Book Title: Agam 11 Ang 11 Vipak Sutra Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006339/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PAK SUTRI alabella SHRI VIPA zrI vipAka sUtra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAjaviracitayA vipAkacandrikA TIkayA samalaGkRtaM hindI gurjara bhASAnuvAdasahitam zrI vipAkasUtram SHRI VIPAKA SUTRAM niyojaka: saMskR- prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta - priyavyAkhyAni - paNDitamuni - zrIkanhaiyAlAlajI - mahArAjaH prakAzakaH a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samiti - pramukhaH zreSThi- zrIzAntilAla - maGgaladAsabhAI -mahodayaH mu0 rAjakoTa (saurASTra ) vIra saMvat 2485 Ssssss dvitIyA AvRttiH prati 1000 IsvI san 1959 mUlyam rU. 15=00 - rasadacee vikramasaMvat 2015 eeee Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prApti sthAna : zrI a. bhA. che. sthAnakavAsI je na zA stro ddhA ra samiti grIna leja pAse, rAjakeTa Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhar Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT. (Saurashtra) W. Ry. India. bIjI AvRtti: prata 1000 vIra saMvata : 2485 vikrama saMvata : 2015 isvI sana : 1959 mudraka: ane mudraNasthAna: jayaMtilAla devacaMda mahetA jaya bhA ra ta presa, ga 2 DI A ku vA reDa zAka mArakeTa pAse, rAjakeTa. zrI vipAka sUtra Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA vipAkasUtra jaina AgamanuM agIAramu' sUtra che, e kavipAkadazAne nAme paNa oLakhAya che. vidvAna TIkAkAra suni zrI ghAsIlAlajI mahArAja Ara'la vAkayeAmAM kahe che tema emAM jIvanAM zubha-azubha karmonA phaLabhUta vedanArUpa vipAkanuM varNana che. A sUtranA prathama zrutaskaMdha ane dvitIya zrutaskandha, evA e vibhAgA che. emAM prathama zrutaskandhu duHkhavipAkaskandha che ane te khUba vistAravALA che, jyAre bIjo zrutaskandha sukhavipAkaskandha che, je ekadama TUMkA che. prathama vibhAganA viSayabhUta pApI jIvA ati duHkha bhAgavI chevaTe AtmapuruSArthathI mukata thAya che, jyAre khIjA vibhAganA viSayabhUta khadhA puNyazAlI jIva-AtmA mahAvIra svAmInA khAdhathI aNuvratadhArI zrAvaka dharmano aMgIkAra karI eja bhavamAM nintha dharma svIkAre che te thADA lavA karyA khAda mukta thaze. dareka vibhAganAM kula daza adhyayanA che. jakhUsvAmIe mahAvIra svAmInA pAMcamA gaNudhara guru sudharmAM svAmIne sUtranAM adhyayanA viSe prazno karelA tenA uttararUpe A daza adhyayanA kahevAmAM AvyAM che. AkhuM sUtra gadyamAM che ane samAse vagera temAM bahu nathI. bhASASTie paNa tene abhyAsa Avazyaka che. A sUtranI saMskRta TIkA abhayadevasUrIe karI che. vikrama savata 1582mAM jAMbunivAsI zrImALI arisiMha rANAe agIAra aMgeAnI pratA lakhAvI hatI temAM eka prata vipAkasUtranI che. prAcyavidyAvizArada vebare Indian Antiquary nA sattaramA ane vIsamA granthAmAM A sUtra viSe vivecanA karI che. vaMcAvRddha suni zrI ghAsIlAlajIsa'pAdita A sUtramAM pADe, chAyA, anvaya, saMskRta TIkA ane gUjarAtI hindI anuvAda tathA bhASAmAM jaina Agama sAhityanA prakAzananA itihAsamAM ananya sthAna dharAvaze. vipAkasUtra aneka rIte abhyAsa mAge che. mahAvIrasvAmI gotama ADhi gaNadhara sahita bharatakSetranI je je nagarIAmAM vicaryAM hatA temanAM nAme, je zrI vipAka sUtra Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udyAnemAM temanAM samavasaraNa thayAM hatAM temanAM nAma, je yakSa-caityamAM e samavasaraNo thayAM hatAM te caityanAM tathA caityenA adhiSThAtA pakSonAM nAma ahIM ApavAmAM AvyAM che. bIjI nagarIonAM nAme paNa ahIM maLI Ave che. e nagarIonAM rAjA rANIo, yuvarAjo ane yuvarANIo, sArthavAha, gAthApatio, vaidya, gaNikAo, rAjanApi, citrakAre, gamaMDapa, cArapalikAo, adhikArIo, vagerenA ahIM ullekha maLe che. e uparathI te samayanA rItarIvAjanuM ApaNane jJAna thAya che. emAMnA keI keI upayogI nideze ahIM TUMkAmAM ApavAmAM AvyA che. nagarIomAM mRgAgAma, vANijyagrAma, purimatAlanagara, bhAMjanI nagarI, kauzAMbI nagarI, mathurA, pATalIkhaMDa, zauryapura, hitaka, vardhamAnapura, rAjagRha, hasti zIrSa, hastinApura, vRSabhapura, vIrapura, vijayapura, saugaMdhikA nagarI, cikatsikA nagarI, kanakapura, mahApura, caMpAnagarI, sAketa (ayodhyA), zatadvAra, chagalapura, Indrapura, supratiSThapura, vaNArasI, sarva bhadra, siMhapura, naMdIpura, gaMgapura, puMDarIkiNI, iSakAra, mahAghoSa, suSa, maNipura, vagere che. emAM kauzAMbI, vANijyagrAma, mathurA, zauryapura, hastinApura, vANArasI, rAjagraha, sAketa, e itihAsaprasiddha samakAlIna nagarIo che. tamAma nagarIonAM mukhya udyAnAM tathA tyAM AvelA yakSenAM nAma ahIM ApelAM che, udyAnAM nAmamAM candanapAdapaka, dUtIpalAza, ameghadazI, devaramaNa, cora, bhaMDIra, vanakhaMDa, vijaya vardhamAna, pRthvI-avataMsaka, pupa karaMDaka, sUpakaraMDaka, marama, raktAzaka, pUrNabhadra, uttarakuru, candanavana, nIlAzeka, tAzaka, sahastra (AMbA) vana, e mukhya nAme che. A nAme kevAM arthasUcaka che ! mahAvIra svAmInAM samavasaraNe yakSonAM caityavALAM udyAnamAM thatAM. tyAM ja pariSade thatI, upadeza tyAM ja apAte, rAjArANIo, prajAjane vAMdavA tathA upadeza sAMbhaLavA tyAM ja jatAM. vipAkasUtramAM udyAnonA yakSAnAM sUcaka nAmo ApavAmAM AvyAM che. A yakSa-devatAonI mAnatA thatI hatI. urdubara yakSanA nAma uparathI eka adhyayananA viSayabhUta jIva-AtmAnuM nAma ubaradasta pADavAmAM AvyuM hatuM. e ja adhyayanamAM udde baracakSanI pUjAnuM khUbIdAra varNana karavAmAM zrI vipAka sUtra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvyuM che. A yonAM arthasUcaka nAmo ahIM ApyAM cheH- jemake, sudharmA, amegha, bhadra, mANibhadra, sudarzana, uduMbara, zaurya, dharaNa, kRtavanamAla, dhanya, virasena, azoka, sukAla, vIrabhadra, raktapAla, pUrNabhadra, pArzvamitra, vagere. rAjArANIonAM je nAma Ave che temAM zatAnIka, tenI rANuM mRgAdevI, temane putra udaya, udayanI yuvarANI padmAvatI, e itihAsaprasiddha nAme che. sUtramAM varNavelA sArthavAha vahANe laI dezAMtara vepAra karatA hatA ane aDhaLaka dravyanuM upArjana karatA hatA. duryodhana nAme cArapAlaka-jeilara-nirnaya nAme meTe IDAMmAMsane vepArI, citra nAme rAja-Azrita nAvita ane AlaMkArika, dhavaMtarI nAme rAjedya, samudradatta nAme macchImAra, ahIM varNavAmAM AvyA che. ahIM pRthvIzrI ane kAma dhvajA gaNikAonAM manarama varNane Ave che. ahIM priyasena napuMsakanA raMjana prayegone nirdeza maLe che. ahIM seLa nAM nAma Ave che, ane temane TALavAnAM upAyane ullekha karavAmAM AvyuM che. ahIM rAjyanI senAonAM savistara varNane maLI zake che. dehAMtadaMDanI sajAno vidhionuM ahIM varNana jevAmAM Ave che. ahIM julamI adhikArIo prajA upara ke julama gujAratA hatA te vAMcI zakAya che. bhasmaka regathI pIDAtA mRgAputrane rAjamahelanA seMyarAmAM lAkaDAnI gADImAM bhatapAna - khorAka-pANI je sAdhana vaDe rANI mRgAvatI paha. cADatI hatI te kASTha-zakaTikA-lAkaDAnI gADInuM varNana ahIM maLe che. rAjyanA duzmano nAza karatA kUTAgAronI racanA ahIM vAMcI zakAya che. nAnA gaDha jevI pAMcaso cArInI nivAsabhUmi cAra-pallikAnuM varNana ahIM maLe che. aneka stathI vibhUSita ghAsa pANIno pUravaThAthI bharapUra, saMkhyAbaddha pazuone rakSatA maMDapanuM varNana ahIM maLI zake che. vipAkasUtra arthasUcaka zabdaprayogathI bharapUra che. kAmadhvajA gaNikA kaNuM ratha rathamAM nagarImAM pharatI hatI. lAMca rUzavata mATe ahIM utkaca zabdane zrI vipAka sUtra Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayoga karavAmAM AvyA che. kasAI mATe chogalika zabda vaparAye che. rasoI mATe mahAnasika zabda prayoga thayo che. je strInAM bALake ucharatAM nahi te strI jAtinijukA kahevAtI hatI. aneka zabda-prame Ave che, je bhASAzAstranI dRSTie ajoDa che. eka adhyayanamAM rASTrakUTa kSatriyane gaMbhIra ullekha thayuM che. sUtramAM ukaraDA mATe utakuTikA zabda vaparAya cheprathama zrutaskalpanA prathama adhyayanamAM Indra mahotsavane ullekha che kSIrapAtrI, majanadhAtrI, maMDanadhAtrI, krIDAramaNadhAtrI, aMkadhAtrI, e pAMca prakAranI dhAtrI-narsa Nurse nA ullekha maLe che. te samayanI strIo dehalamAM mAnatI hatI. prathama zrutaskalpanA pAMcamA adhyayanane sarvate bhadra nagarInA jitazatru rAjAnI mahezvaradatta rAjyanA vivardhana mATe rAjapurohita zAMtihiAmamAM naramedha karate hatA ane temAM brAhmaNa kSatriya vaizya zUdra cAra varNonA yuvakane hema hatA !! prAcyavidyAne kaI paNa abhyAsI A sUtramAM vividha sAhitya joI zakaze. ahIM te te khyAla TUMkAmAM ApavAmAM AvyuM che. tA. 2, oNgasTa, 1lpa9 ravivAra. | kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma geMDaLa (saurASTra) nivRtta prephesara. zrI vipAka sUtra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgadha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa-jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyagrata-najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana-koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra-upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAra mahotsava ane cAra pratipadA-ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitrI pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sabhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAta sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mahikAzveta--zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta--cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya Dha~ka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (9) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya -- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai / (14) (15) (16) mala-mUtra - sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai / I zmazAna -- isa bhUmi ke cAroM tarapha 100 - 100 hAtha taka asvAdhyAya hotA hai / (19) candragrahaNa--jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie | (17) sUryagrahaNa - jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata -- najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / patana -- koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra -- upAzraya ke andara athavA 100 - 100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA - ASAr3hI pUrNimA ( bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA ( skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAta:kAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM ta taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkasUtrakI anukramaNikA viSaya 1 maGgalAcaraNa 2 avataraNikA 2--32 3 campAnagarIko varNana 33-34 4 pUrNabhadra udyAnakA varNana 35-36 5 sudharmasvAmikAvarNana 37-40 6 jambUsvAmIkAvarNana 41-54 7 jambUsvAmi aura sudharma svAmIkA praznottara 55-58 8 caMdanapAdapa udyAnakA varNana 58-60 9 vijayanRpa aura mRgAdevIkA varNana 61-62 10 mRgAputrakAvarNana 63-64 11 janmAMdhapuruSakA varNana 65-66 12 bhagavAn kA samavasaraNa kA varNana 67-68 vijayanAmaka rAjAkA bhagavAnakA darzanake liye jAnA 68-73 14 jAtyAndha puruSakA kolAhala viSayameM jijJAsA 74-76 andhasahAyaka puruSakA uttara aura bhagavAnake samIpa usakA jAnA 77-78 16 dharmakathA meM sabakA apane apane sthAname jAnA 79 17 gautamasvAmIkA varNana 18 jAtyandha puruSake viSayameM gautamasvAmIkA prazna 83-84 19 jAnyandha puruSake viSayameM bhagavAn kA uttara 85-86 20 mRgAputrako dekhanekeliye gautamasvAmIkA jAnA 87 21 mRgAdevI aura gautama svAmIkA saMvAda 88-97 22 mRgAputrako dekhane ke liye gautamasvAmIkA bhUmigRhameM jAnA 98-104 80-82 zrI vipAka sUtra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 viSaya 23 gautamasvAmIkA mRgAputrako dekhanA 105-108 24 mRgAputrake avalokanase gautama svAmIke manakA vicAra 109-111 25 bhagavAn ke samIpa gautamasvAmI ke dvArA mRgAputrakA varNana 112-114 26 mRgAputrake viSayameM gautamasvAmIkA prazna 27 zatadvAranagara aura dhanapatinRpakA varNana 116-118 28 vijayavarddhamAna kheDa kA varNana 119 29 ekAdi rASTrakUTakA varNana 120-124 30 ekAdirASTrakUTakA nyAya varNana 125-133 31 ekAdirASTrakUTako solaha prakArake rogoMkA utpanna honA aura vaidyAdiko bulAnekI AjJA karanA 134-139 32 vadyAdikone rAjAke rogakA nidAnakara usakA upacAra karanA 140-144 33 rogako asAdhya mAnakara vaidyAdikokA pIche jAnA 145 34 ekAdirASTrakUTakA marakara narakAyukA upabhoga karake mRgAdevIkA garbha meM AnA 146-150 35 garbha ke prabhAvase mRgAdevIkA zarIrameM pIDA honA aura patidvArA apamAnita hone kA varNana 151-153 36 mRgAdevIkA mAnasika vicAra 154-156 37 mRgaputrakA varNana 157-171 38 mRgADutrakA anAgata bhavakA varNana 172-186 39 vANijagrAma nagarakA varNana 186-190 40 kAmadhvajA vezyAkA varNana 191-197 41 ujjhitaka dArakakA janmakA varNana 198-200 42 bhagavAnako vandana karaneke liye mitra rAjAkA jAnA 201-202 43 mitrarAjakI samRddhikA varNana 203-205 44 gautamasvAmIkA bhikSAcaryAke liye jAnA 205-208 zrI vipAka sUtra Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 45 ujjhitaka dArakakA varNana 209-215 46 ujjhitakake pUrvabhavaviSayameM gautamasvAmIkA prazna 216-220 47 ujjhitakakA pUrvabhavakA varNana 221-231 48 ujjhitakakA pUrvabhava gotrAsakUTagrAhakakA varNana 232-274 49 ujjhitakakA iha bhava aura AgAmi bhavakA varNana 275-284 50 ujjhitakakA AgAmibhava aura priyasena napuMsakakA aura zreSThikula me janma grahaNakA varNana 285-288 51 ujjhitaka jIvakA mokSa gamanakA varNana aura adhyayanasamApti 289-291 52 abhagnasenakA varNana 292-312 53 abhagnasenakA pUrvabhava saMbaMdhI gautamasvAmIkA prazna 313-315 54 abhagnasenakA pUrvabhavakA varNana 316-330 55 abhannasenakA varNana aura unake pUrvabhavakA varNana 331-397 56 zakaTakA varNana 398-414 57 zakaTakA janma varNana 415-428 58 zakaTakA varNana 429-451 59 bRhaspatidattakA varNana 452-479 60 nandisenakA varNana 480-529 61 udumbaradattakA varNana 530-583 62 zauryadattakA varNana 584-619 63 devadattAkA varNana 620-686 64 aGghakA varNana 687-706 65 dUsarA zrutaskaMdhakA AraMbha aura avataraNikA 66 subAhu kumArakA varNana 67 bhadranandIkumArakA varNana 59-63 zrI vipAka sUtra Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naM. viSaya 68 sujAtakumArakA varNana 69 suvAsavakumArakA varNana 70 mahAcandrakumArakA varNana 71 vaizravaNakumAravarNana 72 mahAbalakumArakA varNana 73 bhadranandI kumArakA varNana m 74 mahAcandrakumArakA varNana 75 varadattakumArakA varNana 76 gyArahave aMgakA varNana zrI vipAka sUtra pR. 64-66 66-68 68-70 70-72 72-74 74-76 76-78 78-82 82-84 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvItarAgAya namaH // jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja-viracita vipAkacandrikATIkAsamalaGkRtam zrIvipAkasUtram [ maGgalAcaraNam ] mAlinIvRttamparamaguNagabhIraM tIrNasaMsAratIraM jinaghanasamIraM kopavahnaH sunIram / kSapitamiha zarIraM kArmaNaM yat karIraM, bhavijanavarahIraM naumi taM dhIravIram // 1 // [vasantatilakAvRttam ] AnantarA''gamasudhArasanijhareNa, ___saMsicya dharmatarumatra zubhAlavAlam / svargApavargasukharAziphalaM pradAya, mokSaM gataM tamiha gautamamAnamAmi // 2 // [ drutavilambitattam ] kamalakomalama padadvikaM, vimalabodhidabodhavibodhakam / mukhalasatsahadorakavastrikaM, guruvaraM praNamAmi vizodhakam // 2 // (anuSTubbRttam ) vipAkazrutasUtrasya, bhAvArthAnAM prakAzikA / vipAkacandrikA TIkA, ghAsIlAlena tanyate // 4 // zrI vipAka sUtra Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute avataraNikAiha khalu mithyAtvAviratikaSAyAdimatA jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmakadathitAnAM prANinAM saMsAre vairAgyajananArtha bhagavatA'sya vipAkasUtrasyArthaH pratibodhitaH / kasya kasya karmaNaH kIdRzaH kIdRzo vipAko bhavatIti bodhena vairAgyamutpadyate, vairAgyeNa ca paramparayA mokSasiddhiH // vipAkazruta sUtrakI vipAkacandrikA TIkAkI avataraNikA kA hindI anuvAda saMsArastha samasta prANI, mithyAtva, avirati aura kaSAya Adi karmabandha karAne vAle kAraNoM se sadA saMtapta evaM jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAra ke karmoM se nirantara atyaMta trasta ho rahe haiN| saccI Atmika zAMti kyA hai ? isa bAta kA unheM jJAna nahIM hotA hai| kyoMki Atmika zAMti kA saccA upAya eka vairAgya hI hai| usa vairAgya se ve sarvathA parAGmukha haiM, ataH unheM saMsAra se vairAgya ho, isaliye bhagavAna isa vipAkazrutasUtra kA artha prakaTa karate haiN| isameM ve yaha spaSTa kareMge ki, kisa 2 karma kA kaisA2 vipAka hotA hai ? isake zravaNa se jIvoM ko vairAgya kI utpatti hogI, usase antameM unheM paraMparAsaMbaMdha se mukti kA lAbha aura saccI Atmika zAMti kI prApti hogii| vipAkazrutasUtranI vipAkacandrikA TIkAnI avataraNikAno | gujarAtI anuvAda saMsAramAM rahenArA tamAma prANIo mithyAtva, avirati ane kaSAya Adi karmabandha karAvanArA kAraNe vaDe hamezAM khUba saMtapta, ane jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranAM karmothI hamezAM bahuja akaLAyelAM thaI rahyA che. sAcI AtmazAMti kevI heya? te viSenuM tene jJAna thatuM nathI, kAraNa ke Atmika zAMtine sAro upAya eka vairAgya ja che. te vairAgyathI te ja hamezAM vimukha che, te kAraNathI teone saMsAra uparathI vairAgya thAya te mATe bhagavAna A vipAkakRta sUtrano artha prakaTa kare che. A sUtramAM te A spaSTa karaze ke, kyA kayA karmono ke ke vipAka thAya che? enAM sAMbhaLavAthI jIvene vairAgyanI utpatti thaze ane chevaTe tene paramparAsakhaMdhathI mekSane lAbha ane sAcI Atmika zAMti prApta thaze. zrI vipAka sUtra Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA AsravAt karmAgamanaM bhavati, Asravazca-kAyavAGmanasAM yogH| sa koM ke Ane kA nAma Asrava hai| Asrava se AtmA meM navIna2 jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA AnA hotA hai, arthAt-jIva mithyAdarzana-Adi-karmabandhaka kAraNoM se nirantara kArmaNa-vargaNAoM ko yogoM dvArA khIMcatA rahatA hai| Agata kArmaNa-vargaNAe~, kaSAya ke saMbaMdha se bhinna2 jJAnAvaraNIya-Adi-rUpa se, khAye hue bhojana ke paripAka kI taraha pariNata hotI rahatI haiN| mana, vacana aura kAya kI kriyA kA nAma yoga hai, aura vahI Asrava hai| bhAvArtha-mana, vacana aura kAya ke dvArA AtmA ke pradezoM meM jo parispanda (halana-calana) hotA hai, use yoga kahate haiM / yoga ke tIna bheda haiM- manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga / manoyoga-manake nimitta se AtmA ke pradezoM meM parispanda honaa| vacanayoga-vacana ke nimitta se AtmA ke pradezoM meM parispanda honaa| kAyayoga-kAya ke nimitta se AtmA ke pradezoM meM parispanda honaa| karmonuM AvavuM tenuM nAma Asava che. Asava vaDe karIne AtmAne viSe navAM- navAM jJAnAvaraNIya Adi karmo Ave che, arthAta- jIva mithyAdarzana Adi karmabaMdha karAvanArA kAraNe vaDe hamezAM kAmaNa vargaNAone yego dvArA kheMcato rahe che, ane te kAmaNavargaNae kaSAyanA saMbaMdhanA kAraNe judA judA jJAnAvaraNIya-Adi-rUpathI khAdhelA bhejananA paripAkanI mAphaka pakava thatI rahe che. mana, vacana ane kAyAnI je kriyA tenuM nAma ga che, ane teja Asava che. bhAvArtha-mana, vacana ane kAyA dvArA AtmAnA pradezomAM je parispanda (hasana-yAna) thAya cha, tene yoga che. te yoganA trAsa cha-manAyoga, kyncega ane kAyAga. ma ga-mananA nimitta vaDe AtmAnA pradezamAM je halana-calana thAya che te maga che, vacananA nimitta vaDe AtmAnA pradezamAM je halana-calana thAya che te vacanaga che ane kAyAnA nimitta vaDe AtmAnA pradezamAM je halanacalana thAya che tene kAyayoga kahe che. zrI vipAka sUtra Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute dvividhaH-sAmparAyikakarmAsravaH, IryApathakarmAsravazceti / sakaSAyajIvasya yogaH sAmparAyikasya karmaNa Asravo bhavati / akaSAyajIvasya yoga IryApathasyaiva karmaNa Asravo bhavati, na tu sAmparAyikasya / IryApathasya karmaNaH sthitikAla eka eva samayaH, sa ca madhyamaH smyH| tatrAdyo bandhasamayaH, dvitIyo vedyamAnakarmasamayo madhyamaH, tRtIyaH parizATasamayaH / vedyamAnakarmasamayamAzritya ekasamayasthitikaM zAtavedanIyarUpamIryApathamityucyate / sarvasamayavivakSayA tu ina tInoM yogoM ki utpatti meM vIryAntarAya karma kA kSayopazama kAraNa hai| yaha tIna prakArakA yoga hI Asrava hai| jisa prakAra kUpa ke bhItara pAnI ke Ane meM srota kAraNa hotA hai, usI prakAra AtmA meM karma Ane meM yoga kAraNa hai| karmoM ke Aneke dvAra kA nAma Asrava hai, yadyapi yoga, Asrava ke hone meM kAraNa hai, tathApi yahAM para kAraNa meM kAryakA upacAra kara use Asrava kaha diyA hai| jaise prANoM kI sthiti meM kAraNa honese anna hI prANa kaha diye jAte haiN| yaha yoga, zubha aura azubha ke bheda se do prakAra kA hai| zubha pariNAmoM se race hue yoga kA nAma zubha aura azubha pariNAmoM se race hue yoga kA nAma azubha hai| zubha yogase puNya aura azubha yoga se pApa kA Asrava hotA hai| "punAti AtmAnaM puNyaM"jo AtmA ko pavitra kare vaha puNya, aura "pAti-rakSati zubhAt AtmAnaM tatpApam" jo AtmAko acche kAryoM se bacAve-dUra kare use pApa A traNa gonI utpattimAM vIryantarAya karmane kSaye pazama kAraNarUpa che. A traNa prakAranA gaja Asava che. je pramANe kuvAnI aMdara pANI AvavAmAM saMta kAraNa che tevI ja rIte AtmAmAM karmane praveza thavAmAM vega kAraNa che. karmonA AvavAnA daravAjAnuM nAma Asava che. jo ke cega, Asava thavAmAM kAraNa che, te paNa ahIM kAraNamAM kAryane upacAra karIne tene Asava kaheluM che, jevI rIte prANenI sthitimAM kAraNa anna hovAthI annane ja prANa kahevAne vyavahAra che. te yuga zubha ane azubhanA bhedathI be prakAranA che. zubha pariNAmo dvArA racelA ganuM nAma zubhaga ane azubha pariNAme dvArA racelAyeganuM nAma azubhayoga che. zubhayogathI puNya bhane "zubhayogathI pApanA mAse thAya cha. "punAti AtmAnaM puNyaM" se sAmAna pavitra 43 te puSya, bhane "pAti-rakSati zubhAva-AtmAnaM ttpaapm| zrI vipAka sUtra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA trisamayasthitikaM taditi bodhyam / __sAmparAyikakarmAsrava IryApathakarmAsravazceti dvividha Asrava uktaH, tatra kahate haiN| ___ yaha yoga, kaSAya-sahita jIvoM ke sAMparAyika Asrava aura kaSAyarahita jIvoM ke IryApatha Asrava kA kAraNa hotA hai / AtmA ko jo kaSai, arthAt-cAroM gatiyoM meM bhaTakAkara duHkha deve vaha kaSAya hai| yaha kaSAya mukhya anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana ke bhedase 4 prakArakI hai| jisa Asrava kA prayojana saMsAra hI hai, vaha sAmparAyika Asrava hai| sthiti aura anubhAgabaMdha-rahita karmoM ke Asrava kA nAma IryApatha Asrava hai| yaha baMdha pUrvabhava kI apekSA 11 veM, tathA isa bhava kI apekSA 12 veM 13 veM guNasthAna taka ke mokSagAmI jIvoM ke hotA hai| isake pahile guNasthAnoM meM sAMparAyika Asrava hotA hai| IryApatha Asrava kI sthiti sarvasamaya kI apekSA 3 samaya kI, tathA baMdha Adi kI apekSA se eka samaya-mAtra kI hai| yahAM madhyama samaya kA hI grahaNa kiyA gayA hai| pahalI avasthA baMdha kI, dvitIya avasthA vedana kI aura tRtIya avasthA nirjarA kI hai| isa apekSA se ina avasthAoMka bhinna2 samaya hI yahAM madhyama samaya je AtmAne sArA kAryothI dUra rAkhe tene pApa kahe che. A ga, kaSAyasahita chane sAMparAyika-AsavanuM ane kaSAyarahita chane IryApatha-AsavanuM kAraNa che. AtmAne je kaze, arthAta-cAra gatiomAM bhaTakAvIne du:kha Ape te kaSAya che. e kaSAya mukhya anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa. pratyAkhyAnAvaraNa ane saMvalananA bhedathI cAra 4 prakAranA che. je AsavanuM prajana saMsAra ja che te sAmparAyika Asrava che, sthiti ane anubhAgabaMdha-rahita karmonA AsavanuM nAma iyapatha Azrava che. A baMdha pUrvabhavanI apekSA agiyAramA (11) tathA A bhavanI apekSA bArathI teramA (12 thI 13) guNasthAna sudhInA mekSagAmI jIvene hoya che. enA pahelA guNasthAnamAM sAMparAyika Asava hoya che. IryApatha AsavanI sthiti sarva samayanI apekSA traNa 3 samayanI tathA baMdha AdinI apekSAthI ekasamayamAtranI che. ahIM madhyama samayane ja grahaNa karavAmAM AvyuM che. pahelI avasthA baMdhanI, bIjI avasthA vedananI ane trIjI avasthA nirjarAnI che, A apekSAthI te avasthAonA bhinna bhinna samayane ja A sthaLe madhyama samaya zrI vipAka sUtra Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sAmparAyikakarmAsravabhedAH kiyantaH ? ityucyate-saMparaiti-paribhramati asminnAsmeti saMparAyaH cAturgatikaH saMsAraH, 'sam' iti samantAdbhAve; 'parA' iti bhRzArthe; sa samparAyaH prayojanamasya karmaNa iti sAmparAyika-saMsAraparibhramaNahetuH / sAmparAyikakarmAsravabhedAH-paJcendriyANi zrotrAdIni, catvAraH kaSAyAH krodhAdayaH, paJcAvatAni hiMsAdIni, paJcaviMzatiH kriyAH kAyikyAdayaH / samajhanA cAhiye, arthAt eka madhyama samaya meM hI sAtAvedanIya karma ke baMdha kI ye bhinna2 avasthAeM hotI haiM, dUsare samayoM meM nhiiN| yaha kSINamAha-kevalI kI apekSA se kahA hai, upazAMta moha kI apekSA se anuttaravimAnavAsI devoM kI 33 tetIsa sAgaropamakI sthiti hai| sAmparAyika Asrava ke bhedacaturgatirUpa saMsAra kA nAma saMparAya hai / yaha saMparAya hI jisa Asrava kA prayojana ho vaha sAmparAdhika Anava hai| saMsArameM paribhramaNa karanekA jo kAraNa hai vaha sAmparAyika Asrava hai, isake bhedazrotra-Adi pAMca indriya, krodhAdika 4 kaSAya, hiMsAdika 5 avrata, kAyikI Adi 25 kriyAe~, isa prakAra 39 bheda haiN| dasa Asrava kI vizeSatA meM ye nIce likhe bhAva kAraNa haiM, arthAt saMsArameM paribhramaNa karAne vAle ina karmoM kA baMdha karane vAle sakaSAya jIvoM ke karmabandhana tulya hI hotA ho so bAta nahIM hai, kintu tIvrabhAva, samaja joIe. arthAta-eka madhyama samayamAM ja sAtavedanIya karmanA baMdhanI e tamAma bhinna-bhinna avasthAe thAya che, bIjA samayemAM thatI nathI. A kSINameha kevalInI apekSAthI kaheluM che, upazAMta mehanI apekSAthI anuttaravimAnavAsI devAnI tetrIsa 33 sAgaropamanI sthiti che. sAspayika AsavanA bheda caturgatirUpa saMsAranuM nAma saMparAya che. A saMparAya ja je AsavanuM prajana hoya te sAmparAyika Asava che. saMsAramAM paribhramaNa karavAnuM ja kAraNa che te sAmparAyika Asava che. tenA bheda zrotraAdi pAMca Indriye, krodhAdika cAra kaSAya, hiMsAdika pAMca agrata ane kAyikI Adi pacIza kriyAo A pramANe 39 ogaNacAlIza bheda che. A AsavanI vizeSatAmAM ahIM nIce lakhelA bhAva kAraNa che, arthAta-saMsAramAM paribhramaNa karAvavAvALA e kamene baMdha karanAra sakaSAya ane karmabaMdha tulya ja thaI jAya che te vAta nathI, paraMtu tIvrabhAva, maMdabhAva, madhyamabhAva, zrI vipAka sUtra Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA 7 saMsAraparibhramaNajanakaM sAmparAyikaM karma badhnatAM sakapAyajIvAnAM kiM tatkarmabandhastulya eva bhavati, uta tatra vizeSaH ? / ucyate-asti vizeSaH, jIvAnAM hi pariNAmo'nekarUpastadbhedAt karmabandhA niyamataH prativiziSTA eva bhavanti / tulyA atulyAzca karmabandhA bhavanti, na tu niyamatastulyA eva bhavanti, nApi vA niyamato'tulyA eva / kadAcit kadAcit tulyapariNAmAnAM tulyA api bhavanti, viSamapariNAmAnAmatulyAzca / nanu katividhAste pariNAmA yeSAM vizeSAH karmabandhAna vizeSayanti ? / ucyate-tIva-manda-madhyamabhAvAstathA jJAtabhAvo'jJAtabhAvazca karmabandhAnAM vizeSe hetavo bhavanti, evaM vIyavizeSastathA'dhikaraNavizeSo'pi tatra hetuH|| tatra tIvra:=prakRSTo bhAvaH pariNAmastIvabhAvaH, sa ca sAtizayaH, tadyathA-tIvastIvratarastIvratama iti / kAraNabhedAt kArya bhedo bhavati, kAryabhedo'pi kAraNabhedaM jJApayati, ataH pariNAmamAtrApekSayA AtmA karma badhnAti / tathA mandabhAva, madhyamabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIryavizeSa aura adhikaraNa-vizeSa se isa Asrava meM vizeSatA mAnI gaI hai / jIvoM ke pariNAma jaba anekarUpa hote haiM taba unake bheda se Aye hue karmoM kA baMdha bhI aneka prakAra kA hotA hai-kabhI tulya bhI hotA hai aura kabhI atulya bhI hotA hai, yaha niyama nahIM hai ki tulya hI ho yA atulya hI ho| tulyapariNAmavAle jIvoM ke karmoM kA baMdha tulya aura atulyapariNAmavAle jIvoM ke karmoM kA baMdha atulya bhI hotA hai| atyanta baDhe hue krodhAdi kaSAyoM dvArA jo prakRSTa-tIvrapariNAma hote haiM ve tIvrabhAva haiM / "tIvrabhAva" yaha sAmAnya zabda hai| tIvra, tIvratara aura tIvratama isa prakAra isa bhAvakI 3 avasthAe~ hotI haiM, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIryavizeSa ane adhikaraNavizeSathI e AsavamAM vizeSatA mAnavAmAM AvI che. jenA pariNAma jyAre anekarUpa thAya che, tyAre tenA bhedathI karmanA baMdha paNa aneka prakAranA thaI jAya che. kayAreka samAna paNa hoya che, ane kayAreka asamAna paNa thAya che. A niyama nathI ke samAna ke asamAna ja hoya. samAnapariNAmavALA jIne karmone baMdha samAna ane asamAnapariNAmavALA ane kamene baMdha asamAna paNa hoya che, bahu ja vadhelA kedhAdika kaSAya dvArA je prakRe-tIvra pariNAma thAya che te tIvrabhAva che, "tIvrabhAva" A sAmAnya zabda che. tIvra, tIvratara ane tIvratama e pramANe A bhAvanI traNa avasthAo thAya che, tenI traNa avasthAe thavAnuM kAraNe, zrI vipAka sUtra Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute mandabhAvaH-svalpapariNAmastasmAcca svalpa eva karmavizeSo'vazyaMbhAvI / AntaraH pariNAmo yadA mRdurbhavati, tadA karmabandho'pi svalpapariNAmApekSatvAnmRdu reva bhavati, tatra na kadAcit tIvrabhAvatulyo bandhaH / mandabhAvo'pi sAtizayaH, tadisakI ina tIna avasthAoM ke honekA kAraNa kAraNabheda hai / kaSAyoM ke aMza bhI aneka prakAra ke haiM / ina tamAma aMzoM kA samAveza ina tInoM avasthAoM meM ho jAtA hai| isI prakAra jaba tIvra, tIvratara aura tIvratama pariNAma jIvoM ke hote haiM to usa samaya una pariNAmoM kI apekSA se hone vAle Asrava meM bhI tIvra, tIvratara aura tIvratama ye tIna avasthAe~ hotI haiM / tIvra pariNAmoM se upArjita Asrava tIvra, aura tIvratara pariNAmoM se upArjita Asrava tIvratara, evaM tIvratama pariNAmoM se upArjita Asrava tIvratama hogA / sthitibaMdha meM bhI isa prakAra se antara samajha lenA cAhiye / svalpapariNAma se- kaSAyoM kI maMdatA se jo bhAva hote haiM ve maMdabhAva haiM / ina meM bhI manda mandatara aura maMdatama ye avasthAe~ huA karatI haiM / ina maMdabhAvoM kI apekSA se bhI Asrava meM manda mandatara aura mandatama isa prakAra kI 3 tIna avasthAe~ hoMgI / arthAt maMdabhAvoM se upArjita Asrava bhI maMda hogA, evaM mandatara aura maMdatama pariNAmoM se upArjita maMdatara aura maMdatama hogA / tIvrabhAvoM se jisa prakAra Asrava meM tIvratA AtI hai, usI prakAra maMdabhAvoM se upArjita kAraNabheda che. kaSAyAnA aMzanA paNa aneka prakAra che. e tamAma azenA samAveza A traNa avasthAomAM thai jAya che. e pramANe jyAre tIvra, tIvratara ane tIvratama e pariNAma jIvAne thAya che tyAre te samaye te pariNAmeAnI apekSAthI thavAvALA AsavamAM paNa tIvra, tIvratara ane tIvratama e traNa avasthAe thAya che. tIvra pariNAmethI upArjita Asatra tIvra, ane tIvratara pariNAmAthI upArjita Asrava tIvratara, e pramANe tIvratama pariNAmethI: upArjita Asrava tIvratama thAya che. sthitibaMdhamAM paNa A pramANe antara samajI levuM joie. svapapariNAmathI-kaSAyenI maMdatAthI je bhAva thAya che te maMdabhAva che. temAM paNu mantra, manttara ane mantratama e avasthAe thayA kare che. te madalAvAnI apekSAthI paNa AsavamAM mantra, mandatara ane mantratama A pramANe traNa avasthAe thAya che. arthAta-madubhAvethI upArjita Asrava paNa maMda hAya che, e pramANe madatara ane madatama pariNAmothI upArjita madaMtara ane madatama thaze. tIvra bhAveAthI je pramANe AsavamAM tIvratA Ave che te pramANe zrI vipAka sUtra Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA yathA-mando mandataro mandatama iti / evaM madhyamabhAvo'pi sAtizayaH, tadyathAmadhyamo madhyamataro madhyamatama iti / ete ca tIvramandamadhyamabhAvAH prakarSApakarSavartitvAdadhimAtrAdibhedena punavibhinnA bhavanti, tadyathA-sa tIvrabhAvaH kadAcidadhimAtraH, kadAcidadhimAtramadhyaH, kadAcidadhimAtramRduH / tathA-madhyAdhimAtraH, madhyamadhyaH, mdhymRduH| evaM kadAcinmRdvadhimAtraH, mRdumadhyaH, mRdumRduH, iti / _ atha jJAtabhAvaH kaH padArthaH ?, ucyate-jJAtamasyAstIti jJAtaH AtmA, 'arza AditvAdac' jJAnAzupayuktasyAtmano yo bhAvaH pariNAmaH sa jJAtabhAvaH, Asrava meM maMdatA AtI hai, tIvratA nhiiN| jo pariNAma na tIvra hoM aura na maMda hoM kintu madhyama-dazA-vAle hoM ve pariNAma madhyama haiM / ye bhI madhyama, madhyamatara aura madhyamatama isa prakAra se tIna bheda vAle hote haiN| ye tIvra, manda aura madhyamabhAva tIvra, tIvratara aura tIvratama Adi rUpa se prakarSa aura aprakarSa vRttivAle hone se adhimAtrAdika ke bheda se bhI aneka prakAra ke mAne gaye haiM, jaise-tIvrabhAva kabhIra adhimAtra, kabhI2 adhimAtramadhya aura kabhI2 adhimAtra-mRdu hotA hai, usI prakAra madhya-adhimAtra, madhya-madhya aura madhya-mRdu bhI hotA hai, isI prakAra kabhI2 mRdu-adhimAtra, mRdu-madhya aura mRdu-mRdu bhI vaha hotA hai| jJAta nAma AtmA kA hai-jJAnAdi se upayukta AtmA kA jo pariNAma hai vaha jJAtabhAva hai, jaise- yadi koI prANI apanI icchA maMdabhAvothI upArjita AsavamAM maMdatA Ave che; tIvratA nahIM. je pariNAma tIvra na hoya ane maMda paNa na hoya, paraMtu madhyamadazAvALAM hoya te pariNAma madhyama che te paNa madhyama, madhyamatara ane madhyamatama, e pramANe traNa bheTavALAM hoya che. e tIvra, manda ane madhyamabhAva tIvra, tIvratara ane tIvratama Adi rUpathI prakarSa ane apakarSa vRttivALA hovAthI adhimAtrAdikanA bhedathI paNa aneka prakAranA mAnavAmAM Ave che. jemake :- tIvrabhAva kayAreka kayAreka adhimAtra, kayAreka kayAreka adhimAtra-madhya ane kayAreka adhimAtra-mRdu hoya che e pramANe madhya-adhimAtra, madhya-madhya ane madhya-mRdu paNa hoya che. tevI rIte kayAreka mRdu-adhimAtra, mRdu-madhya bhane bhU-bhU 5 te DAya che. jJAta nAma AtmAnuM che. jJAnaAdithI upayukata AtmAnuM je pariNAma che te jJAtabhAva che. jema keI prANI pitAnI IcchAthI prerita thaIne prANAtipAta Adi azubha zrI vipAka sUtra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute icchayA prANAtipAtAdau yadi pravRttiH syAttadA''tmano yo'dhyavasAyaH sa jJAtabhAva iti / ajJAtabhAvastu tdvipriitH| yatrAjJAtabhAvastatrApi karmabandhavizeSo drssttvyH| yo hi-'mRgaM vyApAdayAmI'-tyabhisandhAya mRgameva lakSyIkRtya zaraM prakSipati, yazca 'sthANuM vidhyAmI-tyabhiprAyeNa zaraM prakSipati, tena zareNa tadantarAlavartI mRgaH kapoto vA nipAtitaH, tatra tulye'pi prANAtipAtakriyAdvaye nimittavizeSAd bandhavizeSo bodhyH| abhisandhAnena mANAtipAtakAriNaH prakRSTo bandhaH, abhisandhAnarahitasya kaSAyAdipramAdavazavartinastu pUrvasmAdalpaH se prerita ho kara prANAtipAta Adi azubha kAryoM ke karanemeM pravRtti karatA hai to usakA usa tarahakA pariNAma jJAtabhAva hai| ajJAtabhAva isase viparIta hotA hai, arthAt-pramAda athavA ajJAna se pravRtti hone kA nAma ajJAtabhAva hai| ajJAtabhAva meM bhI karmabandha meM vizeSatA hotI hai| kalpanA kIjiye-koI eka vyakti isa prakAra ke vicAra se ki-"maiM isa mRga ko mArU~" mRgako mArane ke liye hI bANa choDatA hai, aura dUsarA koI eka vyakti isa abhiprAya se yukta hokara ki-"maiM isa sthANu ko girA dUM" bANa choDatA hai, aura usake bIcameM rahe hue kisI kabUtara yA mRgakA vadha ho jAtA hai to usa prakAra kI paristhitimeM hiMsA yadyapi una donoM se huI hai, parantu phira bhI pariNAmoM kI apekSA se karmabaMdha meM vizeSatA hI hogii| kAraNa ki jisane saMkalpa karake mRgakA vadha kiyA hai usakA pariNAma jJAtabhAva hai, isase use prakRSTa karma kA bandha hogaa| saMkliSTa bhAva hI atizayarUpa se karmabaMdha kA kAraNa mAnA karmo karavAmAM pravRtti kare che. to tenuM te pariNAma jJAta-bhAva che. ajJAtabhAva tenAthI ulaTe hoya che, arthAta-pramAda athavA ajJAnathI pravRtti thavI tenuM nAma ajJAtabhAva che. ajJAtabhAvamAM paNa karmabandhamAM vizeSatA hoya che. kalpanA kare ke -kei eka vyati mA prabhANenA vinyAthI :-" mA bhRgane bhA3" - bhRgane bhaa21| bhATe bANa choDe che, ane bIjI kaI eka vyakita "huM A sthANu-jhADanuM sukuM thaDa-pADI nAkhuM"--e abhiprAyathI bANa cheDe che ane tenI vaccamAM kaI kabUtara athavA te mRgano vadha thaI jAya che, te te prakAranI paristhitimAM hiMsA e bannethI thaI che, paNa tenA pariNAmanI apekSAthI karmabaMdhamAM vizeSatAja thaze, kAraNa ke jeNe saMkalpa karIne mRgane vadha karyo che tenA pariNAma jJAtabhAva che, te kAraNathI tene prakRSTa kamane baMdha thaze. saMkilaSTabhAva ja atizayarUpathI karmabaMdhanuM kAraNa mAna zrI vipAka sUtra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA krmbndhH| pramAdazca-prakRSTakaSAyalezyAvalAdhAnAjJAnaprabhavaH pauruSeyapariNAmasamusthAnaH kaTuvipAkajanako narakapAtA''hitasaMskAraH tIvAdisAtizayaH, madhyakaSAyalezyodayabalAdhAno madhyamamadhyamatarAdibhedaH, pratanukaSAyalezyApariNatipramAdabalAdhiSThAnavAsanAvAsitastu mndmndtraadibhedH| ___atha ko vIryavizeSaH ? iti, ucyate-vIryAntarAyakarmakSayopazamajanyA gayA hai| saMkalpa ke vinA kaSAya-Adi pramAda ke vazavartI hokara jisase acAnaka hI mRga Adi kA vadha ho gayA hai, usake yadyapi karma kA baMdha to hogA hI, para vaha prakRSTa nahIM; kintu alpa hogA, kyoM ki usase jo hiMsA huI hai vaha ajJAtabhAvase huI hai, jJAtabhAva se nhiiN| prakRSTa kaSAya aura lezyA ke bala ke jora se jo ajJAtarUpa bhAva utpanna hotA hai, usase isa pramAda kI utpatti hotI hai, isakA vipAka kaTuka-durgati kA dAtA mAnA gayA hai| pramAdadazAsaMpanna vyakti ke bhItara narakameM utpatti ke yogya hI saMskAra utpanna hote haiN| yaha pramAda bhI tIvra, tIvratara aura tIvratama ke bheda se aneka prakAra kA zAstroM meM varNita huA hai / jisa pramAda meM madhyamakaSAya aura lezyA ke udayarUpa bala kA jora rahatA hai yaha madhyama madhyamatara Adi bhedavAlA hotA hai, parantu jo pramAda alpakaSAya aura lezyA kI pariNati ke bala se viziSTa hotA hai usake maMda maMdatara Adi bheda hote haiN| vIryAntarAya karmake kSayopazama se utpanna huI labdhi kA nAma vAmAM Ave che. saMkalpa vinA kaSAya Adi pramAdane vazavattI thaIne jenAthI acAnakaja mRga Adino vadha thaI gayuM che, tene paNa kamabandha te thaze ja, paraMtu te prakRSTa nahIM; paNa a5 thaze, kAraNa ke tenAthI je hiMsA thaI che te ajJAMtabhAvathI thaI che, jJAtabhAvathI thaI nathI. prakRSTakaSAya ane vezyAnA balanA jerathI je ajJAtarUpabhAva utpanna thAya che, tenAthI A pramAdanI utpatti thAya che, tene vipAka kaTuka durgati ApanAra mAnavAmAM Ave che. pramAdadazAsaMpanna vyakitamAM narakamAM utpatti thavA gvaja saMskAra utpanna thAya che. A pramAda paNa tIvra, tIvratara ane tIvratama nA bhedathI aneka prakArane zAstramAM varNavela che. je pramAdamAM madhyamakaSAya ane lazyAnA udayarUpa baLanuM jora rahe che te madhyama, madhyamatara Adi bhedavALuM hoya che, paraMtu je pramAda a5-kaSAya ane lazyAnI pariNatinA baLathI viziSTa hoya che, tenA maMda, maMdatara Adi bheda hoya che. varyAntarAya karmanA kSaya pazamathI utpanna thayelI labdhinuM nAma vIrya che. zakita, zrI vipAka sUtra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute labdhirvIryam-AtmanaH zaktiH sAmarthya mahAprANatA / tacca vajrarSabhanArAcasaMhananavatAmeva tripRSThAdivAsudevAdInAM saMrabdhasiMhapATanAdAvabhivyaktaM, siMhAdInAM ca madamattamahAgajAdividAraNe'bhivyaktaM bhavati, tasya vizeSaH =atizayastasmAd vIryavizeSAt karmabandhavizeSaH / atrApyadhimAtrAdibhedaprarUpaNA pUrvavat karaNIyA / mandaprANasya tu na tAdRgutkarSoM bhavati, yAdRzo mahAprANasya / ato vIryavizeSaH karmabandhavizeSe kAraNaM bhvtiiti| athAdhikaraNavizeSa ucyate-adhikriyate yenAtmA durgatisthAnaM prati tadadhikaraNaM, tasya vizeSo'tizayaH-adhikaraNavizeSastasmAt karmavandhavizeSaH / vIrya hai| zakti, sAmarthya aura mahAprANatA ye saba isake paryAyavAcI zabda haiN| isakI spaSTarUpase abhivyakti vajraRSabhanArAcasaMhananavAle tripRSThAdi vAsudevoM meM baliSTha siMhAdikI vidAraNa kriyA karate samaya pratIta hotI hai| siMhAdikoM kI zakti kI abhivyakti bhI madonmatta gajarAja ke vidAraNa se jJAta hotI hai| vIrya kA atizaya hI vIryavizeSa hai| isase bhI karma ke baMdhameM vizeSatA AtI hai| yaha vIryavizeSa bhI adhimAtrAdike bhedase pUrvakI taraha aneka bhedavAlA hai, jisa prakAra mahAprANatA-prabalazakti meM adhimAtrAdika bhedoM kI prarUpaNArUpa utkarSa pAyA jAtA hai usa prakArakA utkarSa mandaprANatA meM nahIM hotA hai| adhikaraNa nAma Asrava Adi ke AdhAra kA hai| jisase AtmA durgatirUpa sthAna kA pAtra banatA hai aise adhikaraNavizeSa se bhI karmoM ke baMdha meM vizeSatA AtI hai| prANI, jIva aura sAmarthya ane mahAprANatA e sarva tenA paryAyavAcI zabdo che. tenI spaSTarUpathI oLakhANa vAiSabhanArAcasaMhananavALA tripuSTAdi vAsudemAM baLavAna sihAdikanI-vidAraNa-phADI nAkhanArI-kriyA karavA samaye dekhAya che, siMha-AdikanI zakitane paricaya paNa madenmatta hAthInuM jyAre te vidAraNa kare che, tyAre jANI zakAya che. vIryanuM atizaya te ja vIryavizeSa che. tenAthI paNa kamabaMdhamAM vizeSatA Ave che. e viryavizeSa paNa adhimAtra AdinA bhedathI pUrva-pramANe aneka bhedevALe che. jevI rIte mahAprANatAprabalazakita-mAM adhimAtra Adi bhedenI prarUpaNArUpa utkarSa jANI zakAya che tevA prakArane utkarSa maMdaprANatAmAM heya nahi. adhikaraNa, Asrava AdinA AdhAranuM nAma che. jenA vaDe AtmA durgatirUpa sthAnanuM pAtra bane che, evA adhikaraNavizeSathI paNa karmonA baMdhamAM vizeSatA Ave zrI vipAka sUtra Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA jIvAn ajIvAn vA viSayIkRtya prANinaH pravartante tIbrAdibhAvena / te ca jIvA ajIvA vA tIvrAdibhAvena pariNatasyAtmano viSayA bhUtvA sAmparAyikakarmabandhahetavo bhavantIti durgatiprasthAnanimittatvAdadhikaraNazabdavAcyA bhavanti / tathA ca-yaH sAmparAyikakarmabandhasya nimittatvena viSayaH so'dhikaraNamityucyate / ajIvoM ko viSaya karake tIvrAdibhAvoM dvArA pravRtti kiyA karate haiN| arthAt adhikaraNa ke do bheda haiM- eka jIvAdhikaraNa aura dUsarA ajIvAdhikaraNa / ye donoM hI adhikaraNa tIbrAdibhAvasaMpanna vyakti ke viSayabhUta hokara sAMparAyika karmabaMdha ke nimitta hote haiM, isaliye ye donoM hI jIva aura ajIva apane ko Azraya karake pravRtti karanevAle jIva ke liye durgati-paMtha ke nimitta hone se adhikaraNa zabda ke dvArA kahe gaye haiN| bhAvArtha- koI bhI prANI kyoM na ho vaha, jIva ko nimitta karake yA ajIva ko nimitta karake hI tIvrAdibhAvoM se yukta ho apanI pratyeka kriyA cAlU karatA hai, isa apekSA se vaha tannimittaka sAMparAyika Asrava kA baMdhaka hotA hai| sAMparAyika Asrava meM ye donoM yathAyogyarUpa se jIva kI pratyeka pravRtti meM nimittabhUta yA viSayabhUta hote hI haiM, isaliye nimitta hone se ina donoM ko sAMparAyika Asrava kA adhikaraNa kahA gayA hai| che. prANI, jIva ane a ne viSaya karIne tIvradibhAva dvArA pravRtti karyA kare che, arthAta- madhi4214nA me le che-(1) me vAdhi429], (2) mane bhI maadhikaraNa. e banne adhikaraNa tItrAdibhAvasaMpanna vyakitanA viSayabhUta thaIne sAMparAyikakarmabaMdhanuM nimitta thAya che, tethI ja e banne jIva ane ajIva, temane Azraya karIne pravRtti karanArA jIva mATe dugatipaMthanuM nimitta hovAthI adhikaraNa zabda dvArA kahevAmAM AvyA che bhAvArtha-kaI paNa prANI hoya te jIvane nimitta laIne athavA ajIva ne nimitta laIne ja tItrAdibhAvothI yukata thaI kriyA cAlu kare che. e apekSAthI te tanimittaka sAparAyika asavanuM baMdhaka thAya che. sAmparAyika AsavamAM e bane (jIva-ajIva) yathAyegyarUpathI jIvanI pratyeka pravRttimAM nimittabhUta athavA viSayabhUta thAya che. nimitta hovAthI e bannene sAMparAyika AsavanA adhikaraNa kahevAmAM bhAva cha. zrI vipAka sUtra Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute tatra (1) jIvaviSayaM jIvAdhikaraNam / tad dravyabhAvabhedena dvividham / tatra dravyAdhikaraNaM-dravyarUpamadhikaraNaM chedanabhedanAdi dravyazastram / tad dazakdhimeva / tatra kuThArAdi laukikaM zastramekam , aparANi nava lokottarANi zastrANi dahana-viSa-lavaNa-sneha-kSArA-'mlAni, anupayuktasya ca manovAkAyAstrayaH / (1) jo jIva ko viSaya kara sAMparAyika Asrava hogA vaha jIvAdhikaraNa aura jo ajIva ko nimitta lekara sAMparAyika Asrava hogA vaha ajIvAdhikaraNa hogaa| dravya aura bhAvake bheda se isa jIvAdhikaraNa ke do prakAra haiN| chedana, bhedana Adi dravyarUpa adhikaraNa hai, arthAt jIvoM kA chedana karanA, bhedana karanA Adi jo dravyazastra hai vaha dravyAdhikaraNa hai / isake bhI laukika aura lokottara ye do bheda haiN| kuThAra Adi loka meM zastrarUpa se prasiddha hone se laukikazastra kahalAte haiN| yaha eka hI bhedavAlA hai / lokottarazastra-dahana, viSa, lavaNa, sneha, kSAra, amla tathA anupayukta vyaktike mana, vacana aura kAyake bheda se nava prakArakA hai| kuThArAdi laukika zastra 1, dahanAdi lokottara zastra 9, isa prakAra daza prakArake zastra hote haiM / lokottara zastra inheM isaliye kahA hai ki jisa prakAra kuThAra talavAra Adi dravya loka meM "zastra" isa nAma se prasiddha haiM usa prakAra ye dahana karanA-jalAnA Adi kriyAe~ zastrarUpa se prasiddha nahIM haiM, isaliye inheM lokottara zastra kahate haiN| jIva, isa dravya (1) jIvane viSaya karIne ja sAmparAyika Asrava thAya che te jIvAdhikaraNa, ane ajIvane nimitta laIne je sAMparAyika Asrava thAya che te ajavAdhikaraNa che. dravya ane bhAva nA bhedathI e jIvAdhikaraNa nA be prakAra che. chedana, bhedana Adi dravyarUpa adhikaraNa che, arthAta jIvenuM chedana, bhedana Adi karavuM je dravyazAstra che te dravyAdhikaraNa che. tenA paNa laukika ane lokottara e be bheda che. kuThAra Adi lekamAM zastrarUpathI prasiddha hovAthI te laukikazastra kahevAya che. te ekaja bhedavALuM che. kettarazAstra, 4Dana, viSa, aq, sneha, kSA2, 28 tathA manuphyuta-vihIna vyatinA mana. vacana ane kAyAnA bhedathI nava prakAranA bhedavALuM che. kuThArAdika laukika zastra 1, dahanAdi lekottara zastra nava prakAranuM, e pramANe dasa prakAranuM zastra che. lakattara zastra emane eTalA mATe kahyuM che ke je pramANe kuThAra, talavAra Adi dravya, lokamAM "zastra" A nAmathI prasiddha che te pramANe e dahana karavuM-bALavuM Adi kriyAo zastrarUpathI prasiddha nathI, te mATe tene lokottara zastra kahe che. jIva, A dravyarUpa adhikaraNano jIva ane ajIva zrI vipAka sUtra Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA etena dravyAdhikaraNena saMmilitau jIvAjIvau viSayIkRtya sAmparAyikaM karma badhyate / tadyathA-karacaraNagrIvAdInAM kuThArAdinA chedaH / vahinA dahanaM sacetanAnAm, viSeNa mAraNam / lavaNena pRthiviikaayaadhupghaatH| snehena-ghRtatailAdinA caissaamevopghaatH| kSAreNa sakalatvaGmAMsAdhavakartanam / amlenApyAranAlAdinA pRthiviikaayaadyupghaatH| anupayuktasya manovAkAyA yAM yAM ceSTAM kurvanti, tayA tayA karma bdhyte| atha bhAvAdhikaraNamucyate-bhAvaH AtmanastItrAdipariNAmaH, sa evArUpa adhikaraNa kA jIva aura ajIvake Upara prayoga karane se sAMparAyika karma kA baMdha karatA hai| hAtha, paira aura grIvA-gardana AdikA kuThAra Adi se kATanA, cheda hai| sacetana vRkSa Adi kA agni se jalAnA, dahana hai| viSa dekara kisI ko mAranA, namaka DAlakara-bikhera kara pRthivIkAya Adi jIvoM kA upaghAta karanA, ghRta athavA taila Adi se jIvoM kA vighAta karanA, kSAra se samasta camar3e aura mAMsa Adi kA kATanA, AranAla (kAjI) Adi amladravya se pRthivIkAya Adi jIvoM kA upaghAta karanA, ye samasta laukika aura lokottarika dravyazastra sAMparAyika karmabaMdha ke kAraNa haiN| isI prakAra anupayukta vyakti kI mAnasika, vAcika aura kAyika kriyAe~ aura ceSTAe~ bhI apane Azrita jIva ke karmabaMdha kA kAraNa hotI haiN| AtmA ke tIvra, tIvratara Adi jo bhAva haiM, ve bhAvAdhikaraNa haiN| isa bhAvAdhikaraNa se saMmilita jIva aura ajIva ko nimitta upara prayoga karavAthI sAmparAyika karmane baMdha kare che hAtha, paga, ane grIvA-garadana Adine kuThAra AdithI kApavuM te chedana che. sacetana vRkSa Adine agnithI bALavuM te dahana che. viSa-jhera ApIne keIne mAravuM, khAra nAMkhI-vakherI pRthivIkAya Adi jeno upaghAta kare, ghI-tela AdithI jIvene vighAta kare, kSAra-rAkha vaDe karI tamAma cAmaDI ane mAMsa vagere kApavuM, AranAla-kAMjI Adi Asla-khATI cI vaDe pRthivIkAya Adi jIvane upaghAta kare, te samasta laukika ane leketarika dravya-zastra sAMparAyika karmabaMdhanuM kAraNa che. e pramANe anupayukta-upayoga vinAnI vyakitanI mAnasika, vAcika ane kAyika kriyAo ane pravRtti paNa pitAnA Azrita jIvane karmabaMdhanuM kAraNa thAya che. AtmAnA tIvra, tIvratara Adi je bhAva che te bhAvAdhikaraNa che. A bhAvAdhikaraNathI saMmilita jIva ane ajIvane nimitta karIne sAMparayika karmane baMdha zrI vipAka sUtra Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa vipAkazrute dhikaraNaM bhAvAdhikaraNam, anenApi saMmilitau jIvAjIvau nimittIkRtya sAmparAyikaM karma badhyate / taccASTottarazatavidham , tadyathA-idaM bhASAdhikaraNarUpaM jIvAdhikaraNaM saMkSepatastAvat trividham-saMrambhaH 1, samArambhaH 2 ArambhaH3, iti / etat punaH pratyekaM kAyavAGmanobhedena trividham / tadapyekaikazaH kRtakAritA'numatabhedAn trividhaM bhavati / tadapi punarekaikazaH kaSAyacatuSTayabhedAccaturvidhamiti / saMrambhAdInAM vyAkhyAmevamAhuH ___ saMrambhaH saMkalpaH, paritApanayA bhavet samArambhaH / __ prANivadhastvArambhaH, trividho yogastato jJeyaH // karake sAMparAyika karma kA baMdha hotA hai / yaha bhAvAdhikaraNa 108 prakAra kA hai, so isa prakAra se jAnanA caahiye| yaha bhAvAdhikaraNa rUpa jIvAdhikaraNa saMkSepataH tIna prakAra kA hai-(1) saMraMbha (2) samAraMbha aura (3) AraMbha / inake, 3 yogoM se-manoyoga, vacanayoga, aura kAyayoga se guNA karane para 9 bheda hote haiN| ina nau bhedoM kA kRta, kArita aura anumodanA, ina tIna se guNA karane para 27, aura 27 ko krodha, mAna, mAyA evaM lobha ina cAra kaSAyoM se guNita karane para 108 prakAra niSpanna hote haiM / hiMsAdika kArya ke karanekA saMkalpa-irAdA karanA saMrambha, usa kArya kI sAmagrI kI AyojanA karanA yA use ekatrita karanA athavA jIvoM ko saMtApa pahu~cAnA-kaSTa denA samAraMbha, aura prANI kA vadha-hiMsA karanA AraMbha hai| kahA bhI hai-"saMrambhaH saMkalpaH, paritApanayA bhavet samArambhaH / prANivadhastvArambhaH, trividho yogastato jJeyaH" // thAya che. A bhAvAdhikaraNa 108 ekaso ATha prakAra che, te A prakAre jANavA joIe. A bhAvAdhikaraNarUpa jIvAdhikaraNa sakSepathI traNa prakArane che-(1) saMraMbha, (2) samAna, (3) mAsa tenA, RNa yogI-manAyA, kynyo| mana yayojanA bhedathI nava bheda, tene kRta, kArita ane anumodanA, A traNathI guNatAM sattAvIsa 27, ane tene kedha, mAna, mAyA ane lebha, A cAra kaSAyathI guNatAM 108 prakAra-bhede thAya che. hiMsAdika kArya karavAne saMka95-vicAra karavA te saMraMbha, te kAryanI sAmagrInuM Ajana-ekatrita karavuM te, athavA jIne saMtApa pahoMcADekaSTa devuM te samAraMbha, ane prANIne vadha-hiMsA karavI te AraMbha che. kahe che ke - zrI vipAka sUtra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA 17 bhAvArtha - mana se saMraMbha karanA, manase samAraMbha karanA, aura manase AraMbha karanA, vacana se saMraMbha karanA, vacana se samAraMbha karanA, vacana se AraMbha karanA, kAya se saMraMbha karanA, kAya se samAraMbha karanA, kAya se AraMbha karanA, isa prakAra saMrabha Adi yogoM ke sAtha 9 bheda hote haiM / isI prakAra 'mana se saMraMbha karAnA' Adi 9 bheda, aura 'manase saMraMbha karane kI anumodanA karanA' Adi 9 bheda, ye 18 bheda hote haiM / saba milAkara 27 bheda hote haiM / ye hI 27 bheda, prakArAntara se isa prakAra samajhane cAhiyemana se svayaM saMraMbha karanA, mana se dUsaroM se saMraMbha karAnA, mana se saMraMbha karanevAloM kI anumodanA karanA, tathA vacana se saMraMbha karanA, vacana se saMraMbha karAnA, aura vacana se saMraMbha karanevAloM kI anumodanA karanA, evaM kAya se saMraMbha karanA, kAya se saMraMbha karAnA aura kAyase saMraMbha karanevAloM kI anumodanA karanA, isa prakAra ye 9 bhaMga eka saMraMbha ke hote haiM / isI prakAra samAraMbha aura AraMbha ke bhI yogoM ke dvArA 18 bhaMga hoMge, ataH pUrvokta 9 aura ye 198 isa prakAra 27 bhaMga ho jAte haiM / mana se jo vyakti svayaM saMraMbha " " saMrambhaH saMkalpaH paritApanayA bhavet samArambhaH / prANivadhastvArambhaH, trividho yogastato jJeyaH // " bhAvA --manathI . saMraMbha karavA, manathI samAraMbha karavA, manathI Ara Mbha karavA; vacanathI saMraMbha karave, vacanathI samArabha karavA, vacanathI AraMbha karavA; kAyathI saMra Mbha karavA, kAyathI samArabha karavA, ane kAyathI AraMbha karavA; A prakAre sarabha AdinA, yogonI sAthe nava bhe thAya che. eja prakAre manathI sarabhara karAvavA' Adi nava bheda, ane manathI saMrabha karavAnI anumAdanA karavI' Adi nava bheda, A aDhAra bhede thAya che. badhA bhedo maLIne satyAvIsa bhe thAya che. aja satyAvIza bhede khIjA prakAre A rIte samajavA joie-manathI svayaM saraMbha karavA, manathI khIjA pAse sa'raMbha karAvavA, manathI sarabha karavAvALAne anumedana ApavuM, tathA vacanathI saraMbha karavA, karAvavA, ane anumAdana ApavuM, temaja kAyAthI sarabha karavA, karAvavA, anumAina ApavuM, e pramANe 9 nava bheda eka saMrabhanA thAya che, e pramANe samArabha ane ArabhanA paNa cAgo dvArA 18 aDhAra bheda thAya che. tethI prathamanAM nava-9 ane khIjA 18 aDhAra, e pramANe satyAvIza bhaTTa thAya che. je vyakita manathI svayaM saraMbha kare che te kAI paNa kaSAyanA AvezathI ja zrI vipAka sUtra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vipAkazrute (2) ajIvAdhikaraNaM ca saMkSepatastAvaccaturvidham, tadyathA-nirvartanAdhikaraNaM1, nikSepAdhikaraNaM2, saMyogAdhikaraNaM3, nisargAdhikaraNaM4, ceti / ajIvaviSayAn nirvatanA - nikSepa-saMyoga-nisargAn kurvan rAgadveSavAn AtmA sAmparAyikaM karma bannAti / nirvaya'mAnamajIvadravyasaMsthAnAdikaM nirvartanA, tadrUpamadhikaraNaM nivartanAdhikaraNam, tad dvividham-mUlaguNanirvartanAdhikaraNam 1, uttaraguNanirvartanAdhikaraNaM 2 karatA hai, vaha kisI na kisI kaSAya ke Aveza se hI karegA, vinA isake nahIM, isaliye manase yA vacana se kisI bhI yoga se saMraMbhAdi karate samaya krodha Adi 4 cAra kaSAyoM meM se kisI na kisI kaSAya kA sadbhAva hone se isa bhAvAdhikaraNa ke 108 bheda ho jAte haiM / isa prakAra jIvAdhikaraNa kA yahAM taka kathana kiyA / aba ajIvAdhikaraNa kA kathana karate haiM yaha ajIvAdhikaraNa saMkSepa se 4 prakAra kA hai-(1) nirvartanAdhikaraNa, (2) nikSepAdhikaraNa (3) saMyogAdhikaraNa, aura (4) nisargAdhikaraNa / prANI, ajIvaviSayaka ina 4 adhikaraNoM ko karatA huA rAgadveSa se sampanna hokara sAMparAyika karma kA baMdha karatA hai| (1) nirvatanAdhikaraNa-racanA ke viSayabhUta ajIvadravya kA jo saMsthAna Adi hai vaha nirvartanA hai| 'nirvartanA' nAma racanA kA hai, racanArUpa adhikaraNa hI nirvartanAdhikaraNa kahalAtA hai / muulkare che, te vinA te thatuM nathI. eTalA mATe manathI athavA te vacanathI keI paNa gathI saMraMbhAdi karavA samaye ke Adi cAra kaSAyamAMthI kaI eka kaSAyane saddabhAva hovAthI A bhAvAdhikaraNanA ekaso ATha (108) bheda thAya che. A pramANe jIvAdhikaraNane prasaMga ahIM sudhI kahyo che. have ajIvAdhikaraNa sakSepathI kahe che - mA mAdhi4295 sapathI yA2 42nu cha- (1) nivanAdhi429], (2) nikSepAdhikaraNa, (3) saMgAdhikaraNa ane (4) nisarvAdhikaraNa, prANI, ajIva-viSayaka A cAra adhikaraNane karatAM karatAM rAgadveSathI saMpanna thaIne sAMparAyika kamane baMdha kare che (1) nirvattAdhikaraNa-nivartana arthAt racanAnA viSayabhUta ajIva dravyanAM je saMsthAna Adika che te nirvattanA che. nirvastRnA nAma racanAnuM che. racanArUpa adhikaraNaja nirvAdhikaraNa kahevAya che. mUlaguNa-nirvanA ane uttaraguNa-nirvanA, zrI vipAka sUtra Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA ca / atha kiM nAma mUlaguNanirvartanAdhikaraNam?, ucyate-mUlaM cAsau guNazca mUlaguNaH, mUlamA saMsthAnAkhyo guNo mUlaguNaH, sa eva nirvartanAdhikaraNaM mUlaguNanivartanAdhikaraNam , mUlaguNo hi nivRttaH san adhikaraNIbhavati karmabandhasya / audArikAdInAM paJcavidhazarIrANAM svasvavargaNAprAyogyadravyanirmApitAni saMsthAnAni prathamasamayAdArabhya mUlaguNanirvartanAdhikaraNarUpANi, bandhanimittatvAt / tatraudArikazarIrasyAGgopAGgazuddhikarNavedhAvayavasaMsthAnAdi, tathA vaikriyazarIrasyAGgopAGga-keza-dazana-nakhAdikam , AhArakazarIrasya cAGgopAGgAguNanirvartanA aura uttaraguNanirvartanA isa prakAra se nirvartanA ke 2 bheda haiM / " mUlaM cAsau guNazca mUlaguNaH, mUlamAdhaM saMsthAnAkhyo guNaH mUlaguNaH" mUlarUpa guNa kA nAma mUlaguNa hai| yahA~ Adi kA jo saMsthAna hai vahI mUlaguNa kA vAcya hai| vaha nirvartanA kA adhikaraNa hone se mUlaguNanirvartanAdhikaraNarUpa se kahA gayA hai| racanA kA viSayabhUta huA yaha mUlaguNa, karmabaMdha kA adhikaraNa hotA hai| audArika, vaikriyika, AhAraka, taijasa aura kArmaNa, ina paugalika pAMca zarIroM ke AkAra, apanI 2 vargaNArUpa yogya dravyoM se race jAte haiN| ye AkAra hI karmabaMdha ke kAraNa hone se prathama samaya se lekara mUlaguNanirvartanA ke adhikaraNarUpa hote haiN| audArikazarIra meM hAtha-paira Adi aMga aura aMguli vagairaha upAMgoM kI zuddhi karanA, kAna Adi avayavoM kA bIMdhanA, zarIrake AkAra kA racanAvizeSa karanA, yaha audArika zarIra kI uttaraguNanirvartanA hai| vaikriyika zarIra ke aMga, upAMga, keza, dAMta aura nakha Adi kI mA pramANe nitAnA me le che. " mUlaM cAsau guNazca mUlaguNaH, mUlamAcaM saMsthAnAkhyo guNa : mUlaguNaH" arthAt-bhU135 guru tenu nAma bhUdaguNa cha. ahIM AdinuM je saMsthAna che te mUlaguNanuM vAya che. te nivRttanAnuM adhikaraNa hevAthI mUlaguNa-nivRttanAdhikaraNa kahevAya che. racanAnA viSayabhUta thayela A mUlaguNa, karmabaMdhane adhikaraNa thAya che. dArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kArpaNa, e padgalika pAMca zarIranAM AkAra pata-pitAnI vargaNArUpa gya dravyathI racAya che, e AkAraja karmabaMdhanuM kAraNa hovAthI prathama samayathI laIne mUlaguNa- nirvartanAnA adhikaraNarUpa thAya che. audArika zarIramAM hAtha-paga Adi aMgenI, ane aMgulI vagere upagenI zuddhi karavI. kAna Adi avayavane vIMdhavuM, zarIranA AkArane racanAvizeSa kare te dArikazarIranI uttaraguNanirvanA che. vekiyazarIranA aMga, zrI vipAka sUtra Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute dikam uttaraguNanirvartanAdhikaraNaM bodhyam , kArmaNa-taijasa-zarIrayoruttaraguNanivartanAdhikaraNaM nAstyeva, tayoraGgopAGgAdyabhAvAt / tathA vAGmanovargaNAyogyadravyanirmApitau vAGmanaHsaMsthAnavizeSau mUlaguNanirvartanAdhikaraNam , tathA mANApAnavargaNAyogyapudgaladravyanirmApitoM ucchavAsaniHzvAsAkArau mUlaguNanirvartanAdhikaraNam / eSAM vAgAdInAmapyuttaraguNanivartanAdhikaraNaM na saMbhavatyeva, aGgopAGgAdhabhAvAt / uttaraguNanirvartanAdhikaraNaM kASThakarma-pustakarma-citrakarmAdIni / tatra racanA vaha vaikriyazarIra kI uttaraguNanirvartanA hai| evaM AhArakazarIra meM jo aMga upAMga Adi kI racanA hai, vaha bhI uttaraguNanirvartanA hai| taijasa aura kArmaNa zarIra meM uttaraguNanirvartanA saMbhAvita nahIM hai, kyoM ki vahAM para aMga aura upAMgoM kI racanA nahIM hai| isI prakAra vacanavargaNA evaM manovargaNA se niSpAdita mana aura vacana bhI AkAra-vizeSa haiM, ataH ye mUlaguNanirvartanAdhikaraNa hI haiN| uttaraguNanirvartanAdhikaraNatA inameM nahIM AtI hai, kyoMki uttaraguNanirvartanA kA saMbaMdha aMga-upAMga Adi se hai| prANa aura apAna (zvAsocchavAsa) ke vargaNAyogya pudgaladravya se niSpanna ucchvAsa aura niHzvAsa-rUpa AkAra bhI mUlaguNanirvartanA hai / zvAsocchAsameM bhI uttaraguNanirvartanArUpatA isaliye saMbhavita nahIM hai ki vahAM para aMga-upAMgAdika kA abhAva hai| bhAva yaha hai kizarIra, mana aura zvAsocchAsa kI racanA kA honA mUlaguNanirvartanA hai| uttaraguNanirvartanAdhikaraNa-kASTakarma, pustakarma aura upAMga, keza, dAMta ane nakha AdinI je racanA te vaikriyazarIranI uttaraguNa-nivRttanA che. e ja pramANe AhArakazarIramAM je aMga-upAMga AdinI racanA che te paNa uttaraguNa-nirvattvanA che. tejasa ane kAmaNa zarIramAM uttaraguNanirvattane saMbhAvita nathI, kAraNa ke ahIM aMga ane upAMgenI racanA nathI. e pramANe vacanavagaNa ane menevigeraNAthI niSpAdita mana ane vacana paNa AkAravizeSa che, te kAraNathI e mUlaguNa-nirvattAdhikaraNa ja che. uttaraguNa-nirvirtAnAdhikaraNatA temAM AvatI nathI, kAraNa ke uttaraguNa-nirvattanA saMbaMdha aMga-upAMga Adi sAthe che. prANa ane apAna (vAsa)nA vagaNagya pagaladravyathI niSpanna urasa ane ni:zvAsarUpa AkAra paNa mUlaguNanirvanA che. zvAsorasamAM paNa uttaraguNanirdhanArUpatA eTalA mATe saMbhavita nathI ke tyAM aMga-upAMgAdikano abhAva che. Ane bhAva e ke zarIra, mana ane zvAsocanI racanA thavI te mUlaguNanirvanA che. uttara zrI vipAka sUtra Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA 21 kASThakarma-sthaputtalikAdikaM, tannirmANaM c| pustakarmacitrakarmaNI api strIpuruSAdInAmAkRteH pratikRtirUpe, tannirmANarUpe ca / evamanyadapi lepyaM, patracchedyaM, jalakarma, bhUkarmeti uttaraguNanirvartanAdhikaraNaM bodhyam / evaM kRpANAdigatavadhasthAnatA mUlaguNanivartanAdhikaraNaM, tatra tIkSNatojjvalatAdi uttaraguNanivartanAdhikaraNaM jJeyam / (2) atha nikSepAdhikaraNamucyate-nikSipyate sthApyate'sAviti nikSepaH= sthApyaH kazcidajIvapadArtha eva, tadrUpamadhikaraNaM nikSepAdhikaraNam / tacaturvicitrakarma Adi haiM / arthAt kASTha, miTTI Adi se citra vagairaha kI racanA karanA uttaraguNanirvartanA hai / kASTha se ratha, putalI Adi kA banAnA kASThakarma hai / miTTI Adi se strI-puruSa Adi kA citraNa (AkRti) banAnA pustakarma hai| phoTo vagairaha banAnA yaha citrakarma hai| isI prakAra lepyakarma, patracchedyakarma, jalakarma, aura bhUkame Adi samasta citraNakriyAe~, uttaraguNanirvartanAdhikaraNa samajhanI caahiyeN| talavAra Adi meM jo mArane kI yogyatA hai, athavA talavAra Adi kI jo racanA hai vaha mUlaguNanirvartanA hai, usameM tIkSNatA, ujjvalatA Adi kI racanA uttaraguNanirvartanA hai| (2) nikSepAdhikaraNa isa prakAra hai-vastu ke rakhane kA nAma nikSepa hai| ajIvapadArtha hI rakhane yogya hotA hai| nikSeparUpa jo adhikaraNa hai vaha nikSepAdhikaraNa hai| yaha 4 prakAra kA hai-(1) apratyupekSitanikSepAdhikaraNa, (2) duSpramArjitanikSepAdhikaraNa, (3) guNanirvartAnAdhikaraNa-kASThakarma, pustakarma ane citrakarma Adi che, arthAt kASTha, mATI AdithI citra vagerenI racanA karavI te uttaraguNanittanA che. kacchathI ratha, putalI AdinuM banAvavuM te kAikama che, mATI AdithI strI-puruSa AdinA citrAmaNa (AkRti) banAvavI te puratakarma che, pheTa vagere banAvavuM te citrakarma che. e pramANe lekhakarma, patrachedyakarmajalakarma ane bhUkarma Adi samasta citrAmaNa kriyAone uttaraguNanirvattAdhikaraNa samajI levuM joIe. talavAra AdimAM je mAravAnI yegyatA che, athavA talavAra AdinI je racanA che, te mUlaguNanirvanA che. temAM tINatA, ujajavaLatA AdinI racanA te uttaraguNanirvattanA che. (2) nikSepAdhi4265 mA prabhA cha -pastune mAnU nAma nikSepa cha, ajIva padArtha ja rAkhavA egya che, nikSeparUpa je adhikaraNa che te nileSAdhikaraNa zrI vipAka sUtra Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 vipAkazrute dham-apratyupekSitanikSepaNAdhikaraNaM 1, duSpramArjitanikSepAdhikaraNaM 2, sahasAnikSepAdhikaraNam 3, anAbhoganikSepAdhikaraNaM 4 ceti| cakSuSA'navalokite bhUpradeze nikSepyasya sthApanIyasya vastrapAtrAdenikSepaH sthApanam apratyupekSitAdhikaraNam 1 / pratyavekSite'pi bhUpradeze duSpamArjite, rajoharaNenA'pramANite vA nikSepaH= sthApanaM duSpamArjitAdhikaraNam / ekasmin sthAne triHpramArjanena supramArjitaM bhavati, tadviparItaM duSpamArjitam 2 / apratyupekSita-duSpamArjitadeze zaktyabhAvAt sahasA nikSepaH sahasAnikSepAdhikaraNam 3 / anAbhogo'tyantavismRtiH, yasyevasahasAnikSepAdhikaraNa, aura (4) anAbhoganikSepAdhikaraNa / vinA dekhe jamIna para rakhane yogya vastra evaM pAtrAdika upakaraNakA rakhanA apratyupekSitanikSepAdhikaraNa hai 1 / dekha kara ke bhI, vinA acchI taraha pUMje, athavA nahIM pUMje sthAna para vastra-pAtrAdika kA rakhanA-yatanArahita heAkara vastu rakhanA-vaha duSpramArjitanikSepAdhikaraNa hai| rakhane yogya sthAna ko kamase kama rajoharaNa dvArA 3 bAra pUMjanA cAhiye tabhI vaha supramArjita hotA hai, anyathA vaha duSpramArjita hai 2 / pratilekhanA aura acchI taraha pramAnA kiye vinA bhUmipara zakti ke abhAva se sahasA-ekadama hI vastra-pAtrAdika kA rakha denA-vaha sahasAnikSepAdhikaraNa hai / atyanta vismRti kA nAma anAbhAga hai, jise itanI bhI smRti nahIM rahatI hai ki mujhe ye vastra-pAtrAdika acchI tarahase pratilekhita aura pramArjita kiye gaye cha. te yA2 542i cha-(1) 2mapratyupekSita-nikSepAdhi427, (2) huprabhAti-ni:pAdhi421, (3) sasA-nipAdhi426], mane (4) manAna-nikSapAdhi4211. najare barAbara joyA vinA jamIna upara, rAkhavA yogya vastra ane pAtrAdika upakaraNane rAkhavuM te apratyupekSita-nikSepAdhikaraNa che (1). sArI rIte joyuM hoya te paNa sArI rIte pUjyA vinA athavA te pUjyA vinAnA sthAna para vastrapAtrAdika rAkhavAM, yatanArahita thaIne kaI paNa vastu rAkhavI te duprabhAjitanikSepAdhikaraNa che. vastra-pAtrAdika rAkhavA yogya sthAnane ochAmAM ochuM traNa vakhata raharaNa vaDe pUjavuM joIe, tyAre te supramArjita thAya che. tema karyA vinA te duprabhAjita che (2). pratilekhana ane sArI rIte pramAjanA karyA vinA jamIna upara zaktinA abhAvathI sahasA-ekadama vastra-pAtrAdikane rAkhI devuM te sahasA-nikSepAdhikaraNa che (3). atyaMta vismRti-taddana bhUlI javuM, tenuM nAma anAjoga che. jethI karIne eTalI yAdI paNa nathI rahetI ke -mAre A vastra-pAtrAdikane sArI rIte pratilekhana-paDilehana ane pramAjita karelA sthAna paraja rAkhavAM joIe, tenA dvArA zrI vipAka sUtra Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA mapi smaraNaM nAsti-mayA pratyavekSite supramANite ca deze nikSeptavyam' iti; tena yo nikSepaH kriyate tadanAbhoganikSepAdhikaraNam 4 / (3) saMyojanaM saMyogaH= mizraNam , ekatvIkaraNaM vA, tdrapamadhikaraNaMsaMyogAdhikaraNam / tad dvividham-bhaktapAnasaMyogAdhikaraNam , upakaraNasaMyogAdhikaraNaM ceti / tatra bhaktam azana-khAdya-svAdyabhedAt tridhaa| tasya saMyojana-pAtre mukhe vA vyaJjana-guDopadaMza-phala-zAkAdinA saha mizraNam ekatvIkaraNaM vA, tathA-pAnasya drAkSA-dADimapAnakAderapi prAsukajalAranAlAdezca khaNDazarkarAmaricAdibhiH saha pAtre mukhe vA saMyojanaM tat / upakaraNasthAna para hI rakhanA cAhiye, usake dvArA jo unakA nikSepa kiyA jAtA hai vaha anAbhoganikSepAdhikaraNa hai, arthAt kisI vastu ko yogya sthAnameM na rakhakara vinA pratilekhita, vinA pramArjita kiye kahIM bhI rakha denA anAbhoganikSepAdhikaraNa hai 4 / / (3) saMyogAdhikaraNa-milA dene kA nAma athavA ekameka karane kA nAma saMyoga hai| isa rUpa jo adhikaraNa hai| vaha saMyogAdhikaraNa hai / yaha bhI do prakAra kA hai-(1) bhaktapAnasaMyogAdhikaraNa, (2) upakaraNasaMyogAdhikaraNa / azana, khAdya aura svAdya ke bheda se bhakta 3 prakAra kA hai| pAtra meM athavA mukha meM vyaJcana, gur3a, phala aura zAka Adi ke sAtha bhakta-bhojana ko milAnA, athavA bhojana ko inake sAtha ekameka karanA vaha bhaktasaMyogAdhikaraNa hai| isI prakAra pIne yogya drAkSA, dADima Adi ke rasa, evaM anya prAsuka jala, AranAla (kAMjI) Adi ko mizrI, zakkara aura je teno nikSepa karavAmAM Ave che te anAga-nikSepAdhikaraNa che, arthA-koI paNa vastune egya sthAna para nahi rAkhatAM pratilekhita karyA vinA ane pramAjita karyA vinA game tyAM rAkhI devuM te anAga-nikSepAdhikaraNa che (4) (3) saMgAdhikaraNa-meLavI devuM tenuM nAma athavA te be vastune ekameka karI devuM tenuM nAma saMga che. saMgarUpa je adhikaraNa che te saMgAdhikaraNa che, tenA paNuM me 42 cha-(1) mAna-saMyogAdhi429], (2) 5429-sayAdhi4211, 2mazana, mAra ane svAdyanA bhedathI bhaktanA traNa prakAra che. pAtramAM athavA mukhamAM vyaMjana, goLa, phaLa ane zAka AdinI sAthe bhakta-bhejanane meLavI devuM, athavA bhejanane tenI sAthe ekatrita karI devuM te bhakatasaMgAdhikaraNa che. e pramANe pIvA cagya drAkSa, dADama Adine rasa, temaja anya prAsuka pANI, AranAla-kAMjI Adine khAMDa, sAkara ane marI zrI vipAka sUtra Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute saMyogAdhikaraNaM tu-upakaraNasya vastrapAtrAdeH raktapItAdivarNaiH, tatprAntabhAgasya ca zobhA vakhAntarAdibhizva nAnAvarNamUtraizca saha saMyojanam / 24 ( 4 ) nisarjanaM nisarga := tyAga:- ujjhanam, tadrUpamadhikaraNaM nisargAdhikaraNam / tat trividham--kAyanisargAdhikaraNaM 1. vA nisargAdhikaraNaM 2, manonisagadhikaraNam 3-iti / tatra kAyanisargaH kaH padArthaH ? iti cet, ucyate-kAyaH = zarIram audArikAdi, tasya nisargo = nyAyApetamujjhanam = avidhinA tyAgaH, svayameva zastrapATanAgnijalapravezodbandhanAdibhiriti bhAvaH / bAGanisargaH=vAcomirca Adi ke sAtha pAtra meM yA mukha meM mizrita karanA vaha pAnasaMyogAdhikaraNa hai / arthAt AhAra- pAnI Adi ko dUsare AhArapAnI Adi ke sAtha milAnA vaha bhaktapAnasaMyogAdhikaraNa hai 1 / vastra - pAtra Adi kA rakta, pIta Adi varNoM ke sAtha, tathA zobhA ke nimitta usake prAntabhAga ko anya dUsare vastroM ke sAtha, tathA aneka varNa ke dhAgoM ke sAtha yukta karanA so upakaraNa saMyogAdhikaraNa hai 2 / (4) nisargAdhikaraNa - tyAga athavA choDane kA nAma nisarga hai | nisargarUpa adhikaraNa kA nAma nisargAdhikaraNa hai / yaha tIna prakAra kA hai - ( 1 ) kAyanisargAdhikaraNa, (2) vAhnisargAdhikaraNa, aura (3) manonisargAdhikaraNa / audArika Adi zarIra kA avidhirUpa se tyAga karanA - zastra Adi se ghAta kara usakA tyAganA, agni meM girakara jala jAnA, jala meM DUbakara mara jAnA, gale meM phA~sI lagAkara apanI hatyA kara lenA Adi lokaviruddha apamRtyu ke kAraNoM se AdinI sAthe pAtramAM athavA mukhamAM meLavI devuM, te pAnasayegAdhikaraNa che, arthAtAhAra pANI Adikane bIjA AhAra-pANI vagerenI sAthe meLavI devuM te bhakatapAnasaMcAgAdhikaraNa che. vastra-pAtra Adine lAla, pILA Adi raMgenI sAthe tathA zAbhA mATe tenA eka bhAgane khIja vastronI sAthe tathA aneka raMgavALA dvArAAnI sAthe joDI devuM te upakaraNa-sa yAgAdhikaraNa che. (4) nisargAdhi-tyAga azvo bhane chor3I hevu tenuM nAma nisarga che, nisrgrUpa adhikaraNanuM nAma nisargAdhikaraNa che, ane te traNa prakAranA che, (1) kAyanisargAdhi- karaNa, (2) vAnisargAdhikaraNa, (3) ane manAnisargAdhikaraNa audArika Adi zarIrana avidhithI tyAga karavA--zastra AdithI ghAta karIne tyAga karavA, agnimAM paDIne khaLI maravuM, pANImAM DUbIne maraNa pAmavuM, gaLAmAM phAMsI nAMkhI peAtAnI hatyA karavI-vagere zrI vipAka sUtra Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA 'pi tyAgaH,meraNaM zAstropadezAdRte, iti bhAvaH / manonisargaH= manaso dusspvRttiH| atra bahirvyApArApekSayA zarIrAdInAmajIvanisargAdhikaraNatvamuktam / jIvAdhikaraNe cAtmanaH parispandarUpAntarvyApArApekSayA manovAkAyAnAM grahaNam , mUlaguNanirvartanAdhikaraNe saMsthAnamAtraM teSAmiti vizeSaH / zarIra kA svayaM vinAza karanA so kAyanisargAdhikaraNa hai 1 / vacana kI duSpravRtti karanA-dUsaroM ko hiMsAdika pApakarma karane kI ora upadeza dvArA prerita karanA vaha vAnisargAdhikaraNa hai 2 / mAnasika duSpravRtti kA nAma manonisargAdhikaraNa hai 3 / yahAM bAhyavyApAra kI apekSA se mana, vacana aura kAya meM ajIvAdhikaraNatA kahI gayI hai / jIvAdhikaraNa meM AtmA ke parispandarUpa antarvyApAra kI apekSA se mana, vacana aura kAyA kA grahaNa kiyA gayA hai / mUlaguNanivatanA meM mana, vacana aura kAya kA AkAramAtra gRhIta huA hai| bhAvArtha- ajIvAdhikaraNa ke bhedarUpa mUlaguNanirvartanA meM tathA nisagAdhikaraNa meM, evaM jIvAdhikaraNa ke 108 bhedoM meM mana, vacana, aura kAya kA grahaNa huA hai, ataH isa prakAra inake grahaNa karane se punarukti-doSa kA prasaMga hotA hai, isa prakAra kI AzaMkA kA parihAra karane ke liye TIkAkAra kahate haiM ki-aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye; kyoM ki ajIvAdhikaraNa ke bhedarUpa nisrgaalekaviruddha apamRtyunA akAraNathI pitAnA zarIrane nAza kare, te kAyanisarvAdhikaraNa che 1. vacananI mAThI pravRtti karavI, bIjA mANasene hiMsAdika pApakarma karavAne upadeza ApI preraNA karavI te vAnisarvAdhikaraNa che 2. mAnasika mAThI pravRttinuM nAma manenisargAdhikaraNa che 3 ahIM bAhA vyApAranI apekSAthI mana, vacana ane kAyAmAM achavAdhikaraNatA kahevAmAM Ave che. jIvAdhikaraNamAM AtmAnA halana-calanarU5 antavyapAranI apekSAthI mana, vacana ane kAyAnuM grahaNa karavAmAM AvyuM che. mUlaguNanivRttanAmAM mana, vacana ane kAyAnA AkAramAtranuM grahaNa karyuM che bhAvArtha-achavAdhikaraNanA bhedarUpa mUlaguNa nirvanAmAM, tathA nisarvAdhikaraNamAM, ane jIvAdhikaraNanA 108 ekaso ATha bhedamAM mana, vacana ane kAyAne grahaNa karavAmAM Avela che, eTalA mATe e pramANe tenA grahaNa karavAthI punarukti deSa AvavAne prasaMga bane che. A prakAranI je zaMkA thAya che tene parihAra karavA mATe TIkAkAra kahe che ke evI zaMkA nahi karavI joIe, kAraNa ke achavAdhikaraNanA bhedarUpa nisargAdhikaraNamAM mana, vacana ane kAyanA bAhA vyApArane ja grahaNa karavAmAM AvyuM che, mana, vacana ane kAyarUpa veganuM grahaNa karyuM nathI. mananI, vacananI zrI vipAka sUtra Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sAmparAyikaM karma jJAnAvaraNIyAdyaSTavidham / "akaSAyajIvasya IryApathasyaiva karmaNa Asravo bhavati, na tu sAmyarAyikasye "-ti yaduktaM, tatra kiM nAma IryApathaM karmeti ?, ucyate-IraNam I-AgamAnusAriNI gatiH, saiva panthAH mArgaH praveze yasya krmnnstdiiryaapthm| dhikaraNa meM mana, vacana aura kAya ke bAhya vyApAra kA hI grahaNa kiyA gayA hai, mana-vacana-kAyarUpa yoga kA nhiiN| mana kI, vacana kI aura kAya kI bAhya duSpravRtti hI vahAM gRhIta huI hai| nirvartanAdhikaraNa meM mana, vacana aura kAya ke AkAra kA grahaNa huA hai, mana, vacana aura kAya kI pravRtti kA nahIM / jIvAdhikaraNa meM mana, vacana aura kAyarUpa yoga ko, jo AtmA ke pradezoM kA parispandarUpa antaraMga pariNAma hai, grahaNa kiyA hai| yoga kyA hai ? isa viSaya kA khulAzA pIche kiyA jA cukA hai| ATha prakAra kA jo jJAnAvAraNIya Adi karma hai vahI sAmparAyika karma hai| jo jIva kaSAya se rahita haiM unake IryApathakarma kA Asrava hotA hai, sAmparAyikakarma kA nahIM !"-yaha jo bAta pahile kahI hai so IryApathakarma kyA hai ?