. uttarAdhyayanacUrNi 16000 15. nandIcUrNi 1200 16. anuyogadAracUrNi noMdha : (1) (351 15 cUrNimAMthI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa netraza cUrNi khabhArA jA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. zlokapramANa 2225 3275 9000 18500 7000 5850 1500 2265 (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta ghUrti pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikabhI bhI bhe cUrNi ne agatsyasiMhasUrikRta che tenuM mahAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAsAsa amaDIyA praznArthayika utsuM Dare che. bhagavatI cUrNi to bhajeSTha che, pAsa ka prAzIta tharma nathI. te bRhatkalpa, vyavahAra, padmavattva e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. ( 4 ) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattarantuM nAma mukhyatve saMbhaNAya che. DeTalAIna bhate amuka yUninA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "sAgama-paMthAMgI" kheDa cintya jAjata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI thintya che. aMga- upAMga-prakIrNaka-cUlikA se upa Agamo (para mASya nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha nivRtti phakta cha che. eTale 39 AgonuM eka aMga aprApya ja banyuM. yA rIte iyAMDa bhASya, jyAMDa niyukti rahane jyAMGa cUrNinA bhAve vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI bheDa bhAtra Avazyaka sUtranI gAzAya . 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipatti jo vagerenA pae use che. Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] - 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo [sUcanA H- ame saMpAdIta karela JAmasuttALi-saTI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju bAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake AvAmAM prathama aMka zrutattvampano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka pUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chuTu lakhANa che ane AthA/padya ne padyanI sTAIlathI | - / / goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (}} pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Dresa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (3) bAvAra - pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutandha mAM ja che. zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH / mUlaM sthAnaM/adhyayanaM / mUlaM samavAyaH/mUlaM zrutaskandhaH/cUlA/adhyayanaM / uddezakaH /mUlaM (2) sUtrakRta (3) svAna (4) samavAya (1) bhagavatI - zata/va:-aMtagata/ddeza: mUrchA ahIM zataddanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) ya: (2) aMtargata kemake za 21, 22, 23 mAM zaru nA peTA vibhAganuM nAma vattaH ja zAvela che. za vibhAgane aMtarataja athavA zatarataja nAmathI oLakhAvAya che. 32,34,39,36,40 nA peTA - - (6) jJAtAdharmajavA- zrutatva: varSA/gadhyayana/mUrta pahelA zrutampa mAM adhyayana ja che. bIjA zrutabdha no peTAvibhAga sarjA nAme che ane te varSAM nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. (7) tapAsavA- gadhyayana/mUrta (8) gantadnA- varSA: gadhyayana/mUrchA (1) anuttaroSapAtivA-varSA:/adhyayana/mUrta (10) pra|bALa-dAra/dhyavarta mUrta bALava ane saMvat evA spaSTa be bheda che jene AzravadAra ane saMvAdvAra kahyA che. (koIka dvAra ne badale zrutanya zabda prayoga paNa phare che) (11) vipAzrvata- zrutA:/gadhyayana/pUrNa (12) saupapAtija- mUrchA (13) rAjapraznIya- mUlaM - Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama - * pratipattiH /* uddezakaH / mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyAM che to paNa samajaNa mATe pratipatti pachI eka peTAvibhAga nodhanIya che ma pratipatti - 3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva bhevA yAra peTavilAgI par3e che. tethI tipatti/ (neraiya Adi ) / uddezakaH / mUlaM bhe. zate spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte zabhI pratipatti - uddezakaH nava navI pala te peTAvibhAga pratipattiH nAbhe 4 che. (15) prajJApanA- padaM / uddezakaH / dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgabhAMyAM uddezakaH che, dvAraM cheda 28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kare paNa che. (16) sUryaprajJapti - prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM sAgama 16-17mAM prAbhRtaprAbhRta nAya pratipattiH nAma peTA vilAAga che eA uddezakaH i mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH /mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayanaM / mUlaM (20) kalpavataMsikA adhyayanaM / mUlaM (21) puSpitA adhyayanaM/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM /mUlaM (23) vahidazA - adhyayanaM / mUlaM Agama 19 thI 23 niyAnidhi nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtradvAre bhojapAvelA che. mAM-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpayataMsikA... bagere bhAsavA ( 24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH / mUlaM uddezakaH / mUlaM - (35) bRhatkalpa (36) vyavahAra (37) dazAzrutaskandha (38) jItakalpa mUlaM ( 39 ) mahAnizItha - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM - uddezakaH /mUlaM - (40) Avazyaka adhyayanaM / mUlaM (41) ogha / piNDaniyukti dazA / mUlaM mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH /mUlaM adhyayanaM//mUlaM (43) uttarAdhyayana (44 - 45 ) nandI - anuyogadvAra - mUlaM - - Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama, AgamasUtra mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA - - - - - AcAra sUtrakRta sthAna 71 / 70 142 142 samavAya 172 172 161 / 139 133 / 133 - --- - - - - bhagavatI jJAtAdharmakathA upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 137 / 137 8. 82 82 / 307 | 307 13 10. praznavyAkaraNa 664 ... 1420 12. | 147 / 24. | catuHzaraNa 806 | 723 / 25. | AturapratyAkhyAna 1010 | 169 | 26. / mahAnatyAkhyAnaM 383 | 27. bhaktaparijJA 1087114 / 28. taMdulavaicArika | 241 57 | 29. | saMstAraka 73 13 / 30. | gacchAcAra 31. gaNividyA 32. . devendrastava 47 14 | 33. | maraNasamAdhi 47 nizISa | 30 | 35. | vRhatkalpa vyavahAra 398 / 93 37. | dazAzrutaskandha 231 | 38. jItakalpa 214 103 | 39. | mahAnizItha 218 |40. | Avazyaka 365 131 | 41. oghaniyukti 41. | | piNDaniyukti 42. | dazabaikAlika 43. | uttarAdhyayana | 3 | 44. . nandI | 45. | anuyogadvAra 77 215 / / 285 114 103 / 103 1528 11. / vipAkazruta aupapAtika 13. | rAjaprazniya 14. | jIvAbhigama prajJApanA 16. sUryaprajJapti | candraprajJapti | jambUdIpaprajJapti nirayAvalikA | kalpavartasikA 21.| puSpitA puSpacUlikA 4 92 1165 1165 712 / 712 540 | 515 22. 