-isa prakAra kI jijJAsA kA samAdhAna karane nimitta TIkAkAra kahate haiM ki-"IraNam IyAM AgamAnusAriNI gatiH, saiva panthAH mArgaHpraveze yasya karmaNaH, tadIryApatham" AgamakI vidhike anusAra jo gamana hotA hai vaha IyaryA hai, yaha IryA hI jisa ane kAyAnI bAhya mAThI pravRttine ja tyAM svIkAravAmAM-grahaNa karavAmAM AvI che. niva7nAdhikaraNamAM mana, vacana ane kAyAnA AkArane grahaNa karela che. mana, vacana ane kAyAnI pravRttinuM grahaNa nathI jIvAdhikaraNamAM mana, vacana ane kAyarUpa ga, ke je AtmAnA pradezone halana-calanarUpa antaraMga pariNAma che, tenuM grahaNa karyuM che. ga e zuM che? e viSayane khulAse pAchaLa karavAmAM AvyuM che. ATha prakAranAM je jJAnAvaraNIya Adi karma che, te sAmparAyika karma che. je jIva kaSAyathI rahita che tene IryA pathakamane Asrava thAya che, sAparAyika karmane thatuM nathI"--e vAta je prathama kahI che te Iyapatha karma zuM che? se prArI vijJAsAnu samAdhAna 42vA mATe 21.1412 4 cha:-" IraNam IryA AgamAnusAriNI gatiH saba panthAH mArgaH praveze yasya karmaNaH, tadIpitham" AgamanI vidhipramANe je gamana thAya che te IryA che. te IryA je karmanA Agamanane zrI vipAka sUtra Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA gatiratropalakSaNamAtraM yogamAtrapratyayatvAt / gacchatastiSThato vA kaSAyarahitajIvasya trisamayasthitiko bandho bhavati / akaSAyo dvividhaH-vItarAgaH sarAgazca / tatra vItarAgastrividhaH-upazAntamohaH, kSINamohaH, kevalI ca / tatra kSINamoha-kevalinau sarvathonmUlitaghAtikarmarAzikau / sarAgastu-saMjvalanakaSAyavAnapi yaH khalvavidhamAnodayaH so'kaSAya eva / / sAmparAyikeryApathakarmabandhA niyamena prativiziSTA eva bhavantItyuktam , karma ke Agamana kA mArga hai vaha Ipithakarma hai| IryApathakarma ke Ane meM jo IryA ko kAraNa rUpa se kahA hai vaha sirpha upalakSaNa mAtra hai, arthAt Ipitha karmakA Asrava kevala yoga se hI hotA hai, kaSAya se nahIM / vaha yogI cAhe cala rahA ho, cAhe baiThA ho, usake tIna samaya kI sthitivAlA Ipitha karma kA Asrava hI hogA, sAmparAyika karma kA Asrava nahIM; aura usI kA bandha hogaa| akaSAyI-jinake kaSAya kA udaya nahIM hai aise jIva do prakAra ke hote haiM-eka sarAgI aura dUsare vItarAgI / upazAntamohaguNasthAnavAle, kSINamohaguNasthAnavAle aura kevalI, ye tIna jIva sarvathA kaSAya se rahita haiM, kyoM ki kaSAya kA udaya 10 veM guNasthAna taka hI hotA hai, Age ke guNasthAnoM meM nahIM / sarAgI jIva yadyapi saMjvalanakaSAyayukta bhI hote haiM phira bhI jinake isakA udaya nahIM hai ve jIva bhI unake udayAbhAvakI apekSA kaSAyarahita hI mAne gaye haiN| sAmparAyika aura IryApatha-karma kA baMdha jIvoM ke niyama se mArga che te Iyapathakarma che. pathakarmanA AvavAmAM je Iyane kAraNarUpa kahela te kevaLa umalakSaNa mAtra che, arthAta IryApakarmanA Asava kevaLagathI ja thAya che, kaSAyathI nahi. te bhegI icchA mujaba cAle athavA to beThA rahe to paNa tene traNa samayanI sthitivALe IryApakarmanA Asrava lAgaze ja, paNa sAmparAyika karmane Asrava lAgaze bahi; ane tene ja baMdha thaze. akaSAyI-jene kaSAyano udaya nathI evA-jIvA be prakAranA hAya cha-(1) me sI , mane (2) bhAna vAta27. 5zAntabhAra-gusthAnavANA, kSINamAhaguNasthAnavALA ane kevalI, e traNa ja sarvathA kaSAyathI rahita che, kAraNa ke kaSAyane udaya dazamA guNasthAna sudhI ja hoya che, paNa AgaLanA guNasthAnamAM thatuM nathI. sarAgI jIva che ke saMvalana kaSAyayukata paNa hoya che, te paNa jene tene udaya nathI te jIva paNa tenA udayAbhAvanI apekSAthI kaSAyarahita ja mAnavAmAM bhAvasa cha. zrI vipAka sUtra Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 vipAka atha tasya sAmparAyikasyeryApathasya ca karmaNaH pariNAmaH phalaM ca vipAka ityucyate, sa ca - udayo vedanA cetyubhayarUpaH / tatra - udayaH = udayAvalikApravezaH, vedanA = rasAnubhavaH / tat karma pIDAnugrahAtrAtmanaH pradAya bhuktabhaktAdivikAravannivartate = niHsarati, avasthAnahetvasadbhAvAt / atredamuktaM bhavati - vipAkAt karmaNo nirjarA = AtmamadezebhyaH paripatanaM bhavati / dezataH karmakSayo nirjarA, viziSTa hI hotA hai, arthAt sAmparAyika karma kA baMdha kaSAyasahita jIvoM ke hone se usameM sthitibaMdha aura anubhAgabaMdha viziSTa hotA hai, parantu IryApatha karma ke Asrava meM kaSAya kA sarvathA abhAva hone se sthiti aura anubhAgabaMdha nahIM hotA, sirpha prakRtibaMdha aura pradezabaMdha hI hotA hai / ina donoM prakAra ke karmoM kA jo pariNAma evaM phala hai usakA nAma vipAka hai / yaha vipAka udaya aura vedanA isa rUpa se do prakArakA hotA hai / udadyAvali meM karmoM kA praveza honAsthiti ko pUrI karake phala denA, udaya hai / rasAnubhava kA nAma vedanA hai / udaya aura vedanA - avasthArUpa vipAkavAlA karma AtmA kI pIDA aura anugraharUpa phala dekara khAye hue bhojana ke vikRta paripAka kI taraha bAda meM jhaDa jAtA hai-AtmA se dUra ho jAtA hai, phira vahAM apanI sthiti pUrI ho jAne se ThaharatA nahIM hai| kahane kA tAtparya yaha hai - vipAka se karmoM kI nirjarA hotI hai-karmoM kA thoDA 2 AMzikarUpa se AtmA ke pradezoM se saMbaMdha kA viccheda hotA hai / nirjarA aura mokSa meM yahI antara hai ki saMcita karmoM kA thoDA2 nAza sAmparAyika ane IrSyApatha-karmonA baMdha jIvAne niyamathI viziSTa ja hAya che, arthAt-sAmpAyika ka nA baMdha kaSAyasahita jIvAne hovAthI temAM sthitimadha ane anubhAgama dha vizeSaprakAranA hAya che, paraMtu iryApatha ka nA AsavamAM kaSAyanA sava thA abhAva hAvAthI sthiti ane anubhAgabaMdha thatA nathI, kevala prakRtibadha ane pradezamadha ja thAya che. A banne prakAranA karmAMnuM je pariNAma ane phaLa che tenuM nAma vipAka che. e vipAka udaya ane vedanA e pramANe be prakAranA che. udayAlikAmAM kamAM praveza thaIne sthitine pUrI karIne phaLa Ape che te uya che. rasAnubhavanuM nAma vedanA che. udaya ane vedanA avasthArUpa vipAkavALA kama AtmAne pIDA ane anugraharUpa phaLa ApIna khAdhelA khorAkanA vikRta paripAkanI peThe pachIthI chuTI jAya che, arthAt AtmAthI dUra thaI jAya che. pAtAnI sthiti pUrI thavAthI phrIne tyAM sthiratA karatA nathI. kahevAnA Azaya e che ke-vipAkathI karmonI nirA thAya che-karmAnA thADA cADA aMzarUpathI AtmAnA pradezo sAthenA sambandhanA viccheda thAya che. nirjarA ane mokSamAM e ja zrI vipAka sUtra Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA 29 sarvathA karmakSayo mokSa iti vivekaH / nirjarA dvividhA vipAkajA, avipAkajA vA / vipAkaH - udayaH / udIraNA tvavipAkaH / saMsArasAgare pariputramAnasyAtmanaH zubhAzubhasya karmaNo vipAkakAlaprAptasya yathAyathamudayAvalikA srotasi patitasya phalopabhogAdupajAte sthitikSaye yA nivRttiH sA vipAkajA nirjarA | yatu karma-aprAptavipAkakAlam aupakramikakriyAvizeSasAmarthyAdanudIrNaM balAdudIrya - udayAvalikAmanupravezya vedyate panasAmraphalapAkavat sA tvavipAkajA honA nirjarA hai aura unakA sarvathA vinAza honA mokSa hai| vipAkajA aura avipAkajA ke bheda se nirjarA do prakArakI hai| udaya kA nAma vipAka aura udIraNA kA nAma avipAka hai / sthiti vinA pUrI kiye hI karmoM ke phala dene kA nAma udIraNA hai / saMsArasAgara meM anAdikAla se gote khAnevAlI AtmA ke sAtha kSIranIra kI taraha saMbaMdhita hue zubha aura azubha karmoM kA yathAyogya rIti se apane samaya para prApta phala ke upabhoga se sthiti ke kSaya ho jAne para jo AtmA se unakI nivRtti ho jAtI hai vaha vipAkajA nirjarA hai / jisa karma kA udayakAla prApta na ho usa karma ko aupakramikakriyAvizeSa ke prabhAva se udaya meM lAkara khapA denA isakA nAma avipAkajA nirjarA hai / jaise Ama tathA panasa kI DAlI meM lagA huA phala jo apane samaya para paka kara TUTa paDatA hai, usake sthAnApanna vipAkajA nirjarA hai / isase AtmA kA kucha bhI hita nahIM hotA hai / jo phala ki jisakA vipAka kAla prApta nahIM huA hai, DAlI bhinnatA che ke sa Mcita [nA ghADA nAza thavA te nirA, ane tenA sarvathA nAza thavA te meAkSa che. vipAkajA ane avipAkajAnA bhedathI nirAnA be prakAra mAnavAmAM Ave che. udayanuM nAma vipAka ane udIraNAnu nAma avipAka che. sthiti pUrNa karyAM vinA karelA karyAM je phaLa Ape tenuM nAma udIraNA che. saMsArasAgaramAM anAdi kALathI gothAM khAnAra AtmAnI sAthe kSIra-nIra-pramANe saMbaMdhamAM AvelAM zubha ane azubha karmAnA cathAyAgya rIte peAtAnA samaya upara prApta phaLanA upabhogathI sthitinA kSaya thatAM je AtmAthI tenI nivRtti thaI jAya che te vipAkA nirA che. je ka nA udayakALa Avyo na hAya te karmIne aupakramika-kriyA-vizeSanA prabhAvathI udayamAM lAvIne khapAvI devuM tenuM nAma avipAkajA nirAza che. jevI rIte AMkhA tathA panasanI DALImAM lAgeluM phaLa te potAnA samaya para pAkIne TuTI jAya che, tenI mAphaka vipAkA nirA che. tenAthI AtmAnuM koI prakAre hita thatuM nathI. je kuLamo vipAkakALa prAsa zrI vipAka sUtra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute nirjarA / vipAko nirjarAyAH kAraNam / tapo'pi nirjarAyAH kAraNaM bhavati / ato dvividhA nirjarA bhavati / nirjarA karmaNaH pariNAmaH, ataH sApi vipAka iti vyapadizyate / tadabhiprAyeNA'pi vipAkasya dvaividhyamucyate, tad yathA-vipAko dvividhaH abuddhipUrvaH 1, kuzalamUlazca 2 / tatrAbuddhipUrvaH kaH padAthaH? ityucyate, buddhiH pUrvA yasya sa buddhipUrvaH, 'karma zATayAmi' ityevaMrUpA buddhiH prathamaM yasya sa buddhipUrvaH, na buddhipUrvo'buddhipUrvaH / jJAnAvaraNIyAdikarmaNo yadAvaraNAdirUpaM phalaM tasmin se toDakara pAla meM rakha diyA jAtA hai, vaha samaya ke pahile bhI paka jAtA hai, isake sthAnApanna avipAkajA nirjarA hai| yaha tapazcaryA Adi dvArA sAdhya huA karatI hai, aura isI se AtmakalyANa kA mArga hAtha lagatA hai| jisa prakAra vipAka nirjarA kA kAraNa hotA hai, usI prakAra tapa bhI nirjarA kA kAraNa hotA hai / isa prakAra nirjarA do prakAra hotI hai| karma kA pariNAma nirjarA hai / isa apekSA se nirjarA bhI vipAka hai, aisA vyapadeza hotA hai / isa abhiprAya se bhI vipAka abuddhipUrva aura kuzalamUla ke bheda se do prakAra kA mAnA gayA hai| "karma zATyAmi"-'maiM karmoM kI nirjarA karU~'-isa prakAra kI buddhi se prerita ho jo karmoM kI nirjarA karane meM pravRtti karatA hai, usakA vaha pariNAma-vipAka, buddhipUrva hai; kyoM ki "buddhiH pUrvA yasya sa buddhipUrvaH"jisa vipAka ke pahile " karmoM kI maiM nirjarA karU~" isa prakAra kI nathI thayo ane DelI uparathI teDIne tene ghAsamAM rAkhyuM, te samaya pahelAM paNa pAkI jAya che, tenI mAphaka avipAkajA nirbhara che. A nirjarA tapazcaryA Adi dvArA sAdhya thayA kare che, ane te vaDe karIne Atma-kalyANano mArga hAthamAM Ave che. jevI rIte vipAka e nijArAnuM kAraNa hoya che, te pramANe tapa paNa nirjarAnuM kAraNa thAya che. A pramANe nirjarA be prakAre che. karmanuM je pariNAma te nirjarA che. e apekSAthI nirjarA paNa vipAka che. e vyapadeza thAya che. e abhiprAyathI paNa vipAka abuddhipUrva ane kuzalamULanA bhedathI meM prApno bhAnapAmA mAve cha. "kama zATayAmi"- bhani ni 43'prakAranI buddhithI prerita thaIne je karmonI nirjarA karavAmAM pravRtti kare che tenuM te pariNAma- viA suddhipUrNa cha. // 29 hai "buddhiH pUrvA yasya sa buddhipUvaH" se viyAnA pahelAM "kanI huM nirjarA karUM--A prakAranI buddhi thAya che, te buddhipUrva mAnavAmAM zrI vipAka sUtra Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, avataraNikA narakatiryaGmanuSyadeveSu vipacyamAne'nubhUyamAne sati ya karmaNo narjaraNarUpo vipAkaH sa bhavatyabuddhipUrvakaH / ayaM saMsArAnubandhI vipAkaH / yaratu dvAdazavidhena tapasA parISahajayena vA jAto vipAkaH, sa niyamena buddhipUrvako bhavati, sa kuzalamUla ityucyate / ayamAtmanaH kalyANakArako vipAkaH / ayaM hi yadA sakalakarmakSayalakSaNo bhavati, tadA mokSasya sAkSAtkAraNaM bhavati / evaMvidhanirjarArUpasya vipAkasya mokSaM prati sAkSAtkAraNatvamiti jainAghuddhi hotI hai vaha buddhipUrva mAnA gayA hai| isIkA dUsarA nAma kuzalamUla hai| isa prakAra kI buddhi jisa pariNAma ke pUrva meM nahIM ho, vaha abuddhipUrva-pariNAma hai| jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA jo Atmika guNoM ko AvaraNa karanerUpa phala hai, jaba vaha apane samaya para naraka, tiryazca, manuSya aura devaparyAya meM paripakka hokara udaya meM AtA hai taba vaha apanI sthiti ke pUrNa hone se avazya2 nirjarita ho jAtA hai, yahI abuddhipUrvaka vipAka hai| kyoM ki yaha vipAkarUpa karmakI nirjarA buddhipUrvaka nahIM huI hai, kintu apane samayAnusAra hI huI hai, ataH yaha AtmA kA hitavidhAyaka nahIM hai, pratyuta saMsArAnubaMdhI hI hai| jo karma kA vipAka 12 prakAra ke tapa ke ArAdhana se, athavA 22 prakAra ke parISahoM ke jItane se hotA hai vaha niyama se buddhipUrvaka hI hotA hai, isase hI AtmA kA kalyANa hotA hai, aura yahI jisa samaya samasta karmoM kA kSayasvarUpa hotA hai usa samaya mukti kA sAkSAtkAraNa hotA hai / isa prakAra nirjarArUpa vipAka meM mukti ke prati sAkSAtkAraNatA siddha hai; aisA Ave che. AnuM bIjuM nAma kuzalamULa che. A prakAranI buddhi je pariNAmanA pUrvamAM nathI thaI te abuddhipUrva-pariNAma che. jJAnAvaraNIya Adi karmonuM je Atmika guNene AvaraNa karavA rU5 phaLa che te jyAre pitAnA samaya upara naraka, tiryaMca, manuSya ane deva paryAyamAM paripakava thaIne udaya Ave che tyAre te potAnI sthiti pUrI thatAM avazya nirjarita thaI jAya che-kharI jAya che, te abuddhipUrva vipAka che. kAraNa ke e vipAka- rUpa karmanI nija buddhipUvaka nathI thaI, paraMtu pitAnA samaya anusAra ja thaI che, tethI te AtmahitasAdhaka nathI, paNa saMsArAnubaMdhI ja che. je karmono vipAka bAra prakAranA tapanI ArAdhanAthI, athavA bAvIza prakAranA pariSahene jItavAthI thAya che te buddhipUrvaka hoya che, tethI AtmAnuM kalyANa thAya che, ane te je samaye samasta karmono kSayasvarUpa thAya che te samaye mukitanuM sAkSAtkAra thAya che. A pramANe zrI vipAka sUtra Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute gamasiddhAntaH / vipAkasya pratipAdakaM bodhakaM zrutaM bhavacanaM vipAkazrutam / idamekAdazamaGgam / idaM ca vipAkasya zubhAzubhakarmasambandhitvena zubhAzubhakarmaphalabhUtavedanArUpaM vipAkaM varNayituM prastutam / vedanArUpo vipAkoH duHkhasukhabhedena dvividhaH / ato'sya zAstrasya dvau zrutaskandhau bhavataH-duHkhavipAkAkhyaH, sukhavipAkAkhyazca / tatra prathamazrutaskandhe dazAdhyayanAni santi, tatra prathamAdhyayanaM varNayanidamAcaM sUtramAha-" teNaM kAleNaM" ityAdi / jainasiddhAnta kA kathana hai, isameM koI bhI virodha nahIM hai| isa vipAka kA pratipAdana karanA hI isa zAstra kA mukhya uddeza hai, isaliye vipAka kA pratipAdaka hone se yaha sUtra bhI "vipAkazruta" isI nAma se prasiddhakoTi meM AyA hai| udaya aura vedanArUpa se vipAka do prakArakA pahile varNita huA hai| unameM se isa zAstra meM azubha aura zubha karmoM ke phalabhUta vedanArUpa vipAka kA kathana kiyA jaaygaa| yaha vedanArUpa vipAka bhI duHkha aura sukha ke bheda se do prakAra kA hai| isaliye duHkhavipAka aura sukhavipAka isa nAma se yaha zAstra do vibhAgoM meM vibhakta huA hai| prathama vibhAga meM daza adhyayana haiN| unameM se prathama adhyayana kA varNana karate hue sUtrakAra isa Adi sUtra kA kathana karate haiM" teNaM kAleNaM" ityAdi / nirjarArUpa vipAkamAM mukita tarapha sAkSAtkAraNatA siddha che. e pramANe jenasiddhAMta kahe che, temAM kaI prakArane virodha nathI. e vipAkanuM pratipAdana karavuM te ja A zAstrane mukhya uddeza che, eTalA mATe vidhAna pratipAI pAthI mAsUtra 5 "vipAkazruta" ye nAmathA prasiddhITimA AvyuM che. udaya ane vedanAthI vipAkanA be prakAra prathama varNavelA che. temAMthI A zAstramAM azubha ane zubha karmonAM phaLabhUta vedanArUpa vipAkanuM varNana karavAmAM Avaze. e vedanArUpa vipAkanA paNa duHkha ane sukhanA bhedathI be prakAra che. eTalA mATe duHkhavipAka ane sukhavipAka e nAmathI A zAstra be vibhAgamAM vaheMcAeluM che. prathama vibhAgamAM daza adhyayana che. temAMthI prathama adhyayananuM varNana karatAM sarakAra mA prathama sUtranu uyana re-'teNaM kAleNaM' yA. zrI vipAka sUtra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, campAvarNam. paNam. 33 ||muulm // teNaM kAleNaM teNyaM samaeNaM caMpA NAmaM NayarI hotthaa| vnnnno| tattha NaM caMpAe NayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe puNNabhadde ceie hotthaa| vnnnno| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjasuhamme NAmaM aNagAre jAisaMpaNNe kulasaMpaNNe, vaNNao, cauddasapuvI caunANovagae paMcahi aNagArasaehiM saddhiM saMparibuDe puvvANupurvi caramANe jAva jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ahApaDirUvaM jAva vihri| parisA niggyaa| dhammaM socA nisamma jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disiM paDigayA // sU0 1 // // TIkA // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle-sAmAnye'vasarpiNIlakSaNe caturthArake ityarthaH, tasmin samaye-viziSTe tadekadezabhUte hIyamAnalakSaNe ityarthaH / sUtre saptamyarthe tRtIyA / 'caMpA NAmaM NayarI' campA nAma nagarI 'hotthA' AsIt / yadhapyadhunA'pi sA'sti, tathApyavasarpiNIkAlasya hIyamAnatvAt sudharmasvAminaH samaye sA vakSyamANavarNakaviziSTA nAstIti kRtvA 'AsIt ' iti bhUtakAla teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA NAma NayarI hotthA' usa kAla usa samaya arthAt avasarpiNI kAla ke cauthe Are meM campA nAmakI eka nagarI thii| bhUtakAlika " hotthA" kriyApada kA prayoga isa bAta ko lakSya meM lekara kiyA gayA hai ki-jisa prakAra vaha caMpA nagarI cauthe Are meM Rddhi Adi se saMpanna thI vaisI sudharmA svAmI ke samaya nahIM rhii| caMpA nagarI to aba bhI hai, parantu pahile (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA NAma NayarI hotthA) te 45 mana te samayamA arthAtu-avasarpiNI kALanA cethA Ane viSe cappA nAmanI eka nagarI hatI. bhUtasas "hotthA" yaaphne| prayoga ko pAta lakSya rAbhAna 4o cha re pramANa te caMpAnagarI cethA ArAmAM trAddhi AdithI saMpanna hatI, tevI sudharmA svAmInA samayamAM rahI na hatI. caMpA nagarI to hAlamAM paNa che. paraMtu pahelAM jevI nathI. zrI vipAka sUtra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute vivakSayA nirdezaH / kIdRzI sA nagarI?- tyata Aha-'vaNNao' varNakaHasyA varNanam, sa ca-'ridvatthimiyasamiddhA, pamuiyajaNajANavayA' ityAdiropapAtikasUtrAd vijJeya ityarthaH / tatra RdvastimitasamRddhA-RdvAnabhaHspa zibahulaprAsAdayuktA bahulajanasaMkulA ca, stimitA-svaparacakrabhayarahitA, samRddhA dhanadhAnyAdipUrNA, padatrayasya karmadhArayaH, vibhavavistIrNA zAntisampannA cetyarthaH, pramuditajanajAnapadA - pramuditAH pramoda prAptAH, janA=nAgarikAH, jAnapadAH azeSadezavAsino yasyAM sA tathA, iSTaprabhUtavastusaulabhyAt pramuditanikhilajanetyarthaH / 'tastha NaM' tatra khalu 'caMpAe NayarIe bahiyA' campAyA nagaryA bahiH tasyA bAhyapredeze -- uttarapurathime disIbhAe' uttarapaurastye jaisI nahIM hai| 'vaNNao' isakA savistara varNana aupapAtika sUtra meM 'RddhasthimiyasamidA pamuiyajaNajANavayA' ityAdi hai| 'RddhA' usameM UMce UMce mahala the, aura vaha janasaMkhyA se bharI huI thii| 'stimitA' vahAM svacakta paracakra- kA bhaya nahIM thaa| 'samRddhA' vaha dhana, dhAnya aura vibhava se paripUrNa thii| 'pamuiyajagajANavayA' vahAM kA pratyeka jana AnaMda meM sadA magna rahatA thA, dUsare dezoM se Aye hue manuSya vahAM para kisI bhI vastu kI aprAptijanya kaSTa kA anubhava nahIM karate the| ve bhI sadA praphullitacitta rahate the, kAraNa ki vahAM para jIvananirvAha kI samasta sAdhana-sAmagrI bahuta hI pracurarUpa meM sulabha thii| usa nagarI meM aisA koI bhI sthAna nahIM thA jo janasamudAya se vyAsa na rahatA ho| (tattha NaM caMpAe NayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe puNNabhadde (vaNNao) tenu savistara varNana bhopAti sUtramA RdathimiyasamiddhA pamukhyajaNajANavayA tyA cha. (RddhA)temA yA yA mahesa tA, mane te nagarI bhAsothI 1252 tI. (stimitA) svaya-525 ne| tyo bhaya na utA. (samRddhA) dhana, dhAnya bhane vaibhavathI te paripUrNa tI. (pamuiyajaNajANavayA) tyAMnA 624 mANase AnaMdamAM magna rahetA hatA, bIjA dezamAMthI AvelA mANase A nagarImAM koI vastu vinA dukha pAmatA nahi, ane te paNa hamezAM prakullita manathI rahetA hatA, kAraNa ke ahIM jIvana-nirvAhanI tamAma sAdhana-sAmagrI vizeSa pramANamAM bahuja sulabha hatI. A nagarImAM evuM kaI paNa sthAna na hatuM ke jyAM mANasanI vastI na hoya. (tatya NaM caMpAe NayarIe bahiyA uttarapurathime disIbhAe puNNabhadde ceie zrI vipAka sUtra Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, pUrNabhadravarNanam, 35 digbhAge = IzAnakoNe, 'puNNabhadde' pUrNabhadraM = pUrNa bhadranAmakaM, 'ceie' caityam = udyAnam, 'hotthA' AsIt / ' vaNNao' varNakaH = varNanam, sa ca - ' cirAie, pupurisapaNNatte ' ityAdiraupapAtikasUtre draSTavyaH; tatra - ' cirAie ' cirAdikaM= cirakAlikam, ata eva 'pubvapurisapaNNatte' pUrvapuruSaprajJataM - pUrva puruSaiH prAcInapuruSaiH prajJapta = kathitam, idaM bahukAlataH prasiddhamityarthaH / , , ' teNaM kALeNaM teNaM samaeNaM ' tasmin kAle tasmin samaye samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtevAsI ' antevAsI = ziSyaH 'ajjasuhamme NAmaM aNagAre' AryasudharmA nAmA - nagAro viharatItyanvayaH / sa kIdRza: ? ityAha- ' jAisaMpaNNe' jAtisampannaH= are hotthA) usa caMpA nagarI ke bAhya IzAna koNa meM eka pUrNabhadra nAmakA bahuta prAcIna udyAna thA / ( vaNNao) isakA bhI varNana aupapAtika sUtra meM "cirAie puvvapurisapaNNatte" ityAdi pada dvArA kiyA gayA hai / yaha udyAna cirakAla kA banA huA hai / pUrvapuruSoM dvArA isa udyAna ke bAre meM anuzruti calI A rahI hai, arthAt yaha udyAna bahuta kAlase prasiddha hai / 4 ( teNaM kALeNaM teNaM samaraNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjasuhamme NAmaM aNagAre jAisaMpaNNe kulasaMpaNNe, vaNNao, cauddasapuccI cANo gae paMcahi aNagArasaehiM saddhiM saMparivuDe puvvANupuvi caramANe jAva jeNeva puNNabhada ceie teNeva uvAgaccha, uvAgacchittA, ahA paDirUvaM jAna vihara) eka samaya kI bAta hai ki bhagavAna mahAvIra ke ziSya zrIArya- sudharmA svAmI anagAra usI avasarpiNI kAla ke usI cauthe Are meM tIrthakaroM kI paraMparA se vihAra karate hue usa udyAna meM apane 500 ziSyoM sahita padhAre / vaha kaise the ? so kahate haiM- jAtisaMpanna hotthA) yA nyAyAnagarInI mahAra IzAna zubhAM me yUla nAmano huna prathIna agIyA hato. (vaNNao) tenuM vArjuna yAgu aupapAtiH sUtrabhAM 'cirAie puvvapurisapaNNatte' chatyAhi yaho vaDe yu che mA udyAna mahu sAMgA samayano aneso che, ( teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI ajjasuhamme NAmaM aNagAre jAisaMpaNe kulasaMpaNNe, vaNNao, caudasapubbI caunANovagae paMcarhi aNagArasahiM saddhiM saMparivuDe puvvANupuci caramANe jAva jeNeva puSNabhaye ceie teNeva uvAgaccha, uvAgacchittA ahApaDirUvaM jAva viharai ) me sUbhayanI bAta che bhagavAna mahAvIranA ziSya zrIArya sudhamAM svAmI te avasara paNI kALanA te AthA ArAmAM tItha karAnI para parAthI vihAra karatA te udyAna khagIcAmAM potAnA 500 ziSyA sahita zrI vipAka sUtra Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute muvizuddhamAvavaMzayuktaH, 'kulasaMpaNNe' kulasampannaH-kulaM-paitRkA pakSastatsampannaH, uttamapaitRkapakSayukta ityarthaH / 'vaNNao' varNakaH varNanam, sa cAnyatroktaH'balasaMpaNNe, viNayasaipaNNe, lAghavasaMpaNNe, oyaMsI, teyaMsI, vayaMsI, jasaMsI, jiyakohamANamAyAlohe, jIviyAsAmaraNamayavippamukke' ityAdi / asya vyAkhyA-balasampanaH balayuktaH, lAghabasampannaH-lAghavaM-dravyataH svalpopadhitvaM bhAvato gauravatrayanivAraNaM ca, tatsampannaH, ojasvI-ojaH tapAmabhRtiprabhAvAt samutthatejaH, tadvAn, tejasvI-tejolezyAdimAn , vacasvI-vacaH-AdeyaM vacanaMsakalamANigaNahitasampAdakaM niravadyavacanaM, tadvAn ityarthaH, yazasvI = yazoyuktaH, the-jinakA mAtRpakSa vizuddha thA, kulasaMpanna the-jinakA pitRpakSa nirmala thaa| zAstroM meM inakA varNana isa prakAra AtA hai-"balasaMpaNNe, viNayasaMpaNNe, lAghava-saMpaNNe, oyaMsI teyaMsI, vayaMsI, jasaMsI, jiyakohamANamAyAlohe, joviyAsA-maraNabhayavippamukke" ityaadi| ve Arya sudharmA svAmI anagAra balayukta, vinayasaMpanna tathA lAghavaguNaviziSTa the| dravya aura bhAva kI apekSA lAghava do prakAra kA hotA hai / atyaMta alpa upadhi rakhanA yaha dravya kI apekSA lAghavaguNa hai, tIna gauravoM se rahita honA bhAva kI apekSA lAghavaguNa hai| tapazcaryA Adi ke prabhAva se jo teja prakaTa hotA hai vaha oja, tathA tejolezyA se udbhUta zArIrika camaka teja kahalAtI hai, zrI sudharmA svAmI ina donoM se samanvita the| ojasvI the aura tejasvI bhI the| ve vacasvI the-unake vacanoM ke prati samasta prANiyoM ke hRdaya meM sneha thA, kyoM ki unake padhAryA che. te kevA hatA? te kahe che -jAtisaMpanna hatA. jene mAtRpakSa vizuddha hato, kuLasaMpanna DatAno pitRpakSa nivaDato. zAlomA tenu vA na mA prabhArI bhAve cha-'balasaMpaNNe viNayasaMpaNNe, lAghavasaMpaNNe, oyaMsI, teyaMsI, vayaMsI, jasaMsI, jiyakohamANamAyAlohe, jIviyAsAmaraNabhayavippamukke' pratyAhi te mAya sudhArapAbhI mAra masayuta, vinayasaMpanna tathA lAghavaguNaviziSTa hatA, dravya ane bhAvanI apekSA lAghava be prakAranuM che. bahuja gheDI upadhi-upakaraNa rAkhavuM te dravyanI apekSAe lAghavaguNa che. traNa gauravathI rahita thavuM te bhAvanI apekSAe lAghavaguNa che. tapazcaryA AdinA prabhAvathI je teja pragaTa thAya che te eja, tathA tejolezyAthI utpanna zArIrika prakAza te teja kahevAya che. zrI sudharmA svAmI e bannethI samanvita hatA. eTale ojasvI ane tejasvI hatA, vacasvI hatA temanA vacane para tamAma prANionA hRdhyamAM sneha hatA, kAraNa ke temanA te vacanathI saunuM sadA hita thatuM hatuM, keIpaNa vakhata teo sAvadha zrI vipAka sUtra Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, sudharmavarNanam . jitakrodhamAnamAyAlobha :-krodhAdikaSAyavijayItyarthaH, jIvitA''zAmaraNabhaya viSamuktaH, punastadvarNanamAha - 'cauddasapubbI' caturdazapUrvI = caturdazapUrvadhArI 'caunANovagae' caturjJAnopagataH= kevalavajitamatyAdicaturjJAnavAn , 'paMcahiM aNagArasaehiM saddhiM saMparikhuDe' paJcabhiranagArazataiH sArdhe saMparisRtaH 'puvvANupuci' pUrvAnupUA = tIrthakaroktaparamparayA, 'caramANe' carana-viharan 'jAva' yAvatgrAmAnugrAmaM dravannityarthaH, 'jeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchai, uvAgachittA' yatraiva pUrNabhadraM caityaM tatraivopAgacchati, upAgatya 'ahApaDirUvaM' yathApratirUpaM sAdhukalpyam 'jAva' yAvat, yAvacchabdena - avagraham AjJAm avagRhya saMyamena tapasA cAtmAna bhAvayan - ityarthasya saMgrahaH, 'viharai' viharati / ___ 'parisA niggayA' pariSanirgatA zrIsudharmasvAminaM vandituM dharmakathAuna vacanoM se sadA hita hotA thA, kabhI ve sAvadha vacana nahIM bolate the| ve yazasvI the-unakA yaza sarvatra prasiddha thaa| ve munirAja krodha, mAna, mAyA aura lobha ke sarvathA vijayI the| unheM na jIvana se moha thA aura na maraNa se bhaya hI, jIvana aura maraNa ke prati unake hRdaya meM sadA samabhAva thaa| na ve jIvitAzaMsI the aura na maraNAzaMsI hii| ye gyAraha aMga aura caudaha pUrva ke dhArI, tathA matijJAna, zrutajJAna avadhijJAna aura mana parthayajJAna, ina cAra jJAnoM se suzobhita the| usa udyAna meM padhAra kara munikalpa ke anusAra avagrahaAjJA lekara utare, aura tapa-saMyama se apanI AtmAko bhAvita karate hue vicarane lge| vacana bolatA nahi. te yazasvI hatA-temanuM yaza sarvatra prasiddha hatuM. te munirAje kadha, mAna, mAyA ane telane sarvathA jItI lIdhA hatA. temane jIvana upara meha ke maraNa prati bhaya na hatuM. jIvana ane maraNa prati temanA hRdayamAM hamezAM samabhAva hatA. te jIvitAsaMsI na hatA ane maraNazaMsI paNa na hatA. te agiyAra aMga ane cauda pUnAM jJAna dharAvanAra, tathA matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, ane mana:paryayajJAna, e cAra jJAnethI suzobhita hatA. te udyAnamAM padhArIne munikalpa anusAra avagraha-AjJA laIne utaryA, ane tapasaMyamathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA vicaravA lAgyA. (parisA niggayA) pAnagInA nivAsI banAne 'sudharmA pAbhI mA udyAnamAM padhAyA che tevA khabara maLyA ke eTalAmAM pariSada (mANasane samudAya) zrI vipAka sUtra Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 vipAkazrute zravaNArtha ca pariSad-vRndarUpeNa janasaMhatirnagarAbhirgatA-niHsRtA, paJcavidhAbhigamapurassaraM tatra samAgatAca / evamatra yojanA-dharmaH kathitaH tena sudharmasvAminA dharma updissttH| 'dhammaM socA nisamma jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA' dharma zrutvA nizamya yasyA eva dizaH pariSat prAdurbhUtA-AgatA tAmeva dizaM pratigatA // mU. 1 // __(parisA niggayA) caMpAnagarI ke nivAsiyoM ko jyoM hI sudharmA svAmI ke usa udyAna meM Ane kI khabara milI ki itane meM hI janapariSad unakI vaMdanA aura unase dharma zravaNa karane ke liye baDI umaMga se apane 2 sthAna se prasthAna kara usa udyAna meM pAMca prakAra ke abhigamapUrvaka ekatrita huI / sudharmAsvAmI ne AI huI usa pariSada ko dharmadezanA dii| (dhammaM socA nisamma jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA) dharma sunakara pariSad ke jana apane 2 sthAna para gye| bhAvArtha-avasarpiNI kAla ke caturtha Are meM caMpA nAma kI eka nagarI thI, jo apanI anupama kAMti aura prabhAva se prasiddha thI, jisa meM AkAzatalacumbI baDe 2 sundara mahala aura makAna bane the / jahAM kI janatA haraeka prakAra se saMpanna aura sukhI thii| zAMti kA jahAM ekachatra rAjya chAyA huA thaa| jisa meM aisA koI sA bhI sthAna nahIM thA jo nirjana ho| harataraha se yaha nagarI sukhI aura lakSmI se harI-bharI thii| isake bAhara IzAna koNa meM eka bahuta prAcIna pUrNabhadra nAmakA manohara udyAna thA, jo dekhnetemane vaMdanA temaja temanAthI dharma sAMbhaLavA mATe bahuja umaMgathI pitAnA sthAnathI prayANa karIne te udyAnamAM pAMca prakAranA abhigama-pUrvaka ekatra thaI. sudharmAsvAmIe mATI mA parivahane dhamadezanA bhAcI. (dhammaM socA nisamma jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA) ma sAmajIne te pariSada pAtapAtAnA sthAne i. bhAvArtha--avasara paNa kALanA cothA ArAmAM caMpA nAmanI eka nagarI hatI, je pitAnI anupama kAMti ane prabhAvathI prasiddha hatI, jemAM AkAzane sparza karatA hoya tevA meTA moTA sundara mahela ane makAna banelAM hatAM. tyAMnI janatA tamAma prakArathI saMpana ane sukhI hatI. zAMtinuM jyAM ekachatra rAjya hatuM. jemAM mANasa-vastI vinAnuM keI paNa sthAna khAlI na hatuM. tamAma prakArathI A nagarI sukhI ane lakSmIthI harI-bharI hatI. te nagarInI bahAra IzAna koNamAM eka bahuja prAcIna pUrNabhadra nAmane manahara udyAna (bagIcA) hatuM, je udhAna -- zrI vipAka sUtra Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, sudharmasvAmivarNanam . // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajjasuhammassa aMtevAsI ajajaMbU NAma aNagAre sattussehe jahA goyamasAmI tahA jAva jhANakoTrovagae viharai / tae NaM ajajaMbU NAmaM aNagAre jAyasaDDhe jAva jeNeva ajasuhamme aNagAre teNeva uvAgae, tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA jAva pajjuvAsai, pajjuvAsittA evaM vayAsI-jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM dasamasta aMgassa paNhAvAgaraNANaM ayamaDhe paNNatte, ekArasamasta NaM bhate ! aMgassa vivAgasuyasya samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTTe paNNatte? / tae NaM vAloM ke mana ko apanI ora balAt AkRSTa kara letA thaa| jahAM chaha RtuoM kA nivAsa janatA ko saba prakArase sukhita aura zAMti pradAna karatA rahatA thaa| eka samaya kI bAta hai ki-grAmAnugrAma vihAra karate hue zrI sudharmA svAmI, jo ki aneka guNa-gaNoMse maNDita, zAMta, dAMta aura caturdazapUrvake dhArI the, usa udyAna meM apane 500 ziSyoM sahita pdhaare| nagaranivAsiyoM ko jyoMhI isa udyAna meM sudharmA svAmI ke padhAranekI khabara paDI tyoMhI nAgarika jana saba ke saba unake vaMdana, darzana evaM unase dharmazravaNa karane ke nimitta paDI hI utkaMThA se vahAM para Aye, sudharmA svAmIne dharmakA upadeza diyA, upadeza sunakara ve saba apane apane sthAna gye|| sU. 1 // (bagIca) jonAra mANasanA manane pitAnI tarapha AkarSaNa karatuM hatuM. jyAM che tuo nagarInI prajAne sarva prakAre sukha ane zAMti ApatI hatI. eka samayanI vAta che ke grAmAnugrAma vihAra karatA zrIsudharmAsvAmI ke je aneka guNa-gaNethI zobhatA, zAMta, dAMta, ane cauda pUrvanA dhAraNa karanAra hatA. teo te udyAnamAM pitAnA pAMca zikhya sahita padhAryA. nagaranivAsIone je vakhate A udyAnamAM sudharmA svAmInA padhAravAnI khabara paDI teja vakhate nagarInA tamAma mANase temane vaMdana, darzana ane temanA pAsethI dharmazravaNuM karavAnA nimittathI bahuja utkaMThAthI tyAM gayA. sudhama svAmIe dharmane upadeza Ape, upadeza sAMbhaLI te sau pitatAnA sthAna para gayA. (sU) 1). zrI vipAka sUtra Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacute ajasuhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ekArasamassa aMgassa vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA paNNattA, taM jahA-duvivAgA ya, suhavivAgA ya // sU0 2 // teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'ajjamuhammassa' AryasudharmaNaH Aryasya sudharmasvAmino'nagArasya 'aMtevAsI' antevAsI-ziSyaH, 'ajjajaMbU NAmaM aNagAre' AryajambUrnAmA'nagAraH, asya 'viharatI'-tyatrAnvayaH / sa kIdRzaH? ityAha-'sattussahe' saptotsedhaH saptahastapramANazarIra ityarthaH / 'jahA goyamasAmI tahA' yathA gautamasvAmI tathA gautamasvAmI prathamagaNadharo yathA bhagavatIsUtre varNitastathAyaM varNanIya ityarthaH, 'jAva' yAvat' yAvacchabdena-'samacauraMsasaMThANasaMThie, vajjarisahanArAyasaMghayaNe, vaNagapulaganighasapamhagore, uggatave, dittatave tattatave, mahAtave, urAle, ghore, ghora " teNaM kAleNaM" ityAdi / (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM anasuhammassa aMtevAsI ajajaMbU NAmaM aNagAre) usa kAla meM aura usa samaya meM Arya sudharmA svAmI ke ziSya zrIjambUsvAmI ki jinake (sattussehe) zarIra kI uMcAI sAta hAtha kI thI (jahA goyamasAmI tahA jAva) bhagavatI sUtra meM prathama gaNadhara zrIgautamasvAmI kA jisa prakAra varNana kiyA gayA hai isI prakAra inakA bhI varNana samajhanA cAhiye / sUtrastha " jAva" yaha pada "samacauraMsasaMThANasaMThie, bajarisahanArAyasaMghayaNe, kaNagapulaganighasapamhagore, uggatave, dittatave, tattatave mahAtave, urAle, ghore ghoravvae, ghoraguNe, teNaM kAleNaM' tyAhi. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ajjamuhammassa aMtevAsI ajjajaMbU NAma aNagAre) te kALamAM ane te samayamAM Arya sudharmA svAmInA ziSya zrI jaMbU svAmI hatA. temanA zarIranI uMcAI sAta hAtha hatI. bhagavatI sUtramAM prathama gaNadhara zrI gautama svAmInuM je pramANe varNana karyuM che. te pramANe jaMbU svAmInuM varNana samA naye. sUtramA 'jAva' me 56 'samacauraMsasaMThANasaMThie, vajjarisahanArAyasaMghayaNe, kaNagapulaganighasapamhagore, uggatave, dittatave, tattatave, mahAtave, urAle, ghore, ghoravvae, ghoraguNe, ghoratabassI, ghorakhaMbhaceravAsI, ucchUDhasarIre zrI vipAka sUtra Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam . 41 vvara, ghoraguNe, ghoratavassI, ghorabaMbhaceravAse, ucchUDhasarIre, saMkhittaviulateulesse, uDhaMjANU, ahosire, kayaMjalipuDe, ukkuDAsaNe' ityeSAM saMgrahaH / asya vyAkhyAsamacaturasrasaMsthAnasaMsthitaH-samAH tulyAH-anyUnAdhikAH, catasro'strayaH = hastapAdoparyadhorUpAzcatvAro'pi vibhAgAH (zubhalakSaNopetAH) yasya saMsthAnasya tat samacaturasraM-tulyArohapariNAhaM, tacca saMsthAnam AkAravizeSa iti samacaturastrasaMsthAnam , tena saMsthitaH-samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaH / tathA vajrarSabhanArAcasaMhananaH-nArAcam-ubhayato markaTabandhaH, RSabhaH tadupari veSTanapaTTAkRtiko'sthivizeSaH, vajra-kIlikAsthi -ubhayamasthi dRDhIkartuM tadvedhakamasthi, teSAM samAhAraH, tadrUpaM saMhananam asmAM bandhavizeSo yasya sa vjrrssbhnaaraacsNhnnH| kanakapulakanikaSaghoratavassI, ghorabaMbhaceravAsI, ucchUDhasarIre saMkhittaviulateulesse, uDDhaMjANU, ahosire, kayaMjalipuDe ukkuDAsaNe" ina saba vizeSaNoM kA sUcaka hai| ina sabakA artha isa prakAra hai- ve Arya jambUsvAmI anagAra samacaturasrasaMsthAnaviziSTa the / jisameM hasta, pAda, evaM Upara aura nIce ke zarIra ke vibhAga na nyUna ho aura na apane pramANa se adhika ho ho, vaha samacatusrasaMsthAna hai / chaha saMsthAnoM meM se yaha prathama saMsthAna hai| vajrarSabhanArAcasaMhanana se ve yukta the| AjU-bAjU donoM ora markeTabaMdha kA nAma nArAca, usake Upara veSTanapaTTakakI AkRti jaisI jo haDDIvizeSa hai vaha RSabha, donoM haDDiyoM ko dRDha karane ke liye kIla jaisI haDDI kA nAma vajra hai| isa saMhanana meM vajra ke samAna hADa, vajra ke samAna veSTana aura vajra ke samAna kIliyAM hotI haiN| yaha saba se uttama prakArakA zarIra kA bAMdhA hai| isameM saMkhittaviulateulesse, uDdajANU, ahosire, kayaMjalipuDe, ukkuDAsaNe' A sarva vizeSaNanA sUcaka che. te sarvano artha A pramANe che te Arya jammusvAmI aNagAra samacaturasasaMsthAnaviziSTa hatA. hAtha, paga tathA upara ane nIcenA zarIrane keIpaNa bhAga pitAnA pramANathI jUnAdhika na hoya te samacaturaasaMsthAna kahevAya che. cha saMsthAnomAM e prathama saMsthAna che. vARSabhanArAcasaMhananathI te yukta hatA. Aju-bAju bane tarapha je markaTabaMdha tenuM nAma nArAca che, tenA upara veSTanapaTTakanI AkRti jevuM je hADakuM hoya che te rASabha che, ane hADakAone majabUta karavA mATe kIla-khIlA jevA hADakAnuM nAma ja che. A saMhananamAM vA samAna hADakAM, vaja samAna veSTana-AcchAdAna ane vaza samAna khIlIo hoya che. e sauthI uttama prakAranA zarIranA bAMdhA che. temAM AjubAjunAM ane hADakAM parasparamAM zrI vipAka sUtra Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 vipAkazrute padmagauraH - kanakasya= suvarNasya, pulakaH = khaNDaM tasya nikaSa: =zANa nighRSTa rekhA, 'padma' zabdena padmakiJjalkaM gRhyate, padma padmakiJjalkaM ca tadvad gaura iti / yadvAkanakasya = suvarNasya pulakaH = sAro varNAtizayastatpradhAno yo nikaSaH = zANanighRSTasuvarNarekhA, tasya yat pakSma = bahulatvaM tadvad gauraH- zANanighRSTA'neka suvarNarekhAvaccAkacikyayuktagaurazarIraH / ugratapA:- ugra-vizuddhaM mavRddhapariNAmavaccAt, pAraNAdau vicitrAbhigrahavattvAca apradhRSyaM tapaH = anazanAdi dvAdazavidhaM yasya sa AjU-bAjU ke donoM hADa paraspara meM juDe hue rahate haiM / ina donoM ko ArapAra joDane vAlI vajrakhIla hotI hai / inakA zArIrika saundarya bhI suvarNa ke bhItarI bhAga kI, kasoTI para kasI gaI rekhA ke samAna adhika ujjvala aura kamala ke kesara ke tulya camakIlA evaM gauravarNa kA thA / kasauTI para suvarNa kI rekhA jaise adhika ujjvala aura camakIlI najara AtI hai, aura kamala ke kesara jaise adhika manomohaka hotA hai, ye donoM vastue~ pItavarNa gauravarNa hotI haiM, jaise inameM adhika kAMti rahatI hai usI prakAra jambUsvAmI kA zarIra bhI adhika sateja aura camakIlA thA / atizaya artha meM bhI 'pulaka' zabda kA prayoga hotA hai| zANa para bAra 2 eka hI jagaha sone kI milI huI rekhAe~ jisa prakAra adhika se adhika camakIlI hotIM haiM usI prakAra unakA vaha zarIra bhI adhika se adhika camakatA thA, gauravarNayukta vaha zarIra bhI khUba jagamagAtA thA / anazana Adi 12 bAraha prakAra kI tapasyA karane meM unake pariNAma sadA uttarottara vRddhiyukta rahA karate the, tathA pAraNAke jADAelAM rahe che. e bannene ArapAra joDanArI vajA khIlI hoya che. tenuM zArIrika saundarya paNa senAnA aMdaranA bhAgane kaseATI para kasatAM je rUkhA dekhAya che tenA samAna adhika ujajavala ane kamalanA kesara tulya camakatuM e pramANe gauravanuM hatuM. e banne vastu pItavarNa ane gaurava ja hAya che. jevI temAM bahuja kAMti rahe che, e pramANe jammU svAmInuM zarIra paNa adhika tejasvI ane prakAzamAna hatuM. atizaya arthamA pazu 'pulaka' zahanA prayoga thAya che. usoTInA paththara para vAraMvAra ekaja jagyAe maLelI senAnI rekhAe je pramANe adhikathI adhika, camakatI heya che te pramANe temanuM zarIra paNa vadhAremAM vadhAre camakatu hatu, gauravarNa yukata te zarIra paNa khUba prakAzatuM hatuM. anazana Adi khAra prakAranI tapasyA karavAmAM temanA mananA piraNAma huMmezAM uttarAttara vRddhiyukta rahyA karatA, tathA pAraNAnA divase paNa zrI vipAka sUtra Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam, 43 tathA, tIvratapodhArItyarthaH dIptatapAH dIptaM karmavanadAhakatvenAgnivajjvalattejaskaM tapo yasya sa tathA, taptatapAH-taptaM tApitaM tapo yena sa tpttpaaH| tAdRzaM tapastaptaM, yena jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarma bhasmIbhavati, karmanirjaraNArtha tapasyAvAnityarthaH / mahAtapAH-mahat bRhat prazastaM vA tapo yasya sa tthaa| udAraH sakalajIvaiH saha maitrIbhAvAt / ghoraH pariSahopasargakaSAyazatrupraNAzavidhau bhyaankH| ghoravrataHghoraM-kAtarairduzvaraM vrataM samyaktvazIlAdikaM yasya sa tathA / ghoratapasvI dhoraiH tapobhiH divasa meM bhI ve aneka prakArake abhigraha karate the, isaliye unakI tapasyA meM kisI bhI prakAra se hInatA nahIM Ane pAtI thI, isaliye ve ugratapasvI the-tIvra tapoM ke tapane vAle the / karmarUpI vana kA vinAzaka hone se agni kI taraha unakA tapa adhika prajvalita thaa| agni jisa prakAra vana ko bhasmasAt karatI huI Age 2 adhika sateja hotI hai, ThIka isI prakAra inakI tapazcaryA bhI karmarUpI vana ko dagdha karane meM pradIpta thii| unakI tapasyA se jJAnAvaraNIya Adi ATha karmA kI pratikSaNa nirjarA hotI thii| isase avipAka-nirjarA ke ve adhikarUpa meM dhanI the, yaha bAta spaSTa hotI hai| tapazcaryA unakI bRhat evaM prazasta thii| samasta saMsArI jIvoM ke sAtha unakA maitrIbhAva thaa| ve parISaha aura upasoM ke vijayI the| kaSAyarUpa zatruoM ke mardana karane meM ve atizaya dhIra the| kAyaroM se duzvara samyaktva evaM zIla Adi vratoM ke ve ArAdhaka the| ve ghoratapasvI aneka prakAranA abhigraha te karatA hatA, tethI temanI tapasyAmAM paNa koI prakAranI khAmI-uNapa AvatI nahi, tethI te ugratapasvI hatA. tIvra tapanA karanArA hatA. karmarUpI vananA vinAzaka hovAthI agni pramANe temanuM tapa adhika prajavalita hatuM. agni je pramANe vanane bALI bhasma karI nAMkhIne AgaLa AgaLa sateja thatuM jAya che te pramANe temanI tapazcaya paNa karmarUpI vanane bALavAmAM pradIpta hatI. temanI tapasyAthI jJAnAvaraNIya Adi ATha karmonI pratikSaNa nirjarA thatI hatI, te kAraNathI avipAka nirjarAnA adhika rUpamAM dhanika hatA, e vAta spaSTa che. temanI tapazcaryA vizeSa eva vakhANavA lAyaka hatI. sarvasaMsArI jInI sAthe temane mitrIbhAva hate. temaNe pariSado ane upasargo para vijaya meLavyuM hatuM. kaSAyarUpa zatruonuM mardana karavAmAM teo atizaya dhIra puruSa hatA. kAyara jIvene kaThina jaNAtA samyakatva ane zIla Adi vratonA te ArAdhaka hatA. gheratapasvI hatA. gherabAcArI hatA. brahmacarya zrI vipAka sUtra Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute tapasvI / ghorabrahmacaryavAsI-ghoram alpasattvaduzvaratvenadAruNaM yad brahmacarya, tatra vastuM zIlaM yasya sa tathA, ucchUDhazarIraH-ucchUTa-tyanaM zarIraM-zarIrazobhAkaraNaM yena sa tathA, zobhanAryazarIrasaMskAraparityAgItyarthaH / saMkSiptavipulatejolezyaH-saMkSiptA zarIrAntargatatvena saMkucitA, vipulA-vistIrNA-anekayojanaparimitakSetragatavastubhasmIkaraNasamarthA tejolezyA viziSTatapojanitalabdhivizeSasamutpannatejojvAlA yasya sa tathA, zarIrAntarlInatejolezyAvAnityarthaH / UrdhvajAnuH- Urce jAnunI yasya sa tathA / adhaHzirAH natamastakaH, itastatazcakSurvyApAraM nivartya niyamitabhUmibhAganiyatadRSTirityarthaH / kRtAJjalipuTaH mstknystsNputtiikRthstH| utkuTAsanA utkuTaM-bhUmAvalagnaputam AsanaM yasya sa tathA, bhUpradezAspRSTaputatayopaviSTaH / dhyAnakoSThopagataH-dhyAna-dharmadhyAnaM zukladhyAnaM ca, tadeva koSThaHthe, ghorabrahmacArI the-brahmacarya jaise mahAna kaThina vrata ke mana, vacana, aura kAyA se pAlana karane vAle the| zArIrika zobhA kI ora unakA bilakula bhI lakSya nahIM thaa| zarIra ke bhItara hI unhoM ne tejolezyA ko saMvRta kara rakhA thA, bAhara meM usakA unhoMne kahIM para bhI kisI bhI samaya upayoga nahIM kiyA / isa lezyA kI prApti jIvoM ko viziSTa tapasyA dvArA hI hotI hai / yaha tejolezyA aneka yojanataka kSetrastha vastuoM kA saMhAra karanevAlI hotI hai| donoM ghuTanoM ko UMce karake natamastaka hokara rahate the| mastaka para inhoMne aMjalI kara rakhI thii| ve utkuTAsana vAle the-jisa Asana meM baiThaka jamIna ko sparza nahIM karatI hai, kintu dAnoM pairoM ke sahAre baiThA jAtA hai usakA nAma utkuTa-Asana hai| tathA jisa prakAra koThe ke bhItara rakhA huA dhAnya Adi jahAM-tahAM bikhara jevA mahAna vratanuM mana, vacana ane kAyAthI pAlana karanAra hatA. zArIrika zobhA tarapha temanuM bilakula lakSa ja na hatuM, zarIranI aMdaraja temaNe tetezyAne gopavI rAkhI hatI, bahAramAM temaNe tene koI sthaLe ane koI samaye upaga karyo na hato. A lezyAnI prApti chane viziSTa tapasyA dvArAja prApta thAya che. A tejalezyA aneka jana sudhI kSetrasya vastuono saMhAra karanArI hoya che. teo bane chuTone uce rAkhI natamastaka thaIne rahetA hatA. temaNe mastaka-mAthApara aMjalI karI (be hAtha DelA rAkhI) hatI. te utkaTAsanavALA hatA. je AsanamAM beThaka jamInane sparza karatI nathI paraMtu banne paganA AdhAre besAya che, tenuM nAma utkaTAsana che. tathA je pramANe kaThoramAM rAkheluM anAja Adi jyAM tyAM kharAba thaIne zrI vipAka sUtra Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacanidrakA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam kuzUlo dhyAnakoSThaH, tamupagato dhyAnakoSThopagataH, yathA koSThagataM dhAnyaM vikIrNa na bhavati, tathaiva dhyAnata indriyAntaHkaraNavRttayo bahirna yAntIti bhAvaH, niyantritacittavRttimAnityarthaH / 'viharai ' atraivaM yojanA-saMyamena tapasA cA''tmAnaM bhAvayan viharati Aste sma / tataH khalu AryajambUnAmA'nagAro yatraivAryasudharmA'nagArastatraivopAgata itynvyH| sa jambUnAmA'nagAraH kIdRzaH? ityAha-'jAyasaDDhe' jAtazraddhaH--jAtA= pAgabhUtA, saMprati sAmAnyena pravRttA, zraddhA-tattvanirNayaviSayikA vAJchA kara kharAba nahIM ho sakatA hai tathA surakSita banA rahatA hai, ThIka isI prakArase jinakI indriya aura manakI vRtti dharma aura zukla dhyAna ke bala se bAhya vyApAra se nivRtta hokara antarmukhI banI huI thii| isa prakAra ugratapasyAvAle, dIptatapavAle, taptatapavAle, mahAtapavAle, udAra-sabhI jIvoM ke sAtha maitrI rakhane vAle, ghora aura ghoravratavAle, ghoraguNavAle, ghoratapasyAvAle, ghorabrahmacaryavratavAle, ucchUDhazarIravAlezarIra kI mamatA nahIM karanevAle, vipula tejolezyA kA saMvaraNa karanevAle, UrdhvajAnusaMpanna, adhomastakayukta, aJjaliviziSTa aura dhyAnastha hokara saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue virAjamAna the| ve zrI AryajambU-svAmI anagAra gyArahaveM aMga ke bhAva pUchane ke abhiprAya se jahA~ zrI sudharmAsvAmI virAjamAna the vahA~ para phuNce| ve (jambU svAmI) kaise the? so kahate haiM- "jAyasaDDhe" vikharAi nahi jatAM surakSita rahe che, teja pramANe jenI Indri ane mananI vRtti, dharma ane zukala dhyAnanA baLathI bahAranA vyApArathI nivRtta thaIne antarmukhI banI rahI hatI. e pramANe ugratapasyAvALA, dIptatAvALA, taptatapavALA, mahAtapavALA, udAra-sahu jInI sAthe maitrI rAkhavAvALA,gheravratavALA, gharaguNavALA, gheratapasyAvALA, gharabrahamacaryavratavALA uchUDhazarIravALA, artha-zarIranI mamatA nahi karavA vALA, telazyAnA saMvaraNa karavA vALA, urdhvajAnusaMpanna, amastaka-(nIcA mastaka vaDe) yukta, aMjalI sahita ane dhyAnastha thaIne saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA birAjamAna hatA. te Arya jaMbusvAmI azugAra agiyAramAM aMganA bhAva pUchavAnA abhiprAyathI jyAM zrIsudharmA svAmI birAjamAna hatA tyAM pahoMcyA. te (jabUsvAmI) kevA hatA te zrI vipAka sUtra Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 vipAkabhute yasya sa tathA vakSyamANatattva jijJAsAvAnityarthaH, 'jAyasaMsara' jAtasaMzayaHjAtaH = pravRttaH saMzayo yasya sa tathA / dazamAGge praznavyAkaraNasUtre bhagavatmoktamAtra saMvarayoH svarUpaM dharmAcAryasamIpe zrutaM tadvipAkaviSaye saMzayotpazyA jAtasaMzaya iti bhAvaH / 'jAyakouhalle' jAtakutUhala :- jAtaM = pravRttaM kutUhalam = 'matpraznasya kIdRzamuttaraM mama dharmAcAryoM vakSyatI' - ti rUpam autsukyaM yasya sa tathA, tacchrotumautsukyavAnityarthaH / 'uppanna saDDhe' utpannazraddhaH = utpannA - vizeSeNa utkRSTatayA jAtA zraddhA yasya sa tathA, yahA - zraddhAyAH svarUpasya tirohitatve jAtazraddhaH, pahile nahIM jAgrata huI vaha aba sAmAnyarUpase tattvoM ke vipAka kA nirNaya karane ke liye jinakI vAMchA jagI thI / ' jAyasaDDhe' pad ke sAtha kA ' jAva' yAvat zabda - " jAtasaMzayaH samutpannazraddhaH, samunnasaMzayaH, samutpannakutUhala:' ina anya vizeSaNoM kA sUcaka hai, inakA artha isa prakAra hai - ' jAtasaMzaya: ' zrIjambUsvAmI pahile bhagavAna dvArA pratipAdita dazama aMga praznavyAkaraNa nAmaka sUtra meM Asrava aura saMvara ke bhAva zrIsudharmA svAmI ke pAsa sunA thA; ataH unake vipAka ke viSaya meM unheM saMzaya kI utpatti huI / 'jAtakutUhala: ' jaba unheM usa viSaya meM zaMkA utpanna huI taba 'merI zaMkAkA samAdhAna dharmAcArya kisa rUpameM kareMge : - isa bAtakI unake citta meM utkaMThA jagI thI / 'utpannazraddhaH, utpannasaMzayaH, utpanna" ye pada yadyapi pUrvokta ina " jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhala: kutUhala: 66 99 , che 'jAyasaGDhe' prathama nahi lagata thayesI te have sAmAnyazyathI tattvonA nirNaya 42vA bhATe thenI 2chA lagI hatI. 'jAyasaDDhe' 56 sAthaino 'jAva' yAvat-zaNDa ' jAtasaMzayaH, jAtakutUhala:, utpannazraddhaH, utpannasaMzayaH, utpannakutUhala:, saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH, saMjAta kutUhala:, samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, samutpannakutUhala: ' me mIna vizeSaNAno sUnya che teno artha ma pramANe che, - 'jAtasaMzayaH' zrI jakhUsvAmI prathama, bhagavAna dvArA pratipAdita dazama aMga praznavyAkaraNa nAmanA sUtramAM Asrava ane sa MvaranA bhAva zrI sudharmAM svAmI pAse sAMbhaLyA hatA. tenA vipAkanA viSayamAM tebhane sa MzayanI utpatti tha. 'jAtakutUhala:' tebhane nyAre te viSayabhAM utThA utpanna tha tyAre ' mArI zaMkAnuM samAdhAna dharmAcAya pAsethI kevI rIte mane maLaze ? e vAtanI temanA zittamAM uttaMhA lagI hutI. 'utpannazraddhaH, utpannasaMzayaH, utpannakutUhala:' me yaha le zrI vipAka sUtra Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam . tasyAH svarUpasya prAdurbhAve tu utpannazraddha iti bhAvaH / evam 'uppannasaMsae, utpannakouhalle'-utpannasaMzayaH, utpannakutUhalaH iti / 'saMjAyasaDDhe, saMjAyasaMsae, saMjAyakouhalle-saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH, sNjaatkutuuhlH| atra 'sa' zabda: prakarSavizeSAdivAcakaH, tena savizeSeNa bhinnabhinnavastusvarUpanirNayecchArUpeNa padoM ke samAnArthaka jaise pratIta hote haiM, parantu sUkSmadRSTi se vicAra karane para inake artha meM bheda hai, aura vaha isa prakAra se hai-"jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhalaH" ina padoM dvArA zraddhA Adi kI jo unameM jAgRti prakaTa kI hai, vaha kevala sAmAnyarUpase hI kI gaI samajhanI caahiye| 'utpannazraddhaH' ityAdi padoM dvArA unameM zraddhA, saMzaya aura kutUhala kI utpatti vizeSarUpase prakaTa kI jA rahI hai| zraddhAtattvoM ke nirNayaviSayaka vAJchA jaba apane svarUpa se aprakaTa avasthA meM rahatI hai taba vaha sAmAnyarUpase utpanna huI kahI jAtI hai| isI prakAra saMzaya aura kutUhala ke 'jAta' aura 'utpanna' vizeSaNoM meM bhI yahI sAmAnya aura vizeSa dharma kI apekSAse samAdhAna jAna lenA cAhiye / sAmAnyarUpase utpanna huI zraddhA jaba vizeSarUpase prakaTa hotI hai, taba vahAMpara "utpannazraddhaH" isa pada kI sArthakatA samajhanI cAhiye / isI prakAra 'saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH, saMjAtakutUhalaH' ina padoM meM jo "saM" yaha zabda hai vaha pUrvakathita vizeSa kI apekSA pUrvarita mA 'jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhala:' pahonA samAna arthanA suuyvnAra jevA dekhAya che, paraMtu sUmadaSTithI vicAra karatAM tenA arthamAM bhinnatA che, ane te mA pramANe cha- 'jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhalaH,' se paha! dvArA zraddhA AdinI temanAmAM jAgRti prakaTa karI che. te kevala sAmAnyarUpathIja karI che ema samanvu naye. 'utpannazraddhaH' tyA paho dvArA temanAma zraddhA, saMzaya, mane. kutUDalanI utpatti, vizeSarUpathI karavAmAM AvI che. zraddhAtattvanA nirNayaviSayaka IcchA jyAre pitAnA svarUpathI aprakaTa avasthAmAM rahe che, tyAre te sAmAnyarUpathI utpanna thayeTI upAya cha, ye pramANe saMzaya bhane tUnA 'jAta' mane 'utpanna' se vizeSANemAM paNa e sAmAnya ane vizeSa dharmanI apekSAthI samAdhAna jANI levuM joIe. sAmAnyarUpathI utpanna thayelI zraddhA jyAre vizeSarUpamAM prakaTa thAya che tyAre tyAM bhAga utpannazraddhaH' me pahanI sArtha 411 sabhI naye. me pramANe 'saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH, saMjAtakatahala' se paTTomA 'saM' se zada cha te pUrvakathita vizeSanI apekSAe paNa adhika vizeSa Adi arthano ghAtaka che. te pada zraddhA, - zrI vipAka sUtra Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 vipAkazrute jAtA-pravRttA zraddhA yasya sa tathA / evamagre'pi / 'samuppaNNasaDDhe, samuppaNNasaMsae, samuppaNNakouhalle'-samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, samutpannakutUhala: / tatra-samutpannA-savethA saMjAtA zraddhA yasya sa tathA / evamagre'pi / zraddhAdayaH zabdA vyAkhyAtA eva / atra zraddhAdau kAryakAraNabhAvo'vagantavyaH, praznavAJchA jijJAsArUpA zraddhA jAtA, tasyAH kAraNaM saMzayaH, kutUhalaM ceti / anye vAhu: bhI adhika vizeSa Adi artha kA dyotaka hai| ye pada zraddhA, saMzaya evaM kutUhala ke bhinna2 vastusvarUpa ke nirNaya meM jAgrati pradarzita karate haiN| tathA 'samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, samutpannakutUhala:' ye pada bhI zraddhA Adi kI utpatti meM sarvathArUpase jAgrati prakaTa karane vAle haiN| " samutpannA = sarvathA saMjAtA zraddhA yasya saH" arthAt sarva prakAra se utpanna huI hai zraddhA jisake vaha samutpannazraddha kahalAtA hai| __ zaMkA- sUtra meM sarvaprathama " jAtazraddhaH" ityAdika jo pada rakhe gaye haiM, ve sarvathA vyutkramavAle haiM, kyoM ki jabataka saMzaya yA kutUhala nahIM hogA tabataka zraddhA ho hI nahIM sakatI, isIliye sarvaprathama sUtra meM saMzaya Adi kA pATha rakhanA ucita thA, bAda meM zraddhA kaa| samAdhAna-zaMkA ThIka nahIM; kyoM ki isa prakAra ke pATha se viziSTa artha kI pratIti sUtrakAra ko karAnI iSTa hai, aura vaha isa prakAra se| yaha yadyapi ThIka hai ki-saMzayAdipUrvaka hI zraddhA kI saMgati yahAM ThIka jacatI hai, to bhI zraddhA meM saMzaya aura kutuuhlsa zaya ane kutUhalanA bhinna bhinna vastusvarUpanA nirNayamAM jAgRti pradarzita kare che. tathA 'samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, samutpannakutUhalaH' se paho pA zraddhA mAhinI utpattimA sarvathA 35thI Mpti 548 42nArA cha.'samutpannA = sarvathA saMjAtA zraddhA yasya saH' arthAta sarva prAthI tpanna thayehI zraddhA ne cha te samutpanna hepAya che. -satramA sauthI prathama 'jAtazraddhaH' yAni po rAjesA cha te sarvathA bukamavALAM che, kAraNa ke jyAM sudhI saMzaya athavA kutUhala nahi thAya tyAM sudhI zraddhA heI zake ja nahi. eTalA mATe sauthI prathama sUtramAM saMzaya adine pATha rAkhe joIto hato, tyAra pachI zraddhAne. uttara-zaMkA barAbara nathI, kAraNake A prakAranA pAThathI viziSTa arthanI pratIti sUtrakArane karAvavI ISTa che, ane te A prakArathI. e jo ke ThIka che ke saMzayAdipUrvakaja zraddhAnI saMgati karavI, te paNa zraddhAmAM saMzaya ane kutUhala-pUrvaktA zrI vipAka sUtra Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam. 49 jAtazraddhAdipadatrayeNAvagrahaH, utpannazraddhAdipadatrayeNa IhA, saMjAtazraddhAdipadatrayeNa avAyaH, samutpannazraddhAdipadatrayeNa ca dhAraNA pratibodhyate, iti / IdRzA'nekaguNapUrvakatA Ane se unameM paraspara meM kArya-kAraNabhAva pradarzita hotA hai, prazna ke vaza se jijJAsArUpa zraddhA hotI hai usakA kAraNa saMzaya aura kutUhala hote haiN| (1) jAtazradraH jAtasaMzayaH jAtakutUhala:, (2) utpannazraddhaH, utpannasaMzayaH, utpannakutUhalaH, (3) saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH, saMjAtakutUhalaH, (4) samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, smutpnnkutuuhlaa,"| yahAM koI isa prakAra bhI samAdhAna upasthita karate haiM ki-"jAtazraddhaH" ityAdi tIna padoM se sUtrakAra yaha bAta puSTa karate haiM ki-jaMbUsvAmI meM jo sarvaprathama zraddhA, saMzaya evaM kutUhala utpanna hue ve avagraharUpa meM hI hue, IhA, avAya aura dhAraNArUpa se nhiiN| "utpannazraddhaH" ityAdi tIna padoM se yaha puSTa hotA hai ki ve saba bAda meM hI unameM IhArUpa se, "saMjAtazraddhA ityAdi tIna padoM dvArA pazcAta avAyarUpase, aura 'samutpannazraddhaH' ityAdi tIna padoM dvArA phira dhAraNArUpa se puSTa hue| bhAva yaha hai-ki Asrava aura saMvara ke vipAka ke viSaya meM jo unheM zraddhA, saMzaya aura kutUhala hue, ve unheM sarvaprathama avagraharUpa meM hae, kyoM ki sarvaprathama padArtha kA avagraharUpa hI jJAna hotA hai| bAda meM vahAM para saMzaya ke hone para usake nirAkaraNarUpa jo AvavAthI temAM parasparamAM kArya-kAraNabhAva pradarzita thAya che. praznanA vazathI jijJAsArUpa zraddhA thAya cha, hernu 41294 saMzaya mane taDasa DAya che. (1) jAtazraddhaH, jAtasaMzayaH, jAtakutUhalaH, (2) utpannazraddhaH, utpanasaMzayaH, utpannakutUhalaH, (3) saMjAtazraddhaH, saMjAtasaMzayaH, saMjAtakutUhala:, (4) samutpannazraddhaH, samutpannasaMzayaH, smutpnnkutuuhlH| maDI : 2 pramANe samAdhAna 42 che:- 'jAtazraddhaH' ityAhi trANu pothI sUtrakAra e vAta puSTa kare che ke- jabUsvAmImAM je sarvaprathama zraddhA, saMzaya ane kutUhala upanna thayAM te avagraha rUpamAM ja thayAM che, IhA, avAya ane dhAraNA rUpathI nahI. "utpannazraddhaH" tyAhi vA paDhAthI se puSTa thAya cha / te zraddhAmA pachIthI tamanAmA "IhA" 35thI, 'saMjAtazraddhaH' tyAhie paho dvArA tyaa2|4 "avAya" 35thI bhane 'smtpnnshrddhH| pratyAhi paho dvArA te pachI 'dhAraNA' 35thI puSTa thAya che. bhAva e che ke-Asrava ane saMvaranA vipAkaviSayamAM je temane zraddhA, saMzaya ane kutuhala thayAM che te temane sarvaprathama avagraharUpamAM thayAM che, kAraNa ke sarva prathama padArthanA avagraharUpa jJAna thAya che. tyAra pachI saMzaya thatAM tenA nirAkaraNa zrI vipAka sUtra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 vipAkazrute saMpannaH zrIjambUsvAmI, yatrAryaH zrIsudharmA svAmI vartate tatrAgatya, 'tikkhuto' trikRtvaH = trIn vArAn ' AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam = aJjalipuTaM baddhvA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATamadezena vAmakarNAntikena prayatnavizeSa - jhukatA huA jJAna hotA hai vaha IhA kahalAtI hai / vinA avagraha ke IhA - jJAna nahIM hotA hai / IhA ke pazcAt avAyapadArtha kA nizcayasvarUpa jJAna hotA hai, aura phira dhAraNA, yaha vaha saMskAra hai jo usa padArtha ke jJAna ko bahuta kAla taka AtmA meM sthira kara rakhatA hai / yahAM para bhI yahI bAta ghaTita hotI hai, kyoM ki 'jAta' pada se avagraha kA, ' utpanna' pada se IhA kA, 'saMjAta' pada se avAyakA aura 'samutpanna' pada se dhAraNA kA bodha sUtrakArane jaMbUsvAmI ke Asrava aura saMvara ke viSaya meM utpanna huI zraddhA Adi jJAnavizeSoM meM karAyA hai / inameM 'gRhItArthagrAhakatA' - punarukti isaliye nahIM hai ki ye pUrva-pUrvakI apekSA uttarottara vizeSa viSaya ke sUcaka hote haiN| zrI jambUsvAmIne, sudharmAsvAmI ke samIpa jAkara, sudharmAsvAmI ko hAtha joDakara AdakSiNa- pradakSiNapUrvaka tInabAra vaMdanA - namaskAra kiye| aMjalipuTa ko bAMdhakara dakSiNa kAna se lekara mastaka ke pAsa se ghumAte hue bAyeM kAnataka jo unheM ghumAkara phira mastakapara rUpa je prayatnavizeSa--te tarapha DhaLatuM jJAna thAya che te ihA, pachI avAya-padArthanA nizcayasvarUpa jJAna thAya che, ane tyAra bAda dhAraNA, te e sa'skAra che, je, te padArtha nA jJAnane mahuja ja kALa sudhI AtmAmAM sthira karIne rAkhe che. 6 " ahIM AgaLa e vAta paNa ghaTI zake che ke :- jAta pahathI 'avagraha' no 'utpanna' pahathI 'dhaDA' ne 'saMjAta' pahathI 'vAya' no mane 'samutpanna' padathI 'dhAraNA 'te bedha sUtrakAre jammUsvAmInA Asrava ane saMvaranA viSayamAM utpanna thayelI zraddhA Adi jJAnavizeSamAM karAvyA che. temAM gRhItArtha -grAhakatA '- punarukita eTalA mATe nathI ke: e pUrva-pUrvanI apekSAe uttarAttara vizeSaviSayanA sUcaka thAya che. 6 zrIjammUsvAmIe sudharmAMsvAmInI pAse jaine AdakSiNa-pradakSiNApUrvaka traNavAra vaMdanA--namaskAra karyAM. kAnathI laIne mastaka pAse pheravIne DAmA kAna sudhI lai zrI vipAka sUtra sudharmAMsvAmIne hAtha joDIne me hAtha joDI tene jamaNA jaIne pharI je mastaka pAse Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam. 51 cakrAkAraM paribhrAmya lalATamadeze sthApanarUpaM 'karei' karoti, 'karitA ' kRtvA = AdakSiNapradakSiNaM triH kRtvA, 'baMda' vandate = stauti, 'NamaMsai' namasyati = namaskaroti, 'vaMditA' vanditvA 'NamaMsittA' namasyitvA 'jAva' yAvat 'pajjuvAsa ' paryupAste= sevate / atra yAvacchandena - evaM yojanA'vagantavyA - 'sussusamANe, namasamANe, viNaNaM paMjaliuDe, abhimuhe' - iti / asyacchAyA - zuzrUSamANaH, namasyan vinayena prAJjalipuTaH, abhimukha iti / tatra zrIsudharmasvAminaM sevamAnaH zrIjambUsvAmI evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt' zrIsudharmasvAminamapRcchadityarthaH / 6 'jai NaM bhaMte!' yadi khalu he bhadanta ! he bhagavan ! ' samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM ' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa ' jAtra saMpateNaM ' yAvat saMprAptena, atra yAvacchandAdevaM bodhyam-AdikareNa, tIrthakareNa, svayaMsambuddhena, yAvat-siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena tena, 'dasamasta aMgassa ' dazamasyAGgasya ' paNhAvAgaraNANaM' praznavyAkaraNAnAM =praznavyAkaraNarUpasya 'ayamadve, ayamarthaH = Asrava saMvaranirUpaNarUpo'rthaH 'paNNatta' prajJaptaH prarUpitaH - pratibodhita ityarthaH, 'ekArakhA jAtA hai vaha AdakSiNa - pradakSiNa hai / vandanA - zabda kA artha stuti aura namaskAra kA artha-do hAtha, do paira aura eka mastaka, ina pAMca aMgoM ko jhukAnA hai / vandanA aura namaskAra karake paryupAsanA (sevA) karane lage / sUtrastha ' yAvat ' zabda se "mussamANe, namasamANe viNaNaM paMjaliuDe, abhimuhe " ina zabdoM kI bhI yahAM yojanA hotI hai / zrIsvAmI kI sevA karate hue zrI jambUsvAmIne pUchA ki he bhadaMta ! dharma kI Adi karanevAle, tIrthakara, svayaMsaMbuddha evaM siddhagati ko prApta hue zramaNa bhagavaMta zrImahAvIra prabhune praznavyAkaraNa nAmaka dazama aMga kA yaha bhAva pharamAyA hai, parantu he rAkhavAmAM Ave che te AdakSiNa--pradakSiNa che. vandanA zabdanA artha stuti, ane namaskArane artha-e hAtha, e paga, eka mastaka, e pAMca agene namAvavuM te, A pramANe vandanA ane nabhasaura urIne paryupAsanA-sevA 12vA sAgyA, sUtrastha 'yAvat' zabdathI 'sussusamANe, namaMsamANe, viNaNaM paMjaliuDe, abhimuhe " me zaNhonI pazu aDIM yojanA thAya che. zrIsudharmAMsvAmInI sevA karatAM karatAM zrIjaprUsvAmIe pUchyuM ke he bhadaMta! dharmanI Adi karavAvALA, tIrthaMkara, svayaMsaMbuddha ityAdi vizeSaNeAthI viziSTa ane siddhigatine prApta karanAra zramaNa bhagavaMta zrImahAvIra prabhue praznavyAkaraNa nAmanA zrI vipAka sUtra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute rasamassa NaM maMte ! aMgassa' ekAdazasya khalu he bhadanta ! agasya 'vivAgasuyassa' vipAkazrutasya 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena, bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena ke aTe paNNatte ! ' ko'rthaH prajJaptaH / 'tae' tataH jambUsvAminaH praznakaraNAnantaraM 'Na' khalu 'anjasuhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM' AryamudharmA'nagAro jambUsvAminamanagAram , "evaM vayAsI' evam avAdIta vakSyamANaprakAreNAkathayat-'evaM khalu jaMbU!' evaM khalu he jambUH ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat-siddhigatisthAnaM saMprAptenatena 'ekArasamassa aMgassa vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA paNNattA ?' ekAdazasyAGgasya vipAkazrutasya dvau zrutaskandhau prajJaptau, 'taMjahA' tadyathA-'duhavivAgA ya' duHkhavipAkAca-vipacyante vedyante-anubhUyante-iti vipAkAH, duHkhAnyeva vipAkA vAcyatayA yatra te duHkhavipAkAH, duHkharUpavipAkabodhakatayA duHkhavipAkanAmakaH prathamaH zrutaskandha ityarthaH, 'suhavivAgA ya' sukhavipAkAca-sukhAnyeva vipAkA yatra te sukhavipAkAH, sukharUpavipAkabodhakatayA sukhavipAkanAmako dvitIyaH zrutaskandha ityarthaH // mU0 2 // bhagavan ! gyArahavAM aMga vipAkazruta kA kyA bhAva pharamAyA hai ? / isa prakAra jaMbUsvAmI ke pUchane para zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki-he jaMbU ! siddhagatiprApta zrImahAvIra prabhune gyArahaveM aMga zrIvipAkazruta ke do zrutaskaMdha kahe haiM- eka duHkhavipAka aura dUsarA sukhavipAka / jinakA anubhava kiyA jAya ve vipAka haiN| jisa zrataskaMdha meM duHkha hI vipAka zabda ke vAcya (artha) rUpase prakaTa kiye jAyeM vaha "duHkhavipAka" hai| isa zrutaskaMdha kA nAma duHkharUpa vipAka kA bodhaka hone se hI duHkhavipAka hai| dUsare zrutaskaMdha kA nAma sukhavipAka hai, isameM sukha hI vipAkarUpase varNita hai, ataH sukharUpa vipAka kA bodhaka honese isakA nAma "sukhavipAka' hai| dasamA aMganA e bhAva pharamAvyA che, paraMtu he bhagavan! agiyAramuM aMga je vipAkakRta, temAM zuM bhAva kahelA che ? A pramANe jabUsvAmIe pUchayuM tyAre zrI sudharmA svAmI kahe che ke huM jabU! siddhagatine pAmelA zrI mahAvIra prabhue agiyAramAM aMga zrIvipAkazrutanA be zrutaskaMdha kahelA che- (1) eka du:khavipAka ane (2) bIje sukhavipaka. jene anubhava karavAmAM Ave te vipAka che. je zrutaskaMdhamAM duHmane vi zanapA-ya (matha) 35thI 548 42 cha, te vidhA4 cha. mA zruta24 dhanuM nAma du:35 vina mAya 42vanA3 DApAthI 'duHkhavipAka' zrI vipAka sUtra Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsvAmivarNanam . // mUlam // paDhamassa NaM bhaMte! suyakkhaMdhassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte ? / tae NaM suhamme aNagAre jambU - aNagAraM evaM vayAsI - evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM3 Ai 53 bhAvArtha- sabhA visarjita ho cukane ke bAda zrIjaMbUsvAmI, jahAM zrIsudharmAsvAmI virAjamAna the vahAM pahuMce, aura unheM apanI sAmAcArI ke anusAra 3 bAra vaMdanA evaM namaskAra kara unake saMmukha baiTha gaye / baiThakara vinayake sAtha gurudeva se prazna kiyA kihe bhadanta ! bhagavAna mahAvIra prabhune 10 veM aMga meM Asrava aura saMvara tatva kA varNana bhalIbhAMti kiyA hai / aba maiM Apa se yaha jAnatA cAhatA hU~ ki bhagavAnane 11 veM aMga meM unake vipAka kA kisa rUpa meM kathana kiyA hai ? sudharmAsvAmIne jaMbU svAmI se kahA ki - he jaMbU ! isa 11 veM aMgakA bhagavAna ne do zrutaskaMdho meM varNana kiyA hai / (1) prathama zrutaskandha kA nAma duHkhavipAka aura dUsare zrutakaMdha kA nAma sukhavipAka hai / inameM prathama meM duHkharUpa vipAka kA aura dvitIya meM sukharUpa vipAka kA varNana hai | sU0 2 // che. jIna zrutasyudhanuM nAma sukhavipAka che. tebhAM sumanu 4 viyA3yathA vANuna urAmelu che, tethI urI suiya vicAuno bodha hovAthI tenu nAma 'sukhavipAka che. bhAvArtha -sabhA-visarjana thayA pachI zrI jammUsvAmI, jyAM zrIsudharmAMsvAmI birAjamAna hatA tyAM pahAMcIne peAtAnI samAcArI pramANe traNa vAra vaMdanA namaskAra karIne tenA sanmukha besI gayA, besIne vinaya sAthe gurudevane prazna pUchyA ke nhe bhadanta ! bhagavAna mahAvIra prabhue dasamAM aMgamAM Asava ane saMvara tatvanuM varNana bahu sArI rIte karyu che. have huM ApanA pAsethI e jANavA icchA karU chuM ke bhagavAne agiyAramAM aMgamAM tenA vipAkanu kevI rIte varNana karyuM che ?, sudharmAM- svAmIe jambusvAmIne kahyu ke he jammU ! e agiyAramA aMganu bhagavAne be zrutaskaMdha3maaN varzana yuche, ( 1 ) prathamazrutas dhanu nAma duHkhavipAka, jIvana zrutaspRdhanu nAbha sukhavipAka che. temAM prathamamAM duzya vicAunu, bhane jInnabhAM suSazya vidhAunu, vAnare che. ( . 2 ) zrI vipAka sUtra Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute gareNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahAmiyAutte', ujjhiyae', abhagga', sagaDe, bahassaI, nNdii| uMbara', soriyadante', ya, devadattA' ya, aMjU" ya ||1||||suu0 3 // TIkA__ jambUsvAmI punaH pRcchati-paDhamassa NaM bhaMte !' ityAdi / 'paDhamassa NaM bhaMte ! suyakvaMdhassa' prathamasya khalu he bhadanta ! he bhagavan ! zrutaskandhasya, 'duhavibhAgANaM' duHkhavipAkAnAM duHkhavipAkanAmakasya 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' yAvat saMprAptena 'ke aDhe' ko'rthaH-ko bhAvaH 'paNNatte' prajJaptaH? / ' tae NaM' tataH khalu 'suhamme aNagAre' sudharmA svAmI anagAro, 'jaMbU-aNagAraM' 'paDhamassa NaM bhaMte!" ityAdi / jaMbUsvAmI zrIsudharmAsvAmI se pUchate haiM-(paDhamassa NaM bhaMte ! muyakkhaMdhassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNane ?) he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ki jo Adikara-apane zAsana kI apekSA se dharmake prathama pravartaka, jo " tIrthakara, svayaMsaMbuddha-vinA dUsare ke upadeza se bodha pAye hue ityAdi vizeSaNoM se viziSTa, aura siddhagati nAmaka sthAna meM virAjamAna haiM, unhoMne duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha kA kyA bhAva prarUpita kiyA hai ? yahA~ 'yAvat' padase 'bhagavatA mahAvIreNa AdikareNa tIrthakareNa svayaM saMbuddhena siddhigati nAmadheyaM sthAnaM' yahA~ taka ke padoM kA 'paDhamassa NaM bhaMte !' tyAhi. bhUsvAmI zrIsudhAsvAmIne pUche che / (paDhamassa NaM bhaMte ! suyakkhaMdhassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ?) 3 mahanta! zrama bhagavAna mahAvIra ke je Adikara - potAnA zAsananI apekSAthI dharmanA prathama pravartaka, tIrthakara, svayaMsaMbuddha-bIjAnAM upadeza vinA bedha pAmelA A vizeSaNathI viziSTa ane siddhigati nAmanA sthAnamAM birAjamAna che. te prabhue duHkhavipAka nAmanA prathama zrutabhA zubhA1 pra35ta 4yA cha ? sahI 'yAvat' 54thI 'bhagavatA mahAvIreNa AdikareNa tIrthakareNa svayaMsaMbuddhena siddhigatinAmadheyaM sthAnaM' zrI vipAka sUtra Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUsudharmapraznottaram 55 jambUnAmakamanagAram, 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt-' evaM khalu jaMbU !' evaM khalu he jambUH ! 'samaNeNaM 3' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'AigareNaM' AdikareNa=svazAsanApekSayA dharmasya prathamapravartakena, 'jAva saMpatteNaM' yAvat-siddhigatisthAnaM saMprAptena 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM duHkhavipAkanAmnaH prathamazrutaskandhasyetyarthaH, 'dasa ajjhayaNA paNNanA' dazAdhyayanAni prajJaptAni / adhyayananAmAnyAha-'taM jahA' ityAdi / tadyathA-'miyAutte' mRgAputraH 1, 'ujjhiyae' ujjhitakaH 2, 'abhagga' abhagnaH 3, 'sagaDe' zakaTaH 4, 'bahassaI' bRhaspatiH 5, 'naMdI' nandiH 6, 'uMbara' udumbaraH 7, 'soriyadatte ya' zauryadattazca 8, 'devadattA ya' devadattAM ca 9, 'aMjU ya' ajUzca 10 // mU0 3 // grahaNa huA hai / (tae NaM suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM 3 AigareNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA) isa prazna ke samAdhAna nimitta zrI sudharmAsvAmI apane ziSya zrI jambUsvAmI se kahate haiM ki-'Adikara' 'Adi vizeSaNoM se viziSTa una zrI zravaNa bhagavaMta mahAvIra prabhune duHkhavipAkanAmaka zrutaskaMdha ke artha ko spaSTarUpa se prarUpita karane ke liye daza adhyayanoM kI prarUpaNA kI hai| (taM jahA) ve 10 adhyayana ye haiM-(miyAutte ujjhiyae abhagga sagaDe bahassaI nNdii| uMbara soriyadatte ya devadattA ya aMjU ya // ) (1) mRgAputra, (2) ujjhitaka, (3) abhagna, (4) zakaTa, (5) bRhaspati, (6) nandi, (7) udumbara, (8) zauryadatta, (9) devadattA, aura 10 ajuu| bhAvArtha-vipAka ke duHkhavipAka aura sukhavipAka isa prakAra mI sudhInA pahornu a' thayu cha. (tae NaM suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI-evaM khallu jaMbU ! samaNeNaM 3 AigareNaM jAva saMpattaNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNatA ? ) mA praznAnA samAdhAna nibhitte zrI sudhA svAmI pitAnA ziSya zrI jakhkha svAmIne kahe che -"AdikarI ItyAdi vizeSaNathI viziSTa te zramaNa bhagavaMta mahAvIra prabhue du:khavipAka nAmanA zrutaskaMdhanA arthane spaSTa rUpathI pra3pita 421 / bhATe 6sa madhyayanAnI pr35|| 431 cha. (taM jahA) te 6sa adhyayana mA prabhArI cha. (miyAputte ujjhiyae abhagga sagaDe bahassaI nNdii| uMbara soriyadatte ya devadattA ya aMjU ya // ) (1) bhRgAputra, (2) Glorists, (3) mamana, (4) 148, (5) 42pati, (6) nandi, (7) 12, (8) zAyatta, (8) vahattA, (10) 21 . bhAvArtha-vipAkanA duHkhavipAka ane sukhavipAka e pramANe be bheda prakaTa karyA zrI vipAka sUtra Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM titthayareNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-miyAutte ya jAva aMjU ya / paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDe paNNatte ? / tae NaM suhamme aNagAre jaMbUaNagAraM evaM vayAsIevaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM miyAgAme NAmaM Nayare hotthA, vaNNao / tassa NaM miyAgAmassa gayarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe caMdaNapAyave NAmaM ujjANe hotthA / savvouya0 vnnnno| tattha NaM caMdaNapAyavassa bahumajjhadesabhAe suhammassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, cirAie, jahA puNNabhadde / tattha NaM miyAgAme Nayare vijae NAma khattie rAyA parivasai / vaNNao / tassa NaM vijayassa khattiyassa miyA NAmaM devI hotthA / sukumAlapANipAyA, ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA, vnnnno| tassa NaM vijayakhattiyassa putte miyAe devIe attae miyAutte NAmaM dArae hotthA, jAiaMdhe jAise do bheda prakaTa kiye gaye haiM, unameM zrI sudharmAsvAmI se jaMbUsvAmI yaha pUcha rahe haiM ki-he bhadanta ! prathama duHkhavipAkanAmaka zrutaskandha ke bhAva kI kyA prarUpaNA hai ? / taba zrIsudharmAsvAmI isa zrutaskandha ko vizeSarUpa se pratipAdita karane ke liye mRgAputrAdi 10 adhyayanoM dvArA duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha ke bhAva pragaTa karate haiM // sU03 // che. temAM zrI sudharmA svAmIne jaMbU svAmI e pUchI rahyA che ke-he bhadanta ! prathama duHkhavipAka nAmaka zrutaskaMdhanA bhAvanI prarUpaNuM zuM che ?. tyAre sudharmAsvAmI, e zrutaskaMdhanuM vizeSarUpathI pratipAdana karavA mATe mRgAputrAdi dasa adhyayana dvArA vipA nAmaprathama zrutadhanA mA 48 43 cha. (20 3) zrI vipAka sUtra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jambUmaznaH mUe, jAibahire, jAipaMgule ya, huMDe ya vAyavve ya, Natthi NaM tassa dAragassa hatthA vA, pAyA vA, kaNNA vA, acchI vA, NAsA vA, kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM AgiI Agiimette / tae NaM sA miyAdevI taM miyAputtaM dAragaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI paDijAgaramANI viharai // suu04|| TIkA zrIjambUsvAmI pRcchati-'jai NaM bhaMte !' ityaadi| 'jai NaM bhaMte !" yadi khalu he bhadanta! he bhagavan ! 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM AigareNaM titthayareNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa AdikareNa tIrthakareNa 'jAva' yAvat siddhigatisthAnaM 'saMpatteNaM' saMprAptena-gatena, 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM duHkhavipAkanAmakasya prathamazrutaskandhasyetyarthaH, 'dasa' daza-dazasaMkhyakAni, 'ajjhayaNA' adhyayanAni 'paNNattA' prajJaptAni, 'miyAutte ya jAva aMjU ya' tadyathA-mRgAputrazca yAvad aJjUzca / tatra 'paDhamassa NaM bhaMte ! 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / ___ 'bhaMte!' he bhadanta ! 'jai NaM' yadi 'AigareNaM titthayareNaM jAva saMpatteNaM' Adikara-svazAsana kI apekSA dharmake Adi pravartaka, tIrthakara aura siddhigatinAmaka sthAna ko prApta hue 'bhagavayA' bhagavAn 'mahAvIreNaM' mahAvIrane 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskaMdha ke 'dasa ajjhayaNA' daza adhyayana 'paNNattA' prarUpita kiye haiM / 'taM jahAmiyAutte ya jAva aMjU ya' jo mRgAputra-adhyayana se lekara aJja-nAmaka antima adhyayana taka haiN| unameM se 'bhaMte' he bhagavan ! 'duhana 'jai NaM bhaMte ! tyAhi. (bhaMte!) mahanta !(jai NaM) yahi (AigareNaM titthayareNaM jAva saMpaneNaM) Adikara--svazAsananI apekSAe dharmanA Adi pravartaka, tIrthakara ane siddhigati nAmanA sthAna ne prApta thayesA (bhagavayA) bhagavAn (mahAvIreNaM) maDAvI2 (duhavivAgANaM) duqiA nAmamA prathama zrutadhanA (dasa ajjhayaNA) isa adhyayana (paNNattA) pra3pita 4 cha. (taMjahA-miyAutte ya jAva aMjU ya) 2 bhRgAputra adhyayanathI mAlAne i nAmanA checal madhyayana sudhA che. tebhAMdhI (bhaMte!) I mAn ! zrI vipAka sUtra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 vipAkazrute ajjhayaNassa' pathamasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM duHkhavipAkazrutaskandhasya 'samaNeNaM jAva' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat-siddhigatinAmadheyaM sthAnaM 'saMpattaNaM' saMprAptena gatena 'ke adve paNNatte ?' ko'thaH prajJaptaH ? / 'tae NaM' tataH khalu = zrIjambUsvAminaH praznakaraNAnantaraM khalu 'muhamme aNagAre' zrIsudharmA svAmI anagAraH zrIjambUsvAminamanagAram, 'evaM vayAsI' evamavAdI-evaM vakSyamANaprakAreNa avAdI kathayati sma / 'evaM khalu jaMbU !'-evaM-vakSyamANaprakAreNa khalu he jambUH ! ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'miyAgAme NAmaM Nayare' mRgAgrAmo nAmakaM nagaram 'hotthA' AsIt / 'vaNNao' varNakaH-varNanaM, sa caupavivAgANaM' duHkhavipAkake 'paDhamassa NaM ajjhayaNassa' prathama mRgAputranAmaka adhyayana kA 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' Adikara Adi vizeSaNoM se viziSTa una zramaNa bhagavAna mahAvIrane 'ke aTe paNNatte' kyA artha kahA hai ? / 'tae NaM' zrI jaMbUsvAnI ke isa prakAra ke prazna karane ke pazcAt 'suhamme aNagAre' ve sudharmA svAmIne 'jaMbUaNagAraM' una jaMbU svAmI ke prati 'evaM vayAsI' isa prakAra se kahA-ki 'jaMbU ! evaM khalu' he jambU ! tumhAre prazna kA uttara isa prakAra hai, suno- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM miyAgAme Nayare hotthA' usa avasarpiNI kAlake caturtha Are maiM mRgAgrAma nAma kA eka nagara thaa| 'vaNNao' aupapAtika sUtra meM jisa prakAra se caMpAnagarI kA varNana kiyA gayA haiM, ThIka isI prakAra se isa nagara kA bhI varNana samajhanA cAhiye(duhavivAgANaM) du:vinA (paDhamassa ajjhayaNassa) prayama mAtra nAmanA adhyayanak (samaNeNaM jAva saMpatteNa) mA4i2 mA vizeSaNI viziSTa te zramaNa bhagavAna mahAvIra (ke aDhe paNNatte ?) zu ma yo cha ?. (tae NaM) zrI bhUsvAbhIme 2pramANe prazna ye tyA2 pachI (suhamme aNagAre) te sudharmA svAbhIme bhU bhe||2 prati (evaM vayAsI) mA prabhAva hyu :-(jaMbU ! evaM khalu) hai ! tabhA prazna utta2 2mA pramANe cha, sAlo. (teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM miyAgAme Nayare hotthA) te masapie stmnA nyothA mArAmA bhRyAma nAmanu me // 2 tu. (vaNNao) opati sUtramAre pramANe pAnagarInu varNana kareluM che, te pramANe A nagarInuM varNana samajI levuM joIe. caMpAnagarI je pramANe addabhuta zobhA Adi guNothI viziSTa che, te pramANe A nagara paNa pitAnA zrI vipAka sUtra Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 viSAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, candanapAdapodyAnavarNanam . pAtikamUtrAccampAnagarIvad bodhyaH / tassa NaM miyAgAmassa Nayarassa' tasya khalu mRgAgrAmasya nagarasya 'bahiyA' bahiH = bAhyamadeze 'uttarapurasthi me disIbhAe ' uttarapaurastye digbhAge = IzAnakoNe, 'caMdaNapAyave NAmaM ujjANe' candanapAdapanAmakamudyAnam 'hotthA' AsIt, tat kIdRza? - mityAha- 'savvouya0 vaNNao' sArvartuka0 varNakaH - candanapAdapodyAnasya varNana sArvartuka0 - ityAdi vijJeyaM, tathAhi'savvouyapuSpaphalasamiddhe ramme naMdaNavaNappagAse pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve ' sArvartukapuSpaphalasamRddhaM ramyaM nandanavanaprakAzaM prAsAdIyaM darzanIyam abhirUpaM pratirUpam iti / tatra sArvarttakapuSpaphalasamRddham - sArvartukAni vasantAdisarvaRtusambandhIni yAni puSpaphalAni taiH samRddhaM ramyaM = ramaNIyam, nandanavana - prakAzaM=nandanavanatulyaM, prAsAdIyAdipadAnAmarthAH pUrvavad bodhyAH / ' tattha NaM caMpAnagarI jisa prakAra kI adbhuta zobhA Adi guNoM se viziSTa usI prakAra se yaha nagara bhI apane anupama saundarya se yukta hai / ' tassa NaM miyAgAmassa Nayarassa' usa mRgAgrAma nAmake nagara ke 'bahiyA' bAhyapradeza meM ' uttara-purasthime disIbhAe ' uttara aura pUrvadizA ke bhAga - IzAna koNa meM ' caMdaNapAyave NAmaM ujjANe hotthA' caMdanapAdapa nAma kA eka udyAna- bagIcA thA / ' savvouya vaNNao' isakA varNana isa prakAra samajhanA cAhiye, ( savvAuyapupphaphalasamiddhe ramme naMdaNa pagAse pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve ) yaha samastaRtusaMbaMdhI puSpa aura phaloM se sadA harA-bharA banA rahatA thA / aneka jAti ke sugaMdhita phUloM se yaha suramya aura indra ke naMdanavana jaisA mana ko AnaMdita karane vAlA, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa thA / ' tattha NaM caMdaNapAyavassa bahumajjhadesabhAe ' anupama saundaryathI yukta che. ( tassa NaM miyAgAmassa gayarassa) mA bhRgAzrAma nAbhanA nagarabhAM (bahiyA) mA pradezamAM (uttarapurasthime disIbhAe) uttara bhane pUrva hizAnA lAga-zAna - bhAM (caMdaNapAyave NAmaM ujjANe hotthA ) yanacAhaya nAmano me udyAna -bhagIyo ito, te (savvouya0 vaNNao) manuM vanamA akSare laluvuM leAbhe, (savvouyapuSpaphalasamiddhe ramme naMdaNavaNappagAse pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve ) tamAma RtunAM puNyo ramane iNothI te jagIyo huMmezA bharapUra hatA, aneka jAtinA sugaMdhita phUlAthI te suramya ane indranA nadanavana pramANe manane Ananda ApanArA, prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa ane pratirUpa hatA. zrI vipAka sUtra Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute caMdaNapAyavassa' tatra khalu candanapAdapasya 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge= sarvathA madhyabhAge 'suhammassa jakkhassa' sudharmanAmno yakSasya ' jakkhAyayaNe' yakSAyatanam, 'hotthA' AsIt / tacca yakSAyatanaM varNayannAha - ' cirAie jahA puNNabhadde ' cirAdikaM cirakAlikam, yathA pUrNabhadraM = pUrNabhadracaityasadRzam, atra pUrvapuruSaprajJaptamityAdivizeSaNamopapAtikasUtrAd vijJeyam / ' tattha NaM miyAgAme Nayare' tatra khalu mRgAgrAme nagare 'vijae NAmaM khattie rAyA parivasa' vijayo nAma kSatriyo rAjA parivasati / ' vaNNao' varNakaH = varNanam, sa ca ' mahayAhimavaMta-mahaMta - malaya-maMdara-mahiMdasAre' ityAdiraupapAtikavad bodhyaH asya vyAkhyA - mahAhimavanmahAmalaya mandaramahendrasAraHmahAsau himavAn mahAhimavAna, mahAn anyaparvatApekSayA malayo = malayAcalaH, usa caMdanapAdapa nAmaka bagIcA ke ThIka madhyabhAga meM ' suhammassa jakkhassa ' sudharma nAmake yakSa kA 'jakkhAyayaNe hotthA ' eka yakSAyatana thA / ' cirAie, jahA puNNabhadde ' pUrNabhadra caitya kI taraha yaha bhI bahuta adhika prAcIna thA / isake varNana meM bhI 'pUrvapuruSamajJaptam ityAdi aupapAtikasUtrakathita samasta vizeSaNoM kA yahAM para bhI saMghaTana kara lenA cAhiye / " 60 ' tattha NaM miyAgAme Nayare' usa mRgAgrAma nagara meM ' vijae NAmaM khattie rAyA parivasara' vijaya nAmaka eka kSatriya rAjA rahatA thA / 'vaNNao' isa nareza kA varNana bhI aupapAtika sUtrameM varNita kUNika rAjAkI taraha samajhanA cAhiye, jaise - 'mahayAhimavaMtamahaMta malaya maMdaramahiMdasAre' ityAdi / parvatoM meM jaise mahAhimavAn parvata pradhAna mAnA jAtA hai, ( tattha NaM caMdaNapAyavassa bahumajjhadesabhAe ) me yahanapAhaya nAmanA agIyAnA bhadhya lAgabhAM (suhammassa jakrakhassa) sudharma nAmanA yakSanu ( jakkhAyayaNe hotthA ) me yakSAyatana hetu (cirAie jahApuNNabhadde ) pUrNalaga zaityanI pramANe mA yakSa tanahu~ prathIna tu tenA varSAnAM pazu ( pUrvapuruSaprajJaptam) ityAdi aupapAtika sUtramAM kahelA tamAma vizeSaNAne ahiM lagADI devA joie. ( tattha NaM miyAgAme Nayare ) mA bhRgAzrAma nagarabhAM (vijae NAmaM are yA pariaas) vizya nAmanA ! kSatriya zabna rahetA hutA. (vaNNao) A rAjAnuM varNana paNa aupapAtika sUtramAM varNavelA kUNika rAjA pramANe samajI levuM lehaye. prema (mahayA- himavaMta-mahaMta - malaya-maMdara - mahiMda - sAre ) chatyAhi parvatAbhAM jevI rIte mAhimavAna paryaMta pradhAna mAnavAmAM Ave che, malayAcala jevA zreSTha zrI vipAka sUtra Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, vijayanRpa-mRgAdevyovarNanam . 61 mandaro merugiriH, mahendraH surapatiH, parvatavizeSo vA, tadvat sAraH pradhAno yaH sa tathA / 'tassa NaM vijayassa khattiyassa' tasya khalu vijayasya kSatriyasya rAjJaH 'miyA NAmaM devI' mRgA nAma devI 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI ?-tyAha 'sukumAlapANipAyA' sukumArapANipAdA-komalakaracaraNA, 'ahINapaDipuNNapaMcidiyasarIrA' ahInapratipUrNapazcendriyazarIrA-ahInAni-anyUnAni svarUpataH, pratipUrNAni lakSaNataH pazcApIndriyANi yasmiMstat tathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA / 'vaNNao' varNakA varNanaM, sa cAsyA aupapAtikamUtrAd dhAriNIdevIvad vijJeya ityarthaH / 'tassa NaM vijayakhattiyasya' tasya khalu vijayakSatriyasya-vijayanAmakasya kSatriyasya rAjJaH 'putte' putraH 'miyAe devIe' mRgAyA malayAcala jaise zreSTha ginA jAtA hai, meru parvata jisa prakAra sarvottama hai aura mahendra-surendra athavA parvatavizeSa jaise mukhya mAnA jAtA hai, usI prakAra yaha rAjA bhI anya rAjAoM meM pradhAna-zreSTha thaa| 'tassa NaM vijayassa khattiyassa miyA NAmaM devI hotthA' kSatriya vaMza meM tilakasvarUpa usa vijaya nRpati kI rAnI kA nAma mRgAdevI thaa| 'sukumAlapANipAyA ahINa0 vaNNao' isake hAtha aura paira atyaMta sukumAra the| zarIra bhI isakA svarUpa kI apekSA nyUnatArahita, tathA lakSaNa kI apekSA paripUrNa pAMcoM indriyoM se yukta thA / aupapAtika sUtra meM jisa prakAra kA varNana dhAriNI devI kA kiyA gayA hai ThIka usI prakAra kA varNana isa mRgA devI kA bhI samajhanA caahiye| "tassa NaM vijayassa khattiyassa putte miyAe devIe attae miyAputte NAmaM dArae hotthA' usa vijaya nAmaka kSatriya rAjA kA eka putra thA, jisa kA mAnavAmAM Ave che. meru parvata jevI rIte sarvottama che, ane mahendra-surendra athavA parvatavizeSa jevI rIte mukhya mAnavAmAM Ave che te pramANe A rAjA paNa anya rAtamA bhuNya bhane zreSTha hato. (tassa NaM vijayassa khattiyassa miyA NAmaM devI hotthA) kSatriya vaMzamA tisa42135 me viya 2innI Pellnu nAma bhRvI tu (sukumAlapANipAyA ahINa0 vaNNao) tanA hAtha-51 maI sumita hatA, tenu zarIra paNa svarUpanI apekSAe nyUnatArahita ane lakSaNanI apekSAe paripUrNa pAMca indrijethI yukta hatuM. aupapAtika sUtramAM dhAriNuM rANunuM- devInuM jevuM varNana kareluM che tevuMja vANu na bhRgAvAnusabha sevuna. (tassa NaM vijayassa khattiyassa putte miyAe devIe attae miyApute NAmaM dArae hotthA) te viya nAmAnA kSatriya ne zrI vipAka sUtra Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 vipAkazrute devyAH 'attae' Atmaja: 'miyApune NAmaM dArae' mRgAputro nAma dArakaH = bAlakaH, 'hotthA' AsIt / sa kIdRza: ? ityAha- ' jAiaMdhe ' ityAdi / ' jAiaMdhe ' jAtyandhaH = janmakAlAdArabhyAndha evetyarthaH, 'jAie' jAtimUka:janmato mUkaH - vAkzaktirahitaH, 'jAibahire' jAtibadhiraH = janmataH zravaNazaktirahitaH, 'jAipaMgule ya' jAtipaGgulazca = janmataH paGguH = khaJjaH, caraNavikala ityarthaH / 'huMDe ya' huNDaca = huNDa saMsthAnavAn, sarvAvayavapramANahIna ityarthaH / yatra pAdAdyavayavA yathoktapramANarahitAH prAyastad huNDasaMsthAnam / 'vAyavve ya' vAyavyazca - vAyurasyAstIti vAyavyaH = trAyurogI - vAtarogavAnityarthaH / ' Natthi NaM tassa dAragassa' na staH khalu tasya dArakasya ' hatthA vA' hastau vA, ' pAdA vA ' nAma mRgAputra thA jo mRgAdevI se utpanna huA thaa| vaha ' jAiaMdhe, jAie, jAibahire, jAipaMgule ya, huMDe ya, vAyavve ya' janma se hI aMdhA, aura janma se hI mUMgA thA / janma se bahirA aura janma se hI pAMgalA thA / isake zArIrika avayavoM kI racanA bhI ThIka nahIM thI, kyoMki isakA huNDaka saMsthAna thA - pratyeka avayava apane2 pramANameM racanA se hIna the, usake zarIra kI banAvaTa sundara nahIM thI - AkRti durdarzanIya thI / jisa pramANameM jisa aMga aura upAMga kI racanA honI cAhiye usa prakAra kI racanA se hIna aMga aura upAMgoM kA honA hI huNDakasaMsthAna hai, isa nAma - karmake udaya se zarIra meM aMga aura upAMga kisI khAza AkAra ke nahIM hote haiM / vaha vAtarogase bhI pIDita thA / ' Natthi NaM tassa dAragassa hatthA vA pAyA vA kaNNA vA, acchI vA, pAsA vA usa lar3ake ke na hAtha the, na paira the, eka putra hatA, tenuM nAma mRgAputra hatuM. jemRgAdevI thakI utpanna thayeA hato. te kuMvara (jAiaMdhe, jAie, jAibahire, jAipaMgule ya huMDe ya vAyavve ya ) 4 bhathI AMdhaLe ane janmathIja mUMgA hatA, janmathI baherA ane janmathIja lUlA hatA. tenA zarIranA avayavonI racanA paNa sArI na hatI, kemake tenuM hUMDaka saMsthAna hatuM, tenA zarIranI racanAmAM suMdaratA na hatI--najare jotAM game nahi tevI AkRti hatI. je pramANe je je aMgaupAMgAnI vyavasthA thavI joIe te prakAranI racanAthI hIna aMga-upAMganuM thavuM teja DuMDaka saMsthAna che. te nAmakarmAMnA udayathI zarIramAM aga ane upAMga kAi paNa khAsa AkAra vinAnA rahe che. te vAyunA rogathI pIDita hatA. ( Natthi NaM tassa dAragassa hatthA vA pAyA vA. kaNNA vA. acchI vA. NAsA vA ) zrI vipAka sUtra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, mRgAputravarNanam. pAdau vA, 'kaNNA vA' kau~ vA, 'akkhI vA' akSiNI-cakSuSI vA, 'NAsA vA' nAse vA / 'kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM' kevalaM tasya teSAmaGgopAGgAnAm-- aGgAni-ziraH 1, uraH 2, pRSTham 3, udaram 4, bAhudvayam 5-6, pAdadvayaM 7-8 cetyaSTau, upAGgAni aGgAvayavabhUtAni-karNanayananAsA'GgalyAdInyanekavidhAni teSAm 'AgiI' AkRtiH AkAraH, 'Agiimette' AkRtimAtram-AkAramAtraM, na tu taducitasvarUpamityarthaH / 'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'taM miyAputtaM dAragaM' taM mRgAputraM dArakaM 'rahassiyaMsi' rAhasike-pracchanne-gupte-janenAvidite ityarthaH, 'bhUmigharaMsi' bhUmigRhe-bhUmyadhobhAgavartini gRhe, 'rahassieNaM' rAhasikena-pracchannena, 'bhattapANeNaM' bhaktapAnena 'paDijAgaramANI2' pratijAgratI2 = pAlayantI2 'viharai' viharati // muu04|| na kAna the, na A~kheM thIM aura na nAka hI thI, 'kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM Agiimette' kevala aMgoM-mastaka, urasthala, pRSTha, udara-peTa, do bAhu, do pAMva ke, aura upAMgoM-aMga ke avayavasvarUpa kAna, nAka AMkheM aura aMguli Adi ke cihna-mAtra hI the| 'tae NaM sA miyAdevI taM miyAputtaM dAragaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi' isa prakAra kI paristhitisaMpanna usa bAlakako usa mRgAdevIne logoMkI dRSTi se chupe hue talaghara meM rakkhA thA, aura 'rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI2 viharai' chipA2 kara bhojana-pAna se usakA sAvadhAnI-pUrvaka pAlana-poSaNa karatI thii| bhAvArtha-10 adhyayanoM meM se prathama mRgAputra nAmaka adhyayana kA kyA bhAva hai ?-isa prakAra zrIjaMbUsvAmI dvArA pUche jAne para zrIsudharmA svAmI isa adhyayana kA spaSTIkaraNa karate hue kahate te mArane (putrane) hAtha, 5, chAna, mAMsa, nals sis upm na tu. (kevalaM se tesiM aMgovaMgANaM AgiI Agiimette) upasa ma-bharata4, 72257, pRS4, 62, pITha, be hAtha, be paganA, ane upAMgo-aMganA avayava svarUpa kAna, nAka, AMkha bhane 2mAgaNImAnA mAtra thi-8 tA. 'tae NaM sA miyAdevI taM miyAputtaM dAragaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi' mA 52nA te ne bhRzAhevI, mANasAnI na042 53 mevI zata mAnI dhanai nAyanA bhAma rAmatI tI, bhane ' rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI2 viharaI' chAnI zete mAna-mana, el mApAne sAvadhAnIpUrvaka tenuM pAlana-poSaNa karatI hatI. bhAvArtha-daza adhyayanamAM mRgAputranAmavALA prathama adhyayanano zuM bhAva che?. A pramANe jasvAmIe jyAre prazna pUche tyAre zrI sudhamAM svAmI A zrI vipAka sUtra Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 vipAkazrute hai-mRgAgrAma-nAmaka eka bahuta vizAla aura suramya nagara thaa| usake bAhara IzAnakoNakI ora chaha RtuoM kI zobhAse viziSTa eka caMdanapAdapa-nAmakA, bahuta hI prAcIna, naMdanavana jaisA vistRta manohara bagIcA thaa| usake ThIka bIcoMbIca sudharmanAmaka yakSa kA eka Ayatana thaa| usa nagara kA zAsaka kSatriyakulAvataMsa vijaya nAmaka koI eka rAjA thA, jo bahuta pratApI evaM narapatiyoM kA mukhiyA thaa| usakI rAnI kA nAma mRgAdevI thaa| vaha bahuta hI sundara evaM sukumAra-aMgavAlI thii| zArIrika saundarya se jisake samakSa rati bhI lajjita hotI thii| usakA zarIra pratyeka aMga aura upAMgoM kI paripUrNatA se bharA huA thA, kisI bhI aMga aura upAMga meM koI bhI nyUnatA nahIM thii| usake eka putra huA, jisakA nAma mRgAputra thaa| vaha becArA janma se hI aMdhA, bahirA, gUMgA aura laMgaDA thaa| saMsthAna bhI isakA huMDaka thaa| na isake hAtha-paira Adi aMga the aura na aMga ke avayavabhUta koI upAMga hI, sirpha usake zarIra meM inakI AkRtimAtra hI thii| vaha vAtarogI thaa| mRgAdevI usa bAlaka ko logoM se chipAkara makAna ke talaghara meM hI rakhatI aura vahIM para use khAnA-pInA dekara usakA pAlana-poSaNa karatI thI // sU0 4 // adhyayananuM spaSTIkaraNa karatA thakA kahe che ke - mRgAgrAma nAmanuM eka bahuja vizAla ane sundara nagara hatuM. tenA bahAranA bhAgamAM IzAnakeNamAM cha hatuonI zobhAthI vizeSa zubha caMdanapAdapa nAmano eka ghaNeja prAcIna nandanavana je vistAravALA manahara bagIce hatuM. tenA madhyabhAgamAM sudharma nAmanA yakSanuM eka nivAsasthAna hatuM. te nagarane amala karanAra kSatriyakulAvarta sa vijaya nAmane kei eka rAjA hatA. te ghaNeja pratApI ane rAjAonA samudAyamAM mukhya hatuM. tenI rANInuM nAma mRgAdevI hatuM. te paNa bahuja suMdara ane sukemala aMgavALAM hatAM. rANInA zarIranI suMdaratA evI hatI ke tenA rUpa pAse kAmadevanI strI rati paNa lajajA pAmI jatI hatI. rANInA zarIra, pratyeka aMga upAMgonI paripUrNatAthI yukata hatuM, keIpaNa aMgaupAMgamAM kaI prakAranI nyUnatA na hatI. te rANIne eka putra thaye jenuM nAma mRgAputra hatuM. te bicAro janmathIja AMdhaLo, bahere, mUMge ane laMgaDo hato. te haMDaka saMsthAnavALo hate. tene hAtha, paga Adi aMga ane tenA avayavabhUta koI upAMga na hatAM, mAtra tenI AkRti hatI. te putra vAyunA rogavALA hato. mRgAdevI te bALakane lokothI chupAvIne makAnanA nIcenA bhAgamAM rAkhatI hatI, ane tyAM AgaLa khAvA-pIvAnuM ApIne tenuM pAlana piSaNa karatI hatI (su4) zrI vipAka sUtra Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, janmAndhapuruSavarNanam. 65 // mUlam // tattha NaM miyAgAme Nayare ege jAiaMdhe purise parivasai / se NaM egeNaM sacakkhueNaM puriseNaM purao daMDaeNaM pagaDhijamANe pagaDhijjamANe phuTTahaDAhaDasIse macchiyAcaDagarapahakareNaM aNNijamANamagge miyAgAme Nayare gihe gihe kAluNNavaDiyAe vittiM kappemANe viharai // sU0 5 // TIkA__ 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM miyAgAme Nayare' tatra khalu mRgAgrAme nagare, 'ege' ekaH 'jAiaMdhe' jAtyandhaH-janmakAlato'ndhaH 'purise parivasai' puruSaH parivasati / 'se NaM egeNaM' sa khalu ekena 'sacakkhueNaM puriseNaM' sacakSuSkeNa puruSeNa 'purao daMDa eNaM' purato daNDakena 'pagaiDhijjamANe pagaiDhijjamANe' prakRSyamANaH prakRSyamANaH nIyamAno nIyamAnaH, 'phuTTahaDAhaDasIse' sphuTitAtyarthazIrSaH-sphuTita-sphuTitakezam atyartham , 'haDAhaDa' iti atvarthavAcako dezIyazabdaH; zIrSa=ziro yasya sa tathA, 'macchiyAcaDagarapadakareNaM' makSikAcaTakaraprakaraNa-makSikANAM caTakaraH = pradhAno-vistaravAn yaH 'tatya NaM' ityaadi| 'tattha NaM miyAgAme Nayare' usI mRgAgrAma nagara meM 'ege jAiaMdhe' eka janma se aMdhA koI puruSa rahatA thaa| 'se NaM egeNaM sacakkhueNaM' vaha dUsare kisI eka netrayukta puruSa kI sahAyatA se 'purao daMDaeNaM pagaDDijjamANe2' yaSTi-lakar3I ke sahAre calatA thA / calate calate 'phuTTahaDAhaDasIse' isake zira ke bAla bilakula astavyasta-bikhare hue-the aura 'macchiyAcaDagarapahakareNaM aNNijjamANamagge' makkhiyoM kA 'tattha NaM' tyAdi. 'tattha NaM miyAgAme Nayare' te bhRAma nagarane viSa 'ege jAiaMdhe' me mathI mAM 15 puruSa raDato to. 'se NaM egeNaM sacakkhueNaM' se bhI jo netravANA puruSanI sahAyatAyA 'purao daMDaeNaM pagaDhijjamANe2' DIna AdhAre yA hato. yAtai ladi 'phuTTahaDAhaDasIse tanA bhayAna mAsa mehama [vabharAmesA hatA, mane 'macchiyAcaDagarapahakareNaM aNNijjamANamagge' bhAbhImAno zrI vipAka sUtra Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAphazrute prakaraH samUhaH sa tathA tena, 'aNijjamANamagge' anvIyamAnamArgaH anugamyamAnamArgaH, tasya jAtyandhasya mArga makSikAH pRSThato'nudhAvamAnA Asan malayuktatvAditi bhAvaH / tathAvidho'sau, 'miyAgAme Nayare gihe gihe' mRgAgrAme nagare gRhe gRhe 'kAluNNavaDiyAe' kAruNyavRttyA dayAjanakattyA, svadainyaM pradarzayatastasyopari lokAnAM dayA yathA samutpadyeta tatheti bhAvaH; 'vitti' vRtti jIvikAM 'kappemANe' kalpayan kurvANaH san 'viharai' viharati // sU0 5 / bahuta adhika samUha, usake mAthe ke Upara ur3atA huA rAste bhara pIche2 calatA thaa| kyoM ki vaha malina tana thaa| isa prakAra kI duravasthAsaMpanna vaha bicArA 'miyAgAme Nayare gihe gihe' usa mRgAgrAma nagara meM ghara ghara 'kAluNNavaDiyAe vitti kappemANe viharaI' dInatApUrvakadayA utpanna ho isa prakAra se jIvikA-bhIkha mAMga kara apanA nirvAha karatA thaa| bhAvArtha-usI mRgAgrAma nagara meM eka janmAMdha manuSya rahatA thaa| use sahArA dene vAlA vahAM eka aura dUsarA bhikhamaMgA vyakti thA jo aMdhA nahIM thaa| usakI sahAyatA ke balapara hI yaha saba apanA kAma kiyA karatA thaa| vaha janmAMdha jaba bhIkha mAMgane nimitta jahIM-kahIM para jAne ke liye udyata hotA, to vaha use lakaDI pakaDavA kara le jaataa| adhika gaMdA rahane ke kAraNa durgadha se AkRSTa makkhiyoM kA jhuMDa kA jhuMDa isake Asa-pAsa mAthe para bhinabhinAtA rhtaa| vaha ghara2 apanI dInatA prakAzita karatA huA mATe samUha tenA mAthA upara uDato hato, ane tenA sAthe sAthe rastAmAM te samUha paNa jatA, kAraNake tenuM zarIra bahuja meluM hatuM. A prakAranI durdazAvALA te bicAre 'miyAgAme gayare gihe gihe' te bhRgAyAma nAma ghare dhare 'kAluNNavaDiyAe vitti kappemANe viharaI' hInatApU-yA 5nna thAya tevI zate lIma bhAjIne pitAno nirvAha karate hato. bhAvArtha-te mRgAgrAma nagaramAM eka janmAMdha mANasa rahete hate. tene sahAya ApanAra eka bhIkhArI mANasa bIje hite, te AMdhaLe na hatuM, tethI tenI sahAyatAnA baLathI te pitAnuM tamAma kAma karato hato. te janmAMdha jyAre bhIkha mAMgavA nimitte jyAM-tyAM javA mATe taiyAra thato tyAre te AMkhavALe tene lAkaDI pakaDAvIne laI jato hato. ekadama gaMde rahevAthI durgadhathI kheMcAIne mAkhIonAM TeLAe tenA Asa-pAsa mAthA upara pharyA karatAM hatAM. te ghera-ghera pitAnI dInatA zrI vipAka sUtra Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, bhagavatsamavasaraNam . // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva smosrie| parisA nniggyaa| taeNaM se vijae khattie imIse kahAe laTTha samANe jahA kUNie tahA niggae, jAva pajjuvAsai ||suu0 6 // TIkA'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'jAva' yAvat , iha yAvatkAraNAt idaM draSTavyam- 'puvANupundhi caramANe gAmANugAma dUijjamANe muhaMsuheNaM viharamANe' ityAdi / pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAma dravana sukhaM sukhena viharan yatraiva mRgAgrAmanAmakaM nagaraM, yatraiva candanapAdapanAmakamudyAnaM tatra 'samosarie' samavasRtaH / 'parisA NiggayA' pariSad nirgatA bhIkha mAMga2 kara apanA gujArA calAtA thA // suu05|| teNaM kAleNaM' ityAdi / ___'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usI kAla aura usI samaya meM 'samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosarie' zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat samavasRta hue, yahA~ ' yAvat ' zabda se ina anya vizeSaNoM kA grahaNa huA hai, jaise- 'punvANupuTviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe muhaM--muheNaM viharamANe' ityaadi| arthAt ve prabhu tIrthaMkarocita vihArakriyA ke anusAra eka grAma se dUsare grAma meM vicarate hue, sukhazAtApUrvaka vahAM para aaye| 'parisA NiggayA' zrImahAvIra prabhu ko vaMdanA jAhera karIne bhIkha mAMgI-mAMgIne pitAnuM gujarAna calAvato hato. (sU) 5) __ 'teNaM kAleNaM tyAdi. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te sa bhane te samayane viSa 'samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosarie' zrama bhagavAna mahAvIra yAvat samavasta thayA. mahI 'yAvat' 04thI bhI vizeSaNenuM ahae thame cha, ma 'punvANupuci caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe suha-suheNaM viharamANe 'tyA. maattIrthakarocita vihAra karavAnI paddhati pramANe eka gAmathI bIje gAmamAM vica2taa 4 sumazAntipUrva mI mAvyA. (parisA NiggayA) te 12nA Hon zrI vipAka sUtra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 vipAkAte zrImahAvIrasvAminaM vandituM dharmakathAbavaNAtha ca pariSad = vRndarUpeNa janasaMhatinagarAnnirgatA - niHsRtetyarthaH / 'tae NaM se vijaya khattie' tataH khalu sa vijayaH = vijayanAmakaH kSatriyo rAjA, 'imI se kahAe laTThe samANe' asyAH kathAyA labdhArthaH san = zramaNo bhagavAna mahAvIraH pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAmaM dravan ihAgataH, iha saMprAptaH, iha samavasRtaH, ihaiva mRgAgrAmasya vAhyapradeze candanapAdapodyAne yathAmatirUpaM = kathAkalpyam avagrahamavagRhya saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharatI' - tyasyAH kathAyA jJAtArthaH sannityartha: / 'jahA kUNie tahA niggae' yathA kUNikastathA nirgataH - yathA kUNikanAmako rAjA bhagavantaM vandituM gRhAnnirgatastadvad vijayakarane tathA unase dharmadezanA sunane ke liye vahAM kA janasamUha vahAM para ekatrita ho gayA / ' tae NaM se vijae khanie imIse kahAe laTTha samANe' pazcAt vaha vijaya nAmakA nRpati jaba use yaha khabara paDI ki- 'zramaNa bhagavAna mahAvIra pUrvAnupUrvI se grAmAnugrAma vihAra karate hue isa mRgAgrAma nagara ke bAhira caMdanapAdapa nAmake bagIcA meM sAdhusamAcArI ke anusAra avagraha lekara, tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarate haiM, taba 'jahA kUNie tahA nimgae' jisa prakAra kUNika rAjA baDe ThATha-bATa ke sAtha prabhu kI vandanA evaM dharmazravaNa karane kI icchA se nikalA usI prakAra yaha vijayanAmaka kSatriya rAjA bhI bhagavAna ko vandana karane ke liye baDe ThATha-bATa se nikalA / arthAt bhagavAna ke padhArane kI vArtA sunate hI rAjAkA citta apUrva AnaMda se janAnA samudAya zrImahAvIra prabhune vaMdanA karavA temaja dha dezanA sAMbhaLavAne mATe te sthaNe utrita thayo. ' tae NaM se vijae khattie imIse kahAe laTThe samANe ' pachIthI te vinaya nAmanA zanane agara paDI hai zramaNa lagavAn mahAvIra pUrvAnupUrvI thI grAmAnugrAma vihAra karatA-karatA A nRgAgrAma nagaranA bahAra caMdanapAdapa nAmanA gIcAmAM sAdhu-samAcArI anusAra avagraha laine tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne lAvita uratA thA viyare che, tyAre 'jahA kUNie tahA niggae' je pramANe kRNika rAjA bahuja ThAThamAThathI prabhunI vaMdanA ane dharmAM zravaNu karavAnI icchAthI nIkaLyA hatA te pramANe A vijaya nAmanA kSatriya rAjA paNa bhagavAnanI vaMdanA karavA mATe mATA ThATha-mAThathI nIkaLyA, arthAt bhagavAnanA padhAravAnI vAta sAMbhaLatAMja rAjAnuM citta apUrva AnaMdathI bharAI gayuM. hRdayamAM apUrva utsAha hatA. zrI vipAka sUtra Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, vijayasya bhagavadarzanArtha gamanam . 69 nAmakaH kSatriyo rAjA hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH paramasaumanasyitaH harSavazavisahRdayaH, snAtaH, kRtabalikarmA, kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH, zuddhapravezyAni-zuddhAni-nirmalAni, pravezyAni-rAjasabhApravezArhANi, maGgalAni vastrANi pravaraparihitaH, alpamahA_bharaNAGkRtazarIraH, AbhiSekyaM hastiratnamArUDhaH, puraHpasthitASTASTamaGgalakaH sakoraNTamAlyadAnA chatreNa priyamANena zvetavaracAmarairudayabhara gayA thaa| hRdaya meM apUrva utsAha thaa| prabhu ke darzana, vandana aura unase dharmazravaNa karane kI tIvra lAlasA antaHkaraNa meM baDhatI calI jA rahI thii| cittameM thor3I sI bhI udAsInatA nahIM thii| prabhu kI ora hI vicAradhArA kA pravAha avirata baha rahA thaa| usakA mana rAjakAja kI cintA se nivRtti pAkara apUrva harSollAsa se yukta ho paramazAMti kA anubhava kara rahA thaa| harSa ke Avega meM rAjA kA hRdaya bhara rahA thaa| phira rAjA ne snAna kiyA, kAka Adi prANiyoM ke lie anna dene-rUpa balikarma kiyA, rAtri ke duHsvama Adi doSoM kI nivRtti ke lie kautuka-maSotilakAdi, maMgala-dadhi akSata Adi kA dhAraNa-rUpa prAyazcittakiyA, aura sabhA meM jAne ke yogya sundara bahumUlya vastra, tathA bhArase thoDe bhAravAle mUlyase adhikamUlya vAle alaMkAra phine| saba prakAra se saja-dhajakara yaha sundara gajarAja para ArUDha huaa| usa samaya rAjAke mastaka para koraNTa ke puSpoM kI mAlA se suzobhita chantra apanI pUrNa AbhAse sUrya kI AbhA ko nivAraNa karatA huA camaka rahA thaa| AjUbAjU donoM ora prabhunA darzana, vandana ane temanA pAsethI dharma sAMbhaLavAnI tIvra lAlasA aMtaHkaraNamAM vadhavA lAgI. cittamAM thoDI paNa udAsInatA na hatI. prabhunI taraphaja temanI vicA-- dhArAne pravAha avicchinna vahetuM hatuM. tenuM mana ekadama rAjakAjanI cintAthI nivRtti pAmIne apUrva harSollAsathI yukata thaI parama zAMtino anubhava karI rahyuM hatuM. harSanA AvegamAM rAjAnuM hRdaya bharAI gayuM hatuM. rAjAe snAna karyuM ane kAgaDA Adi prANIone mATe anna devA rUpa balikama karyuM. rAtrImAM mAThAM svapna thayAM hoya tenA doSanI nivRtti mATe kautuka-malItilakAdi, maMgala-dadhi, akSata (cokhA) AdinuM dhAraNarUpa prAyazcitta karyuM, ane sabhAmAM javA gya sundara bahu mUlyavAna varu, tathA taddana ochA bhAravALA chatAM mUlyamAM adhika evA alaMkAra paheryA. tamAma prakArathI sajAyamAna thaIne eka suMdara gajarAja (hAthI) para svArI karI. te samaye rAjAnA mastaka para koraMTanA puSpanI mAlAthI zobhatuM chatra, pitAnA tejathI sUryanA tejanuM zrI vipAka sUtra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute mAnaH vaizramaNa iva narapatiH amarapatisaMnibhayA RddhayA prathitakItiH hayagajarathayodhakalitayA caturaGgiNyA senayA samanugamyamAnamArgaH yatraiva candanapAdapanAmakamudyAnaM tatraiva prAdhArayad gamanAya / yasya purato mahAnto'zvAH, azvavarAH, ubhayapArzvayo gA=gajAH, nAgavarAH, pRSThato rathasamUhaH, tathA yasya puratazcASTASTamaGgalAni prasthitAni sa vijayanAmakaH kSatriyo rAjA pragRhItatAlavRntaH-parahItaM tAlakRntaM yasmai sa tathA, ucchritazvetacchatra:-ucchUitam-uparivitAnitaM, zveta-zuklavarNa chatraM yasmai sa tathA, pravIjitabAlavyajanika:-pravIjitA-pracAlitA bAlavyajanikA yasmai sa tathA, sarvaddharyA=sakalayA RdyA, sarvadyutyA zarada-Rtuke bAdalake samAna zubhra-ujjvala do cAmara dula rahe the| dekhane vAloM ko rAjA usa samaya sAkSAt kubera jaisA pratIta hotA thaa| indra ke samAna viziSTa vibhUti se yukta yaha narapati apanI caturaMgiNI-haya gaja, ratha aura padAtiyoM se samanvita senA se sahita hokara jisa ora caMdanapAdapa nAma kA udyAna thA usI ora jAne kA prasthAna kiyaa| isa rAjA ke Age baDe2 ghoDoM para baiThe hue savAra cala rahe the| donoM tarapha diggaja-jaise madonmatta gajarAja, pIche kI ora rathoM kA samUha, Age2 aura bhI aSTa aSTa maMgala isake mArga ko maMgalamaya banAte hue cala rahe the| isa prakAra vaha vijaya nAmaka rAjA ki jisapara paMkhe Dhore jA rahe haiM, sapheda chAtA jisake Upara tanA huA hai, aura cAmara jisake donoM ora dula rahe haiM, vaha apanI samasta Rddhi, samasta dyuti-sakala vastra aura nivAraNa karatuM camakI rahyuM hatuM. Aju-bAju bane tarapha zaradu RtunA vAdaLa samAna zubhra-ujajavala be cAmara DhaLI rahetAM hatAM. jenArAone e samaye rAjA sAkSAta kubera jevA dekhAtA hatA. Indra-samAna vizeSa prakAranI saMpattithI yukta e rAjA pitAnI caturaMgiNI-ghoDA, hAthI, ratha ane pAyadalathI samavita senA sahita je tarapha caMdanapAdapa nAmano bagIco hato te tarapha javA mATe cAlatA thayA. te rAjAnA AgaLa meTA-meTA ghaDAo para svAra thayelA rakSake cAlatA hatA. baMne tarapha diggaja jevA madonmatta gajarAja, pAchaLanA bhAgamAM rathane samUha, AgaLa-AgaLa ATha-ATha maMgaLa tenA mArgane maMgaLamaya banAvIne cAlatAM hatAM. e pramANe te vijaya nAmanA rAjA ke jenA para paMkhA DhaLAI rahyA che, ughALeluM veta chatra jenA upara zAbita thaI rahyuM che, ane cAmara jenI banne bAju DhaLAI rahela che, te pitAnI samasta baddhi, zrI vipAka sUtra Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, vijayasya bhagavadarzanArtha gamanam 71 sakalavastrAbharaNaprabhayA, sarvavalena = sarvasainyena, sarvasamudayena = sarvaparivArAdisamudAyena, sarvAdareNa, sarvaprayatnena, sarvavibhUtyA = sarvavibhUSayA sarvasaMbhrameNa= sarvotsukyena, sarvapuSpagandhamAlyAlaGkAreNa, sarvatruTitazabdasaMninAdena sarveSAM truTitAnAM vAdyAnAM yaH zabdastasya saMninAdena-pratidhvaninA, mahatyA RyA, mahatyA zrutyA, mahatA balena, mahatA samudayena, mahatA=bRhatA varatruTitayamakasamakapAditena varatruTitAnAM zreSThavividhavAdyAnAM, yan yamakasamakaM-yugapatyavAditaM tena tathA zaGkha-paNava-paTaha-bherI-jhallarI- kharamukhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhinirghoSanAditaraveNa-zaGkhAdidundubhyantAnAM vAdyAnAM nirghoSasya nAditaraveNa-pratidhvaninA samupalakSitaH mRgAgrAmanagarasya madhyamadhyena nirgata iti bhAvaH / 'jAva pajjuvAsai' yAvat pryupaaste| atra yAvacchabdAdevaM yojanA'vagantavyA-sa vijayanAmako rAjA mRgAgrAmanagarato nirgatya yatraiva candanapAdapanAmakamudyAnaM tatraivopAgacchati, upAgatya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya kizcidre chatrAdikAn tIrthakarAtizayAn pazyati, dRSTvA AbhiSekyaM hastiratnaM sthApayati, sthApayitvA tasmAd hastiratnAt pratyavarohati, pratyavaruhya, khaDgacchatramukuTAdikAni rAjacihnAni AbharaNoM kI kAnti, samasta sainya, samasta parivAra Adi ke samUha aura samasta apanI vibhUti se acchI taraha susajjita ho, baDe hI saMbhramake sAtha, aneka prakAra ke sAtha2 bajate hue zaMkha, paNava, paTaha, bherI, jhallarI, mRdaMga, aura dundubhi Adi bAjoM kI gaganabhedI gaDagaDAhaTa se usa mRgAgrAma nagara ko zabdamaya karatA huA ThIka usake madhyabhAga se niklaa| 'jAva pajjuvAsaI' calate2 jaba vaha bagIcA ke nikaTa pahu~cA to use kucha dUra para bhagavAna ke atizaya svarUpa chatra-cAmara Adi bAhya vibhUti dRSTipatha huii| unake dikhate hI vaha hAthI se utara gayA, aura talavAra, chatra evaM cAmara Adi samasta samRddhi, sakala vastra ane AbharaNanI kAMti, samasta sinya. samasta parivAra Adine samUha ane pitAnI tamAma vibhUtithI sArI rIte susajita thaIne meTA saMbhramanI sAthe, mane prAranA sAthe vAgatA zama, pAzuSa, 586, lerI, Asara, mRdaMga, dundubhi Adi vAjIbenA gaganabhedI gaDagaDATathI mRgAgrAmane zabdamaya karatA sAmanA madhyabhAgamAthI ninyA cha. 'jAva pajjuvAsai' yAadi yAsatai nyAre ta bagIcAnI najIka pahoMcyA tyAre thoDe dUra para bhagavAnanA atizayarUpa chatra, cAmara Adi bAhya vibhUti tenI dRSTie paDI, temane jotA ja te rAjA hAthI uparathI nIce utarI gayA, ane talavAra, chatra, cAmara Ada rAjacihene tyAga karIne je sthaLe zramaNa zrI vipAka sUtra Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 vipAkazrute tyaktvA, yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM paJcavidhenAbhigamena= satkAravizeSeNa abhigacchati / paJcavidho'bhigamassvevam - sacittAnAM haritaphalakusumAdidravyANAM tyAgaH 1, aciarti aarraNAdInAmatyAgaH 2, ekazATikonarA''saGgakaraNam =bhASAyatanArthamasyUtenaikapaTena uttarAsaGgakaraNam 3, cakSuH sparze - zrImahAvIrasvAmini dRSTipathamAgate, aJjalimagrahaH = saMyojitakaradvaya-saMpuTIkaraNaM ceti 4, manasastasminneva bhagavati sthirIkaraNam 5 iti / paJcAbhigamapUrvakaM bhagavatsamIpe gatvA zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtva: : = vAratrayam AdakSiNapradakSiNaM karoti / kRtvA, vandate, namasyati, vanditvA namasyitvA, kAyikI - vAcikI - mAnasikIbhedena trividhayA paryupAsanayA paryupAste= sevate iti // sU0 6 // rAjacihnoM kA parityAga kara jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu virAjamAna the usa ora pAMca prakArake abhigama se yukta hokara calA / 5 prakAra ke abhigama ye haiM- (1) sacitta phUlamAlA Adi kA tyAga karanA, (2) acinta vastra - AbharaNa Adi kA tyAga nahIM karanA, (3) bhASAko saMyamita karane ke liye mukha para eka sAbita aa (sukhapatikA ke sadRza ) rakhanA, (4) prabhu ke dRSTipatha hote hI hAtha joDanA, (5) manako bhagavAna meM hI sthira krnaa| ina pAMca abhigamoM se bhagavAna ke saMnikaTa pahuMcakara usane prabhukI 3bAra AdakSiNa- pradakSiNapUrvaka vaMdanA kI aura namaskAra kiyA / pazcAt mAnasika, kAyika aura vAcika ina 3 prakAra kI upAsanA se prabhu kI upAsanA karane lagA / bhAvArtha - usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra pUrvAnupUrvI se vihAra karate hue usa mRgAgrAma nagara ke bAhyapradeza meM sthita usa bhagavAna mahAvIra prabhu birAjamAna hatA te tarapha pAMca prakAranA abhigamayukta thaine cAlatA thayA. pAMca prakAranA abhigama e che-(1) sacitta-phUlamALAnA tyAga karavA, (2) acitta vastra-AbharaNu Adine tyAga nahi karavA, (3) bhASAnA sayama sAcavavA mATe eka sAkhita vastra (mukhavastrikA jevuM) rAkhavuM, (4) prabhune jotAMja e hAtha joDavA, (pa) manane bhagavAnamAMja sthira karavuM. A pAMca abhigama sAthe bhagavAnanI najIkamAM paheAMcIne teNe prabhunI traNavAra AdakSiNapradakSiNupUrNAMka vaMdanA karI, ane namaskAra karyAM, pachI mAnasika, kAyika e ane vAcika traNa prakAranI upAsanA vaDe prabhunI upAsanA karavA lAgyA. bhAvA--te samaya bhagavAna mahAvIra pUrvAnupUrvI zrI vihAra karatA thakA te zrI vipAka sUtra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 1, vijayasya bhagavadarzanArtha gamanam 73 // mUlam // tae NaM se jAiaMdhe purise taM mahAjaNasaI jAva suNettA taM purisaM evaM vayAsI-kinnaM devANuppiyA! ajja miyAgAme Nayare iMdamahei vA0 jAva niggacchaMti ? / tae NaM se purise taM jAiaMdhaM purisaM evaM vayAsI-no khalu devANuppiyA ! iMdamahei vA jAva NiggacchaMti, evaM khalu devANuppiyA ! samaNe caMdanapAdapa nAmake bagIce meM pdhaare| samAcAra pAte hI janasamUha ekatrita hokara, unakI vaMdanA tathA unase dharmadezanA sunane ke nimitta usa bagIce meM jA phuNcaa| vijaya rAjA bhI bhagavAna ke AgamanavRttAnta ko sunakara atyaMta harSita ho pUre ThATabATa ke sAtha apanI samasta senA ko sAtha lekara prabhu kI vaMdanA ke liye rAjamahala se hAthI para savAra hokara nikle| calate2 jaba prabhu kI bAhya vibhUti kucha dUrase unheM dRSTi-gocara hone lagI taba ve hAthI ko khaDA kara usase utara paDe, aura rAjacihnoM kA parityAga kara, pAMca abhigamoM se yukta ho, prabhu ke nikaTa phuNce| pahu~cate hI unhoMne bhagavAna kI tIna bAra hAtha joDakara vaMdanA kI, namaskAra kiyA, phira mAnasika, vAcika evaM kAyika yaha trividha paryusanAsevA karane lage // sU0 6 // mRgAgrAmanagaranA bAhyapradezamAM Avela caMdanapAdapa nAmanA bagIcAmAM padhAryA. samAcAra maLatAMja janasamUha ekatrita thaIne temane vaMdanA karavA tathA temanI pAsethI dharmaupadeza sAMbhaLavA nimitta bagIcAmAM jaI pahoMcyA. vijaya rAjA paNa bhagavAnanuM Agamana sAMbhaLIne atyaMta harSa pAmI pUrA ThATha-mAThathI pitAnI tamAma senAne sAthe laIne prabhunI vadanA karavA mATe rAjamahelamAMthI hAthIpara svAra thaIne nIkaLyA. cAlatAM cAlatAM jyAre prabhunI bAhya vibhUti thoDA dUrathI najare paDI tyAre tarataja hAthIne ubhe rAkhI nIce utarIne rAjAnA tamAma cihnone choDI, pAMca abhigamathI yukta thaine prabhunI najIka pahoMcyA, pahoMcatAja teNe prabhune traNavAra hAtha joDIne vaMdanA-namaskAra karyA, ane mAnasika, vAcika ane kAyika e traNa prakArathI paryupAsanA-sevA 721 / lAyA (20 6) zrI vipAka sUtra Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 vipAkate jAva viharai / tae NaM ee jAva NiggacchaMti / tae NaM se aMdhapurise taM purisaM evaM vayAsI - gacchAmo NaM devAzuppiyA ! amhe vi samaNaM bhagavaM jAva pajjuvAsAmo / tae NaM se jAiaMdhe purise purao daMDaeNaM pagaDhijjamANe pagaDUDhijjamANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karitA vaMdai namasai, vaMdittA namasittA jAva pajjuvAsai / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre vijayassa ranno tIse ya mahaimahAlayAe parisAe vicittaM dhammaM parikahei / jahA jIvA bajjhati / parisA jAva paDigayA / vijae vi gae // sU0 7 // TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'tara gaM se' tataH khalu sa ' jAiaMdhe ' jAtyandhaH = janmAndhaH 'purise' puruSaH 'taM mahAjaNasadda' taM mahAjanazabda= mahAntaM janazabda 'jAva' yAvat, iha yAvacchbdAdidaM draSTavyam - janavyUhazabdaM janabolaM=janAnAmavyaktavarNakaM dhvanim iti / 'suNecA' zrutvA 'taM purisaM' taM sacazuSkaM svasahAyakaM puruSam ' evaM vayAsI' evaM = vakSyamANaprakAreNa avAdIt'kinna' kiM khalu 'devANupiyA !" he devAnupriya ! 'ajja miyAgAme Nayare' " 'tara NaM se' ityAdi / 'tara NaM' isake anantara 'se jAiaMtre purise' vaha jAtyaMdha puruSa 'taM mahAjaNasaddaM jAva suNettA' manuSyoM ke usa kolAhala ko sunakara 'taM purisaM ' usa apane sahAyaka bhUta manuSya se ' evaM vayAsI' isa prakAra bolA'devANuppiyA !' he devAnupriya ! 'kinnaM ajja miyAgAme Nayare iMdamahe i vA 6 tae NaM se' ityAdi. 'tae NaM' te pachI 'se jAiaMdhe purise' te natyaMdha puruSa 'taM mahAjaNasa jAtra suNettA' manuSyonA te asAhasa sAMbhaNIne, 'taM purisaM' te potAnA sahAya puruSane 'evaM vayAsI' yA pramANe mosyo :- 'devANuppiyA ! ' he hevAnupriya ! 'kinnaM ajja miyAgAme Nayare iMdamahe i vA jAva Niggacchati' nahIM 'jAva' zabdathI zrI vipAka sUtra Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TI.zru0 1,01,jAtyAndhapuruSasya kolAhalaviSaye jijJAsA. 75 aya mRgAgrAme nagare 'iMdamahei vA' indramahaH indrotsavaH, atra 'ivA' zabdau vAkyAlaMkAre 'jAva NiggacchaMti' yAvat nirgacchanti, atra yAvacchabdena'khaMdamahe i vA, muguMdamahe i vA, NAgamahe i vA, jakkhamahe i vA, bhUyamahe i vA, kUvamahe ivA, taDAgamahe i vA, naImahe ivA, dahamahe ivA, pavyayamahe ivA, jakkhamahe ivA, ceiyamahe i vA, thUbhamahe i vA, jaM NaM ee bahave uggA bhogA rAinnA ikkhAgA NAyA korabA khattiyA khattiyaputtA bhaDA bhaDaputtA' ityAdi 'miyAgAmassa nayarassa majjhaM majjheNaM' ityantaM saMgrAhyam / chAyA-'skandamaha iti vA, mukundamaha iti vA, nAgamaha iti vA, yakSamaha iti vA, bhUtamaha iti vA, kUpamaha iti vA, taDAgamaha iti vA, nadImaha iti vA, hadamaha iti vA, parvatamaha iti vA, vRkSamaha iti vA, caityamaha iti vA, stUpamaha iti vA, yat khalu jAva NiggacchaMti' yahA~ 'jAva' zabda se 'khaMdamahe i vA, muguMdamahe i vA, NAgamahe i vA, jakkhamahe i vA, bhUyamahe i vA, kUvamahe i vA, taDAgamahe i vA, naImahe ivA, dahamahe i vA, pavvayamahe i vA, rukkhamahe i vA, ceiyamahe i vA, thUbhamahe i vA, jaM NaM ee bahave uggA bhogA rAinnA ikkhAgA NAyA korabA khattiyA khattiyaputtA bhaDA bhaDaputtA' yahA~ lekara 'miyAgAmassa Nayarassa majjhaM majjheNaM' yahA~ taka ke padoM kA saMgraha karanA cAhiye / isakA artha isa prakAra hai-kyA Aja isa mRgAgrAma nagara meM indrotsava hai ?, skandotsava hai ?, mukundotsava hai ? nAgotsava hai ? yakSotsava hai ?, bhUtotsava hai ?, kUpotsava hai ?, taDAgotsava hai ?, nadI kA utsava hai ?, hRdotsava hai ?, parvatotsava hai ?, vRkSotsava hai ?, caityotsava-smArakotsava hai ? athavA stUpotsava hai ?, 'khaMdamahe i vA, muguMdamahe i vA, NAgamahe i vA, jakkhamahe i vA, bhUyamahe i vA, kUvamahe i vA, taDAgamahe i vA, naImahe i vA, dahamahe i vA, pavvayamahe i vA, rukkhamahe i vA, ceiyamahe i vA, thUbhamahe i vA, jaMNaM ee bahave uggA bhogA rAinnA ikkhAgA NAyA koravA khattiyA khattiyaputtA bhaDA bhaDaputtA' mAthI sAdhane 'miyAgAmassa Nayarassa majjhamajjhaNaM' mI sudhInA pahAnI saMgaDa 4 // devo joIe. Ano artha A prakAre che-zuM Aja A mRgAgrAma nagaramAM Indrotsava che ? zu hotsava cha ? bhuunhotsava cha ? nAgotsava cha ? yakSotsava cha ? bhUtotsava cha ? kutsiva che? taDAgetsava che? nadIne utsava che? hadetsava che? parvatatsava che? vRtsava che? caitsava smAraketsava che? athavA stutsava che? je A ghaNAM ugra, zrI vipAka sUtra Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ete bahava ugrA bhogA rAjanyA aikSvAkA jJAtAH kauravyAH kSatriyAH kSatriyaputrAH bhaTA bhaTaputrAH'........ mRgAgrAmasya nagarasya madhya madhyena-iti / tatra caityamahaH smArakotsava iti / 'tae NaM' tataH khalu 'se purise' sa sacakSuSkaH puruSaH 'taM jAiaMdhaM purisaM evaM' jAtyandhaM puruSam evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt-'no khalu devANuppiyA !' no khalu he devAnupriya ! adya mRgAgrAme nagare 'iMdamahe i vA jAva niggacchaMti' indramahaH indrotsavo yAvad nirgacchanti, 'evaM khalu devANuppiyA!' evaM khalu he devAnupriya ! 'samaNe jAva' zramaNo yAvat , iha yAvacchabdenaivaM dRzyam-bhagavAn mahAvIraH pUrvAnupUrvyA caran grAmAnugrAmaM dravan iha samAgataH, iha saMprAptaH, iha samavasRtaH, ihaiva mRgAgrAme bAhyapradeze candanapAdapodyAne yathApratirUpamavagrahamavagRhya saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan 'viharaI' viharati / 'tae NaM ee' tataH khalu ete jo ye bahutase ugra,bhoga,rAjanya, IkSvAkuvaMzI, jJAtavaMzI, kaurava,kSatriya, kSatriyaputra, bhaTa aura bhaTaputra Adi mRgAgrAma nagara ke madhyamadhya se hokara cale jA rahe haiM ? / 'tae NaM se purise taM jAiaMdhaM purisaM' isa bAta ko sunakara vaha cakSuSmAn puruSa usa aMdha puruSa se 'evaM vayAsI' isa prakAra bolA ki-'devANuppiyA' he devAnupriya ! 'no iMdamahei vA jAva jiggacchaMti' Aja isa nagara meM indrotsava Adi nahIM hai, kintu evaM khalu devANuppiyA !' he devAnupriya ! bAta yaha hai ki 'samaNe jAva virahai' zramaNa bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karate hue tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue isa nagara ke bAhya pradeza meM sthita caMdanapAdapa nAmake udyAna meM, jo IzAna koNa kI ora hai, Aye hue haiN| 'tae NaM ee jAva NiggacchaMti' isaliye unake lona, 204ya, 46vA , zAta , au21, kSatriya, kSatriyaputra, bhaTa, bhane bhaTaputra mAhi bhRzAyAma nagaranA madhya-madhyathI thane yAya ya che. 'tae NaM se purise taM jAiadhaM purisaM' 2 // pAta sAmanIne te mato bhAyusa-mAMsavANe bhAsa, wiyon bhAsane 20 prabhArI 4 vAyo- 'devANuppiyA' vAnupriya ! 'no iMdamahei vA jAva NiggacchaMti' mA mA nagaramA chandrotsava mAha nathI, paraMtu 'evaM khalu devANuppiyA' he devAnupriya! pAta mema cha 'samaNe jAva viharaI' zramaNa bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karatA karatA, tapa ane saMyamathI AtmAne bhAvita karatA thakA, A nagaranA bahAranA pradezamAM izAnakeNamAM rahelo caMdanapAdapa nAmane ko mAyA cha, tyo padhAyA cha. 'tae NaM ee jAva Niggacchati' tathA tabhane banA zrI vipAka sUtra Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TIkA zru. 1, a. 1, andhasahAyaka puruSasyottaraM, bhagavatsamIpetadgamanam 77 'jAva Niggacchati' yAvannirgacchanti = ugrA bhogA yAvadekasyAM dizi ekAbhimukhA nirgacchantItyarthaH / tae NaM se aMdhapurise taM purisaM evaM vayAsI' tataH khalu so'ndhapuruSastaM = sacakSuSkaM puruSamevamavAdIt- 'gacchAmo NaM devANuppiyA ! amhe visamaNaM bhagavaM jAva pajjuvAsAmo' gacchAmaH khalu he devAnupriya ! arat zramaNa bhagavantaM mahAvIraM yAvat paryupAsmahe | 'tara NaM se jAiaMdhe purise purao daMDaNaM' tataH khalu sa jAtyandhaH puruSaH purato daNDakena 'pagaDaDhijjamANe pagaDhijjamANe' prakRSyamANaH prakRSyamANaH = nIyamAno nIyamAnaH 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya 'tikkhutto' trikutvaH= vaMdana evaM unase dharmazravaNa karane ke liye ye ugra, bhoga Adi aura anya samasta nagaranivAsI jana mRgAgrAma nagara ke madhyamadhya se eka hI dizA kI ora cale jA rahe haiM, isaliye janasamUha kA yaha kolAhala ho rahA hai / 'tae NaM se aMdhapurise taM purisaM evaM vayAsI' isa bAta ko sunakara pazcAt vaha janmAMdha vyakti usa apane sahAyaka vyakti se kahane lagA ki 'gacchAmo NaM devANuppiyA amhe vi' he devAnupriya ! calo, apane bhI caleM, aura 'samaNaM bhagavaM jAva pajjuvAsAmo' vahAM calakara zramaNa bhagavAna mahAvIra kI vaMdanA, namaskAra aura trividharUpa se paryupAsanA kreN| 'tara NaM se jAiaMdhe purise' isa prakAra usa janmAMdha ke kathana ko sunakara vaha cakSuSmAn puruSa usa janmAMdha ko 'purao daMDaeNa pagaiDhijjamANe pagaDhijjamANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgaccha' daMDe kA antabhAga pakaDavAkara aura karavA ane temanAthI dhama sAMbhaLavA, A ugra bhAga ArpAda ane bIjA samasta nagaranivAsI mANusA mRgAgAma nagaranA madhya madhyathI eka dizAmAMja cAlyA jAya che, eTalA mATe bhanasabhUhunA mA asAita tha rahyo che. 'tae NaM se aMdhapurise taM purisaM evaM vayAsI' A vAtane sAMbhaLIne pachI te janmAMdha mANasa potAnA sahAyaka mANusane kahevA lAgyo :- 'gacchAmo NaM devAzuppiyA ! amhe tri' he devAnupriya ! AAyoge ya tyAM ho, mane 'samaNaM bhagavaM jAva pajjuvAsAmo' tyAM ne zramaNa lagavAna mahAvIrane vahanA namassAra bhane trividhaiyathI paryupAsanA - sevA urI 'tae NaM se jAiaMdhe purise' mA pramANe te janmAMdha mANusanAM vayanane sAMlajIne te netravANI bhANUsa te bhAMSa bhANusanA 'purao daMDaeNaM pagaDhijjamANe pagaDhijjamANe jaNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgaccha ' hAthamA sAuDIno me chedde| zrI vipAka sUtra Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 vipAkazrute trIn vArAn 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam aJjalipuTaM baddhvA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATamadezena vAmakarNAntikena cakrAkAraM triH paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA AdakSiNapradakSiNaM kRtvA 'vaMdai namaMsaI' vandate namasyati, 'vaMdittA namaMsittA jAva pajjuvAsai' vanditvA namasthitvA yAvat paryupAste / ___tae Na samaNe bhagavaM mahAvIre' tataH khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro 'vijayassa ranno' vijayasya-vijayanAmakasya rAjJaH 'tIse ya mahaimahAlayAe parisAe' tasyAzca mahAtimahatyAH pariSadaH 'vicittaM' vicitram-anekavidha-zrutacAritrarUpaM 'dhammaM parikahei' dharma parikathayati, 'jahA jIvA bajhaMti' yathA dUsarA bhAga svayaM pakaDa kara usake sahAre use lekara usI mArga se Age2 claa| isa prakAra usa cakSuSmAn puruSa ke sahAre calatA2 vaha andha puruSa jahA~ bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM kramazaH pahu~cA, 'uvAgacchittA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei' pahu~cate hI usake sAtha usane bhagavAn mahAvIra ko hAtha joDakara tInabAra aMjali kI, 'karitA vaMdai namasaI' phira vaMdanA kI aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA namaMsittA jAva pajjuvAsai' vandanA namaskAra karane bAda trividharUpa se unakI sevA karane lgaa| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre vijayassa ranno tIse ya mahaimahAlayAe parisAe vicittaM dhammaM parikahei' tadanantara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne vijayanareza aura mahatI janamedinI ke samakSa zruta aura cAritrarUpa dharma kI dezanA dI, jisameM yaha prakaTa kiyA gayA ki 'jahA jIvA bajjhaMti' yaha jIva koM se ApI bIje cheDe pitAnA hAthamAM rAkhI, te aMdha mANasane laIne teja mArge cAlate the. A prakAre te netravALA mANasanI sahAyatAthI cAlatAra te aMdha bhAsa yA bhagavAna mahAvIra [52mAna hutAtyAMDaNavaNave pAMcyo, 'uvAgacchittA' tikkhutto AyAhiNa-payAhiNaM karei' yahAMyatI sAthen4 temaNe mAvAna bhaDAvIrane 11 DIna pAra Jareii 43, 'karittA vaMdai namasaI' 55 pahanA 4 // ane. nama24.2 4aa, 'vaMdittA namaMsittA jAva pajjuvAsaI' banA nama24.2 4aa pachI vividha 35thI. tabhanI sevA 42 // sAyA. 'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre vijayassa ranno tIse ya mahaMimahAlayAe parisAe vicittaM dharma parikahei' te pachI zrabhA bhavAna mahAvIre, vijaya rAjA ane moTI mAnavamedinInA samakSa zruta ane cAritrarUpa dharmane 6paheza mAyo. te apaDezamA me pragaTa yu:- 'jahA jIvA bajjhati' mA 71 zrI vipAka sUtra Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA 01, a0 1, dharmakathA, sarveSAM svasvasthAna gamanam . 79 jIvA badhyante - ityAdi / 'parisA jAna paDigayA' pariSad yAvat pratigatA / atra yAvacchandAdevaM yojanA - pariSat = janasaMhatiH bhagavataH samIpe savidhivandanapurassaraM dharmakathAM zrutvA yasyA dizaH sakAzAt prAdurbhUtA = AgatA, tAmeva dizaM pratigatA, iti / 'vijae vi gae' vijayo'pi gataH / vijayanAmakaH kSatriyo rAjA'pi dharmakathAM zrutvA bhagavantaM vanditvA namaskRtya svasthAnaM pratigataityarthaH // sru0 7 // kisa prakAra baMdhAtA hai aura unase kisa prakAra chUTatA hai ? ityAdi / 'parisA jAva paDigayA vijae vi gae' dharmakathA kA zravaNa kara vaha pariSad prabhu ko savidhi vandanA kara ke jisa ora se AI thI usI ora praphullitacitta hokara calI gii| vijaya rAjA bhI dharmakathA ko sunakara bhagavAna ko vaMdanA aura namaskAra kara apane sthAna gayA / bhAvArtha -- eka dizA kI ora hI eka tarapha jAte hue janasamUha ke kolAhala kI AvAja jaba usa janmAMdha vyakti ke kAnoM meM paDI, taba vaha apane sahAyabhUta usa sUjhate hue vyakti se pUchane lagA ki - he bhAI! Aja yaha kolAhala isa nagara meM kyoM ho rahA hai ? kyA koI Aja - yahAM indramahotsava Adi viziSTa utsava hai ? usakI isa prakAra kI bAta sunakara vaha sUjhatA vyakti bolA ki - bhAI ! isa nagara meM isa samaya koI bhI utsava nahIM hai, kintu yaha kolAhala jo ho rahA hai usakA kAraNa yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra isa nagara ke caMdanapAdapa nAmaka bagIce meM Akara virAjamAna urbhAthI ThevI rIte saMdhAya che ?, ramane devI rIte chUTe che ?, tyAhi. 'parisA jAva paDigayA vijaevi gae' dharmasthAne sAMlagI te mAnavasabhuddAya, prabhune savidhi vahanA karIne je ThekANethI AvyA hatA te tarapha praphullitacittathI cAlyA gayA, ane vijaya rAjA paNa dharma kathA sAMbhaLIne bhagavAnane vaMdanA ane namaskAra karIne pAtAne sthAnake gayA. bhAvArtha ekaja dizA taraphe jatA janasamudAyanA kolAhalanA avAja jyAre janmAMdha mANase sAMbhaLyA tyAre te potAne sahAya karanAra netravALA mANasane pUchavA lAgyuM ke huM bhAi ! A nagaramAM Aje A zu kolAhala thAya che ? zuM Aje ahIM indramahAtsava Adi viziSTa utsava che ?. tenI A prakAranI vAta sAMbhaLIne te netravALA mANase javAba ApyA ke--bhAi ! A nagaramAM Aje koi paNa utsava nathI, parantu je kolAhala thaI rahyo che, tenu kAraNa e che ke zramaNa bhagavAna mahAvIra A nagaranA zrI vipAka sUtra Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeDa aMtevAsI iMdabhUI NAmaM aNagAre jAva viharai / tae NaM se bhagavaM goyame taM jAiaMdhaM purisaM pAsai, pAsittA jAyasaDDhe jAva evaM vayAsI - asthi NaM bhaMte ! kei purise 80 hue haiM / rAjA aura prajA donoM bhakti aura AnaMda ke Avega se prerita hokara baDI sajadhaja ke sAtha unake darzana evaM unase dharma-zravaNa karane ke liye jA rahe haiM / usakI isa prakAra kI bAta ko hRdayaMgama kara vaha janmAMdha vyakti bhI "calo, apane bhI prabhu ke darzana Adi ke liye caleM " - isa bhAvanA se prerita hokara usakI sahAyatA ke balapara prabhu ke darzana ke liye calA / vahA~ pahu~ca kara vaha bhagavAn mahAvIra ko savidhi vaMdanA namaskAra kara ke sevA karane lagA / bhagavAnane usa AI huI pariSada evaM vijaya nareza ke samakSa zrutacAritra - rUpa dharma kA upadeza kiyaa| usameM yaha prakaTa kiyA ki yaha jIva karmoM se kisa prakAra baMdhatA hai aura kisa prakAra chUTatA haiityAdi isa prakAra upadeza zravaNa kara rAjA aura prajA sabhI prabhu ko vaMdanA - namaskAra karake apane2 sthAna para harSollasita hokara cale gaye // sU0 7 // caMdanapAdapa nAmanA bagIcAmAM AvIne khirAjamAna thayA che, rAjA ane prajA banne bhakita ane AnaMdanA vegamAM utsAhapUrvaka bhAre ThATha--mAThathI temanAM dana ane dharma zravaNa karavA mATe jai rahyA che. tenI A vAtane hRdayamAM utArIne te janmAMdha mANusa paN cAle! ApaNe paNa prabhunAM darzana Adi mATe jaIe' AvI bhAvanAthI manamAM vicAra karIne tenI sahAyatAnA baLa para prabhunAM dana karavA mATe cAlyA, prabhunI pAse jaine bhagavAna mahAvIrane vidhipUrvaka vaMdanA--namaskAra karIne sevA karavA lAgyA. bhagavAne te AvelI janasamudAyarUpa pariSad ane vijayarAjAnA samakSamAM zrutacAritrarUpa dharmanA upadeza karyAM. temAM e vastu jaNAvI ke--A jIva karyAM vaDe kevI rIte baMdhAya che, ane kyA prakAre chuTI zake che.' ityAdi. A prakAranA upadeza sAMbhaLIne rAjA ane prajA saghaLA manuSyA prabhune vaMdanA namaskAra karIne peAtAnA sthAna para harSa ane ullAsa pAmIne cAlyAM gayAM. (sU. 7) zrI vipAka sUtra Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, gautamasvAmivarNanam . 81 jAiaMdhe, jAiaMdharuve ? haMtA ! asthi / kahi NaM bhaMte! se purise jAiaMdhe jAiaMdharUve ? evaM khalu goyamA ! iheva miyAgAme yare vijayassa khattiyassa putte miyAdevIe attae miyAputte nAmaM dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve, natthi NaM tassa dAragassa jAva Agiimitte / tae NaM sA miyAdevI jAva paDijAgaramANI2 viharas | tae NaM se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM baMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI - icchAmi NaM bhaMte ! ahaM tu bhehiM abbhaNunnAe samANe miyAputtaM dAragaM pAttie / ahAsuhaM devANuppiyA ! / tae NaM se bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNunnAe samANe haDe tuDe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA aturiyaM jAva sohemANe sohemANe jeNeva miyAgAme Nayare teNeva uvAgacchas, uvAgacchittA miyAgAmaM NayaraM majjhamajjheNaM aNupavisai, aNupavisittA jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgacchai // sU0 8 // TIkA 'teNaM kALeNaM' ityAdi / ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTThe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI - mukhyaziSyaH, 'iMdabhUI NAmaM aNagAre ' indra 4 ' teNaM kAleNaM ' ityAdi / ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' usI kAla aura usI samaya meM, samaNassa bhagavao mahAvIrassa ' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke ' jeTTe 'teNaM kAleNaM' ityAdi. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te Aja bhane te sabhayane viSe 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zrabhA lagavAna mahAvIranA 'jeTThe aMtevAsI' bhoTA ziSya zrI vipAka sUtra Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute bhUti mA'nagAraH, 'jAva viharai' yAvadviharati / atra yAvacchabdena-saptotsedhaHsaptahastamamANazarIraH, samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaH-ityAdi varNanaM bhagavatIsUtrato vijJeyam / tathAvidho'sau UrdhvajAnuH, adhaHzirAH, kRtAJjalipuTaH, utkuTukAsanaH, dhyAnakoSThopagataH saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharatItyarthaH / 'tae NaM se bhagavaM goyame taM jAiaMdhaM purisaM pAsaI' tataH khalu sa bhagavAn gautamastaM jAtyandha janmAndhaM puruSaM pazyati, 'pAsittA jAyasaDDhe' dRSTvA jAtazraddho 'jAva' yAvat-jAtasaMzayaH, jAtakutUhala:-ityArabhya samutpannakutUhala:, aMtevAsI' baDe ziSya 'iMdabhUI NAmaM aNagAre ' indrabhUti nAmake anagAra the, 'jAva viharai ' jo sAta hAtha kI avagAhanAvAle aura samacaturastra-saMsthAna se yukta the| jo jAnu ko UMce aura mastaka ko nIce kiye hue hAtha joDa kara ukaDe Asana se baiThate the| ye dhyAnarUpI koSTha meM nimagna hue saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hae vicarate the / 'tae NaM se bhagavaM goyame' tadanantara una gautama svAmIne 'taM jAiaMdhaM purisaM pAsaI' usa jAtyaMdha-janmAMdha puruSa ko dekhA, 'pAsittA' dekhakara unheM andhoM ke viSaya meM pUchane kI zraddhA utpanna huI, saMzaya utpanna huA, aura utsukatA bhI utpanna huii| isI taraha unheM usake viSaya meM aura bhI dvitIya sUtra meM pratipAdita utpannazraddhA Adi pariNAma udbhUta hue / yahI bAta 'jAyasaDDhe jAva' isa pada dvArA yahAM pradarzita kI gaI hai| "jAtazradrA' Adi pariNAmoM meM aura "utpannazraddhA'-Adi pariNAmoM meM kyA antara hai ? isa viSaya kA spaSTIkaraNa yahIM dvitIya sUtra kI vyAkhyA meM 'iMdabhaI nAmaM aNagAre' bhUti nAmanA mAra tA. 'jAva viharaI' te sAta hAthanI avagAhanAvALA ane samacaturasa-saMsthAnathI yukata hatA, je DhIcaNene uMce rAkhIne tathA mastakane nIce namAvIne hAtha joDIne ukaDu-AsanathI beThA hatA, ane te dhyAnarUpI keSThamAM ekatAra thaIne saMyama tathA tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA viyaratA tA. 'tae NaM se bhagavaM goyame te pachI te gautabhasvAbhIme 'taM jAiaMdhaM purisaM pAsaI tya mAMdha puruSana niyA, 'pAsittA' ne adhAnA viSayamA pUchavAnI tene zraddhA utpanna thaI, saMzaya utpanna thaye, ane utsukatA paNa utpanna thaI. e. ja pramANe temane bIjA sUtramAM kathita 'utpanazraddhA" Adi pariNAma utpana thayAM. e bAta jAyasaDDhe jAva' mA 54 dvArA hI harzita cha. 'jAtazraddhA' mA pariNAmImA bhane 'utpannazraddhA' mA pariNAmAmA | mAta2 cha? me vipayarnu zrI vipAka sUtra Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, jAtyandhaviSaye gautamamaznaH / 83 ityanto dvitIyasUtre prAgukto'rtho vijJeyaH / evaMbhUtaH san gautamasvAmI yatra zramaNo bhagavAna mahAvIrasvAmI vartate tatrAgatya trIn vArAn AdakSiNapradakSiNaM kRtvA vandate namasyati, vanditvA namasthitvA evamavAdIt - 'asthi NaM bhaMte ! ' asti khalu he bhadanta ! = he bhagavan ! ' kei purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' keo'pi puruSo jAtyandho jAtyandharUpaH = evamanyo'pi kazcit puruSaH jAtyandhaH = janmAndhaHjanmata eva darzanazaktirahitaH, jAtyandharUpaH = janmAndharUpaH - Adita evaM nayanayoranutpAtIva dRSTihInaH kutsitAGgarUpa ityarthaH, ato nAtra punaruktidoSaH bhagavAnAha - ' haMtA ! atthi ' hanta ! asti, hanta ' iti svIkArArthakiyA jA cukA hai| ' evaM vayAsI' usa janmAMdha ko dekhakara pUrvokta zraddhA Adi pariNAmoM se yukta ve gautama gaNadhara, zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke samIpa Akara aura unheM apane AcAra ke anusAra tIna vAra vaMdanA aura namaskAra kara vinayayukta bole- 'bhaMte! asthi NaM kei purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' he bhagavan! isa ke atirikta aura bhI koI jAtyaMdha aura jAtyaMdharUpa puruSa hai kyA ? | janma se hI darzanazakti se jo vikala hotA hai vaha jAtyandha, evaM janma se hI jo nayana - netra kI anutpatti se yukta hotA hai, vaha jAtyaMdharUpa hai / jAtyaMdha ke netra kI AkRti to hotI hai para vaha dekhane kI zakti se hIna hotA hai, jAtyaMdharUpa ke netroM kI AkRti taka bhI nahIM hotI vaha kutsitarUpa hotA hai, yahI jAtyaMdha aura jAtyaMdharUpa meM antara hai / isa prazna ke uttara meM bhagavAna ne kahA ki he gautama ! 'haMtA asthi' hAM hai| punaH gautamasvAmIne prazna kiyAspaSTI42e sahIM jIna sUtranI vyAbhyAmAM re che. ' evaM vayAsI' te sAMdhane joIne pUrva kahelI zraddhA AdithI yukata te gautama gaNadhara, zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra svAmInA samIpa AvIne temane peAtAnA AcAra-anusAra traNavAra vaMdanA ane namaskAra urI vinayayukta moTyA 4 : - ' bhaMte ! asthi NaM kei purise jAiaMdhe jAiaMdharUve ' he bhagavan ! AnAthI khIjo koi jAtyadha ane jAtyadharUpa puruSa che?. netrathI jovAnI zakitane danazita kahe che, te zakitathI je vikala-rahita hoya che te jAtyadha che ane janmathIja netranI utpatti jene thaI na hoya te jAtyadharUpa che. jAtyadhane netranI AkRti tA hAya che parantu dekhavAnI zakita hAtI nathI, jAtya dharUpane tA netrAnI AkRti paNa hAtI nathI, ane kutsitarUpa-dhikakAravAceAgya rUpa hAya che. ATalu aMtara jAtyadha ane jAtyadharUpamAM che. A praznanA uttaramAM bhagavAne kahyuM keH- he gautama! zrI vipAka sUtra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAka kamavyayam, he gautama! astyevaM janmAndho janmAndharUpa ityarthaH / gautamaH punaH pRcchati - 'kahi NaM bhaMte!' ityAdi / 'kahi NaM bhaMte ! se purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' kutra khalu he bhadanta ! sa puruSo jAtyandho jAtyandharUpaH ?, bhagavAn kathayati - ' evaM khalu goyamA ! ' ityAdi / ' evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'iheva miyAgAme Nayare' iheva mRgAgrAme nagare 'vijayassa khattiyassa putte ' vijayasya vijayanAmakasya kSatriyasya rAjJaH putro 'miyAdevIe atae' mRgAdevyA Atmajo 'miyAputte nAma dArae' mRgAputro nAma dArakaH= bAlakaH, 'jAiaMdhe jAiaMdharUve' jAtyandho jAtyandharUpaH, 'natthi NaM tassa dAragassa jAna Agimette' na staH khalu tasya dArakasya yAvadAkRtimAtram, iha yAvacchabdena - 'hastau vA pAdau vA' ityAdiratraiva caturthasutre draSTavyaH, na santi tasya hastAyaGgopAGgAni kintu kevalaM teSAmaGgopAGgAnAm AkRtimAtraM tasya vidyate ityarthaH / ' tara NaM' tataH khalu 'sA miyAdevI' sA mRgAdevI 'jAva' yAvat, iha yAvacchabdAdevaM yojanIyam - taM mRgAputraM dArakaM rAhasike bhUmigRhe " kahi NaM bhaMte! se purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' bhagavan ! vaha jAtyandha aura jAtyandharUpa puruSa kahA~ hai ?, khiye| ' evaM khalu goyamA !' he gautama ! suno, 'iheba miyAgAme Nayare vijayassa khattiyassa putte miyAdevIe attara miyAputte nAmaM dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve ' isI mRgAgrAma nagara meM jo vijaya nRpati aura unakI rAnI jo mRgAdevI haiM, una donoM kA eka putra ki jisakA nAma mRgAputra hai vaha jAtyaMdha evaM jAtyaMdharUpa hai / 'nasthi NaM tassa dAragassa jAva Agi mitte' usake koI bhI hAtha paira Adi aMga aura upAMga nahIM haiN| sirpha unakI AkRti - mAtra hI hai / 'tara NaM sA miyAdevI jAva paDijAgaramANI 2 viharai ' isIliye vaha mRgAdevI usa 84 'haMtA asthi' hA, che. irIthI gautama svAbhIme prazna uyo- 'kahi NaM bhaMte! se purise jAiaMdhe jAiaMdharUve' he bhagavan! te atyaMdha bhane tyadha3 puruSa ayAM che? !!! 'evaM khalu goyamA' he gautama! sAlaNe. 'iheba miyAgAme Nayare vijayassa khaniyassa pune miyAdevIe atae miyApute nAmaM dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve' yA bhRgAgrAma nagaramAM ne vinaya rAma mane tenI zAzI ne bhRgAdevI che. te bannene eka putra che, jenuM nAma mRgAputra che. te jAtyadha ane jAtyadharUpa che. 'natthi NaM tassa dAragassa jAva Agiimitte' tene 4 pazu hAtha yaza Adi aMga ane upAMga nathI ThevaNa tenI AmRtimAtra 4 che. 'tae NaM sA miyAdevI jAva paDijAgaramANI 2 viharaI' bheTalA bhATe bhRgAhevI te vizya- 3ya potAnA putra bhRgAputrane zrI vipAka sUtra Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, jAtyandhaviSaye bhagavaduttaram . 85 rAhasikena bhaktapAnena 'paDijAgaramANI2' pratijAgratIra-pAlayantI2 'vihara' viharati / 'tae NaM se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai' tataH khalu sa bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vanditvA namasyitvA evamavAdIt-'icchAmi NaM bhaMte ! ahaM tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe miyAputtaM dAragaM pAsittae' icchAmi khalu he bhadanta ! ahaM yuSmAbhirabhyanujJAtaH san mRgAputraM dArakaM draSTum / bhagavAnAha-'ahAmuhaM devANuppiyA !' yathAsukhaM he devAnupriya ! yathA te sukhaM bhavet tathA kriyatAmityarthaH / 'tae NaM se bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA kurUpa apane putra mRgAputra ko makAna ke ekAnta talaghara (bhoyare) meM chipAkara rakhatI hai, aura vahIM para use khAnA-pInA detI hai. aura baDI sAvadhAnI se usakA pAlana-poSaNa karatI hai| 'tae NaM' isa prakAra prabhu ke dvArA kahe jAne para pazcAt se bhagavaM goyame' una gautama svAmIne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaI' zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko tInavAra pradakSiNApUrvaka vaMdanA kI aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vaMdanA namaskAra kara ke phira unhoMne kahA ki- bhaMte' he bhadanta ! 'tubbhehi abbhaNunnAe samANe ahaM miyAputtaM dAragaM pAsittae icchAmi' yadi Apa AjJA pradAna kareM to maiM usa mRgAputra ko dekhanA cAhatA huuN| isa prakAra gautamasvAmI kI AkAMkSA dekhakara zramaNa bhagavAna mahAvIra bole ki'ahAsuhaM devANuppiyA!' he devAnupriya ! tumheM jaisA sukha ho vaisA kro| 'tae NaM' bhagavAna kI isa prakAra AjJA pAkara 'se bhagavaM makAnanA ekAMta taLIyAnA bhAgamAM (bhecarAmAM) chupAvIne rAkhe che, ane tene te ThekANe ja khAvA-pIvAnuM Ape che, ane bhAre sAvadhAnIthI tenuM pAlana-poSaNa karatI 29 cha. 'tae NaM' mA prabhArI prabhunA dvArA 20 pAta sAmanIne pachI se bhagavaM goyame' te gautama svAbhIme 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasaI' zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne traNavAra pradakSiNapUrvaka vaMdanA ane namaskAra karyA. vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' 4 nm24|2 4Ina zazathI tebhaNe , 'maMte' he nata ! 'tubbhehiM abbhaNunAe samANe ahaM miyAputtaM dAragaM pAsittae icchAmi' mA5 mAjJA pApoto te bhRgAputrane mevAnI / rAmu chu. A pramANe gautamasvAmInI IcchA joine zramaNa bhagavAna mahAvIra belyA ke'ahaasuhN devANuppiyA!' hevAnupriya! tamane re re suma thAya tema 42). zrI vipAka sUtra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 vipAkazrute mahAvIreNa anbhaNunnAe samANe haTThe tuTThe samaNassa bhagavao mahAvIrassa' tataH khalu sa bhagavAna gautamaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH san hRSTastuSTaH zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtiyAo' antikAt = samIpAt 'paDinikkhamai' pratiniSkrAmati = nirgacchati, 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya, 'aturiyaM' atvaritaM manaHsthairyAt, 'jAva' yAvat, atra yAvacchandAdevaM draSTavyam - 'acavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTThIe purao IriyaM' acapalaM-kAyacApalyAbhAvAt, asvaritamacapalamiti - dvayaM kriyAvizeSaNam / tathA 'asaMte' asaMbhrAntaH = saMbhramarahitaH 'jugaMtarapaloyaNAe diTThI' yugAntarapralokanayA dRSTyA - yugaM = yUpastatpramANo-jhUsarApramANaH - caturhastapramANo bhUmibhAgo'pi yugam, tasyAntare - madhye pralokanaM yasyAH sA tathA tathA dRSTyA = cakSuSA 'purao' purataH = agre 'IriyaM' IryAm - IrSyA - gatiH, atreryAzabdena gativiSayo mArgo'pi gRhyate, ataH IrSyA - mArga, 'sohemANe sohe - mANe' zodhayan zodhayan = prekSamANaH prekSamANo 'jeNeva miyAgAme Nayare teNeva goyame' ve gautamasvAmI 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM' zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu dvArA 'anbhaNunnAe samANe' AjJA pAkara haTThe tuTThe bahuta hI adhika AnaMdita hote hue, 'samaNassa bhAgavao mahAvIrassa aMtiyAo' una zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa se 'paDinikkhamai' nikale, aura 'paDinikkhamittA' nikalakara 'aturiyaM' dhIre dhIre 'jAva' - 'jAva' zabda se yahA~ para 'acavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTThIe purao IriyaM' yahA~ taka saMgRhIta huA hai / isakA artha yaha hai- mAnasika sthiratA se 'yukta aura kAyika capalatA se rahita hokara, jhUsarApramANa yA cAra hAtha pramANa Age kI bhUmi kA acchI taraha se avalokana karanevAlI dRSTi se mArga ko 'sohemANe2' dekhate dekhate IryAsamiti 6 , 'tae NaM' bhagavAnanI me prabhA AjJA prApta ane 'se bhagavaM goyame' te gautama svAmI 'samaNaM bhagavayA mahAvIreNaM' zramANu lagavAna mahAvIra abhu dvArA 'anbhaNunAe samANe' AjJA bhejavAne 'haTThe tuTThe' huna vadhAre mAnaMda yAmIne 'samaute bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo' te zramaNa bhagavAna mahAvIranA pAsethI 'paDinikkhamai' nIDajyA, bhane 'paDinikkhamittA' nINIne 'aturiyaM' dhIre dhIre 'jAva' maDIM' 'jAva' zamhathI 'acavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTThIe purao IriyaM' bheTalA honA saMgraha thayelo che, mAno artha me abhAge che mAnasika sthiratAthI yukata ane kAyika capaLatAthI rahita thaIne, dhAMsarA pramANu arthAt cAra hAtha pramANe AgaLa karIne bhUminuM sArI rIte avalAkana thaI zaDe tevI dRSTithI bhAgane 'sohemANe2' letAM 2 ryAsamitipUrva gamana purIne zrI vipAka sUtra Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputraM draSTuM gautamasya gamanam 87 uvAgacchai' yatraiva mRgAgrAmo nagaraM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA miyAgAmaM NayaraM' upAgatya mRgAgrAma nagaraM 'majjhaM majjheNaM aNupavisai' madhyamadhyena anupravizati, 'aNupavisittA jeNeva miyAdevIe gihe' anupavizya yatraiva mRgAdevyA gRhaM 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati // sU0 8 // pUrvaka gamana karate hue 'jeNeva miyAgAme Nayare teNeva uvAgacchaI' jahAM mRgAgrAma-nAmakA nagara thA vahAM para pahu~ce, 'uvAgacchittA miyAgAmaM NayaraM majhaMmajjheNa aNupavisai' pahu~cate hI ve usa nagara meM ThIka usake bIcobIca mArga se praviSTa hue, 'aNupavisittA jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgacchaI' praviSTa hokara jahAM mRgAdevI kA mahala thA vahAM pahu~ce / bhAvArtha-bhagavAna ke baDe ziSya gautama svAmI, jo ki sAta hAtha kI avagAhanAvAle aura samacaturasrasaMsthAna Adi vizeSaNoM se yukta the, unhoM ne usa janmAMdha vyakti ko dekhakara baDe vinaya aura namratA ke sAtha donoM hAtha joDakara prabhu se prazna kiyA ki-he bhagavan ! jisa prakAra yaha manuSya janmAMdha aura janmAMdharUpa hai, kyA isa prakAra kA aura bhI koI vyakti hai ? / prabhu ne uttara dete hue kahA ki-he gautama ! hAM hai, aura vaha isI mRgAgrAma nagara ke rAjA vijaya aura rAnI mRgAdevI kA putra hai, usake na koI aMga haiM aura na upAMga, sirpha inakI usameM AkRtimAtra hI dRSTigocara hotI hai / rAnI usa apane putra ko mahala ke bhoyare 'jeNeva miyAgAme Nayare teNeva uvAgacchai' jyAM bhRyAma nAmanu na hetu tyAM pAyA. 