1 1731 1640 168 23. | vahidazA 350 / noM5 :- 35d gAthA saMdhyAno samAveza mUlaM bhAM deg4deg15cha. te. mUla sivAyanI 250 gAthA sabhavI nahI. mUla za6 me.amo. sUtra bhane gAthA bane bhATe nI Apelo. saMyukta manubhA che. gAthA AdhA saMpAnImA sAmAnya gharAvatI hovAthI teno malA maMtra Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ EZETT [14] [15] [1] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] [35] - abhinava hema laghuprakriyA - 1 abhinaya hema laghuprakriyA - 2 abhinava hema laghuprakriyA - 3 abhinava hema laghuprakriyA - 4 - - ~: amArA prakAzano : kRdantamAlA caityacandana parvamAlA [10] [11] abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [13] nA [10] zatruSNaya matti bAvRtti-yo] abhinava jaina paJcAGga - 2046 caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - pagha- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAtha [AvRtti - be] caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti AvRtti - be - zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamodvAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 + Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] [38] - - - | {11] [35] tatyAghisamasUtra malinavaTa - adhyAya-5 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TakA - adhyAya-8 [40] tavAdhigama sUtra abhinava TakA-adhyAya[41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazrata prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhama aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasutte [44] ThANaM . [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasutaM [46) vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7 sattamaM aMgasutaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] ekkarasamaM aMgasuttaM [53] ukvAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhamaM ubaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasutaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThU uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattama uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] anumaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM ubaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasutaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekSarasamaM ubaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM ubaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhamaM paINNagaM [66] AurapancakkhANaM [AgamasuttANi-25] vIaM paINNagaM [67] mahApacakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27 ] cautthaM paINNagaM ll l Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] cha paINNagaM {71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNaga-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijJA [AgamasuttANi-31] aTTamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32 ] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNaga-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNagaM-2 [77) nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhakappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhadhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIha [AgamasuttANi-39] chaThaM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhama mUlasuttaM [85] ohanitti [AgamasuttANi-41/1 ] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDaninutti [AgamasuttANi-41/2] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43 ] cautthaM mUlasuttaM . [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [10] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [1] mAyAra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sU413 gujarAtI anuvAda AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [3] hAsa gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra samavAya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [c5] vivAhapatti - gujarAtI anuvAda [Agamadapa-2) pAMcamuM aMgasUtra [es] nayAdhamma- zurAtI anuvA6 [bhAgamahIpa-3]. * maMgasUtra [7] pAsasa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [8] saMtamasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [10] pahAvAgaraNa- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DIILILTILIZITEZLETIZEZEEZETTIDEEL [13] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] uvavAya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyappAsesiya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [10] jIvAjIvAbhigama- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [15] pannavaNAsura gujarAtI anuvAda AigamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [17] caMdapannati - gujarAtI anuvAda (Agamadapa-5] chaThTha upAMgasUtra [108 jaMbuddIvapannati - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [02] nirayAvaliyA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [11] kaSpavaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] puphiyA gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [117] vaNihadasA - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-Da] pahelo paDyo [115] AurapaccakakhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-bIjo payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] trIjo paDyo [117] bhataparissA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] cotho paDyo [118] taMduveyAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo payo [19o saMthAraga - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-cha cha payano [12] gacchAcAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo pazno-1 [11] caMdAya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-2 [12] gaNivi gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo paDyo [123] deviMdatyao - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] navamo paDyo [124] vIratvava - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] dazamo payagno [25] nisaha gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra [12] buhatakapta - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-che bIjuM chedasUtra [12] vavahAra - . gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-ka) trIjuM chedasUtra [12] dasAsuyaphabaMdha - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] cothuM chedasUtra [12] jIthakaSpo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisIha - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThuM chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra [132 ohaniphphatti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7 bIjuM mUlasutra-1 [133] piMDanijutti - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [34] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] | [135] taya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa7 cothuM mUlasutra [135] nahIsutaM - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [17] anuyogadAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA | prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 [149] praznavyAkaraNAgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIka-8 aupapAtikaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM "saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-13 {158] nirayAvalikAupAGgasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [151] Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] {167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIka-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIka-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavakAlikamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. - saMpa sthapa : 'bhAgamArAdhanA unha' zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda 1 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasattANi-saTIkaM" m||11 thI 30 nuviv25|| AgamasuttANi / samAviSTAAgamAH bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 |vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulacArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17 nIzItha bhAga-18-19-20/bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazakAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASyaM ternational For Private & Personal use only