'uvAgacchittA miyAgAmaM NayaraM majhamajjheNaM aNupavisaI' paDaindian 12 // // 2 n||2|| nyaan bhAfthA praveza yo. 'aNupavisittA jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgacchai' praveza zana. yAM bhRvAnI bhADeta to tyAM gayA. bhAvArtha-bhagavAnanA moTA ziSya zrIgautamasvAmI ke jeo sAta hAthanI avagAhanAvALA ane samacamarasa saMsthAna Adi vizeSaNothI yukata hatA, temaNe e janmAMdha vyakitane joIne bahuja vinaya ane namratA sAthe be hAtha joDIne prabhune prazna karyo ke- he bhagavAna! je pramANe A mANasa janmAMdha ane janmAMdharUpa che, tevI rIte bIjo koI mANasa che?. prabhue uttara ApatAM kahyuM ke he gautama! hA che, ane te A mRgAgrAma nagaranA rAjA vijaya ane rANuM mRgAdevIne putra che, tene koI aMga nathI temaja keI upAMga paNa nathI, kevaLa tenI AkRtimAtra tenAmAM che. rANa zrI vipAka sUtra Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM ejamANaM pAsai, pAsittA haTTa-tuTa jAva evaM vayAsI-saMdisaMtu NaM devANuppiyA ! kimAgamaNapayoyaNaM ? / tae NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI-ahaNaNaM devANuppie ! tava puttaM pAsiuM havvamAgae / tae NaM sA miyAdevI miyAputtassa dArayassa aNumaggajAyae cattAri putte savvAlaMkAravibhUsie karei, karittA bhagavao goyamassa pAesu pADei, pADittA evaM vayAsI-ee NaM bhaMte ! mama putte pAsaha / tae NaM se bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI-no khalu devANuppie ! ahaM ee tava putte pAsiuM havvamAgae, tattha NaM je se tava jeTre miyAputte dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve, jaMNaM tumaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM parijAgaramANI2 viharasi, taM NaM ahaM pAsiuM havvamAgae // sU0 9 // meM rakhatI hai aura vahIM use khAnApInA detI hai| prabhu dvArA isa prakAra kahe jAne para gautama svAmIne phira sAdhusamAcArI ke anusAra vinayAvanata bhAva se prabhu se prArthanA kI ki bhagavan ! yadi ApakI AjJA ho to maiM usa mRgAputra ko dekhanA cAhatA hUM, bhagavAnane kahA-jaisA sukha ho vaisA kro| gautama svAmI vahAM se prabhu kI AjJA prApta kara usa ko dekhane ke kiye zAntabhAva se mRgAgrAma kI ora IryAsamitipUrvaka cale, aura jahAM mRgAdevI kA mahala thA vahAM Aye // sU. 8 // pitAnA putrane mahelanA bhayarAmAM rAkhe che ane tene tyAM khAvA-pIvA Ape che. prabhu pAsethI A vAta sAMbhaLIne gautamasvAmIe pharIthI sAdhusamAcArInA niyamAnusAra vinayabhAvathI prabhune prArthanA karI ke he bhagavAn je ApanI AjJA hoya to huM te mRgAputrane jovAnI IcchA rAkhuM chu bhagavAne kahyuM ke-jema sukha upaje tema karo. gautamasvAmI prabhunI AjJA prApta karIne tyAMthI te mRgAputrane jovA mATe zAntabhAvathI mRgAgrAma tarapha iryAsamitipUrvaka cAlyA, ane jyAM mRgAdevIne mahela hatA tyAM AvyA. (sU) 8) zrI vipAka sUtra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 1, mRgAdevI - gautamasvAmisaMvAdaH TIkA 'ta NaM' ityAdi / 'tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM' tataH khalu sA mRgAdevI bhagavantaM gautamam 'ejjamANaM' AgacchantaM 'pAsa' pazyati, 'pAsitA haTTa jAva evaM vayAsI' dRSTvA hRSTatuSTa yAvat evamavAdIt- 'saMdisaMtu NaM devAzuppiyA !' saMdizantu bruvantu khalu he devAnumiyAH ! 'kimAgamaNapaoyaNaM' kimAgamanaprayojanam ? / 'tae NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI' tataH khalu bhagavAn gautamo mRgAdevImevamavAdIt - 'aharaNaM devANuppie ! tava puttaM pAsiuM ' ahaM khalu he devAnupriye ! tava putraM draSTuM 'havvamAgae' zIghramAgato'smi / 'ta NaM sA miyAdevI miyAputtassa dAragassa' tataH khalu sA mRgA'tae NaM' ityAdi - 4 4 'tae NaM' usake bAda ' sA miyAdevI ' usa mRgAdevIne 'ejamANaM bhagavaM goyamaM pAsai ' Ate hue bhagavAna gautamasvAmI ko dekhA, 'pAsittA' dekha kara 'tuTTa jAva evaM vayAsI' vaha bahuta hI adhika harSita aura bhakti se pulakita antaHkaraNa ho kara bolI - 'saMdisaMtu NaM devANupiyA ! kimAgamaNapaoyaNaM' kahiye, bhadaMta ! ApakA kisa nimitta se padhAranA huA hai ? tara NaM bhagavaM goyame miyAdeviM evaM kyAsI' mRgAdevI ke isa vinayapUrNa prazna ko sunakara bhagavAna gautama ne usase kahA ki 'devANupie ! ahaM NaM tava puttaM pAsiuM havvamAgae' he devAnupriye ! maiM tere putra ko dekhane ke liye hI yahAM AyA hUM / 'tae NaM' isa prakAra gautamasvAmI kI bAta sunakara 6 89 'tae NaM' chatyAhi. , 'tae NaM' tyAsyachI 'sA miyAdevI' te bhRgAhevI 'ejjamANaM bhagavaM goyamaM pAsa' bhavatA bhagavAna gautama svAbhIne leyA, 'pAsittA' lene 'haha-tuTTajAva evaM vayAsI' huna harSita yAne saMtuSTa thAne temanA sabhIya nabhAM bhAvIne vinaya bhane lastithI yusati-mataH 42 // thahane mosI- 'saMdisaMtu NaM devAzuppiyA ! kimAgamaNapaoyaNaM uhA- lahaMta ! parnu zuM nibhittathI ahIM padhAra thayuM che ?, 'tara NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM kyAsI' mRgAdevInA vinayapUrNa e praznane sAMbhaLIne bhagavAna gautame temane kahyuM ke :-- 'devANuppie ! ahaM NaM tava puttaM pAsiuM havvamAgae' he hevAnupriye ! hu~ tArA putrane levA bhATe ahIM Avyo cha 'tapaNaM' mA pramANe gautamasvAmInI bAta zrI vipAka sUtra Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute devI mRgAputrasya dArakasya 'aNumaggajAyae' pazcAjjAtakAn , 'aNumagga' itipazcAdvAcako dezIyaH zabdaH, pazcAt mRgAputradArakajanmAnantaraM jAtakA:-janma prAptA ye te tathA tAn 'cattAri pune' caturaH putrAn 'sabAlaMkAravibhUsie karei' sarvAlaGkAravibhUSitAn karoti, 'karittA bhagavao goyamassa' kRtvA bhagavato gautamasya 'pAema' pAdayoH-caraNayoH-caraNadvayopari 'pADei' pAtayati, 'pADittA' pAtayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-- 'ee NaM bhaMte ! mama putte pAsaha' etAn khalu he bhadanta ! mama putrAn pazyata / 'tae NaM se bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI' tataH khalu sa bhagavAn gautamo mRgAdevImevamavAdIt-'no khalu devANuppie ! ahaM ee tava putte pAsiuM handhamAgae' no khalu he devAnupriye ! ahametAMstava putrAn draSTuM zIghramAgataH, etAn draSTuM 'sA miyAdevI' vaha mRgAdevI 'miyAputtassa dAragassa' mRgAputra dAraka ke 'aNumaggajAyae' pIche utpanna hue apane 'cattAri putte' cAra putroM ko 'savyAlaMkAravibhUsie karei samasta alaMkAroM se vibhUSita karane lagI, 'karittA' aura jaba ve pUrNarUpa se alaMkRta ho cuke taba usane unheM 'bhagavao goyamassa' bhagavAna gautama ke 'pAemu pADei' caraNoM meM sAdara upasthita kiye, aura 'pADittA' tatpazcAt 'evaM vayAsI' vaha isa prakAra bolI ki-'bhaMte !' he bhadanta ! 'ee NaM mama putte pAsaha' ye mere putra haiM, Apa inheM dekhiye / 'tae NaM' usake isa prakAra ke ziSTatApUrNa vyavahAra ko dekhane ke pazcAt 'se bhagavaM goyame' ve bhagavAna gautama 'miyAdevi evaM vayAsI' punaH usa mRgAdevI se kahane lage-'devANuppie' he devAnupriye ! 'ahaM ee tava putte pAsiuM no khalu havvamAgae' maiM tere sAmanIne 'sA miyAdevI' te bhRgAvI 'miyAputtassa dAragassa' bhRAputra hA24nI 'aNumaggajAyae' pachIyA utpanna yetA potAnA 'cattAri putte' yA putrAne 'savvAlaMkAravibhUsie karei' tamAma sAthI zaNagAravA all, 'karittA' bhane nyAre tene tamAma // 2 tha/ rahyo tyAre tarI te putrAne 'bhagavao goyamassa' bhagavAna gautamanA pAesu pADei' yImA mAirasahita ubhA rAdhyA, mane 'pADittA' te pachI 'evaM vayAsI' te // prabhA A -bhate!' he mahanta ! 'ee Na mama putte pAsaha' mA bhaa|| putrI che, mA5 bhane mA. 'tae NaM tena mA prA2nA ziSTatApUrNa vyavahArane nidhana pachI 'se bhagavaM goyame te pAna gautama 'miyAdevi evaM vayAsI' zathI te bhRvAna 4341 sAyA. 'devANuppiye !' vAnupriye ! 'ahaM ee tava putte pAsiuM no khalu havvamAgae' I ! 240 zrI vipAka sUtra Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAdevI gautamasvAmi-saMvAdaH 91 nAgato'smIti saMkSiptArthaH, 'tattha NaM' tatra=teSu tava putreSu khalu 'je se tava jeDhe miyAputte dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve' yo'sau tava jyeSTho mRgAputro dArako jAtyandho jAtyandharUpaH, 'jaM NaM tuma' yaM khalu tvaM 'rahassiyaMsi bhUmigharaMsi' rAhasike bhUmigRhe anyajanenA'vidite bhUmyadhovattini gRhe, 'rahassieNaM bhattapANeNaM' rAhasikena bhaktapAnena 'paDijAgaramANI2 viharasi' pratijAgratI2= sAvadhAnaM pAlayantI2 viharasi, 'taM NaM ahaM' taM khalu ahaM 'pAsiuM' draSTuM 'havvamAgae' zIghramAgataH // 9 // ina putroM ko dekhane ke liye yahAM para nahIM AyA hU~, kintu'tattha NaM je se tava jeTTe miyAputte dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve' ina sabI se jo terA jyeSTha putra mRgAputra hai, aura jo janmAndha aura janmAMdharUpa hai, 'jaM gaM tuma rahassiyaMsi bhUmigharaMsi' jise tuma apane mahala ke ekAnta bhoyare meM rakkhA hai aura jise tuma 'rahassieNaM bhattApANeNaM' guptarUpa se bhojana-pAna dekara 'paDijAgaramANIra viharasi' pAlana-poSaNa kara rahI ho 'ahaM taM NaM pAsiGa habamAgae' maiM usa tumhAre putra ko dekhane ke liye yahAM para AyA huuN| bhAvArtha-calate2 jaba ve mRgAdevI ke mahala meM praviSTa hue, taba mahala meM Ate hue unheM dekhakara mRgAdevI harSita huI aura adhika se adhika AnaMdita evaM saMtuSTacitta hokara baDe hI vinaya ke sAtha unake samakSa sAta-ATha kadama jAkara vaMdana namaskAra karane ke pazcAt gautama bhagavAna se bolI ki-he bhadanta ! kahiye, Aja putrAne levA bhATe hI bhAvyo nathI, parantu 'tattha NaM je se tava jeTe miyAputte dArae jAiaMdhe jAiaMdharUve' me saba bhA re tAre! moTo putra bhR||putr cha, bhane madha tathA mAdha35 cha 'jaM NaM tumaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi' jene tame tamArA mahalanA ekAnta bhAganA bheMyarAmAM rAkhe che, ane jene tame 'rahassieNaM bhattapANeNaM' zusa35thI lAna-pAna mApI 'paDijAgaramANI2 viharasi' pAsana-poSaya za rahyo ch|, 'ahaM taM gaM pAsiuM havvamAgae' huta tamArA putrane jovA mATe ahIM AvyuM che. bhAvArtha -cAlatAM-cAlatAM jyAre temaNe mRgAdevInA mahelamAM praveza karyo, tyAre mahelamAM AvatA temane joIne mRgAdevI harSa ane vadhAremAM vadhAre AnaMda pAmIne arthAta saMtuSTa citta thaIne, mahAna vinaya sAthe emanA samakSa sAta-ATha pagalAM AgaLa jaIne, vaMdana namaskAra karIne pachI gotama bhagavAnane kahevA lAgI ke zrI vipAka sUtra Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyama evaM vayAsI-se ke NaM goyamA ! tahArUve NANI vA tavassI vA jeNaM tava esamaTe mama tAva rahassikae tubbhaM havvamakkhAe, jao NaM tubbhe jANaha ? / tae NaM bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsIevaM khalu devANuppiyA ! mama dhammAyarie samaNe bhagavaM mahAvIre, jao NaM ahaM jANAmi / jAvaM ca NaM miyAdevI bhagavayA goyameNaM saddhiM eyamadraM saMlavai, tAvaM ca NaM miyAputtassa dAragassa bhattavelA jAyA yAvi hotthA / tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM vayAsItubbhe NaM bhaMte ! iha ceva ciTTaha, jA NaM ahaM tubbhaM miyAputtaM kisa kAraNa Apa yahAM padhAre ? / isa bAta ko sunakara gautama svAmIne kahA ki-he devAnupriye ! mere AnekA mukhya kAraNa tumhAre putra ko dekhanA hai| isa prakAra gautamasvAmI kA vacana sunakara vaha apane mRgAputra ke pIche utpanna hue cAra putroM ko vastra aura bhUSaNa Adi se alaMkRta karake caraNoM meM upasthita kiye| gautama svAmIne inheM dekhakara mRgAdevI se kahA ki maiM tumhAre ina putroM ko dekhane ke liye nahIM AyA hU~, maiM to usa putra ko dekhanA cAhatA hU~ ki jo ina saboM se baDA hai, aura jise tuma ekAnta apane mahala ke bhoyare meM rakhe hue ho, tathA vahIM para jisake khAne-pIne kI pUrNa vyavasthA kara rahI ho // sU0 9 // he bhadanta ! kahe, Aja zuM kAraNathI Apa ahIM padhAryA che. A vAtane sAMbhaLIne gautama svAmIe kahyuM ke - he devAnupriye ! mAruM AvavAnuM mukhya kAraNa tamArA putrane jovAnuM che. A pramANe gautama svAmInAM vacana sAMbhaLIne teNe pitAnA mRgAputranI pachIthI thayelA cAra putrane vastro ane ghareNuM AdithI zaNagArIne temanA caraNamAM ubhA rAkhyA. gautame tene joIne magAdevIne kahyuM ke- huM tamArA A putrane jovA mATe AvyuM nathI, huM te te putrane jevA IcchuM chuM ke je sauthI maTe che ane jene tame ekAntamAM tamArA mahelanA bhayarAmAM rAkhele che, tathA tyAM jene mATe khAvA-pIvAnI pUrNa vyavasthA tame se cha. (108) zrI vipAka sUtra Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, mRgAdevI-gautamasvAmi-saMvAdaH. 93 dAragaM uvadaMsemi-tti kaTu, jeNeva bhattapANaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA vatthapariyaTTayaM karei, vatthapariyaTTayaM karittA, kaTasagaDiyaM giNhai, giNhittA viulasta asagapANakhAimasAimasta bharei, bharittA taM kaTrasagaDiyaM agukaDDhamANI2 jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-eha NaM tubhaM bhaMte ! mama aNugacchaha, jA NaM ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi / tae NaM se bhagavaM goyame miyaM devi piTThao samaNugacchai // sU0 10 // TIkA'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' tataH khalu sA mRgAdevI bhagavantaM gautamamevamavAdIt-'se ke NaM goyamA !' sa kaH khalu he gautama ! 'tahArUve' tathArUpa-tAdRzo 'NANI vA tavassI vA jeNaM tava esamaDhe' jJAnI vA tapasvI vA yena tava eSo'rtho 'mama tAva' mama tAvad 'rahassikae' rAhasikaH pracchannaH-guptaH 'tumaM havyamakkhAe' yuSmabhyaM zIghramAkhyAtaH, 'jao NaM tumbhe jANaha' yataH khalu yUyaM jAnItha ? / 'tae NaM bhagavaM 'tae NaM' ityAdi / _ 'tae NaM' bhagavAna gautama kI isa prakAra kI bAta sunakara 'sA miyAdevI' vaha mRgAdevI 'bhagavaM goyama evaM vayAsI' bhagavAna gautama se isa prakAra bolI ki-'goyamA ! se ke NaM tahArUve NANI vA tavassI vA' he bhadanta ! yaha to kahiye aisA vaha kauna-sA jJAnI athavA tapasvI hai 'jeNaM' jisane 'tava' Apase 'mama esamaTho tAva rahassikae hanbamakavAe' hamArA yaha gupta samAcAra kahA hai, 'jao NaM tumbhe jANaha' 'tae NaM tyAdi. "tae NaM' bhagavAna gautamanA l prA2nI pAta sAmAna 'sA miyAdevI' te bhRzAvAne 'bhagavaM goyama evaM vayAsI' mApAna gItabhane mA pramANe yu'goyamA! se ke Na tahArUve pANI vA tavassI vA mahanta ! me to De, mevAta ! jJAnI athavA tapasvI cha, 'jeNaM' ye 'tava' mApane 'mama esamaTTho tAva rahassikae hanbamakkhAe' sbhaa| bhA gupta sabhAyA2 4cha, 'jao gaM tumbhe jANaha' bhane nAthI bhApe mA sabhA-yA yA che. 'tae gaM' bhRgAvAnI zrI vipAka sUtra Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute goyame miyAdevIM evaM vayAsI' tataH khalu bhagavAn gautamo mRgAdevImevamavAdIt-'evaM khalu devANuppiyA ! mama dhammAyarie samaNe bhagavaM mahAvIre' evaM khalu he devAnupiye ! mama dharmAcAryaH zramaNo bhagavAn mahAvIraH, 'jao NaM ahaM jANAmi' yataH khalu ahaM jAnAmi / 'jAvaM ca gaM' yAvata-yAvati kAle ca khalu 'miyAdevI bhagavayA goyameNaM saddhi' mRgAdevI bhagavatA gautamena sArdham , 'eyamaheM' etamaya 'saMlavaI' saMlapati-bhASate, 'tAvaM ca NaM miyAputtassa dAragassa' tAvatkAle ca khalu mRgAputrasya dArakasya 'bhattavelA' bhaktavelA-bhojanAvasaraH, 'jAyA yAvi hotthA' jAtA cApyabhavat / / ___ 'tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyama evaM vayAsI' tataH khalu sA mRgAdevI bhagavantaM gautamamevamavAdIt-'tubbhe NaM bhaMte !' yUyaM khalu he bhadanta ! jisase ki Apane isa samAcArako jAnA hai| 'tae NaM' mRgAdevI kI isa bAta ko sunane ke bAda bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI' gautamasvAmI ne usase kahA ki 'devANuppiyA! evaM khalu' he devAnupriye ! yaha saba bAta isa prakAra hai-'mama dhammAyarie samaNe bhagavaM mahAvIreM mere dharmAcArya zramaNa bhagavAna mahAvIra haiM. 'jao NaM ahaM jANAmi' unase maine isa gupta bAta ko jAnI hai, 'miyAdevI jAvaM ca NaM bhagavayA goyameNaM saddhi eyamaDheM saMlavaI' mRgAdevI jabataka bhagavAna gautama ke sAtha isa prakAra kI bAtacIta kara rahI thI ki 'tAvaM ca NaM miyAputtassa dAragassa bhattavelA jAyA yAvi hotthA' itane meM hI mRgAputra ke bhojana kA samaya bhI ho gyaa| 'tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyama evaM vayAsI' pazcAt vaha mRgAdevI bhagavAna gautamasvAmI se isa prakAra kahane lagI ki2A pAta HinIna pachI 'bhagavaM goyame miyAdevi evaM vayAsI' gautamasvAbhIma tane gg:-'devANuppiye ! evaM khalu'vAnupriye ! // tamAma bAta me prA2 cha :'mama dhammAyarie samaNe bhagavaM mahAvIreM bhaa|| yAyAya zrama magavAna mahAvIra che. 'jao NaM ahaM jANAmi temmAnI pAsethI meM 2 gupta vAtane one che. 'miyAdevI jAvaM ca NaM bhagavayA goyameNaM saddhi eyamadvaM saMlavaI' bhRAvI. nyAre lagavAna golamanI sAthe 2 // prAnI vAtayAta uratI utI, 'tAvaM ca NaM miyAputtassa dAragassa bhattavelA jAyA yAvi hotthA' meTAwi Fuyan alrn. samaya paNa thaI gaye. 'tae NaM sA miyAdevI bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' pachI te mUgAdevI bhagavAna gautama svAmIne A pramANe kahevA lAgI ke zrI vipAka sUtra Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAdevI - gautamasvAmi-saMvAdaH 95 're a fage' sea ftaSThata / ' jA NaM' yAvat khalu - yAvati kAle khalu 'ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM' ahaM yuSmabhyaM mRgAputraM dArakam 'uvadaMsemi' upadarzayAmi, 'ti kaTu' iti kRtvA = ityuktvA 'jeNeva bhattapANaghare teNeva uvAgacchai' yatraiva bhaktapAnagRhaM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya, 'vatthapariyaTTayaM' vastraparivartta - vastrasya parivarta = parivartanam - sAdhAraNavastraparidhAnaM ' karei ' karoti, 'karitA' kRtvA 'kaTusagaDiyaM' kASThazakaTikAM kASThamayaM laghuzakaTaMgADI' - iti prasiddhaM 'givhara' gRhNAti 'giNhittA' gRhItvA 'viulassa asaNapANakhAimasAimassa' vipulasyA'zanapAnakhAdyasvAdyasya 'bharei' bharati = pUrayati, atra karmaNaH zeSatvavivakSAyAM SaSThI, 'bharittA' bhRtvA 'taM kaTThasagaDiyaM' tAM kASThazakaTikAm 'aNukaDDhamANI2' anukarSantI2 'jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchai' yatraiva bhagavAn gautamastatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA bhagavaM goyamaM 'bhaMte ! tubbheNaM iha caiva cidvaha' he bhagavan ! Apa kucha samaya taka yahIM para Thahariye / 'jA NaM ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi' maiM jaba taka Apake liye mRgAputra ko dikhalAtI hUM, - ' tikaTu' aisA kaha kara 'jeNeva bhattapANaghare teNeva uvAgacchara' vaha jahAM bhaktapAnagRha thA vahAM para gaI, aura 'uvAgacchittA' jAkara 'vatthapariyayaM kare vastra parivartana karane lagI 'vatthapariyahRyaM karitA' vastra parivartana kara lene ke bAda 'kasagaDiyaM' giNhaI' usane eka choTI sI lakaDI kI banI huI gADI lI, aura usameM usane 'viulassa asaNapANakhAimasAimassa bharei' vipula azana, pAna, khAdya aura svAdyake bheda se cAroM prakAra ke AhArapAnI bhare, bhara kara 'taM kaTTasagaDiyaM aNukaDDhamANI 2' vaha use kheMcatI huI 'jeNeva bhagavaM goyame' jahAM gautamasvAmI khaDe the 'teNeva uvAgaccha ' 'bhaMte ! tubbhe NaM iha caitra ciha' he bhagavAna ! Apa thodde| samaya rokA, 'jA NaM ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM: uvadaMsemi' bheTalAmAM hu Apane bhRgAputra tAvu, 'tti kaTTu' me pramANe uDIne 'jeNeva bhattapANaghare teNeva uvAgaccha ' telyAM lonagRha hetu tyAM gae, bhane 'uvAgacchittA' 44ne 'vatthapariyaTTayaM kare ' vastra parivartana dekhA bAgI, 'vatthapariyadvayaM karitA' vastra mahasAvyA pachI 'kaTTasagaDiyaM giNhai' te U nAnI lAuDAnI manAvesI gADI sIdhI ane temAM te 'viulassa asaNapANakhAimasAimassa bhareI' sArI rIte azana, pAna, madya mane svAdyanA leDhathI yAreya aAranA AhAra -pANI pUrI rIte larIne 'taM kaTThasagaDiyaM aNukaDDhamANI2' te tene meMyatI thaDI 'jeNetra bhagavaM goyame' lyAM gautama svAbhI zrI vipAka sUtra Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 vipAkate evaM vayAsI' upAgasya bhagavantaM gautamamevamavAdIt - ' eha NaM tubbhaM bhaMte ! ' eta = Agacchata khalu yUyaM he bhadanta ! 'mama aNugacchaha' mama anugacchata- mama pazcAdbhAgataH samAgacchatetyarthaH, 'jA NaM' yAvat = yAvatkAle khalu, 'ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM' ahaM yuSmabhyaM mRgAputraM dArakam, 'uvadaMsemi' upadarzayAmi / 'tae NaM se bhagavaM goyame miyaM deviM piTuo samaNugacchai' tataH khalu sa bhagavAn gautama mRgAM devIM pRSThataH samanugacchati // mU0 10 // vahAM hI pahu~cI, 'uvAgacchittA' aura pahu~ca kara 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavAn gautama se isa prakAra kahane lagI- 'bhaMte ! tubbhaM eha NaM' he bhadanta ! Apa Aiye aura 'mama aNugacchaha' mere pIchera caliye, 'jANaM ahaM tu miyAputaM dAragaM uvadaMsemi' maiM Apako mRgAputra dikhalAtI hU~ / 'tara NaM se bhagavaM goyame miyaM devi pi o samaNugacchai' mRgAdevI kI isa prakAra kI bAta sunakara ve zrIgautamasvAmI usake pIche cale / bhAvArtha:- gautamasvAmI kI isa prakAra kI mRgAputra ko dekhane kI icchA jAna kara mRgAdevI vismita sA hokara kahane lagIbhagavan ! kahiye to sahI, Apako hamAre isa putra kA samAcAra kisase jJAta huA hai ? / mRgAdevI ke isa prazna kA uttara dete hue gautamane kahA ki - he devI ! mere dharmAcArya dharmaguru zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra haiM, maiM unhIM kA antevAsI hUM, ataH mujhe yaha samAcAra ulA hatA, 'teNeva uvAgacchai' tyAM yahIM thI, 'uvAgacchittA' bhane yahAMthIne 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavAna gautamane yA pramANe hevA sAgI, 'bhaMte ! tunbhaM eha NaM' he lahanta ! sAtha khAvo, mane 'mama aNugacchaha' bhArA pAchIcAchaNa vyAyo, 'jANaM ahaM tubbhaM miyAputtaM dAragaM uvadaMsemi' hu Apane bhRgAputra tAvuM chu . ' tara NaM se bhagavaM goyame miyaM deviM piTThao samaNugaccha ' mRgAdevInI A prakAranI vAta sAMbhaLIne te zrIgautamasvAmI tenA pAchaLa pAchaLa cAlyA. bhAvA--gautamasvAmInI A prakAranI mRgAputrane jovAnI icchA jANIne te mRgAdevI Azcaya pAmIne kahevA lAgI ke he bhagavAna ! kahe! teA kharA; Apane amArA A putranA samAcAra nA pAsethI jANavAmAM AvyA che. mRgAdevInA A praznanA uttara ApatA thakA gautame kahyuM keH- daivI ! mArA dharmAMcA dharma guru zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra che, huM temanA antavAsI (ziSya) zru, tethI mane A samAcAra " zrI vipAka sUtra Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 1, mRgAdevI gautamasvAminoH saMvAdaH 97 // mUlam // tae NaM sA miyAdevI taM kaTTasagaDiyaM aNukaDDhamANIra jeNeva bhUmighare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA cauppuDeNaM vattheNaM muhaM baMdhei, muhaM baMdhamANI bhagavaM goyama evaM vayAsItubbhe vi NaM bhaMte! muhapottiyAe muhaM baMdheha / tae NaM se bhagavaM goyame miyAdevIe evaM vutte samANe muhapottiyAe muhaM baMdhei / tae NaM sA miyAdevI parammuhI bhUmigharassa davAraM vihADei, tao NaM gaMdhe niggacchai, se jahA nAmae ahimaDei vA jAva tao'vi NaM aNiTratarAe ceva jAva gaMdhe pnnnntte| tae NaM se miyAputte dArae tassa viulassa asaNapANakhAiunhIM se parijJAta huA hai / paraspara meM una donoM kI jaba taka isa prakAra bAtacIta ho rahI thI ki itane meM hI mRgAputra ke bhojana kA samaya bhI ho gyaa| bhojana kI velA jAna kara mRgAdevIne kahA ki-he bhadanta ! Apa thoDA Thahariye, maiM Apako use dikhalAtI huuN| aisA kaha kara vaha mRgAdevI vahAM se uThI aura eka kASThanirmita gADI para khAne-pIne Adi kI samasta vipula sAmagrI ko bhara kara vaha punaH gautamasvAmI ke samIpa pahu~ca kara kahane lagI-bhadanta ! Aiye aura mere pIche2 padhAriye, maiM Apa ko mRgAputra dikhalAtI huuN| mRgAdevI kI isa prakAra bAta sunakara gautama svAmI usake pIche2 calane lage // sU0 10 // temanA pAsethI jANavAmAM AvyA che. parasparamAM e bannenI jyAre A prakAre vAtacIta thatI hatI tevAmAM mRgAputranA bhejanane samaya paNa thaI gaye, bhejananI veLA jANIne mRgAdevIe kahyuM ke:- he bhadanta! Apa thoDo samaya thelI jAo. huM Apane te mRgAputra batAvuM chuM. A pramANe kahIne te mRgAdevI tyAMthI uThI ane eka lAkaDAnI gADImAM te putrane khAvApIvAnI tamAma sAmagrI sArA pramANamAM bharIne te pharI gautama svAmInAM najIka jaIne kahevA lAgI - he bhadanta! Ave, ane Apa mArA pAchaLa-pAchaLa padhAre, huM Apane mRgAputra batAvuM chuM. mRgAdevInI A prakAranI vAta sAMbhaLIne gautamasvAmI tenA pAchaLa pAchaLa cAlavA lAgyA (sUTa 10) zrI vipAka sUtra Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute masAimassa gaMdheNaM abhibhUe samANe taMsi vipulaMsi asaNapANakhAimasAimaMsi mucchie, taM viulaM asaNaM4 AsaeNa AhArei, AhAritA khippAmeva viddhaMsei, viddhaMsittA tao pacchA pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNAmei / taMpi ya NaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei // sU0 19 // TIkA 98 're NaM' ityAdi / 'tara NaM sA miyAdevI taM kaTTasagaDiyaM' tataH khalu sA mRgAdevI tAM kASThazakaTikAm 'aNukaDDhamANI2' anukarSantI 2 'jeNeva bhUmighare teNeva uvAgaccha' yatraiva bhUmigRhaM tatraivopAcchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'cauppuDeNaM vattheNaM' catuSpuTena vastreNa 'muhaM baMdhamANI' mukhaM ghrANaM banatI = AcchAdayantI 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavantaM gautamam evamavAdIt 'tubbhe viNaM bhaMte!' yUyamapi khalu he bhadanta ! 'muhapottiyAe muhaM baMdheha' 'tae NaM' ityAdi / 6 'tae NaM' isake bAda 'sA miyAdevI' vaha mRgAdevI 'taM kasagaDiyaM' usa gADI ko 'aNukaiDhamANI2' khecatI2 'jeNeva bhUmighare' jahAM para bhoyarA thA 'teNeva uvAgacchai' vahAM para pahu~cI, aura 'uvAgacchittA' pahu~cate hI usane 'cauppuDeNaM vattheNaM' cAra puTa kiye hue vastra se 'muhaM baMdhei' mukha ko, arthAt nAka ko Dhaka liyA, aura 'muhaM baMdhamANI' mukha ko arthAt nAsikA ko DhaMkatI huI 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavAna gautama se kahane lagI ki - 'bhaMte !' he bhadanta ! 'tubbhe vi NaM muhapottiyAe muhaM baMdheha' Apa bhI apanI nAkako mukhaproMchanikA se, arthAt-dhUli 'tae NaM' chatyAhi. 'tae NaM' tyAra pachI 'sA miyAdevI' te bhRgAdevI 'taM kaTThasagaDiyaM te gADIne 'aNukaDDhamANI2 ' meMyatI meMyatI ' jeNeva bhUmighare ' nyAM AgaNa laya tu 'teNeva uvAgacchai' tyAM mAgaNa yahAMthI, bhane 'uvAgacchittA' pahoMcIne teNe upuDeNaM vattheNaM ' yAraghaDIvAjesA vastrathI ' muhaM baMdhei ' bhumane, arthAta nAune DhAMDI sIdhA, mane 'muhaM baMdhamANI ' bhumane nAsine dAMDIne " bhagavaM goyamaM evaM vayAsI , bhagavAna gautabhane uhevA sAgI he - ' bhaMte : ' helahanta ! ' tumbhe ciNaM muhapottiyAe muhaM baMdheha ' Aya pazu ApanA nAune zrI vipAka sUtra 9 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputraM draSTuM gautamasya bhUmigRhe gamanam 99 mukhapotikayA mukhapochanikayA-rajaHsvedAdimoJchanArthaM yadanyad vastrakhaNDaM haste dhriyate sA mukhapoJchaniketyucyate tayA, 'muhaM baMgheha' mukhaM banItaghANamAcchAdayatetyathaH, 'tae NaM se bhagavaM goyame miyAdevIe evaM vutte samANe muhapottiyAe muhaM baMdhei' tataH khalu sa bhagavAn gautamo mRgAdevyA evamuktaH san mukhapotikayA mukhaM banAti-nAsikAmAcchAdayatItyarthaH / 'muhaM baMdhamANI' 'muhaM baMdheha' 'muhaM baMdheI' iti vAkyatraye 'maha'-zabdo lakSaNayA ghrANasya bodhakaH / bhUmigRhadvArodghATanakAle durgandhA''ghrANavAraNAya mukhabandhanamanupapannam , mukhena gandhagrahaNA'saMbhavAt , tasmAdatra 'muha'-zabdo na mukhaparaH, kintu yathA-'gaGgAyAM ghoSaH' ityatra pravAharUpe mukhyArthe ghoSAnvaevaM pasInA Adi ko poMchane ke liye jo eka dusarA vastrakhaMDa hAtha meM rakhA jAtA hai usako mukhaproJchanikA kahate haiM usase apanI naoNka ko Dhaka lIjie / 'tae NaM' tatpazcAt 'se bhagavaM goyame ve gautama svAmI 'miyAdevIe evaM vutte samANe' mRgAdevIke dvArA isa prakAra kahe jAne para 'muhapottiyAe' mukhaproJchanikA se 'muhaM baMdhei' apanI nAka ko Dhaka liyaa| 'muhaM baMdhamANI' 'muhaM baMdheha' 'muhaM baMdhei' isa vAkyatraya meM 'mukha' yaha pada lakSaNA se 'nAka' isa artha kA bodhaka hai, aisA samajhanA caahiye| kyoM ki yahAM para jo mukha kA AvaraNa karanA prakaTa kiyA gayA hai vaha nAka ko Dhakane ke uddeza se hI samajhanA cAhiye, kAraNa ki bhUmigRha ke dvAra kA udghATana karane se jo tIvratama-asahya durgadha AvegI usa kA sUMghanA-kArya mukha nahIM kara mukhaprechanikAthI, arthAta dhUla ane parasevA Adine luchavA mATe je eka bIjuM vastrakhaMDa-kapaDAne TukaDe hAthamAM rAkhavAmAM Ave che tene mukhaprAMchanikA kahe che, tenA 43 ApanA nAne DhaisI lyo. 'tae NaM' tyA25chI 'se bhagavaM goyame, te gautabhAbhI 'miyAdevIe evaM vutte samANe' bhRvAnA 4thana pramANe 'muhapottiyAe ' bhubhAMchanI 43 'muhaM baMdhei' pAtAnuM nA Dhaist els: 'muhaM baMdhamANI' 'muhaM baMdheha' 'muhaM baMdhei' mA RNa pAyamA 'bhumase pakSI nA' me mathanI jodha 42 cha, mema samAnadho. kAraNa ke ahIM AgaLa je sukhanuM AvaraNa karavAnuM prakaTa karyuM che te nAka DhAMkavAnA uddezathI ja samajavuM joIe, kema ke leyaranA daravAjAne ughADavAthI je tIvrataasahya durgadha Ave, tenI gaMdha levI te kArya mukhanuM nathI, e kAma te nAkanuM che, zrI vipAka sUtra Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutte yatAtparyAnupapatyA tatsamIpavartini tIre lakSaNA manyate, tathA durgandhA''ghrANavAraNoddezena mukhopari vastrabandhanaM nopapadyate, mukhabandhane kRte'pi ghrANendriyasyAnAvaraNena taduddezasiddhayasambhavAditi bandhanAnvayatAtparyAnupapattyA tatsamIpavartini ghrANe lakSaNA gamyate / kiJca-mukhopari sadorakamukhavastrikA baddhavAsIt , tatra punarvastrabandhanavidhAnamanarthakam / tasmAdatra 'muhaM' iti padaM nAsikArthe lAkSaNikamiti / hanukapolanAsAnayanabhUbhAlAdermukhAvayavatayA mukhatvavyapadezo bhavati, hanukapolAdau vikRte sati 'asya mukhaM vikRtaM, virUpam , asundara'-miti, zobhane tu tasmin , 'asya mukhaM sundaraM surUpaM kamanIya'-miti ca prayogo loke dRzyate, tatra nAsA'pekSayA mukhasya pradhAnatayA mukhazabdaH prayuktaH, mukhasamIpavartitvAd gandhagrahaNazaktimattvAcca ghrANasya bodhaH sukara iti bhAvaH / sakatA hai, yaha kAma to nAsikA kA hai, ataH jisa prakAra 'gaGgAyAM ghoSaH' isa vAkya meM gaMgApada kI lakSaNA tIra meM hotI hai, kyoM ki ghoSa kA sadabhAva pravAharUpa mukhya artha meM bAdhita hotA hai, ataH tatsamIpavartI tIrarUpa artha meM lakSaNA se usakA sadbhAva aMgIkAra kiyA jAtA hai, ThIka isI prakAra durgadha ko vAraNa karane ke liye mukha ke Upara vastra kA AvaraNa karanA bhI yuktisaMgata pratIta nahIM hotA hai| kAraNa ki mukhake AvRta kara lene para bhI durgadha ko nahIM sUMghane kA jo uddeza hai vaha kisI prakAra se siddha nahIM hotA hai, isa uddeza kI siddhi kA to jo sAkSAtkAraNa nAsikA hai, usa ke AvRta karane se hI siddha hotA hai isIliye jisa prakAra gaMgApada kI lakSaNA tatsamIpavartI tIra meM gRhIta hotI hai isI prakAra yahAM para bhI 'mukha' zabda lakSaNA se tatsamIpavartI nAsikA kA hI bodhaka hogaa| tethI zIzata 'gaGgAyAM ghoSaH' me pAyamA pahanI sakSa! tI2-ziwi hoya che, kAraNa ke gheSa sabhAva pravAharUpa mukhya arthamAM bAdhita thAya che, tethI karI tatsamIpavatI tIrarUpa arthamAM lakSaNAthI tene saddabhAva aMgIkAra karavAmAM Ave che, e pramANe durgadhanuM vAraNa karavA mATe mukha upara vastrane DhAMkavuM te yuktisaMgata jaNAtuM nathI, kAraNa ke mukhane DhAMkavAthI paNa durgadha nahi suMghavAne je uddeza che te koi prakAre siddha thatuM nathI. kAraNa ke e uddezanI siddhinuM sAkSAtkAraNa je nAsikA (nAka) che tene DhAMkavAthIja siddha thAya che. eTalA mATe je pramANe gaMgApada lakSaNAthI tatsamIpavatI tIrane bAdhaka thAya che, e pramANe ahIM paNa "mukha' zabdathI lakSaNa vaDe tatsamIpavatI nAsikA-nAka-ja badha thaI zake che. zrI vipAka sUtra Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TI.zru0 1,a0 1 mRgAputraM draSTuM gautamasya bhUmigRhe gamanam. 101 kecittu vadanti-gautamasvAmino mukhopari mukhavastrikA baddhA nAsIt, kintu hasta eva dhRtA, ata eva mRgAdevI durgandhAghrANapratibandhAya 'tumbhe vi NaM bhaMte ! muhapottiyAe muhaM baMdheha' iti prArthitavatIti, tanna samyak, anAvRtamukhe saMpAtimamUkSmavyApijIvAnAM rakSaNArtha, tathoDDIyamAnasacittarajorakSaNArtha, vAyukAyarakSaNArtha ca mukhavastrikAbandhanasya sakalajainAgamatAtparyaviSayatayA mukhavastrikA nAsIditi kalpanaM tAvanmithyAtvavilasitaM sakalAgamaviruddhaM ca / adhikaM tathA-gautamasvAmIne jaba apane mukha para Dore-sahita mukhapotikA bAMdha hI rakhI thI, taba kyA AvazyakatA thI ki ve vahAM punaH vastra se baMdhana karate, ataH vahAM punaH vastra kA baMdhana sarvathA anarthaka hI hai, isaliye bhI yahI mAnanA cAhiye ki-mukhazabda lakSaNA se 'nAsikA' isa artha kA hI bodhaka hai, mukha kA nhiiN| dADhI, gAla, nAka, netra, bhrU, aura bhAla Adi, ye saba mukha ke hI avayava haiM, isaliye inameM mukha kA vyapadeza hotA hai| jaba kisI prANI ke dADhI, kapAla Adi vikRta hote haiM taba vyavahAra meM yahI kahA jAtA hai ki isakA mukha sundara nahIM hai, aura dADhI kapola Adi jaba sundara hote haiM taba kahA jAtA hai ki, dekho, isakA mukha kitanA sundara hai| yahAM para 'nAka' na kaha kara jo usa artha meM 'mukha' zabda kA prayoga sUtrakAra ne kiyA hai usakA kAraNa yahI hai ki nAka kI apekSA mukha kI hI pradhAnatA mAnI jAtI hai| phira 'mukha' zabda se nAkakA hI jo yahAM para grahaNa kiyA vaLI, gautama svAmIe pitAnA mukha para derAsahita mukhapatikA bAMdhI ja rAkhI hatI. te pachI pharIne vastra bAMdhavAnI zuM AvazyaktA hatI ?, mATe A sthaLe pharI vastra bAMdhavAnI hakIkata sarvathA nirarthaka che, tethIja paNa eja mAnavuM joIe ke 'bhuSa' za6 sAthI "nasi-na" se mathanI 4 mAgha cha, bhubhanA nahi. dADhI, gAla, nAka, netra, bhU ane kapAla Adi e tamAma mukhanA ja avayave che, eTalA mATe temAM mukhano vyapadeza-vyavahAra thAya che. jyAre koI prANInI dADhI, gAla Adi vikRta hAya che tyAre vyavahAramAM evI rIte kahevAmAM Ave che ke tenuM mukha suMdara nathI, ane dADhI, gAla Adi jyAre sundara hoya che tyAre kahevAmAM Ave che ke, juo, tenuM mukha keTaluM suMdara che. ahIM AgaLa "nA" nahi kahetAM te arthamAM mukha' zabdano prayoga sUtrakAre karyo che. tenuM kAraNa e che ke nAkanI apekSA mukhanI pradhAnatA mAnavAmAM Ave che. bIjuM kAraNa e che ke, "mukha' zabdathI nAkanuM je ahIM grahaNa zrI vipAka sUtra Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute jijJAsamAnastu dazavakAlikasUtrasya matkRtA''cAramaNimaJjUSATIkAyAM prathamAdhyayane mukhavastrikAvicAro draSTavyaH / gayA vaha isa liye ki eka to vaha mukha ke bilakula samIpavartI hai, dUsare gandha ke grahaNa karane meM vahI zaktisampanna hai anya nhiiN| ___ koI 2 aisA jo kahate haiM ki, gautamasvAmIne mukha para mukhavastrikA nahIM bAMdhI thI, kintu use hAthameM hI rakhA thaa| jo mukha para mukharvAstrakA baMdhI hotI to mRgAdevI ' tumbhe vi NaM bhaMte ! muhapottiyAe muhaM baMdheha '-he bhadanta ! Apa bhI apane mukha ko mukhavastrikA se AvRta kara lIjiye, aisA kyoM kahatI !, ataH isa kathana se yahI sAbita hotA hai ki unhoMne use hAtha meM hI le rakhI thii| aisA kahanA ThIka nahIM hai, kyoM ki-isa prakAra kI mAnyatA, mithyAtva kA vilAsa tathA AgamamArga se viparIta hai| mukha para jaba mukhavastrikA baMdhI nahIM hotI to saMpAtima sUkSma jIvoM kA saMrakSaNa, tathA uDate hue sacittarajAkaNoM kA, evaM vAyukAya ke jIvoM kA bhI rakSaNa kaise ho sakatA ?, inhIM saba jIvoM kI rakSA ko lakSya meM rakhakara hI to mukha para sAdhujana mukhavastrikA bAMdhate haiM, aura isI uddeza se mukha para mukhavastrikA bAMdhane kA AgamameM vidhAna kiyA gayA hai / vizeSa rIti se isa viSaya ko jise jAnane kI abhilASA ho, ve karavAmAM AvyuM che, te eTalA mATe che , eka te nAka te mukhanA ekadama najIka che, bIjI vAta e che ke gandhane grahaNa karavAmAM te nAkaja zakita dharAve che, bIjuM avayava nahi. koI koI evI rIte je kahe che ke, gautama svAmIe mukha para mukhavastrikA bAMdhI na hatI, paraMtu temaNe hAthamAM ja rAkhI hatI. je mukha para mukhavacikA bAMdhI hAta ta bhRgAyA 'tubbhe vi NaM bhaMte ! muhapottiyAe muhaM baMdheha' mahanta! mAya paNa ApanA mukhane mukhavajhikAthI DhAMkI le-A pramANe zA mATe kahe? eTalA mATe A kathanathI sAbita thAya che ke temaNe (gautamasvAmIe) tene hAthamAM ja laI rAkhI hatI, te kahevuM ThIka nathI, kAraNa ke e prakAranI mAnyatA mithyAtvano vilAsa tathA AgamamArgathI viparIta che. je mukha para mukhavacikA bAMdhI na hoya te saMpAtima sUkSma jIvonuM saMrakSaNa, tathA uDatAM sacitta rajakaNo tathA vAyukAyanA jInuM paNuM rakSaNa kevI rIte thaI zake?, e tamAma jIvonI rakSAne lakSamAM rAkhIne ja sAdhu puruSa mukhavacikA bAMdhe che, ane eja udezathI mukhavasvikAne mukha para bAMdhavAnuM AgamamAM vidhAna karavAmAM AvyuM che. vizeSapaNe A viSayane je jANavAnI abhi zrI vipAka sUtra Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkAzru0 1,a0 1, mRgAputraM, draSTuM gautamastha bhUmigRhe gamanam . 103 'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'parammuhI' parAGmukhI vimukhI bhUmigRhasya dvAraM 'vihADei vighATayati-udghATayatItyarthaH / 'tao gaM' 'tata:tasmAd bhUmigRhAt khalu 'gaMdhe niggacchai' gandho nirgacchati-durgandho bahiniHsaratItyarthaH / kIdRzaH sa durgandhaH? iti dRSTAntaM pradarzayitumAha-'se jahAnAmae' sa yathA nAmakam-'nAmakam' iti vAkyAlaGkAre, sA-durgandhaH yathA yatpakArastathA dRSTAntena darzayatIti bhaavH| tathA hi-'ahimaDei vA' ahimRtaka iti vA, 'iti vA' ubhayamapi vAkyAlaGkAre, ahimRtakasya yathA gandho bhavedityarthaH, yathA mRtasarpakalevarasya gandho duHsahastato'pyaniSTataro gandha ityagre'nvayaH, 'jAva' yAvat-iha yAvacchabdAt-"gomaDei vA, muNagamaDei vA, dIvagamaDei vA, majjAramaDei vA, maNussamaDei vA, mahisamaDei vA, mUsagamaDei vA, AsamaDei vA, hatthimaDei vA, sIhamaDei vA, vagghamaDei vA, vigamaDei vA, dIviyamaDei vA" iti / asya chAyA-gomRtakaH, zunakamRtakaH dIpakamRtakaH, mArjAramRtakaH, 'dazavakAlika mUtra' ke prathama adhyayana kI 'AcAramaNimaJjUSA' nAma kI TIkA meM dekha sakate haiN| mRgAdevI ke vacana se jaba gautama svAmIne vastra se nAka ko bAMdha liyA, 'tae NaM' taba 'sA miyAdevI' usa mRgAdevIne 'parammuhI' tirachA mukha karake bhUmigharassa duvAraM vihADei' usa bhUmighara-bhoyare ke dvAra ko khola diyA, khulate hI 'tao NaM' usase 'gaMdhe niggacchaI' durgandha niklii| ' se jahA nAmae' vaha kaisI thI? so kahate haiM'ahimaDe i vA jAva' jisa prakAra yahA 'yAvat ' zabda se 'gomaDe i vA, muNagamaDe i vA, dIvagamaDe i vA, majjAramaDe ivA, maNussamaDe i vA, mahisamaDe i vA, mUsagamaDe i vA, AsamaDe i vA, hatthimaDe i vA, sIhamaDe i vA, sASA rAmatA DAya temaNe 'dazavakAlika sUtra na 53 madhyayananI 'AcAramaNimaMjUSA' nAmanI rAma se. bhRvInA kyanayI gautabhasvAbhIme parathI nyAre nAine DhaisI sIdhu, 'tae NaM' tyAre 'sA miyAdevI' te bhRvAme 'parammamuhI' trAsu bhuma zane 'bhUmigharassa duvAraM vihADei ta soyarAnI 42vAna ghAyo. aghAudine 'tao NaM' tebhAMdhI 'gaMdhe niggacchai' hundhi nIsuI, 'se jahA nAmae' te vA tI ?, te 44 cha-'ahimaDe i cA jAva' 42 sapanA bha31, hI 'yAvat' 54thI 'gomaDe i vA, muNagamahe i vA, dIvamamaDe i vA, majjAramaDe i vA, maNussamaDe i vA, mahisamaDe ha vA, mUsagamaDe i vA, AsamaDe i vA, hatthimaDe i vA, zrI vipAka sUtra Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 vipAkazrute manuSyamRtakA, mUSakamRtakaH, azvamRtakaH, hastimRtakaH, siMhamRtakaH, vyAghramRtakaH, vRkamRtakaH, dvIpikamRtakaH / tatra gomRtakaH-goma'tako mRtakalevaramityarthaH / zunakamRtakaH-zunakasya-kukkurasya mRtako mRtakalevaram / dIpakamRtakaH-dIpakA kRkalAsaH 'giragiTa' itiprasiddhastasya mRtakA shvH-mRtklevrmityrthH| evaM-mArjAramRtakAdayo vyAkhyeyAH, dvIpiko vyAghravizeSaH-'cittA' iti bhASAmasiddhaH / kIdRzo'himRtakAdiriti tadvizeSaNAnyAha-'maya-kuhiya-viNa?-durabhi-vAvaNNa-dubbhigaMdhe' ityAdi / mRta-kuthita-vinaSTa-durabhi-vyApanna-durabhigandhaH' mRto-jIvavimukta eva san kuthitaH kothamupagataH-zaTita ityarthaH, tathA vinaSTaH svarUpAdapetaH san durabhiH tIvrataraduSTagandhopetaH, tathA vyApannaH zakunizRgAlAdibhirbhakSitatvAd vikhyAM-bIbhatsAvasthAM prAptaH san durabhigandhaH durabhigandho'syAstItyarthe'c , paramatIvradurgandhavAnityarthaH / tataH padatrayasya karmadhArayaH / 'kimijAlAulasaMsatte' kRmijAlAkulasaMsaktaH-kRmijAlaiH kITasamUhairAkulaMcyAptaM yathA bhavati tathA saMsaktaH pripuurnnH| tathA-'asui-vilINa-vigaya-bIbhaccha-darisaNijje' azuci-vilIna-vikRta-bIbhatsa-darzanIyaH- azuciH - sparzakaraNAyogyatvAt , vilInaH-jugupsAsamutpAdakatvAt , vikRtaH-cittasamudvegajanakatvAt , bIbhatsaHvagdhamaDe i vA, vigamaDe i vA, dIviyamaDe i vA, maya-kuhiya-viNaTTha-durabhi -cAvaNNa-dubhigaMdhe, kimijAlAulasaMsatte, asui-vilINa-vigaya-bIbhaccha-darisaNijje' itane padoM kA saMgraha huA hai / ina padoM ke artha isa prakAra haisarpa ke mRtaka, gAya ke, kutte ke, giragiTa ke, mArjAra ke, manuSya ke, mahiSa ke, cUhe ke, ghoDe ke, hAthI ke, siMha ke, vyAghra ke, vRka-(bheDiyA) ke aura dIpika cItA ke mRtaka-mare hue zarIra, jo ki kuthita-saDe hue, ataeva vinaSTa-AkRtirahita, durabhi-durgandhayukta aura vyApanna-zRgAlAdi se khAye jAne ke kAraNa virUpa AkAra ke haiM, aura jina meM kIDoM kA samUha bilabilA rahA hai, aura isI liye jo sparza ke ayogya hone se azuci, ghRNA kA utpAdaka hone sIhamaDe i vA, vagdhamaDe i vA, vigamaDe i vA, dIviyamaDe i vA, mayakuhiya-viNaTa-durabhi cAvaNNa-dubbhigaMdhe, kimijAlAulasaMsatte, asui-vilINavigaya-bIbhaccha-darisaNijje' meTA pahAnI saMgraDa thayo cha. ma pahAnA artha mA prakAre siMha, vAgha, gheTuM, citto vagerenAM muDadAM, ke je saDelAM, AkRti vinAnA, durgandhathI bharapUra ane ziyALo dvArA bhakSita thavAne kAraNe virUpa AkAravALAM che. ane jemAM kriIDAone jaththa khIcakhIca bho che (khadabadI rahyuM che, eTalA mATe je sparza karavA gya zrI vipAka sUtra Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, gautamasya mRgAputrAva lokanam / 105 " 9 draSTuma yogyatvAt evaM darzanIyaH = dRzyamAnaH yaH sa tathA / evaMbhUte sarpAdimRtake yAdRzo gandho bhavet tato'pyaniSTataro gandho bhUmigRhato nirgacchatItyAha- 'o viNaM aNitarAe' ityAdi / 'tao vi NaM' tato'pi = ahimRtakAderapi khalu, 'atirAe ceva jAva gaMdhe' aniSTataraka eva yAvad gandhaH= durgandhaH 'paNNatte' prajJaptaH / 'tara NaM se miyAputte dArae tassa viulassa asaNapANakhAimasAimassa gaMdheNaM abhibhUe samANe' tataH khalu sa mRgAputro dArakastasya vipulasyAzanapAnakhAdyasvAdyasya gandhena abhibhUtaH = AkRSTaH san tasmin vipule'zanAdike mUcchitaH, 'taM vilaM asaNaM 4' taM vipulamazanaM pAnaM khAyaM svAdyam 'AsaeNaM' se vilIna, citta meM udvega kA janaka hone se vikRta, aura dekhane ke ayogya hone se bIbhatsa hotA hai, aura unase jisa prakAra asahya durgandha nikalatI hai, 'ovi NaM atirAe caiva jAva gaMdhe paNNatte ' usase bhI adhika aniSTa durgaMdha usa bhoyare se nikalI / 'tae NaM' jaba mRgAdevIne bhoMyare ke kivADa khole aura azana-pAna Adi kI gADI vahAM para dhakelI usa samaya 'se miyAputte dArae' vaha mRgAputra ' tassa viulassa asaNapANakhAimasAimassa gaMdheNa' una vipula azana, pAna, khAdima, aura svAdima vastuoM kI sugaMdha se 'abhibhUe samANe' AkRSTa hotA huA 'taMsi viulaMsi asaNapANakhAimasAimaMsi mucchie' usa aneka prakAra kI vipula azanAdika khAdyasAmagrI meM mUcchita hokara, 'taM viulaM asaNaM 4 AsaeNaM AhArei ' usa nahi hAvAthI azuci, dhRNApAtra hAvAthI vilIna, cittamAM udveganuM kAraNa hAvAthI vikRta ane dekhAvamAM aAgya hAvAthI khIbhatsa jaNAya che, ane temAMthI je prakAre asahya durgandha nikaLe che, o vi NaM aNiTThatarAe ceva jAva gaMdhe paNNatte ' tenAthI paNa vadhAre aniSTa durgandha te bhoMyarAmAMthI nIkaLI. " 6 9 , 'tae NaM ' nyAre bhRgahevIme loyarAnuM ubhAu udhADyuM mane mazanapAna (lobhana-pAegI) mAhinI gADI tyAM bhAgaNa ghaDelI te sabhaye ' se miyAputte dAraNa te bhRgAputra ' tassa viulassa asaNapANakhAimasAimassa gaMdheNa' te yuSNa azana, pAna, mAhima mane svAhibha vastuyonI sugaMdhathI ' abhibhUe samANe ' Au yAmato th|, ' taMsi viulaMsi asaNapANakhAimasAimaMsi mucchie ' te ane ajharanI yuSpuNa mazanAhi madyasAmagrI mAM bhUrcchita thAne 'taM viulaM asaNaM4 AmaeNaM AhAre' te samasta bhAdya sAmagrIne potAnA bhumathI upADI upADIne mA gayo, zrI vipAka sUtra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute Asyena-mukhena 'AhArei' AhArayati-bhuGkte / 'AhArittA' AhArya-bhuktvA tadazanAdikaM 'khippAmeva viddhaMsei' kSiprameva vidhvaMsayati-vinAzayati, jaTharAgnau pAcayatIti bhAvaH / 'viddhaMsittA' vidhvaMsya 'tato pacchA' tataH pazcAt 'pUyattAe ya' pUyatayA ca-durgandhazvetavarNavikRtaraktatayetyarthaH; 'soNiyattAe ya' zoNitatayA ca 'pariNAmei' pariNamayati / 'taM pi ya NaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' tadapi ca khalu pUyaM ca zoNitaM ca camati, vAntvA AhArayati-bhuGkte // mU0 11 // samasta khAdyasAmagrI ko apane mukha se hI uThA2 kara khA gayA, 'AhArittA khipAmevaM vidraMsei' khAte ke sAtha hI usakA vaha samasta AhAra bhasma ho gayA-jaTharAgni dvArA pacA diyA gayA, "viddhaMsittA tao pacchA pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNAmei aura pacate hI usakA pariNamana pIpa aura zoNita ke rUpa meM ho gyaa| 'taM pi ya NaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' pazcAt usa mRgAputra ne pIpa aura khUna kI ulTI (vamana) kI, aura usa chardita pIva aura khUna ko bhI vaha cATa gyaa| bhAvArtha-mRgAdevI ke pIche2 calate hue gautama svAmI bhohare ke pAsa phuNce| mRgAdevIne pahu~cate hI azanAdika se bharI huI gADI ko rokakara cAra puTa kiye gaye kapaDe se apanI nAkako AvRta kiyA, aura gautama svAmI se bhI nAMka DhaMkane ke liye prArthanA kii| jaba usane aura gautamasvAmI ne apanIra nAkako acchI taraha AvRta kara liyA, taba mRgAdevIne usa bhohare kA 'AhArittA khippAmeva viddhaMsei' bhAvAnI sAthe tenA ke sA2 125 24 Ayo-44PAG A te mAhAnu pAya- 2 Ayu, 'viddhaMsittA tao pacchA pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNAmei' pAyana yatain tenuM paribhAna 52 bhane sohiin| 35mA tha6 Ayu, 'taM pi ya NaM pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' pachI te bhRAtrane 53 bhane lehInI ulaTI thaI ane te ulaTImAM bahAra Avela parU ane lehIne paNa te cATI gayA. bhAvArtha-mRgAdevInA pAchaLa-pAchaLa cAlatA thayelA gautamasvAmI, bheMyarAnI pAse pahoMcyA. mRgAdevI tyAM pahoMcatAja te azanAdika (khArAka)nI bharelI gADIne rekIne cAra paTavALA kapaDAthI pitAnA nAkane DhAMkI lIdhuM, ane tamasvAmIne nAka DhAMkavA mATe prArthanA karI. jyAre teNe tathA tamasvAmIe pitAnA nAkane sArI rIte DhAMkI lIdhA, tyAre mRgAdevIe te bhayarAne daravAje, trAsuM mukha rAkhIne ughADayo. te ughADa zrI vipAka sUtra Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIrejhamajheNaM nizAnakkhamaDa, paDi Apucchai, Apa vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, gautamasya mRgAputrAvalokanam. 107 ||muulm // tae NaM bhagavao goyamassa taM miyAputtaM dArayaM pAsittA ayameyArUve anjhathie ciMtie kappie pathie maNogae saMkappe samuppajitthA-'aho NaM ime dArae purAporANANaM ducciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesa paJcaNubbhavamANe viharai / Na me diTrA NaragA vA NeraiyA vA, paccakkhaM khalu ayaM purise NarayapaDirUviyaM veyaNaM veeI'- tti kaTu miyaM devi Apucchai, ApucchittA miyAdevIe gihAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA, miyAgAmaM NayaraM majjhamajheNaM niggacchai, niggacchittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai, namaMsai, vaMdittA, namaMsittA evaM vayAsI ||suu0 12 // daravAjA pIche kI ora mukhakara ughaaddaa| usake ughaDate hI vahAM se jo durgadha nikalI, vaha mare hue sAdika ke sar3e-gale kalevara kI durgadhase bhI adhika asahya thii| usa khAdyasAmagrI kI sugandhi se AkRSTa ho vaha mRgAputra usameM adhika Asaktacitta banakara use apane mukha se hI uThA2 kara khA gyaa| khAte ke sAtha hI vaha zIghra paca gayA aura pacate hI vaha pIpa aura khUna ke rUpa meM pariNata bhI ho gyaa| mRgAputra ko usI samaya khUna aura pIpa kI ulTI (vamana) huI, vaha usako bhI cATa gayA // sU0 11 // tAMnI sAthe ja temAMthI durgadha nIkaLI, te marI gayelA sarpa AdinA saDI ane kahAI gayelA kalevaramAMthI je durgandha nIkaLe tenAthI paNa adhika asahya durgadha nIkaLI hatI. pachI te khAvAnI sAmagrInI sugandhathI AkarSaNa pAmIne te mRgAputra temAM adhika Asakata-citta banIne tene pitAnA mukhathI upADI-upADI khAI gaye. khAvAnI sAthe ja ekadama tarata tene pAcana thaI gayuM, ane pacatAMnI sAthe te parU ane hIrUpe pariNata paNa thaI gayuM. te samaye mRgAputrane lehI ane parUnI ulaTI thaI tene paNa te yArI gayo. (10 11) zrI vipAka sUtra Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute TIkA 'tae NaM ityAdi / 'tae NaM bhagavao goyamassa' tataH khalu bhagavato gautamasya 'taM miyAputtaM dArayaM pAsittA' taM mRgAputraM dArakaM dRSTvA 'ayameyArUve' ayametadrUpa vakSyamANasvarUpaH, 'ajjhathie' AdhyAtmikaH-AtmagataH, 'ciMtie' cintitaH paryAlocitaH--punaH punaH smRtaH, 'kappie' kalpitaH kalpanAyuktaH, 'pathie' prArthitaH jijJAsito 'manogae'manogataH manovartI saMkappe'saMkalpA-vicAraH 'samuppajjitthA' samudapadyata prAdurbhUtaH-'aho ! NaM' aho ! Azcarya khalu 'ime dArae ayaM dArakaH 'purAporANANaM' purApurANAnAM-pUrvasambandhinAM purAtanAnAM 'ducciNNANaM' 'tae NaM bhagavao0' ityAdi / 'tae NaM' isake bAda 'miyAputtaM dArayaM' mRgAputra kI paristhiti kA 'pAsittA' avalokana kara 'bhagavao goyamassa' bhagavAna gautama ko 'ayameyArUve' isa prakAra kA 'ajjhathie' Atmagata 'saMkappe' saMkalpa 'samuppajjitthA' utpanna huaa| jisameM 'ciMtie' unhoM ne bAra2 vicAra kiyA, 'kappie' usa vicAra meM unake hRdaya meM aneka prakAra kI kalpanA bhI uThI, 'patthie' ina kalpanAoM meM sirpha eka yahI vicAra bAra2 jijJAsita thA ki-yaha isa prakArakI hAlata se yukta kyoM huA hai ?, 'maNogae' yaha unakA saMkalpa abhItaka Atmagata hokara bhI bAhyarUpa meM prakaTa nahIM huA thA-sirpha manake bhItara hI thaa| vaha manogata saMkalpa isa prakAra kA thA- ki 'aho ime dArae purAporANANaM duciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phala tae NaM bhagavao'tyAdi. 'tae NaM' yA2 54 'miyAputtaM dArayaM' bhRAvanI paristhitinu 'pAsittA' aso 4rIne, 'bhagavao goyamassa' mAvAna gautamane ' ayameyArUve ' mA prazna! ' ajjhathie' mAmAne viSa 'saMkappe' 485 'samuppajjitthA' panna thayo. mA 'ciMtie tabhI vAraMvAra vicAra dhyo, 'kappie' te vicAramA tamanA dhyamA mane pranI 485nA 555 sAI, 'patthie' mA 46panAmamA Theksa eka e vicAranI vAraMvAra jIjJAsA thaI ke -A mRgAputra A prakAranI hAlatamAM upAzate mAvyo ?, 'maNogae' mA pramANa bhanI 465 hunu sudhI mAtbhAta thaIne paNa bAhyarUpamAM prakaTa thaye na hatakevaLa mananI aMdaraja hatuM. te mane gata 65 250 42nA to-' aho ime dArae purAporANANaM duciNNANaM duppaDikaMtANaM amubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM pacaNubbhava zrI vipAka sUtra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 1,mRgAputrAvalokanajo gautamasya manovicAraH.109 duzcIrNAnAM duSTabhAvenAcaritAnAM, 'duppaDikaMtANaM' duSpatikrAntAnAM-mAyazcittamatipattyAdinA apratikrAntAnAm-pazcAttApAdibhiranivartitAnAmityarthaH, 'asubhANaM' 'azubhAnAm-azubhajanakAnAm , 'pAvANaM' pApAnAM 'kaDANaM kammANaM' kRtAnAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM 'pAvagaM' pApakam azubham 'phalavittivisesaM' phalavRttivizeSa-phalarUpaH pariNAmarUpo yo vRttivizeSa: avasthAvizeSastam , 'paJcaNubbhavamANe' pratyanubhavan bhuJjAno 'viharai' viharati / tato bhagavAn gautamo 'Na me diTThA NaragA vA NeraiyA vA' na mayA dRSTA narakA vA nairayikA vA, 'paJcakkhaM khalu ayaM purise' pratyakSaM khalu ayaM puruSaH 'NarayapaDirUviyaM' narakapratirUpikAMnnarakasadRzIM, 'veyaNaM' vedanAM 'veei' vedayati anubhavati, nika?' iti kRtvA iti manasi kRtvA 'miyaM deviM' vittivisesaM paccaNubbhavamANe viharai' aho ! isa bAlaka kI isa durdazA kA kAraNa eka isake pUrvabhava-upArjita jJAnAvaraNIyAdika azubha karma hI hai, jinheM isane pUrvabhava meM baDe hI prANAtipAtAdirUpa duSTa bhAvoM se arjita kiye haiM, aura upArjita karake bhI jinakA isane prAyazcitta-Adi dvArA saMzodhana nahIM kiyA hai, aura isI kAraNa jinakI yaha paramparA varddhita hotI calI A rahI hai, aise ina azubha karmoM ke khoTe phala ko yaha bhoga rahA hai| yadyapi 'Na me didrA garagA vA NeraiyA vA' maiMne pratyakSarUpa meM naraka aura nArakiyoM ko nahIM dekhA hai, to bhI ise dekhakara mujhe naraka aura nArakiyoM kA pratyakSa anubhava hotA hai, kyoM ki 'paJcakkhaM khalu ayaM purise NarayapaDirUviyaM veyaNaM veei' yaha puruSa pratyakSarUpa meM hI naraka-jaisI vedanA kA anubhava kara rahA hai, 'ttika?' aisA manameM vicAra kara 'miyAdeviM' unhoMne mRgAdevI se mANe viharai' mahA! mA pAnI mAvI hunu 425 me tanA pUlanA saMcita jJAnAvaraNIya-Adika azubha karma ja che, jene A jIve pUrvabhavamAM moTA prANAtipAta-Adipa duSTabhAvathI upajita karela che, ane upArjita karIne paNa jeNe te pApanuM prAyazcitta Adi dvArA saMzodhana karyuM nathI, ane tethIja jenI paramparAmAM vRddhi thatI rahI che, evA te azubha karmonuM mAThuM phaLa A bhegavI rahela che. 'Na me diTTA NaragA vA NeraiyA vA' pratyakSa35mA na24 mana nA24InA jene dekhyA nathI, te paNa A jIvane joIne mane naraka ane nArakIone pratyakSa anubhava yAya che, 1291 - 'paJcakkhaM khalu ayaM purise NarayapaDirUviyaM veyaNaM veei' mA puruSa pratyakSa35mA na24 vI penAnI bhanuma 4ii rahI che. zrI vipAka sUtra Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute mRgAdevIM 'gacchAnI'ti 'ApucchaI' ApRcchati, 'ApucchittA' ApRcchaya 'miyAdevIe gihAo' mRgAdevyA gRhAt 'paDinikkhamaI' patiniSkrAmati, 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya 'miyAgAmaM nayaraM majjhamajjheNaM niggacchai' mRgAgrAmasya nagarasya madhyamadhyena nirgacchati, 'niggacchittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' nirgatya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIro vidyate, tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto' upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM trikRtvaH 'AyAhiNapayAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam-aJjalipuTaM baddhvA taM baddhaprAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATapradeze vAmakarNAnti kena cakrAkAraM triH paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpaM 'karei' karoti, 'karittA vaMdai namasai' kRtvA vandate namasyati, 'vaMdittA namaMsittA' canditvA namasyitvA, 'evaM' vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt abhASata ||muu0 12 // 'Apucchai' jAne ke liye pUchA, aura 'ApucchittA' pUchakara 'miyAdevIe gihAo paDinikravamai' phira ve mRgAdevI ke ghara se nikale, aura 'paDinikkhamittA' nikalakara 'miyAgAmaM NayaraM majhamajjheNaM niggacchai' mRgAgrAma nagara ke ThIka bIcobIca hokara 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' jahAM para zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the 'teNeva uvAgacchai' vahAM para A pahu~ce, 'uvAgacchittA' Ate hI unhoMne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM zramaNa bhagavAna mahAvIra ko 'tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai namasai' tIna bAra pradakSiNApUrvaka vandanA aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' vandanA aura namaskAra karane ke bAda ve bhagavAna mahAvIra se isa prakAra bole'tti kaTu' meM prabhArI bhAbhA viyA2 zane, 'miyAdevi bhaNe bhRvAne 'Apucchai' 11! bhATe pUchyu, mane 'ApucchittA' pUchIna 'miyAdevIe gihAo paDinikkhamai' pachI te bhRvAnA dherathA niyA, mane 'paDinikkhamittA' nijIne, 'miyAgAma NagaraM majhamajjheNaM niggacchai' bhRAyAma nagaranA // 2 // 52 kyamA thadhane 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' jyAM zramamAvAna mahAvIra vimAna utA 'teNeva uvAgacchai' tyA bhAvI paDAyA, 'uvAgacchittA' Avatai ta24 tebhare 'samaNaM bhagavaM mahAvIra' abha na bhaDAvA2ne 'tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai namasai' azupAra prakSiApU pannA bhane nabha2412 4aa, 'vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI' kahanA bhane nbh7|2 4Ine lagavAna mahAvI2 pAse prabhArI mAyA. zrI vipAka sUtra Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 1,mRgAputrAvalokanajo gautamasya manovicAraH.111 bhAvArtha-gautamasvAmIne apanI A~khoM se usa mRgAputra kI aisI paristhiti dekhakara bar3A hI Azcarya kiyaa| unake hRdayameM aneka prakAra kI kalpanAe~ hone lgiiN| unhoMne socA ki-isa prakArakI isakI hAlata kA mUla kAraNa kyA hai ? / kyoM yaha isa prakArase atyaMta duHkhI ho rahA hai| jaba unakI vicAradhArAne sthiratA kA rUpa dhAraNa kiyA to unheM jJAta huA ki, isane pUrvabhava meM bar3e hI azubha bhAvoM se jo azubhatama karmoM kA baMdha kiyA hai, ve hI isako isa kaThinatama Apatti ke mUlakAraNa haiN| jo isane pahile azubhatama karma kamAye haiM unakI isake dvArA kisI bhI rUpa meM prAyazcitta karake zuddhi nahIM kI gaI hai, yahI kAraNa hai ki ve aba ise phUTa2 kara nikala rahe haiN| naraka aura nArakI ye donoM bAteM zAstrapratipAdita vastue~ haiM, phira bhI ise dekhakara una donoM bAtoM kA mujhe pratyakSa bhAna hotA hai| narakoM meM nArakI jIva bhI isI taraha kI bhayaMkara vedanA kA anubhava karate haiM arthAt isakI yaha karuNAjanaka paristhiti sAkSAt narakoM kI aura nArakI jIvoM kI pratyakSatA kI jJApaka hai| narakoM meM bhI to nArakI jIva ese hI anaMta kaSToM kA anubhava karate rahate haiN| isa prakAra vicAra kara ve gautamasvAmI mRgAdevI se pUcha kara vahAMse nikale, aura nikala kara bhAvArtha-gautamasvAmI pitAnI najare e mRgAputrane evI paristhitimAM jaIne bahu ja Azcarya pAmyA. tenA hRdayamAM aneka prakAranI kalpanAo thavA lAgI. temaNe vicAra karyo ke- A pramANe A jIvanI hAlata-dazA thavAnuM mULa kAraNa zuM che? zuM kAraNathI A pramANe te atyaMta duHkhI thaI rahela che. jyAre temanI vicAradhArA sthiratA pAmI tyAre teNe jANyuM ke A jIve pUrva bhavamAM meTA azubha bhAvathI je azubhatama karmone baMdha karyo che, teja enI A mahAna kaThina ApattinuM mULa kAraNa che. e jIve pahelAM je azubha karmanI kamANI karI hatI tenI koI paNa rUpamAM teNe prAyazcitta karIne zuddhi karI nathI. te ja kAraNe te karma Aje phUTI-phUTIne nIkaLI rahyAM che. naraka ane nArakI e ane vAto zAstrathI pratipAdana karelI vastuo che, te paNa Ane joIne e bane tenuM mane pratyakSa bhAna thAya che. narakamAM nArakI jIva paNa evI ja bhayaMkara vedanAne anubhava kare che. arthAta enI A karUNAjanaka paristhiti sAkSAta narakonI ane nAraka jInI pratyakSatAnI jJApaka-jJAna karAvanAra-che, narakomAM paNa nArakI jIve AvI ja rIte anaMta kaSTane anubhava kare che. A pramANe vicAra karIne gautamasvAmIe mRgAdevIne pUchIne tyAMthI prayANa karyuM, ane zrI vipAka sUtra Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // evaM khalu ahaM tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe miyAgAmaM NayaraM majhamajheNaM aNupavisAmi0 jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvaage| tae NaM sA miyAdevI mamaM ejjamANaM pAsai, pAsittA haTTa taM ceva savvaM jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhArei / tae NaM mama ime ajjhathie ciMtie kappie patthie maNogae saMkappe samuppajjitthA-aho NaM ime dArae purA jAva viharai, se NaM bhaMte ! purise putvabhave ke Asi, kiMNAmae vA, kiMgottae vA, kayaraMsi gAmaMsi vA, NayaraMsi vA, kiM vA daccA, kiM vA bhoccA, kiM vA samAyarittA, kesiM vA purAporANANaM ducciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM paJcaNubbhavamANe viharai // sU0 13 // TIkA 'evaM khalu' ityAdi / he bhagavan ! 'evaM khalu ahaM tumbhehiM abbhaNumRgAgrAma nagara ke bIcoM-bIca hote hue jahAM zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM para Aye, aura Ate hI unhoMne bhagavAna ko tIna bAra pradakSiNApUrvaka vaMdanA aura namaskAra kiyaa| pazcAt bhagavAna se unhoMne apane jAne se Ane taka kA samasta vRttAnta isa prakAra kahA // sU0 12 // 'evaM khalu ahaM' ityAdi / he bhagavan ! 'evaM khalu ahaM tumbhehiM abbhaNuNNAe samANe' ApakI prayANa karIne mRgAgrAma nagaranA madhyabhAgamAM thaIne jyAM zrI-zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna hatA tyAM AgaLa AvyA, ane AvatAM ja temaNe bhagavAnane traNa vAra pradakSiNApUrvaka vaMdanA ane namaskAra karyA. pachI te gautamasvAmIe pite tyAMthI gayA ane pAchA AvyA tyAM sudhInI tamAma hakIkata A pramANe kahI. (sU0 12) 'evaM khalu ahaM' tyAha. hai pAn ! 'evaM khalu ahaM tunbhehiM abbhaNuNNAe samANe mApanI bhAzA zrI vipAka sUtra Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,01, bhagavatsamIpe gautamasya mRgAputravarNanam . 113 NNAe samANe miyAgAmaM NayaraM' evaM khalu ahaM yuSmAbhirabhyanujJAtaH san mRgAgrAmanAmakaM nagaraM 'majjhaMmajjheNaM madhyamadhyena-sarvathA madhyamArgeNa 'aNupavisAmi0' anupravizAmi-anupraviSTa ityarthaH, tato'haM 'jeNeva miyAdevIe gihe teNeva uvAgae' yatraiva mRgAdevyA gRhaM tatraivopAgataH, 'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'mamaM ejjamANaM' mAmejamAnam AgacchantaM 'pAsaI' pazyati, 'pAsittA haTTa taM ceva sav jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhAreI' dRSTvA hRSTa-tuSTA yAvat tadeva sarva yAvat pUyaM ca zoNitaM cAhArayati / 'tae NaM mama' tataH khalu mama 'ime' ayam 'ajjhathie' AdhyAtmikaH AtmagataH, 'ciMtie' cintitaH paryAlocitaH, 'kappie' kalpitaH kalpanAyuktaH 'patthie' prArthitaH= AjJA prAsakara maiM miyAgAmaM NayaraM' mRgAgrAma nagarameM 'majjhamajheNaM' ThIka usake madhyamArga se 'aNupavisAmi' gayA, aura jahAM mRgAdevI kA mahala thA vahIM para pahu~cA / 'tae NaM' bAda meM 'sA miyAdevI' usa mRgAdevIne 'mamaM ejamANaM pAsai' mujhe Ate hue dekhA, aura 'pAsittA' dekha kara vaha 'haTTa taM ceva savvaM jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhAreha' vaha bahuta hI adhika harSita aura saMtuSTa huii| isa prakAra gautamasvAmIne apane jAne se lekara 'vaha mRgAputra pIpa aura zoNita kA AhAra karatA hai' yahA~ taka kA samasta vRttAnta zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra se savinaya nivedana kiyA, aura phira yaha bhI nivedana kiyA ki-'tae NaM mama ime ajjhathie ciMtie kappie patthie maNogae saMkappe samuppajjitthA' maiMne usa mRgAputra kI yaha paristhiti dekhI aura dekhakara mere antaHkaraNa meM usake prati yaha adhyavasAya prApta huzana hai 'miyAgAmaM NayaraM' bhRyAma nAbhA, 'majhamajheNaM' 122 nAnA madhyamA chana 'aNupavisAmi' gayo-praveza 4yo, mana yAM bhRgAhevInA bharesa hato tyA pakSAMcyo. 'tae the' te pachI 'sA miyAdevI' bhRvA 'mamaM ejamANaM pAsai' bhane sAvato yo, bhane 'pAsittA' na te 'haTTha taM ceva savaM jAva pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' te mahu hu bhane saMtoSa pAbhI. 2 // pramANe autamasvAmIe pite tyAM gayA tyAMthI AraMbhI "te mRgAputra parU ane zANitane AhAra kare che tyAM sudhInI vAta zrIzramaNa bhagavaMta mahAvIrane vinayasahita jaNAvI, sane se nivedana :yu, 'tae NaM mama ime ajjhathie ciMtie kappie patthira maNogae saMkappe samuppajjitthA' meM te bhR||putrii se paristhiti MES ane tene joyA pachI mArA anta:karaNamAM tenA mATe A pramANe adhyavasAya utpanna zrI vipAka sUtra Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 vipAkazrute jijJAsitaH, 'maNogae' manogataH manasyavasthitaH, 'saMkappe' saMkalpaH vicAraH, 'samupajjitthA ' samudapadyata = saMjAta:- 'aho ! NaM ime dArae purA jAva viharaha' aho ! khalu ayaM dArakaH purA yAvad viharati, atra yAvacchabdAt 'purANAnAM= purAtanAnAM pUrvabhavasambandhinAmityarthaH, duvIrNAnAM= duzcaritAnAM, duSpratikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavanna'iti yojyam / mRgAputrasya dArakasya yathAdRSTaM vRttaM bhagavataH purato'bhidhAya gautamaH pRcchati - 'se NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte' he bhadanta ! = he bhagavan ! 'se NaM purise' sa khalu puruSa: 'pubvabhave' pUrvabhave = pUrvajanmani 'ke AsI' ka AsIt ?, 'kiMNAmae vA' kiMnAmako vA, 'kiMgottae vA' kiMgotrako vA, 'kayaraMsi gAmaMsi vA yaraMsi vA' kasmin grAme vA nagare vA, 'kiM vA dacA' kiM vA kupAtre dAnaM davA, 'kiM vA bhocA' kiM vA bhuktvA madyamAMsAdikaM, 'kiM vA samAya 9 utpanna huA ki, 'aho ! NaM ime dArae purA jAva viharai' isakI isa paristhiti kA kAraNa isake dvArA pUrvabhava meM azubhatama bhAvoM se arjita azubhatama jJAnAvaraNIyAdi karmoM kA nikAcita baMdha hai / ina azubhatama karmoM kI, ki jo ise sadA pApa prakRtiyoM ke hI baMdha karAne vAle hue haiM, isane kabhI bhI AlocanA Adi se zuddhi nahIM kii| isa prakAra gautamasvAmI mRgAputra ke vRttAnta ko aura apane mAnasika pariNAmoM ko bhagavAn se suspaSTa kaha kara phira pUchane lage ki- 'bhaMte ' he bhadanta ! ' se NaM purise vaha mRgAputra 'puvvabhave ke AsI' pUrvabhavameM kauna thA ?, ' kaNAmae vA kiMgottae vA' usakA kyA nAma aura kyA gotra thA ?, 'kayaraMsi gAmaMsi vA NayaraMsi vA, kiM vA davA, kiM vA bhoccA, kiM vA samAyaritA' kisa grAma athavA nagara meM vaha thayo, 'aho ! NaM ime dArae purA jAva viharai ' mAlavanI bhAvI paristhiti utpanna thavAmAM kArarUpa teNe pUrvabhavamAM azubhatama bhAvAthI upArjita karela azubhatama jJAnAvaraNIya Adi karmanA nikAcita khadha che, e :azubhatama karmA, je tene pApaprakRtionA adha karAvavAvALAM thayAM che, tenI teNe keSTha samaya paNa AleAcanA AdithI zuddhi karI nathI. A pramANe gatamasvAmI mRgAputranA vRttAntane tathA peAtAnA mAnasika pariNAmAne bhagavAna pAse spaSTapathI uhIne irIdhI pUchavA sAgyA 3-' bhaMte ' De mahanta ! te bhRgAputra ' pugvabhave ke AsI ' pUrva bhavabhAM oDato ? ' kiMNAmae vA kiMgocara vA ' tenuM nAma zu ane gotra zu itu ? ' kayaraMsi gAmaMsi vA jayasi nA, kiM vA davA, kiM vA bhocA, kiM vA samAyariyA' yA bhAbha zrI vipAka sUtra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 1, mRgAputraviSaye gautamapraznaH 115 ritA' kiMvA samAcarya = kiM prANAtipAtAdi duSkarma kRtvetyarthaH, 'kesiM vA purAporANANaM duzciSNANaM duSpaDikkaMtANaM asubhANaM pAvANaM kammANaM pAvagaM kalavittivisesaM paJcaNubbhavamANe viharai' keSAM vA purApurANAnAM duvIrNAnAM duSpratikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavan viharati // sU0 13 // rahatA thA? aisA kyA isane pUrvabhavameM kupAtra ko dAna diyA, athavA madya, mAMsa Adi abhakSya kA bhakSaNa kiyA, yA prANAtipAtAdika duSkarmoM kA AcaraNa kiyA? athavA 'kesiM vA purAporANANaM duciNNANaM duppaDikkaMtANaM asubhANaM pAvANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM pacaNubhavamANe vihara' pUrvabhavoM meM upArjita, duSTa bhAva se Acarita, azubha phalajanaka, kiye hue kina pApa karmoM ke azubhapariNAmarUpa avasthA kA upabhoga kara rahA hai ? bhAvArtha - he bhagavan ! Apase AjJA prAptakara maiM mRgAgrAma nagara ke madhyabhAga se mRgAdevI ke ghara pahu~cA, jyoM hI mRgAdevIne mujhe apane mahalameM Ate hue dekhA tyoM hI vaha vizeSarUpase harSita aura saMtuSTa huI, aura usane savinaya vandana kara mere vahAM pahuMcane kA kAraNa pUchA, mere Agamana ke kAraNa se paricita ho vaha mRgAputra ke khAne-pIne Adi kI samasta vipula sAmagrI ko eka kASTha kI gADI meM bharakara use khecatI huI mere Agera calI, maiM usake athavA nagaramAM rahetA hatA, evuM kayu pApa eNe pUrvabhavamAM karyu ? zu kupAtrane dAna Apyu, athavA madya, mAMsa Adi abhakSyanuM bhakSaNa karyuM, athavA prANAtipAtArdika duSTa karmAnuM AcaraNa karyuM ? athavA kesiM vA purA porANANaM duciSNANaM duppaDikkaMtANaM asubhANaM pAtrANaM kammANaM pAtragaM phalavittivisesaM paJcaNubbhavamANe viharai ' pUrvabhavomAM upAnita, duSTalAvathI mAyarita, azubhajana, rekhA bhyA pApakameAMnI azubhapariNAmarUpa avasthAne upabhoga karI rahyo che? " bhAvA----he bhagavan ! ApanI AjJA meLavIne huM mRgAgrAma nagaranA madhyabhAgathI te mRgAdevIne ghera pahoMcyA, jyAM mRgAdevIe mane potAnA mahelamAM AvatA joyA ke te ja vakhate te bahuja harSoM ane saMtoSa pAmI, ane teNe savinaya vandana karIne mArU ahi AvavAnuM kAraNu pUchyuM, mArA AvavAnuM kAraNa purUM jANIne te mRgAputra mATe khAvA--pIvAnI Adi tamAma sAmagrI pUrI rIte eka lAkaDAnI gADImAM bharIne tene kheMcatI thakI mArA bhAgaLamALa cAlI, huM tenA pAchaLa pAchaLa cAlyA, zrI vipAka sUtra Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutte // mUlam // goyamAi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva pIche2 calA, yahAM se lekara 'vaha mRgAputra pIpa aura zoNita kA AhAra karatA hai| yahAM taka kA samasta vRttAnta zrIgautamasvAmIne zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra ke samakSa suspaSTarUpa se kaha sunAyA aura sAthameM mRgAputra kI dayanIya paristhiti ko dekhakara jo unake manameM aneka prakAra ke saMkalpa-vikalparUpa mAnasika adhyavasAya uThe the ve bhI saba kaha diye / pazcAt phira nivedana kiyA ki-bhagavan ! yaha to kRpA kara kahiye ki yaha mRgAputra jo isa prakAra kI nArakIya yAtanA bhoga rahA hai usakA kyA kAraNa hai ? isane kauna se aise azubhatama karmoM kA nikAcita baMdha kiyA hai jo ise isa prakAra kI paristhiti kA kAraNa huA hai ?, yaha pUrvabhavameM kauna thA ?, kyA isakA nAma aura kyA gotra thA ?, kisa grAma athavA nagara kA yaha nivAsI thA ?, kauna se akRtyoM se isane isa prakAra kI apanI hAlata ko bigADane vAle karmoM kA baMdha kiyA thA? tathA kauna se purAne bahuta-kAlake duzcIrNa prANAtipAtAdika se upArjita karmoM kA yaha phala bhoga rahA hai ? // sU0 13 // ahIMthI laIne jyAM sudhI "te mRgAputra parU ane lehIne AhAra kare che tyAM sudhIne tamAma vRttAnta zrIgautamasvAmIe zrIzramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse spaSTarUpamAM kahI saMbhaLAvyuM, ane te sAthe mRgAputranI dayAjanaka paristhitine joIne je temanA manamAM aneka prakAranA saMkalpa-vikalparUpa mAnasika adhyavasAya uThayA hatA te paNa tamAma kA, pachI pharIne nivedana karyuM ke - he bhagavana ! kRpA karIne e te kahe ke -A mRgAputra je A prakAranI nArakIya yAtanA bhegavI rahela che, tenuM zuM kAraNa che? teNe evA kayA azubhatama karmone nikAcitabaMdha karyo che ke je tene AvA prakAranI paristhiti thavAmAM kAraNabhUta thaye che ? te pUrvabhavamAM koNa hato , tenuM nAma ane getra zuM hatuM? kayA gAma athavA nagaramAM te rahete hate?, kayA prakAranA akRtyathI teNe A prakAre hAlatane bagADe tevAM karmone baMdha karyo hato, tathA kayA purANA ghaNAja lAMbA samayanAM dakSINa prANAtipAtAdika vaDe prApta karela unu bhA 3 lAgavI yA che ?. (sU. 13) / zrI vipAka sUtra Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, zatadvAra nagara - dhanapatinRpa - varNanam . 117 jaMbuddIve dIve bhArahe vAse sayaduvAre NAmaM Nayare hotthA, riddhatthimiyasamiddhe, vaNNao / tattha NaM sayaduvAre Nayare dhaNavaI NAmaM rAyA hotthA, vaNNao / tassa NaM sayaduvArassa yarasa adUrasAmaMte dAhiNapuratthime disibhAe vijayavaddhamANe NAmaM kheDe hotthA, riddhatthimiya0 vaNao | tassa NaM vijayavaddhamANassa kheDassa paMca gAmasayADaM Abhoe yAvi hotthA / taMsi NaM vijayavaddhamANakheDaMsi ekkAI NAmaM kUDe hotthA - ahammie jAva duSpaDiyANaMde / seNaM ikAI NAmaM kUDe vijayabaddhamANassa kheDassa paMcaNhaM gAmasayANaM AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragataM ANAI - saraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe viharai // sU0 14 // TIkA 'goyamAI' ityAdi / 'goyamAi ! ' gautama iti = he gautama ! ityeva - mAmantrya 'samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' zramaNo bhagavAn mahAvIro bhagavantaM gautamam evamavAdIt - ' evaM khalu goyamA !" evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse' gomA ' ityAdi / taba ' goyamAi ' he gautama ! isa prakAra saMbodhita kara 'samaNe bhagavaM mahAvIre ' zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' bhagavAna gautama ke prati isa prakAra se kahanA prAraMbha kiyA ki, ' evaM khalu goyamA !' he gautama ? tuma jo pUcha rahe ho so usakA uttara isa prakAra hai- ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' usa kAla " ' goyamAi ' tyAhi. tyA' goyamAi' gautama ! ma pramANe saMbhodhana urIne 'samaNe bhagavaM mahAvIre ' zrama lagavAna mahAvIra svAmI 'bhagavaM goyamaM evaM vayAsI' lagavAna gautama prati mA prabhAvAne AraMbha ya :- ' evaM khalu goyamA ' gautama ! tame ne cho cho teno uttaramA prahAre che. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' zrI vipAka sUtra Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 vipAka te tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'sayaduvAre NAmaM Nayare' zatadvAranAmakaM nagaram 'hotthA' AsIt / tat kIdRzamityAha'riddhatthimiyasamiddhe' RddhastimitasamRddham - RddhaM - saMpatsampanna stimitaM = svacakraparacakrabhayarahitaM ca tat samRddham uttarottaravardhamAnadhanadhAnyapUrNamityarthaH, 'vaNNao' varNaka:- asya nagarasya varNanam, sa ca aupapAtikasutrAd vijJeya iti bhAvaH / 'tattha NaM sayaduvAre Nayare dhaNavaI NAmaM rAyA' tatra khalu zatadvAranAmake nagare dhanapatirnAma rAjA, 'hotthA' AsIt / 'vaNNao' varNakaH - 6:- asya rAjJo varNanam, sa ca - 'mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH' ityAdiraupapAtikasUtrAd draSTavyaH / 'tassa NaM sayaduvArassa Nayarassa' tasya khalu zatadvArasya nagarasya 'adUrasAmaMte ' aura usa samaya meM 'iheva jaMbuddIve dIve' isI jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM ' bhArahe vAse' bharata kSetra meM ' sayaduvAre NAmaM Nayare hotthA' zatadvAranAmaka eka nagara thA / yaha nagara aupapAtikasUtra meM 'riddhatthimiyasamiddhe vaNNao' Rddha, stimita, samRddha Adi jo nagara kA varNana AyA haiM usa prakAra ke varNana se viziSTa thA, isa nagara meM lakSmI kA sadA nivAsa thA, arthAt yaha nagara sadA lakSmI se yukta thA, isa meM prajA sadA svacakra aura paracakra ke bhaya se mukta thI, janatA yahAM kI uttarottara dhanadhAnyAdi se paripUrNa banI rahatI thI- ityAdi / 4 6 tattha NaM sayaduvAre Nayare dhaNavaI NAmaM rAyA hotthA' usa nagara kA zAsaka dhanapati - nAmaka rAjA thA / dasrA NaM sayaduvArassa Nayarassa adUrasAmaMte dAhiNapuratthi me disibhAe vijayavaddhamANe NAmaM kheDe hotthA ' usa zatadvAra nAmaka nagara ke na adhika dUra aura na adhika nikaTa-agnikoNa meM , te asate samaya viSe ' iheva jaMbuddIve dIve' mA bhyUdvIpa nAmanA dvIyamAM 'bhArahe vAse' bharatakSetramAM ' sayaduvAre NAmaM Nayare hotthA' zatadvAra nAmanuM nagara hetu: zmA nagara aupacAtisUtramAM 'riddhatthimiyasamiddhe vaNNao Rddha stimita samRddha Adi je varNana AvyuM che tevA prakAranA varNanathI viziSTa hetuM. A nagaramAM lakSmI hamezAM nivAsa karatI hatI, arthAt A nagara hamezAM lakSmIthI pU hatuM. te nagaramAM prajA hamezAM svacakra ane paracakranA bhayathI mukta hatI. ahIMnI anna uttarottara dhanadhAnyAhithI paripUrNa rahetI hatI. ' tattha NaM sayaduvAre Nayare dhaNavaI NAmaM rAyA hotyA' te nagaranA zAsa dhanapati nAmanA zabbha hutA. 'tassa NaM sayaduvArassa Nayarassa adUrasAmaMte dAhiNapuratyime disibhAe vijayavaddhamANe NAmaM kheDe hotyA ' te zatadvAra nAmanA nagarathI hu hara naha zrI vipAka sUtra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, vijayavarddhamAnakheTavarNanam . 119 adUrasAmante-nAtidUre nAtisamIpe 'dAhiNapuratyime disimAe' dakSiNapaurastye digbhAge-AgneyakoNe 'vijayavaddhamANe NAma vijayavardhamAnaM nAma 'kheDe' kheTa kheDa-iti bhASAprasiddhaM dhUlIprAkAraveSTitaM laghunagaram hotthA' AsIt / tat kIdRzam ityAha-riddhasthimiyasamiddhe' RddhastimitasamRddham 'vaNNao' varNakaHvarNanam , sa ca pUrvavad bodhyH| 'tassa NaM vijayavaddhamANassa kheDassa' tasya khalu vijayavardhamAnasya kheTasya 'paMca gAmasayAI paJca grAmazatAni 'Abhoe' Abhoge-upabhoge 'yAvi hotyA' cApyAsan / 'taMsi NaM vijayavaddhamANakheDaMsi' tasmin khalu vijayavardhamAnakheTe 'ikkAI NAma ekAdirnAma, 'rahakUDe rASTrakUTomANDalika:-maNDalopajIvI-rAjaniyogika ityarthaH, 'hotthA' AsIt , sa kIdRzaH ? ityAha-'ahammie jAva' adhArmiko yAvat , iha yAvatkaraNAdidaM draSTavyam-'ahammANugae, ahammasevI, ahammiTe, ahammakkhAI, ahammANurAI, vijayavarddhamAna nAma se prasiddha eka kheDa thA / laghunagara kA nAma kheDa hai| isake cAroM ora dhUli kA prAkAra hotA hai aura yaha samatalabhUmibhAga se U~ce sthala para hotA hai / yaha kheTa Rddha, stimita aura samRddha thA / 'tassa gaM vijayavaddhamANassa kheDassa paMca gAmasayAI Abhoe yAvi hotthA' usa vijayavarddhamAna kheDa ke pAMcasau grAma lagate the, arthAt pAMcasau gA~va usake adhikAra meM the, unakA kAmakAja saba yahAM hI se hotA aura yahAM hI una saba kA bhoga aataa| 'taMsi NaM vijayavaddhamANakheDaMsi ekAI NAmaM rahakUDe hotthA' usa vijayavartamAna kheTa meM 'ekAdi' isa nAmakA eka maNDalAdhipati thaa| yaha 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' mahA adharmI thaa| yAvat' zabda se 'ahammANugae, temaja najIka paNa nahi evI rIte agnikoNamAM vijayavardhamAna nAmanuM eka prasiddha kheDa hatuM. laghunagaranuM nAma kheDa che, jenI cAre bAju dhULIne kaTa hoya che ane je samatala bhUmibhAgathI uMcA sthaLa para hoya che. te kheDa ddha, stimita ane samRddha hatuM. 'tassa NaM vijayavaddhamANassa kheDassa paMca gAmasayAI Abhoe yAvi hotyA te vijayavaddhamAna kheDanA pAMcase gAma hatAM, arthAt pAMcase gAma tenA adhikAramAM hatAM, tenuM kAmakAja tamAma tyAMja thatuM hatuM, ane tyAMja e saunA bhega AvatA hatA. 'taMsi NaM vijayavaddhamANakheDaMsi ekAI NAmaM rahakUDe hotyA' te vinayabhAna meDama ' ' mA nAmanI me mamAdhipati to, te 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' mA abhI to, 'yAvat ' Aveii 'ahammANugae, ahammasevI, zrI vipAka sUtra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 vipAkazrute ahammappaloI, ahammajIvI, ahammappalajjaNe, ahammasIlasamudAyAre, ahammeNaM caitra vittiM kappemANe viharai, 'haNa, chiMda, bhiMda, vikattae, lohiyapANI, caMDe, rudde, khudde, asamikkhiyakArI, sAhamsie, ukkaMcaNa-vaMcaNa-mAI, niyaDI, kUDamAI sAipaogabahule, duSparicae, duccarie, duraNaNae, dussIle dubbae, iti / tatra - adharmAnugataH - adharma = zrutacAritrAbhAvamanugataH, adharma sevI - adharme sevituM zIlaM yasya sa tathA / tatra hetuM pradarzayan vizeSaNAnyAha - adharmeSTaH- adharma veSTo yasya sa tathA ata eva - adharmAkhyAyI = adharmopadezakaH, adharmAnurAgI= adharmAnurAgavAn, adharmapralokI= adharmamupAdeyatayA pralokayati mekSate yaH so'dharmapralokI / adharmajIvI = adharmeNaiva jIvanazIlaH, adharmaparaJjanaH = adharme / 'Na' ityArabhya 'duppaDiyANaMde' ityantAni vizeSaNAni 'dazAzrutaskandhe' vartante / ahammasevI, ahammiTThe' ityAdi padoM kA yahAM para grahaNa huA hai, inakA artha isa prakAra hai - yaha ' ahammANugae ' adharmAnugata thA - zrutacAritrarUpa dharma kI pAlanA se rikta thA, yaha 'ahammasevI' adharmasevIadharma kA hI upAsaka thA, isameM kAraNa yaha thA ki yaha 'ahammiTThe' adharmeSTa thA - adharma hI ise abhISTa thA / yaha 'ahammakrakhAI' adharmAkhyAyI- sadA adharma kI hI prarUpaNA karatA thA / ' ahammANurAI ' adharmAnurAgI - adharma meM hI yaha sadA anurAgI thA, 'ahammappaloI' adharmapralokI - yaha isaliye thA ki yaha adharma ko hI upAdeyarUpa se mAnatA thA, 'ahammajIvI' adharmajIvI - adharma hI isakA jIvana thA, ataH 'ahammapalajjaNe ' adharmaparaJjana - adharma meM hI masta rahatA thA, yaha ' ahammasIlasamudAyAre' adharmazIla samudAcAra - sundara AcAra aura vicAroM se sadA rahita thA, , 6 ahammiTThe ' ityAdi pahanuM mA sthaje grahaNa thayuM che, teno artha yA amAye chete , 'ammA gae ' adharmAnugata -- adharma bhArge zAsanAra zrutayAritra3ya dharma pAsanathI dUra hato; te ' ahammasevI ' adharmasevI - adharmanuM sevana DaranAra, mane adharmanA upAsaka Dato, tebhAM zaraNa me tu me 'ahammiTThe ' adhameSTa hato, mero tene adhaja vahAlA hatA. te '' ahammakkhAI' dharmAdhyAyI adharmI hovAthI hamezAM adharmanIna pra3yANA urato to, 'ahammANurAI ' adharmAnurAgI - adharmabhAMna te hamezA prItivANI hato, ' ahammappaloI' saMdharbha asoDI te adharmaneka upAya bhAnato hato, 'ahammajIvI' adharmavI-adharma yona tenuM bhavana hetu, tethI ' ahammappalajjaNe' adharmapraraMbhana-saMdharbhamA asanna rahenAra-adharma bhI bhasta rahanA hato te 'aimma sIlasamudAyAre' dharmazIlasahAyAra-meTase sundara zrI vipAka sUtra Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdirASTrakUTavarNanam 121 prarajyate yaH sa tathA adharmazIlasamudAcAraH = AcAravicArazUnyaH, adharmeNana vRtti = jIvikAM kalpayan = kurvANo viharati / punaH - jahi = mAraya, chindhi - chedaya, bhindhi-bhedaya - iti bhASaNazIlaH, vikarttakaH = nAsikAdikartanazIlaH, ataevalohitapANiH= rudhirakharaNTitahastaH, caNDaH = kopanaH, rudraH =bhayajanakaH, kSudraH = kSudrabuddhikaH, asamIkSitakArI avimRzyakArI, ata eva sAhasika: = dussAhasavAna, utkaJcanaH = utkocagrAhI, vaJcanaH = pratArakaH, mAyI mAyAkaraNazIlaH, nikRtiH= nikRtimAna - gUDhamAyI, kUTamAyI = gUDhamAyAcchAdanArthaM punarmAyAkArakaH, sAtiaura yaha ' ahamNa va vittiM kappemANe viharai' adharma se hI apanI AjIvikA karatA thA / phira yaha 'haNa, chiMda, siMda'-mAro, kATo, bhedana karo' - ityAdi vAkya bolatA rahatA thA / ' vikattae' vikarttakaprANiyoM ke nAka Adi avayavoM ko kATanevAlA thA, isalie 'lohiyapANI' lohitapANi- isake hAtha khUna se bhare rahate the / yaha 'caMDe' caMDa - baDA krodhI aura 'rudde' rudra - bhayAnaka thA, 'khudde' buddhi isakI tuccha thI, yaha 'asamikkhiyakArI' asamIkSitakArI- vinA vicAre kArya kara baiThatA thA, ataH yaha ' sAhassie' sAhasika - baDA hI dussAhasa vAlA thA, 'ukaMcaNa - vaMcaNa - mAI' yaha 'utkaMcana' - ghU~sa - rizvata - khAnevAlA pUrA thA, 'vaJcana' dUsare ko Thagane meM baDA catura thA, 'mAyI' kapaTazIla thA, 'niyaDI' nikRtivAlA - gUDhakapaTI aura 'kUDamAI' kUTamAyI - kiye hue eka kapaTa ko dUsare kapaTa se chipA letA thA, * 'haNa' yahA~ se lekara 'duppaDiyANaMde' taka ke vizeSaNa' dazAzrutaskandha' meM hai / syAnyAra mane viyArothI hamezAM rahita hato, ane te ' ahammeNaM ceva vittiM kappemANe hirar3a ' dharmazrI bhAnuvi urato to irI te 'haNa, chiMda, bhiMda' bhArI, DATo, leddana 4za-chatyAhi vAya mosato rahetA hato. 'vikattae' vitta-prANImonA nAu mahi avayavAne athavAvANI Dato, tethI urI 'lohiyapANI ' - tenA hAtha boDIthI bharaDAnmesA rahetA te ' caMDe ' - mahAna aghI bhane ' rudde ' - layAna hato, ' khudde ' - tugcha buddhivAna hato. tebhana 'asamikkhiyakArI - sabhIkSitArI binA viyAI artha purI mesato hato, tethI te 'sAhassie' - sAhasi - lAre sAhasa 42nAra hato, 'ukkaMcaNa-vaMcaNa - mAI ' te utkaMcana-lAMcarUzrvata khAvAvALA pUrA hatA, vathana- jInane ugavAmAM mahunaM yatura hato, bhAyI -- mAyAmAM mAM zaNa hato. niyaDI ' - guDhapaTI hato. 'kUDamAI ' - rekhA koDa upaTane pIna kapaTa vaDe * 'haNa' hI bane 'duppaDiyANaMde' gADI sudhInA vizeSa 'dazAzrutaskaMdha' bhAM che. " zrI vipAka sUtra Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 vipAkazrute saMprayogavahula:-sAtisaMprayogaH lokayanvanAthai bahumUlyavastuni hInamUlyavastusaMmelanaM, sa bahulo yasya sa tathA, duSparicayaH dussaGkakArakA, duzcaritaH duSTacaritravAna, duranunayaH avinItaH-kenApi vazIkartumazakyaH, duHzIla:-duSTa-doSayuktaM zIlaM svabhAvo yasya sa tathA, duvrataH-duSTa-mAMsabhakSaNAdikaM vratam-AcaraNaM yasya sa tathA, 'duppaDiyANaMde' duSpatyAnandaH duSkRtyakaraNeSveva prasannamanAH, 'se NaM ekkAI NAmaM rahakUDe' sa khallu ekAdirnAma rASTrakUTaH, 'vijayavaddhamANassa kheDassa paMcaNhaM gAmasayANaM' vijayavardhamAnasya kheTasya paJcAnAM grAmazatAnAm 'AhevaccaM' AdhipatyaM, 'porevaccaM' paurovayaM-purovartitvam-agresaratvam , 'sAisaMpaogabahule' sAtisaMprayogabahula-acchI vastu meM burI vastu ko milAkara acchI vastu ke bhAva se beca detA thaa| 'dupparicae' duSparicaya-usake duSToM kI hI saMgati thI, 'ducarie' duzcarita-baDA duzcaritra thA, aura 'duraNugae' duranunaya-kisIkA bhI kahanA nahIM mAnane vAlA thA, 'dussIle ' duzzIla-isakA svabhAva bhI duSTa thA, 'dubae ' duvrata-mAMsabhakSaNAdika karanA isakA dainika AcAra thaa| 'duppaDiyANaMde' duSpatyAnanda-yaha duSkRtya karane meM hI sadA Ananda mAnatA thaa| 'se NaM ekkAI NAmaM rahakUDe' yaha ekAdi nAmakA mAMDalika narapati 'vijayavaddhamANassa gayarassa paMcaNDaM gAmasayANaM AhevacaM' isa varddhamAna kheTa ke pAMcasau gAvoM kA svayaM adhipatitva karatA thA aura apane niyogijanoM se bhI unakA adhipatitva karAtA thaa| 'porevacaM' svayaM unakA mukhiyA banA huA thA, aura apane niyogichupaavnaa| to, 'sAisaMpaogabahule' sArI 12tuma naharI patu bhagavAna te sArI vastunA mAyA yA heto to. 'dupparicae' tene duSTa mANusonI somata tI, 'ducarie' mahu sUDa yAtri-vANAhato, ana duraNuNae' dhanu DevU nahi bhAnavAvANato , 'dussIle' gela sto-tenA nAva 55] duTa ito, 'duvdhae' tato-bhAMsamakSa 42 teto tena bheyAno mAyA2 to, bhane 'duppaDiyANaMde' duSpratyAna to-duSTa4 42pAmA bhezA mAnanda mAnato to. se NaM ekkAI NAma rahakUDe' te hi nAbhana bhAMDala4 21, vijayavaddhamANassa gayarassa paMcaNDaM gAmasayANaM AhevaccaM - - 4 bhAna una pAMyasejAbhAnu pote adhipatipA karatuM hatuM, ane pitAnA niyagI jane pAse te gAmanuM adhipatitva karAvate hato. 'porevaccaM 'pAte temAnI parI manIna hetA hato, mana teNe potAnA niyojanAna (AzAmA 2 nA2 vizvAmu bhAsAne ) paY tanA bhujya manAcyA hA.' sAmi' zrI vipAka sUtra Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdirASTrakUTavarNanam. 123 'sAminaM' svAmitvaM nAyakatvaM 'bhaTTitta' bhartRtvam-poSakatvam , 'mahattaragattaM' mahattarakatvam uttamatvam 'ANAIsaraseNAvacaM' AjJezvarasenApatyam-AjJAyAm AjJAmadAne IzvaraH samayau~ yaH senApatistasya bhAvastattvaM 'kAremANe' kArayan =saMpAdayan niyogikairiti bhAvaH, 'pAlemANe' pAlayan svayameva rakSan 'viharai' viharati // mU0 14 // janoM ko bhI unakA mukhiyA banAye hue thA, 'sAmittaM' svayaM bhI unakA nAyaka thA aura apane niyogijanoM ko bhI unake nAyaka banA rakkhe the, 'bhaTTitta' svayaM bhI unakA poSaka thA aura apane niyogijanoM ko bhI unake poSaka kiye hue thA, ' mahattaragattaM ' svayaM bhI yaha una gAvoM meM mahattara-sarvottama-rUpa se vikhyAta thA, tathA apane niyogijanoM ko bhI yaha unameM mahattararUpa se prasiddha kiye thaa| 'ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe viharai' isakI aura isake niyogijanoM kI AjJA una gAvoM meM pradhAnarUpa se calatI thii| bhAvArtha-aba zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra mRgAputra ke pUrvabhava kA varNana karate haiM ki-he gautama ! isa jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM usa kAla aura usa samaya jana aura dhana Adi se sarvaprakAra se paripUrNa zatadvAra nAmakA eka sundara nagara thaa| yaha apane vaibhava Adise devaloka kI tulanA karatA thaa| janatA isakI nirbhaya pite saune nAyaka hatA, ane teNe potAnAM vizvAsu mANasane paNa nAyaka tarIke rAkhelAM hatAM, 'bhaTTittaM' pote tenA poSa to tabha04 tethe potAnA vizvAsu bhAsAne 56 tenA poSa manAcyA tai. ' mahattaragattaM' pote te AbhAmA sattibha35thI prajyAta hato. tathA teNe potAnA vizvAsa mANasAne pA sattibha35thI prasiddha yA . 'ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe viharai' bhane tebhanI tathA tenA vizvAsu bhaasaanI AjJA te gAmamAM pradhAnapaNe cAlatI hatI. bhAvArtha- zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra mRgAputranA pUrvabhavanuM varNana kare che ke, he gautama ! A jambudvIpanA bharata kSetramAM te kALa ane te samayane viSe jana ane dhana Adi sarvaprakArathI paripUrNa zatadvAra nAmanuM eka sundara nagara hatuM. te pitAnA valava Adi vaDa develekanI tulanA karatuM hatuM. tyAMnA mANase bhayarahitapaNe rahetAM hatAM. dareka prakAre prajAmAM tenuM ekachatra rAjya hatuM. zrI vipAka sUtra Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 vipAkazrute hokara rahatI thii| harataraha se prajA meM Ananda kA ekachatra rAjya thaa| isa nagara kA zAsaka dhanapati nAmakA nareza thA, jisake zaurya aura parAkrama kI dhAka ke mAre prabala parAkramI zatrujana bhI kA~pate rahate the| isI nagara ke kucha nikaTa agnikoNa meM vijayavardhamAna nAmakA eka kheTa basA huA thaa| isameM pAMcasau gAva lagate the| isakA adhipati 'ekAdi' isa nAma kA eka mAMDalika rAjA thaa| yaha nIti aura nyAya mArga se viparItavRttivAlA thaa| dharma-karma se ise bilakula hI prIti nahIM thii| yaha mahAadharmI aura mahAanyAyI thA, durAcArI aura vyabhicArI thA, mAMsAdika bhakSaNa karanA aura karAnA isakA dainika AcAra thaa| isakI AjIvikA bhI aise hI adhArmika kAryoM se saMpanna hotI thii| zrutacAritrarUpa dharma kA nAma sunate hI isake mastiSka kA pArA apanI maryAdA ko ullaMghana kara jAtA thaa| svayaM adharmI, durAcArI, aura anyAyI to yaha thA hI aura dUsaroM ko bhI isI prakAra se banane kA upadeza Adi detA rahatA thaa| usa kheTa meM aura usase lage hue una pAMcasau grAmoM meM isakI aura isake niyogijanoM kI AjJA calatI thii| yaha aura inake niyogIjana vahAM ke adhipati the, mukhiyA the, rakSaka the, svAmI the aura senApati Adi the // sU. 14 // A nagarano zAsaka dhanapati nAmano rAjA hato, jenAM zaurya ane parAkramanA bhayathI prabaLa parAkramI zatruo paNa kAMpatA hatA. A nagaranI thoDI najIkamAM- agnikoNamAM vijayavaddhamAna nAmane eka kheDa vasele hato. tenA tAbAmAM pAMcaso gAma hatAM, teno rAjA "ekAdi" A nAmane eka mAMDalika adhipati hato. te nIti tathA nyAyamArgathI viparIta-vRttivALo hato, dharma-kamamAM tene bilakula prIti na hatI, te mahA-adhamI ane mahA-anyAyI hato, durAcArI ane vyabhicArI hatI, mAMsAdika bhakSaNa karavuM ane karAvavuM e tene dainika AcAra hato, tenI AjIvikA paNa evIja adhArmika kAryothI sampanna thatI hatI. mRtacAritrarUpa dharmanuM nAma sAMbhaLatAM ja tenA mastakano pAro pitAnI maryAdAnuM ullaMghana karI jatuM hatuM. te adhamI, durAcArI, ane anyAyI te te haja ane bIjAne paNa epramANe banavAne upadeza ApatA hato. te kheDa-kasa ane tenI sAthenA te pAMcase gAmamAM tenI ane tenA niyagIjane-vizvAsu mANasonI AjJA cAlatI hatI. te pite tathA tenA vizvAsu mANase tyAMnA adhipati hatA, mukhya hatA, rakSaka hatA, svAmI hatA ane senApati mAhi tA. (2014) zrI vipAka sUtra Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdi rASTrakUTasyAnyAyavarNanam. 125 // mUlam // tae NaM se ekAI rahakUDe vijayavaddhamANassa kheDassa paMca gAmasayAI bahahiM karehi ya bharehi ya viddhIhi ya ukkoDAhi ya parAbhavehi ya dijehi ya bhijehi ya kuMtehi ya laMchaposehi ya AlIvaNehi ya paMthakohehi ya ovIlemANe ovIlemANe, vihammemANe vihammemANe, tajjemANe tajemANe, tAlemANe tAlemANe, niddhaNaM karemANe2 viharai / tae NaM se ekAI raTrakUDe vijayavaddhamANassa kheDassa bahUNaM rAIsara-talavara-mAMDaviya-koDuMbiya-seTri-satthavAhANaM annesi ca bahUNaM gAmellapurisANaM bahasu kajesu ya, kAraNesu ya, maMtesu ya, kuTuMbesu ya, gujjhesu ya, rahassesu ya, nicchaesu ya, vavahAresu ya suNamANe bhaNai-na suNemi, asuNamANe bhaNai-suNemi, evaM pAsamANe bhAsamANe giNhamANe jaannmaanne| tae NaM se ekAI raTrakUDe eyakamme, eyappahANe, eyavije, eyasamAyAre subahuM pAvakammaM kalikalusaM samajiNamANe viharai // sU0 15 // TIkA _ 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'ekkAI' ekAdiH ekAdinAmako 'sTrakUDe' rASTrakUTaH, 'vijayavaddhamANasta kheDassa paMca gAmasayAI vijayavardhamAnasya kheTasya paJca grAmazatAni 'bahUhi' bahubhiH 'karehi " tae NaM se ekkAI " ityaadi| __ 'tae NaM se ekkAI / phira vaha ekAdi nAmakA mAMDalika rAjA, 'vijayavaddhamANassa' usa vijaya vardhamAna kheTa ke 'paMca gAmasayAI' una pAMcasau gAMvoM ke nivAsI janoM ko 'bahUhiM' bahuta adhika 'karehi ya' karoM se, 'bharehi ya' karoM kI adhikatAse, 'viddhIhi ya vRddhi 'tae NaM se ekkAI' tyAdi. 'tae NaM se ekkAI' 5chI te hi nAbhana bhAMti 2ion 'vijayavaddhamANassa' te vinya bhAna 3nA 'paMca gAmasayAI te pAMyasemano nivAsI banAne 'vahUrhi' ma adhi4 'karehi ya' zathI, 'bharehi ya' nI adhitAthI, zrI vipAka sUtra Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D % 3D vipAkazrute ya' karezva-kSetrAdinimittakai rAjJe deyadravyezca, 'bharehi ya' bharezva-rAjagrAmakarANAmevAdhikyaH, 'viddhIhi ya' vRdimizca kRSIvalAdInAM dattasya dhAnyasya dviguNAdegrahaNaizca, 'ukoDAhi ya utkoTezca-'ukoDA' iti dezIyaH zando lazvArthakaH, 'lAca', ghUsa' iti bhASAyAm , 'parAbhavehi ya' parAbhavaizva tiraskArakaraNezva, 'dijjehi ya deyaizca-sakalavastuSu karavizeSaizva, 'bhijjehi ya' bhedyezva-daNDadravyaiHkaJcidaparAdhamAzritya saMpUrNagrAmAdiSu grArityarthaH, 'kuMtehi ya' kuntaizca= kuntakam-'etAvad dravyaM tvayA deya'-mityevaM niyantraNayA dhanagrahaNaizca, 'laMchaposehi ya laJchapoSaizca laJchAH cauravizeSAH, teSAM poSA:=poSaNAni taiH, 'AlIvaNehi ya AdIpanaizca-grAmAdInAM dAhanaizca, 'paMthakoddehi ya pAnthakuTTaizcapAnthAnAM zastraprahAreNa dhanApaharaNaizca, 'ovIlemANe2' avapIDayan2 'vihammemANe2' vidharmayan2=sadAcAracyutAni kurvana 2, 'tajjemANe2' tarjayan2, kisAna Adi ko diye gaye dhAnya Adi ko dUne Adi rUpa meM lene se, 'ukkoDAhi ya' lAMca-dhUsa Adi se, 'parAbhavehi ya' tiraskAra Adi se, 'dinjehi ya' samasta cIjoM para kara 'Teksa' Adi ke lene se, 'bhijjehi ya' bhedya-kisIpara koI aparAdha lagAkara samasta gAMva para daNDa kara ke vasUla kiye dravya se, 'kuMtehi ya' 'tumheM itanA dravya denA par3egA' isa prakAra kI anucita yantraNA se liye gaye dravya se, "laMchaposehi ya' grAma Adi ko luTavAne ke abhiprAya se kiye gaye cauroM ke poSaNa se, 'AlIvaNehi ya' grAma Adi meM agni ke lagAne se, 'paMthako?hi ya ' rAstAgIroM ko zastroM ke prahAra dvArA lUTane se, 'ovIlemANe2' sadA duHkhita aura 'vihammemANe2' sadAcAra se bhraSTa karatA huA, ' tajjemANe2 ' tarjita-karatA huA- 'dekho, yAda rakho, jo 'viddhIhi ya' vRddhi-meDuta mAhina pila dhAnya mAhine sbh|| 35bhA sevAyI 'ukkoDAhi ya' laya-311ta mAhithA, 'parAbhavehi ya' ti2242 mAhiyA, 'dijjehi ya' tamAma yAta 52 42 (sa) mAha sevAthI, 'bhijjehi ya' bhedya-keIpaNa mANasa para koI paNa prakArane aparAdha-gunha mUkIne samasta gAmane daMDa 4zana meNavelA vyathI, 'kuMtehi ya' 'tabhAre mAra dravya-dhana mA5 57ye' mA 2 // manuyita hubha dIpesA vyayI, 'laMchaposehi ya' Ama mAhina pAnA bhalibhAye rekhA thora sAnA pApAyI, 'AlIvaNehi ya' ||bhmaahine bhani sAthI, 'paMthakohehi ya' rAstAzine yIbhArA prahAra dvArA luTapAyI. 'ovIlemANe 2' sa mita bhane-'vihammemANe 2' RELARthI pra08 zrI vipAka sUtra Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdi rASTrakUTasyAnyAyavarNanam. 127 'are ? jJAsyasi atha yanmamedaM na datse' ityevamagulyAdinirdezena bhISayanityarthaH, 'tAlemANe2' tADayan2-kazAcapeTAdibhiriti bhAvaH, 'niddhaNe karemANe2' nirdhanAni kurvan 2' 'viharaI' viharati / 'tae NaM se ekAI rahakUDe vijayavaddhamANassa kheDassa' tataH khalu sa ekAdI rASTrakUTo vijayavardhamAnasya kheTasya 'bahUNaM' bahUnAM 'rAIsara-talavara-mADaMbiya-koDaMbiya-sehi-satyavAhANaM' rAjezvara-talabara-mADambika-kauTumbika-zreSThi-sArthavAhAnAm-trata rAjezvarAH yuvarAjAH talavarA nagararakSakAH-'koTavAla'iti khyAtAH, mADambikA maDambAdhipatayaH, maDambazca grAmavizeSaH, yasya caturdikSu yojanaparyantamanyaH ko'pi grAmo na vidyate sa ityarthaH; kauTumbikAH grAmapradhAnAH, tuma loga mujhe amuka vastu na doge to phira tumhArA bhalA nahIM' isa prakAra aMgulI uThAkara unakI bhatrsanA karatA huA, evaM 'tADemANe2' tADita karatA huA-koDA, thappar3a, lAta aura ghUsA Adi se una para prahAra karatA huA, antameM 'niddhaNe karemANe2 viharai' unheM nirdhana-daridrI banAtA huA rahatA thA / 'tae NaM se ekAI rakUDe ' jaba vaha ekAdi mAMDalika rAjA, 'vijayavaddhamANassa kheDassa' vijayavarddhamAna kheTa ke 'bahU hiM rAIsara-talavaramADaMbiya-koDubiya-seTi-satthavAhANaM annesiM ca bahaNaM gAmellapurisANaM' aneka yuvarAja, talavara-nagararakSaka koTavAla, maDambAdhipati, jisake cAroM ora eka eka yojana taka koI bhI gAMva na ho vaha maDaMba kahA jAtA hai, usake jo zAsaka hote haiM ve maDaMbAdhipati kahe jAte haiM; kauTumbika-gAMva ke mukhiyA puruSa, athavA manuSyoM 42to tho, 'tajjemANe 2' tata 42to tho,-'ogI, yAda rAmo; tame soDo mane amuka vastu nahi Ape te pachI tamArI salAmatI nathI." e pramANe AMgaLI yI uzane tamAnI senA 42tI thI, meva 'tADemANe 2' tADita-42to thIoya1, 2-5, and, isA mAhi 1 tenA 52 prahA2 42 24, chevaTa 'niddhaNe karemANe 2 viharai' tamAne nidhana-rikI manAvato 48o kheto to. 'tae NaM se ekkAI raTThakUDe' nyAre te ll Hises PAM, 'vijayavaddhamANassa kheDassa' viyavaddha bhAna peDanA bahUhiM rAisara-talavara-mAMDabiya-koDuMbiyaseTi-satyavAhANaM annesiM ca bahUNaM gAmellapurisANaM' bhane yuvarA, talavara, nagararakSaka, koTavAla, mADaMbika-maMDaMbAdhipati, jenI cAre bAju eka jana sudhI koI pAgu gAma na hoya tene maMDaMkha kahe che, tene je zAsaka hoya zrI vipAka sUtra Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 vipAzrute kuTumba-parijanastasya nAyakA vA, zreSThinaH-'zeTha' iti prasiddhA mahAjanAH, sArthavAhA: svadravyeNa vyApAraM kArayitvA lokopakArakAH, teSAM dvandvaH, teSAM, 'annesiM ca bahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM 'gAmellapurisANaM' grAmINapuruSANAMgrAmINA grAmanivAsino ye puruSAsteSAmityarthaH, 'bahUsu' bahuSu 'kajjesu ya' kAryeSu ca kartavyeSu prayojaneSviti yAvat , 'kAraNesu ya kAraNeSu ca-kAryajAtasaMpAdakahetuSu 'maMtesu ya' mantreSu ca-kartavyanizcayAthai guptavicAreSu 'kuTuMbesu ya' kuTumbeSu bAndhaveSu ca, 'gujjhesu ya' guhyeSu lajjayA gopanIyeSu vyavahAreSu ca, 'rahassesu ya' rahasyeSu ca-rahasi ekAnte bhavA rahasyAH pracchannavyavahArAsteSu ca 'nicchaesu ya' nizcayeSu pUrNanirNayeSu ca, 'vavahAresu ya vyavahAreSuvyavahArapraSTavyeSu ca, 'suNamANe' zRNvan 'bhaNai' bhaNati vadati, 'na suNemi' na zRNomi, 'asuNamANe bhaNai' azRNvan bhaNativadati, 'muNemi' zRNomi, evaM meM pradhAna mAne gaye vyakti, seTha-sAhakAra-mahAjana, sArthavAhaapanI puMjI dekara vyApAra karAkara logoM ke upakAraka, ina saboM ke, tathA aura bhI bahuta se grAmINa anya puruSoM ke 'bahUsu kajesu ya, kAraNesu ya, maMtesu ya, kuTuMbesu ya, gujjhesu ya, nicchaem ya, vavahAresu ya' aneka kAryoM-kartavyayogya prayojanoM ko, kAraNoM-kAyasAdhaka hetuoMko, maMtroM-kartavya ko nizcaya karane ke liye kiye gaye gupta vicAroM ko, apane2 kuTuMba ke yogya salAhoM ko, athavA kuTumbIjanoM ke lajA Adi vaza gopanIya vyavahAroM ko, rahasya-gupta bAtoM ko, nizcaya-anizcita viSaya ke pUrNa nizcaya ko, aura vyavahAra-vyAvahArika bAtoM ko suNamANe' sunatA huA bhI 'bhaNai ' kahatA thA, 'na suNemi' hamane nahIM sunA hai, aura tathA 'asuNamANe' jo koI kI bAta tene maDaMbAdhipati kahe che, kauTuMbika-gAmanA mukhya puruSa, athavA mANasamAM mukhya mAnavAmAM AvatA puruSa, zeTha-zahUkAra-mahAjana, sArthavA-pitAnI mUDI ApIne vepAra karAvIne loko para upakAra karanAra A badhAMnA, tathA bIjA paNa ghaNAM grAmINa anya puruSAMnA 'bahUsu kajesu ya, kAraNesu ya, maMtesu ya, kuDuMbesu ya, gujjhesu ya, nicchaesu ya, vavahAresu ya' bhane aaryaa-421|| yogya prayoganAne, 26|kAryasAdhaka hetaone, maMtra-kartavyano nizcaya karavA mATe karelA gupta vicArane, pitapitAnA kuTuMbane gya salAhane, athavA kuTuMbI janenA lAMchana Adi khAnagI rAkhavA yogya vyavahArane, rahasya-gupta vAtane, nizcaya-anizcita viSayanA pUrNa nizvayana bhane vyAvahAri vAtAne 'muNamANe' samato thhai| 'bhaNai' to zrI vipAka sUtra Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdi rASTrakUTasyAnyAyavarNanam 129 'pAsamANe' pazyan 'bhAsamANe' bhASamANaH, 'giNhamANe' gRhNan , 'jANamANe' jAnan, ayamarthaH pazyan vadati na pazyAmIti, apazyan vadati-pazyAmIti, tathA bhASamANo vadati-nAhaM bravImIti, abhASamANastu vadati-ahaM bravImIti, tathA gRhNan vadati-na gRhNAmIti, agRhNan bhaNati-gRhAmIti, jAnan bhaNatina jAnAmIti, ajAnan vadati-jAnAmIti / 'tae NaM se ekkAI rahakUDe' tataH khalu sa ekAdI rASTrakUTaH 'eyakamme' etatkarmA 'eyappahANe' etatpadhAnA= etaniSThaH, 'eyavijje' 'etadvidyaH-eSaiva vidhA-vijJAnaM yasya sa tathA, 'eyasunane meM na AI ho to use apane mana se paidA kara 'bhaNai' kahatA-'suNemi' are ! bhAI ! yaha kyA bAta hai, jo tumhArI maiM isa bAta ko suna rahA hai| ' evaM pAsamANe bhAsamANe giNhamANe jANamANe isI prakAra nahIM dekhe ko dekhA aura dekhe hue ko adekhA, kahI huI bAta ko nahIM kahI huI aura nahIM kahI huI ko kahI huI, nahIM liye hue ko liyA huA aura liye hue kA nahIM liyA huA, aura jJAta ko ajJAta aura ajJAta ko jJAta kahatA thaa| 'tae NaM' isa prakAra kI vaMcanAmaya azubhatama mAyAcArI-pariNati se 'se ekAI raTakUDe eyakamme eyappahANe eyavije eyasamAyAre' usa ekAdi rASTrakUTa-mAMDalika rAjA ki jo isa prakAra vaMcanAmayamAyAcArIpariNati ko hI apanA kartavya samajhe hue thA, jIvana meM jisake yahI eka kArya pradhAna thA-yahI jisake jIvana kI sAdhanA thI, yahI jisakA eka anupama vijJAna thA, aura yahI jisake siddhAntAnusAra 'na muNemi' samanyu nathI. tathA 'asuNamANe ' nI pAd aienqiwi nAvI DAya to tene pAtAnA manamAthI paha! zane 'bhaNai' to 'suNemi' bhare lA! mAzu vAta ? tamAzaya pAtane saiejI rahyo chu. 'evaM pAsamANe bhAsamANe giNhamANe jANamANe' mA pramANe nAnI ke ane jeelIne nathI joI, kahelI vAtane nathI kahI ane nahi kahelI vAtane kahI che, nahi lIdhelI (vastu ne lIdhI che ane lIghelIne nathI lIdhI, ane jANelane nathI ongto bhane nathI to tene chu, mema to hato. 'tae NaM' yA prabhAga 4 // sare azubhatama bhAyAyAza-pariNatithI se ekkAI rahakUDe eyakamme eya pahANe eyavijje eyasamAyAre' te me rASTra-bhAMDali nareza ne mA pramANe paraMvacanAmaya mAyAcArI-pariNatine ja potAnuM kartavya samajatA hatA, jIvanamAM jene eja kAma mukhya hatuM, eja jenA jIvananI sAdhanA hatI, eja jenA zrI vipAka sUtra Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute samAyAre' etatsamAcAraH- eSaH samAcAraH AcaraNaM yasya sa tathA, 'subahuM pAvakamma' subahu pApakarma-jJAnAvaraNIyAdikamazubhaM karma, 'kalikalusaM' kalikaluSaMkalahahetukaluSaM 'samajiNamANe samarjayan 'viharaI' viharati // sU0 15 // sarvottama AcaraNa thA, tathA jo 'kalikalusaM' AtmA ko atizaya kalaha-duHkhoM ke dAtA hone se malImasa-mailatulya malina 'suvahuM pAvakamma' adhika utkRSTasthitisaMpanna bahuta jyAdA jJAnAvaraNIyAdika azubha pApa karmoMkA 'samajjiNamANe viharai' baMdha karatA huA rahatA thaa| bhAvArtha-manamAnI karane vAle usa ekAdi mAMDalika rAjA ke rAjya meM kisI ko sukha nahIM thaa| prajA harataraha se duHkhI thii| vaha prajA ko apanI A~khoM se sukhI nahIM dekha sakatA thaa| jora-julma se prajA para apane adhikAra kA durupayoga karatA thaa| apanI anucita AvazyakatAoM kI pUrti ke liye, athavA prajA meM apane bhayaMkara AtaMka kA sikkA jamAne ke liye vaha hara eka avaidha upAyoM dvArA usake jana aura dhanakA saMhAra aura apaharaNa kara AnaMdita hotA thaa| karavRddhi se prajA duHkhI rahatI thii| kRSaka AdikoM ke liye jo isakI ora se kSetroM meM bone Adi ke liye dhAnya vitarita kiyA jAtA use yaha dugunA-tigunA kara una jIvanamAM anupama vijJAna hatuM, ane eja jeNe potAnA siddhAMta pramANe sarvottama bhAyara mAnyu tu, tathA- 'kalikalusaM' mAmAne atizaya 4AI-mAne mApanA2 pAthI bhalI bhaA-mela yA bhanina 'subahuM pAvakamma' ghisthitisapanna ma padhAre jJAnAvaraNIya mAhi azuma bhani samajiNamANe viharai' 55 karate thake raheto hate. bhAvArtha-manamAnI karavAvALA te ekAdi mAMDalika rAjAnA rAjyamAM keIne sukha na hatuM. prajA dareka prakArathI du:khI hatI. te pitAnI AMkhethI prajAne sukhI joI zakato na hato. jorajulamathI prajA para pitAnA adhikArane durupayoga karate hate. pitAnI beTI AvazyakatAonI pUrti mATe athavA prajAmAM pitAnI bhayaMkaratAne prabhAva jamAvavA mATe te dareka avaidha upAye dvArA tenA jana ane dhanane saMhAra ane apaharaNa karIne AnaMda pAmate hate. karavRddhithI prajA duHkhI rahetI hatI. kheDutene te pitAnA pAsethI je khetaramAM vAvavA mATe anAja ApatA hatA, te pAchuM leto tyAre bamaNuM traNagaNuM karIne zrI vipAka sUtra Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdi rASTrakUTasyAnyAyavarNanam. 131 // mUlam // tae NaM tassa ekAiyassa sTrakUDassa aNNayA kayAI sarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAtaMkA pAubbhUyA, taMjahA-sAse 1, kAse 2, jare 3, dAhe 4, kucchisUle 5, bhagaMdare 6, arisA 7, ajIrae 8, didi 9,-muddhasUle 10, arose bar3I nirdayatA se vasUla karatA thaa| lAMca aura ghUsa kA isa anyAyI rAjA ke rAjya meM sarvatra ekacchatra rAjya chAyA huA thaa| isakI kRpA se durjana aura prajApIDaka jana vahA~ Anandita rahate, aura nyAyI evaM dharmAtmAoM ko apanA jIvana kaSTamaya bitAnA par3atA thaa| isake zAsana meM sajjanoM evaM nyAyapriya vyaktiyoMkA koI Adara nahIM thA, jhUThe aura dagAbAjoMkI hI vahAM calatI thii| pratyeka vastu, cAhe vaha upayogI ho cAhe anupayogI ho saba para, kara (Teksa) kI mudrA lagI huI rahatI thii| jarA-jarA se aparAdha meM logoM manamAnA daNDa kiyA jAtA thA, daNDa kI to yahAM taka dazA thI ki kisI eka vyakti ke aparAdhI ghoSita hone para usa ke pUre gAMvavAloM se icchAnusAra daNDa liyA jAtA thaa| 'tumheM itanA daNDa denA par3egA!'-isa prakAra kI rAjaghoSaNA hone para phira usakI kisI bhI kacaharI meM apIla nahIM hotI thii| rAjAjJA bahuja nirdayatAthI vasula kasto hato. lAMca ane rUzvatanuM te anyAyI rAjyamAM tamAma ThekANe ekachatra rAjya chavAI gayuM hatuM. tenI kRpAthI durjana ane prajAne pIDA karanAra mANase tenA rAjyamAM Ananda karatA hatA, ane je nyAyaparAyaNa tathA dharmAtmA hatA teone pitAnuM jIvana kaSTathI vitAvavuM paDatuM hatuM. tenA zAsanamAM sajajane ane nyAyapriya mANasane ke prakAre Adara-bhAva maLatuM nahi, jUThA ane dagAbAjanuM tyAM tamAma prakAre calaNa hatuM. dareka vastuo ke je upayogI hoya agara ugI na hoya te tamAma para kara (Tekasa)nI chApa lAgelI rahetI hatI. jarA- jeTalA aparAdhamAM paNa mANaso para pitAnI IcachA pramANe daMDa karate, daMDanI te tyAM sudhI dazA karI hatI ke--kaI eka mANasane aparAdha jANavAmAM AvatAM tene tamAma gAmavALA mANasa pAsethI IcachAnusAra daMDa levAmAM AvatuM hatuM. "tamAre ATale daMDa Apaja paDaze" -A prakArano rAjA taraphathI DhaDhare thatAM tenI kacerImAM zrI vipAka sUtra Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 vipAkazrute yae 11, // 1 // acchiveyaNA 12, kannaveyaNA 13, kaMDa 14, udare 15, koDhe 16 // tae NaM se ekAI raTrakUDe solasahi rogAtaMkehiM abhibhUe samANe koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! vijayavaddhamANe kheDe siMghADaga-tiya-caukka-caccara-mahApaha-pahesu mahayAra sadeNaM uhI sarvopari mAnya thii| isa rAjA ke zAsana meM coroM ko isa liye puSTa kiyA jAtA thA ki ve prajAkA dhana apaharaNa kara rAjabhaNDAra kI vRddhi kreN| jo vyakti rAjAkI AjJA ke anusAra nahIM calate, apane kartavyakA pAlana karate hue nItimArgakA anusaraNa karate, to rAjA unake gharoM meM Aga lagavA detA thaa| pathikoM ko sadA taskaroM dvArA kiye gaye aneka prahAroM ke sAtha 2 dhanakA apaharaNa sahana karanA par3atA thaa| jo koI virodha karatA to rAjAkI tarapha se vaha daNDita kiyA jAtA-duHkhita kiyA jAtA thaa| sadAcAriyoM ko sadAcAra se cyuta aura dharmAtmAoM ko dharma se parAGmukha karavAne meM yA karane meM hI rAjA ko AnaMda AtA thaa| tarjanA, bhartsanA aura tADanAjanya duHkhoM ko sadA pratyeka prajAjana ko bhogAnA aura nirdhana banAkara unheM rakhanA basa yahI rAjAkI nIti aura rIti thI / yaha thA isa rAjA ke manamAne zAsana kA nmuunaa| kaI prakAre apIla thaI zakatI nahiM. rAjAnI AjJAja sarvopari mAnya rAkhavI paDatI hatI. A rAjAnA rAjyamAM cora lekene eTalA mATe puSTa rAkhavAmAM AvatA hatA ke te cera leke prajAnA dhanane haraNa karI rAjAnA bhaMDAramAM vadhAre kare. je mANasa rAjAnI AjJA pramANe nahi cAlIne-potAnA kartavyanuM pAlana karatA thaka nItimArgathI cAlatAM te rAjA te mANasanA gharamAM Aga lagADI dete hate. musApharone hamezAM cere dvArA thayelA prahAro sAthe dhananuM apaharaNa paNa sahana karavuM paDatuM hatuM. jo ke virodha karate te tene rAjA taraphathI daMDa karavAmAM AvatuM hate. tathA tene duHkhI karavAmAM AvatuM hatuM. sadAcArIone sadAcArathI bhraSTa ane dharmAtmAone dharmathI vimukha karavAmAM rAjAne AnaMda AvatuM hatuM. tarjanA (ti22412), satsaMnA (apamAnana kyana) bhane unA (bhAra)-nyo hamezA dareka prajAjanane bhegavavAM ane prajAne nirdhana banAvI rAkhavI eja te rAjAnI nIti ane rIti hatI. A hatuM te rAjAnA manamAnyA kArabhArane namune. zrI vipAka sUtra Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1 ekAdi rASTrakUTasyAnyAyavarNanam. 133 grosemANAra evaM vadaha-evaM khalu devANuppiyA ! ekAiraTrakUDassa sarIragaMsi solasa rogAyaMkA pAubbhUyA, taM jahA-sAse 1, kAse 2, jare 3, jAva koDhe 16, taM jo NaM icchai devANuppiyA ! vijo vA vijaputto vA jANao vA jANayaputto vA, teicchio vA teicchiyaputto vA, ekAiraTUkUDassa eesi solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaMkaM uvasAmittae, tassa rAjA, Izvara, talavara mADaMbika Adi janoM sAtha baiTha kara kAryoM, kAraNoM, maMtra (salAha) aura gupta bAtoM Adi ke viSaya meM vicAravimarza karate samaya sunI huI bAta ke liye vaha kahatA ki, yaha bAta maiMne nahIM sunI hai| tathA jisa bAta kA koI bhI viSaya nahIM hotA use yaha apanI mAnasika kalpanA se khaDI kara detA aura logoM ko duHkhita kiyA krtaa| isI prakAra dekhI gaI, kahI gaI, grahaNa kI gaI aura jAnI gaI ko adekhI, nahIM kahI gaI, nahIM grahaNa kI gaI aura nahIM jAnI gaI kahatA aura viparIta ko aviparIta kahatA thaa| isa prakAra kI mAyAcArI-pariNati se hI yaha apane zAsana ko calAtA thaa| isa azubhatama pariNatimeM magna yaha rAjA, saMkliSTayoga aura kaSAyoM se, utkRSTa sthiti ko liye hue duHkhadAyI prakRSTa jJAnAvaraNIya Adi pApa karmoM kA upArjana karatA rahatA thA // sU0 15 // rAjA Izvara, talavara, mADaMbika Adi tamAma mANasanI sAthe besIne, kAryo, kAraNe, maMtra ane gupta vAte Adi mATe vicAra-vimarza karatI vakhate sAMbhaLelI vAtane mATe kahe ke A vAta meM sAMbhaLI nathI. tathA je vAtane kaI pate paNa na hoya tene te pitAnI mAnasika kalpanAthI ubhI karI dete ane kene duHkhI karyA kare. A pramANe joyelI, kahelI, grahaNa karelI ane jANelIne nahi joyelI, nahi kahelI, nahi rahaNa karelI ane nahi jANelI kahete, ane viparItane aviparIta kahetuM hatuM. A prakAranI mAyAcArI-pariNatithIja te pitAnuM rAjakAja calAvatuM hatuM. A azubhatama-pariNatimAM magna A rAjAe, saMkila caga ane kaSAyathI, utkRSTasthitiyukata duHkhadAyI prajJAnAvaraNIya Adi pApa karmone SIM 42to to to. (2015) zrI vipAka sUtra Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dipAkazrute NaM ekAI raTukUDe vipulaM atthasaMpayaM NaM dalayai / docaMpi taccapi ugghoseha, ugghosittA eyamANattiyaM paJcapiNaha / tae NaM te koTuMbiyapurisA jAva paJcappiNaMti // sU0 16 // TIkA 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM tassa' tataH khalu tasya 'ekkAiyassa' ekAdikasya = ekAdinAmakasya 'rahakUDassa' rASTrakUTasya 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit = kasmizcidanyasmin samaye 'sarIragaMsi' zarIre 'jamagasamaga meva ' yugapadeva ekasminneva samaye, ghoraprANAtipAtAdikarmaphalodayavazAt SoDaza rogAtaGkA utpannA ityAha- 'solasa' ityAdi / 'solasa rogAtaMkA pAunbhUyA' SoDaza rogAtaGkAH - rogAzcAtaGkAzceti dvandvaH tatra rogAH = dAhajvarAdayaH, AtaGkAH =zUlAdayaH, yadvA - rogAva te AtaGkA rogAtaGkAH - rogA= vyAdhayasta eva AtaGkAH = tIvrakaSTakAriNaH, prAdurbhUtAH samutpannAH / 'taM jahA ' tadyathA- 'tae NaM tassa ' ityAdi / 4 'tae NaM' kucha kAlake pazcAt 'tassa ekAiyassa rahakUDassa' usa ekAdi nAmaka rASTrakUTake ' sarIragaMsi zarIra meM 'aNNayA kayAI ' koI eka samaya 'jamagasamagameva ' eka hI sAtha 'solasa rogAyaMkA ' solaha roga aura AtaGka - dAhajvara Adi roga aura zUla vagairaha AtaMka, athavA tIvra kaSTakAraka hone se rogarUpa AtaMka ' pAunbhUyA utpanna hue, 'taM jahA ' ve ye haiM- ' sAse 1, kAse 2, jare 3, dAhe 4, kucchimUle 5, bhagaMdare 6, arisA 7, ajIrae 8, diTThi 9 - muddhasUle 10, aroyae 11, acchiveyaNA 12, kaNNaveyaNA 13, kaMDU 14, udare 15, tae NaM tassa 11 ityAhi 46 ' tae NaM , DeTabou ANa vItyA pachI ' tassa ekkAiyassa raTThakUDassa " , te ahi nAma rASTraTUTanA 'sarIragaMsi ' zarIramAM 'aNNayA kayAI kai eka sabhaye 'jamagasamagameva ' meDIsAtha 'solasa rogAtaMkA' soja roja ane aatN4dAhavara Adi rAga ane zUla vagere AMtaka, athavA tIvra kaSTakAraka hAvAthI zeNaiya yAMta, ' pAunbhUyA' utpanna thayA, 'taMjahA ' te mevI rIte hai :1- sAse, 2- kAse, 3-jare, 4- dAhe. 6-bhaMgadare, 7-arisA 8- ajIrae, 2- diTTi - 10 mudamule, kaNNaveyaNA, 14-kaMdra, 15- udare, 5 - kucchisle, 11 - aroyae, 12 - acchiveyaNA, 1316-koTe // 1- zvAsa- durdhvazvAsa, 2-5Asa zrI vipAka sUtra Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdi rASTrakUTasya SoDazarogAtakotpAdaH. 135 'sAse' zvAsaH UrdhvazvAsaH 1, 'kAse' kAsaH zleSmavikAraH 2, 'jare' jvarastApaH 3, 'dAhe' dAhaH dAhajvaraH 4, 'kucchimUle' kukSizUlaH 5, 'bhagaMdare' bhagandaraH 6, 'arisA' aza: gudAGkararogaH 7, 'ajIrae' ajIrNakaH AhArasyApariNatiH 8, 'didvimuddhamUle' dRSTimUrddhazUlam-dRSTizUlaM netrazUlam 9, mUrdhazUlam=mastakapIDA 10, 'aroae' arocakaH AhArAdAvaruciH 11, 'acchi veyaNA' akSivedanA 12, 'kaNNaveyaNA' karNavedanA 13, 'kaMDU' kaNDU: varjU:-'khAja' iti prasiddho rogaH 14, 'udare' udaram-udararogaH-jalodaram 15, 'koDhe' kuSThaH 16 / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'ekkAI rahakUDe' ekAdI rASTrakUTaH 'solasahiM rogAtaMkehiM abhibhUe samANe' SoDazabhI rogAtaGkarabhibhUtaH san 'koDuMbiyapurise' kauTumbikapuruSAn AdezakAriNaH puruSAn 'sadAveI' zabdayati Ahvayati 'sadAvittA' zabdayitvA AhUya, 'evaM vayAsI' evam avAdIt'gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA !' gacchata khalu yUyaM he devAnupriyAH ! 'vijayakoDhe 16 ' zvAsa-urdhvazvAsa 1, kAsa-zleSmavikAra 2, jvara-tAva 3, dAha-dAhajvara 4, kukSizUla-udarazUla 5, bhagaMdara 6, arza-bavAsIra 7, ajIrNa-apaca 8, dRSTizUla 9, mastakazUla 10, AhArAdika meM aruci 11, netravedanA 12, karNavedanA 13, kaMDU-khAja 14, udararoga-jalodara 15, aura kuSTha-koDha 16 / 'tae NaM' pazcAt 'se ekkAI raTakUDe solasahiM rogAtaMkehiM' usa ekAdi rAjAne ina solaha rogoM se ' abhibhUe samANe ' atyaMta pIDita hokara 'koDuMbiyapurise' apane AjJAkArI puruSoMko 'saddAvei' bulAyA, aura 'sadAvittA' bulAkara, 'evaM vayAsI' isa prakAra kahA ki-' gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA !' he devAnupriya ! Apa loga jAo, SU2sa-vebhavi412, 3-0412-tApa, 4-hA-hA0452, 5-kSizaba-422a, E-mi42, 7-40-11 // 2, 8-2074-mapayA, dRSTizUsa, 10-bhastazudA, 11-3thi, 12-netrahanA, 13-4AnanI vahanA, 14-4-201, 15-42|g-saa2, bhane 16-04-48. 'tae NaM' pachI ' se ekkAI raTThakUDe solasahi rogAtaMkehi ' te te soga zagothI 'abhibhrae samANe' matyata pIDita thatAM 'koDuyiyapurise' pAtAnA mA puruSAne 'sadAi' mArAvyA, bhane 'sAvitA 'masApAna ' evaM vayAsI' mA prabhANe - 'gacchaha NaM tumme zrI vipAka sUtra Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAD vipAkazrute vaddhamANe kheDe' vijayavardhamAne kheTe 'siMghADaga-tiya-caukka-caccara-mahApaha-pahesu' zRGgATaka-trika catuSka-catvara-mahApatha-patheSu-zRGgATakaM-trikoNamArgaH, trikaM-tripathamyatra trayo mArgA militAH santi tat sthAnam , catuSka-catuSpayaM-yatra catvAro mArgA militAstat sthAnam , catvaram anekamArgasaMgamasthAnam , mahApatha:-rAjamArgaH, panthAmArgaH, eSAM dvandvaH, teSu zRGgATakAdiSu janasamUhasthAneSu 'mahayA' mahatA2 'sadeNaM' zabdenamnAdena 'ugyosemANA' udghoSayantaH2 'evaM vadaha' evaM vadata-evaM khalu devANuppiyA!' evaM khalu he devAnupriyAH ! 'ekkAirahakUDassa sarIragaMsi' ekAdirASTrakUTasya zarIre 'solasa' SoDaza 'rogAyaMkA' rogAtaGkAH 'pAubbhUyA' prAdurbhUtAH, 'taM jahA' tad yathA-'sAse 1 kAse 2 jare 3 jAva koDhe 16' zvAsaH 1, kAsaH2, jvaraH 3, yAvatkuSThaH 16, 'taM' tat-tasmAt 'jo NaM icchai devANuppiyA !' yaH khalu icchati he devAnupriyAH ! 'vijjo vA' vaidyo vA, 'vijaputto vA' vaidyaputro vA, 'jANao vA' aura 'vijayavaddhamANe kheDe siMghADaga-tiya-caukka-caccara-mahApaha-pahesu 'vijayavarddhamAna kheTa ke zrRMgATaka-tIna kone vAle mAgameM, trika-tripatha-tIna mArga jahAM milate hoM vahAM, catuSka-catuSpatha-cAra rAste jahAM milate hoM vahAM, catvara-bahuta rAste jahAM milate hoM vahAM, mahApatha-rAjamArga meM aura patha-sAmAnya mArga meM 'mahayA2' jora 2 kI 'saddeNaM AvAja se 'ugghosemANA 2 evaM vadaha' bAra bAra ghoSaNA kara yaha kaho ki, 'evaM khalu devANuppiyA !' he devAnupriyo ! 'ekkAirahakUDassa sarIragaMsi solasa rogAtakA pAubbhUyA' ekAdi rASTrakUTa rAjAke zarIra meM sAsa, kAsa-Adi solaha roga eka sAtha utpanna hue haiM, 'taM' so 'jo gaM' jo koI vyakti cAhe vaha 'vijjo vA vijjaputto vA jANao vA jANayadevANuppiyA!' hevAnupriya ! tabhegamA, mane 'vijayavaddhamANe kheDe siMghADagatiya-caukka-caccara-mahApaha-pahesu vinyabhAna meDanA shRN||4- murArI vALA mArgamAM, trika-tripatha-traNa mArga jyAM maLe che tyAM, catuSka-catuSpatha-cAra rastA jyAM maLe che tyAM, cavara-ghaNA rastA jyAM maLatA hoya tyAM, mahApatha-rAjamArgamAM bhane patha-sAmAnya bhAbhA 'mahayA212-'saddeNaM 'sAthI' ugrosemANA2 evaM vadaha' pAravAra ghoSaNA 42 mema 49 / 3- 'evaM khalu devANuppiyA!" vAnupriyo ! 'ekkAiraTThakUDassa sarIragaMsi solasa rogAtaMkA pAunbhUyA' ekAdi rASTrakUTa rAjAnA zarIramAM zvAsa, kAsa Adi seLa riga ekasAthe utpanna yayA, ''ta 'jo NaM' bhAsa game te 'vijjo vA vijaputto zrI vipAka sUtra Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. ThIkA zru0 1, a0 1, vaidyAdyAhvAnArtham ekAdirASTrakUTasyAjJAmadAnam 137 jJAyako vA, 'jANayaputto vA' jJAyakaputro vA, 'teicchio vA' caikitsiko vA, 'teicchiyaputto vA' caikitsikaputro vA, 'ekkAiraTakUDassa eesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaka' ekAdirASTrakUTasya eSAM SoDazAnAM rogAtaGkAnAM madhye ekamapi rogAtaGkam , 'uvasAmittae' upazamayituM cikitsayituM, 'yaH khalu icchati-' ityatra 'icchatI-'tyasya dhAtUnAmanekArthatvAt--zanotItyarthaH, 'tassa NaM ekkAI raTakUDe viulaM' tasya khalu ekAdirASTrakUTo vipulAm 'atthasaMpayaM NaM' arthasaMpadaM khalu 'dalayai' dadAti-dAsyati / bho devAnupriyAH ! evamidaM vAkyaM 'doccaMpi taccapi ugghoseha' dvitIyavAramapi tRtIyavAramapi udghoSayata, udghoSya 'eyamANattiyaM etAm-uktarUpAm , AjJaptikAm AjJAvacanaM puno vA tegicchio vA tegicchiyaputto vA' vaidya ho yA vaidyakA putra ho, jJAyaka-(rogoMkA jJAtA) ho yA jJAyakakA putra ho, ilAja karane vAlA ho yA ilAja karane vAle kA putra ho, koI bhI kyoM na ho 'ekkAirahakUDassa eesi solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyakaM uvasAmittae icchai' ekAdi rASTrakUTa ke ina 16 prakAra ke rogoM meM se kisI eka roga ko bhI dUra kara sakatA ho to 'tassa NaM ekkAI raTakUDe viulaM atthasaMpayaM NaM dalayai' usake liye nizcaya se yaha ekAdi rASTrakUTa bahuta adhika arthasaMpatti pradAna kregaa| 'docapi tacaMpi ugdhoseha' isa prakAra kI ghoSaNA eka bAra, do bAra aura tIna bAra taka karo, 'ugghosittA eyamANattiyaM paJcappiNaha' aura ghoSaNA karake pIche mujhe khabara do ki-'hamane isa ghoSaNA ko kara dI hai| isa vA jANao vA jANayaputto vA teicchio vA teicchiyaputto vA' vaidha DAya ke vaidyane putra haya, reganA jANakAra hoya ke jANakArano putra hoya, ilAja karavAvALa hoya athavA IlAja karanArano putra hoya, koI paNa kema na hoya 'ekkAirahakUDassa eesiM solasaNhaM rogAtaMkANaM egamavi rogAtaMka uvasAmittae icchai' me rASTrakUTanA me so prA2nA gomAthI dha pa me gine paNa dUra karavAnI IcchA rAkhatA hoya arthAt dUra karI zakatA hoya te 'tassa NaM ekkAI raTThakUDe viulaM atthasaMpayaM NaM dalayai ' tene mATe nizcayathA te me yUTa 2044ii ghajar matha-sapatti pradAna 42), 'doccaMpi taccapi uraghoseha' mA 42nI ghoSaNA me pA2, me pAra bhane 4 pA2 sudhI 42, ' unghosittA eyamANattiyaM paJcappiNaha' pachI bhane 542 mAthe 3-'mabhe me zrI vipAka sUtra Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 vipAkakSate 'paJcapiha' pratyarpayata - maduktAnusAraM kArya saMpAdya mAM kathayatetyarthaH / 'tara NaM te koDaMbiyapurisA jAva' tataH khalu te kauTumbikapuruSA yAvat zRGgATakAdipu ghoSaNAM kRtvA, 'paJcappiNaMti' pratyarpayanti = 'svAmin ! bhavadAjJAnusAreNAsmAbhiH zRGgATakAdiSaddhoSitamiti nivedayantItyarthaH // sU0 16 // prakAra rAjAkI AjJA pAkara ' te koDaMbiyapurisA jAva paJcaSpiNaMti ' una kauTuMbika puruSoM ne vijayavarddhamAna nagara meM jAkara zRMgATaka, tripatha aura catuSpatha Adi mArgoM meM rAjA kI pUrvokta ghoSaNA bAra 2 udghoSita kara, pIche lauTa kara " ghoSaNA kara dI hai" isa prakAra rAjA ko khabara dI / bhAvArtha - jaba usa rAjA kI adhArmika pravRtti se aura anIti mArga ke Asevana se saMcita azubha karmoM kA vipAka huA taba usa rAjA ke zarIra meM kucha kAla ke bAda hI eka hI sAtha zvAsa, kAsa, jvara se lekara kuSTha taka bhayaMkara 16 roga phUTa nikale / jo usa bAta ko pramANita karate the ki, saMsAra meM rahakara adhArmika pravRtti hI cAlU rakhanA manuSya ke liye hitakara mArga nahIM hai / rAjA ina rogoM se atyaMta trasta thA / usane apane AdezakArI janoM ko bulAkara kahA ki - ' he devAnupriya ! tuma jAo aura nagarameM pratyeka mArga para isa bAta kI joradAra zabdoM meM bAra 2 ghoSaNA karo ki - 'ekAdi rAjA ke zarIra meM zvAsakAsAdika rogoM ne ghoSANA bharI dvIdhI che'-mA pramANe rAmanI AjJA pAbhIne 'te koDuMbiyapurisA jAva paccapiNaMti' te auTumi puruSo me vibhayavarddhamAna nagaramA rahane zRMgAra, tripatha ane catuSpatha Adi mArgomAM rAjAe kahelI pUrvokta gheSaNA vAraMvAra karI, pachI AvIne 'gheSaNA karI dIdhI che.' A pramANe rAjAne khakhara ApyA. bhAvA jyAre te rAjAnI adhArmika pravRtti ane anItimAnA sevanathI saMcaya karelA azubha karmAMnA vipAka (paripAka) thayA, tyAre te rAjAnA zarIramAM keTalAka samaya pachI ekaja sAthe zvAsa, kAsa, javarathI Ara bhIne kADha sudhInA bhayaMkara seALa rAgA phUTI nIkaLyA, je e vAtanI sAkSI pUratA hatA ke;-saMsAramAM rahIne adhamaya pravRtti cAlu rAkhavI te mAsa mATe hitakara mArgI nathI. rAjA A rAgothI atyaMta trAsa pAmatA hatA. teNe potAnA AjJAkArI mANasAne khelAvIne kahyuM ke-he devAnupriya ! tame jAo, ane nagaramAM pratyeka mArga para A vAtanI ahuja jerAra zabdothI vAra vAra dhoSaNA karo. ke: ekAdirAjAnA zarIramAM zrI vipAka sUtra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 1, kauTumbikairekAdirASTrakUTasyAjJAyA udghoSaNam. 139 // mUlam // tara NaM vijayavaddhamANe kheDe imaM eyArUvaM ugghosaNaM soccA nisamma bahave vijjA ya 6 satthakosahatthagayA sae - hiMto 2 gihehiMto paDinikkhamaMti, paDinikkhamittA vijayavaddhamANassa kheDassa majjhamajjheNaM jeNeva ekkAiraTukuDassa gihe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA ekkAisarIrayaM parAmasaMti, tesiM rogANaM niyANaM pucchaMti / ekkAiraTukUDassa bahUhiM abhaMgehi uNAhi ya siNehapANehi ya vamaNehi ya vireyaNehi ya siMcaNehi ya avaddahaNehi ya aNuvAsaNAhi ya batthikamme hi ya nirUhi ya sirAvehehi ya tacchaNehi ya pacchaNehi ya sirabatthIhi ya tappaNehi ya puDapAgehi ya chalIhi ya vallIhi bhayaMkara rUpa se apanA ghara banA liyA hai, so jo bhI koI vaidya, jJAyaka, cikitsaka yA unake putra, ki jo ina rogoM kI cikitsA karane meM siddhahasta hoM ve Akara rAjAkI cikitsA kareM, rAjA una ke liye adhika se adhika arthasaMpatti kA pradAna karegA' / rAjA kI yaha AjJA pAkara una vyaktiyoM ne ( sevakoM ne) vijayavarddhamAna nagara meM jAkara pratyeka mArga para khaDe hora kara bAra bAra rAjA kI AjJAkI jora2 se ghoSaNA kI, aura pIche Akara Apa kI pUrNa AjJA sunA dI gaI hai " - isa prakAra kI rAjA ko khabara dI || sU0 16 // 66 zvAsa kAsa-Adi seLa roge e bhayakara rUpathI potAnuM ghara banAvI dIdhu che, te je kei paNa vaidya, nAyaka, cikitsaka, athavA tenA putra e regenI cakitsA karavAmAM siddhahasta hoya te AvIne rAjAnI cikitsA karaze te rAjA tene vadhAremAM vadhAre dhana-saMpatti Apaze'. rAjAnI A pramANenI AjJA pAmIne te sevakee vijayavartamAna nagaramAM jai pratyeka rastA para ubhA rahIne vAraMvAra rAjAnI AjJAnI jorazorathI ghoSaNA karI, pachI AvIne ' ApanI pUrNa AjJA saMbhaLAvI dIdhI che' yA pramANe zannane amara sAdhyA. (sU. 16) zrI vipAka sUtra Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 fauraya ya mUlehi ya kaMdehi ya pupphehi ya pattehi ya phalehi ya bIehi ya siliyAhi ya guliyAhi ya osahehi ya bhesajjehi ya icchaMti tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaMkaM uvasAmittae, No ceva NaM saMcAeMti uvasAmittae / tae NaM te bahave vijA ya vijaputtA ya0 jAhe no saMcAeMti tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamova rogAyaMka uvasAmittae, tAhe saMtA taMtA paritaMtA jAmeva disiM pAubbhUyA, tAmeva disiM paDigayA // sU0 17 // " TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM vijayavaddhamANe kheDe imaM eyArUvaM ugghI - saNaM socA nisamma bahave' tataH khalu vijayavardhamAne kheTe imAmetadrUpAmuddhoSaNAM zrutvA nizamya bahavo 'vijjAya 6' vaidyAzva vaidyaputrAtha, jJAyakAzca jJAyakaputrAzca, caikitsikAzca caikitsika putrAca, 'satthako sahatthagayA' zastrakozahastagatAH - zastrakozo = nakhacchedanAdibhAjanaM haste gato'vasthito yeSAM te tathA, 'saehiMto 2' ' tara NaM' ityAdi / , 6 , tae NaM' ghoSaNA kiye jAne ke bAda, 'vijayavajramANe kheDe imaM eyArUvaM ugghosaNaM socA' vijayavarddhamAna kheTa meM rAjA kI pUrvokta ghoSaNA ko sunakara, aura 'nisamma ' hRdaya meM usakA nizcaya kara, ' bahave vijjA ya 6 ' aneka vaidya aura vaidyoM ke putra, jJAyaka aura unake putra, cikitsaka aura unake putra ye saba 'satthako sahatthagayA' churA, naharaNI Adi zastroM kI peTI ko hAtha meM le lekara 'saehiMto2 gihehito' apane gharoM 4 tae NaM tyAhi 6 9 tae NaM laherAta ardhyA mAha, 'vijayavaddhamANe kheDe imaM eyArUvaM ugghosaNaM soccA' vibhayavarddhamAna meDamAM rAnnanI pUrvosta laherAtane sAMlajIne, mane 'nisamma ' (hRdhyamAM ten| nizcaya urIne ' bahave vijjA ya 6' ne vaidya ane vedyAnA putrA, jANakAra ane tenA putrA, cikitsaka ane tenA putrA, e tamAma ' satya ko sahatthagayA ' charI, naharaNI, mAhi zakhonI peTIne hAthabhAM lAne zrI vipAka sUtra Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdirASTrakUTasya vaidyAdikRtopacAraH 141 svakebhyaH svakebhyaH, 'gihehiMto' gRhebhyaH 'piDinikkhamaMti' pratiniSkrAmanti= nirgacchanti, 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya, 'vijayavaddhamANassa kheDassa majmajjheNaM' vijayavardhamAnasya kheTasya madhyamadhyena 'jeNeva ' yatraiva 'ekkAirahakUDassa gi' ekAdinAmakasya rASTrakUTasya gRhaM 'teNeva uvAgacchati' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'ekkAisarIrayaM' ekAdizarIrakam = ekAdinAmakasya rASTrakUTasya zarIraM 'parAmusaMti' parAmRzanti = spRzanti / 'tesiM rogANaM' teSAM rogANAM 'niyANaM' = nidAnam utpattikAraNaM pucchaMti' pRcchanti / 'ekkAirahakUDassa' ekAdirASTrakUTasya 'bahUhiM' bahubhiH = bahuvidhaiH 'abhaMgehi ya' abhyaGgaizva= 'tailamardanaizca 'uccaNAhi ya' udvarttanaiva = malApakarSakadravyasaMyogavizeSeNa zarIropamardanaizca, 'siNehapANehi ya' snehapAnaizca = auSadhaparipakvaghRtAdipAnaizca, 'bamaNehi se 'paDinikvamaMti' nikale, aura ' paDinikkhamittA' nikala kara ' vijayavaddhamANassa kheDassa' vijayavardhamAnakheTa ke ' majjhamajjheNaM' bIcoM bIca hAkara ' jeNeva ekkAiraTThakrUDassa gihe ' jahAM ekAdi rASTrakUTa rAjA kA gRha thA 'teNeva uvAgacchati' vahAM para pahu~ce, aura 'utrAgacchittA ' pahu~ca kara unhoMne 'ekkAisarIrayaM ekAdi nRpati ke zarIra kA ' 'parAmusaMti' sparza kiyaa| pazcAt ' tesiM rogANaM una rogoM kA niyANaM ' nidAna - 'utpatti kA mUla kAraNa kyA hai ?" yaha pucchara' puuchaa| pUchane ke bAda unhoMne 'ekkAirahakUDassa ' usa ekAdi rASTrakUTa kA ' bahUhiM abhaMgehi ye ' bahuta prakAra ke abhyaMgoM-tailoM kI mAliza ke dvArA 'ubaTTaNAhi ya' udvarttanA - mala ko zarIra se bAhara nikAlane vAlI oSadhiyAM ke saMyogavizeSa se zArIrika mAliza " f 6 , 'sahiMto 2 gihiMtI' potapotAnA gharAthI 'paDinikkhamaMti' nIDalyA, mane 'paDinikkhamittA' niSNIne ' vijayavaddhamANassa kheDassa ' vivarddhamAna bheDanAM majjhaMmajjheNa ' vagyAvabhya thane 'jegeva ekkAiraTThakUDassa gihe ' lyAM zeAhi rASTraDreTa rAnnanu nivAsthAna tu' ' teNeva uvAgacchaMti ' "tyAMcyA ane ' uvAgacchittA' mAvIne 'ekkAisarIrayaM ' tebhAge yeachi rAjanA zarIranA 'parAmu saMti' sparza ye pachI ' tersi rogANaM ' te rogonu ' niyANaM' nihAnautpattinuM bhUta azu zuM che ? me 'pucchAMta' pUchayu, pUchayA pachI tebhAgu 'ekkA iraTThakUDassa' te adhi rASTrakUTanA 'bahUhiM abhaMgehi ya' dhayAM prAznAM malya go-tesonA bhAviza dvArA, 'uccaTTaNAhi ya' pIDIo-bhaNAne zarIrabhAMthI jahAra ADhanArI yoSadhizAnAM saMyogavizeSathI zArI 24 bhAsiza dvArA, 'siNehapANehi 4 zrI vipAka sUtra Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 vipAkazrute ya' vamanaizca, 'vireyaNehi ya' virecanaizca, 'siMcaNehi ya' secanaizca-uSNajalAbhiSekaizca, 'avadahaNehi ya' avadahana dambhaneH-taptalohakozAdinA zarIrAvayavavizeSe dAhakaraNaiH 'DAMbha' iti bhASAmasiddhezca, 'aNuvAsaNAhi ya' anuvAsane virecanavizeSaH-yantradvArA'pAnamArgeNodare tailAdipravezanarUpaiH-'inImA' iti prasiddhezva, 'batthikammehi ya' bastikarmabhizca-malanirgamArtha gude vAdiprakSepaizcetyarthaH, 'nirUhehi ya' nirUhaizca-dravyapakvatailarUpavirecanavizeSaizca, 'sirAvehehi ya zirAvedhaizca-vikRtarudhiraniHsAraNArtha nADIvedhaizcetyarthaH, 'tacchaNehi ya takSaNezcakSuramAdinA tvakachedanaizca, 'pacchaNehi ya' pratakSaNaizcakSurAdinA hastalAghavena ke dvArA 'siNehapANehi ya' oSadhi DAla kara pakAye gaye ghRtAdika ke pilAne dvArA vamaNehi ya' ulTI-kaya karavAne ke dvArA 'vireyaNehi ya' virecanoM dvArA 'siMcaNehi ya' garama-garama jala se abhisecana dvArA, 'avadahaNehi ya' agni meM lAla kiye hue lohe ke takuve Adi se DAMbha dene dvArA, 'aNuvAsaNAhi ya' yantra se gudA dvArA peTa meM taila Adi ke praveza, arthAt inImA ke prayoga dvArA, 'batthikammehi ya' bastikameM-saMcita dUSita malako nikAlane ke liye gudA meM oSadhinirmita battI Adike prakSepa dvArA, 'nirUhehi ya' nirUha-oSadhiyAM DAlakara pakAye gaye taila rUpa virecanavizeSa dvArA, 'sirAvehehi ya' zirAvedha-vikRta rasa-rudhira ko nikAlane ke liye nADI ke vedha-kATane dvArA, 'tacchaNehi ya' takSaNa-kSurA Adi se camaDI ko chedane dvArA, 'pacchaNehi ya, pratakSaNa-apane sadhe hue hAthoM se saphAIpUrvaka baDhI huI camaDI ko ya' auSadhi bhejavAna 54vetA dhRtAnA pAna dvArA, 'vamaNehi ya' Sal 42 // 11 // dAsa, 'vireyaNehi ya vizvanI-ogent al2t, 'siMcaNehi ya' ||2bh-2bh maniseyana dvArA, 'abadahaNehi ya' nibhA tapApezI honI ta mAhiyA in dan , 'aNuvAsaNAhi ya' yantrathI guhA dvArA peTamA ta mAhine praveza 42 // 11 // dvArA aryAta menAmA dvArA, 'batthikammehi ya' mastithA -sathita dUSita maLane kADhavA mATe gudAmAM oSadhinI banAvelI vATa Adi nAkhIne te dvArA, 'nirUhehi ya' ni37-bhauSadhI nAbhAna pavemA tesa35 me 42 virecana dvaa2| 'sirAvehehi ya' zirAvaidha-vikRta 2-3ghirane vA mATe nAhI vedh-4||51dvaaraa, 'tacchaNehi ya tkss-kssu|| 43 yAmaDInA chena dvArA, 'pacchaNehi ya' prtkssypitAnA sAdhelA hAtha vaDe caturatApUrvaka vadhelI cAmaDIne churI AdithI chelavA dvArA, zrI vipAka sUtra Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143. vi. TIkA, zru0 1, a0 1, ekAdirASTrakUTasya vaidyAdikRtopacAraH tvacaH matanUkaraNaizcetyarthaH, 'siravatthIhi ya' ziroba stibhizca = zirasi carmakozaM dattvA tatra saMskRtatailAdipUraNaizcetyarthaH, 'tappaNehi ya' tarpaNaizca - snigdhadravyeNa zarIrasaMvAhanaizva 'puDapAgehi ya' puTapAkaizca = pAkavizeSaniSpannauSadhavizeSazca, 'challIhi ya' challIbhizra = nimbAditvagbhica, 'vallI hi ya' vallIbhizca = guDUcyAdilatAbhizva, 'mUlehi ya kaMdehi ya puSphehi ya patte hi ya phalehi ya bIjehi ya' mUlaizca kandezva, puSpaizva, patraizca, phalaizva, bIjaizva, 'siliyAhi ya' zilikAbhitra, zilikA = kirAtatiktaH 'cirAyatA' iti prasiddha oSadhivizeSaH, 'guliyAhi ya' yonifier 'autre ya' auSadhaizva 'bhesajjehi ya' bhaiSajyaizva - anekauSadhimizritarUpaiH, 'icchaMti' icchanti 'tesiM solasaNDaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaka kSurA Adi se chIlane Adi dvArA, 'sirabatthIhi ya' zirobastisira meM carmakA kosa bAMdhakara dabAse nirmita taila ke bharane dvArA, 'tapaNehi ya' tarpaNa - snigdha dravyase zArIrika mAliza dvArA 'puDapAgehi ya' puTapAka - pAkavizeSa se taiyAra kI gaI oSadhiyoM dvArA, 'challIhi ya ' nIma vagairaha kI bhItarakI chAla dvArA, 'vallIhi ya' guDUcI Adi latAoM dvArA, 'mUlehi ya, kaMdehi ya, puSphehi ya, patte hi ya, phalehi ya, vIhi ya, siliyAhi ya, guliyAhi ya, osahehi ya, bhesajjehi ya' mUla, kanda, puSpa, patra, phala, bIja, zilikA-cirAyatA, gulikA, auSadha aura bhaiSajyarUpa aneka oSadhiyoM se mizrita dabA- vizeSa dvArA 'sirabatthIhi ya' zizamastI - zirabhAM yAbhaDAnA aza nANI havAthI manAvesu telanA lavA dvArA, 'tappaNehi ya' tarpathu - snigdha dravyathI zArIrika bhAsiza dvArA, 'puDapAgehi ya' yuTayA - pAvizeSathI taiyAra railI moSadhiyo dvArA, ' challIhi ya ' sIMgaDA vagerenI aMtarachAla dvArA, 'vallIhi yaM' gaNo Ahi satAo dvArA, 'mUlehi ya, kaMdehi ya, puSphehi ya, pattehi ya, phalehi ya, bIehi ya, siliyAhi ya, guliyAhi ya, osahehi ya, bhesajjehi ya' bhUsa, huncha, Dresa, yaMtra, ija, jIva, karIAtu,gulikA, auSadha ane bhraSajya Adi aneka oSadhiothI mizrita davAvizeSa dvArA zrI vipAka sUtra Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 vipAkazrute uvasAmittae' teSAM SoDazAnAM rogAtaGkAnAmekamapi rogAtaGkamupazamayitum , kintu 'No ceva NaM' no cai khalu 'saMcAeMti uvasAmittae' zaknuvantyupazamayitum , ekamapi rogAtavaM nivArayituM na shknuvntiityrthH| 'tae NaM te bahave vijjA ya vijaputtA ya0' tataH khalu te bahavo, vaidyAzca vaidyaputrAzca0, atra jJAyakAdInAmapi samuccayo bodhyaH, 'jAhe' yadA 'no saMcAeMti' no zaknuvanti, 'tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyakaM uvasAmittae' teSAM SoDazAnAM rogAtaGkAnAmekamapi rogAtaGkamupazamayitum , 'tAhe' tadA 'saMtA' zrAntAH zramAturAH, 'taMtA' tAntAH khinnAH, 'paritaMtA' paritAntAH sarvathA khinnAH rogAtaGkamapanetumasamarthAH santaH 'jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva disaM paDigayA' yasyA evaM dizaH prAdurbhUtAH AgatAstAmeva dizaM pratigatAH // mU0 17 // 'icchaMti tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyaka uvasAmittae' una pUrvokta 16 rogoM ko dUra karane lage; paraMtu 'No ceva NaM saMcAeMti uvasAmittae' una 16 solaha rogoM meM se ve eka bhI roga ko dUra karane ke liye samartha nahIM he| 'tae NaM' isa ke bAda 'te bahave vijjA ya vijjaputtA ya jAhe no saMcAeMti tesiM solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyakaM utsAmittae' jaba ki ve samasta vaidya aura unake putra Adi una 16 rogoMmeM se eka bhI roga ko upazAMta karane ke liye samartha nahIM hue 'tAhe saMtA taMtA paritaMtA jAmeva disiM pAunbhUyA, tAmeva disiM paDigayA' taba thaka kara, khedakhinna ho aura hatAza ho kara jahAM se ve Aye the vahIM para vApisa cale gye| 'icchaMti tesiM solasaNhaM rogAyakANaM egamavi rogAyakaM utsAmittae' te pUrita saNa zegAne 62 72vAne bhanata 421 // zyA, parantu ' No ceva NaM saMcAeMti uvasAmittae' te soNa gomAMthA me paY gane te 2 42vA mATe samartha thayA nAda. arthAt meM pAe / bhaTA zaya! nAhi. 'tae NaM' te pachI 'te bahave vijjA ya vijaputtA ya0 jAhe no saMcAeMti tesi solasaNhaM rogAyaMkANaM egamavi rogAyakaM ubasAmittae' nyAre te tamAma vaidha bhane tenA putra Adi te soLa rogomAMthI eka paNa rogane nivAraNa karavA samartha thayA nahi 'tAhe saMtA taMtA paritaMtA jAmeva disiM pAunbhUyA tAmeva disi paDigayA' tyAre thAkIne khedakhinna thaI ane hatAza banIne jyAMthI te AvyA hatA, tyAM pAchA cAlyA gayA. zrI vipAka sUtra Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ci.TIkA, zru0 1,10 1, rogAtakAnAmasAdhyatvena vaidyAdInAM pratinivarttanam.145 bhAvArya-una rogoM se atyaMta hI pIDita hue usa rAjAne ki jise vedanA ke mAre na rAta ko nIMda thI aura na dina ko caina hI thaa| apane AjJAkArI manuSyoM dvArA jaba sAre nagara meM apane rogoM kI cikitsA karane vAloM ke liye dhanasaMpatti ke lAbha kI ghoSaNA karavAI taba usa ghoSaNA ko suna kara vahAM ke jitane bhI vaidya aura unake putra Adi cikitsaka the ve saba apane2 roga kA ilAja karane ke sAdhanoM se sajjita ho kara rAjA ke pAsa A pahu~ce / Ate hI saba ne rAjA ke zarIra kA, tApamAna Adi jAnane ke liye, apane 2 hAthoM se sparza kiyA, tathA 'roga kA mUla kAraNa kyA hai !' aisA pUcha kara paraspara meM vicAra kiyaa| vicAra-vimarza ho cukane para rAjA kI cikitsA prAraMbha huI / cikitsAmeM aneka prakAra ke taila Adi ke mAlizoM kA, udvartanoM-(uvaTanoM-pIThiyoM) kA, oSadhi meM paripakka kiye gaye ghRtAdikAM kA, vamanakAraka oSadhiyoM kA, virecaka cUrNoM kA, garma jala kA, DAMbha dene kA, bastikarma kA- gudAbhAga meM inImAbattI Adi lagAne kA, vizeSa2 virecaka davAiyoM kA, nADI ko kATane kA, churA Adise camaDI ke chedana karane AdikA prayoga kiyA bhAvArtha-te rogothI bahuja pIDA pAmIne te rAjAne vedanAthI rAtri ane divasa nidrA AvatI nahi, temaja kaI ThekANe cena paDatuM nahi. pitAnI AjJAmAM rahenArA mANaso dvArA jyAre AkhA nagaramAM pitAnA roganI cikitsA karavAvALA mATe "ghaNI ja dhana-saMpatti Adine lAbha maLaze evI jAherAta karAvI tyAre, te jAherAtane sAMbhaLIne tyAMnA jeTalA vaidya ane tenA putra Adi cikitsaka hatA te sarva, reganA IlAja karavAnAM pita-potAnA sAdhano laIne rAjAnI pAse AvI pahoMcyA, AvIne turataja sau vaidyoe rAjAnA zarIranA tApamAna vagere jANavA mATe pota-potAnA hAthathI sparza karyo, tathA raMganuM mULa kAraNa zuM che? e pUchIne parasparamAM vicAra karyo. paraspara vicAravinimaya karyA pachI, rAjAnI cikitsA karavAne prAraMbha karyo. cikitsA-upacAramAM aneka prakAranA talA vaDe mAliza, uddhattanecaLavAnA auSadhathI paripakava karelA vRtAdikanA mAliza, vamana (ulaTI) karAvanArI davAo, virecana auSadhe, garama jala, DAma devA, basti kama-gudA bhAgamAM enImA nAkhavI, vizeSa-vizeSa virecaka davAo, nADInuM kApavuM, charI vaDe karI cAmaDInuM chedana-bhedana Adi upara jaNAvelA tamAma prayego karyA. paraMtu atizaya prabaLa zrI vipAka sUtra Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // tae NaM ekAI raTrakUDe vijjehi ya 6 paDiyAikkhie pariyAragapariccatte niviNNosahabhesajje solasarogAyaMkehiM abhibhUe samANe rajje ya sTre ya jAva aMteure ya mucchie, rajjaM ca rahaM ca AsAemANe patthemANe pohemANe abhilasamANe aTTaduhavasaTTe aDDhAijAiM vAsasayAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkoseNaM sAgarovamaTriiesu neraiesu neraiyattAe uvvnne| se NaM tao aNaMtaraM ubattiA iheva miyAgAme Nayare vijayakhattiyassa miyAdevIe kucchisi puttattAe uvavanne // sU0 18 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM ekkAI sTukaDe vijjehi 6 ya' tataH khalu ekAdI rASTrakUTaH vaidyaizca vaidyaputraizca, jJAyakaizca jJAyakaputraizca, caikitsikaizca usa rAjA ko ina tamAma prakArakI cikitsAoM dvArA ve loga thoDA sA bhI lAbha na pahu~cA ske| davA karate2 ve loka thaka gaye, parantu rAjAkA una rogoM meM se eka bhI roga dUra nahIM huaa| jaba unhoMne rogakI thoDIsI bhI kSINatA nahIM dekhI, taba hatAza aura khedakhinna ho kara ve saba ke sabahI apane 2 ghara para vApisa lauTa gaye // sU 17 // ___ 'tae NaM ekkAI' ityAdi / 'tae NaM' isake pazcAt jaba vaha 'ekkAI raTTakUDe' ekAdi tAnI sAthe A azubha karmonA udaya thavAthI te rAjAne te tamAma prakAranA upacArathI jarA paNa lAbha thaye nahi. jyAre te vaidya Adine rogone kSINatA jarA paNa jovAmAM nahi AvI tyAre te badhA ekadama hatAza thaI, ane manamAM kheda pAmI pAta-pAtAnA sthAne pAchayAyA gayA. (sU. 17) 'tae NaM ekkAI' tyAdi. 'tae NaM' yA2 pachI nyAre te 'ekAI rahakUDe' meM rASTra 8 204ne. zrI vipAka sUtra Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.TI.zru0 1,a0 1 ekAdirA. mRtvA nArakAyurupAbhujya mR.gabhe samAgamanam.147 caikitsikaputraizca 'paDiyAikkhie' pratyAkhyAtaH parityaktaH, 'pariyAragaparicatte' paricArakaparityaktaH sevAkAribhirapi parityaktaH-asAdhyarogadarzanAditi bhAvaH, 'niviNNosahabhesajje' nirviNNauSadhabhaiSajyaH auSadhabhaiSajyakaraNe viraktaH 'solasarogAyaMkehiM abhibhUe samANe' SoDazarogAtaGkarabhibhUtaH san 'rajje ya' rAjye ca, 'raTe ya' rASTre ca, 'jAva' yAvat 'aMteure ya' antaHpure ca 'mucchie' mUcchitaH, 'rajjaM ca raTuM ca' rAjyaM ca rASTraM ca 'AsAemANe' AsvAdayan 'patthemANe' prArthayan , 'pIhemANe' spRhayana-vizeSeNa vAJchan 'abhilasamANe' rASTrakUTa 'vijjehi ya 6 paDiyAikvie' vaidya, vaidyaputra Adi cikitsakoM dvArA asAdhya jAnakara choDa diyA gayA, tathA 'pariyAragapariccatte' isake jo paricAraka jana the unhoMne bhI ise choDa diyA taba 'niviSNosahabhesajje' rAjAne bhI svayaM oSadhi aura bhaiSajya ke sevana se upekSAvRtti krlii| isa avasthA meM 'solasarogAyaMkehi abhibhUe samANe' isake solaha roga-AtaMka dina-pratidina adhikAdhikarUpa meM baDhate gaye aura vaha unase bahuta hI adhikarUpa meM pIDita hone lgaa| phira bhI 'rajje ya raTe ya jAva aMteure ya mucchie ' rAjya, rASTra aura antaHpura Adi meM atyaMta mUchita banA huA yaha 'rajjaM ca raTuM ca AsAemANe, patthemANe, pIhemANe, abhilasamANe bhoge hue rAjya sukhoM kI abhilASA se rAjya AdimeM gRddha hotA huA rAtadina inhIM vicAroM meM magna rahA karatA ki-' kahIM isa avasthA meM merA yaha rAjya mujha se chUTa na jAya?', ataH isakI prArthanA 'vijjehi ya 6 paDiyAikhie' vaidha, vaidyaputra mA kirisAmme 2 / / masAya onell chaDI. sIdhI, tathA pariyAragapariccatte' tana se sAravA2 32nA2 pariyA24 bana tA tabhaNe pAra zatane chor3I hIcA, tyAre 'niviNNAsahabhesajje' rAjAe pite paNa auSadha sevana karavAmAM upekSAvRtti karI lIdhI. te avasthAmAM 'solasarogAyaMkehiM abhibhUe samANe' tenA se zeSa hina-pratihina pdhaarevadhAre thatA gayA, arthAt ekadama vadhatA gayA, ane te kAraNathI te rAjA ghANeja pI. pAbhA sAyo, to para 'rajje ya raThe ya jAva aMteure ya mucchie' rAjya, rASTra ane anta:pura AdimAM ekadama bhAre mUccha pAmelo te rAjA 'rajjaM ca raTThaM ca AsAemANe, patthemANe, pIhemANe, abhilasamANe' bhagavelA rAjyasukhAnI abhilASAthI rAjya AdimAM Asakata thayela rAtri-divasa tenA vicAramAM Dakhe rahetA ke--kayAMka mArI A avasthA-sthitimAM mAruM rAjya zrI vipAka sUtra Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48 vipAka te 4 abhilaSan, 'aduhahabasaTTe' ArtaduHkhArtavazArtaH - ArtaH =manasA duHkhitaH, duHkhArta:- dehena, bazArtaH = rAjyasamAsakendriyavazena tatsukhaviyogasambhAvanayA pIDitaH, eSAM karmadhAraye ArtaduHkhArtavazArtaH - ArtadhyAnopagata ityarthaH, 'aiDhAijjAI vAsasayAI' ardhatRtIyAni varSazatAni = sArdhadvayavarSazatAni, 'paramAuyaM' paramAyuSkam = utkRSTAyuSkaM 'pAlitA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse rayaNappabhAra puDhavIe ' asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'sAgarovamahiiesa' sAgaropamasthitikeSu 'nerasee deseere vanne' 'nairayikeSu nairayikatayA utpannaH / ' se NaM' sa khalu tao anaMtaraM tato'nantaraM = tataH pazcAt, ' uvvaTTittA' udvartya = niHsRtya kA, spRhA - cAhanA kA aura abhilASA - vAJchA kA yadi koI viSaya thA to vaha eka rAjya hI thA, usI meM yaha spRhAzIla aura abhilASAsaMpanna banA huA thA / 'aTTaduhaTTavasaTTe' mAnasika duHkhoM aura zArIrika kaSToM kI paraMparA se evaM indriyasaMbaMdhI vaiSayika sukhoM kI abhilASA se atyaMta duHkhita banA huA yaha rAjA 6 aDhAi jAI bAsasayAI paramAuyaM pAlaittA' DhAI sau (250) varSa kI utkRSTa Ayu kA pAlana kara 'kAlamAse kAlaM kiccA ' anta meM sthiti ke kSaya hote hI kAla prApta hokara, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe ' isa ratnaprabhA pRthivI ke 'ukko seNaM sAgarovamahiiesa neraiesa neraiyattAe unavanne utkRSTa eka sAgara kI sthitivAle prathama narakameM nArakIrUpa se utpanna huaa| vahAM ke anaMta duHkhoM ko bhogate 2 jaba isakI nArakIya sthiti pUrNa ho gaI, taba ' se ' anaMtaraM ' pazcAt vaha tao' vahAM se mArI pAsethI chUTI na jAya ', tethI tene prArthanA, spRhA ane abhilASAne kAipaNa viSaya hAya tA te eka rAjyaja hatA, tethI rAjyamAMja tenI spRhA ane abhilASA ayama rahetI itI. 'aTTaduhaTTavasaTTe' mAnasiGa huyo bhane zArIriSTha puSTonI paraMparAthI, ane IndriyasaMbaMdhI viSayanA sukhAnI abhilASAthI ahuja duHkhita aso te rAma ' aDDhAijjAI vAsasayAI paramAuyaM pAlaittA' maDhIso (250) varSAnu uddRSTa AyuSya pAlana 4rIne 'kAlamAse kAlaM kiccA ' mantamAM aayusthitine kSaya thatAMja kALa (maraNa) pAmIne imIse rayaNappabhAe puDhavIe ' sthe ratnaprabhA pRthvInA 'ukkoseNaM sAgarovamaTThiiesa neraiNsu neraiyattAe uvavanne' utsRSTa zreSTha sAgarIyabhanI sthitivANA prathama - pahelA-narambhAM nAraDI pAz2e utpanna thayA. tyAMnA anaMta du:khone bhAgavata bhAgavata jyAre tenI nArakInI sthiti pUrI 9 4 6 4 zrI vipAka sUtra Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pi.TIkA, zru0 1,10 1,ekAdirA. mRtvAnArakAyurupabhujya ma.garbhe samAgamanam.149 'iheva miyAgAge Nayare' ihaiva mRgAgrAme nagare 'vijayakhattiyassa' vijayakSatriyasya-vijayanAmakasya kSatriyasya rAjJaH, 'miyAdevIe' mRgAdevyAH 'kuJchisi' kukSau garbhe 'puttattAe' putratayA 'uvacanne' utpannaH // mU0 18 / / "uvvaTTittA' nikala kara 'iheca' isI bharatakSetra meM sthita isa mRgAgrAma nagara meM 'vijayakhaniyassa' vijaya kSatriya rAjA kI 'miyAdevIe' rAnI mRgAdevI kI 'kuJchisi kukSi-ka~kha meM 'puttanAe uvavanne' putrarUpa se utpanna huaa| bhAvArtha-jaba vaidya AdikoM ke vApisa apane2 ghara lauTa jAne se, rAjA ke paricArakoM ko 'rAjA kI bImArI asAdhyakoTi meM pahuMca cukI hai' yaha nizcaya ho gayA taba unhoMne bhI rAjAkI paricaryA-Adi karane kI ora se vimukhatA dhAraNa kara lI, aisA hone para svayaM rAjAne bhI oSadhi aura bhaiSajya Adi kA sevana karanA choDa diyaa| isa paristhiti meM rogoM kA upadrava rAjA ke zarIra Upara dina dUnA aura rAta caugunA hone lagA, rAjA kI isa samaya kI avasthA baDI hI dayanIya thii| isa hAlata meM bhI vaha rAjya, rASTra evaM antaHpura meM hI baDA mUJchita banA huA thaa| vaha rAta-dina yahI cintA karatA rahatA thA ki-'yadi maiM isa hAlata se AkrAnta hokara mara gayA to ye saba sukha mujha se chUTa 45 5 tyA 'se' te 'aNaMtaraM' pachI 'tao' tyAMcI 'uvvaTTittA' nAjIne 'iheva' bharata kSetramA 29l me bhRAyAma nagaramA 'vijayakhattiyassa' viya kSatriya rAnI 'miyA-devIe' 2 bhRgavAnI 5-bhA 'puttattAe uvabanne' putra35thI utpanna thayo.. bhAvArtha-jyAre vaidya Adi upacArake pita-pitAnA sthAne pAchA cAlyA gayA tethI rAjAnAM parivArane khAtrI thaI ke, rAjAne roga asAdhya sthitimAM AvI gayA che. A prakArane nizcaya thaI gayA pachI teoe paNa rAjAnI sevA (sAravAra) karavAmAM upekSA dhAraNa karI lIdhI. A pramANe jyAre thayuM tyAre rAjA paNa jANI gaye ane pite paNa auSadha khAvAnuM ane upacAra karavAnuM cheDI dIdhuM. A paristhitimAM rAjAnA zarIramAM regeno upadrava dina-pratidina vadhAremAM vadhAre vadhavA lAge. A samayanI rAjAnI avasthA ghaNIja karuNAjanaka hatI. AvI hAlatamAM paNa te rAjA pitAnA rAjya, rASTra ane aMtaHpuramAMja bahuja Asakta banI gaye hatuM, ane te divasa-rAtri enI ja cintA karatuM hatuM ke- AvI sthitimAM huM zrI vipAka sUtra Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 vipAkazrute jAyeMge, hAya ! maiM inheM kaise choDUM ! yaha rAjya ki jisameM maiMne devadurlabha sukhoM kA sevana kiyA hai, apanI manamAnI icchAoM kI pUrti jahAM maiMne kI hai, vilAsa aura vaibhava meM hI maiM jahA lagA huvA rahatA thA, hAya ! itanA sundara yaha rAjya mujha se kaise choDA jAyagA ! mujhe isa saMsAra meM kucha nahIM cAhiye, basa; merI yahI cAha, yahI icchA aura yahI abhilASA hai ki- maiM aura merA yaha rAjya, ye donoM sadA isa saMsAra meM sthira rheN| isa prakAra ke aneka saMkalpoM aura vikalpoM meM par3A huA vaha nareza ki jisakI zArIrika sthiti atyaMta bigaDa cukI thI, jo maraNatulya kaSTa se atyaMta trasta thaa| rAjya ke Upara jisakA atyaMta moha thA, indriyasaMbaMdhI viSayabhogoM ke bhogane ke liye jise isa dazAmeM bhI tIvra lAlasA jaga rahI thii| vaha apanI DhAIsau (250) varSa kI Ayu samApta kara AtadhyAna se bilabilAtA huA marakara 1sAgara kI utkRSTa sthitivAle prathama naraka meM jAkara utpanna huA, aura vahAM ke anaMta aura amaryAdita azubhatama zItAdivedanAjanya apAra kaSToM ko bhogakara apanI vahAM kI sthiti ke pUrNa hote hI vahAM du:khI thaI maraNa pAmIza te A tamAma sukha mArA pAsethI jatuM raheze, hAya ! huM tene kevI rIte choDI zakuM? A rAjya ke jenI aMdara devone paNa durlabha evAM sukhanuM meM sevana karyuM che, mArI dareka manamAnI icachAonI A rAjyamAM meM paripUrNa karI che, vilAsa ane vaibhavamAMja huM lAgele raheto hato, hAya ! ATaluM sundara A rAjya huM kevI rIte choDI zakIza?. mane A saMsAramAM bIjuM kazuM ya joItuM nathI, phakta mArI eka eja abhilASA ane cAhanA che ke huM ane mAruM A rAjya bane hameza mATe A saMsAramAM sthira rahIe." A prakAranA aneka saMkalpa ane vikalpamAM paDela te rAjA ke jenI zArIrika sthiti bahuja bagaDI gaI hatI, ane je maraNatulya kaSTathI bahuja trAsa pAmato hato, rAjya upara jene ghaNuM ja maha hate, IndriyesabandhI viSayabhego bhogavavA mATe AvI dazAmAM paNa jene tIvra lAlasA jAgatI hatI. te rAjA pitAnI aDhIse (250) varSanI AyuSya pUrI karIne Arta dayAnathI baDabaDA thake maraNa pAmIne eka sAgaropamanI utkRSTa sthitivALA prathama narakamAM nArakIpaNe utpanna thaye, ane tyAMnA anaMta ane amaryAdita azubhatama zItaAdi vedanAjanya apAra kanTene bhagavAna, tyAMnI sthitine paNa karI tyAMthI zrI vipAka sUtra Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TokAzru0 1,a0 1, ekAdirA. mRtvA nArakAyurupabhujya mR.garbhe samAgamanam. 151 // mUlam // tae NaM tIse miyAdevIe sarIre veyaNA pAubbhUyA, ujjalA jAva jlNtaa| jappabhiiM ca NaM miyAputte dArae miyAdevIe kucchisi gabbhattAe uvavanne tappabhiiM ca NaM miyAdevI vijayassa khattiyassa aNiTrA akaMtA appiyA amaguNNA amaNAmA yAvi hotthaa| tae NaM tIse miyAdevIe aNNayA kayAI puvarattAvarattakAlasamayaMsi kuDuMbajAgariyaM jAgaramANIe ime ajjhathie jAva samuppajjitthA-evaM khalu ahaM vijayassa khattiyassa purvi iTThA kaMtA dhijA vesAsiyA aNumayA AsI, jappabhiI ca NaM mama ime gabbhe kucchisi gabbhattAe uvavanne, tappabhiI ca NaM vijayassa khattiyassa ahaM aNiTrA jAva amaNAmA jAyA yAvi hotthA, necchai NaM vijae khattie mama nAmaM vA gottaM vA giNhittae, kimaMga ! puNa daMsaNaM vA paribhogaM vA, taM seyaM khalu mama evaM gabhaM bahurhi sADaNAhi ya pADaNAhi ya gAlaNAhi ya mAraNAhi ya sADittae vA 4, evaM saMpehei, saMpehittA bahaNi khANi ya kaDuyANi ya tUvarANi ya gabbhasADaNANi ya khAyamANI ya, pIyamANI ya, icchai taM gabbhaM sADittae vA 4, no ceva NaM se gabbhe saDai vA 4 / tae NaM sA miyAdevI jAhe no saMcAei taM gabhaM sADittae vA 4, tAhe saMtA taMtA parise nikala kara isa mRgAgrAma nagara meM vijaya kSatriya rAjA ke yahAM mRgAdevI kI kukSi meM putrarUpase utpanna huA / / sU0 18 // nIkaLIne, A mRgAgrAma nagaramAM vijaya kSatriya rAjAne tyAM mRgAdevInI kukSimAMkUkhamAM putrarUpe utpanna thaye-garbhamAM Aje (sU0 18) zrI vipAka sUtra Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 vipAkazrute taMtA akAmiyA assavasA taM gambhaM duhaM-duheNaM privhi| tassa NaM dAragassa gabhagayassa ceva aTa nAlIo abhitarappavahAo, aTTa nAlIo bAhirappavahAo, aTTha pUyappavahAo, aha soNiyappavahAo, duve duve kaNNaMtaresu, duve duve acchitaresu, duve duve nakaMtaresu, duve duve dhamaNiaMtaresu, abhikkhaNaM aMbhikkhaNaM pUyaM ca soNiyaM ca parissavamANIo 2 ceva cittrNti| tassa NaM dAragassa gabbhagayassa ceva aggie nAmaM vAhI pAubbhUe, jeNaM se dArae je AhArei, se NaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai, pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNamai / taM pa ya se pUyaM ca soNiyaM ca AhArei / / tae NaM sA miyAdevI annayA kayAiM navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM payAyA jAiaMdhaM jAva AgiimettaM ||suu0 19 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM tIse miyAdevIe' tataH khalu tasyA mRgAdevyAH 'sarIre' zarIre-dehe 'veyaNA' vedanA-pIDA, 'pAunbhUyA' prAdurbhUtA= samutpannA, sA vedanA kIdRzI ?-tyAha--'ujjalA' ujjvalA-utkaTA, 'jAva 'tae NaM tIse0' ityAdi / / 'tae NaM' usa ekAdi-jIva ke garbha meM Ane ke bAda tIse miyAdevIe' usa mRgAdevI ke 'sarIre' zarIrameM 'veyaNA' aneka vedanAmeM 'pAunbhUyA' utpanna huI, jo vedanAyeM 'ujjalA jAva jalaMtA' ujjvalamahAvikaTa, vipula-vizAla, karkaza-kaThora, pragADha-niviDa, caNDa-ugra 'tae NaM tIse' yA. 'tae the' te me sapanA mA bhAcyA pachI 'tIse miyA-devIe' te bhRvAnA 'sarIre' zarIramA 'veyaNA' behanAmA 'pAubbhUyA' Surt tha/, se vahanAmA 'ujjalA jAva jalaMtI' Saro/qa- 148, qiya-vi , sAre zrI vipAka sUtra Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 garbhaprabhAveNa mRgAdevyAH zarIre pIDA patikRtApamAnazca 153 jalaMtA' yAvat jvalantI, atra yAvacchandAdevaM draSTavyam - 'biulA, kakkasA, pagADhA, caMDA, duhA, tibbA, durahiyAsA' iti / tatra - vipulA = mahatI, karkazA= kaThorA, pragADhA - niviDA - vedanAyA virAmAbhAvAt nirantaretyarthaH, caNDA-ugrAbhayAvahetyarthaH, 'duhA' duHkhA = duHkhotpAdikA 'tibvA' tIvrA - dussahA kaSTasa hotyarthaH 'durahiyAsA' duradhisadA-kadAcit kaSTatareNa sahyA, jvalantI jvalantIva jvalantI - dAhaM kurvatIva / 'jappabhiI ca NaM' yatmabhRti = yadArabhya - yasmAdivasAdArabhya ca khalu 'miyAputte dArae' mRgAputro dArakaH = mRgAputranAmakaH putraH, 'miyAdevIe kucchiMsi' mRgAdevyAH kukSau 'ganbhatAe uvabanne' garbhatvenotpanna:= garbhAvasthAM prAptaH - garbhe samAgata ityarthaH, 'tapyabhiI ca NaM' tatprabhRti = tadArabhyatasmAdivasAdArabhya ca khalu 'miyAdevI vijayassa khattiyassa' mRgAdevI vijayasya kSatriyasya rAtaH, 'aNiTThA' aniSTA = pratikUlA, 'akaMtA' akAntA = akamanIyA - amanoharetyarthaH, 'appiyA' abhiyA-dveSyA, 'amaNuNNNA' amanojJA = asundarA, 'amaNAmA' amano'mA = amanogatA = manasyanavasthitetyarthaH, 'yAvi' cApi 'hotthA' abhavat, garbhadhAraNakAlataH prabhRti svapatinA'pamAnitA jAtetyarthaH / bhayAvaha, duHkhotpAdaka, tIvra- duHsaha kaSTa se sahana yogya, duradhisahaadhikaSTa se sahana karane yogya aura zarIrabhara meM dAha utpanna karanevAlIM thIM / tathA 'jappabhiI ca NaM' jisa dina se lekara 'miyAdevIe' mRgAdevI kI ' kucchisi kukSi meM 'miyAputte dArae vaha mRgAputra dAraka 'ganbhattAe unavanne' garbharUpa se utpanna huA ' tappabhiraM caNaM ' usI dina se lagAkara 'miyAdevI' vaha mRgAdevI 'vijayassa khattiyassa apane pati vijaya rAjA ke liye ' aNiTThA, akaMtA, appiyA, amaNuNNA, amaNAmA yAvi hotthA' aniSTa-pratikUla, akamanIya- amanohara, apriya-dveSya, amanojJa - asundara aura amanoma - mana meM nahIM rahane yogya - anagamatI bana gaI / ' 9 samata, pragADha - thaMDe - nimiDa, ugra-bhayAna, du:ma utpanna puranArI, tIvra- dussaha puSTathI sahana karavA ceAgya, duradhisaha-adhika kaSTathI sahana karavA yogya ane AkhA zarIramAM dAha utpanna 4ranArI hatI. 'jappabhiI ca NaM' ne divasathI 'miyA - devIe ' bhRgAhevInI 'mAM- aramAM 'miyAputte dArae' bhRgAputra dvAra 'ganbhattAe uvavanne' garla 35thI utpanna thayo, 'tappabhiraM ca NaM ' te divasathI Ara lAne 'sA miyAdevI ' te bhRgAhevI 'vijayassa khattiyassa' potAnA pati vibhya kSatriya bhATe 'aNiTThA, akaMtA, appiyA, amaNuNNA, amaNAmA yAvi hotthA ' pratihUsa, amanohara, zrI vipAka sUtra Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 vipAkazrute 'tae NaM tIse miyAdevIe' tataH khalu tasyA mRgAdevyAH, 'aNNayA kayAI' anyadA-kadAcit kasmiMzcidanyasmin samaye 'puncarattAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-rAtreH pUrvo bhAgaH pUrvarAtraH, rAtreraparo bhAgaH-apararAtraH, tAveva-tadubhayamilito yaH kAlasamayaH kAlarUpaH samayaH, madhyarAtra ityarthaH, tasmin , 'avaratta'-ityatra cArSatvAdekarephalopaH 'apararAtra'-iticchAyA; 'kuTuMbajAgariyAe' 'kuTumbajAgarikayA kuTumbArthajAgaraNena-kuTumbacintayA, jAgaramANIe'jAgratyAH ajAtanidrAyAH, 'ime' ayam 'ajjhathie' AdhyAtmikaH-AtmaviSayaH 'jAva samuppajjitthA' yAvat saMkalpo-vicAraH samudapadhata-"evaM khalu ahaM vijayassa khattiyassa puci iTTA' evaM khalu ahaM vijayasya kSatriyasya pUrvamiSTA, 'kaMtA' kAntA, "dhijjA' dhyeyA-cintanIyA, "vissAsiyA' vizvAsitA-vizvAsaH saMjAto'syAmiti tathA, vizvAsapAtramityarthaH, 'aNumayA' anumatA-saMmatA 'AsI' Asama , 'jaM pabhiI ca NaM mama ime gambhe' yatprabhRti ca khalu mamAyaM garbhaH, 'kucchisi' kukSau-udare 'gabbhattAe uvavanne' garbhatve 'tae NaM tIse miyAdevIe aNNayA kayAiM pucarattAvarattakAlasamayaMsi kuDuMbajAgariyaM jAgaramANIe' kucha samaya pazcAta eka dina rAtri ke pUrvabhAga aura aparabhAga se milita samaya meM-madhyarAtri meM vaha mRgAdevI kuTumba kI cintA se jaga rahI thI usa samaya 'ajjhathie jAva samuppajjitthA' usake nija mana meM, cintita, kalpita, prArthita aura manogata aisA vicAra utpanna huA ki-'evaM khalu ahaM 'vijayassa khattiyassa puci iTTA kaMtA dhijjA vesAsiyA aNumayA AsI' maiM apane pati vijaya rAjA ke liye pahile, iSTa, kAMta, manojJa, dhyeyacintanIya, vizvAsapAtra aura saMmata thI, parantu 'jappabhiI ca NaM mama apriya, amanez-asundara ane aNagamatI banI gaI 'tae NaM tIse miyAdevIe aNNayA kayAI puvyarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe' sA samaya pachI me hivasa rAtrInA pUrva ane aparabhAgathI mizrita samayamAM eTale madhyarAtrimAM te mRgAdevI, kuTuMbanI (yantAthA 100 2hI tI, te samaye 'ime ajjhathie jAva samuppajjitthA' tenA manamAM cintita, kalpita, prarthita ane manogata vicAro utpanna thayA ke- 'evaM khalu ahaM vijayassa khattiyamsa puTviM iTA, kaMtA, dhijjA vesAsiyA, aNumayA AsI' bhA25 pati viyana prathama 2, ostel, sita, suM42, manez-manaharaNa karanArI, dhyeya-cintanIya ane vizvAsapAtra tathA mAnItI hatI, paraMtu zrI vipAka sUtra Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAdevyA mAnasiko vicAraH 155 notpannaH, 'taM pabhiI ca NaM vijayassa khattiyassa ahaM aNivA jAva amaNAmA nAyA yAvi hotyA' tatmabhRti ca khalu vijayasya kSatriyasyAhamaniSTA yAvat amano'mA amanogatA jAtA cApyabhavam / 'necchai NaM vijae khattie' necchati khalu vijayaH kSatriyo rAjA 'mama nAmaM vA gottaM vA' mama nAma vA gotraM vA 'giNhittae' grahItum , 'kimaMga puNa daMsaNaM vA paribhogaM vA karittae' kimaGga ! punadarzanaM vA paribhogaM vA kartumiti, 'taM' tat-tasmAt kAraNAt 'seyaM' zreyaH khalu 'mama evaM gabhaM' mama etaM garbha 'bahUhi' bahIbhiH 'sADaNAhi ya' zATanAbhizca-garbhasya khaNDazaH karaNena vinAzanaizca, 'pADaNAhi ya' pAtanAbhizca 'gAlaNAhi ya gAlanAbhizca 'mAraNAhi ya' mAraNAbhizca 'sADittae bA 4' ime gambhe kucchisi gabbhattAe uvavanne ' jisa dina se merI kukSi meM yaha jIva AyA hai 'tappabhiI ca NaM vijayassa khattiyarasa ahaM aNihA jAva amaNAmA jAyA yAvi hotyA' usI dina se lekara maiM apane pati ke liye aniSTa, akAMta, apriya, amanojJa aura amanogata ho gaI huuN| 'Necchai NaM vijae khattie mama nAmaM vA gottaM vA giNDittae, kimaMga ! puNa daMsaNaM vA paribhogaM vA, taM seyaM khalu mama evaM gabhaM bahUhi sADaNAhi ya pADaNAhi ya gAlaNAhi ya mAraNAhi ya, sADittae vA 4 evaM saMpehei' are ! kyA kahUM !, prANanAtha to mere nAma aura gotra ko bhI lene meM lajita hote haiM, to phira unakI mujhe dekhane kI aura paribhoga kI to bAta hI kyA hai ?, ataH aba isI meM merI bhalAI hai ki-maiM isa garbha ko vinAza karanevAle prayogoM dvArA khaNDa khaNDa 'jappabhiI ca NaM mama ime gambhe kucchiMsi gambhattAe uvavanne' ne hisathA bhaa2| sabhA // 71 mA0yo cha 'tappabhiI ca NaM vijayassa khattiyassa ahaM aNihA jAva amaNAmA jAyA yAvi hotthA' te visathA hu bhaa| pati vijayarAjAne aniSTa, akAMta, apriya ane aNamAnItI thaI gaI chuM. 'Necchai NaM vijae khattie mama nAma vA gottaM vA giNhittae, kimaMga ! puNa daMsaNaM vA paribhogaM vA, taM seyaM khallu mama evaM gabhaM bahUhi sADaNAhi ya pADaNAhi ya gAlaNAhi ya mAraNAhi ya sADittae vA 4 evaM saMpehei" are ! zuM kahuM ! mArA prALAnAthane te mAruM nAma ane mArA getranuM nAma levAmAM pANu lajajA Ave che, te pachI jovAnI ke paribheganI vAtaja kayAM rahI?, mAre mATe basa eja mArga sAre che ke-A garbhane vinAza thAya tevA prayA dvArA enA TukaDe TukaDA karI nAkhuM, garbha gaLI jAya tevA upAye dvArA gALI nAkhuM, zrI vipAka sUtra Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 vipAkazrute zATayituM vA pAtayituM vA gAlayituM vA mArayituM vA zreyaH-iti pUrveNAnvayaH, 'evaM saMpehei' evaM saMprekSate svamanasi vicArayatItyarthaH, 'saMpehittA' saMprekSya vicArya, bahUNi' bahUni 'khArANi ya' kSArANi ca, 'kaDuyANi ya' kaTukAni ca, 'tUvarANi ya' tuvarANi ca-kaSAyANi ca, 'gabbhasADaNANi ya' garbhazATanAni-garbhapAtakAraNabhUtAni ca auSadhAni 'khAyamANI ya pIyamANI ya khAdantI ca pibantI ca 'icchai taM gambhaM sADittae vA 4' icchati taM garbha zATayituM vA pAtayituM vA gAlayituM vA, mArayituM vA, 'no ceva NaM se ganbhe saDai vA 4' no caiva khalu sa garbhaH zaTati vA, patati vA, galati vA, mriyate vA / 'tae NaM sA miyAdevI jAhe no saMcAei taM gambhaM sADittae vA' tataH khalu sA mRgAdevI yadA no zaknoti taM garbha zATayituM vA pAtayituM vA, gAlayituM vA, mArayituM vA, 'tAhe' tadA, 'saMtA' zrAntA-zramAturA, 'taMtA' karada~, girAnevAle upAyoM dvArA girA,, galAnevAle prayogoM dvArA galA, aura mAranevAle upAyoM dvArA maarhuuN|-aisaa usane apane manameM vicAra kiyA, 'saMpehittA' vicArakara bahUNi khArANi ya kaDuyANi ya tuvarANi ya gabbhasADaNANi ya khAyamANI ya pIyamANI ya icchai taM gambha sADittae vA 4' phira vaha garbha ko nAza Adi karanevAle aneka prakAra ke kSAra oSadhoM ko, kaTuka-kaDave auSadhoM ko aura tUvarakaSAya rasavAle auSadhoM ko khAtI thI aura pItI thI ki jisa se vaha garbha naSTa ho jaave| parantu 'No cava NaM se gambhe saDai vA 4' vaha garbha na naSTa huA, na girA, na galA, aura na marA hii| 'tae NaM sA miyAdevI jAhe no sacAei taM gabbha sADittae vA 4' pazcAt jaba vaha mRgAdevI usa apane garbha ko naSTa karane ke liye, girAne ke liye, maraNa pAme tevA upAyathI mArI nAkhuM. e pramANe teNe pitAnA manamAM vicAra karyo. 'saMpehittA' viyA2 4zane 'bahUNi khArANi ya kaDuyANi ya tUvarANi ya gabbhasADaNANi ya khAyamANI ya pIyamANI ya icchai taM gabhaM sADittae vA 4' te garbhane nAza karanArA aneka prakAranA kSAra oSadhena, kaDavA auSadhane, turArasavALA oSadhe, khAvAmAM ane pIvAmAM upayoga karatI hatI ke jenA vaDe te nAza pAbhI Mya, parantu ' No ceva NaM se gambhe saDai vA 4' te nAza pAbhyo nahi, maNI gayo nahi, tebhara bh2|| 55 pAbhyo nahi. 'tae NaM sA miyAdevI jAhe no saMcAei taM gambhaM sADittae vA 4' 5chI nyAre te bhRgAvI pitAnA garbhane nAza karavA, gALI devA,pADI devAmAM ane mArI nAMkhavAmAM saphaLa thaI nahi, zrI vipAka sUtra Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 1, mRgAputravarNanam 157 tAntA-khinnA, 'paritaMtA' paritAntA-sarvathA khinnA, 'akAmiyA' akAmikA nirAzA, 'assavasA' asvavazA-asvAdhInA, 'taM gambhaM taM garbha 'duI-duheNaM' duHkhaduHkhena atiduHkhena 'parivahai' parivahatidhArayati / _ 'tassa NaM dAragassa ganbhagayassa ceva' tasya khalu dArakasya garbhagatasyaiva 'aTTha nAlIo' aSTau nADayA zirAH, 'abhitarappavahAo' abhyantarapravahA:-abhyantare-zarIrasyAbhyantara eva pravahA:-pravahantIti pravahAH-pravAhinyaH, tathA-'aTTha nADIo' aSTa nADayA, 'bAhirappavahAo' bahiHmavahAH zarIrAd bahiH pravAhinyaH, etA eva SoDaza nADayaH punarvibhajyante-'aTTha' ityAdi / galAne ke liye aura mArane ke liye samartha na huI 'tAhe saMtA taMtA paritaMtA akAmiyA assavasA taM gabbhaM duhaM-duheNaM parivahai' taba vaha mana meM atyaMta khedakhinna huI, zarIra meM bhI usake bahuta kaSTa kA anubhava huA, evaM vaha mana aura zarIra, ina donoM meM eka hI sAtha vizeSarUpa se pIDita rahane lagI, aura abhilASArahita hotI huI usane upAya yA vaza nahIM calane se paravaza hokara jisa kisI bhI taraha-baDe hI duHkha ke sAtha usa garbha ko dhAraNa kiyaa| 'tassa gaMdAragassa ganbhagayassa ceva aTTa nAlIo abhitarappavahAo aTTha nAlIo bAhirappavahAo aTTha pUyappavahAo aTTha soNiyappavahAo, duve duve kaNNaMtaresu, duve duve acchitaresu, duve duve nakkaMtaresu, duve duve dhamaNiaMtaresu abhikkhaNaM abhikravaNaM pUyaM ca soNiyaM ca parissavamANIora ceva ciTThati' jaba vaha mRgAputra garbha meM thA taba usa kI ATha nADiyAM to zarIra ke bhItara rudhira Adi ko bahAtI thoM aura ATha nADiyAM 'tAhe saMtA taMtA paritaMtA akAmiyA assavasA taM gambhaM duI-duheNaM parivahai' tyAre manamAM atyaMta khedathI pIDA pAmIne tenA zarIramAM bahuja duHkha thayuM, ane mana tathA zarIra banemAM ekasAthe vizeSarUpathI pIDA thavA lAgI, ane abhilASAkahita thaIne koI paNa upAya nahi cAle, tethI paravaza thaIne dareka prakAre bhAre manI sAye to galane pANa dhyo. 'tassa NaM dAragassa gabhagayassa ceva aTTha nAlIo abhitarappavahAo aTTha nAlIo bAhirappavahAo aTTha pUyappavahAo aTTa soNiyappavahAo, duve duve kaNNaMtaresu, duve duve acchitaresu, duve duve nakkaMtaresu, duve duve dharmANaaMtaresu abhikkhaNaM abhikkhaNaM pUrya ca soNiyaM ca parissavamANIo2 ceva ciTThati ' nyAre te bhRAputra ganabhA te tyAre tenI ATha nADIo te zarIranI aMdara rudhira (DI) Adine vahevarAvatI hatI, ane bIjI ATha nADIo zarIranI bahAra parU Adine vahevarAvatI hatI, zrI vipAka sUtra Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 vipAkazrute tatra SoDazamu nADISu 'aTTha pUyappavahA, aSTau pUyamavahAH, 'aDha soNiyappavahA' aSTau zoNitapravahA iti / kena prakAreNa tA aSTASTasaMkhyakA iti jijJAsAyAmAha-'duve duve' ityAdi / 'duve duve' dve dve-dve pUyamavahe dve zoNitapabahe 'kaNNaMtaresu' karNAntarayoH zrotrarandhrayoH, 'duve duve dve dve 'acchitaresu' akSyantarayoH, 'duve duve nakkataresu' dve dve nAsAntarayoH 'duve duve' dve dve-dve pUyaprabahe, dve zoNitapravahe 'dhamaNiaMtaresu' dhamanyantareSu-hRdayakoSThakAntarvatinADImadhyeSu, 'abhikkhaNaM abhikkhaNaM' abhIkSNamabhIkSNaM-punaH punaH 'pUyaM ca soNiyaM ca' pUyaM ca zoNitaM ca 'parissavamANIo2 ceva' parisravantyaH2 ek-vahantyaH2 eva 'ciTThati' tiSThanti / _ 'tassa NaM dAragassa ganbhagayassa ceva' tasya khalu dArakasya garbhagatasyaiva 'aggie nAma vAhI' agnikanAmako vyAdhiH bhasmakanAmako vAtajanito rogavizeSaH 'pAunbhUga' prAdurbhUtaH / agnikavyAdheH svabhAvamAha-'jeNaM se' ityAdi / zarIra se bAhira pIpa Adi ko| isa prakAra ye solaha nADiyAM jo zarIra ke bhItara aura bAhara rudhira evaM pIpa Adi apavitra aura azuci dravarUpa rasa ko bahAtI thIM, unameM se do do nADiyAM kAnoM ke donoM randhroM meM, do do AMkhoM ke bhItara meM, do do nAka ke nathanoM ke bhItara meM aura do do hRdayakoSTha ke bhItara rahI haI nADiyoM ke bIca meM nirantara bAra2 pIpa aura zoNita ko bAhara aura bhItara bahAtI rahatI thiiN| 'tassa NaM dAragarasa gabhagayassa ceva aggie nAma cAhI pAunbhUe, jeNaM se dArae je AhArei se NaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai, pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNamai' tathA garbha meM rahe hae hI isa mRgAputra kA vahIM para eka bhasmaka vyAdhi bhI utpanna ho cukI thI, jisase jo kucha bhI yaha mAtA ke dvArA khAye hue A pramANe soLa nADIo zarIranI aMdara ane bahAra lehI ane parU Adi apavitra pravAhIrUpa rasane vahevarAvatI hatI, temAMthI be be nADIe kAnanA bane chidromAM, be be nADIo netranI aMdara, be be nAkanA naskerAmAM, be be nADI hRdayanA keThAnI aMdara rahelI nADIonA vacamAM niraMtara vAraMvAra parU ane rudhirane paE2 bhane ma 2 parApatI tI. 'tassa NaM dAragassa ganbhagayassa ceva aggie nAma vAhI pAunbhUe, jaNaM se dArae je AhArei, se NaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai, pUyattAe ya soNiyattAe ya pariNamai' tayA bhA rahetA ta mRgAputrane eka bhasmaka nAmane rAga paNa utpanna thaI cukayA hatA, tethI tenI mAtA zrI vipAka sUtra Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam 159 'jeNaM se dArae je AhArei' yena vyAdhinA sa dArakaH yat khalu AhArayati, "se NaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai tat khalu kSiprameva vidhvaMsamAgacchati-pariNAmAntaraM prApnoti, tadevAha-'pUyattAe' ityAdi / 'pUyattAe soNiyattAe ya pariNamai' pUyatayA zoNitatayA ca pariNamati / 'taM pi ya tadapi ca 'se' sA=dArakaH, 'pUrya ca soNiyaM ca AhArei' pUyaM ca zoNitaM ca AhArayati / ___'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'aNNayA kayaI' anyadA kadAcit 'navaNDaM mAsANaM bahapaDipuNNANaM' navAnAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAM 'dAragaM' dArakaM-putraM, 'payAyA' prajAtA=prajanitavatI / kIdRzaM dArakamityAha-'jAiaMdhaM' jAtyandham-janmakAlAdArabhyAndhaM netrahInam , 'jAva' yAvat-iha yAvatkaraNAt 'jAimyaM' jAtimUkam ityAdi bodhyam , 'Agiimetta' AkRtimAtram-aGgopAjAnAm AkAramAtradhAriNam // mU0 19 // AhAra Adi ko letA thA vaha zIghra hI bhasma ho jAtA, aura pIpa tathA rudhira ke rUpa meM pariNata ho jaataa| 'taM pi ya se pUyaM ca soNiyaM ca AhArei' usa pIpa aura rudhirako bhI yaha khA jaataa| 'tae NaM sA miyAdevI annayA kayAiM navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM payAyA jAiaMdhaM jAva AgiimetaM ' mRgAdevI ke jaba garbha ke nau mAha ke pUre dina nikala cuke taba usake isa putra kA janma huA, jo janma se hI aMdhA aura gUMgA Adi thaa| isake koI bhI aMga aura upAMga pUrNa nahIM the; kintu una sabakI kevala AkRti-mAtra hI thii| bhAvArya-mRgAputra ke azubha karmoM kI atizaya prabalatA prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-jaba se yaha garbha meM AyA dvArA khAdhela khorAkamAMthI je kAMi AhAra te mRgAputra lete hatuM te turata ja baLIne bhasma thaI jatuM hatuM, ane parU tathA rudhiranA rUpamAM pariNata paNa 4 to to, 'taM pi ya se pUyaM ca soNiyaM ca AhArei tara 55 te mA rat sto. 'tae NaM sA miyAdevI annayA kayAI navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM payAyA jAiaMdha jAva AgiimetaM' bhRvIna nyAre bhane naya mAsanA pUrA divasa thayA tyAre tene eka putrano janma thaye, te janmathI ja AMdhaLA ane mUMge hato, tenuM kaI paNa aMga-upAMga pUruM na hatuM, paraMtu te te tamAmanI AkRti mAtra ja hatI. bhAvAtha-mRgAputranA azubha karmonI prabaLatA pragaTa karatAM sUtrakAra kahe che che ke -jyArathI te garbhamAM AvyuM hatuM te samayathI tene sukha maLyuM na hatuM, zrI vipAka sUtra Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 vipAkazrate thA tabhI se ise sukha nahIM milA, aura isake nimitta se bicArI mAtAko bhI sukha nahIM milaa| isa abhAge ke garbha meM Ate hI mAtA ko aneka prakAra ke zArIrika aura mAnasika asahya duHkhoM ko bhoganA paDA / apane pati ke liye yaha garbhAvasthA ke pahile jitanI prANoM se bhI adhika priya Adi rUpa meM thI, garbha rahane para vaha utanI hI apane pati ke liye apriya aura anagamatI bana gii| isake pati kI to isake Upara yahAM taka upekSAvRtti ho gaI ki isakA nAma lenA bhI usako nahIM gamatA / hara taraha se pati dvArA upekSita huI usane, eka dina jaba ki vaha kuTumba kI cintA se atyaMta vyathita hone kI vajaha se madhyarAtri taka meM bhI nidrA se vaMcita ho rahI thI, isa apane pati kI upekSA kA mUla kAraNa ekamAtra garbha hI nizcita kiyA / usane usa garbha ko naSTavinaSTa Adi karane ke liye aneka garbhavidhvaMsaka kSAra Adi oSadhiyoM kA aura anya upAyoM kA Azraya liyA, parantu phira bhI vaha naSTa na huA aura na girA, na galA aura na marA hI / jaba usakA koI upAya aura vaza na calA taba usane kisI taraha se baDI upekSA aura duHkhita cittavRtti se use vahana kiyA / temaja tenA nimittathI bicArI tenI mAtAne paNa sukha maLyuM na hatuM. e abhAgI jIva garbhAmAM AvatAM ja mAtAne aneka prakAranI zArIrika ane mAnasika asahya pIDA-du:kha vagere bhAgavavuM paDayuM. garbhAvasthA pahelAM potAnA patine te je pramANe prANathI adhika priya Adi rUpamAM hatI, te khALaka garbhamAM AvyA pachI te mRgAdevI peAtAnA patine teTalI vahAlI na rahI; parantu ulaTI apriya ane aNagamatI khanI gai. tenA upara tenA patine eTale sudhI aNugamA ane upekSAvRtti thaI gaI ke teNe teNInuM nAma levuM paNa gamatuM nahi, dareka rIte patidvArA upekSita thayelI tene, eka divasa kuTumbanI cintAthI mahuja du:khita thavAnA kAraNe ardharAtri sudhImAM paNa nidrA na AvI, tyAre teNe pAtAnI tarapha pAtAnA patinI upekSAnuM mULa kAraNa eka mAtra A gaja che, e pramANe nizcaya karyAM. pachI teNe te garbhanA nAza Adi karavA mATe aneka prakAranA ganAza karanArA kSAra Adi auSAnA ane upAyane Azraya lIdho, parantu te garbhanAza pAmyA nahi temaja garbhapAta paNa thayA nahi, jyAre tenA koi paNa upAya cAlyo nahi tyAre te vAtanI upekSA karIne bahuja du:kha pAmIne teNI garbhane dhAraNa karavA lAgI. zrI vipAka sUtra Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1 mRgAputravarNanam garbha-avasthA meM hI isa bAlaka kI 16 nADiyA rAta aura dina khUna aura pIpa kI dhArAeM bahAtI rhtiiN| inameM 8 nADiyAM to zarIra ke bhItara khUna Adi bahAtI aura 8 nADiyAM zarIra ke bahAra pIpa Adi bhaatiiN| isa prakAra jo 8 nADiyAM rakta ko aura 8 nADiyAM pIpa ko bahAne vAlI thI, inameM se 2-2 khUna aura pIpako bahAne vAlI nADiyoM kA srAva kAnoM ke bhItara aura bAhara thA, 2-2 kA AMkhoM ke bhItara aura bAhara, 2-2 kA nAsikA ke bhItara aura bAhara, aura 2-2 kA hRdayakoSTha ke bhItara aura bAhara thaa| isa puNyahIna abhAge garbha ke duHkhoM kA anta nahIM thaa| isake eka aura bhayaMkara, aniSTa vyAdhi thI, jisake kAraNa isake AhAra kiye hue bhojana kA khAte2 hI pacana ho jAtA thA aura yaha bhUkhe kA bhUkhA hI banA rahatA thaa| isa vyAdhi kA nAma bhasmaka vyAdhi hai| isameM khAyA huA bhojanAdi padArtha peTameM pahu~cate hI bhasma ho jAtA hai, kSudhA kI nivRtti eka kSaNa ke liye bhI nahIM hotI hai, yahI dazA isa garbhastha bAlakakI thii| khAye hue bhojana kA paripAka rudhira aura pIpa ke hI rUpameM hotA thA, use bhI yaha khA jAtA thA apane nau mAha kI pUrI sthiti pUrNa kara yaha mRgAdevI kI kukSi se janmA, aura janma se hI garbhAvasthAmAM ja A bALakanI 16 nADIo rAtri ane divasa rudhira ane parUnI dhArAo vahevarAvatI rahetI. temAMthI ATha nADIo te zarIranI aMdara rudhirane vahevarAvatI ane ATha nADIo zarIranI bahAra parUne vahevarAvatI. A pramANe je ATha nADIo rudhira ane parUne vahevarAvatI hatI temAMthI be be rudhira ane parUne vahevarAvatI nADIone strAva kAnanI aMdara ane bahAra hata, be be ne netramAM tathA netranI bahAra, be be ne nAsikAnI aMdara ane bahAra, ane be be ne hRdayanA kaMThAnI aMdara ane bahAra hatA. A puNyahIna abhAgI garbhane du:khane cheDe na hato. tene bIjI paNa eka aniSTa bhayaMkara vyAdha hatI. tenA kAraNathI tenuM khAdheluM bhejana khAvAnI sAthe ja pAcana thaI jatuM hatuM, tethI bhUkhyo bhUkhe thaI rahetuM hatuM. A vyAdhi-reganuM nAma bhasmaka rega hatuM. A rogamAM khAdhelo khorAka peTamAM jatAM ja bhasma thaI jAya che. tethI kSudhA-bhUkha eka kSaNa mAtra paNa maTatI nahi. AvI dazA A garbhamAM rahetA bALakanI hatI. khAdhelA kherAkano paripAka rudhira ane parUnA rUpamAM thatuM hatuM, tene paNa A mUkato nahi, eTale ke khAI jatA hatA. pitAnA nava mAsanI sthiti pUrI karIne te zrI vipAka sUtra Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA miyAdevI taM dAragaM huMDaM aMdharUvaM pAsai, pAsittA bhIyA tatthA ubiggA saMjAyabhayA ammadhAiM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gaccha NaM devANuppiyA ! tumaM eyaM dAragaM egate ukuruDiyAe ujjhAhi / tae NaM sA ammadhAI miyAdevIe tahatti eyamae paDisuNei, paDisuNittA jeNeva vijae khattie teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI-evaM khalu sAmI ! miyAdevI navaNhaM mAsANaM jAva AgiimetaM / tae NaM sA miyAdevI taM huMDaM aMdharUvaM pAsai, pAsittA bhIyA tatthA uviggA saMjAyabhayA mamaM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gaccha NaM tumaM devANuppiyA! eyaM dAragaM egaMte ukuruDiyAe ujjhAhi, taM saMdisaha NaM sAmI! taM dAragaM ahaM egate ujjhAmi, udAhu mA / tae NaM se vijae khattie tIse ammAdhAIe aMtie eyamadraM socA taheva saMbhaMte uTTAe udvei, uhittA jeNeva miyAdevI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA miyAdevi evaM vayAsI-devANuppiyA ! tumhaM paDhame gambhe, taM jai NaM tumaM eyaM egate ukkuruDiyAe ujjhAsi, tao NaM tumhaM payA no thirA bhavissai / to NaM tumaM eyaM aMdhA aura gUMgA, Adi huaa| kisI bhI aMga aura upAMga kI pUrti isake nahIM thI, kintu yaha kevala una sabakI AkRtimAtra se hI yukta thA // sU0 19 // mRgAdevInA udarathI janma pAmya, ane janmathI ja te AMdhaLo ane mUMge hate. tene koI paNa aMga ke upAMganI pUrti na hatI, paraMtu tenI AkRtimAtra hatI. (s 19) zrI vipAka sUtra Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam . 163 dAragaM rahassiyagaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI 2 viharAhi, to NaM tumhaM payA thirA bhavises | tae NaM sA miyAdevI vijayassa khattiyassa tahati eyamahaM viNaNaM paDisuNei, paDiNittA taM dAragaM rahassi - yaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANIra viharai / evaM khalu goyamA ! miyAputte dArae purA purANANaM jAva pacaNubhavamANe viharai // sU0 20 // TIkA " tara NaM ityAdi / ' tae NaM sA miyAdevI taM dAragaM' tataH khalu sA mRgAdevI taM dArakaM 'huMDa' huNDam = avyavasthitAGgAvayavaM sarvAvayavapramANavikalasaMsthAnena yuktamityarthaH, ' aMdharuvaM ' andharUpaM ' pAsai ' pazyati, 'pAsitA ' dRSTvA 'bhIyA' bhItA bhayayuktA bhayajanaka vikRtAkAradarzanAt 'tatthA' trastA = trAsamupagatA, "ayamasmAkaM kI dRzamazubhaM vidhAsyatI" ti - cintanAt 'ubbiggA ' udvignA=vyAkulA'tae NaM sA' ityAdi / , 6 'tae NaM' bAlaka ke janma honeke pazcAt 'sA miyAdevI' usa mRgAdevIne 'huMDaM' huNDaka - khAsa AkAra se rahita evaM samasta avayavoM ke pramANa se zUnya saMsthAnavAlA, tathA 'aMdharuvaM ' aMdharUpa 'taM dAragaM' usa putra ko 'pAsa' dekhA, 'pAsittA' dekhate hI yaha isa vicAra se ki - "yaha hamArA kyA aniSTa karegA ?" 'bhIyA, tatthA, uvviragA, saMjAyabhayA' atyaMta Dara gaI evaM trasta huI, udvigna - vyAkula huI, tathA bhaya se usakA zarIra kAMpane laga gayA / pazcAt ' ammadhAI' dhAya mAtA ko 'sahAvei ' bulAyA, sAvita 6 'tae NaM sA. ' chatyAhi. 4 'tara NaM' unI bhanbha thayA pachI ' sA miyAdevI' te bhRgAddevIbhe 'huMDa ' huDa - mAsa mArarahita bheTate hai tamAma avayavAnAM prabhAzuthI zUnya saMsthAna vAjA, tathA 'aMdharUvaM' saMdha35 ' taM dAragaM ' te putrane 'pAsa' leyeo, 'pAsittA' dekhatAMja te " e vicArathI ke A amArU kevuM aniSTa karaze " 'bhIyA tatthA ubviggA saMjAyabhayA' mahuna laya yAbhI gae, bhane pIDita thaI, vyAguNa bhae tha), tathA laya vaDe tenuM zarIra vA sAgyu, pachI 'ammadhAI ' dhAya bhAtAne 'saddA vei ' zrI vipAka sUtra Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkazrute kampamAnahRdayetyarthaH, 'saMjAyabhayA' saMjAtabhayA bhayajanitakampena pracalitagAtrA, 'ammadhAI' ambAdhAtrIM 'sahAveI' zabdayati-Ayati, 'sadAyittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'gaccha NaM devANuppiyA ! tumaM eyaM dAragaM egaMte' gaccha khalu he devAnupriye ! tvametaM dArakamekAnte-nirjane, 'ukkuruDiyAe' 'utkuruTikAyAm-kacavaranikSepasthAne 'ujjhAhi' ujjha-utsRja-kSipetyarthaH / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'ammadhAI' ambAdhAtrI 'miyAdevIe' mRgAdevyAH 'ttahatti' tathA'stu-ityuktvA 'eyamaTuM' etamartha 'paDisuNei' pratizRNoti-svIkaroti, 'paDisuNittA jeNeva vijae khattie, teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA' pratizrutya yatreva vijayaH kSatriyaH, tatraivopAgacchati, upAgatya 'karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTTa evaM vayAsI' karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA ecamavAdI-evaM khalu sAmI !' evaM khalu he svAmin ! bulAkara 'evaM vayAsI' usane aisA kahA ki-'devANuppiyA ! gaccha NaM tuma' he devAnupriye ! tuma zIghra jAo, aura 'eyaM dAragaM egate ukkuruDiyAe' isa bAlaka ko le jAkara kisI ekAnta sthAna meM ukuraDIkacare ke puMjameM 'ujjhAdi' DAla aao| 'tae NaM sA ammadhAI' mRgAdevI ke isa prakAra ke kahe hue vacanoM ko sunakara vaha dhAyamAtA 'tahatti' 'tathAstu' aisA kahakara, 'miyAdevIe eyamadaM paDisaNeI' mRgAdevI ke kathita abhiprAya ko svIkRta kiyA, 'paDisuNittA' svIkRta kara 'jeNeca vijae khattie teNeva uvAgacchada vaha phira jahAM para vijaya kSatriya the vahAM para AI, 'uvAgacchittA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu evaM vayAsI' Akara usane donoM hAtha joDa mastaka para moDAvI, 'saddAvittA' mAsavAna evaM vayAsI' tene yA pramANe :- devANuppiyA gaccha NaM tuma' hevAnupriye ! tabhe orat anal, mana eyaM dAragaM egate ukkuruDiyAe' 2 ne 48ne 47 56 menta sthAnamA 427 // hai nyarAnA sAmA 'ujjhAhinI mAvo. 'tae NaM sA ammadhAI' bhRkSavAna mA pradhAna sAyanAne samajAna pAyasAtA 'tahatti' tathAstu (tame khute pramANe 2) - 2 prabhArI DIna, miyAdevIe eyamadaM paDisuNeI' bhRvAnA asA abhipraayne| svii4|2 dhye, 'paDisuNittA' 2vI4.2 4Ine jeNeva vijae khattie teNeva uvAgacchai' te pachI nyai viya kSatriyatA tyA bhAvI 'uvAgacchittA karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTu evaM vayAsI' AvIne teNe bane hAtha joDI mAthA para aMjalI karIne A pramANe nivedana karyuM- zrI vipAka sUtra Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam 165 'miyAdevI navahaM mAsANaM jAva' mRgAdevI navAnAM mAsAnAM yAvat, atra yAvacchabdenaivaM draSTavyam - bahumatipUrNAnAM dArakaM majanitavatI jAtyandhaM yAvat aGgopAGgAnAm ' AgiimettaM ' AkRtimAtram / tae NaM sA miyAdevI taM huMDaM aMdharUvaM pAsa ' tataH khalu sA mRgAdevI taM huNDamandharUpaM pazyati, 'pAsitA bhIyA tatthA uvvaggA saMjAyabhayA mamaM sadAvei, sadAvittA evaM kyAsI' dRSTvA bhItA trastA udvignA saMjAtabhayA mAM zabdayati, zabdayitvA evamavAdIt- 'gaccha NaM tuma devANupiyA !' gaccha khalu tvaM he devAnupriye ! 'eyaM dAragaM egaMte ukkuruDiyAe ' etaM dArakamekAnte utkuruTikAyAM = kacavarasthAne, 'ujjhAhi' ujjha = kSipa, 'taM' tat = tasmAt 'saMdisaha NaM sAmI' saMdizata khalu yUyaM he svAmin ! 'taM dAragaM aJjali karake isa prakAra nivedana kiyA- 'sAmI' he svAmin ! 'miyAdevI navahaM mAsANaM jAba AgiimettaM' mRgAdevI ke nau mAsa ke pUrNa samaya hone para putra prasava huA hai, vaha janmAndha aura janmAndharUpa hai, evaM jisake koI bhI aMga aura upAMga pUrNa nahIM hai, sirpha una sabakI usameM AkRtimAtra hI haiM / 'tae NaM sA miyAdevI taM huMDe aMdharuvaM pAsa pAsitA bhIyA tasthA ubbiggA, saMjAyabhayA mama sadAvei' jaba mRgAdevIne ue gush aura aMdharUpa bAlaka ko dekhA to dekhate hI bahuta kucha Dara gaI, cittameM vizeSa udvigna huI, evaM mAre bhayake usake samasta zarIra meM kapakapI chUTane lagI / aisI hAlata meM usane mujhe bulAyA aura 'sAvattA evaM vayAsI' bulAkara isa prakAra kahane lagI ki - 'devApiyA' he devAnupriye ! 'tumaM NaM gaccha' tuma jAo, aura 'eyaM dAragaM egaMte ukkuruDiyAe ujjhAhi' isa bAlaka ko kisI ekAMta 'sAmI !' he svAmin! 'miyAdevI navaNDaM mAsANaM jAva AgiimettaM' bhRgAdevIne nava mAsanA samaya pUrA thatAM putrane janma thayA che, te janmAMdha ane janmAMdharUpa che, eTale ke tene koi paNa aMga ane upAMga pUrNa nathI, kevaLa te sanI tenAmAM AkRtimAtra ja che. , tae NaM sA miyAdevI ta huMDaM aMdharuvaM pAsa pAsitA bhIyA tatthA ubbiggA saMjAyabhayA mamaM sahAve ' lyAre bhRgAhebame te hu bhane saMdha35 mAjaune leyo, tathA jotAMnI sAtheja te bahuja DarI gaI. cittamAM vizeSapaNe udvega pAmI ane bhayanA kAraNe tenA zarIramAM kaMpArI chUTI. AvI hAlatamAM teNe mane khelAvI ane 'sAvittA' josAvIne ' evaM vayAsI , yA prabhAo hevA lAgI 'devANuppiyA' he devAnupriye ! ' tumaM NaM gaccha ' tame lage bhane 'eyaM dAragaM egaMte ukkuruDiyAe ujjhAhi ' A bALakane koi ekAMta sthAnamAM ukaraDAmAM ke kacarAmAM nAkhI zrI vipAka sUtra Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ahaM egaMte' taM dArakamahamekAnte 'ujjhAmi' kSipAmi 'udAhu mA' utAho mAathavA na kSipAmi ? / 'tae NaM se vijae khattie tIse ammadhAIe aMtie eyamaDhaM socA' tataH khalu sa vijayaH kSatriyastasyA ambAdhAcyA antike etamartha zrutvA taheva' tathaiva-tatkAle yathAvastrAdikaM zarIre paridhRtamAsIt tenaiva svarUpeNa, 'saMbhaMte' saMbhrAntaH tvarAyuktaH san 'uThAe uThei' utthayA utthAnazaktyA uttiSThati, 'udvittA' utthAya 'jeNeva miyAdevI' yatraiva mRgAdevI, 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA miyAdevi evaM vayAsI' upAgatya mRgAdevImevamavAdI-'devANuppiyA !' he devAnupiye : 'tumhe' tava 'paDhame gambhe' ayaM prathamo garbhaH, 'taM' tat tasmAt-'jai NaM tumaM eyaM egaMte' yadi khalu tvametamekAnte 'ukkuruDiyAe' utkuruTikAyAM kacaveranikSepasthAne sthAna meM kUDe-kacare meM DAla Ao, 'ta' to 'sAmI' he svAmin ! 'saMdisaha Apa AjJA dIjiye, kyA maiM 'taM dAragaM egaMte ujjhAmi' udAhu mA?' usa bAlaka ko rAnI ke kahe anusAra kisI ekAnta sthAna meM choDa AU~ yA nahIM ? / 'tae NaM se vijae khattie tIse ammadhAIe aMtie eyamaDhe socA taheva saMbhaMte uTTAe uThei' isa prakAra vaha vijaya rAjA usa dhAyamAtA ke mukha se aisA vacana sunakara, rAjA jisa rUpa meM jaisA baiThA thA, usI rUpa meM saMbhrAnta hokara, arthAtekAeka uTha khaDA huA, aura udvittA jeNeva miyAdevI teNeva uvAgacchai' uThakara jahA mRgAdevI thI vahA~ para pahu~cA, 'uvAgacchittA miyAdevi evaM vayAsI-devANuppiyA ! tumhaM paDhame gambhe' pahu~cate hI usane mRgAdevI se isa prakAra kahA-he devAnupriye ! yaha tumhArA pahilA mAvA 'taM' to 'sAmI' he svAmin ! 'saMdisaha' bhA5 mAjJA Ayo, zu 'taM dAragaM egaMte ujjhAmi udAhu mA ?' me mAne. 20InA pramANe 4 sAnta sthAnamA bhUDI mA 4 naha? 'tae NaM se vijae khattie tIse ammadhAIe aMtie eyamamu soccA taheva saMbhaMte udyAe uThei' mA prare ghaaymAtAnA mukhathI evAM vacana sAMbhaLIne rAjA je rUpamAM beThA hatA teja rUpamAM saMbhrAnta ne saTI hI Son gayA, mane uThittA jeNeva miyAdevI teNeva uvAgacchai' hIna yAM bhRgAvI tA tyAM mAvA paDAcyA. 'uvAgacchittA miyAdevi evaM vayAsI devANuppiyA! tumhaM paDhame gambhe' bhAvAne te bhRgAvAne mA pramANe dhuM vAnupriye ! . tmaa| paDasI cha. 'taM jANaM tumaM eyaM egaMte ukkuruDiyAe ujjhAsi bhATale tame mene me sthAnamA namAvI mApa ch| to zrI vipAka sUtra Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zra0 1, a0 1, mRgAputravarNanam / 167 'ujjhAsi' ujjhasi = kSipasi, 'tao NaM' tataH khalu 'tumheM' tatra 'payA' prajA= saMtatiH, 'no thirA' no sthirA 'bhavissara' bhaviSyati / 'to NaM' tasmAt khaTTa 'tumaM eyaM dAragaM' tvametaM dArakaM 'rahassiyagaMsi bhUmigharaMsi' rAhasike bhUmigRhe = bhUmyadhovartigRhe 'rahassieNaM bhattapANeNaM' rAhasikena bhaktapAnena 'paDijAgaramANI 2' pratijAgratI 2 = pAlayantI 2 'viharAhi' vihara, 'to NaM' tasmAt khalu 'tumhaM payA thirA bhavissa' tatra prajA sthirA bhaviSyati / 'tae NaM sA miyAdevI' tataH khalu sA mRgAdevI 'vijayassa khattiyassa' vijayasya kSatriyasya svapateH 'tahatti' tathA'stu - ityuktvA 'eyamahaM fareNaM' etamartha vinayena 'paDisuNe' pratizRNoti = svIkaroti, 'paDisRNittA' hI pahilA garbha hai, 'taM jar3a NaM tuma evaM egaMte ukuruDiyAe ujjhAsi ' to yadi tuma ise ekAnta sthAnameM DalavAtI ho, 'tao gaM tumhaM payA no thirA bhavissa' to phira tumhArI saMtAna sthira nahIM hogI, 'to' isaliye nizcita 'tumaM eyaM dAragaM rahassiyasi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI2 viharAhi ' tuma isa bAlaka ko manuSyoM se avidita bhoyare meM pracchannarUpa se rakha kara aura vahIM para guptarUpa se AhAra- pAnI khilA-pilA kara isakA pAlana-poSaNa karo / ' to NaM' aisA karane se hI 'tumhaM payA thirA bhavissara' AgAmI kAla meM honevAlI tumhArI saMtAna sthira hogI / ' tae NaM sA miyAdevI vijayassa khattiyassa tahatti eyamahaM viNaNaM paDisuNe ' isa prakAra vaha mRgAdevI apane pati vijaya rAjA ke kathana ko 'tathAstu' kara baDe hI vinaya se svIkAra kiyA, aura 'paDiNittA taM dAragaM kaha 4 o gaM tumhaM payA no thirA bhavissai ' to yachI tamAzaM bhaviSyamA thanAzaM saMtAna sthira thaze nahi, arthAt jIna saMtAna vaze nahi. 'to NaM' bheTalA bhATe nizcita 'tumaM eyaM dAragaM rahassiyagaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI 2 viharAhi ' tabhe yA mAjaune manuSyo na lAge tevI rIte loyarAbhAM guptarUpathI rAkhe ane tyAM guptapaNe khAna-pAna ApIne tenuM pAlana-poSaNa karo. , to NaM ' meva te vAthI 04 'tumhaM payA thirA bhavissai 've pachI thanArI tabhArI anna-saMtAna sthira thaze (lavatA rahethe ). 'tara NaM sA miyAdevI vijayassa svasyirasa tahata eyama viNaNaM paDisuNei' mA prabhAte bhRgAdevI potAnA pati vijaya rAjAnA vacanane "tathAstu" kahIne bahuja vinayathI tenA svIkAra karyAM, ane ' paDiNittA taM dAraNaM rahassiyasi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAga 4 zrI vipAka sUtra Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 vipAkazrute pratizrutya-svIkRtya 'taM dAragaM rahassiyaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI 2 viharai' taM dArakaM rAhasike bhUmigRhe rAhasikena bhaktapAnena pratijAgratI 2=pAlayantI 2 viharati / / evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'miyAputte dArae' mRgAputro dArakaH 'purA porANANaM' purA-pUrvakAle kRtAnAmiti bhAvaH, ata eva purANAnAM cirantanAnAM 'jAva paJcaNubbhavamANe' yAvat pratyanubhavan atra yAvacchabdena 'duciNNANAM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesa' iti, atratyatrayodazamUtragataH pATho'nusandheyaH / duzcIrNAnAM duSpatikrAntAnAmazubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSa pratyanubhavan viharatItyanvayaH // mU0 20 // rahassiyaMsi bhUmigharaMsi rahassieNaM bhattapANeNaM paDijAgaramANI2 viharaha' svIkAra kara usa bAlaka ko ekAnta guptarUpa bhauhare meM rakhakara, pracchannarUpa se diye gaye bhojana aura pAna se usakA pAlana-poSaNa karane lgii| 'evaM khalu goyamA! miyAputte dArae purA porANANaM jAya paJcaNubbhavamANe viharaha' isa prakAra he gautama ! mRgAputra dAraka pUrvakAlIna ata eva cirantana aura duzcIrNa- azubhatama khoTe adhyavasAyoM se upArjita tathA AlocanA Adi zuddhi se anivartita-dUra nahIM kiye gaye aise azubha apane kiye hue pApakarmoM kA azAtArUpa azubha phala bhoga rahA hai| bhAvArtha-isa bAlaka kA huNDaka saMsthAna hai, isake avayava kisI khAsa AkAra ke nahIM haiM, aura na ve apane pramANAnusAra hI hue haiM, yaha to eka vilakSaNa AkRtimAtra hai, na jAne isake ramANI2 viharai' svii7|2 4Ine te mAne menta gupta35 mAyarAmA jAna gupta35thI mAna-pAna mAthIne pAlana-poSaNa 42vA al. 'evaM khalu goyamA ! miyAputte dArae purA pArANANaM jAva paJcaNubbhavamANe viharai' meM prabhArI gautama! mRgAputra dAraka pUrvakALanA hovAnA kAraNe purAtana ane duztIrNa--azubhatama mAThA adhyavasAyothI upArjita (meLavelAM), tathA AlecanA-Adi zuddhi vaDe karI dUra nahi karelAM evAM azubha pitAnA karelA pApakarmonAM azAtArUpa azubha phaLane bhegavI rahyo che. bhAvArtha--A bALakanuM haMDaka saMsthAna che, tenA avayavomAM kaI prakArane khAsa AkAra nathI, ane te avaye pitAnA pramANa-anusAra paNa nathI. A te eka vilakSaNa AkRtimAtra che, na jANe AthI zuM azubha thaze? ane e kevA prakAranuM zrI vipAka sUtra Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam 169 kAraNa kyA azubha honevAlA hai ?, aura yaha kauna sA aniSTa karegA ?, ityAdi vicAroM se trasta evaM udvigna banI huI mRgAdevI kA zarIra sahasA bhAvI aniSTa kI AzaMkA se kaMpa uThA / usa se rahA nahIM gayA aura dhAyamAtA ko bulAkara kahA ki, tuma isa bAlakako kisI ekAnta sthAnameM jAkara ukaraDI para kUr3e-kacare meM chor3a Ao / rAnI kI isa bAta ko sunate hI vaha 'tathAstu' kahakara vijaya nareza ke nikaTa unakA abhiprAya jAnane ke liye pahu~cI aura rAnI ke usa putraprasava kA samasta samAcAra evaM rAnI kA hArdika vicAra AdyopAMta kaha sunaayaa| rAjA sunakara Azcaryacakita ho uThA, aura jaisA baiThA thA vaisA hI rAnI ke nikaTa Apahu~cA / Ate hI usane apanA nijI vicAra rAnI se prakaTa karate hue kahA ki aisA karanA yogya nahIM hai, kAraNa ki yaha tumhArA prathama garbha hai / isameM isa prakArakA kRtya bhAvI saMtAna kI sthiratA meM bAdhaka hogA, ataH aba yaha jaisA huA hai so saba ThIka hai, isa viSaya meM vizeSa cintA na kara isake pAlanapoSaNa kI hI cintA karanA aba vizeSa zreyaskara hai, isaliye isakA sarvottama yahI upAya hai ki tuma ise apane mahalake bhauMhare meM guptarUpa se rakho, vaha sthAna aisA hai ki jahAM para koI bhI mATe aniSTa karaze ?, ityAdi vicArAthI trAsa ane udvega pAmelI te bhRgAdevInuM zarIra ekadama bhaviSyamAM aniSTa thavAnI zaMkAthI kaMpavA lAgyuM. peAtAthI na rahI zakAyu dhAyamAtAne kheAlAvIne kahyuM ke-tame A bALakane koi ekAntasthAnamAM jaine ukaraDAmAM mUkI AveA. rANInI A vAtane sAMbhaLIne ' tathAstu 'kahIne te, vijaya nareza pAse temanA abhiprAya jANavA mATe paheAMcI, ane rANInA te putra-prasavanA tamAma samAcAra, tathA rANInA aMtarane je vicAra hatA te tamAma pahelethI chelle sudhInA kahI saMbhaLAvyA rAjA hakIkata sAMbhaLIne Azcaryacakita thai, tarataja jayAM rANI hatA tyAM AvI pahoMcyA, AvIne rAjAe potAnA vicAro pragaTa karatAM kahyu ke--e pramANe karavuM te yogya nathI, kAraNa ke A tamArI prathama garbha che. temAM A prakAranuM kRtya tamArA bhAvI saMtAneAnI sthiratAmAM khAdhaka nivaDaze, tethI je thayu te sa ThIka che. A khAkhatamAM vizeSa cintA na karatAM tenAM pAlana-poSaNanI cintA karavI te ja vizeSa kalyANakArI che. mATe tame e bALakane potAnA mahelanA bhAMyarAmAM guptarUpamAM rAkheA. te evuM sthAna che ke jyAM AgaLa koi paNa vyakti AvI ke jaI zrI vipAka sUtra Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 vipAkazrute // mUlam // miyAputte NaM bhaMte! dArae io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gama ?, kahiM uvavajihii ? goyamA ! miyAputte dArae battIsaM vAsAI paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA sa ishta dIve bhArahe vAse veyaDDagiripAyamUle sIhakulaMsi sIhattAe paccAyAhis, se NaM tattha sIho bhavissai ahammie jAva sAhasie bahuM pAvaM jAva samajjii, samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosaM sAgarotrama - gory jAva uvavajjihi / se NaM tao anaMtaraM ubvahittA sarIsivesu uvavajjihi / tattha NaM kAlaM kiccA doccAe puDhavIe vyakti A-jA nahIM sakatA, ataH vahIM para guptarUpa se isake khAne-pIne kI pUrNa vyavasthA rakho, aisA karane se bhAvI saMtAna sthira hogI aura isakA bhI pAlana-poSaNa ho jAyagA / rAjA kI isa saMmati ko svIkRta kara, rAnIne rAjAke dvArA pradarzita paddhati ke anusAra hI usa bAlaka kI saba prakArakI vyavasthA kara usakA pAlana-poSaNa karane lagI / zrIvIra prabhu gautamasvAmI se kahate haiM ki - he gautama / yaha tumhAre prazna kA uttara hai, isase tuma samajha gaye hoMge ki yaha mRgAputra pUrvabhava meM bAMdhe hue cirantana apane dukhIrNa aura duSpratikrAnta azubha pApa karmoM kA azubha phala bhoga rahA hai / / sU0 20 // zake tema nathI, tethI tyAM guptapaNe tenA khAvA--pIvAnI pUrI vyavasthA rAkhA ane te pramANe karavAthI sAvI saMtAna paNa sthira thaze, ane A khALakanuM paNa pAlanapASaNa thai jaze. rAjAnI A prakAranI sa Mmatino svIkAra karIne rAjAe matAvelI paddhati pramANe ja te khaLaka mATe rANI tamAma prakAranI goThavaNa karIne pAlana-pASaNa karavA lAgI. zrIvIraprabhu gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama ! A pramANe tamArA praznanA uttara che. A uparathI tame samajI gayA haze ke:-A mRgAputra pUrvabhavamAM bAMdhelA cirantana-purAtana peAtAnA duzrI ane duSpratikAnta azubha pApakarmAnuM azubha ina logavI rahyo che. ( sU. 20 ) zrI vipAka sUtra Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputravarNanam 171 ukkoseNaM tinni sAgarovamAI, se NaM tao anaMtaraM uvvaTTittA pakkhIsu uvavajjihii, tattha vi kAlaM kiccA taccAe puDhavIe sata sAgaro mAiM0, se NaM tao sIhesu ya0, tayAnaMtaraM cautthIe0, urago, pacamIe0 itthI, chaTTIe0 maNuo, ahe sattamA0 / tao anaMtaraM uvvaTTittA se jAI imAI jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maccha- kacchabha-gAha - magara - suMsumArA''dINaM addhaterasajAikulako DijoNipamuhasayasahassAIM, tattha NaM egamegaMsi joNivihANaMsi aNegasayasahassakhutto udAi, uddAittA tattheva bhujjo bhujo paJcAyAissara / se NaM tao uvahittA evaM cauppaesa uraparisappesu bhuyaparisappe khahayaresu cauridiesu teiMdiai beidiesa vaNapphaiesa kaDuyarukkhesu kaDuyaduddhiesa vAUsu teUsu AUsu puDhavI aNegasaya sahassakkhutto0, se NaM tao anaMtaraM ubahittA supasepure Nayare goNattAe paccAyAhi / se NaM tattha ummukkabAlabhAve jovaNagamaNupatte annayA kayAI paDhamapAusaMsi gaMgAe mahANaIe khalINamahiyaM khaNamANe taDIe pallie samANe kAlaM gae tattheva supaiTupure Nayare sekulaMsi puttattAe paccAyAissai // sU0 21 // // TIkA // mRgAputrasya pUrvabhavavRttAntaM sarvaM bhagavadvacanAdavagatya gautamo bhagavantaM pRcchati - 'miyAputte NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte !' he bhadanta ! = he bhagavan ! 'miyAputte NaM ' ityAdi / isa prakAra zrIgautamasvAmIne zrIvIra prabhu ke mukha 'miyAputte NaM' atyAhi A pramANe zrIgautamasvAmIe zrIvIraprabhunA mukhathI mRgAputranAM samasta pUrva zrI vipAka sUtra Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 972 vipAkazrute miyAputte NaM dArae' mRgAputraH khalu dArakaH 'io' itaH asmAda bhavAta , 'kAlamAse kAlaM kicA' kAlamAse-maraNAvasare kAlaM kRtvA, 'kahiM gamihii' kutra gamiSyati ?, 'kahiM uvavajihiI' kutrotpatsyate ?, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA!' he gautama ! 'miyAputte dArae' mRgAputro dArakaH 'battIsa vAsAI dvAtriMzad varSANi, 'paramAuyaM pAlaittA' paramAyuSkaM pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse maraNasamaye prApte kAlaM kRtvA maraNaM prApya 'iheba jaMbuddIve dIve bhArahe vAse' ihai| jaMbUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'veyaDDhagiripAyamUle' vaitADhayagiripAdamUle caitAdayanAmakaparvatasyAdhobhAgasamIpe 'sIhakulaMsi' siMhakule 'sIhattAe' siMhatayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate, 'se NaM tattha sIho bhavissai' sa khalu tatra siMho bhaviSyati, kIdRzo'sau bhaviSyatI ? tyAha-'ahammie' adhArmikaH 'jAva sAhasie' yAvat sAhasikaH, atra yAvamRgAputra kA samasta pUrvabhava kA vRttAnta jAnakara punaH prabhu se yaha pUchA ki-'bhaMte' he bhadanta ! 'miyAputte NaM dArae io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gamihii' mRgAputra bAlaka isa bhava meM kAla ke avasara meM kAla kara kahAM jAyagA ? 'kahiM uvavanjihii' kahAM para utpanna hogA? / pratyuttara meM prabhune kahA-'goyamA !' he gautama! 'miyAputte dArae battIsa vAsAI paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse' yaha mRgAputra bAlaka battIsa varSa kI utkRSTa Aya kA pAlana kara sthiti ke kSaya hone para mara kara isa madhya jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM 'veyaiDhagiripAyamUle' vaitADhaya parvata kI talahaTI meM 'sIhakulaMsi' siMha ke kulameM 'sIhattAe paJcAyAhii' siMha kI paryAya se utpanna hogaa| 'se NaM tattha sIho bhavissai ahammie jAva sAhasie' mana vRttAntane oenne 52 // prabhune 2 // pramANe pUchyu :-'bhaMte !' mahanta ! 'miyAputte NaM dArae io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gamihii' bhRAtra 5 // 35 ma mama bha.295 pAbhIne yA ye ?. 'kahiM uvavanjihii ' yA 5nna thaze ? pratyuttaramA prabhume yu-'goyamA ! he gautama ! 'miyAputte dArae battIsaMvAsAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse' A mRgAputra bALaka batrIza varSanA utkRSTa AyuSyanuM pAlana karIne sthitine kSaya thatAM bha2) pAbhIna, mA bhaya dIpanA bharatakSetramA * veyaDDhagiripAyamUle' vaitAdaya patanI taNerImai, 'sIhakulaMsi' siMhanA gamai, 'sIhattAe paJcAyAhii' siMhanI paryAyathA utpanna yathe, 'se NaM tattha sIho bhavissai ahammie jAva sAhasie' zrI vipAka sUtra Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputramyAnAgatabhavavarNanam 173 cchabdena-'mUre daDhappahArI' ityAdi bodhyam / evaMvidhaH sa 'bahuM pAva jAva' bahu pApaM yAvat , tatra-bahu-bahuvidhaM pApaM prANAtipAtAdilakSaNaM, yAvatpadenakalikaluSam- ityasya saMgrahaH, 'samajiNai' samarjayati, asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyA~ 'samajiNittA' saMmajya=pApakarmopArjanaM kRtvA, 'kAla mAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'ukosaM' utkarSa yathA syAttathA 'sAgarovamaTiiesu jAva' sAgaropamasthitikeSu yAvat-'narayikeSu nairayikatayA' iti saMgrahaH, 'uvavajihii' upapatsyate / 'se NaM' sa khalu 'tao agaMtaraM' tato'nantaram tatpazcAt 'ubaTTittA' uddhRtya-ratnaprabhApRthivyA nirgatya 'sarIsivesu' sarIsRpeSu-nakulAvaha vahAM adharmI, zUra, dRDhaprahArI evaM sAhasika siMha hogaa| 'jAva' zabda se yahAM 'sare daDhappahArI' ina padoM kA saMgraha kiyA gayA hai| 'vahuM pAvaM jAva samajjiNa' yAvat zabda se yahAM para bhI 'kalikalusaM' isa pada kA grahaNa haA hai| vaha siMha apanI paryAya se aneka prakAra ke kalikaluSa prANAtipAtAdirUpa pApakarmoM kA saMcaya kregaa| 'samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccA' unakA saMcaya kara ke kAlamAsa-mRtyu avasara meM marakara vaha 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukosaM sAgarovamaTiiesu jAva uvavajihii' isI ratnaprabhA-pRthivI ke eka sAgara kI utkRSTa sthitivAle prathama narakameM nArakIrUpase utpanna hogaa| 'se NaM tao aNaMtaraM upaTTittA sarIsivesu uvavanjihii, tattha NaM kAlaM kiccA doccAe puDhavIe ukkoseNa tini sAgarovamAI pazcAt vaha vahAM se nikala kara sarIsRpa-nakula Adi yoniyoM meM utpanna te tyA madhI', zUravI2, 48prArI ane sAsi siMDa thaze. 'jAva' 204thI 28, 'mUre daDhappahArI' mAhipahAnI saMgraha ye cha. "bahuM pAvaM jAva samajiNai' yAvata thI mI ! 'kalikalusaM' ko pahanu aDANa thayu cha, te siMha potAnA paryAyathI aneka prakAranA kalikaluSa praNAtipAtAdirUpa pApa karmone saMcaya karaze. 'samajjiNittA kAlamAse kAlaM kiccA tene| sayaya 4Ine mRtyunA masa2 bha26 bhAbhIne 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosaM sAgarovamaThiiesu jAva uvavajihii' pachI te 1 mA ratnaprabhA pRthvInA Ta se sAgaranI sthiti paDatA na24mA nA23pe utpanna thaze. ' se NaM tao aNaMtaraM uvvaTTittA sarIsivesu uvavajihii, tattha gaM kAlaM kiccA docAe puDhavIe ukkoseNaM tinni sAgarovamAI' pachI te tyAMcI nANI sarIsR5-nasa (nANIyA) mAhinI zrI vipAka sUtra Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 vipAkazrute 0 diSu 'uvavajjihira' utpatsyate / 'tattha NaM kAlaM kiccA' tatra khalu kAlaM kRtvA 'doccAra puDhavIe' dvitIyasyAM pRthivyAm, 'ukkoseNaM tinni sAgaromAI' utkarSeNa trINi sAgaropamAni sthitiM prApsyati / 'se NaM tao aNaMtaraM' sa khalu tato'nantaram 'umbaTTittA' udvRtya = dvitIyasyAH pRthivyA nirgatya 'pakkhI uvavajjieis' pakSiSUtpatsyate / 'tattha vi kAlaM kiccA' tatrApi kAlaM kRtvA 'taccAe puDhavIe' tRtIyasyAM pRthivyAM 'satta sAgarovamAI 0 ' sapta sAgaropamAni sthitiM prApsyati / ' se NaM' sa khalu 'tao' tataH = tatpazcAt 'sIhesu ya0 ' siMhesu cotpatsyate / ' tayANaMtaraM' tadanantaraM 'cautthIe 0 ' catuyI pRthivyAM nairayikeSu nairayikatayotpatsyate / tata udaTTatya 'urago' uragaH = sarpo bhaviSyati / tatrApi kAlaM kRtvA 'paMcamI' paJcamyAM pRthivyAM nairayikehogA / pazcAt vahAM kI sthiti ke kSaya hone para vaha dvitIya naraka ki jahA~ para tIna sAgara kI utkRSTa sthiti hai, usameM janma dhAraNa karegA, phira 'se NaM tao anaMtaraM unnaTTittA pakkhIsu uvavajjihi ' vaha vahAM se nikalakara pakSiyoM ke kula meM utpanna hogA / 'tattha vi kAlaM kiccA taccAe puDhavIe satta sAgarotramAI se NaM taoM sIhesu ya0, tayANaMtaraM catthIe, urago0, paMcamIe0, itthI, chaTTIe0, maNuo, ahe sattamAe0 vahAM se mara kara sAtasAgara kI utkRSTa-sthitivAle tRtIya naraka meM, vahAM se nikala kara tiryaggati meM siMha kI paryAya meM, vahAM se mara kara dasa sAgara kI utkRSTa sthitivAle caturthanaraka meM, vahAM se apane samaya meM mara kara sarpaparyAya meM, vahAM se mara kara phira satraha (17) sAgara kI utkRSTa sthitivAle paMcama naraka meM, vahAM ceAniemAM utpanna thaze. pachI tyAMnI sthitino kSaya karIne te bIjA narakamAM jyAM AgaLa traNa sAgaropamanI utkRSTa sthiti che, temAM janma dhAraNa karaze. pachI ' se NaM tao anaMtaraM unnahittA pakkhIsu uvavajjihii ' te tyAMthI nIuNIne pakSIyAMnA bhuNabhAM utpanna thathe. ' tatthavi kAlaM kiccA taccAe puDhavIe satta sAgarotramAI0 se NaM tao sIhesu ya0, tayANaMtaraM cautthIe, urago, paMcamI, itthI, chaTTIe0 maNuo, ahe sattamAe0 9 pachI tyAMthI nIkaLIne tiryaMca gatimAM siMhanI paryAyamAM maraNa pAmIne sAta sAgareAyamanI utkRSTa sthitivALA trIMjA narakamAM, tyAMthI nIkaLIne tiryaMca gatimAM siMhanI paryAyamAM, tyAMthI maraNu pAmIne dasa sAgare pamanI utkRSTa-sthiti-vALA ceAthA narakamAM, tyAMnI te sthiti pUrI karIne sapa paryAyamAM, tyAMthI maraNa pAmIne pharI sattara (17) sAgare pamanI utkRSTa , zrI vipAka sUtra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 175 pUtpatsyate / tata udRtya sa khalu 'itthI' strI bhaviSyati / tatrApi kAlaM kRtvA 'chaTThIe' SaSThayAM pRthivyAM nairayikeSUtpatsyate / tata uddhRtya sa khalu 'maNuoM' manujaH manuSyo bhaviSyati, tatrApi kAlaM kRtvA 'ahesattamAe' adhaHsaptamyAM pRthivyAM nairayikeSu nairayikatayotpatsyate / __'tao aNaMtaraM' tato'nantaram 'udhvaTTittA' uddhRtya adhaHsaptamyAH pRthivyA nirgatyetyarthaH, 'se' sa mRgAputradArakajIvaH, 'jAiM imAI' yAni imAni 'jalayara-paMciMdiya-tirikkhajoNiyANaM maccha-kacchabha-gAha-magara-suMsumArAdINaM' jalacarapazcendriyatiryagyonikAnAM matsyakacchapagrAhamakarasuMsumArAdInAM 'addhaterasajAikulakoDijoNipamuhasayasahassAI ardhatrayodazajAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi-jAtI-paJcendriyajAtau kulakoTInAM yonipramukhANi yonidvArakANi teSAM yAni zatasahasrANi lakSANi tAni, ardhatrayodaza ca tAni jAtikulakoTIyonipramukhazatasahasrANi ca-arddhatrayodazajAtikulakukoTiyonipramukhazatasahasrANipaJcendriyajAtau sArdhadvAdazalakSakulakoTIH prApsyati / 'tattha NaM' tatra khalu se mara kara strIparyAyameM, vahAM se pazcAt mara kara bAIsa sAgara kI utkRSTa sthitiyukta chaThaveM narakameM, vahAM se nikalakara manuSya paryAya meM, aura anta meM vahAM se bhI mara kara tetIsa (33) sAgara kI utkRSTa sthitivAle sAtaveM naraka meM utpanna hogaa| 'tao aNaMtaraM uccaTTittA se jAI imAiM jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maccha-kacchabhagAha-magara-muMsumArAdINaM addhaterasajAikulakoDijoNipamuhasayasahassAI pazcAt vahAM se nikala kara vaha mRgAputra kA jIva paMcendriya-tiryacoM ke bhedasvarUpa jalacara-matsya, kacchapa, grAha magara aura suMsumAra Adi tiyaMcagati-nAmakarmaviziSTa tiryazca jIvoM kI paJcendriyajAtimeM -jo sAr3he bAraha (12 // ) lAkha kulakoTi haiM unameM-utpanna hogaa| sthitivALA pAMcamA narakamAM, tyAMnI sthiti pUrI karIne strI paryAyamAM, tyAMthI maraNa pAmIne bAvIsa (22) sAgaropamanI utkRSTa-sthiti-vALA chaThThA narakamAM, tyAMthI nIkaLIne manuSya paryAyamAM ane antamAM tyAMthI maraNa pAmIne tetrIsa (33) sAgaropamanI utkRSTasthitikaa sAtamA na24mA utpanna thaze. 'tI aNaMtaraM uvvaTTittA se jAiM imAI jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM maccha-kacchabha-gAha--magara--suMsumArAdINaM addhaterasajAikulakoDijoNipamuhasayasahassAI pachI tyAMcI nA4jIna te bhR||putrnaa jIva paMcendriya tiyacenA bheda-svarUpa jalacara, maccha, kAca, grAha, magara ane susumAra Adi tiryaMcagatinAmakarmaviziSTa tiryaMca chAnI paMcendriya jAtimAM ke zrI vipAka sUtra Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'egamegaMsi' ekaikasmin 'joNivihANaMsi' yonividhAne yonibhede 'aNegasayasahassakkhutto' anekazatasahasrakRtvA anekalakSavAram 'uddAi' avadrAti-mriyate, 'uddAittA' avadrAya-mRtvA 'tattheva' tatraiva 'bhujjo2,' bhUyo bhUyaH punaHpunaH, 'paccAyAissai' pratyAyAsyati-utpatsyate / 'se ' sa khalu 'tao' tataH 'uccaTTittA' udRtya-nirgatya, evaM 'cauppaemu' catuSpadeSu gavAdiSu 'uraparisappesu' uraHparisamu-urageSu-sAdiSu 'bhuyaparisappesu' bhujaparisapeSubhujagAmiSu nakulagodhikAdiSu 'khahayaresu' khacareSu-gaganacareSu pakSiSu, 'caridiesu' caturindriyeSu, 'teiMdiemu' trIndriyeSu, 'beIdiesu' dvIndriyeSu, 'vaNapphaiesu' vanaspatikeSu, 'kaDayarukkhesu' kaTukaTakSeSu, 'kaDuyaduddhiesu' kaTukadugdha keSu-arkAdiSu, 'vAUsu' vAyuSu, 'teUmu' tejassu, 'AUsu' apsu, 'puDhavIsu' pRthivISu 'aNegasayasahassakhutto0' anekazasahasrakRtvA aneka'tattha NaM egamegaMsi jANivihANaMsi aNegasayasahassakhutto udAittA2 tattheva bhujo bhujo paJcAyAissai' unameM eka2 yoni ke bheda meM lAkhoM bAra janma-maraNa kregaa| 'se NaM tao uTTittA evaM cauppaesu, uraparisappesu, bhuyaparisappesu, khahayaresu, cauridiesu, teiMdiema, veiMdiesu, vaNapphaiesu, kaDuyaduddhiema, vAU0, teU0, AU0, puDhavIsu, aNegasayasahassakhutto' pazcAta vahAMse nikala kara vaha catuSpada-gAya Adi tiryacoM meM, uraparisarpa-sAdikoM meM, bhujaparisarpa-nakula goha AdikoM meM, khacarapakSiyoM meM, caturindriyoM meM, teindriyoM meM, dvIndriya jIvoM meM aura ekendriya vanaspatikAya kaTukavRkSoM meM, kaTukadugdhavAle AkaDA Adi vRkSoM meM, vAyukAya meM, tejaskAya meM, apakAya meM, aura pRthivIkAya meM lAkhoMvAra utpanna hogaa| ' se NaM tao agaMtaraM uvyaTTitA supaiTTapure Nayare senA sA3141 am ( 12 // ) gazTI cha temAM, panna thaze. 'tattha NaM egamegaMsi joNivihANaMsiaNegasayasahassakhutto udAittAra tattheva bhujjo bhujjo paJcAyAissaI' tebhA me se yonina i am vA2 bhanma sane bha25 42ze. 'se NaM tao uvATTitA evaM cauppaesu, uraparisapyesu, bhuyaparisappesu, khahayaresu, cAuridiesu, teiMdiema, beiMdiesu, vaNapphaiesu, kaDuyarukkhemu, kaDuyaduddhiemu vAU0, teU, Au0, puDhavIsu, aNegasayasahassakhutto' pachI tyAMthI nIjIna te 71 ytu56gAya Adi tiyAmAM, ura parisarpa-sarpAdikamAM, bhujaparisarpannaLIAghe AdimAM, khecara-pakSiyamAM, caturindrimAM, teIndriyamAM, dvIndriya jIvemAM ane ekendriya vanaspatikAyika kaTuka vRkSamAM, kaTukadUdhavALA-AkaDA Adi vRkSamAM, vAyukAyamAM, agniaaymaaN, bhAyamA ane pRthivIyama dAmovAra 64-1 thaze. ' se NaM tao aNaMtaraM zrI vipAka sUtra Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 177 lakSavAram utpatsyate / 'se NaM' sa khalu 'tao aNaMtaraM' tato'nantaram 'ubaTTittA' uddhRtya-nirgatya 'supaiTapure Nayare' supratiSThapure nagare, 'goNattAe' gotvenavRSabhatvena-balIvardatayetyarthaH, 'paccAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate / _ 'se NaM tattha' sa khalu tatra 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH= vAlyAvasthAmatikrAntaH, 'jonaNagamaNupatte' yauvanakamanuprAptaH=tAruNyamupAgataH, 'annayA kayAI' anyadA kadAcit kasmiMzcidanyasmin samaye 'paDhamapAusaMsi' prathamaprApi-prathamavarSAkAle, 'gaMgAe mahANaIe' gaGgAyA mahAnadyAH 'khalINamaTTiyaM' khalInamRttikAM-khalInaM-nadItaTaM tasya yA mRttikA tAm , 'khaNamANe' khanan utkhanan 'taDIe' taTayAM, patitAyAmiti zeSaH, 'pellie samANe' pIDitaH san 'kAlaM gae' kAlaM gtH-mRtH| tatpazcAt 'tattheva' tatraiva 'supaiTTapure' supratiSThapure-supratiSThapuranAmake 'Nayare' nagare 'seThikulaMsi puttattAe' zreSTikule putratayA 'paJcAyAissai' pratyAyAsyati-utpatsyate // mU0 21 // goNattAe paJcAyAhii ' pazcAt vahAM se nikalakara vaha supratiSThitapura nagarameM goNa-belarUpa se utpanna hogaa| 'se NaM tattha' vahAM para vaha 'ummukkabAlabhAve' bAlyAvasthA ko choDakara 'jonaNagamaNupatte' jaba yauvana avasthAko prApta karegA, taba 'annayA kayAI' koI eka samaya 'pahamapAusaMsi' prAthamika varSakAla meM gaMgAe mahANaIe' gaMgAmahAnadI 'ke khalINamaTTiyaM khaNamANe taDIe pellie samANe kAlaM gara' tIra kI miTTI ko apane sIMgoM se khodegA aura khodate2 jaba taTa usa para gira paDegA taba usake nIce daba jAne se usakI mRtyu ho jAyagI, aura mara kara vaha 'tattheva supaiTapure Nayare seThikulaMsi puttattAe paccAyAissai' vahIM para supratiSThapura nagara meM kisI eka zraSThI-seTha ke gharameM putrarUpa se utpanna hogaa| uvvaTTittA supaiTThapure Nayare goNattAe paccAyAhii' pachI tyAMthI nIjIna te suprati 452 nagaramA go-sAMDha-4-35thI utpanna thaze. 'se NaM tattha ' tyA te 'ummukkabAlabhAve' mAlyAvasthAne pUrI zane 'jodhaNagamaNupane nyAre yuvAvasthAna prApta 42ze, tyAre 'annayA kayAI' me samaya paDhamapAusaMsi' prAthami4 varSAsabhA 'gaMgAe mahANaIe' // mahAnadInA 'khalINamaTTiyaM khaNamANe taDIe pellie samANe kAlaM gae' tInI bhATIna potAnA tathA moze, mane pAhatA khedatAM te tenA upara paDI jaze, ane tenA para mATI paDavAthI te dabAI jaze, tethI tenuM bhRtyu thaze, bhane te bha25 pAbhIne 'tattheva supaiTThapure Nayare seThikulaMsi zrI vipAka sUtra Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 vipAkazrute bhAvArtha-zramaNa bhagavAna mahAvIra ke zrImukha se mRgAputra kA samasta pUrvabhavIya vRttAnta yathAvat jAnakara zrIgautamasvAmIne unase phira yaha prazna kiyA ki-he prabho! Apa yaha aura prakaTa karane kI kRpA kareM ki vaha mRgAputra marakara kahAM utpanna hogA?, taba prabhune gautamasvAmIke isa prazna kA uttara dete hue isa prakAra kahA ki-he gautama ! vaha mRgAputra apanI utkRSTa battIsa (32) varSa kI Ayu ko samApta kara jaba isa paryAya kA parityAga karegA, taba vaha sarvaprathama isa jaMbUdvIpasthita bharatakSetrAntargata vaitAdaya parvata kI talahaTI meM siMha kI paryAya ko dhAraNa kregaa| usameM vaha apanI adhArmika, zauryaviziSTa, dRDhaprahArakArI evaM sAhasika pravRtti se aneka prakAra ke azubhatama prANAtipAtAdirUpa pApakarmoM kA upArjana kregaa| usake prabhAva se apanI Ayu ke parisamApta hote hI yaha marakara prathama naraka kA nairayika hogA, vahAM kI 1 sAgara kI sthiti samApta kara, vahAM se nikala kara yaha tiryaMca-paryAya meM sarIsRpa-Adi jIvoM kI paryAya ko dhAraNa kara, aura mara kara dvitIya narakakA nairayika hogaa| vahAM kI tIna sAgara kI sthiti puttattAe paccAyAissai' tyAM supratiSThapura nabhai 5 meM senA 32 putra3pe utpanna thaze. bhAvArtha-zramaNa bhagavAna mahAvIranA mukhathI mRgAputranA tamAma pUrvabhavanAM vRttAntane yathAvat jANIne zrIgautamasvAmIe bhagavAnane pharIthI A prazna karyo ke -he prabhe ! Apa e paNa jaNAvavAnI kRpA kare ke te mRgAputra maraNa pAmI kayAM utpanna thaze. tyAre prabhue gautama svAmInA A praznane uttara ApatAM A pramANe kahyuM ke he gautama ! te mRgAputra pitAnuM utkRSTa batrIza (32) varSanuM AyuSya pUrNa karIne jyAre te paryAyane tyAga karaze, tyAre te sauthI prathama A jambudvIpamAM rahela bharatakSetranI aMdaranA vitADhaya parvatanI taLeTI mAM siMhanI paryAyane dhAraNa karaze, temAM te pitAnI adhArmika, zauryaviziSTa, dRDhaprahArakArI, sAhasika pravRttithI aneka prakAranAM azubhatama prANAtipAtadirUpa pApakarmonuM upajana karaze. tenA prabhAvathI pitAnuM AyuSya pUrNa karIne maraNa pAmI prathama narakane nArakI thaze. tyAMnI eka 1 sAgaranI sthiti pUrNa karIne, tyAMthI nIkaLIne pAche te tiryaMca-paryAyamAM sarIsRpa Adi javAnI paryAyane dhAraNa karaze, pachI tyAMthI maraNa pAmIne bIjA narakamAM nArakI thaze, tyAMnI traNa sAgaranI zrI vipAka sUtra Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 1, syAnAgatabhavavarNanam 179 bhogakara jaba vahAM se nikalegA taba phira se yaha pakSiyoM ke kula meM pakSIrUpa se jnmegaa| yahAM kI prApta sthiti bhogakara, phira mara kara tRtIya naraka meM jaaygaa| vahAM kI sAtasAgara kI utkRSTa sthiti kI samApti kara, mara kara vahAM se punarapi siMha ke bhava ko prApta kregaa| yahAM se marakara caturthanaraka, ki jahA~ 10 sAgara kI utkRSTa sthiti hai usameM nairathika kA jIva hogaa| vahAM se mara kara 17 sAgara kI pAMcaveM narakakI sthiti ko aura vahAM ke duHkhoM ko bhogate2 AyuSya ko samApta kara ke nikala kara strIparyAya meM aayegaa| yahAM mara kara chaThe naraka kI 22 sAgara kI sthiti ko vahAM nArakI kI paryAya lekara samApta kara, vahA se nikala phira mAnava paryAya ko pA, sAtaveM naraka kA nairayika hogA, jahAM 33 sAgara taka yaha anaMta apAra kaSToM kA bhoktA bnegaa| saptama naraka kI 33 sAgarapramANa sthiti ko bhogakara yaha vahAM se nikala jalacara-paMcendriya-niryaJcoM meM sADhe bAraha (12 / / ) lAkha kulakoDi kI aneka yoniyoM meM lAkhoM bAra janma-maraNa kara, catuSpada-gAya Adi kI paryAya meM, uraparisarpa-AdikoM meM, caturindriya jIvoM meM, teindriya jIvoM meM, dvIndriya jIvoM meM aura ekendriyjiiv-vnsptisthiti jogavIne ane tyAMthI nIkaLIne te pakSanA kuLamAM pakSIrUyathI janma pAmaze. tyAMnI prApta sthiti jogavIne, maraNa pAmIne trIjA narakamAM jaze. tyAM sAta 7 sAgaranI utkRSTa sthitine pUrNa karI. maraNa pAmIne tyAMthI pharI paNa siMhanA bhavamAM Avaze. tyAMthI maraNa pAmIne cothu naraka ke jyAM dasa 10 sAgaranI utkRSTa sthiti che temAM nArakI jIva thaze. te sthiti pUrNa thatAM ja te sarpanI nimAM janma pAmaze. tyAthI maraNa pAmIne sattara (17) sAgaranI pAMcamAM narakanI sthiti vaDe tyAM du:khene bheLavIne AyuSyane samApta karatAM maraNa pAmIne pachI strI paryAyamAM Avaze. tyAMthI maraNa pAmIne chaThThA narakanI 22 bAvIsa sAgaranI sthitine nArakI jIva paNe samApta karIne tyAMthI nIkaLIne manuSyaparyAyane pAmIne sAtamA narakamAM nArakI jIva thaze, jyAM 33 tetrIza sAgara sudhI anaMta-apAra kaSTane bhegavaze. sAtamA narakanI tetrIza-sAgarapramANa sthitine bheLavIne te tyAMthI nIkaLIne jalacara-pacendriya-tiryamAM sADA bAra lAkha (12) kulakeTInI aneka nimAM lAkha vAra janma-maraNa karIne catuSpada-gAya AdinI paryAyamAM, uraparisarpa AdimAM, caturindriya jIvamAM, teIdriya jIvemAM, kandriya jIvanamAM ane ekendriya jIva zrI vipAka sUtra Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 vipAkazrute // mUlam // se NaM tattha ummukabAlabhAve viSNAya pariNayamette jovvaNagamaNupatte tahAruvANaM therANaM aMtie dhammaM soccA nisamma muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaissai / se NaM tattha aNagAre bhavissai - IriyAsamie jAva gutta baMbhayArI / se NaM tattha bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNittA AloiyapaDikaM samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devatA uvavajihi / se NaM tao anaMtaraM cayaM caittA mahAvidehe vAse jAI kulAI bhavaMti aDDhAI jahA daDhapar3ane sA caiva vattavvayA, kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM karissai / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaTThe paNNatte tibemi ||suu0 22 // vivAsu duhavivAgANaM migAputtIyaM NAmaM paDhamaM ajjhayaNaM samatta // 1 // kAya meM, kaTukavRkSoM meM, kaTukakSIravAle arka Adi vRkSoM meM, vAyukAya meM, taijasakAya meM, apakAya evaM pRthivIkAya meM lAkhoM bAra janma-maraNa karegA / pazcAt supratiSThitapura nAmaka nagara meM vaha eka madonmatta sAMDha hogA / yaha sAMDha jaba apanI vAlyAvasthA ko vyatIta kara apanI pUrNa javAnI ke jozameM car3hegA taba gaMgAnadI ke taTa kI miTTI ko sIMgoM dvArA khodegA / usa nadI kA taTa usa para gira paDegA, isase vaha mara kara usI nagara meM kisI eka seTha ke yahAM putra hogA || sU0 21 // vanaspati kAyamAM, kaTuka vRkSeAmAM, kaTukadhavALA ADA Adi vRkSomAM, vAyukAyamAM, tejasakAyamAM, akAyamAM, ane pRthivIkAyamAM paNa lAkhA vAra janma-maraNa karaze. pachIthI supratiSThitapura nAmanA nagaramAM te eka mandematta sAMDha thaze. te sAMDha jyAre peAtAnI khAlyAvasthAne pUrI karIne petAnI pUrI juvAnInA jozamAM caDhaze tyAre gaMgA nadInA kAMThe te kAMThAnI mATIne zIMgaDA dvArA khedaze, tyAre te nadInA kAMThA tenA upara paDaze, tethI maraNa pAmIne te ja nagaramAM kAi eka zeThanA ghera putrarUpe janma pAmaze. ( 0 21 ) zrI vipAka sUtra Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 181 TIkA 'se NaM' ityAdi / 'se NaM' sa khalu 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH bAlyAvasthAmatikrAntaH, "viNNAyapariNayamette' vijJAtapariNatamAtraH-vijJAtam=vijJAna-viziSTaM jJAtaM, tat pariNatamAtraM yasya sa tathA, paripakvavijJAna ityarthaH, 'jodhaNagamaNupatte' yauvanakamanuprAptaH, 'tahArUvANaM therANaM aMtie' tathArUpANAM sthavirANAmanti ke 'dhamma' dharma 'soccA nisamma muMDe bhavittA' zrutvA nizamya muNDo bhUtvA, 'agArAo' agArAt agAraMgRhaM parityajyetyarthaH, 'aNagAriyaM pavvaissai' anagAritAM prajiSyati sAdhutvaM prApsyati / 'se NaM tattha aNagAre bhavissaI' sa khalu tatra anagAro bhaviSyati / kIdRzaH ? ityAha-'IriyAsamie' IryAsamitaH vivekapUrvakagamanavAn 'jAva' yAvad 'gutta baMbhayArI' gupta brahmacArI pUrNa brahmacaryapAlakaH 'se NaM tattha bahuI vAsAI sa khalu tatra bahUni 'se NaM tattha' ityaadi| 'se NaM tattha' vaha putra, vahAM 'ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamette jovaNagamaNupatte' kaumAra-avasthA bIta jAne para paripakavijJAnavAlA ho, jaba yauvana-avasthA meM prApta hogA, taba "tahArUvANaM therANaM aMtie dhammaM socA nisamma' tathArUpa sthavira AcAryoM ke samIpa dharma kA zravaNa aura use hRdaya meM dhAraNa kara muMDe bhavittA' muMDita ho "agArAo' gRhakA parityAga karake 'aNagAriyaM pavvaissai' anagAraavasthA ko aMgIkAra kregaa| 'se NaM tattha aNagAre bhavissai, IriyAsamie jAva baMbhayArI' vaha muni pAMca samiti aura tIna gupti kA ArAdhaka aura gupta brahmacArI hogaa| 'se NaM tattha bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA' vaha usa avasthA meM aneka varSoM taka usa zramaNaparyAya kA ' se NaM tattha0' tyAdi.. ' se NaM tattha' te putra tyAM 'ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamette jovyaNagamaNupatte' mAyAvasthA pUrI yayA pachI paz5i45-vijJAna ne nyAre yuvAna-ma12thAmA mArI, tyAre 'tahArUvANaM therANaM aMtie dhamma soccA nisamma' tathArUpa sthavira AcAryonI pAse jaI dharmane sAMbhaLI, te dharmane hadayamAM dhAraNa karIne 'muMDe bhavittA' bhuDita chana 'agArAo' dharanA parityAga zane 'aNagAriyaM pavvaissai mAra (sAdhu)-avasthAna maa|2 42. 'se NaM tattha aNagAre bhavissai IriyAsamie jAva baMbhayArI' pachI te bhuni vaya samiti, tra! zustinA mArAdha mana sustabrahmayArI thaze. "se NaM tattha bahUiM vAsAiM sAma zrI vipAka sUtra Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 vipAkazrute varSANi 'sAmaNNapariyAgaM' zrAmaNyaparyAyaM = saMyamaparyAyaM 'pAuANatA' pAlayitvA, 'AloiyapaDikaMte' AlocitamatikrAntaH- AlocitaM = gurave niveditaM yadaticA rajAtaM tat pratikrAntaM = gurUpadiSTaprAyazcittena punarakaraNapratajJayA vizodhitaM yena sa tathA, 'samAhipatte' samAdhimAptaH - samAdhiM = zubhadhyAnam prAptaH = upagataH, 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'sohamme kappe' saudharme kalpe= prathame devaloke. 'devatA' devatvena 'uvavajjihi ' utpatsyate / ' se NaM tao aNaMtaraM cayaM' sa khalu tato'nantaraM cayaM zarIraM devadehamityarthaH, 'caittA' tyaktvA, 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe = mahAvidehakSetre 'jAI kulAI bhavaMti' yAni kulAni bhavanti 'aDhAI' ADhyAni teSAM khalu anyatarasmin kule putratayotpatsyate / 'jahA daDhapanne' yathA dRDhapratijJaH - aupapAtikasUtre yathA dRDhapratijJanAmako bhavyo varNita - stathA'yamapi vAcya ityarthaH / ' sA cetra vattavvayA' saiva vaktavyatA - yA dRDha saMyamabhAva kA pAlana kara, 'AloiyapaDikkate' apane lage hue aticAroM ko gurudeva se nivedana kara, aura unake dvArA kathita zuddhi ke anusAra phira nahIM karane kI pratijJA se unakA saMzodhana kara, 'samAhipatte' zubha - dhyAnarUpa samAdhi meM lavalIna ho, 'kAlamAse kAle kiccA' apane Ayukarma kI sthiti pUrNa hone para kAla kara vahAM se 'sohamme kappe ' saudharma - nAmaka prathama devaloka meM 'devatAe uvavajjihi ' devarUpa meM utpanna hogA / 'se NaM tao anaMtaraM cayaM caittA mahAvidehe vAse jAI kulAI bhavaMti aDhAI jahA daDhapanne sA caiva vattanvayA, kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM karissara' pazcAt apanI pUrNa Ayu kA paribhoga kara usa devaparyAya kA parityAga kara vaha vahAM se vyavakara, mahANNapariyAgaM pAuNittA' te bhuni-avasthAmA bhane varSo sudhI zramaNa-paryAya -saMyamabhAvane pANIne, ' AloiyapaDikkaMte ' potAne sAgesA atiyAzene guru deva pAse nivedana karI, ane temaNe kahelI zuddhine anusarIne pharIthI aticAra nahiM karavAnI pratijJAthI tenuM saMzodhana karI ' samAhipatte ' zuladhyAna3ya sabhAdhiyAM tadasIna thA, ' kAlamAse kAlaM kiccA ' bhane potAnA AyuSyarmanI sthiAta pUrNa thatAM maraNa pAmIne tyAMthI sohamme kappe ' saudharma nAmanA prathama devo'bhAM 'devattAe uvavajjihi ' devaiyAM utpanna thathe. 'se NaM tao anaMtaraM cayaM cattA mahAvidehe vAse jAI kulAI bhavati aDDhAI jahA daDhapainne sA caiva vatvayA kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM karissara' yahI potAnA pUrNAM AyuSyane bhAgavIne te devaparyAyane tyAga karI, tyAMthI cavIne, mahAvidehakSetramAM 6 zrI vipAka sUtra Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam 183 pratijJasya vaktavyatA varNanaM, saivAsyApi vaktavyatetyarthaH / tAmeva smArayannAha'kalAo' iti / 'kalAo' kalAH, kAH ? dvAsaptatisaMkhyakAH kalA stena grahISyante, yathA dRDhamatijJena gRhItA iti bhaavH| 'jAva savvadukkhANamaMtaM karissai' yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati, iti bhAvaH, atra yAvacchabdena sarva caritraM vAcyam / setsyati, bhotsyate, mokSyate, parinirvAsyati-ityeSAM sNgrhH| tatra setsyati-siddho bhaviSyati-kRtakRtyo bhaviSyati, bhotsyate-kevalajJAnena sarva jJeyaM jJAsyati, mokSyate-sakalakarmabandhAd vimukto bhaviSyati, parinirvAsyati-pAramArthikasukhaM prApsyati / sarvaduHkhAnAm antaM-nAzaM kariSyati / videha kSetra meM jo bhI samRddhizAlI kula haiM unameM se kisI eka kula meM putrapane utpanna hogaa| aupapAtika sUtra meM jisa prakAra se dRDhapratijJa kA varNana kiyA gayA hai ThIka usI prakAra se ise bhI samajhanA cAhiye / 'kalAo jAva sambadukkhANamaMtaM karissaI' yahI bAta ina padoM se sUtrakArane spaSTa kI hai ki jisa prakAra dRDhapratijJa 72 kalAoM meM pravINa thA usI prakAra se yaha bhI unameM nipuNamati hogA, vaha jisa prakAra samasta kamoM kA anta karane vAlA huA, yaha bhI usI prakAra hogaa| yAvat zabda se 'setsyati bhotsyate, mokSyate, parinirvAsyati' ina padoM kA grahaNa hai, inakA artha isa prakAra hai-'setsyati' vaha siddha-kRtakRtya hogA, 'bhotsyate' kevala jJAna se samasta jJeyoM kA jJAtA hogA, 'mokSyate' samasta karmoM ke bandhana se sarvathA mukta hogA, 'parinirvAsyati' pAramArthika Atmika ananta avyAnAdha sukhoM ko prApta karegA, 'sarvaduHkhAnAm antaM kariSyati' isa je samRddhizAlI kuLa che temAMnA keI paNa eka kuLamAM putrarUpe utpanna thaze. aupapAtika sUtramAM je pramANe pratijJanuM varNana karavAmAM AvyuM che, barAbara teja pramANe saha 555 samarji. 'kalAo jAva savvadukkhANamaMtaM karissaI' eja vAta, A padethI sUtrakAre spaSTa karI che ke-je pramANe dRDhaprati bahotera (72) kalAomAM pravINa hatA. te pramANe A paNa temAM nipuNabuddhivALe thaze, te je pramANe samasta bhanI a.1 12nA2 thayo te pramANa mA 55 yathe. yAvat 204thI 'setsyati, bhotsyate, mokSyate, parinirvAsyati' ne pahornu : 42vAnuM che. tene artha A pramANe che- te siddha-kRtakRtya thaze, kevaLajJAnathI jANavA yogya samasta padArthone jANakAra thaze, samasta karmonA baMdhanathI sarvathA mukta thaze, pAramArthi4 mAtmi250yAmA subhAna prApta 42ze, 'sarvaduHkhAnAm antaM kariSyati' zrI vipAka sUtra Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 vipAkazrute zrI sudharmA svAmI jambUsvAminamAha-'evaM khalu jaMbU !' ityAdi / 'evaM khalu jaMbU!' evaM khalu he jambUH ! 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpateNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatisthAnaM saMprAptena 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM-duHkhavipAkanAmakasya prathamazrutaskandhasyetyarthaH, 'paDhamassa ajjhayaNassa' prathamasyAdhyayanasya 'ayamajhe' ayamarthaH-mRgAputrasyAtItavartamAnAnAgatabhavasambandhiduHkhavipAkarUpo'rthaH, 'paNNatte' prajJaptaH kthitH| 'tti bemi' iti bravImi he jambUH ! yathA bhagavatA'bhihitaM tathaiva tvAM kathayAmi, na tu svabuddhayA kalpayitveti bhAvaH // mU0 22 // prakAra vaha samasta duHkhoM kA aura unake kAraNabhUta samasta karmoM kA vinAza karane vAlA hogaa| 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamar3he paNNate ti bemi' isa prakAra zrI sudharmAsvAmI jaMbUsvAmI se kahate haiM ki- he jambU ! siddhigati nAmaka sthAna kA prApta hue zrImahAvIraprabhune duHkha vipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA yaha mRgAputra ke atIta, anAgata aura vartamAna-bhavasaMbaMdhI duHkhavipAkarUpa bhAva kA kathana kiyA hai| unhoMne jaisA kahA vaisA hI maiMne tuma se kahA hai, isameM nijakalpanA se maiMne kucha bhI nahIM kahA hai| bhAvArtha-vaha putra jaba kramazaH apane kumArAvasthA ke bItane para paripakvavijJAnavAlA ho yauvana-avasthA ko prApta karegA, taba vaha tathArUpa sthaviroM ke pAsa dharma kI dezanA ke zravaNa se aura A prakAre te samasta duHkhe ane tenA kAraNabhUta samasta kamene vinAza karanArA thaze. evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaThe paNNatte-tti bemi' 24 pramANe zrIsudhAsvAmI jabUsvAmIne kahe che ke he jaMbU ! siddhigatine prApta thayelA zrI mahAvIra prabhue duHkhavipAka-nAmanA prathama zrutaskaMdhanAM prathama adhyayanane A mRgAputranA atIta (gayA samayanA), anAgata AvatA samayanA ane vartamAnavasaMbaMdhI dukhavipAkarUpa bhAvanuM kathana karyuM che. temaNe je pramANe kahyuM hatuM tevuMja meM tamane kahyuM che, temAM meM mArI svataMtra kalpanAthI kAMI paNa kahyuM nathI. bhAvArtha-te putra jyAre krame-kame pitAnI bAla avasthAne pUrNa karI, paripakavavijJAnavALA thaI cauvanAvasthAne prApta karaze, tyAre te tathArUpa sthavire pAsethI dharmanA upadezane sAMbhaLavAthI ane hRdayamAM tenuM manana karavAthI, saMsAra, zrI vipAka sUtra Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 1, mRgAputrasyAnAgatabhavavarNanam. 185 // iti zrIvizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAja guru-bAlabrahmacAri jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tiviracitAyAM vipAkazrute prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM mRgAputrIyaM nAma prathamamadhyayanaM sampUrNam / / 1 / / hRdaya meM usakA manana karane se, saMsAra, zarIra aura bhogoM se virakta ho, gRhasthAvasthA ko tyAga kara, munidIkSA ko aMgIkAra kara, saMyamI ho jaavegaa| usa avasthA meM yaha aneka varSAMtaka saMyamabhAva kI sacI ArAdhanA karane vAlA hogA, aura jo kucha atIcAra lage hoMge inakI AlocanA aura pratikramaNa se zuddhi kara, zubhadhyAnarUpa samAdhi meM magna hokara, apanI Ayu ko pUrNa kara ke yaha sarvaprathama prathama devalokameM deva hogaa| vahAM ko sukharAzi ko bhogakara phira vahAM se cavegA, aura mahAvideha kSetrameM kisI samRddhizAlI kula meM putrarUpa se janma lekara, dRDhapratijJa kI taraha pratyeka kalAoM meM vizArada bana, anta meM samasta karmoM kA anta kara nirvANasthAna ko prApta karane vAlA hogaa| isa prakAra zrI sudharmAsvAmI apane ziSya zrI jaMbUsvAmI ko saMbodhana karate hue kahate haiM ki-he jambU ! isa duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA yaha mRgAputra ke zarIra ane bhegethI virakata thaine gRhasthAvasthAno tyAga karI, munidIkSA aMgIkAra karI, saMyamI thaI jaze. te avasthAmAM aneka varSo sudhI saMyamabhAvanI sAcI ArAdhanA karavAvALA thaze, ane je kAMI atIcAra la gyA haze tenI AlocanA ane pratikramaNa karI zuddha banI, zubhadhyAnarUpa samAdhimAM tallIna thaIne. pitAnuM AyuSya pUrNa karIne sauthI prathama pahelA devalokamAM deva thaze tyAMnA sukhanAM bhaMDAra bhagavI, pachI tyAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM koI samRddhizAlI kuLamAM putrarUpe janma pAmIne, dRDhapratijJanI mAphaka dareka kaLAomAM vizArada banI, aMtamAM samasta karmono aMta karI nirvANathAnane prApta karanAra thaze. A pramANe sudharmAsvAmI potAnA ziSya zrIjabUsvAmIne saMbodhana karIne kahe che ke - jaMbU ! A dukhavipAka nAmanA prathama mRtaka dhanA pahelA zrI vipAka sUtra Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlamacodai vipAkazrute atIta, anAgata, aura vartamAna-bhava-saMbaMdhI duHkhavipAkarUpa artha kA kathana zrIvIraprabhune kiyA hai, ataH jaisA maiMne unase sunA vaisA hI tumase kahA hai, apanI kalpanA se kucha nahIM kahA hai // sU0 22 // iti vipAkazruta ke duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskaMdha kI vipAkacandrikA nAmaka saMskRta TIkA ke hindI anuvAda meM mRgAputranAmaka prathama adhyayana saMpUrNa huA // 1 // adhyayanane A mRgAputranAM bhUta, bhaviSya ane vartamAna-bhavasaMbaMdhI du:khavipAka rUpa arthanuM kathana zrI prabhue karyuM che, tethI je rIte meM temanI pAsethI sAMbhaLyuM che, tevuM ja meM tamane kahyuM che, mArI potAnI kalpadrAthI kAMIpaNa kahyuM nathI. (sU) 22) Iti vipAkakRtanA duHkhavipAka nAmanA prathama zrutaskaMdhanI vipAkacaMdrikA nAmanI TIkAnA gujarAtI anuvAdamAM mRgAputra nAmanuM prathama adhyayana saMpUrNa thayu. (1) C zrI vipAka sUtra Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha dvitIyamadhyayanam // zrIjambUsvAmI duHkhavipAkazrutaskandhasya prathamAdhyayanagataM saMpUrNamartha zrutvA dvitIyAdhyayanArthaM zrotumutkaNThitaH san zrIsudharmasvAminaM pRcchati - ' jai NaM bhaMte !' ityAdi / 6 // mUlam // jai NaM bhaMte! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhAvivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaTTe paNNatte, doccassa NaM bhaMte ! ajjhayasa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte ? tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU - aNagAraM evaM vayAsI - evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyaggAme NAmaM Nayare hotthA, riddhatthimiya samiddhe, tassa NaM vANiyaggAmassa uttarapuratthime disIbhAe dUipalAse NAmaM ujjANe hotthA, tattha NaM dUipalAse suhammassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, vaNNao // sU0 1 // TIkA E 6 jai NaM bhaMte !' yadi khalu he madanta ! he bhagavan ! sama jAtra saMpatteNaM ' zramaNena yAvatsaMprAptena, atra 'yAvat' padena - zramaNena bhagavatA dvitIya adhyayana zrI jaMtrasvAmI, dukhavipAka - zrutaskaMdha ke prathama adhyayana ke antargata saMpUrNa artha kA avadhAraNa kara dvitIya adhyayana ko sunane ke liye utkaMThita hote hue zrI sudharmAsvAmI se pUchate haiM- 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte' he bhadanta ! 'jai NaM' yadi 'samaNeNaM jAtra saMpatteNaM' zramaNa dvitIya adhyayana zrIjammUsvAmI, du:khavipAka zrutaskaMdhanA prathama adhyayanamAM AvelA sampUrNa artha sAMbhaLIne, khIjA adhyayanane sAMbhaLavAnI utkaMThAthI zrIsudharmA svAmIne pUche cheji NaM bhaMte ! ' chatyAhi. " 'bhaMte !' he ahanta ! 'jai gaM' le 'samaNeNaM jAtra saMpatteNaM' zramaNa bhagavAna zrI vipAka sUtra Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 vipAkazrute = mahAvIreNa ' ityArabhya siddhiMgatinAmadheyaM sthAnam' ityantAni padAni saMgrAhyANi, 'duvivAgaNaM' duHkhavipAkAnAM duHkha vipAkasya zrutaskandhasyetyarthaH AdarArthe viSAbAhulyavivakSayA vA iha bahuvacanam, 'paThamassa ajjhayaNassa' prathamasyAdhyayanasya 'apama' ayamarthaH- pUrvamukto'rthaH 'paNNatte' majJaptaH, 'doccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa' dvitIyasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya 'duhavivAgANaM' duHkha vipAkAnAM = duHkhavipAkazrutaskandhasambandhinaH, 'samaNeNaM jAva saMpatte' zramaNena yAvat saMprApnazramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat sidvigatisthAnaM saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH 2 - bhagavatA duHkhavipAkazrutaskandhasya dvitIyAdhyayane ko'rthaH kathita ityarthaH / 'tara NaM se muhamme aNagAre' tataH khalu sa sudharmA'nagAraH, 'jaMbUaNagAraM' jambvanagAram - jambUnAmakamanagAram ' evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - ' evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'vANiyaggAme NAmaM Nayare' vANijagrAmo bhagavAna mahAvIrane, ki jo siddhigatinAmaka sthAna ko prApta kara 'cuke haiM, 'duhavivAgANaM' duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha ke 'paDhamassa ajjhayaNassa' prathama adhyayana kA 'ayamadve paNNatte' yaha pUrvokta artha pratipAdita kiyA hai to 'bhaMte !' he bhadanta ! 'duhavivAgANaM docarasa ajjhayaNassa' isI duHkhavipAkanAmaka zrutaskaMdha ke dvitIya adhyayana kA 'sama' jAva saMpatteNaM' unhIM zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune ki jo siddhigatinAmaka sthAna ko prApta ho cuke haiM, 'ke aTThe paNNane ?' kyA bhAva pratipAdita kiyA hai ? 'tae NaM se suhamme aNagAre' isa prakAra zrI jaMbUsvAmI ke prazna ko sunakara ve sudharmA svAmI anagAra 'jaMbU - aNagAraM ' jabUsvAmI anagAra ke prati 'evaM vayAsI' isa prakAra bole- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla usa samaya meM 'vANiyaggA me mahAvIre hai bheNe siddhigati nAmanA sthAnane prApta uresa che tethe 'duhavivAgANaM ' du:khavipAka-nAmanA prathama zrutaskaMdhanA paDhamassa ajjhayaNassa prathama adhyayananA pUrNAMkata artha pratipadana karyAM che te * vivAgaNaM doccassa ajjhayaNassa' mA duvidhA zrutasaMdhanA jIna adhyayanano samaNeNaM jAva saMpatteNaM ' te zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu ne siddhagati nAmanA sthAnane prApta thA zubhyA che tethe ' ke aTThe paNatte ' zu bhAva pratipAhana ryo che ? taNaM se muhamme aNagAre ' ma prahAranA zrImabhyUsvAmInA aznane sAMlajIne 6 9 ' te ' he laDhata ! sudharmA svAbhI magugAra 'jambU - aNagAraM ' mA prabhA mohayA- ' teNaM kAleNaM teNaM zrI vipAka sUtra bhyUsvAmI bhagAra prati 'evaM vayAsI' samaeNaM ' te Aja bhane te sabhayane Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, vANijagrAmanagaravarNanam nAma nagaram 'hotthA' AsIt / tat kIdRza ? - mityAha - 'ridratthimiyasamiddhe' RddhastimitasamRddham - RddhaM nabhaH sparzibahulamAsAdadhunAM bahujanasaMkulaM ca stimitaM= svacakraparacakrabhayarahitaM samRddhaM ca dhanadhAnyAdimaharddhisampannam atra padatrayasya karmadhArayaH / 189 'tassa NaM vANiyaggAmassa' tasya khalu vANijagrAmasya 'uttarapuratthime disIbhAe' uttarapaurastye digbhAge, IzAnakoNe ityarthaH; 'dUipalAse NAmaM ujjANe' dUtIpalAzaM nAmodyAnam 'hotthA' AsIt / tattha NaM dUipalAse tatra khalu dUtIpalAze 'summassa' sudharmaNa : = sudharmanAmakasya 'jakvassa' yakSasya 'jakkhAyayaNe' yakSAyatanam=cyantaradevavizeSasthAnam, 'DhotthA' AsIt 'vaNNao' varNakaH= yakSAyatanasya varNanam, sa cAnyatroktarItyA bodhya ityarthaH // sU0 1 // NAmaM yare hotthA' vANijagrAma nAma kA eka nagara thA, 'riddhitthimiyasamiddhe' jisameM nabhastalasparzI aneka baDe2 U~ce prAsAda the, aura jo anekAneka janoM se vyApta thaa| jahAM para prajA sadA stimitasvacakra aura paracakra ke bhaya se rahita thI / jo dhana aura dhAnya Adi mahA RddhiyoM se saMpanna thaa| 'tassa NaM vANiyaggAmassa uttarapurathime disIbhAe' usa vANijagrAma nagara ke IzAna koNa meM 'duipalAse NAmaM ujjANe hotthA / ' eka 'dUtIpalAza' isa nAma kA bagIcA thA / 'tattha NaM duipalAse suhammassa jakvassa jakvAyayaNe hotthA, usa bagIce meM sudharmA nAmake vyantaradeva kA eka Ayatana thA / 'vaNNao' isakA varNana aupapAtika sUtrameM 'cirAie' ityAdi padoM dvArA varNita pUrNabhadra caitya jaisA samajhanA cAhiye / viSe 'vANiyaggAme NAmaM Nayare hotthA' vANibhyAma nAmanuM meDa nagara hatuM tu 'riddhatthimiyasamiddhe ' je nagaramAM AkAzane spa kare tevA ghaNA mATA-moTA uMcA mahelA hatA, ane hatuM, jyAM prajA hamezAM ca'caLatArahita, tathA raDita hutI, bhe dhana-dhAnya Ahi mahAna RddhithI bhare uttarapurasthime disIbhAe ' te pANibhyAma nagaranA ujjANe hAtthA' : ' dvatIyAsa ' nAmano nagIyo hato ' tattha NaM dUipalAse muhammassa jakrakhassa jakvAyayaNe hotthA' te maNIyAmAM sudharma nAmanA vyantara hevanu yeDa rahevAnuM sthAna hetu ' vaNNao' tenu vArjuna sopayAti sUtrabhAM cirAie dhatyAhi yaha vaDe resa pUrNabhadra sainyanA vArjuna abhAgi samala bevu. je ghaNA mANasethI paripUrNa svaraka ane pacakranA bhayathI tu . ' tassa NaM vANiyaggAmassa IzAna zubhAM 'duipalAse NAmaM 6 ; zrI vipAka sUtra Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute bhAvArtha-zrI jaMbUsvAmI sudharmA svAmI se duHkhavipAka zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA bhAva yathAvat zravaNa kara dvitIya adhyayana ke bhAva ko zravaNa karane ke liye utkaMThita hokara unase pUchate haiM ki- he bhadanta ! isake dvitIya adhyayana kA kyA bhAva hai? taba zrI sudharmA svAmI kahate haiM-he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM nabhastalasparzI prAsAdoM evaM janamedinI se paripUrNa eka vANijagrAma nAma kA nagara thaa| jahAM para prajAmeM haraeka prakAra kA sukha aura AnaMda thA, koI bhI kisI bhI prakAra se duHkhI nahIM thaa| vahAM prajA ko na apane rAjA kI tarapha se koI kaSTa thA, aura na anya rAjAoM kI tarapha se kaSTa thaa| prajA meM dhana-dhAnya-Adi RddhiyoM kI kamI nahIM thii| usa nagara ke IzAna koNa meM dUtIpalAza nAmakA eka udyAna thA, jo bahuta prAcIna thaa| haraeka prakAra ke vRkSoM se aura SaD Rtu kI zobhA se jo sadA alaMkRta rahatA thaa| yahAM sugharmanAmake eka vyaMtara deva kA Ayatana thaa| isakI zobhA pUrNabhadra caitya jaisI thI // sU0 1 // bhAvArtha:--zrIjabUsvAmI zrIsudharmAsvAmI pAsethI dukhavipAka zrutaskaMdhanA prathama adhyayanano bhAva yathAvat sAMbhaLIne dvitIya- bIjA adhyayananAM bhAvane sAMbhaLavAnI utkaMThA thavAthI temane pUchavA lAgyA kehe bhadanta! dukhavipAkanAmaka zrutaskaMdhanA A bIjA adhyayanane bhAva zuM che? tyAre zrI sudharmAsvAmI kahe che ke he jamma! te kALa ane te samayane viSe AkAzane sparza kare tevA bahuja uMcA mahale ane mAnavamedinIthI bharapUra eka vANijagrAma nAmanu nagara hatuM, jyAM prajAne tamAma prakAranAM sukha ane AnaMda maLatAM hatAM, koI prakAre kaI paNa mANasa du:khI na hatuM, temaja te nagaranI prajAne potAnA rAjavI taraphathI paNa kaI prakAre duHkha na hatuM, temaja parAjaya arthAt bIjA rAjya taraphane paNa bhaya na hatuM. prajAne dhanadhAnya Adi tamAma prakAranI ddhionI. kheTa na hatI. te nagaranA IzAnakeNamAM " dUtIpalAza" nAmane eka bagIco hite, te ghANAja prAcIna hatuM, dareka prakAranAM vRkSethI ane cha RtuonI zobhAthI hamezAM te zobhatA hatA. tyAM sudharmanAmanA eka vyaMtaradevanuM nivAsasthAna hatuM. tenI zobhA opapAtikasUtramAM varNavela pUrNabhadra roya jevI ja hatI (sU01) zrI vipAka sUtra Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, kAmadhvajA vezyAvarNanam - tattha NaM vANiyaggAme mitte NAmaM rAyA hotthaa| tattha NaM mittassa rano sirI NAmaM devI hotthaa| vnnnno| tattha NaM vANiyaggAme kAmajjhayA NAmaM gaNiyA hotthaa| ahINa-jAva surUvA bAvattarikalApaMDiyA causaTrigaNiyAguNovaveyA egaNatIse visese ramamANI ekatIsaraiguNappahANA battIsapurisovayArakusalA NavaMgasuttapaDibohiyA aTArasadesIbhAsAvisArayA siMgArAgAracAruvesA gIyaraigaMdhapvaNakusalA, saMgaya gaya-hasiya-bhaNiya-vihiya-vilAsa-laliya-saMlAva-niuNa-juttovayAra-kusalA suMdara-thaNajahaNa-vayaNa-karacaraNa-lAvaNNavilAsa-kaliyA UsiyajjhayA, sahassalaMbhA vidiNNachattacAmarabAlavIyaNiyA, kaNNIrahappayAyA vi hotthA / bahUNaM gaNiyAsahassANaM AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANI pAlemANI viharai / tattha NaM vANiyaggAme vijayamite NAmaM satthavAhe parivasai, aDDhe / tassa NaM vijayamittassa subhaddA NAmaM bhAriyA hotthA, ahINa / tassa NaM vijayamittassa putte subhadAe bhoriyAe attae ujjhiyae NAmaM dArae hotthaa| ahINa jAva surUve // sU0 2 // . TIkA 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM vANiyaggAme' tatra khalu vANijagrAme 'mitte NAmaM rAyA' mitro nAma rAjA, 'hotthA' AsIt / 'tattha NaM mittassa 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM' usa 'vANiyaggAme' vANijagrAma nagara meM 'mitte NAma rAyA hotthA' mitra isa nAma se prasiddha eka rAjA thaa| 'tattha gaM 'tattha NaM' yA. 'tattha NaM' yA 'vANiyaggAme ' pAliyAma nA2mA 'mitte NAma rAyA hotthA' bhitra me nAmathI prasiddha me 2ion tA. 'tattha NaM' tyo 'mittassa zrI vipAka sUtra Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 vipAzrutte raNo' tatra khalu mitrasya rAjJaH 'sirI NAmaM devI' zrI ma rAjJI 'hotyA' AsIt / 'vaNNao' varNakaH varNanam, taccaupapAtikamUtre dvAdazasUtroktadhAriNIdevIvarNanavad bodhyam / 'tattha NaM vANiyaggAme' tatra khalu vANijagrAme 'kAmajjhayA NAmaM gaNiyA' kAmadhvajA nAma gaNikA, 'hotthA' AsIt / sA kIdRzItyAha'ahINa-jAva surUvA' ahIna-yAvatsurUpA, atra yAvacchandAdevaM yojanA, draSTavyA'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA, lakSaNavaMjaNaguNovaveyA, mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavyaMgasuMdaraMgI, sasisomAkArA kaMtA piyadaMsaNA, suruvA' iti / tatra 'ahInapatipUrNapazcendriyazarIrA'-ahInAni-lakSaNata;, saMpUrNalakSaNAnItyarthaH; paripUrNAni-svarUpataH, nAtihUsvAni nAtidIrghANi nAtipInAni nAtikRzAvahAM usa 'mittassa rano sirI NAmaM devI hotthA' mitra rAjA kI zrI nAma kI rAnI thii| 'vaNNao' aupapAtikasUtra ke 12 veM sUtra meM dhAriNI devI kA jaisA varNana kiyA gayA hai, ThIka isI prakAra se isakA bhI varNana samajhanA caahiye| 'tattha NaM vANiyaggAme kAmajjhayA NAmaM gaNiyA hotthA' usI vANijagrAma nagara meM 'kAmadhvajA' isa nAmakI eka gaNikA-vezyA thii| 'ahINa-jAva-surUvA' jo ahIna yAvat surUpa thI, yahAM 'jAva' zabda se 'ahINapaDipuNNapaciMdiyasarIrA, lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA, mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgI, sasisomAkArA, kaMtA, piyadaMsaNA, mukhvA,' ina padoM kA grahaNa huA hai| jinakA artha isa prakAra hai-lakSaNa kI apekSA ahIna-arthAt samasta lakSaNoM se yukta, tathA svarUpa kI apekSA paripUrNa-na adhika ranno sirI NAmaM devo hotthA ' te bhitra 20ne zrI nAmanI 24 tA. 'vaNNao' tenuM varNana opapAtikasUtranA ( 12mA ) bAramA sUtramAM dhAriNI devInuM je pramANe varNana kareluM che te ja pramANe A zrI-nAmanI rANInuM varNana samajI levuM 'tattha NaM vANiyaggAme kAmajjhayA NAmaM gaNiyA hotyA' ta pAyAbha nAmA mana naminI 4:-3zyA raDetI tI. ' ahINa-jAva-surUvA' te mIna yAvat su35 hatI. yA sthaNe 'jAva' 154thI 'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA, lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA, mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgI, sasisomAkArA kaMtA piyadaMsaNA murUvA' mA 752 helai pahe! ahA 42vAmA AvyAM che. temane artha A pramANe che :- lakSaNanI apekSAe ahIna arthAt samasta lakSaNothI yukta, tathA svarUpanI apekSAo paripUrNa arthAt - husvatA-dIrghatA zrI vipAka sUtra Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 2, kaamdhvjaaveshyaavrnnnm.| 193 niityrthH| etAdRzAni paJca indriyANi yatra tadahInaparipUrNapaJcandriya, tAdRzaM zarIraM yasyAH sA tathA, 'lakSaNavyaJjanagugopapetA' lakSaNAni-cihnAni-hastarekhAdirUpANi svastikAdIni, vyaJjanAni-mazatilAdIni, tAnyeva guNAH prazastarUpAH, tairupapetA-susaMpannA / 'mAnonmAnapramANapratipUrNasujAtasaGgisundarAGgI, mAnaM jalAdiparipUrNakuNDAdipraviSTe puruSAdau yadA droNaparimitaM jalAdi niHsarati, tadA sa puruSAdirmAnavAnucyate, tasya zarIrAvagAhanAvizeSo mAnamatra gRhyate / unmAnam UrdhvamAnaM-yat tulAyAmAropya tolane'rdhabhAramamANaM bhavati tat / pramANaM-nijAlIbhiraSTottarazatAGgaliparimitocchrAyaH, mAnaM ca unmAnaM ca pramANaM hasva na adhika dIrgha, na adhika pIna aura na adhika kRza, apane2 pramANa se viziSTa aisI pAMcoM indriyoM se jisakA zarIra suzobhita thaa| hasta kI rekhA Adi cilarUpa jo svastika Adi huA karate haiM ve lakSaNa kahe jAte haiN| samA. tila Adi jo zarIra meM huA karate haiM ve vyaJjana haiN| ina donoM prakAra ke cihnoM se jo saMpanna thii| jala se bhare hue kuNDa meM manuSya ke praviSTa hone para jaba usase droNaparimita jala bAhara nikalatA hai taya vaha puruSa mAnavAlA kahalAtA hai| yaha mAna zarIra kI avagAhanA-vizeSarUpa hI yahAM gRhIta huA hai| tarAjU para caDhAkara to tolane para jo adhabhAra pramANa hotA hai vaha unmAna hai| apanI aMguliyoMdvArA 108 aMguliparimita jo uMcAI hotI hai vaha pramANa hai| arthAt usake zarIra ke mastaka se lekara pairataka ke samasta mAna unmAna evaM pramANa se yukta the, (ainaa ane pA), sthUlatA-dRzatA (13159|| mane dupApa!) thI 2Dita pitApitAnA pramANathI viziSTa saMpUrNa zaktivALI pAMca IndriyethI jenuM zarIra suzobhita hatuM, hAthanI rekhA vagerenA cihnarUpa je svastika Adi hoya che tene lakSaNa kahevAmAM Ave che, masA, tila, Adi je cinDa. zarIramAM thAya che tene vyaMjana kahe che. te upara jaNAvelA banne prakAranA cihnothI te yukta hatI. pANInA bharelAM kuMDamAM manuSya praveza karatAM temAMthI droNa-pramANu pANI bahAra nIkaLe tyAre karatAM temAMthI droNa-pramANu pANI bahAra nIkaLe tyAre te puruSa mAnavALA kahevAya che. e mAnane te zarIranI avagAhanA vizeSarUpe ja ahIM grahaNa karela che. trAjavA para caDhAvIne taLavAthI je ardhabhAra pramANa thAya che te unmAna che. pitAnI AMgaLIothI 108 AMgaLIonA pramANamAM je uMcAI hoya te pramANa kahevAya che. arthAt te vezyAnuM tamAma zarIra mastakathI laIne paga sudhInA tamAma avaya mAna. unmAna ane pramANathI yukata hatA, tathA je je avayanI zrI vipAka sUtra Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 vipAkate ceti mAnonmAnapramANAni, taiH pratipUrNAni= saMpannAni, ata eva sujAtAni= yathocitAvayavasaMnivezayuktAni sarvANi sakalAni, aGgAni = mastakAdArabhya carazAntAni yasmiMstAdRzam, ata eva sundaramaGga = vapuryasyAH sA tathoktA / 'zazisaumyAkArA kAntA priyadarzanA' - zazIva = candra iva, saumyaH =mundaraH, AkAra:= svarUpaM yasyAH sA tathA, kAntA = kamanIyA manoharA, priyaM = hRdagAhrAdakaM darzanaM yasyAH sA tathA / surUpA - zomanaM rUpaM yasyAH sA tathA / 'bAvattarikalApaMDiyA' dvAsaptatikalApaNDitA, 'causa DigaNiyAguNotraveyA' catuHSaSTigaNikAguNopetA, 'egUNatIse visese ramamANI' ekonatriMzati vizeSeSu ramamANA, 'ekkatIsaraiguNappahANA' ekatriMzadatiguNapradhAnA, 'battIsapurisovayArakusalA' dvAtriMzatpuruSopacArakuzalA, 'NavaMga sutta paDivohiyA' navAGgasuptapratibodhitA, 'aTThArasa desItathA jina avayavoM kI jaisI sundara racanA honI cAhiye, vaisI hI sundara racanA se ve viziSTa the- kisI bhI aMga kI racanA nyUnAdhika nahIM thI / isIliye jisakA zarIra sarvAGgasundara thaa| jisakA AkAra candramA ke samAna saumya thA / jo mana ko haraNa karanevAlI hone se kamanIya thii| jisakA darzana bhI antaHkaraNa ko AhAdakArI thA / isIliye jisakA rUpa viziSTa zobhA se yukta thA / vaha 'vArikalApaMDiyA' bahattara (72) kalAoM meM nipuNa thI / 'causigaNiyAguNovaveyA' gaNikA ke cosaTha (64) guNoM se yukta thI / 'ekatIsaraiguNappANA' ratisaMbaMdhI 31 guNoM meM atizaya catura thI, 'vRttIsapurisovayArakusalA' 32 aise guNa ki- jinase puruSavarga apanI ora AkRSTa ho- rIjheM, unameM vizeSa catura, 'NavaMgasutapaDibohiyA' jevI rIte sundaratA ane racanA hovI joie tevIja sundara racanAthI te pUrNa hatI, keAi paNa aMganI racanA nyUnAdhika na hatI, eTale ke tenuM zarIra sarvAMgasundara hatuM, jenA AkAra candramAsamAna saumya hate, je manane haraNu karavAvALI hAvAthI kamanIya hatI. jenuM darzana paNa anta:karaNane AhlAda ApanAI hetu tethI menuM 35 viziSTazolA pUrNa utu, te 'bAvattarikalApaMDiyA' mahatera ( 72 ) udyAmAM nipuNya hatI. 'causadvigaNiyAguNAvaveyA' gaNikAnA cAsaTha guNA tenAmAM pUrA hatA. egUNatI se visese ramamANI ' bhogastrIza (28) viSayasaMmaMdhI vizeSobhAM rama 42mA vANI hatI. 'ekatIsaraiguNappahANA ratisa zrI ekatrIsa (31) guNomAM atizaya catura hatI. battIsapurisovayArakusalA' meSA maMtrIsa guNo tenAmAM hatA hai benAthI puruSavarganuM potAnA tarapha AkarSaNa thAya ane tenA para prasanna thAya te guNomAM vizeSa catura 6 , zrI vipAka sUtra Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 2, kAmadhvajAvezyAvarNanam 195 bhAsAcisArayA' aSTAdazadezIyabhASAvizAradA 'siMgArAgAracAruvesA' zRGgArAgAracAruveSA-zRGgArasya zRGgArarasasya agAramiva gRhamiva cAruH zobhano veSo% nepathyaM vastrAdiracanA yasyAH sA tathA / 'gIya-rai-gaMdhava-gaTTa-kusalA' gIta-rati-gandharva-nATaya-kuzalA-gItaratizcAsau gandharva-nATaya kuzalA ceti samAsaH / gandharva-nRtyayuktagItam, nATayaM tu nRtyameva, tatra kuzalA / 'saMgaya-gaya-hasiya-bhaNiyavihiya-vilAsa-laliya-saMlAva-niuNa-jutozyAra-kusalA' saMgata-gata-hasita-bhaNita-vihita-vilAsa-lalina-saMlApa-nipuNa-yukopacAra-kuzalA-saMgateSu = samuciteSu gatahasita-bhaNita-vihita-vilAsa-lalitasaMlApeSu nipuNA, tatra gataM-gamanaM gajahaMsAdivat, hasitaM-smitaM, bhaNitaM vacanaM kokilavIgAdisvareNa ca yuktaM, vihitaM-veSTitaM, vilAso-netraceSTA, lalitasaMlApaH-vakroktyAdyalaGkArasahitaM parasparaM bhASaNaM, teSu soye hue nava aMga-do kAna, do netra, do nAka, eka jobha, eka camaDI aura eka mana-ye jisake jaga cuke haiM, arthAt jisakI samasta indriyAM apanA2 viSaya grahaNa karane meM baDI nipuNa haiM. aisI thii| aTThArasadesIbhAsAvisArayA' vaha 18 dezoM kI bhASA jAnanevAlI thI, 'siMgArAgAracAruvesA' zRMgAra rasa kA ghara, sundara vastrAbhUSaNoM se sajita veSabhUSAvAlI, gIya-rai-gaMdhava-gaTTa-kusalA' vidyA meM, ratividyA meM aura gandhaveM, nATayakalA (nRtyayukta gIta kA nAma gaMdharva, aura kevala nAcane kA nAma nATaya) inameM kuzala, saMgaya-gaya-hasiya-bhaNiyavihiya-vilAsa-laliya-saMlAva-niuNa-juttova-yAra-kusalA saMgata-samucita gatagaja evaM haMsa Adi jaisI cAla calane meM. hasita-hasane meM, bhaNita kokila jaisI vANI bolane meM, vihita-aneka prakAra kI manako lubhAne vAlI ceSTAoM meM vilAsa-netra kI ceSTA meM, lalitasaMlApaDatI. 'NavaMgasuttapaDibohiyA' sutekhai na4 me 4Ana, me netra, nAnA me chidra, eka jIbha, eka cAmaDI ane eka mana, te jenAmAM jAgI cUkelAM hatAM, arthAt jenI tamAma indriyo pAta-potAnA viSayAnu a 42vAmA 4 nipuNa utI. 'aTThArasadesIbhAsAvisArayA' 7 mA2 dezI bhASA nArI utI, 'siMgArAgAracAruvesA' sh||22sn 52, sundara vastrAbhUSaNathI sati veSa bhUSApANI, 'gIya-rai-gaMdhavya-NaTTakusalA' sAta-vidhAmI, rati-vadhAmA mane gadha, nATaya4sA (nRtyayuzta jAta nAma adha, mane 54ta nAyabArnu nAma nATaya) tebhA pusa, saMgaya-gaya-hasiya-bhaNiyavihiya-vilAsa-laliya-saMlAva-niuNa-juttovayAra kusalA, sAta-samuthita gata-17 ane haMsa Adi jevI cAla cAlanArI, hasita-hasavAmAM, bhaNita-kakilA jevI vANuM bolavAmAM, vihita-aneka prakAranI manane lebhAve tevI ceSTAomAM, vilAsa zrI vipAka sUtra Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 vipAkate nipuNA = caturA, tathA yukteSu = samuciteSUpacAreSu kuzalA, tataH padadvayasya karmadhAraya: / 'suMdara-thaNa - jahaNa-vayaNa-kara-caraNa-nagaNa-lAvaNNa-vilAsa - kaliyA' sundarastana- jaghana-vaMdana kara-caraNa-nayana-lAvaNya-vilAsakalitA, sundarastanajaghanAdinayanAnteSu lAvaNyavilAsayuktetyarthaH UsiyajjhayA' ucchritadhvajA - UrdhvokRtajayapatAkA, 'sahasalaMbhA' sahasralAbhA, sahasralAbhaH - gItanRtyAdikalApradarzanasya zulkaM yasyAH sA tathA, 'vidiSNachattacAmaravAlavIyaNiyA' vitIrNachatracAmaravAlavyajanikA = chatraM ca cAmaraM ca bAlavyajanikA ceti indraH chatracAmaravAlavyajanikAH, tA vitIrNAH - bhUpena pAritoSikatayA dattA yasyai sA tathA, 'kaNNIrahapayAyA vi' nipuNa - vakrokti Adi alaMkArasahita paraspara saMbhASaNa karane meM vizeSa vizArada, ucita upacAra karane meM bahuta hI kuzala 'suMdara thaNa- jahaNavayaNa-kara-caraNa-lAvaNNa-vilAsa - kaliyA', sundara aMga-pratyagoM se yukta, ramaNIya jaMghAyoM se manohara, caMdratulya mukha se saMpanna, kamala jaise kara-caraNa vAlI, tathA lAvaNya aura vilAsa se viziSTa, athavA lAvaNya ke vilAsa se sahita thI, 'UsiyajjhayA' jisake vilAsabhavana para sadA vijayapatAkA phaharAtI rahatI thI, 'sahassalabhA' jisake gIta, nRtya Adi kalAoM kA zulka (phIsa) sahasramudrAye thIM, 'vidiNNachattacAmaravAlavIyaNiyA' rAjA kI ora se jise pAritoSikarUpa meM chatra cAmara aura bAlavyajana pradAna kiye gaye the, aura 'kaNNIrahappayAyAvi' jo karNIratha - pravahaNavizeSa meM baiThakara gamana karanevAlI thI, aisI vaha kAmadhvajA nAmakI vezyA 'hotthA' thI / 'kaNNIrahappayAyA vi' meM netranI ceSTAmAM lalitasa`lApanipuNavakrokti Adi alakArasahita paraspara sabhASaNa 12vAbhAM vizeSa vizAraha, ucita upacAra uravAmAM maDuna purANa, 'sundara-thaNa - jahaNa -trayaNa -kara -caraNa- lAvaNNa-vilAsa - kaliyA' suMdara aMga-pratyaMgothI cukata, ramaNIya ja ghAethI maneAhara, cadratulya mukhavALI, kamaLa sarakhA kara-caraNu vALI tathA lAvaNya ane vilAsathI viziSTa athavA lAvaNyapUrNa-vilAsa sahita hatI, 4 UsiyajhayA' bhane bhenA vidyAsalavana upara tenA nAmanI sahAya vizyadhvalaM 324tI hutI. bhevI 'sahassalamA ' nenA gIta, nRtya yAhi sAmonuM zuu (parIsa) sahasramudrAbho tu. 'vidiSNachattacAmaravAlaviyaNiyA ' rAjA taraphathI jeNe dhanAbhabhAM chatra, yAmara bhane mAsavyanna bhejavyA hatA bhane ' kaNNIrahappayAyAvi ' je kANI ratha-viziSTa prakAranI savArImAM besIne prayANa karavAvALI hatI. A pramANe zakti ghazavanArI te 'abhadhvala' nAmanI vezyA ' hotyA ' hatI. zrI vipAka sUtra Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2 kAmadhvajAvezyAvarNanam 197 karNIrathaprayAtA'pi - karNIrathaH = pravahaNavizeSaH, tena prayAtaM gamanaM yasyAH sA tathA, karNIrathohi keSAJcideva RddhimatAM bhavatIti so'pi tasyA astItyatizayapratipAdanArtho'pizabda iti / 'hotthA' AsIt, sA kAmadhvajAnAmnI vezyA evaMvidhAsssIditi bhAvaH / sA gaNikA mukhyA''sIdityAha - 'bahUNaM' ityAdi / 'bahUNaM gaNiyA sahassANaM' vahanAM gaNikAsahasrANAm ' AhevaccaM' AdhipatyaM= netRtvam, 'porevaccaM ' pauro nRtyaM = purovartitvam agresaratvamityarthaH, 'sAmitaM ' svAmitvaM=prabhutvaM 'bhaTTa' bhartRtvaM poSakatvam, 'mahattaragataM' mahattarakatvam = anyavezyApekSayA zreSThatvam ' ANAIsara seNAvaJca' AjJezvarasenApatyam - AjJezvaraH= AjJApradhAno yaH senApatistasya bhAvaH karma vA AjJezvara senApatyam, tadiva tattathA, tat 'kAremANI' kArayantI paraiH, 'pAlemANI' svayaM pAlayantI 'bihAra' viharati / api zabda isa bAta kI puSTi ke nimitta sUtrakArane diyA hai ki yaha karNIratha vizeSadhanika vyaktiyoM ke hI ghara para hotA hai, vaha bhI usake pAsa thA, isase usake Rddhi kI atizayatA jAnI jAtI hai / 'bahUNaMgaNiyA sahassANaM AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTitta mahattaramacaM ANAIsara seNAvaccaM kAremANI pAlemANI viharai' vaha vezyA samasta gaNikAoM meM mukhya thI isIlie hajAroM vezyAoM kA netRtva karatI thI, una saba meM agresara mAnI jAtI thI / svAminIrUpa se unameM prasiddha thI / una sabakA yaha poSaNa karatI thI, anya vezyAjanoM kI apekSA isI kAraNa yaha zreSTha ginI jAtI thI / jisa prakAra apanI senA kA nAyaka senApati samasta apanI senA meM AjJApradhAna senApatitva pada kA upabhoga karatA hai, athavA apanI AjJA" kaNNIrahappayAyAtri " yA pabhAM " api " zabcha, yo vAtanI puSTi bhATe sUtrAre mAyesa che ke--A kaNI ratha, vizeSa dhanavAna mANasAnA ghera ja hAya che, te ratha paNa tenI pAse hRte', te uparathI tenI RddhinI vizeSatA lagI zAya che. 'bahUNaM gaNiyAsahassANaM. AhevacaM pArevacaM sAmittaMbhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANI pAlemANI viharai ' te vezyA samasta vezyAgyAmAM mukhya hatI; tethI urIne yA abhavanna bIjI hajArA vezyAonuM netRtva-netApaNuM karatI hatI, ane te samAM agresara manAtI hatI, bIjI tamAma vezyAmAM svAminIrUpathI tenI prasiddhi hatI, ane te sau vaizyAcyAnuM pASaNa karatI hatI, A kAraNathI te saumAM zreSTha gaNAtI hatI. je pramANe potAnI senAnA nAyaka-senApati potAnI tamAma senAmAM AjJApradhAna-senApatipadanA upabhoga kare che, athavA peAtAnI AjJApramANe zrI vipAka sUtra Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 vipAkazrute 'tattha NaM vANiyaggAme Nayare' tatra khalu vANijagrAme nagare 'vijayamitte NAma satthavAhe parivasaI' vijayamitro nAma sArthavAhaH parivasati / sa kIdRzaH ? ityAha-'ar3e ADhayA samRddhisampannaH / 'tassa NaM vijayamittassa' tasya khalu vijayamitrasya 'subhadA NAmaM bhAriyA' subhadrA nAma bhAryA hotthA' AsIt, sA kIdRzI ?-tyAha-'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIrA / 'tassa NaM vijayamitrassa putte' tasya khalu vijayamitrasya putraH, 'subhAe bhAriyAe' subhadrAyA bhAryAyA 'attae' AtmajaH aGgajaH, 'ujjhiyae NAmaM dArae' ujjhitako nusAra usakA saMcAlana karatA hai, ThIka yaha bhI samasta vezyAjanarUpa apanI senA kA saMcAlana karatI aura usameM apanI AjJA kA ekacchantra rAjya sthApita karatI thii| isakI icchA ke viruddha vahAM eka bhI vezyA pravRtti nahIM krtii| jo bhI koI niyama yaha banAtI usakA yaha svayaM pAlana karatI huI dUsarI vezyA se bhI pAlana karAtI thii| 'tattha NaM vANiyaggAme' usa vANijagrAma nagara meM 'vijayamite NAmaM satthavAhe parivasaI' vijayamitra nAmakA eka sArthavAha rahatA thA / 'aDDhe' vaha bahuta adhika dhanI thaa| 'tassa NaM vijayamittassa subhadA NAma bhAriyA hotthA' usa vijayamitra sArthavAha kI subhadrA nAma kI patnI thii| 'ahINa.' vaha ahIna aura paripUrNa paMcendriyoM se viziSTa zarIravAlI thii| 'tassa NaM vijayamittassa putte subhadAe bhAriyAe attae ujjhiyae NAmaM dArae hotthA' usa vijayamitra sArthavAha kA eka putra thA, jo subhadrAbhAryA kA aMgajAta thA, evaM jisakA nAma ujjhita thaa| te senAnuM saMcAlana kare che, barAbara tevI ja rIte kAmezvajA vezyA paNa tamAma vezyAjanarUpa pitAnI senAnuM, saMcAlana karatI ane tenA para pitAnI AjJAnuM ekachatra rAjya sthApita karatI hatI, tenI IcchAviruddha tyAMnI eka paNa vezyA keI paNa kAma karatI nahi. pote je kAMI niyama kare tenuM pate pAlana karatI, ane bIjI vezyAo pAse pAlana karAvatI hatI. 'tatthaNaM vANiyaggAme te pAyAma n||2maa 'vijayamitte NAmaM satthavAhe parivasai' viyabhitra nbhne| me4 sAtha vADa (03) 2heto to. 'aDDhe ' te panavAna Dato. tassa NaM vijayamittassa subhadA NAmaM bhAriyA hotthA' ta viyabhitra sAtha pAnI subhadrA nAmanI patnI tI. 'ahINa. ' te pA3- vinAnI (sapUrNa aMgavALI) ane tamAma pAMca IndriyethI viziSTa zarIravALI hatI 'tassa NaM vijayamittassa putte subhadAe bhAriyAe attae ujjhiyae NAmaM dArae hotthA' te viyabhitra sArthavAhane me putra hato, nuM nAma Glorst tu, zrI vipAka sUtra Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakadArakajanma nAma dArakA bAlakaH, 'hotthA' AsIta, sa kIdRzaH ? ityAha-'ahINa jAva surUve' ahIna-yAvat-surUpaH-sundarAkRtikaH, atra 'yAvat'-padena 'ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH, ityArabhya surUpaH ityantaH padasamUhaH saMgrAhayaH // mU0 2 // yaha 'ahINa jAva surUve' ahIna yAvat surUpa thii| yahAM 'jAva' pada se 'ahINapaDipuNgapaMcidiyasarIre, lakkha gavaMjaNaguNovavee, mANummANappamANapaDipuNNamujAyasavvaMgasuMdaraMge, sasisomAkAre, kaMte, piyadaMmaNe surUve' ina sUtrokta samasta padoM kA saMgraha karanA cAhiye / inakA artha pichale sUtrameM spaSTa likhA jA cukA hai / bhAvArtha-usa vANijagrAma nAmake nagara meM mitra nAmase prasiddha eka rAjA thaa| usakI rAnI kA nAma zrIdevI thA / vaha samasta striyoM ke ucita sadguNoM se vibhUSita thii| rAnI dhAriNI jaisI hI yaha thii| usa nagara meM kAmadhvajA nAma kI eka vezyA rahatI thii| jo saundarya se bharI huI thii| vezyAoM meM jitane bhI guNa hone cAhiye ve saba isameM the / 72 kalAoM kI yaha pUrNa catura thii| gaNikA ke 64 guNoM se yaha tanmaya thii| 29 prakAra ke vizeSoM meM yaha pUrNa dakSa thii| 31 prakAra ke rativiSayaka guNoM kI yaha pUrNa jAnakAra thI / parapuruSoM ke rijhAne meM hetubhUta 32 prakAra ke upacAroM meM yaha pUrNarUpa se kuzala thii| zRMgArarasa kI yaha parAse subhadrA lI thI ma pAmele! to, te 'ahINa jAva surUve' ahIna yAvat surupa hatA. 'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIre, lakkhaNavaMjaNaguNAvavee mANummANappamANaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMge sasisomAkAre kaMte piyadaMsaNe, surUve' A sUtramAM kahelA e tamAma vizeSaNothI yukata hatA. e padane artha pAchaLanA sUtramAM spaSTa lakhyo che. - bhAvArtha :-te vANijagrAma nagaramAM mitra nAmathI prasiddha eka rAjA hato. tenI rANInuM nAma zrI devI hatuM. te tamAma strIonA ucita saddaguNethI zobhAyamAna hatI. dhAriNI rANI jevI te hatI, te nagaramAM kAmadhvajA nAmanI eka vezyA rahetI hatI. te sauMdaryathI bharapUra hatI. vezyAomAM jeTalA guNa hovA joIe te tamAma tenAmAM hatAM, bahotera kalAomAM te pUrI catura hatI, gaNikAnA cosaTha guNomAM te tamaya hatI. ogaNatrIza (29) vizeSamAM te pUrI rIte kuzaLa hatI, ekatrIza 31 prakAranA rativiSayaka guNanI pUrI jANakAra hatI parapuruSane rIjhAvavAmAM upagI batrIsa (32) prakAranA upacAramAM te pUrI rIte kuzala hatI. zrI vipAka sUtra Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 vipAkazrute kASThA thI / sundara veSabhUSA se yaha sadA susajita rahA karatI, evaM gIta, rati aura gaMdharvanRtya meM yaha vizeSarUpa se prasiddha thI / isakI cAla mattagajarAja jaisI thI / kokila evaM vINA kA svara bhI isake sAmane phIkA thaa| ceSTAe~ bhI isakI manako mugdha karane vAlI thIM / netroM kA nartana isakA ajobaprakAra kA thA / vakrokti Adi alaMkAra to isake bhASaNa meM bhare hI rahate the| isake saba aMga-pratyaMga sundara the| caMdramA bhI isake mukhazrI ke samakSa lajita hotA rahatA thaa| isake karapallava kamala ke samAna komala the / aniyAre dIrgha nayanoM kI citavana to adbhuta hI thii| isake vilAsabhavana para sadA dhvajA phaharAtI rahatI thii| eka bAra ke hI gItanRtya Adi meM jisa hajAroM mudrAoM kI prApti ho jAyA karatI thI / rAjA kI ora se bhI ise puraskArarUpa meM chatra cAmara Adi prApta hue the| jahAM para bhI yaha jAtI thI kIratha meM baiTha. kara hI jAtI, itanI to yaha vibhUtimatI thii| yaha apane samasta gaNikAoM ke samUha kA netRtva karatI thii| saba hI isakI AjJAnusAra calatI aura isake pratyeka Adeza ko zira-mAthe para caDhAtI thii| matalaba kahane kA yaha ki-jisa prakAra senApati apanI senA zRMgArarasanI to te avadhi hatI, sundara veSabhUSAthI e hamezAM susajijata rahetI hatI e pramANe gIta, ti ane gadharva nRtyamAM te khAsa karIne vadhAre prasiddha hatI. tenI cAla manmatta hAthI jevI hatI. svaramAM keyala ane vANInA svara paNa tenA svara pAse phIkA lAgatA hatA. tenI dareka ceSTAo paNa manane mugdha karanArI hatI. netranA palakArA paNa vicitra prakAranA hatA. vakaeNkita Adi alaMkAra te tenA bhASaNamAM bharelAja rahetA hatA. tenA tamAma aMga-upAMga sundara hatAM. candramAM paNa tenA mukha pAse lajajAyamAna thaI jatA hatA. tenA banne hAtha kamala jevA kemaLa hatA, sauthI ajaba lAMbA netronI citavana addabhutaja hatI, tenA vilAsabhavana para hamezAM vijA pharakatI rahetI, ekaja vakhatanA tene gIta ane nRtyamAM hajAro rUpiAnI prApti thatI hatI, eTaluM ja nahi paNa rAjA taraphathI tene chatra, cAmara Adi sakArarUpe maLelAM hatAM, ane jyAM jatI hatI tyAM kaNo rathamAM besIne jatI hatI. A pramANe te vaibhavazAlI hatI. te potAnI tamAma gaNikAonuM netApaNuM karatI, ane tamAma tenI AjJA pramANe cAlatI, temaja tenA dareka hukamane gaNikAo pitAnA mAthA para caDhAvatI hatI, tAtparya eja ke-je pramANe senApati zrI vipAka sUtra Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 2 bhagavaddhandanArtha mitrarAjasya gamanam / 201 - // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM jAva samosaDhe / parisA niggyaa| rAyAvi niggao, jahA kUNio niggao dhammo khio| parisA rAyA paDigayA // sU0 3 // TIkA __ 'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre' tasmin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAna mahAvIraH 'jAva' yAvat pUrvAnupUrvyA carana grAmAnugrAmaM dravan yatraiva vANijagrAmanagarasya dUtIpalAzanAmakamudyAna, yatraiva sudharmayakSasya yakSAyatanaM vartate, tatraiva 'samosaDhe' samavasRtaH= kA saMcAlana karatA hai-ThIka usIprakAra yaha bhI vezyAoM kI senApati jaisI hI saMcAlikA thii| usa nagara meM eka vijayamitra nAma kA sArthavAha rahatA thA jo vizeSarUpa se dhanasaMpanna thaa| isakI patnI kA nAma subhadrA thaa| isake ujjhita nAmakA eka putra thaa| yaha bahuta hI adhika saundaryasaMpanna thA / isakA pratyeka aMga aura upAMga lAvaNyatA se bharA huA thA // sU0 2 // 'teNaM kAleNaM' ityaadi| ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla usa samaya meM 'samaNe bhagavaM jAva samosaDhe' zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu pUrvAnupUrvI se grAmAnugrAma vihAra karate hue jahAM vANijagrAma nAma ke nagara meM dUtIpalAza nAma kA udyAna thA, aura usameM jahAM para sudharmayakSa kA pitAnI senAnuM saMcAlana kare che te ja pramANe kAmadhvajA paNa vezyAonuM senApati pramANe saMcAlana karatI hatI te nagaramAM eka vijayamitra nAmano sArthavAha ( dhanavAna saMghano nAyaka ) rahetA hatA. ane te vizeSarUpamAM dhanasaMpanna hatuM. tenI patnInuM nAma subhadrA hatuM. tene ujhita nAmane eka putra hato, te paNa bahuja vadhAre saudaryathI saMpanna hatuM. tenA pratyeka aga bhane BinAeyatAthI sAre zamatai sai. ( sU0 2) teNaM kAleNaM' tyAhi. ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te 10 bhane te samayane (va 'samaNe bhagavaM jAva samosaTe' abhae mApAna mahAvIra prasu AnupUA thA AbhAnubha vihAra karatA thakA kyAM vANijagrAma nAmanA nagaranuM dUtI palAza nAmanuM udyAna (bagIcA) zrI vipAka sUtra Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 vipAkazrute 6 samAgataH / 'parisA' pariSad = janasaMhatiH, 'niragayA' nirgatA- bhagavadvandanArtha nagarato niHsRtA / 'rAyAvi' rAjA'pi mitranAmA nRpazca 'niggao' nirgataH= bhagavantaM vandituM svanagarato niHsRtaH / 'jahA kUNio niggao' yathA kUNiko nirgataH, yathA kuNiko rAjA hastiskandhavaragataH sakoraNTamAlyadAmnA chatreNa triyamANena zvetavaracAmarairuddhayamAnaiH vaizramaNa iva narapatiH, amarapatisaMnibhayA Ayatana thA vahAM para padhAre / parisA niggayA' prabhu kA Agamana sunakara nagara kI pariSad ekatrita hokara prabhu ke darzana aura dharmazravaNa ke liye harSita hotI huI nikalI / ' rAyA va nigao jahA kUNio niggao ' rAjA bhI kUNika rAjA kI taraha baDe hI ThATavATa se apane rAjamahala se prabhu ko vaMdana karane ke liye nikalA / prabhu ko baMdanA ke liye kUNika rAjA jisa prakAra kI taiyArI ke sAtha nikalA thA, usakA varNana isa prakAra hai-zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra jisa samaya caMpAnagarI ke udyAna meM vihAra karate hue padhAre the usa samaya unake Agamana kA vRttAnta sunakara unake vaMdana ke liye rAjA kUNika bhI zreSTha gajarAja para baiTha kara gayA thA usake Upara chatradhAriyoMne jo rAjyacihnasvarUpa zveta chatra tAnA thA vaha koraMTa ke puSpoM kI mAlA se cAroM ora se veSTita thA, koraMTa kI mAlAe~ usake cAroM ora laTaka rahI thiiN| usake donoM pArzvabhAga kI tarapha sapheda sundara do cAmara Dhula rahe the / rAjA usa hatu, ane temAM je ThekANe sudhayakSanuM nivAsasthAna hatuM te ThekANe padhAryA ' parisA niggayA ' prabhunuM Agamana sAMbhaNIne nagaranI pariSada me uDI thAne prabhunA darzana ramane temanI pAsethI dharma sAMjavA bhATe harSa pAbhIne nIjI, 'rAyA vi niggao jaha kUNio nigao nagaranA rAjA paNa kUNika rAjA je pramANe ThAThamAThathI gayA hatA, te pramANe ThAThamAThathI potAnA rAjamahelathI prabhune vaMdanA karavA mATe nIkaLyA, prabhunI vaMdanA mATe kRNika rAjA je pramANe taiyArI karIne nIkaLyA hatA, tenuM varNana A pramANe che:-- zrIzramaNa bhagavAna mahAvIra je samaye ca'pAnagarInA udyAnamAM vihAra karatA thakA padhAryA hatA te samaye temanA AvavAnI vAta sAMbhaLIne temane vaMdana karavA mATe rAjA kUNika paNa sauthI sArA hAthI para besIne gayA hatA tenA upara chatradhArIoe je sapheda rAjyacihnasvarUpa chatra rAkhyuM hatuM tene keraTanA puSponI mALA cAre khAju vIMTAelI hatI, ane cAre khAju te mALAo laTakatI hatI. ane tenI banne bAjI-tarapha sapheda sundara be cAmara DhaLI rahyAM hatAM. A samaye rAjAne dekhAva, jonArAone kubera jevA jaNAtA hatA. indra jevI vibhUtithI tenI nirmala 9 zrI vipAka sUtra Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, bhu. 1, a0 2, mitrraajsyRddhivrnnnm.| 203 RdayA prathitakIrtiH, hayagajarathapravarayodhakalitayA caturaGgiNyA senayA samanugamyamAnamArgaH sarvAlaGkAravibhUSito mahatyA RddhathA mahatyA jhutyA mahatA valena mahatA samudayena mahatA varatruTitayugapatpravAditena zaGkha-paNava-paTaha-bheri-jhallarikharamukhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhi-ni?panAditaraveNa campAyA nagaryA madhyamadhyena bhagavantaM vandituM nirgatastathA mitranAmako bhUpo'pi vANijagrAmanagarA. nirgata ityarthaH / nirgatya yatraiva dUtIpalAzAkhyamudyAnaM tatraivopAgacchati, upAgatya samaya dekhanevAloM ko kubera jaisA mAlUma hotA thA / indra jaisI vibhUti se isakI nirmala kIrti khUba baDha rahI thii| isake Age 2 hAthI, ghoDA, ratha aura baliSTha yoddhAoM kA samUharUpa caturaMgiNI senA cala rahI thii| isake zarIra para rAjyavibhUti ke paricAyaka aura nRpati ke dhAraNa karane yogya samasta alaMkAra apanI pUrNa AbhAse camaka damaka karate hue suzobhita ho rahe the| isa prakAra yaha rAjA viziSTa Rddhi se zarIra kI viziSTa kAnti se, apanI samasta senA se, umarAva Adi sarva prakAra ke parivAra ke samudAya se aura sarva prakArake vAditroM ke eka hI sAtha kiye gaye garjanaravase yukta zaMkha, paNava, paTaha, bherI, jhAlara, kharamukhI, huDukka, muraja, mRdaGga aura duMdubhI Adi ke ni?SoM kI mahAdhvani se sahita hokara caMpAnagarI ke ThIka bIcAbIca se hokara prabhu ko vaMdana karane ke liye nikalA thA, isI prakAra kI sajAvaTa se mitrarAjA bhI prabhu ke Agamana kA vRttAnta sunakara unake vaMdana ke liye apane nagara se nikalA / nikala kara vaha vahAM pahu~cA, jahA~ dUtIpalAza nAma kA bagIcA thaa| usake kucha pAsa kIrti khUba vadhatI jatI hatI. tenA AgaLa-AgaLa hAthI, gheDa, ratha ane balavAna vaiddhAone samUha rUpa cataraMgiNI senA cAlatI hatI. tenA zarIra para rAjya vibhUtinI oLakhANa ApanAra ane rAjAe dhAraNa karavA cAgya tamAma alaMkAra te dhAraNa karavAthI pUrNa kAMtithI cakacakATa karatAM zobhatA hatA. A pramANe A rAjA vizeSa prakAranI saMpattithI, zarIranI vizeSa kAntithI, potAnI samasta senAthI, umarAva Adi sarva prakAranA parivArasamudAyathI ane sarva prakAranA vAjIbenA eka sAthe thatI garjanAthI cukata, zama, 541, 58, serI, Aba2, bharabhubhI, hu, bhu24, bhRga bhane dalI AdinA avAjanA mahAdhvanisahita caMpAnagarInA madhya rastA para thaIne prabhune vaMdana karavA mATe nIkaLyA hatA, AvA ja prakAranI sajAvaTathI mitrarAjA paNa prabhunA AgamananI hakIkta sAMbhaLIne temane vaMdana mATe pitAnA nagarathI nIkalyA, ane nIkaLIne jyAM tIpalAza nAmane bagIce hatuM tyAM pahoMcI gayAM. najIkamAM jatAM ja teNe bhagavAnanA zrI vipAka sUtra Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute % zramaNasya bhagavato mahAvIrasya nAtidUre nAtisamIpe chatrAdikaM tIrthakarAtizayaM pazyati, dRSTvA AbhiSekyaM hastiratnaM sthApayati, sthApayitvA AbhiSekyAd hastiratnAt pratyavarohati, pratyavaruhya khaDgacchatracAmaramukuTAdirAjacihAni tyaktvA yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIra paJcavidhenAbhigamena abhigacchati / paJcavidhenAbhigamena abhigatya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya trIna vArAn AdakSiNapradakSiNaM karoti / kRtvA vandate namaH syati / vanditvA namasyitvA kAyikyAdikayA trividhaparyupAsanayA paryupAste / pahu~cate hI usane bhagavAn kI chatra cAmara Adi bAhyavibhUti ke, jo tIrthakara prakRti ke atizayasvarUpa thI; dikhate hI apane gajarAja ko mahAvata se khaDA karavAyA aura usase utara kara vaha apane samasta khaGga, chatra, camara aura mukuTa Adi rAjacihnoM kA parityAga kara pAMca abhigamoM se yukta ho jahAM prabhu virAjamAna the vahAM phuNcaa| pAMca abhigama ye haiM- puSpamAlA Adi sacitta dravyoM kA choDanA 1, acitta dravya-vastra AbharaNa Adi kA rakhanA 2, mukha kI yatanA ke liye ekapaTa-akhaMDavastrakA uttarAsaMga karanA 3, prabhu ko dekhate hI hAtha joDanA 4, aura mana ko anya kAryoM se haTAkara unakI hI bhakti meM tanmaya karanA 5 / pahu~cate hI usane prabhu ko tInavAra pradakSiNApUrvaka namaskAra kiyaa| pazcAt mana vacana aura kAyA se prabhu kI upAsanA-sevA karane lgaa| prabhu ke samakSa apane samasta aMgoM kA saMkocana karanA aura namrIbhUta hokara donoM hAtha joDa unake sanmukha baiThanA yaha kAya se upAsanA hai, prabhu ke vacana nikalate hI 'bhadanta ! chatra cAmara Adi bahAranI vibhUti, ke je tIrthaMkaraprakRtinA atizayarUpa hatI, tene jotAM ja pitAnA mAvatane sUcanA karI hAthIne ubhe rAkhe. ane hAthI uparathI utarIne pitAnA tamAma khaga, chatra, cAmara ane mukuTa Adi je rAjacihno hatA tene choDIne pAMca abhigamathI yukta thaIne jyAM prabhu virAjamAna hatA tyAM pahoMcyA. pAMca abhigame A pramANe che - puSpanI mAlA Adi sacitta dravyane tyajI devuM (1), aAyatta dravya--12-212 mAhirAvU (2), bhumI yatanA bhATe me458 akhaMDavAnuM uttarAsaMga karavuM. (3) prabhune jotAM ja hAtha joDavA (4), ane manane bIjA kAmamAMthI haThAvIne prabhunI ja bhaktimAM tanmaya karavuM (5) tyAM pahoMcIne teNe prabhune traNa vAra pradakSiNapUrvaka namaskAra karyA, pachI mana, vacana ane kAyAvaDe prabhunI upAsanA-sevA karavA lAgyA. prabhunA samakSa pitAnA tamAma aMgenuM saMkocana karavuM ane namra thaIne be hAtha joDIne sanmukha besavuM te kAyAvaDenI upAsanA che, prabhunA zrI vipAka sUtra Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 2, gautamasya bhikSAcaryArtha gamanam 205 'dhammo kahio' dharma:-zrutacAritralakSaNo dharmaH kathitaH-bhagavatA nigaditaH / 'parisA rAyA paDigayA' pariSat , rAjA mitrabhUpazca, sarva pratigatAH-yasyA eva dizaH prAdurbhUtAstAmeva dizaM pratigatA ityarthaH // sU. 3 // // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNasta bhagavao mahAvIrassa je? aMtevAsI iMdabhUI jAva teulesse chaTuM-chaTTeNaM jahA papNattIe paDhamAe jAva jeNeva vANiyaggAme teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA vANiyaggAme uccanIcamajjhimakulAiM aDamANe jeNeva rAyamagge teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tattha NaM bahave hatthI pAsai, saNNaddhabaddhavammiyaguDie uppIliyakayatthe uddAmiyaghaMTe NANAmaNirayaNavivihageveje uttarakaMcuie parikappiyajjhayapaDAgavarapaMcAmele ArUDhahatthArohe gahiyAuhappaharaNe / aNNe ya tattha bahave Ase pAsai, saNNaddhabaddhavammiyaguDie, AviddhaguDe, osAriyapakkhare uttarakaMcuie ocUlamuhacaMDAdharacAmarathAsakapadhanya haiM, Apake vacana bilakula satya haiM' ityAdi vacanoM kA uccAraNa karanA so vacana se upAsanA hai, bhagavAna kI sevA bhakti meM mana lagAnA so manadvArA upAsanA hai ! 'dhammo kahio' prabhune AI huI pariSada aura rAjA ko dharmakA upadeza diyaa| 'parisA rAyA paDigayA' zruta cAritrarUpa dharma kA upadeza zravaNakara pariSad jahAM se AI thI vahAM vApisa gaI / rAjA bhI apane nagara ko vApisa gayA // sU0 3 // vacana nIkaLatAM ja "bhadanta! dhanya che, ApanAM vacana bilakula satya che" ItyAdi vacananuM uccAraNa karavuM te vacananI upAsanA che, bhagavAnanI sevA-bhaktimAM mana aj te mana dvArA upAsanA cha. 'dhammo kahio' prabhume pariSada tathA sAne yabhanI paheza mAdhyA. 'parisA rAyA paDigayA' zrutayAritra35 yamana upadeza sAMbhaLIne pariSada jyAMthI AvI hatI tyAM pAchI gaI, rAjA paNa pitAnA nagara tarapha paach| gayo (20 3) zrI vipAka sUtra Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAzrute rimaMDiyakaDie, ArUDhassArohe gahiAuhappaharaNe, tesiM caNaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsai, avaoDagabaMdhaNaM ukkattakaNNagAsaM hatuppiyagattaM bajjhakarakaDijuyaNiyatthaM kaMThe paguNarattamaladAmaM cuNNaguMDiyagAyaM cuNNayaM vajjhapANappiyaM tilaM2 ceva chijjamANaM kAkaNimaMsakhAvijjaM NavIkhakkharasaehiM hammamANaM aNegaNaraNArisaMparivuDaM, caccare caccare khaMDapaDahaeNaM ugghosijamANaM imaM ca NaM eyArUvaM ugghosaNaM suNei - 'No khalu devANuppiyA ! ujjhayagassa dAragassa kei rAyA vA rAyaputto vA avarajjhai, appaNI se sayAI kammAI avarajjhati // sU0 4 // TIkA " 206 , 6 ' teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya je aMtevAsI jyeSTho'ntevAsI = ziSya : ' iMdabhUI' indrabhUtiH, 'jAva teulesse yAvat tejolezyaH, atra yAvacchandAt - ' NAmaM aNagAre goyamagotte' ityAdi 'saMkhittaviulateulesse ' chAyA-indrabhUtinAmako nagAro gautama gotro yAvat saMkSiptavipulatejolezya:- iti draSTavyam chaNaM jahA paNNattIe paSTha-SaSThena ' teNaM kAleNaM ' ityAdi / 6 " 6 ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla usa samaya meM 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeDe aMtevAsI iMdabhUI ' bhagavAna mahAvIra ke baDe ziSya indrabhUti anagAra jAva teulesse ' jo gautama gotrake the evaM tapake prabhAva se udbhata vistRta tejolezyA jinhone apane zarIrake bhItara hI saMkSipta karake dabA rakhI thI ' uTuMchaTTeNaM jahA paNNateNa kAleNaM " ityAha 66 ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te sa bhane te samaya mAM bhagavao mahavIrassa je aMtevAsI iMdabhUI' lagavAna sahAvIranA bhoTA ziSya indrabhUti yA ' jAva teulesse meM gautama gotranA itA, tapanA prabhAvathI utpanna thayelI vistRta teolezyA jemaNe peAtAnA zarIranI aMdaraja saMkSipta karIne dabAvI rAkhI hatI, 'chaTuM-chaTTaNaM jahA paNNattIe' bhane ? cha-chaThThanuM tapa uratA hatA. cha zrI vipAka sUtra Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, gautamasya bhikSAcaryArthagamanam 207 yathA prajJaptau-bhagavatIsUtre yathA kathitaM tathA vaacymityrthH| tatra hi 'chaTuM-uSTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe vihasi, tae NaM se bhagavaM goyame chaTakkhamaNapAraNagaMsi' ityuktam / asya cchAyA-paSTha-paSThena anikSiptena tapaH karmaNA''tmAnaM bhAvayan viharati / tataH khalu sa bhagavAn gautamaH SaSThakSapaNapAraNake, 'paDhamAe' prathamAyAM 'jAva ' yAvat-iha yAvat-karaNAdidaM draSTavyam 'porisIe sajjJAyaM karei, bIyAe porisIe jhANaM jhiyAi, taiyAe porisIe acavalamasaMbhaMte muhapottiyaM paDile hei vatthAI paDilehei, bhAyaNANi pamajjai, bhAyaNANi uggAhei, uggAhittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai, vaMdinA namaMsittA evaM vayAsI-icchAmi gaM bhaMte ! tubbhehiM abhaNuNNAe samANe chaTTakkhamaNapAraNagaMsi vANiyagAme Nayare uccaNIyamajjhimAI kulAI gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDinae / ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDivaMdhaM kareha / taeNaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaguNNAe samANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA aturiyamacavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTThIe purao iriyaM sohemANe' iti / pauruSyAM svAdhyAyaM karoti, dvitIyAyAM pauruSyAM dhyAnaM dhyAyati, tRtIyAyAM pauruSyAm acapalamasaMbhrAnto mukhapotikAM-sadorakamukhabastrikAmityarthaH pratilekhayati, vastrANi pratilekhayati, bhAjanAni-pAtrANi pramAjayati, bhAjanAni udgrAhayati gRhNAtItyarthaH, yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA ttIe ' aura jo chaTha-chaTha tapa karate the / chaTha (bele) ke pAraNAke dina bhagavatIsUtrameM kahI vidhi ke anusAra 'paDhamAe jAva' prathama pauruSImeM jinhoMne svAdhyAya aura dvitIya pauruSImeM dhyAna kiyaa| tRtIya pauruSIme acapalaroti se asaMbhrAnta hokara sadArakamukhavastrikA kI tathA vastroM kI evaM pAtroM kI pratilekhanA kara, una pAtroM ko lekara ve jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra the vahAM Aye, Akara unhoMne unheM vaMdana evaM namaskAra kiyaa| vaMdana aura namaskAra kara prabhuse (sA)nA pAraNAnA hivase mAtIsUtramA thi4 vidhi-manusAra 'paDhamAe jAva' prathama pauruSImAM jemaNe svAdhyAya ane bIjI pauruSImAM dhyAna karyuM. trIjI pauruSImAM caMcalatArahita asaMbhrAMta thaine derAsAthenI mukhavaka, vo, ane pAtronI pratilekhanA karIne te pAtrone laIne te jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra hatA tyAM AvyA, AvIne temane vaMdana-namaskAra karyA vaMdanA-namaskAra karI prabhune zrI vipAka sUtra Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 vipAkazrute namasyitvA evamavAdIt icchAmi khalu he bhadanta ! yuSmAbhiranujJAtaH SaSThakSapaNapAraNake vANijagrAme nagare uccanIcamadhyamAni kulAni gRhasamudAyasya bhikSAcaryA aTitum, bhikSAnayanArtha gantumicchAmItyarthaH / bhagavAnAha - 'ahAmuha' ityAdi / yathAsukhaM he devAnupriya ! pratibandhaM = vilambaM mA kuru / tataH khalu bhagavAn gautamaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNAbhyanujJAtaH san zramaNasya bhagavato mahAvIrasya antikAt - bhagavataH samIpAt, pratiniSkrAmati, pratiniSkramya atvaritam = zIghratArahitam avapalam - caMcalatArahitaM yathAsyAttathA asaMbhrAntaH = udvegarahitaH yugAntaramalA kanayA=purovarticaturhastamamANa bhUbhAgamadhyAvalokanatatparayA dRSTyA purataH IryAM gamanaM zodhayan ' 'jeNeva vANiyaggAme Nayare teNeva uvAgacchai' yatraiva vANijagrAmo nagaraM tatraivopAgacchati 'unAgacchittA vANiyaggAme uccanIyamajjhimAikulAI' vANiyagrAme uccanIcamadhyamAni kulAni, 'aDamANe' aTana = vicaran 'jeNeva' 'yatraiva 'rAyamagge' rAjamArgaH,- 'teNeva uvAisa prakAra kahA - he bhadanta ! Aja merI yaha icchA hai ki maiM yadi Apa AjJA pradAna kareM ki isa SaSTha- kSapaNa ke pAraNA ke nimitta vANijagrAma meM ucca nIca evaM madhyama kuloMke gharoM meM bhikSAcaryA ke liye jAU~ / unakI isaprakAra prArthanA sunakara bhagavAnne kahA ki he devAnupriya ! tumheM jaisA sukha ho vaisA karo, vilamba na kro| isa taraha prabhuke pharamAne para gautamasvAmI bhagavAn ke pAsa se uThakara acapalarIti se udvegarahita hokara ' jeNeva vANiyaggAme teNeva uvAgaccha ' vANijagrAma meM Aye / ' uvAgacchittA vANiyaggAmassa uccanIcamajjhimakulAI aDamANe ' Akara vahAM ke ucca nIca evaM madhyama kuloM ke gharoM meM phirate hue 'jeNeva rAyamagge teNeva uvAgacchara' jahA rAjamArga thA vahAM Aye / uvAgacchittA tattha NaM bahave asthi hatthI A pramANe kahyuM-he bhadanta ! Aje mArI e icchA che ke jo Apa AjJA Ape te huM A SaSTha-kSaNanA ( pAraNAnimitte ) vANigrAmamAM ucca, nIca ane madhyama kuLAnAM gharamAM bhikSAcarI karavA mATe jAuM. temanI e pramANenI prArthanA sAMbhaLI bhagavAne kahyuM ke hai devAnupriya ! tamane je prakAre sukha thAya te pramANe karA, vilamba na kare. A pramANe prabhunI AjJA thatAM gautamasvAmI bhagavAnanI pAthI uThIne anya pahAca udvegarahita thA 'jeNeva vANiyaggAme teNeva uvAgacchai' vAzinyAmAM mAvyA, 'uvAgacchittA vANiyaggAmassa uccanIcamajjhimakulAI aDamANe' yAvIne tyAMnA tamAma sunya, nIya mane madhyama guNavANAnA gharamA dUrIne ' jeNeva rAyagge teNeva uvAgaccha 1 nayAM zamArga to tyAM yAvyA, uvAga zrI vipAka sUtra Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakavarNanam 209 gacchaI' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA upAgatya, tatya NaM bahave' tatra khalu bahUn 'hatthI' hastina: gajAn 'pAsai' pazyati / kIdRzAn hastino pazyati ? ityAha-'saNNaddha0' ityAdinA / 'saNNaddhabaddhavammiyaguDie' saMnaddhabaddhavarmitaguDitAna-sanaddhaM baddhAH saMnaddhabaddhAH rajjvAdinA kavacasya dRDhabandhana prAptAH, ata eva varmitAH kavacitAH-saMnAhayuktAH, te cAmI guDitAH guDAH-hastikavacAHsaMjAtA eSAmiti guDitAH-hastikavacadhArakA ityarthaH, atra govalIpardanyAyena vamiteti vizeSaNopAdAnam , tAn 'uppIliyakayatthe utpIDitavaratrAn utpIDitA = gADhatarasaMlagnA varanA hastimadhyabandhanarajjayeSAM te tathA tAn 'kayattha' iti dezIyaH zabdo vrtraacaackH| yadvA-'kayatya' iti pRSTarakSArtha mupadhAnAkAraM tUlapUrNamupakaraNaM 'kuMtha' iti prasiddham, tatra utpIDitaMgADhatarabaddhaM yeSAM te tathA tAn, tathA 'uddAmiyaghaMTe' udAmitaghaNTAnuddAmitAH pralambitA, ghaNTA yeSAM te tathA tAn, tathA-'NANAmaNi rayaNavivihageveje' nAnAmaNiratnavividhagraiveyakAn=nAnAmaNiratnamayAni vivipAsai' Ate hI unhoMne vahAM aneka hAthiyoM ko dekhaa| ve hAthI kiMsa prakAra ke the? so kahete haiM- 'sannabaddhavammiyaguDie' ina saba hAthiyoM ko jo kavaca pahirAye gaye the, ve saba moTe2 rassoM se una para kasa kara baMdhe hue the| 'uppIliyakayatthe' 'kayastha ' yaha dezIya zabda hai, isakA artha 'varanA arthAt hAthiyoM ke madhya bhAga ke bAMdhane kI rassI' aisA hai| athavA 'kayastha ' zabda kA artha bhASA meM 'kuMtha' bhI hotA hai| yaha hAthiyoM para pRSTha-pITha kI rakSA ke nimitta bAMdhI jAtI hai| isameM rUI bharI hotI hai, aura isakA AkAra vistRta takiyA jaisA hotA hai| udAmiyaghaMTe ' ina pratyeka hAthiyoM kI AjabAjU jhula ke pAsa donoM ora baDe2 ghaMTa laTaka rahe the| 'NANAmacchittA tattha NaM bahave hatthI pAsaI' mAtai bhaNe tyAM sane hAthImAnalayA. sAthI vA nA nA ? te 4 - 'sannaddhabaddhavammiyaguDie' ko tamAma haathiiene je kavaca paherAvelAM hatAM, te tamAma meTAM moTAM deraDAMthI tenA para kasI karIne sAMdhelA ta 'uppIliyakayatthe ' "kayastha " 21 04 4cha. tene martha varatrA arthatahAthionA madhya bhAgane bAMdhavAnI rasI ( deraDI) e thAya che. athavA "kayastha" zabdane, artha bhASAmAM kaMI paNa thAya che. te hAthIonA pIThanI rakSA mATe bAMdhavAmAM Ave che, temAM rU bhareluM hoya che, ane ene AkAra meTA mAzivAya uddAmiyaghaMTe' te pratye4 sAthIbhAne mAna- sanA pAse manne mA bhATA-moTA TI 2 tA. 'NANAmaNirayaNavivi vejje' zrI vipAka sUtra Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute dhAni graiveyakANi-grIvAbharaNAni yeSAM te tathA tAn , 'uttarakaMcuie' uttarakaJcukitAn-uttarakaJcukA: tanutrANavizepAH saMjAtA theSAM te tathA tAn, 'paDikappiyajjhayapaDAgavarapaMcAmelaM' parikalpitadhvajapatAkAvarapaJcApIDAn-parikalpitA:= citritA zvajAH patAkAzca varAH paJca ApIDAzirobhUpaNAni yeSAM te tathA tAn, dhvajatritayamadhye patAkAdvayametatpazcakaM hastizirobhUSaNamiti bhAvaH / 'ArUDhahatthArohe' ArUDhahastyArohAn-ArUDhAH hastyArohAH -hastipakAH 'mahAvata' iti prasiddhAH yeSu te tathA, tAn 'gahiyAuhappaharaNe' gRhItAyuvapaharaNAn , gRhItAni sthApitAni / AyudhAni zastrANi praharaNAni atrANi yeSu te tathA tAn , evaMvidhAna gajAna gautamaH pazyati smetyrthH| anyAMzca tatra vahUn azvAn pazyati / kodRzAnazvAn ? ityAha-'saNNaddha' ityAdi / 'saNNagirayaNavivihageveje ' ina saboM ke galoM meM graiveyaka-kaNThAbharaNa pahinAye gaye the| jo kaNThAbharaNa ye pahine hue the ve nAnA prakAra ke maNiyoM evaM ratnoM se khacita the| 'uttarakaMcuie' tanutrANavizeSa kA nAma uttarakaMcuka hai, ye bhI sabhI hAthiyoM ko pahinAye gaye the| 'parikappiyajjhayapaDAgavarapaMcAmele' jo dhAraNa kiye ina hAthiyoM ke zira para citrita tIna dhvajAyeM aura do patAkAyeM isa prakAra pA~ca zirobhUSaNa the| isa zirobhUSaNa meM dhAraNa kiye tIna dhvajAoM ke bIca meM do patAkAe~ hotI haiN| 'ArUDhahatthArohe' ina saba para hastipaka-mahAvata baiThe hue the| 'gahiyAuhappaharaNe' zastra evaM astra ina saba hAthiyoM para lade hue the, athavA ina samasta hastipakoM (mahAvatoM) ke hAtho meM astrazastra susajita the| 'aNNe ya tattha bahave Ase pAsai' hAthiyoM ke bAda te hAthIonA gaLAmAM preyaka-kaMThAbharaNa paherAvelAM hatAM. je je kaMThAbharaNa paheryA hatA te tamAma nAnA nA bhayo. ane nAthI rai gai. 'uttrkNcuie| tanutrANavizeSanuM nAma uttarakaMcuka che te paNa tamAma hAthIone paherAvelAM hatAM, 'parikappiyajjhayapaDAgavarapaMcAmele' mA sAthImAnAM mAthAM 52, yitrita RNa vAo ane be patAkAo A prakAre pAMca zirobhUSaNa hatA. A zirobhUSaNamAM traNa mAnA qyamA me patAmA DAya che. 'ArUDhahatthArAhe ' se tamAma 52 mahAvata beThA hatA, keI paNa e hAthI na hato ke jenA para mahAvata beThe na hoya 'gahiyAuhappaharaNe' zakha bhane ma me tamAma thaamaa| te tamAma thI. 52 lAdelAM hatAM, athavA te e tamAma mahAvatenA hAthamAM astra-zastra susajita hatAM. 'aNNe ya tattha vahave Ase pAsai' dhIme pachI gautamavAbhIme bhne| zrI vipAka sUtra Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, unmitakavarNanam ddhabaddhavammiyaguDie' saMnaddhabaddhavarmitaguDitAna saMnaddhabaddhAH, ata eva varmitAmmdhRtakavacAH guDitAH azvakavacavantaH, guDazabdo'zvakavace'rthe'pi vartate, atra padatrayasya karmadhArayasamAsaH; tAn / etatpadabodhitamevArtha spaSTIkurvannAha - 'AviddhaguDe, osAriyapakkhare uttarakaMcuie' iti / AviddhaguDAna-AviddhAH saMlagnAH, guDA: kavacA yeSAM te tathA, tAn, tathA avasAritapakkharAn-avasAritAni avalambitAni, pakkharANi-kavacA yeSAM te tathA, tAn 'pakkhara' iti dezIyaH shbdo'shvkrcvaackH| tathA uttarakancukitAna-uttarakancukAH tanutrANavizeSAH saMjAtA yeSAmiti tathA, tAn / 'ocUlamuhacaMDAdharacAmarathAsagaparimaMDiyakaDie' avacUlakamukhacaNDAdharacAmarasthAsakaparimaNDitakaTIn avacUlamuvaMralgAyuktamukham, ata eva caNDAdharaM bhayAnakAdharoSThaM yeSAM te tathA, cAmaraiH, sthAsakaiH darpaNaiH parimaNDitA kaTiyeSAM te tathA, tataH karmadhArayaH, tAn / 'ArUDhassArohe' ArUDhAzvArohAn-ArUDhAH azvArohA yeSu te tathA taan| 'gahiyAuhappaharaNe' gRhItAyudhamaharagautamasvAmIne aneka ghoDoM ko bhI dekhaa| ye ghoDe bhI 'sannaddhabaddhacammiyaguDie, AviddhaguDe, osAriyapakvare, uttarakaMcuie, ocUlamuhacaMDAdharacAmarathAsagaparimaMDiyakaDie' hAthiyoM ke jaise kavaca dhAraNa kiye hue the vaise ina ghoDoM ke bhI the, pharka sirpha itanA hI thA ki hAthI hastikavacoM se yukta the aura ye ghoDe ghoDesaMbaMdhI kavacoM se yukta the| tAtparya inakA yaha hai ki-ye ghoDe aise the ki jina para kavaca laTaka rahe the, aura zarIra kI rakSA ke liye jinheM vizeSa paridhAna bhI pahinAye gaye the| inake mukhameM lagAmeM lagI huI thIM, unakI vajaha se inake mukhake adharoSTha baDe bhayAnaka dIkhate the / inakA kaTibhAga sthAsako (darpaNoM) se zobhita ho rahA thA / ina saba para bhI baDe 2 azvArohI-savAra the / ina para bhI astra zastra lade hue, athavA dhAra mAne para leya. ye mere 59 ' sanadabaddhavammiyaguDie, AviddhaguDe, osAriyapakravare, uttarakaMcuie. ocUlamuhacaMDAgharacAmasthAsagaparimaMDiyaphaDie' hAthIo jevA kavaca dha raNa karelAM hatAM. pharaka mAtra eTale ja hatuM ke hAthI hAthInA kavacathI yukta hatA, tyAre A ghaDIe ghaDAsaMbaMdhI kavAthI yukta hatA. tAtparya eja ke-gheDAe evA hatA ke jenA upara kavaca laTakI rahyAM hatAM, ane zarIranI rakSA mATe jene vizeSa paridhAna paNa paherAvyAM hatAM. tenA meDhAmAM lagAma lAgelI hatI, te kAraNathI tenA meDhAne nIcene bhAga bhayAnaka dekhAtuM hatuM, tenI kamarane bhAga darpaNethI bhate hato. te dareka gheDAo upara meTA-meTA svAra beThA hatA. te ghaDAo upara paNa astra-zAstra lAdelAM hatAM, athavA tamAma svAranA zrI vipAka sUtra Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 vipAkazrute NAn-gRhItAni sthApitAni,AyudhAni-zastrANi,praharaNAni-astrANi yeSu te tathA tAn, tathA-'tesi ca NaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsaI teSAm hastyArUDhAnAm azvArUr3hAnAM ca khalu puruSANAM madhyagatam ekaM puruSaM pazyati / kathambhUtaM puruSaM pazyatI ?-tyAha-'avaoDagavaMdhaNaM' ityAdi / 'avaoDagabaMdhaNaM' avakoTakabandhanama-rajjvA galaM hastadvayaM ca moTayitvA pRSThabhAge hastadvayasya vandhanaM yasya sa tathA tam, 'ukattakaNNanAsaM' utkRttakarNanAsam-chinnakarNanAsikam . 'NehatuppiyagattaM' snehatuppiyagAtram-snehena-ghRtena 'tuppiya' lipta-snigdhamityarthaH gAtraM yasya sa tathA tam , 'tuppiya' iti dezIyaH zabdo ghRtaliptavAcakaH / bajjhakarakaDijuyaNiyatthaM baddhakarakaDiyuganyastam , baddhau karau kaDiyuge nyasto nikSiptau yasya sa tathA tam, 'kaDi' iti-lohamayaM bandhanaM 'hathakaDI'-iti bhASAprasiddham / 'kaMThe guNarattamalladAma' kaNThe guNaraktamAlyadAmAnaM-kaNThe-gale guNa iva kaNThasUtramiva raktaM lohitaM mAlyadAma-puSpamAlA yasya sa tathA taM raktakaNerasaba savAroM ki hAthoM meM astra zastra susajjita the| gautamasvAmIne ina ghoDo ke dekhane ke pazcAt ' tesi ca NaM purisANaM majjhagayaM ega purisaM pAsaDa ' una saba hastipakoM evaM ghuDasavAroM ke bIcameM eka aise puruSa ko dekhA jo gale aura donoM hAthoM ko maroDa kara aura una donoM hAthoM ke pRSTha bhAga meM lAkara gale ke sAtha unako bAMdhanA avakoTaka bandhana hai ' abaoDagaMbaMdhaNaM' avakoTakabandhanase yukta thA 'ukkatakaNNanAsaM ' kAna aura nAka jisake kaTe hue the 'NehatupiyagAya' ghI se jisakA zarIra cikanA ho rahA thA / 'baddhakarakaDijuyaNiyatthaM' jisake baMdhe hue hAtha hathakar3iyoM se yukta the-jisake donoM hAthoM meM hathakaDiyAM par3I huI thIM 'kaMTheguNarattamalladAma' jisake kaMThameM lAla Dore ke samAna kanera ke lAla puSpoMkI mAlA pahinI huI thii| 'cunnnnhAthamAM hathiAra zobhatAM hatAM, eTale ke te savAro hathirethI susajaja hatA. gautabhasvAbhIme mA ghozamAne yA pachI 'tesiM ca NaM purisANaM majjJagayaM' ega parisaM pAsaDa' te tamAma hAthInA mhaavt| mane ghoDasavAzanA 12yamA 4 mevA puruSane nayo re 'araoDagabaMdhaNaM' ava 84, dhanathI yu-ta to. gaLA ane banne hAthane maraDIne, ane te banne hAthane pRSTha bha gamAM lAvIne gaLAnI sAtha te mAMdhate mITa adhina cha |ukkttknnnnnaasN na mane nA nA 300 gayei ai, 'NehatuppiyagAyaM nu zarIra thI 43 zane yIsavANu 24 2hesa tu. 'baddhakarakaDijayaNiyatthaM nA dheisA 14 hAthImAthI yuta utA. ranA nahAyamA hAyase hI tI. 'kaMTheguNarattamalladAma' nAma (mAmA) zrI vipAka sUtra Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 2, ujjJitakavarNanam / 213 puSpamAlAyuktamityarthaH / 'cuNNaguMDiyagAya' cUrNaguNDitagAtram-cUrNana gairikeNa guNDitaMliptaM gAtraM-zarIraM yasya sa tathA tam, gairikarAgaraktadehamityarthaH, 'cuNNayaM' cUrNakaM-saMtrastam 'vajjhapANappiyaM' vadhyaprANapriyaM-vadhyAH -vadhadaNDayogyAH prANA: ucchvAsAdayaH priyA yasya sa tathA tam, prANadaNDaM prAptumarhamityarthaH / 'tilaM tilaM cedha chijjamANaM' nilaM tilaM caiva chedyamAnam-tilazastilazazchedyamAnamityarthaH, ' kAkaNimaMsakhAvija ' kAgaNimAMsakhAyaM 'kAgaNi' laghutarANi mAMsAni-mAMsakhaMDAni-kAkAdimiH khAdyAni yasya sa tathA tam, 'NavIkhakkharasaehiM hammamANaM' navyakharkharazatairhanyamAnam-khavaraH azvatrAsanArthacarmamayatotravizeSaH, 'cAbUka' iti bhASAprasiddhaH, sphuTitavaMzo vaa| zatasaMkhyakAzca te navyAH khakherAstaihanyamAnaM = tADayamAnama, 'aNegaNaraNArisaMparikhuDaM' anekanaranArIsaMparitRtaM, 'caccare caccare' catvare catvare-anekamArgasaMmilite sthAne 2 'khaMDapaDahaeNaM' khaNDa paTahena-khaNDaH = khaNDitaH sphuTito yaH paTahaH guMDiyagAya' zarIra bhI jisakA gairika-geru-ke cUrNa se lipta ho rahA thA / 'cuNNayaM' jo atyaMta saMtrasta thaa| 'vajjhapANappiyaM' jisake ucchvAsa Adi pyAre prANa, vadhadaMDa ke yogya ho rahe the-jo prANadaMDa prApti ke yogya ho rahA thA / 'tilaMtilaM ceva chinnamANaM' jisakA zarIra tila-tila ke barAbara kATA jA rahA thA, 'kAkaNimaMsakhAvija' jisakA mAMsa choTe2 Tukar3e kara, kauvA Adi pakSiyoM ke khilAne ke lAyaka ho rahA thaa| 'NavokhakkharasaehiM hammamANaM' saikaDoM navIna carmanirmita koDoM se jo pITA jA rahA thaa| 'aNegaNaraNArisaMparivuDaM' jise dekhane ke liye aneka nara aura nAriyoM kA samUha ekaTThA huA thA, aura isIliye jo ina saba se ghirA huA thaa| 'caJcare 2 khaMDapaDahaeNaM sAsa horepI sAsa 435 nA sonI bhaa|| tI. 'cuNNaguMDiyagAyaM' zarI2 55 nu 3nA yUthI lipta tha rahuM tu, 'cuNNayaM' bhane le gii| vAsI gayala Dato. 'vajjhapANappiyaMna zvAsocchvAsa mAhi vaDAmA prAya 15 ne sAya24 ghai kutai- prANuha pAbhavA yogya panI raho to. 'tilaM tilaM ceva chijjamANaM'nA zarIranA taa-da241 nAnA-nAnA 447 // 42vAmA mAtA tai. 'kAkaNimasakhAvijja' mAMsa nAnA-nAnA Tu4 4Ine 11 mAha pakSiyAne bharAvA sAya: 26 rahyaM tu NavIkhakkharasaehiM hammamANaM' se navIna cAmaDAnA taiyAra karelA keyaDA vaDe karIne jene mAra mAravAmAM AvatA hatA 'aNegaNaraNArisaMparivuDaM / nenevA mATe mana na2 nArImAnI samudAya 438 thayo hato; bhane ta bhATeta sauthA dhezoto. 'caccare2 khaMDapaDahaNaM ugdhAsi zrI vipAka sUtra Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'Dhola' iti prasiddho vAdyavizeSastena 'ugrosijamANaM' udghoSyamANam, itthambhUtaM puruSaM bhagavAn gautamaH pazyati 'imaM ca NaM eyArUvaM' imAM vakSyamANAM ca khalu 'eyArUvaM' etadrUpAm 'ugghosaNaM' udghoSaNAM 'muNei' zRNoti-'NA khalu devANuppiyA' no khalu he devAnupriyAH ! 'ujjiyagassa dAragassa' ujjhitakasya dArakasya ke vi rAyA vA rAyaputto vA' ko'pi rAjA vA rAjaputrI vA 'abarajjhai' aparAdhyati 'appaNo se sayAiM kammAiM avarajjhati' Atmanastasya svakAni karmANi aparAdhyanti // mu0 4 // ugrosijjamANaM' pratyeka cauhaTe para jisake viSayameM ghoSaNA kI jA rahI thI, aise puruSa ko zrI gautamasvAmIne dekhA / 'imaM ca NaM eyArUvaM ugghosaNaM muNeI' usake viSaya meM ghoSaNA isa prakArakI kI jArahI thI gautamane ise bhI sunA, jo isa prakAra ki thI 'No khalu devANuppiyA ujjhiyassa dAragassa kei rAyA vA rAyaputto vA avarajjhai, appaNo se sayAI kammAiM avarajjhaMti' he devAnupriyo ! suno isa ujjhitadAraka kI isa prakAra kI dazA kA kAraNa na rAjA hai, aura na rAjA kA putra hai,kintu-isake svayaMkRta karma hI isakI isa paristhiti meM kAraNa haiN| bhAvArtha-prabhu ke mukhAravinda se dharma kA yathArtha vyAkhyAna sunakara jaba AI huI samasta pariSada apane2 sthAna para gii| bhagavAn kI dharmadezanA ho jAne ke bAda bhagavAn ke baDe ziSya zrI gautamasvAmI ki jo baDe tapasvI the, evaM jinhoMne tapasyA ke prabhAva se aneka viziSTa RddhiyoM ko prAsa kara liyA thA, inhI RddhiyoM meM se jinheM eka tejolezyA bhI prApta ho cukI thI, aura use apane jamANaM' pratyayoTA-mAnA viSayamA rAta 42pAmA sAvatI tI. sevA puruSane zrI gautama pAbhIya yo. ' imaM caNaM eyArUvaM ugdhosaNaM muNei' tenI bAbatamAM A prakAranI jAherAta karatA hatA tene gautame paNa sAMbhaLI'nno khalu devANuppiyA ujjhiyassa dAragassa kei rAyA vA rAyaputto vA avagjjhai appaNo se sayAI kammAI avarajhaMti devAnupriye! sAno 21 szt dArakanI A prakAranI dazA thavAnuM kAraNa rAjA nathI. ane rAjAnA putra paNa nathI. parantu enAM potAnAM karelAM karma ja tanI A paristhitimAM kAraNa rUpa che. bhAvArtha- prabhunA mukhAravindathI dharmanuM yathArtha vyAkhyAna sAMbhaLIne jyAre AvelI tamAma pariSada pitAnA sthAna para gaI. bhagavAnanI dezanA thaI rahyA pachI bhagavAnanA moTA ziSya zrI gautamasvAmI ke jeo meTA tapasvI hatA ane jeNe tapasthAnA prabhAvathI aneka prakAranI vizeSa kAddhi prApta karI hatI, temAM eka tejalezyA zrI vipAka sUtra Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakavavarNanam, zarIra ke bhItara hI jinhoMne saMkucita kara dabA rakhI thI, jo nirantara cha8 - cha? kI tapasyA karate the, aura jinakA Aja pAraNA kA divasa thA, ve zrI gautamasvAmI bhagavAna ke samIpa Aye aura unheM vaMdana-namaskAra kara prArthanA karane lage ki he bhadaMta ! yadi Apa kI AjJA ho to maiM Aja isa ArAdhita SaSTa tapa (bele) ke pAraNA ke nimitta gocarI ke liye vANijagrAma meM jAU~, aura vahAM ke ucca, nIca evaM madhyamakulo ke gharoM meM bhramaNa kara bhikSAprApta karU~ / isa prakAra gautamasvAmI kI prArthanA sunakara prabhune kahA ki-he devaanupriy| tumheM jaisA sukha ho vaisA kro| isa prakAra prabhu se AjJA pAkara ve usa vANijagrAma nagara meM Aye, aura vahAM ke gharo meM gocarI ke liye ghUmate hue jyoM hI rAjamArga para Ate haiM to vahAM inhoMne eka baDI hI vikaTa paristhiti dekhI unhoM ne dekhA ki aneka hAthI aura ghoDe eka ora khaDe haiN| sabhI hAthI kavaco se susajita haiM, baDI2 jhUleM ina para oDhAI huI haiN| ghoDe bhI susajjita haiN| lagAmoM se unake adharoSTha kampita ho rahe haiN| astra evaM zastroM ko liye hue ghuDasavAra evaM mahAvata ghoDo aura hAthiyoM para baiThe hue haiN| ina saba ke bIca meM eka aisA puruSa hai, paNa prApta thaI hatI ane tene potAnA zarIranI aMdaraja jeNe saMkucita karIne dabAvI rAkhI hatI, te nirantara chaechaThanI tapasyA karatA hatA ane jene Aje pAraNAne divasa hatuM, te gItamasvAmI bhagavAnanI samIpa AvyA, ane bhagavAnane vaMdana- namaskAra karIne prAthanA karavA lAgyA ke - he bhadanta! je ApanI AjJA hoya te huM Aja A Adhita SaSTatapa (bela) nA pAraNu nimitte gocarI mATe vANijagyA mamAM jAuM ane tyAMnA ucca nIca ane madhyama kulenAM gharomAM pharIne bhikSA prApta karUM, A prakAranI gautamasvAmInI prArthanA sAMbhaLIne prabhue kahyuM ke he devanupriya! tamane jemAM sukha thAya tema kare, A pramANe prabhu pAsethI AjJA meLavIne teo vANijagrAma nagaramAM AvyA, ane tyAMnA gharomAM gocarI mATe pharatA pharatA jyAM rAjamArga che tyAM a vyA, te tyAM temaNe eka bhAre-bahuja vikaTa paristhiti joI. teoe jeyA ke aneka hAthI ane gheDA eka be ju umA che. te saghaLA hAthIe kavacathI susajijata che, mATI-meTI jhUle temane oDhADI che. gheDA paNa susajita che, laga vaDe tene adhas (nIcale hi8) kape che. astra ane zastrane dhAraNa karI gheDAnA svAra ane mahAvata ghoDA tathA hAthI para beThelA che. te sIna vacamAM eka zrI vipAka sUtra Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 vipAkate // mUlam // taNaM se bhagavao goyamassa taM purisaM pAsittA ime eyArUve ajjhathie, ciMtie kappie, patthie, manogae saMkappe samuppajitthA aho NaM ime purise jAva NarayapaDirUviyaM veyaNaM veescikaTTu vANiyaggAme Nayare uccanIyamajjhimakulesu jAva aDamANe ahApajantaM samudANaM giues, giNhittA vANiyaggAmassa majjhaM-majjheNaM jAva paDidaMsei, paDidaMsittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI evaM khalu jo baMdhA huA hai, kAna aura nAsikA jisakI kATI jA cukI hai, gale meM lAla kanera ke puSpoM kI mAlA jise pahinAyI gaI hai, jisakI dazA bahuta burI kI jA rahI hai, prANadaMDa ke yogya jo ghoSita kiyA jA cukA hai, jisakA mAMsa kauvA aura kuttoM ke khAne yogya ho rahA hai| aisI dayanIya dazAse paripUrNa isa puruSa ko dekhakara inheM baDA hI aphasosa huaa| isake viSaya meM yaha ghoSaNA bhI jo usa samaya pratyeka corAhe para kI jA rahI thI unhone sunI / ghoSaNA maiM yaha kahA jA rahA thA ki isa puruSa kI isa dazA kA kAraNa na yahAM kA rAjA hai, aura na rAjA kA putra hai; hI apane kiye hue karmoM kA phala bhoga rahA hai || kintu yaha svayaM sU0 4 // evA puruSa che ke je khAMdhelA che, jenA nAka ane kAna kApI nAkhelAM che, gaLAmAM lAla kareNanA puSpAnI mALA jene paheravI che. jenI dazA bahuja burI karAya che pra daMDa ceAgya hAvAnI jAherAta thai cUkI che jenuM mAMsa kAgaDA ane kutarAne khAvA cAgya thai rahyuM che. AvI yAjayaka dazAthI paripUrNa A puruSane joine temane bhAre asesa thaye. A mANasanI khAmatamAM je jAherAta te samaye dareka sthaLe cauTAmAM thaI rahI hatI te paNa sAMbhaLI, jAherAtamAM kahevAmAM Avatu hatu ke-A puruSanI AvI dazA thavAnuM kAraNu ahIMnA rAjA nathI, temaja rAjAnA putra paNa nathI; parantu A pAte ja karelA karmonuM phaLa bhegavI rahela che. (sU04) zrI vipAka sUtra Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjJitakapUrvabhavavipaye gautamatya praznaH 217 ahaM bhaMte ! tunbhehi abbhaNuNNAe samANe vANiyaggAmaM jAva taheva niveei| se NaM bhaMte ! purise puvabhave ke Asi ? jAva paccaNubbhavamANe viharai // sU0 5 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae Na' tataH khalu 'se' tasya 'bhagavao goyamassa' bhagavato gautamasya 'taM purisaM pAsittA' taM puruSaM dRSTvA, 'ime ayam 'ajjhathie, ciMtie, kappie, patthie, manogae' AdhyAtmikaH, cintitaH, kalpitaH, pAthitaH, manogataH, 'ajjhathie' ityAdInAM paJcAnAM padAnAM vyAkhyA prathamAdhyayane dvAdazamUtre kRtaa| 'saMkappe' saMkalpa: vicAraH 'samuppajjitthA' samudapayatasamutpannaH-'aho ! NaM ime purise' ahA ! khalu ayaM puruSaH 'jAva' yAvatatra yAvacchabdena-prathamAdhyayagatadvAdazasUtrasya pATho yojanIya:--"purAporANANaM 'tae NaM se' ityAdi "tae NaM' isa prakAra isa vikaTa bhayaMkara hRdaya ko kaMpAne vAle dAkhamaya dRzya ke dekhane 'se bhagavao goyamassa' usa bhagavAna gautamasvAmI ke hRdaya meM yaha 'ajjhathie citie, kapie patthie maNogakSa saMkappe' AdhyAtmika- AtmaviSayaka vicAra, cintita-bAra bAra smaraNa. rUpa vicAra, kalpita-bhagavAna ko pUchanerUpa kArya ke AkAra meM pariNata huA vicAra, prArthita-pUchane kA abhISTarUpa se svIkRta vicAra, aura manogata saMkalpa-'mujhe isa viSayameM bhagavAna ko avazya pUchanA hai' isa prakAra kA mAnasika nizcayarUpa vicAra utpanna huA; aura mana hI mana kahane lage ki-'aho NaM ime purise jAva NirayapaDirUviyaM veyaNaM veeI' aho dekho; yaha puruSa ( yAvat ) pUrvakAla meM pUrvabhavasaMbandhI duzcorNa, 'tae NaM se0' 4tyAdi. 'tapamA prA2 mA vi48-maya 42 ayane pAve tevA du:5bhaya dRzyane nepAthA se bhagavao goyamamsa' te bhagavAna gautamasvAbhAnA ityamA mA 'anjhathie. ciMtie, kappie, patthie, maNogae saMkappe' mAdhyAtmi AtmaviSayaka vicAra, cihnita-vAraMvAra smaraNarUpa vicAra, kapata bhagavAnane pUchavA rUpa kAryanA AkAramAM pAriNita thayele vicAra, prArthita-pUchavAnA abhiSTa rUpathI svIkRta vicAra ane magata saMka9pa-"mAre A viSayamAM bhagavAnane jarUra pUchavuM che, A prakAranA mAnasika nizcayarUpa vicAra utpanna thayA, ane pitAnA mana vaDe manamAM 13qaa vAyA, 'aho NaM ime purise jAva NirayapaDirUviyaM veyaNaM veei' aho! juo, A puruSa (yAvatu) pUrvakAlamAM pUrvabhava saMbadhI durNa dupratikAnta zrI vipAka sUtra Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute duJciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM paccaNubbhavamANe viharai, na me diTThA garagA vA NeraiyA vA, paJcakkhaM khalu ayaM purise NarayapaDirUviyaM' chAyA-'purA purANAnAM duzcIrNAnAM duSpatikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavana viharati, na me dRSTA narakA vA nairayikA vA, pratyakSaM khalu ayaM puruSo narakapratirUpikAm , iti / purA pUrvakAle purANAnAM-pUrvabhavasambandhinAM duzcIrNAnAMduzcaritAnAM, duSpatikrAntAnAm akRtaprAyazcittAnAm-anivartitavipAkAnAmityarthaH azubhAnAm asukha hetUnAm , pApAnAM duSTasvabhAvAnAM kRtAnAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAm, pApakaM phalavRttivizeSa pratyanubhavan viharati / na me mayA dRSTAH narakA vA nairayikA vA, pratyakSa pratyakSadRSTaH khalu ayaM puruSaH 'NarayapaDirUviyaM' narakapratirUpikAMmarakatulyAM vedanAM 'veei vedayati anubhavati / 'tti kaTu' iti kRtvA iti manasi nidhAya, 'vANiyaggAme Nayare' vANijagrAme nagare 'uccaNIyamajjhimakulesu' uccanIcamadhyamakuleSu 'jAva aDamANe' yAvat aTana-vicarana, 'ahApajjatta' yathA paryAptam-svamaryAdA'nusAreNa yathA paryAptaM paripUrNa bhavettathA 'samudANaM' samudAnam =anekagRhebhyaH svalpaM svalpaM yAcyamAnabhikSAsamUhaM 'giNhai' gRhNAti, "giNhittA' gRhItvA vANiyaggAmassa gayarassa' vANijagrAmasya nagarasya duSpratikrAnta-prAyazcitta jinakA nahIM kiyA gayA-aise duHkhake hetu, apane kiye hue azubha karmo-jJAnAvaraNIyAdikoM kA pApamaya phalako bhoga rahA hai, na maine naraka ko dekhA aura nArakI ko, kintu yaha sAkSAt naraka jaisI vedanA bhoga rahA hai / isa meM kAraNa isake pUrvakAla meM saMcita azubhatama karma hai / 'ti kaTu vANiyaggAme Nayare uccanIcamajjhimakulesu jAva aDamANe ahApajjattaM samuyANaM giNhaI' isa prakAra vicAra kara unhoMne usa vANijagrAma nagara meM ucca, nIca evaM madhyama kuloM ke gharoM se yathAparyApta samudAnI bhikSA lii| phira ve 'giNDittA prAyazcitta jenuM karyuM nathI evA du:khanA heturUpa pote karelAM azubha-jJAnAvaraNIya Adi karmonA pApamaya phaLane bhogavI rahyo che. meM narakane joyuM nathI, temaja nArakI ane paNa joyA nathI, parantu A sAkSAta naraka jevI vedanA bhogavI rahyo che. tenuM kAraNa tere pUrva mA sayaya 439i azubhatabhabhacha. 'tti kaTu vANiyaggAme Nayare ucca-nIca-majjJima-kulAiM jAva aDamANe ahApajjataM samuyANaM giNhai' A pramANe vicAra karIne gautama svAmIe te vANija gAma nagaramAM ucca, nIca ane madhyama guNAmAMdhI yathA5ryApta-0432pUratI samuhAnI mikSA nIdhI, 'gihittA vANiya zrI vipAka sUtra Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3D vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava viSaye gautamasya praznaH 219 'majjhaM-majjheNaM' madhyamadhyena, 'jAva paDidaMsei' yAvat pratidarzayati, dharmAcAryasya bhagavato mahAvIrasya purataH sthApayitvA darzayatItyarthaH; 'paDidaMsittA' pratidaya-bhaikSaM darzayitvA, 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM candate, namaspati, 'baMdittA NamaMsittA' vanditvA namasyitvA, 'evaM vakSyamANaprakAreNa, 'vayAmI' avAdIt-'evaM khalu ahaM bhaMte !' evaM khalu ahaM he bhadanta ! 'tubbhehiM a0bhaNuNNAe samANe vANiyaggAma' yuSmAbhirabhyanujJAtaH san vANijagrAmaM 'jAva taheva niveeI' yAvat tathaiva nivedayati, 'se NaM bhaMte ! purise' sa khalu he bhadanta ! puruSaH 'puvvabhave ke Asi' pUrvabhave ka AsIt ? 'jAva paccaNubbhavamANe' yAvat pratyanubhavana, atra yAvacchabdenaprathamAdhyayanoktatrayodazasUtrasthapATho'nusandheyaH-'kiMNAmae vA kiMgotte vA kayaraMsi vANiyaggAmassa Nayarassa majjhaM-majjheNaM jAva paDidaMsei' use lekara usa vANijagrAma nagara ke ThIka bIcoMbIca hote hue apane sthAna para aaye| Akara prApta bhikSA prabhu ko dikhlaayii| dikhalAne ke bAda unhoM ne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsaI zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana aura namaskAra kiyA, 'vaMdittA NamaMsittA evaM kyAsI' vaMdanA aura namaskAra karane ke anantara phira unhoMne prabhu se isa prakAra kahA-' evaM khalu ahaM bhaMte ! tumbhehiM abbhaNuNNAe samANe vANiyaggAmaM jAva taheva niveei' he bhadanta ! maiM Apa se AjJA pAkara jaba bhikSAcaryA ke liye vANijagrAma nagara meM gayA taba vahAM rAjamArga para isa pUrvokta prakAra kA dRzya dekhaa| prabho ! kahiye, 'seNaM bhaMte ! purise puccabhave ke Asi ? jAva paJcaNubbhavamANe viharai' vaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA ? 'jAva' zabda se 'kiMNAmae' ityAdi padoM kA grahaNa kiyA gayA hai / una kA ggAmassa Nayarassa majjhaM-majjJeNaM jAva paDidaM sei' mA dIpA 57 tethe vANijagrAma nagaranA barAbara madhya bhAganA rastA para thaIne potAnA sthAna para AvyA, bhAvAne bhaNesI nikSA prabhune matAvI. pachI temaNe 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai' zrabhA bhagavAna mahAvIrane haina mane nama242 4aa, 'vaMdittA NamaMsittA evaM vayAsI' pahanA bhane nabha2.42 rIne pachI temaNe prabhune mA 52 4 - 'evaM khalu ahaM bhaMte! tumbhehiM abbhaNuNNAe samANe vANiyaggAme jAva taheva niveei mahanta ! mApanI mAzA mevAne nyAre nikSAyaryA 42 // bhATe vANijagrAma nagaramAM game tyAre tyAM rAjamArgo para A pUrvokata prakAranuM eka dRzya yu prabhu ! 4); "se NaM bhaMte ! purise puvvabhave ke Asi jAva paJcaNubhavamANe viharai' te puruSa pUlabha e to ? bhane tenuM nAma bhane gotra zu zrI vipAka sUtra Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 vipAkazrute gAmaMsi vA NayaraMsi cA kiM vA dacA kiM vA bhocA kiM vA samAyarittA kesi vA purAporANANaM duciNNANaM duppaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittivisesaM' chAyA-kinAmako vA kiMgotro vA, katara smin grAme vA nagare vA,ki vA dattvA kiM vA bhuktvA, kiM vA samAcarya, keSAM vA pugapurANAnAM duzcIrNAnAM duSpratikrAntAnAmazubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSam-iti / 'paccaNubbhavamANe' pratyanubhavan 'viharai' viharati // su0 5 // artha isa prakAra hai-usakA nAma aura gotra kyA thA ? vaha kisa gAma aura kisa nagara meM rahatA thA ? isane kauna aise kupAtra ko dAna diyA ? athavA kisa madya-mAMsa Adi abhakSya kA bhakSaNa kiyA? yA kina prANAtipAdika duSkarmoM kA AcaraNa kiyA?, athavA kaunase aise pUrvake aneka bhavoM meM durbhAvoM se upArjita duSkarmoM kA nikAcita baMdha kiyA?, ki jisake kAraNa yaha isa prakAra ke bhayaMkara dukharUpa phalako bhoga rahA hai / bhAvArtha-prabhu gautamane jaba usakI isa prakAra dayanIya dazA kA avalokana kiyA taba unake antaHkaraNa meM aneka vicAradhArAoM kI uthala-puthala hone lgii| ve vANijagrAma nagara se yathAparyApta bhikSA lekara prabhu ke samIpa aaye| prAptabhikSA praDako dikhalA kara, evaM unheM vaMdana evaM namaskAra kara phira isa prakAra bole-he nAtha ! Aja maiM Apa se AjJA lekara gocarI ke liye vANijagrAma nagara meM gayA thaa| vahAM ke uccanIcAdi kuloM se yathAparyApta bhikSA prAptakara jyoMhI hatuM?, te kayA gAmamAM ane kyA nagaramAM rahetA hatA, teNe kaNa evA kupAtrane dAna ApyuM?, athavA te madha-mAMsAdi kayA abhakSyanuM bhakSaNa karyuM che, athavA te kayA prANa tivAtAdika duSkarmonuM AcaraNa karyuM ?, athavA kevA prakAranAM pUrvanAM aneka bhamAM durbhAvathI upArjana karelAM duSkarmono nikAcita baMdha karyo?, ke jenA kAraNathI te A prakAranAM bhayaMkara duHkhe rU5 phaLane bhegavI rahyo che? bhAvArtha-prabhu gautame jyAre tenI A prakAranI dayAjanaka dazAnuM avalokana karyuM, tyAre tenAM aMtaHkaraNamAM aneka prakAre vicAradhArAonI uthalapAthala thavA lAgI. te vANijagrAma nagaramAMthI yathaparyApta bhikSA laIne prabhunI samIpamAM AvyA, prApta bhikSA prabhune batAvIne temane vaMdana ane namaskAra karIne pachI A pramANe bolyA-he nAtha ! Aja huM ApanI AjJA laIne gocarI mATe vANigrAma nagaramAM gaye hate. tyAMnA ucca nIca Adi kulemAMthI yathAparyApta bhikSA prApta karIne huM jyAM Avate zrI vipAka sUtra Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavavarNanam / 221 // mUlam // evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbudvIve dIve bhArahe vAse hathiNAure NAmaM jayare hotthA, riddhaH / tattha NaM hathiNAure Nayare suNaMde NAmaM rAyA hotthA mahayAhimavaMtamalayamaMdara0 / tattha NaM hasthiNAure Nayare bahumajjhadesabhAe mahaM ege gAmaMDave hotthA : aNegakhaMbhasayasapiNaviTu pAsAIe 4 / tattha NaM bahave gorUvA saNAhA ya aNAhA ya NayaragAvIo ya NayarabalovadA ya jayarapaDDiyAo ya NayaramahisIo ya jayaramahisA ya jayaravasabhA ya paurataNapANiyaNibbhayA NiviggA suhaM-suheNaM privsNti| tattha NaM hatthiNAure Nayare bhIme NAmaM kUDaggAhe hotthA, ahammie jAva duppddiyaannNde| tassa NaM bhImassa kUDaggAhassa uppalA NAmaM bhAriyA hotthA, ahINa0 // sU0 6 // TIkA gautamavacanaM zrutvA bhagavAnAha-'evaM khalu goyamA' ityAdi / 'evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM maiM ArahA thA ki rAjamArga meM eka puruSa kA karuNAjanaka baDA dRzya dekhaa| he bhagavan ! kahiye-yaha puruSa isa prakAra kI dazA kA pAtra kyoM huA hai?, isane pUrva bhava meM aise kaunase azubha karma kiye haiM ki jinakI vajaha se yaha isa bhayaMkara dazAko bhoga rahA hai ?, pUrvabhava meM isakA kyA nAma thA?, kyA gotra thA ?, ityAdi |suu0 5 // hatA tyA rAjamArgamAM eka puruSanuM karUNAjanaka moTuM dRzya joyuM. he bhagavAna! kaho te mANasa AvI dazAne zA kAraNathI prApta thaze, teNe pUrvabhavamAM evuM kayuM azubha karma karyuM che ke jenA kAraNathI te AvI bhayaMkara dazAne bhegavI rahyo che? pUrvabhavamAM menu nAma tu ? zugotra tu? VtyAhi. (sU0 5) zrI vipAka sUtra Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 vipAkazrute samaeNaM iDeva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse hatthiNAure NAmaM Nayare hotthA ' tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe bhArate varSe hastinApuraMnAma nagaramAsIt / tat kIdRza ? mityAha - riddha0' ityAdi / RdvastimitasamRddhaMRddham - nabhaHsparzibahulamAsAdayuktaM bahulajanasaMkulaM ca stimitaM = svaparacakrabhaya rahitaM samRddham - dhanadhAnyAdiparipUrNam / 'tattha NaM hathiNAure Nayare' tatra khala hastinApure nagare 'sugaMde NAmaM rAyA' sunande nAma rAjA 'hotthA' AsIt / sa kIdRza: ? - ityAha'mahA' ityAdi / 'mahayAhimavaMtamahaMta malayamaMdaramahiMdasAre' mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH, asya vyAkhyA jJAtAsUtrasya prathamAdhyayane zreNika bhUpavarNane'evaM khalu ' ityAdi / C gautama ke pUrvokta vacanoM ko sunakara prabhune kahA - 'goyamA' he gautama suno, 'evaM khalu' tumhAre praznoM kA uttara isa prakAra hai- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' usa kAla aura usa samaya meM ' ihetra jaMbUdI ve dIve bhAra vAse hathiNAure NAbhaM gayare hotthA' isa madhya - jambUdIpa ke bharatakSetra meM eka hastinApura nAma kA nagara thA yaha nagara 'ridva0 ' 'Rddha' nabhastalasparzI aneka prAsAdoM se yukta evaM bahulajanAM se vyApta, 'stimita' - svacakra evaM paracaka ke bhaya se rahita, aura 'samRddha' - dhanadhAnyAdi se paripUrNa thA / 'tattha NaM hatthigAure Nayare sugaMde NAmaM rAyA hotthA' usa hastinApura meM eka sunaMda nAmakA rAjA rahatA thA / ' mahayAhimavaMtamahaMtamalaya maMdarama hiMdasAre ' yaha mahAhimavAn mahAmalaya, mandara, evaM mahendra ke jaise viziSTa sAra se yukta thA / (ina padoM evaM khalu tyAha gautamanA pUrvo'ta vayano sAMlaNIne pramukhe uchu ' goyamA' he gotama ! sAMgaNe; ' evaM khalu' tabhArA praznono uttaramA pramANe che - ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' 'te Aja bhane te samayane viSe 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse hatthaNAure NAmaM Nayare hotthA' mA madhya yUdvIpanA bharatakSetramAM : hastinAthura nAmanuM nagara hatuM mA nagara 'riddha0' R-namatalasparzI (Ano speza are tevA (yA - (yA) mane! mahedothI yuraMta bhane ghaNI vastIthI bharapUra, stimita svacakra ane paracakranA bhayathI rahita, tathA samRddha dhanadhAnyAdikathI paripUrNa hatuM. " sunaha tatthaNaM hatthiNAure Naya re sugaMde NAmaM rAyA hotthA' te istinApuramA nAbhanA zanna rahetA hutA. 'mahayAMhimavaMtamahaMta malaya maMdarama hiMdasAre te mahADibhavAna, mahAmalaya, mandara evA mahendranA jevA viziSTa sArathI yukata hatA. (A padmanI zrI vipAka sUtra Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavavarNanam 223 smAbhiruktA / 'tattha NaM hathiNAure Nayare' tatra khalu hastinApure nagare 'bahumajjhadesabhAe' bahumadhyadezabhAge-sarvathA madhyabhAge 'mahaM ege gomaMDave hotthA' mahAn eko gomaNDapa AsIt / sa kIdRzaH? ityAha-'aNegakhaMbhasayasaNNiviDhe anekastambhazatasagniviSTaH-anekAni stambhazatAni saMniviSTAni yatra sa tathA, anekazatastambhayukta ityarthaH / tathA-'pAsAIe' prAsAdIyaH manaHprasannatAjanakaH, atra-'darisaNijje' 'abhirUve' 'paDirUve' iti padatrayasya saMgrahaH, darzanIyaHyasya darzane cakSupoH zrAntina bhavatItyarthaH / abhirUpaH-abhimatarUpaH- yasya darzanaM punaH punarabhilaSitaM bhavatItyarthaH / pratirUpaH-prati-navaM navamiva dRzyamAnaM rUpaM yasya sa tathA / 'nastha NaM bahave gorUbA'tatra khalu bahavo gorUpAH gopakArAH-pazava ityarthaH / kIdRzAste pazavaH ? ityAha-'saNAhA ya aNAhA ya Nayara gAvIo ya jayaravalIvadA ya' sanAthAzca anAthAzca nagaragavyazca nagaravalIpardAzca, kI vyAkhyA jJAtAsUtra ke prathama adhyayana meM kI gaI hai|) 'tattha NaM hatthiNAure Nayare bahumajjhadesabhAe maha ege gAmaMDave hotthA' usa hastinApura meM ThIka usake madhya bhAga meM eka vizAla gomaMDapa-gozAlA thA / 'aNegakhaMbhasayasaNipiDhe pAsAIe 4' vaha gomaNDapa aneka khaMbhoM se yukta thaa| dekhane vAloM ke citta meM prasannatA kA utpAdaka thaa| dekhate2 jisase AMkhe nahIM thakatI thI / ekabAra jise dekhane para punaH darzakako jisake dekhane kI icchA hotI rahatI thii| jisakI sundaratA dekhanevAloM ke liye navIna jaisI hI pratibhAsita hotI thii| 'tattha NaM bahave gorUvA saNAhA ya aNAhA ya' nagara meM rahI huI isa zAlA meM nagara ke aneka sanAtha aura anAtha pazu rahate the, 'Nayara gAvIo ya' nagara kI aneka gAyeM rahatI thIM / 'NayarabalIvadA ya' nagara ke vyAvil jJAtAsUtranA prathama adhyayanamA 42vAmA vA cha. ) 'tattha NaM hatthiNAure gayare vahamajjJadesabhAe mahaM ege gomaMDave hotthA' testanApura nagaramA 12 / 12 tenA madhyabhAgamA vizAla gobha75-(2) tA. 'aNegakhaMbhasayaNNiviThe pAsAIe 41 tejoma 75 mane stamAthI yuvata to, naarn| yittane prasanna kare tevuM hatuM, jene jotAM jotAM netrane thAkaja lAgatuM nahi, eka vakhata joyA pachI paNa jonAra mANasane tene pharIthI jovAnI IcchA rahyA karatI, jenI suMdaratA jonAra bhAsane bhATe navIna-navIna DAya tevI mAtI tI. 'tattha NaM bahave gorUvA saNAhA ya agAhA ya' nA2nI gozAma nagaranA bhane sanAya mane manAtha pazume 2DatA tA, (NayaragAvIo ya) nagaranI mane AyA hatI tI, (Nayara balI vaddA ya) nAnA bhane maho rahetA hutA, nagaranI (Nayara paDDiyAo ya) zrI vipAka sUtra Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 vipAkazrute 'NayarapaDDiyAo ya' 'paDDiyA' iti dezIyaH zabdaH, nagarAvasthAyinyo bAlamahiSyaH, 'pADI' iti bhASApasiddhAH, 'NayaramahisIo ya' nagaramahiSyazca, 'NayaramahisA ya' nagaramahiSAzca 'NayaravasabhA ya' nagarapabhAzca 'sAMDha' iti bhASApasiddhAzca, 'paurataNapANiyaNibbhayA' pracuratRNapAnIyanirbhayAH-adhikataratRNapAnIyalAbhena balAdhikyAnirbhayAH, "Niru viggA' nirUdvignAH- AhArAdicintArahitAH, 'suhaM suheNaM parivasati' sukhasukhena atimukhena parivasanti / 'tattha NaM hathiNAure Nayare bhIme NAma' tatra khalu hastinApure nagare bhImo nAma 'kUDaggAhe' kUTagrAhaH, kUTena-kapaTena jIvAn gRhNAtIti kUTagrAhaH-mAyAprapaJcakaraNena jIdagrAhakaH, 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'ahammie' adhArmikaH, 'jAva duppaDiyANaMde' yAvad-atra yAvacchabdabodhyaH pAThaH prathamAdhyayane caturdazamatravyAkhyAvasare'smAbhiH prdrshitH| duSpratyAnandaH-duH=duHkhena aneka bela rahate the / 'NayarapaDDiyAo ya' nagara kI aneka bAlabhaiseMpADiyA~ rahatI thIM, 'NayaramahisozrI ya nagara kI aneka bhaiseM rahatI thIM, 'Na paramahisA ya' nagarake aneka bhaise rahate the, 'NayaravasahA ya' nagara ke aneka sAMDa rahate the, 'paurataNapANiyaNibbhayA' inheM vahAM yathAsamaya pAnI aura ghAsa milatA thA, ye saba jAnavara vahAM surakSitarIti se nirbhaya bana kara rahate the, 'girudhiggA ya muhaM suheNaM parivasaMti' AhArAdika kI inheM cintA hI nahIM thI, isaliye ye sabake saba caupAye nirudvignacitta hokara sukhapUrvaka zAMti se rahate the| 'tatya NaM hathigAure bhIme NAmaM kaDaggAhe hotyA' uso hastinApura meM bhIma nAmakA eka kaTagrAha-mAyAke prapaJca se jIvoM ko pha~sAnevAlA rahatA thA / 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' yaha mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdI-bahuta kaThinatA se Ananda prApta karanevAlA thaa| 'tassa bhane mAga se (pADA ) 2utA hatI. (Nayara mahisIo ya) na na mane meM se| raDatI hutI (Nayara mahisA ya) nagaranA mane 58 2utA, (Nayara basahA ya) nagaranA ane4 sAMda 55 utA hatA, (paurataNapANiyaNibbhayA) te tamAmane yathAsamaya pANI ane ghAsa maLatuM hatuM, ane te tamAma jAnavara tyAM surakSitapaNe nirbhaya thane 24 tA. NiviggA ya saha maheNaM parivati) 14-dhIvAnA tene citAja na hatI, tethI karIne tamAma cAra pagavALAM jAnavaro uddegarahita cittathI sukha-zAMti pUrvaka rahetA hatA. , 'tattha NaM hasthiNAure bhIme NAmaM kUDaggAhe hotthA' te stinApuramA bhIma nAmane eka kUTagrAha-mAyAnA prapaca vaDe jIvane phasAvanAra paNa raheto hato. 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' te bhADA abhI mane duSpratyAnahI mahA bhuzdI me zrI vipAka sUtra Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavavarNanam 225 kRccheNa pratigataH patilabdhaH AnandaH AlhAdo yasya sa tathA, kaSTaprAptasukha ityrthH| 'tassa NaM bhImassa kUDaggAhassa' tasya khalu bhImasya kUTagrAhasya 'uppalA NAmaM bhAriyA' utpalA nAmnI bhAryA patnI hotthA' AsIt / sA kIdRzI ?-tyAha-'ahINa.' iti, 'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA' ahInaparipUrNapazcendriyazarIrA, prathamAdhyayane caturthasUtre vyAkhyAtamidamasmAbhiH, 'lakSaNavyaJjanaguNopapetA' ityAdivarNakagranthastu auppaatikmuutraadvseyH| / / mU0 6 // NaM bhImakUDaggAhassa uppalA NAmaM bhAriyA hotthA' isa bhIma kUTagrAha kI strI kA nAma utpalA thA, 'ahINa.' yaha saundarya se yukta evaM rUpalAvaNya se bharI thii| isakA zarIra, pramANa evaM lakSaNa se yukta thaa| isake pAMcoM indriyA pUrI thoM / ___bhAvArtha- gautama ke praznoM kA uttara dene ke liye bhagavAn ne isa prakAra kahA-caturthakAla ke isa cauthe Are meM isa jaMbUdvIpa meM jo bharatakSetra hai isameM eka hastinApura nAmakA nagara thaa| yaha baDA hI suramya evaM jana-dhanAdi se khUba paripUrNa thaa| isameM makAnAta bahata U~ce baDe hI vistRta bane hae the| yaha jana-dhana se paripUrNa thaa| janatA ko yahAM kisI bhI prakAra kA bhaya nahIM thaa| yahAM kA rAjA sunaMda thaa| yaha viziSTa zakti aura bala kA ghara thaa| himavAna Adi parvatoM jaisA yaha baliSTha thaa| isa nagara meM eka gozAlA thii| isameM nagara ke samasta sanAtha anAtha pazu rahate haiN| unakI sarvaprakAra kI yahAM khAne pIne kI pUrNa vyavasthA thii| gozAlA kI banAvaTa bahata mana prAta 72vAvANe to. 'tassa NaM bhImakUDaggAhassa uppalA NAmaM bhAriyA hotthA' mA nAma chuTayAnI strItuM nama OMual tu, 'ahINa' te sonha thI pUrNa ane rU5 lAvaNyathI bharapUra hatI tenuM zarIra pramANa ane lakSaNethI pUrNa hatuM. tene pAMca Indriya pUrI hatI. bhAvArtha-gautamanA praznono uttara ApavA mATe bhagavAne A pramANe kahyuM:caturthakAlanA e cothA ArAmAM A jambudvIpamAM je bharatakSetra che, temAM eka hastInApura nAmanu nagara hatu. te ghaNuM ja ramya ane mANasa tathA dhana-dhAnya AdithI paripUrNa hatuM. temAM makAne bahuja uMcA ane moTA vistAravALA hatA, jana-dhanathI paripUrNa hovAthI tyAMnI janatAne keIpaNa prakArano bhaya na hato, tyAMnA rAjA suna da nAmanA hatA, te pUrA zaktizALI ane baLavAna hatA, himAvAna Adi parvata jevA te baLavAna hatA. A nagaramAM eka gozALA hatI, temAM naranAM tamAma sanAtha ane anAthe pazu rahetAM hatAM, te tamAma pazuo mATe sarva prakAranI khAvA-pIvAnI zrI vipAka sUtra Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI aNNayA kayAI AvapaNasattA jAyA yAvi hotthA / tae NaM tIse uppalAe kaDaggAhiNIe tihaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAubbhUe / dhaNNAo NaM tAo ammayAo jAva suladdhe jammajIviyaphale, jAo NaM bahUNaM NayaragoruvANaM saNAhANa ya jAva vabhANa ya Uhehi ya, thaNehiya vasaNehi ya, chippAhi ya, kakuehi ya vahehi ya kaNNehi ya akkhIhi ya NAsAhi ya jibhAhi ya ohi ya kaMbalehi ya sollehi ya taliehi ya bhajiehi ya parisukkehi ya lAvaNiehi ya suraM ca mahuM cameragaM ca jAIca sIhuM ca pasaNNaM ca AsAemANIo visAemANIo paribhAemANIo paribhuMjemANIo dohalaM viNeMti, taM jai NaM ahamavi bahUNaM Nayara0 jAva viNemi - ti kaTTutaMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi sukkA bhukkhA nimmaMsA alaggA olaggasarIrA nnitteyA dINavivaNNavayaNA paMDuiyamuhI jAva jhiyAya // sU0 7 // 226 hI sundara evaM cittAkarSaka thI / aneka khaMbhoM se yaha suzobhita thI / isI nagara meM eka kUTagrAha vaMcanA kara ke jIvoMko pha~sAne vAlA bhI rahatA thaa| jisakA nAma bhImakUTagrAha thA / yaha baDA hI pApI evaM luccA thaa| zAMti evaM saMtoSa se yaha rahita thA, isakI rUpavatI utpalA nAma kI bhAryA thI / sU0 6 // tyAM pUrI vyavasthA hatI, gozALAnI racanA bahuja suMdara cittAka ka hatI, aneka staMbhothI te suzobhita hatI, A nagaramAM eka phUTagrAhu-vacanA karIne jIvone sAvanAra paNa raheto hato. tenu nAma bhIma kUTadhyA hatu, te mahApApI ane lucco hato, zAMti ane satoSathI te rahita hato, tenI strInuM nAma utpalA hatu, ane te bahuja rUpavAna hatI (s0 6) zrI vipAka sUtra Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavavarNanam 227 TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'uppalA' kUDaggAhiNI utpalAutpalAnAmnI kUTagrAhiNI 'annayA kayAI' anyadA kadAcit kasmiMzcidanyasmin samaye 'AvaNNasattA' ApannasatvA-garbhavatI-'jAyA yAvi hotthA' jAtA cAppabhavat / 'tae NaM' tataH khalu 'tIse uppalAe' tasyA utpalAyAH 'kUDaggAhiNIe' kaTagrAhiNyAH bhImanAmakasya kUTagrAhasya bhAryAyAH, 'tiNhaM mAsANaM' trayANAM mAsAnAM 'bahupaDipuNNANaM' bahupratipUrNAnAM sarvathA pUrNAnAM-mAsatrayeSu sarvathA pUrNaSu satsu ityarthaH, 'ayameyArUve' ayametadrUpaH vakSyamANasvarUpaH, 'dohale' dohada:-garbhasthajIvaprabhAvajanito'bhilASaH, 'pAunbhUra' prAdurbhUtaH sNjaatH| sa kIdRzaH ? ityAha -'dhaNNAo NaM' ityAdi / 'dhaNNAo NaM' dhanyAH prazaMsanIyAH khalu 'tAo ammayAo' tA ambA:-mAtaraH, 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdena'saMpuNNAo NaM tAo ammayAo, kayatthAo NaM tAo ammayAo, kayAgAo NaM tAo ammayAo, kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo, kayavihavAo NaM tAo ammayAo, tAsi ammayANaM' ityasya sNgrhH| sapuNyAH khalu tA ambAH, kRtapuNyAH khalu tA ambAH, kRtalakSaNAH khalu tA ambAH, kRtavibhavAH khalu tA amvAH, tAsAmambAnAM 'muladdhe' sulabdhaM-suSThu prAptaM, 'jammajIviyaphale' janmajIvitaphalam , tAbhijananIbhiH svakaM janma jIvitaM ca sapha 'tae NaM sA uppalA' ityAdi / 'tae NaM sA uppalA' usake bAda vaha utpalA 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'AvaNNasattA jAyA' garbhavatI hii| 'tae NaM tIse uppalAe kUDaggAhiNIe tihaM mAsANaM bahupaDipuNNANa ayameyArUve dohale pAubbhUe' usa utpalA kUTagrAhiNI ke garbha ke tIna mAsa jaba pUre nikala cuke taba use isa prakAra kA dohalA utpanna huA- 'dhaNNAo NaM tAo ammayAo 4 jAva suladdhe jammajIviyaphale' ve mAtAe~ dhanya haiM, kRtArtha haiM, kRtalakSaNa haiM, unhIne apane janma aura jIvita kA 'tae NaM sA uppalA 'tyAha 'tae NaM sA uppalA' tyA25chI ta Gyan ' aNNayA kayAI' o me samaye ' AvaNNasattA jAyA garbhavatI 25. 'taeNaM tIse uppalAe' kUDaggAhiNIe tiNDaM mAsaNaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAubbhUe te utpalA kUTAhiNIne garbhanA traNa mAsa jayAre pUrA thaI gayA tyAre tene eka pra4.2no sal Gpanna thayo, dhaNNAo NaM tAo ammayAo 4 jAva mulade jmmgovike te mAtA dhanya che-kRtArtha che, kRtalakSaNa che, teNe potAnA janma ane zrI vipAka sUtra Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 vipAkathute 9 lIkRtamityarthaH / kastA ambAH ? ityAkAGkSAyAmAha - 'jAo NaM' ityAdi / 'jAo NaM' yA khalu ambAH, 'bahUNaM' bahUnAM = bahuvidhAnAM, 'Nayara gorUvANaM' arratapANAM 'saNAhANa ya' sanAthAnAM ca 'jAva basabhANa ya' yAvad vRSabhANAm atra yAvacchabdena - anAthAnAM nagaragavInAM balIvardAnAM, nagarapaDDikAnAM= bAlamahiSINAm, nagaramahiSINAM, nagaramahiSANAM, nagaranupabhANAm iti bodhyam, 'Uhi ya' Udhobhica gavAdInAM stanoparibhAgaiH, 'thaNehi ya' stanaizva 'basaNe hi ya' vRSaNai: = aNDakozaiva, 'chippAhi ya' pucchaizva, 'chippA' iti dezIyaH zabdaH pucchavAcakaH, 'kakuehi ya' kakudaizva 'vahehi ya' at := skandhaizva, 'kaNNehi ya' karNezca, akkhIhi ya' akSibhizca, 'NAsAhi ya' nAsAbhica, 'jinbhAhi ya' jihvAmiva 'ohi ya' oSThaiva, kaMbalehi ya' kambalaiH = mAsnAbhica, 'sollehi ya' pakvaiH saMdaMzanena vahnipakvaizva, 'taliehi ya' talitaiH = taile ghRte vA pakvaizva, 'bhajiehi ya' bharjitaizca, 'parisukkehi ya' parizuSkaica, 'lAvaNiehi ya' phala acchI taraha pAyA hai, 'jAo NaM bahUNaM NayaragorUvANaM saNAhANa ya jAva vabhANa ya' jo nagara nivAsI aneka sanAtha evaM anAtha gAya Adi se lekara sAMDa paryanta jAnavaroM ke 'Uhehi ya' stana ke upara ke bhAga 'thaNehi ya' stana, 'vasaNehi ya' aMDakoza, 'chippAhi ya' 'kakuehi ya' kakuda 'vahehi ya' skaMdha, kaNNehiya kAna 'akkhIhiya' puccha, A~kha, 'NAsAhi ya' nAka, 'jinbhAhi ya' jihvA, 'oTThehi ya' oSTha aura 'kaMbalehi ya' sAsnA ( gale ke nIce laTakatI huI camaDI) ye sabhI kATa-kATa kara lAye hue hoM, aura phira se 'sollehi ya' saMDAsI dvArA agni meM pake hue hoM, 'taliehi ya' taila athavA ghRta meM tale gaye hoM, ' bhajiehi ya' bhUMje gaye hoM, 'parimukkehi ya' sukAye hue hoM, bhuvananuM ina sArI rIte prApta che 'jAo NaM bahUNaM NayaragorUvANaM saNAhANa ya jAva vasabhANa ya ' ne nagaramA rahenArI bhane sanAtha ane anAtha gAya mAhithI sahane sAMDha paryantanA lanavaronA' UhehI ya ' stananA uparanA bhAga ' thaNehiya stana basaNehi ya ' aMza ' chippAhi ya 9 1 6 9 6 puchaDAe kakuehi ya " umuTTho (sAMDhanA aMdhanA pAchaNanA lAganuM mAMsapiMDa) kAna akkhIhi ya Aja 'NAsAhi ya 6 " ' vahehi ya' 246 ' kaNNehi ya' nAka " jibhAhiya , jIbha ohiya ' ho bhane ' kaMbalehi ya 9 sAnA - gaLAnI nIce laTakatI thAbhaDI, me gadhA abhI-abhIne sAvesA hoya, mane zrI' seAllehi ya dvArA agnimAM pahAvelA hoya ' taliehi ya " ghI athavA telamAM taLelA hAya, 4 " sAMNusI S bhajjiehi ya' luMnesA hoya, 6 parihiya OM sukavelA hAya, ane zrI vipAka sUtra Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavavarNanam .. 229 lAvaNikaiH=lavaNAdisaMskRtaizca, 'muraM ca' surAM-madirAM ca, 'mahuM ca' madhu ca= puSpaniSpannaM madyavizeSaM 'meragaM' merakaM madyavizeSa tAlaphalaniSpannam , 'jAiM ca' jAti ca-madyavizeSaM ca, 'sI hu~ ca' sIdhu-madyavizeSa--guDadhAtakIsaMbhavaM ca, 'pasaNaM ca' prasannAM ca, prasannA drAkSAdidravya janyA madirA, tAM ca, 'AsAemANIo' AsvAdayantyA Ipat svAdayantyaH, 'risAemANIo' visvAdayantyA=vizeSeNa svAdayantyaH, 'paribhAemANIo' paribhAjayantyA vibhAgaM kurvantyaH-anyAbhyo dadatyaH, 'paridhuMje nANIo' paribhuJjAnAH dohalaM' dohadaM, 'viNeti' vinayanti, vizeSeNa apanayanti, pUrayantItyarthaH, 'taM' tat-tasmAn, 'jai NaM' yadi khalu 'ahamavi bahUNaM ahamapi bahUnAM 'Nayara-jAva viNemi' nagara-yAvat-vinayAmi, atra yAvacchabdAd-nagaragorUpANAM sanAthAnA-manAthAnAM evaM 'lAgiehi ya' namaka mirca Adi masAlA se susaMskRta kiye gaye hoM, unake sAtha 'suraM ca madirA ko, 'mahaM ca' madhu eka prakAra ke madya ko, 'meragaM ca' meraka-tADI ko, 'jAiMca' jAtimadyavizeSa ko, 'sIhuM ca' sIdhu-guDa evaM mahuoM ke saMyoga se banI huI madirA ko 'pasaNaM ca prasannA-drAkSA Adi phaloM se banAI gaI madirA ko 'AsAemANIo' ruca ruca kara AsvAdana karatI haiM, 'visAemANIo' vizeSarIti se use khAtI haiM, 'paribhAemANIo' dUsaroM ko bhI detI haiM, evaM paribhujemANIo' saba ke sAtha hilamila kara jo AnaMda ke sAtha manamAne rUpa me khAtI haiM, aura isa prakAra jo 'dohalaM vi0ti' apane garbha ke prabhAva se udbhUta dohale-manoratha ko pUrNa karatI haiM, 'taM jai NaM ahamavi vahaNaM Nayara0 jAva viNemi-tti kaTu to jo isI taraha se maiM bhI una nagara ke sanAtha anAtha gAya 'lAvaNiehi ya ' bhI, bharayAM mAha masAlAthI taiyAra 42vA uya, tenI sAthe 'suraM ca' mahIne, 'mahaM ca' madhune , 'meragaM ca' bhe24ne tIne ' jAiMca ' tine-madha vizeSane 'sIhaM ca sIdhune-gauNa mane mAnA yogayI gatI mazine 'pasaNaMca' prasannA-hA jAthA taiyAra 42 // ii mahine 'AsAemANIo' 217-muzIthI dhIme dhIme svA6 sahane pAya che. visAemANIo' vizeSa tithI 26 vane mAya cha, 'paribhAemANIo' bflan-ne 545 mA cha, bhane 'paribhujemANIo' sonI sAthai unImajAna mAna-pUrva 427 / pramANe pAya cha, bhane mA pramANe re"dohalaM viNetipAtAnA garma nA pramAthI utpanna thayeA sA-manorathane pUrNa 42 che. 'taM jai NaM ahamavi bahaNaM Nayara0 jAva viNemi-ttikaTTha tanne A pramANe huM paNa e nagaranI sanAthanAtha gAya AdithI laIne sAMDha parvatanA zrI vipAka sUtra Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 vipAkazrute nagaragavInAM nagaravalIvardAnAM nagarapaDDikAnAM nagaramahiSINAM nagaramahiSANAM nagaravRSabhANAm, UdhaHstanavRSaNapucchakakudAdibhiragnipakkaistalitaibharjitaiH parizuSkalevaNAdisaMskRtaiH sahAnekavidhAM surAM madhu cAsvAdayantI visvAdayantI paribhAjayantI paribhuJjAnA dohadaM vinayAmItyarthoM bodhyaH / iti kRtyA iti manasi nidhAya taMsi 'dohalaMsi aviNi jamAgaMsi' tasmin dohade avinIyamAne-apUryamANe sati, 'mukkA' zuSkA 'bhukkhA' bubhukSitA nimmaMsA' nirmAsA 'olaggA' abarugNA 'olaggasarIrA' abarugNazarIrA, 'NitteyA' nistejAHgatakAntiH, 'dINavivaNNavayaNA' dInavivarNavadanA=dIna-dainyayukam, ata eva vivarNa-zobhArahitaM, vadanaM-mukhaM yasyAH Adi se lekara sAMDa paryaMta ke jAnavaroM ke kATe hue evaM saMDAsI dvArA pakaDa kara agni meM pakAye hue, tale hue, bhuje hue,sukAye hue, namaka Adi masAlA se taiyAra kiye hue Udhasa se lekara sAsnAtaka ke mAMsa ko surA. madhu, meraka Adi jAtivAlI madirA ke sAtha khAU~, khilAU~ aura vibhaktakara dUsaroM ko bhI daM, isa prakAra maiM apanA dohada pUrNa karU~ / isa prakAra usane vicAra kiyA / parantu 'tasi dohalaMsi aviNijamANaMsi' usa ke usa dAhale kI pUrti nahIM huI, isaliye vaha dina pratidina 'mukA' mUkane lagI, aura 'bhukkhA' bhUkhI rahane lagI, 'nimmaMsA paryApta bhojana nahIM khAne ke kAraNa usakA zarIra bhI mAMsarahita ho gayA aura vaha 'olaggA' 'olaggasarIrA' bImAra jaisI rahane lagI, 'nitteyA' kAMti usakI phIkI paDa gaI, 'doNavivaNNavayaNA paMDuiyamuhI' mukha bhI usakA dIna aura zobhA se rahita hotA huA jAnavaranA kApelA ane sANasIthI pakaDIne agnimAM pakAvelA, taLelA, bhUjelA, sukAvelA, ane mIThA Adi masAlAthI taiyAra karelA udhasathI laIne sAsnA (gaLAnI nIce laTakatI cAmaDI) sudhInA mAMsane sukA, madhu, meka Adi jAtinI madira sAthe khAuM, khavarAvuM, ane vaheMcIne bIjAne ApuM A prakAre huM potAnA dehudane pUrNa 43.-mA 42 tethe viya2 yo paratu 'taMsi dohalaMsi aviNi jamANaMsi' mukkA mukkhA nimmaMsA olaggA olagga-sarIrA nittayA dINavivaNNavayaNA paMDuiyamuhI jAva jhiyAyai' tena te mAnI pUrti tha nali, te mAne 'mukkA' hina-pratidina sUqn atil, mane 'bhukkhA' mI 24vA lAgI, 'nimmaMsA' pUrI rIte bhojana nahi khAvAthI tenuM zarIra paNa mAMsa vinAnuM thaI gayuM, ane te ' olaggA olaggasarIrA' mAmA2 2 28 jI, 'nitteyA' itihI thane hI paDI 4 'dINa vivaNNavayaNI paMDuiyamuhI' bhu5 55 hAna bhane zrI vipAka sUtra Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavavarNanam 231 sA tathA 'paMDyamuhI' pANDuktimukhI - pANDurIbhUtavadanA 'jAva' yAvat, yAvacchabdena - 'omaMthiyanayaNacayaNakamalA jahociyaM pupphavatthagaMdhamalAlaMkAraM aparibhuMjamANI karayalamaliyavva kamalamAlA ohayamaNasaMkappA' iti saMgrahaH / avamathitanayanavadanakamalA = adhaH kRtanetramukhakamalA yathocitaM = yathAyogyaM puSpavastragandhamAlyAlaGkAram aparibhuJjAnA=asevamAnA karatalamalitA = hastatalamarditA kamalamAleva kAntihInA. apahRtamanaHsaMkalpA= karttavyAkarttavya viveka vikalA satI dhyAyati=ArtavyAnaM karoti // bhra0 7 // bilakula pIlA paDa gayA, 'omaMthiyanayaNavayaNakamalA' ciMtA ke mAre usake netra aura mukha nIce kI ora hI rahatA thA, 'jahociyaM puSpha vatthagaMdha mallAlaMkAraM aparibhuMjamANI' puSpa, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAroM ko bhI yathocitarUpa se dhAraNa nahIM karatI, vaha 'karayalamaliya v kamalamAlA' hAtha se kucalI huI kamalamAlA ke samAna kAntihIna ho gaI aura 'osanikapA jhiyAya ' ArttadhyAna meM hI apanA saba samaya vyatIta karane lagI // bhAvArtha:- eka samaya kI bAta hai ki vaha utpalA garbhavatI huii| jaba usakA garbha ThIka tIna mAha kA ho cukA taba garbha ke prabhAva se use isa prakArakA eka dohalA utpanna huA ki - ve mAtAe~ dhanya haiM, aura unhI kA janma aura jIvana saphala hai jo apane dohaloM kI pUrti jAnavaroM ke mAMsa ke sAtha aneka prakAra kI madirA ke sevana se karatI haiN| khuda khAtI pItI haiM aura dUsaroM ko bhI khilAtI pilAtI rahatI haiN| una jaisI bhAgyazAlinI aura zAbhahIna banI gayuM. ane ekadama pILI paDI gai, te ' omaMthiyanayaNavayaNa kamalA' ciMtAnA araguzrI tenAM netra bhane bhukha nIce rahetAM-DhaNesAM rakhetAM. 'jahociyaM puSpavatthagaMdhamallAlaMkAraM aparibhuMjamANI' isa, vastra, thaMDana, bhAlA nesarIne pazule tevA prabhAzubhAM dhArA 4ratI naDi, 'karayalamaliyanva kamalamAlA' te hAtha vaDe urIne tharI nANesI bhajanI bhASA samAna antihIna as of 'ohayamaNa saMkappA jhiyAyai' bhane dhyAnamA potAno tamAbha samaya vItAvavA lAgI. bhAvAtha eka samayanI vAta che ke upalA garbhavatI thai, jyAre tene ga barAbara traNa mAsano thayA tyAre te ganA prabhAvathI tene evA prakAranA eka dohalo utpana thayo ke te mAtAo dhanya che, ane teno janma tathA jIvana saphaLa che ke je potAnA dohalAnI pUrti jAnavaronAM mAMsa sAthe aneka prakAranA madirAsevanathI areche, yuddha pote jAya-pIye che, mane jInane pazu bhavarAve -pIvarAve che, tenAM nevI zrI vipAka sUtra Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // imaM ca NaM bhIme kUDaggAhe jeNeva uppalA kUDaggAhiNI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ohaya jAva pAsai, pAsittA evaM vayAsI-kiNNaM tumaM devANuppiyA! ohaya jAva jhiyAyasi ? tae NaM sA upalA bhAriyA bhImakUDaggAhaM evaM vayAsIevaM khalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dohale pAubbhUe, dhaNNAo NaM 4 jAo NaM bahUNaM Nayara gorUvANaM jAva Uhehi ya jAva lAvaNiehi ya suraM ca 6 AsAemANIo 4 dohalaM vinneti| tae NaM ahaM devANuppiyA! taMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi jAva jhiyAmi / kauna ho sakatI haiM ? jo pakAye gaye bhuMje gaye aura tale gaye Udhasa Adi avayavoM ko aneka prakAra kI madirAoM ke sAtha khA khA kara jo AnaMda manAtI haiN| maiM bhI apane ko bhAgyazAlinI taba hI mAgI ki jaba mujhe bhI isa prakAra kA avasara hAtha lage-maiM bhI jAnavaroM ke pakAye gaye Udham Adi avayavoM ke sAtha aneka prakAra kI madirA pIU~ aura pilAU~ / usakA jaba yaha dohad pUrNa nahIM huA taba vaha usakI pUrti kI ciMtA ke mAre rAtadina cintita rahane lagI aura vaha bahuta dubalI bhI ho gaI / khAne pIne kI ruci usakI jAtI rhii| bImAra jaisI usakI hAlata ho gii| mukha usakA nisteja aura vivarNa bana gyaa| sArA zarIra usakA pIlA paDa gayA // sU0 7 / / / bhAgyazALInI bIjI keNa hoI zake che? ke je pakAvelA bhuMjelA ane taLelA udhasa Adi avayavone aneka prakAranI madirAonI sAthe khAIne AnaMda mANe che. huM paNa potAne tyAreja bhAgyazALI mAnuM ke jyAre mane paNa e samaya hAthamAM Ave-huM paNa jAnavaranA pakAvelA udhasa avayanI sAthe aneka prakAranI madirA pIuM ane pAuM. tene jyAre A dehada pUrNa thaze nahi, tyAre te tenI pUrtinI ciMtAne kAraNe ghaNI ja dubalI paDI gaI, khAvA-pIvAnI rUci paNa jatI rahI, ane bImAra jevI tenI hAlata thaI gaI, tenuM mukha teja hIna ane phIkuM paDI gayuM, ane tamAma zarIra pIgu 5DI gayu. (sU0 9) zrI vipAka sUtra Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ki TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavagotrAsakUTagrAhavarNanam 233 tae NaM se bhImakUDaggAhe uppalaM bhAriyaM evaM vayAsImA NaM tumaM devANuppiyA! ohaya0 jhiyAhi, ahaM NaM taM tahA karissAmi jahA NaM tava dohalassa saMpattI bhavislai, tAhi iTAhi kaMtAhi jAva samAsAsei // sU0 8 // TIkA 'imaM ca NaM' ityAdi / 'imaM ca NaM' itazca khalu 'bhIme kUDaggAhe' bhImaH kUTagrAho 'jeNeva uppalA kUDamgAhiNI' yatraiva utpalA nAmnI kUTagrAhiNI bhAryA 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, "uvAgacchittA' upAgatya utpalAM kUTagrAhiNI bhAryAm 'ohaya jAva' apahata-yAvat --yAvacchandena 'AhayamaNasaMkappaM karayalapalhatyamuhiM bhUmigayadidviyaM ajjhANovagayaM' iti saGgrahaH / apahatamanaHsaMkalpAm--apahato vinaSTaH manaHsaMkalpo-mAnasiko vicAro yasyAH sA tathA tAm , karatalaparyastamukhIM-karatale paryastaM-nikSipta-nihitaM mukhaM yayA sA tathA tAm , bhUmigatadRSTikAm-adhodRSTikAm AtadhyAnopagatAm , 'pAsa' pazyati, pAsittA evaM vayAsI' dRSTvA evamavAdI-t-'kiNNaM tumaM devANuppiyA !' kiM= kasmAta khalu tvaM he devAnamiye ! 'ohaya jAva jhiyAsi' apahatamanaHsaMkalpA yAvad dhyAyasi / 'tae NaM sA uppalA bhAriyA bhImakUDaggAhaM evaM vayAsI' 'imaM ca NaM' ityaadi| 'imaM ca NaM' aba eka samaya kI bAta hai ki, yaha 'bhIme kUDaggAhe bhIma kUTagrAha 'jeNeva uppalA kUDaggAhiNI' jahAM vaha utpalA kUTagrAhiNI thI 'teNeva uvAgacchai' vahAM Aye 'uvAgacchittA ohaya jAva pAsai' Akara usane use AtadhyAna meM tanmaya dekhaa| 'pAsittA evaM vayAsI' dekha kara phira isa prakAra bolA 'kiNNaM tuma devANuppiyA! ohaya jAva jhiyAsi' he devAnupriye ! tuma kyoM cintAmagna bana kara ArsadhyAna kara rahI ho ? kyA kAraNa hai ? / 'tae NaM sA uppalA bhAriyA 'bhIma 'imaM ca NaM' yA imaM ca NaM ' ve me samayanI pAta che te 'bhIme kaDaggAhe " lIma TUTa jeNeva uppalA kUDamgAhiNI' yai te 5sA iTAriNI tI, ' teNeva uvAgacchai / tyo mAyA, ' 'uvAgacchittA ohaya jAva pAsai / bhAvAne tethe te pakSAne mAta pyAnamA tanmaya as, ' pAsittA evaM vayAsI nadhana te mohayo- 'kiNaM tumaM devANuppiyA ! ohaya jAva jhiyAyasi' . devAnupriye ! tame zA mATe ciMtAtura thaIne A dhyAna karI rahyA cho? zuM kAraNa che? 'tae NaM sA uppalA bhAriyA bhImakUDaggAhaM evaM vayAsI' mA pramANe zrI vipAka sUtra Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 vipAkazrute tataH khalu sA utpalA bhAryA bhImakaTagrAhamevamavAdI-evaM khalu devANuppiyA ! mama tiNDaM mAsANaM bahupauipuNNANaM dohale pAumbhUe' evaM khalu he devAnupriyAH ! mama trayANAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAM dohadaH prAdurbhUtaH, "dhaSNAo NaM 4' dhanyAH khalu tA ambAH, puNyAH khalu tA ambAH, kRtArthAH khalu tA ambAH, kRtalakSaNAH khalu tA ambAH, tAsAmambAnAM sulabdhaM janmajIvitaphalaM, 'jAo NaM bahUNaM NayaragorUpANaM' yAH khalu bahUnAM nagaragorUpANAM, 'jAva' yAvad yAvatpadena-'nagarapabhANAm' ityantaH pAThaH saMgrAhyaH; 'Uhehi ya jAva' Udhobhizca yAvat; atra yAvacchabdena-stanaizca vRSaNaizca pucchaizca kakudbhizca skandhaizcetyArabhya kambalaizca pakvaizca talitaizca-bhajitaizca parizuSkaizcatyantaH padasamUho bodhyaH tathA 'lAvaNiehi ya' lAvaNikaizca lavaNamaricajIrakAdibhiH saMskRtaizca saha 'suraM ca' surAM cAnekavidhAM madhu ca, 'AsAemANIo 4' AsvAdayantyo visvAdayantyaH paribhAjayantyaH paribhuJjAnA dohadaM 'viNeti' vinayanti-pUrayanti / kUDaggAhaM evaM bayAsI' isa prakAra apane pati ke vacana sunakara usa utpalA kUTagrAhiNIne kahA ki- 'evaM khalu devANuppiyA ! mama tiNhaM mAsANaM bahupaDi puNNANaM dohale pAunbhUe' he devAnupriya suno, merI cintA kA kAraNa yaha hai ki, mere garbha ke 3 mAha aba pUrNa ho cuke haiN| ataH mujhe isa prakAra kA eka dohalA utpanna huA hai ki, 'dhaNNAo NaM 4 jAo NaM bahUNaM goruvANaM Uhehi ya jAva lAvaNiehi ya muraM ca 6 AsAemANIau 4 dohalaM viNeti' ve mAtAe~ dhanya haiM 4, jo aneka gorUpa jAnavaroM ke pake, tale evaM bhuMje hue, evaM namaka-mirca-masAlA DAlakara taiyAra kiye gaye Udhasa Adi avayavoM ko, aneka prakAra kI 6 madirA ke sAtha khAtI haiM, dUsaroM ko khilAtI haiM, evaM bATatI haiM, aura isa prakAra se apane garbha ke prabhAva se utpanna hue dohale paitAnA tinA payana saivIna pasA chUTaeme 4hyu evaM khalu devANuppiyA ! mama tiNDaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dohale pAunbhUe ' hevAnupriya ! sAMbhaLo mArI ciMtAnuM kAraNa e che ke mArA garbhane hAlamAM traNa mAsa pUrA thaI yA che, tethI bhane mA 52ne me / 5-1 yA 2- 'dhaNNA NaM4 jAo NaM vahUrNa gokhvANaM Uhehi ya jAva lAvaNiehi ya suraM ca6 AsAemANIo4 dohalaM viNeti' te mAtAne dhanya che 4, 2 bhane // 35 naparAnA pasA , tamai bhujelA ane mIThuM-maracAM vagere masAlA nAkhIne sArAM banAvelAM udhasa Adi avayanA mAMsane aneka prakAranI madirA sAthe khAya che, bIjAne paNa khavarAve che ane vaheMce che, ane e pramANe potAnA gala nA prabhAvathI zrI vipAka sUtra Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsakUTapAhavarNanam 235 'tae NaM ahaM devANuppiyA ! ' tataH khalu ahaM he devAnupiyAH ! 'taMsi dohalaMsi' tasmin dohade 'aviNijamANaMsi jAva' avinIyamAne apUryamANe yAvat 'jhiyAmi dhyAyAmi-AtadhyAnaM karomi / 'tae NaM se bhImakUDaggAhe' tataH khalu sa bhImakUTagrAhaH, 'uppalaM bhAriyaM evaM vayAsI' utpalAM bhAryAmevamavAdI'mA NaM tuma devANuppiyA !' mA khalu tvaM he devAnupiye ! 'ohaya0' apahatamanaHsaMkalpA yAvat 'jhiyAhi' dhyAya, AtadhyAnaM mA kuru ityarthaH; 'ahaM NaM' ahaM khalu 'te' tat-tasmAt 'tahA karissAmi' tathA kariSyAmi, 'jahA NaM' yathA khalu, 'tava dohalassa' taba dohadasya 'saMpatto' sampattiH siddhiH, 'bhavissai' bhavidhyati / ityuktvA 'tAhiM' tAbhiH prasiddhAbhi 'iTThAhiM' iSTAbhiH, 'kaMtAhiM' kAntAbhiH 'jAva' yAvat 'vamyUhi vAgbhiH 'samAsAsei' samAzvAsayati ||muu08|| kI pUrti karatI haiM / 'tae NaM ahaM devANuppiyA ! taMsi dohalaMsi avimijamANaMsi jAba jhiyAmi' he devAnupriya ! mujhe bhI apane dohale kI isI prakAra ke sAdhanoMdvArA pUrti karane kA vicAra huA hai| parantu vaha pUrA nahIM ho rahA hai| kisa prakAra se usako pUrti ho sakatI hai| isI vicAra meM maiM tanmaya banI hai, aura yahI mere AtadhyAna kA kAraNa hai| 'tae NaM se bhImakUDaggAhe uppalaM bhAriyaM evaM bayAsI' isa taraha usakI bAta sunakara usa bhImakUTagrAhane usase kahA ki'mA NaM tumaM devANuppiyA ! ohaya0 jhiyAhi' he devAnupriye ! tuma cintA mata karo, aura na AtadhyAna hI karo, 'ahaM NaM taM tahA karissAmi jahA NaM tava dohalassa saMpattI bhavissaI meM isa prakAra kA upAya karU~gA ki jisase tumhAre isa dohada kI bhale prakAra se pUrti ho jAyagI, 'tAhiM iTAhiM kaMtAhiM jAva samAsAseI' isa prakAra bhIma kUTagrAhane usa panna yasa mAnI pUrti 42 cha. 'tae NaM ahaM devANuppiyAsi dohalaMsi aviNijamANaMsi jAva ziyAmi' bhane 56 bhAsa hotAnI se prabhAganA sAdhana dvArA pUrti karavAno vicAra utpanna thaye che, paraMtu te vicAra pUro thatuM nathI, kayA upAyathI tene pUrti thaI che?, Aja vicAramAM huM tanmaya banI gaelI chuM. bhane te 24 bhaa2| mAttadhyAnanu 24 . 'tae NaM se bhImakUDaggAhe uppalaM bhAriyaM evaM vayAsI' mA pramANe tenI sAta sAlajIne te bhImaTayAI tana yu'mA NaM tumaM devANuppiyA! ohaya0 jhiyAhi, vAnupriye ! tame yintA 42zI nAha bhane mAttadhyAna 5 422 / nahi 'ahaM NaM tahA karissAmi jahANaM tava dohalassa saMpattI bhavissaI' bhaya sevA prA2ne pAya 4zaza nA 1 arIna tA21 me hanI 31 te pUrti gare, 'tAhi iTAhi kaMtAhiM jAva samAsAseI' ! pramANe zrI vipAka sUtra Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute apanI bhAryA ko ina iSTa aura kAnta vacanoM se AzvAsita kiyaa| bhAvArtha- eka samaya kI bAta hai ki bhomakUTagrAha jahAM usakI bhAryA utpalA baiThI huI thI, vahAM pahu~cA / pahuMcate hI usane usakI AkRti dekhI / dekhakara vaha bolA ki- he devAnupriye ! yaha kyA bAta hai ki tuma Aja mujhe cintita evaM vivarNavadana (tejahIna mukhavAlI) dikhatI ho, isakA kAraNa mujhe jaldI kaho / pati ke isa prakAra ke vacana sunakara vaha bolI- he nAtha ! garbha ke aba tIna mahIne pUrNa ho cuke haiM, isa samaya mujhe isa prakAra kA eka dohalA utpanna huA hai ki dhanya haiM ve mAtAe~ jo go Adi jAnavaroM ke pake-tale Udhasa Adi avayavoM ke mAMsa kA, aneka prakAra kI madirAoM ke sAtha paribhoga karatI huI apane dohale kI pUrti karatI haiM / maiM bhI isI prakAra se karUM, para vivaza hUM nAtha ! kyA karUM ? abhItaka merA yaha manoratha saphala nahIM ho sakA hai, maiM apane Apa ko isIliye adhanya mAna rahI haiM, aura yahI merI cintA aura AtadhyAna kA kAraNa hai / isa prakAra usakA abhiprAya jAnakara usane usakI cintA kI nivRtti ke liye kahAhe devAnupriye ! tuma khedakhinna mata hoo, maiM isa prakAra kA upAya karU~gA ki jisase tumhArA yaha dohada pUrNa ho jaaygaa| isa prakAra bhImakUTagrahe te pitAnI patnIne AvA ISTa ane kAnta vacanethI AzvAsana ApyuM bhAvArtha-eka samayanI vAta che ke - bhImakuTaDhADa jyAM tenI bhAya u5lA beThI hatI tyAM gaye, jatAMnI sAthe ja teNe tenI AkRti joI, joIne be ke-he devAnupriye! A zuM vAta che ke tame Aje bahuja cintAtura ane vivarNavadana (teja hIna mukhavALI) dekhAo che? tenuM kAraNa mana jahadI kahe? patinAM A prakAranAM vacana sAMbhaLIne te belI ke-he nAtha? hAla mArA garbhanA 3 mAsa pUrA thaI cukayA che, A samaye mane A prakArano eka dehale utpanna thaye che ke - dhanya che te mAtAe je ge Adi jAnavaranA pakAvelA-taLelA udhasa Adi avayanA mAMsane aneka prakAranI madirAnI sAthe upabhega karatI thakI pitAnA dehalAnI pUrti kare che. huM paNa e pramANe karuM, paNa huM lAcAra chuM. nAtha! zuM karuM ! Aja sudhI mAre e manoratha saphaLa thaye nathI, tethI huM pitAne bhAgyazALI mAnatI nathI, ane eja mArI te citA ane AdhyAnanuM kAraNa che. A pramANe tene abhiprAya jANIne te bhIma kuTagrAhe pitAnI patnInI cintA-nivAraNa mATe kahyuM- he devAnupriye! tame kheda na kare-khinna na thAo, huM evA prakArane upAya karIza ke jethI tamAre e dehada pUrNa thaze. A zrI vipAka sUtra Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1,a0 2, ujJitakapUrvabhavagotrAsakaTagrAhavarNanam 237 // mUlam // tae NaM se bhIme kaDaggAhe addharattakAlasamayaMsi ege abIe saNNaddhajAva-paharaNe sAo gihAo Niggacchai, giggacchittA hatthiNAuraM majhaM majheNaM jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bahUNaM NayaragoruvANaM jAva vasabhANa ya appegaiyANaM Uhe chidai, appegaiyANaM kaMbalae chiMdai, appegaiyANaM aNNamaNNAiM aMgovaMgAiM viyaMgei, viyagittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA uppalAe kUDaggAhiNIe uvaNei / tae NaM sA uppalA bhAriyA tehiM barhi gomaMsehi sollehi suraM ca 6 AsAemANI 4, taM dohalaM viNei / tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI saMpuNNadohalA saMmANiya dohalA vicchiNNadohalA saMpaNNadohalA taM gambhaM suhaMsuheNaM parivahai ||suu0 9 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se bhIme kUDaggAhe' tataH khalu sa bhImaH kUTagrAhaH 'addharanakAlasamayaMsi' ardharAtrikAlasamaye, 'ege' eka: ekAkIanyajanasahAyarahita ityarthaH, 'abIe' advitIyaH-dharmAbhAvAd yasya dvitIyaH bhImane apanI patnI ko priya vacanoM dvArA saMtuSTa kiyA ||suu0 8 // 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM se bhIme kaDaggAhe' usa ko samajhA bujhA dene ke bAda vaha bhImakUTagrAha 'advarattakAlasamayaMsi' ardharAtri ke samaya 'ege' akelA hI-kisI anyajana kI sahAyatA ke vinA hI, 'abIe' dharma prakAre bhImakUTagrAhe potAnI patnIne priyavacane vaDa saMtuSTa karI. (sU0 8) ___'tae Ne se' yA. __'tae NaM se bhIme kUTaggAhe' tene samAvI-mAghI pachI te lAbha TayA 'addharattakAlasamayaMsi' madha trinA sabhayana vi 'ege' - 3 wlod bhANusanI sahAyatA vinA 4 'abIe'dhamanI mAnAyI 2Dita saNNaddha jAva paharaNe zrI vipAka sUtra Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 vipAkazrute sahAyo dharmo'pi nAsti sa ityarthaH, 'saNNaddha-jAva-paharaNe' atra 'jAva' zabdAt'saNNaddha baddhavammiyakavae, uppIliyasarAsaNapaTTie,' ityAdi-gahiyAuhappaharaNe' ityevaM yojnaa'gntvyaa| 'sannaddhabaddhavarmitakavacaH,utpIDitazarAsanapaTTikA'-ityAdi gRhItAyudhapraharaNaH, ityevaM chAyA bodhyaa| 'sAo gihAo' svakAd gRhAt, 'Niggacchai' nirgacchati-niHsarati, 'NiggacchittA hathiNAuraM majjhaM-majjheNaM jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchaI' nirgatya hastinApuraM madhyamadhyena yatraiva gomaNDapastatraivopAgacchati. 'uvAgacchittA bahUNaM NayaragorUvANaM jAva vasabhANa ya appegaiyANaM Uhe' upAgatya bahUnAM nagaragorUpANAM yAvat vRSabhANAM cApyekeSAm UdhaH, chiMdaI chinatti, 'appegaiyANaM kaMbale chiMdaI apye keSAM kambalAn chinatti, appegaiyANaM 'apye keSAm 'aNNamaNNAI' anyAnyAni anyAnyaprakArakANi 'aMgovaMgAI aGgopAGgAni, 'biyaMgeI' vyaGgayati-chinatti, 'viyaMgitA' vyaGgayitvA-chittvA 'jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai' yatraica kI bhAvanA se rahita 'saNNaddha jAva paharaNe sAo gihAo Niggacchai' kavaca pahira, hAtha meM dhanuSa le apane ghara se nikalA, 'NiggacchittA hatthiNAuraM majjhaMpajjheNaM jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai' nikala kara ThIka hastinApura ke bIcoMbIca se hokara jahAM vaha gozAlA thI vahAM pahu~cA, 'uvAgacchittA bahUNaM NayaragorUvAgaM jAva vasabhANaM appegaiyANaM Uhe chiMdai' vahAM pahu~ca kara usane go Adi pazuoM meM kinhI2 ke udhasa ko kATA, 'appegaiyANaM kaMbalae chidai' kinhIM ke galakaMbaloM ko kATA, aura, 'appegaiyANaM aNNamaNNAI aMgovaMgAI viyaMgei kinhIM kinhIM pazuoM ke jude jude prakAra ke aMga aura upAMgoM ko kaattaa| isa prakAra 'viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai kATakara vaha jahAM apanA ghara thA sAo gihAo Niggacchai' 75ya 592 mA dhanu5 sAune pati nA gharethI nInyo , 'NiNNacchitA hAtthiNAuraM majjJamajjhaNaM jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai' nIkalIne barAbara hastinApura zaheranA madhyabhAgamAM thaIne jyAM te gozALA hatI tyA pakSAMcyA, 'uvAgacchittA bahaNaM NayaragorUvANaM jAva vasabhANaM appegaiyANaM kahe diDa tyA paDAyAne to gAya mAhi pazumAmAthI 32803114sane yAM, 'appegaiyANaM kaMvalae chidai sInA se (jAnA mAganI yAma) nAcyA, mane 'appegaiyANaM aNNamaNNANaM aMgovaMgAI viyaMgei' 15-35 pazumAnai gii oogel and it bhane pAne yAM, 2 pramANe 'viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai 'pIne te jyA potArnu gha2 hetu tyAM paach| mA0yo, bhane zrI vipAka sUtra Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAka candrikA TIkA, zru0 1 0 2 ujjhitaka pUrva bhavagotrAsakaTa grAhavarNanam 239 svakaM gRhaM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA uppalAe kaDaggAhiNIe upAgatya, utpalAyAH kaTagrAhiNyAH 'uvaNe' upanayati = purataH sthApayati / 'tae NaM sA uppalA bhAriyA tehi bahUhiM gomaMsehiM' tataH khalu sA utpalA bhAryA bahubhigomAMsaiH = gomAMsAdibhiH, 'sollehiM 5' pakvaiH 5 'suraM ca 6 AsAemANI 4' surAM cAsvAdayantI visvAdayantI paribhAjayantI paribhuJjAnA 'taM dohala' taM dohadaM 'viNer3a' vinayati = vizeSeNa prApnoti pUrayatItyarthaH / 'tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI' tataH khalu sA utpalA kUTagrAhiNI saMpuSNadohalA' saMpUrNadohadA samastAbhilaSita pUraNAta, 'saMmANiyadohalA saMmAnitadohadA - vAJchitArtha samAnayanAt, vicchiSNadohalA' vicchinnadohadA = nivRttAbhilASA - abhilaSitalAbhena vAJchAyA vicchedAditi bhAvaH / saMpaNNadohalA 'saMpanna dohadA' abhilaSitavastubhakSaNAt 'taM garbha' taM garbhe 'suhaMsuddeNaM' sukhasukhena = atisukhena 'parivahai ' parivahati - dhArayati // bhU0 9 // , vahAM vApisa AyA, aura 'uvAgacchittA' Akara usane ' uppalAe kUDaggAhiNIe uvaNe' jAnavaroM ke kATe hue ve samasta aMga aura upAMga apanI bhAryA ke liye diye| 'tae NaM sA uppalA bhAriyA tehi bahUhiM gomaMsehiM sollehiM0 suraM ca0 AsAemANI 4 taM dohalaM viNe' pIche usa utpalA kUTagrAhiNIne pakAye gaye, bhUMje gaye, evaM talakara namakamirca Adi masAledvArA taiyAra kiye gaye gAya Adi ke Udhasa Adi avayavoM ke mAMsa ko aneka prakArakI madirA ke sAtha khA kara apane dohale kI pUrti kI / 'tae NaM sA uppalA kUDaggA hiNI' isa prakAra vaha utpalA kUTagrAhiNI, 'saMpuSNadohalA' samasta dohada-abhilaSita kI pUrti se 'saMmANiyadohalA' vAMchita padArtha kI prApti se 'vicchiNa dohalA' abhilaSita ke lAbha se evaM 'saMpaNNadohalA' icchita vastu ke ' uvAgacchittA uppalAe kUDaggAhiNIe uvaNei' bhavIne tethe apekSA navazanAM samasta maMga-upAMgo potAnI zrIne yApya 'tae NaM sA uppalA tehi bahUhiM gomaMsehiM sollehi0 suraM ca0 6 AsAemANI 4 dohalaM viNei' chate utpala phUTagrAhiNIe pakAvelA, bhuMjelA, sekelA, taLelA ane mIThu-maryu. Adi masAlA nAkhIne svAdiSTa banAvelA ge AdinA upasa Adi avayaveAnA mAMsane bhane prabhAranI mahirAnI sAthai bhIne potAnA chohasAne yUro yo 'tae NaM sA utpalA kU ggAhiNI' yA pramANe te utpakSA chUTabhADie saMpuSNadohalA ' tamAma hida- 2chAnI pUrti thavAthI, 'saMmANiya dohalA ' vAMchita pahArthanI atithI 'vicchiNNa dohalA' rachesI vastuno bAla bhaNavAthI ane 'saMpaNNa dohalA' 4 zrI vipAka sUtra Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ---- - --- vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA uppalA kUDaggAhiNI aNNayA kayAiM navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM pyaayaa| tae NaM teNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA2 sadeNaM vidhuDhe vissare Arasie, tae NaM tassa dAragassa AroyasadaM socA Nisamma hathiNAure Nayare bahave NayaragorUvA jAva vasabhA ya bhIyA 4 savvao samaMtA vipplaaiyaa| tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro iyameyArUvaM bhakSaNa se prasanna hokara, 'taM gambhaM suhaM suheNaM parivahai' usa garbha ko sukhapUrvaka dhAraNa karane lagI / bhAvArtha-patnI ko AzvAsita evaM samajhA-bujhAkara bhImakUTagrAhane usake dohada kI pUrti karane kA upAya kiyaa| vaha usI dina ardharAtri ke samaya gharase kavaca evaM astrazastroM se susajjita ho dhanuSa-bANa hAtha meM lekara ekAkI nikalA aura calate2 usa gozAlA meM phuNcaa| vahA~ usane samasta jAnavaroM ke aMga evaM upAMgoM kA chedana kiyaa| chedana kara vaha vApisa usI rAta apane ghara lauTa AyA, aura Akara usane ve apanI bhAryA ko de diye| usane unheM bhUjakara, talakara, evaM unameM namaka mirca masAle milAkara madirA ke sAtha khA pIkara apane dohada kI pUrti kI, aura sukhapUrvaka usa garbha ko dhAraNa karane lagI // sU0 9 // 42vI paratunA mAthA prasanna thane, 'taM gambhaM suhaM suheNaM parivahai' ta ne sukhapUrvaka dhAraNa karavA lAgI. bhAvArtha-patnIne AzvAsana ApI ane samajAvIne bhImakUTagrAhe tenA dehadanI pUrti karavAne upAya karyo. te te ja divase adharAtrInA samaye gherathI kavaca ane astra-zothI susajijata thaIne, dhanuSa-bANa hAthamAM laIne, ekaleja cAlI nIkaLe ane cAlatAM-cAlatAM te gozALAmAM pahoMcyA. tyAM jaIne teNe tamAma jAnavaronAM aMga-upAMgane kApyAM. pachI te pAche teja rAtrImAM pitAne ghera pahe, ane AvIne teNe lAvelA tamAma padArtho pitAnI strIne ApyAM, teNe te padArthone, sekI, taLIne temAM mIThuM maracuM masAlA meLavIne madirAnI sAthe khAI-pIne pitAnA dohadanI pUrti karI ane te sukhapUrvaka garbha dhAraNa karavA lAgI. ( sU. 9 ) zrI vipAka sUtra Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsavarNanam 241 NAmadhejaM kareMti-jamhA NaM amhaM imeNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA 2 saddeNaM vighuTTe vissare Arasie, tae NaM eyassa dAragassa Arasiyasadde socA Nisamma hathiNAure Nayare bahave NayaragorUvA jAva bhIyA 4 savvao samaMtA vippalAiyA, tamhA NaM hou amhaM dArae gottAse NAmeNaM / tae NaM se gottAse dArae ummukkabAlabhAve jAva jAe yAvi hotthA ||suu0 10 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA uppala) kUDaggAhiNI aNNayA kayAI navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' tataH khalu sA utpalA kUTagrAhiNI anyadA kadAcit navAnAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAM 'dAragaM' dArakaM-bAlakaM 'payAyA' prajAtA-prajanitavatItyarthaH / 'tae NaM teNaM dAraeNaM' tataH khalu tena dArakeNa 'jAyametteNaM ceca' jAtamAtreNaiva 'mahayA 2 saddeNaM' mahatA 2 zandena 'vighuDhe' vighuSTaM cItkRtaM, 'virasare ' bisvaraM karNakaTusvarayuktaM 'Arasie' ArasitaM= kranditam 'tae NaM tassa dAragassa' tataH khalu tasya dArakasya 'AroyasaI' 'tae NaM sA' ityAdi / 'tae NaM' anantara 'sA uppalA kUDaggAhiNI' usa utpalA kUTagrAhiNIne 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'NavaNhaM mAsANaM' nau mahinA ke 'bahupaDipuNNANaM' pUrNa hone para 'dAragaM payAyA' putra ko janma diyaa| 'tae Na teNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA2 saddeNaM vighuTe' utpanna hote hI usa bAlakane baDe jora-zora ke zabdoM se ronAcillAnA prAraMbha kiyaa| 'vissare Arasie' rone-cillAne kA usakA vaha zabda baDA hI karNakaTuka thaa| 'tae NaM tamsa dAragassa AroyasadaM tae NaM saa'tyaadi| tae NaM' yA2 pachI 'sA uppalA kUDaggAhiNI' te pahA phUTAelai ' aNNayA kayAiM ' / me samaya 'NavaNhaM mAsANaM' na5 bhAsa ' bahupaDipuNNANaM' pUrA yatai ' dAragaM payAyA' putrane ma mAyA. 'tae NaM teNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA2 sadeNaM vighuDhe' upanna yataie te_n ma 2 zAranA zothI vA mana 27 pApAnI prArala 4ye. 'vissare Arasie' / / ane yosa pApAne teno me 24 mA 49 hato. zrI vipAka sUtra Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 vipAkate Arodazabda-rodanazabdaM 'socA' zrutvA 'Nisamma' nizamya, 'hatthiNAure Nayare bahave NayaragorUvA jAvAsabhA ya' hastinApure nagare bahavo nagaragorUpA yAvad -nagarakRSabhAzca, 'bhIyA' bhItAH bhayayuktAH-bhayajanakazabdazravaNAt, 'bhIyA' ityatra -'tatthA, ucigA, saMjAyabhayA' iti drssttvym| 'tatthA' jastAH trAsamupagatAH-'ko'pyasmAkaM prANApahArako jantuH samAgataH' itijJAnAta, 'udhiggA' udvignAH-vyAkulA:-kampamAnahRdayA ityarthaH, saMjAyabhayA' saMjAtabhayAH-bhayajanitakampena pracalitagAtrAH santaH, 'savvao samaMtA' sarvataH samantAda-dikSu vidikSu 'vippalAiyA' vipalAyitAH hastinApuranagarasya govalIvadiyo bhayAdudvignAH sarvAsu dikSu vidikSu palAyitA ityarthaH / 'tae NaM' tataH khalu 'tassa dAragassa' tasya dArakasya 'ammApiyaro' mAtApitarau 'iyeyArUvaM' idametadrapaM-vakSyamANasvarUpaM 'NAmadhenaM kareMti' nAmadheyaM kuruta:--'jamhA NaM' yasmAta khalu 'amhaM' asmAkam 'imeNaM dAraeNaM jAyameleNaM ceva mahayA 2 sadeNaM vighuDhe socA Nisamma hasthiNADare Nayare bahave NayaragokhyA jAva vasabhA ya bhIyA 4 sayao samaMtA dhippalAiyA' usa bAlaka ke Arodana zabda ko sunakara, aura yaha mahA apriya hai-aisA vicAra kara hastinApura nagara meM nagara ke gAya Adi se lekara sAMDa taka samasta hI pazu 'koI hamAre prANoM kA apahAraka jIva AyA hai, isa khyAla se bhayAnvita hue| una sabakA hRdaya kaMpita hone lagA, aura hRdaya ke kaMpana se jaba unake samasna zarIra meM kaMpana baDha gayA to ve vicAre saba ke saba idhara-udhara dizA aura vidizAoM meM bhAgane lge| 'tae NaM tamsa dAragamsa ammApiyaro imeyArUvaM NAmadheja kareMti' isa prakAra kI paristhiti dekhakara usa bAlaka ke mAtApitAne isa khyAla se usakA nAma aisA rakhA ki 'jamhA NaM amhaM imeNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA2 sadeNaM 'tae NaM tassa dAragassa AroyasaI socA Nisamma hasthiNAure Nayare bahave NayaragorUvA jAva vamabhA ya bhIyA4 savvao samaMtA vippalAiyA' ta nai A rUdana (revA ane cIse) nA zabdane sAMbhaLIne ane "A mahAapriya che" evuM vicArIne hastinApura nagaranA gAya AdithI laIne sAMDha sudhInAM tamAma pazue, keI amArA prANene nAza karanAra jIva Ave che"--A khyAlathI bhayabhIta thaI gayAM, te saunA hRdaya kaMpavA lAgyA, ane hRdaya kaMpavAthI jyAre tenAM tamAma zarImAM kaMpArI vadhI gaI tyAre te bicArAM tamAma jyAM-tyAM dizA-vidizAomAM bhAgI yAM. 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro imeyArUcaM NAmadhenaM kati' A prakAranI paristhiti joIne te bALakanA mAtA-pitAe te khyAlathI tenuM nAma AvuM zrI vipAka sUtra Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsavarNanam 243 vissare Arasie,tae NaM eyassa dAragarasa' anena dArakeNa jAtamAtreNeva mahatA 2 zabdena vighuSTaM visvaramArasitam , tataH khalu etasya dArakasya 'Arasiyasadde socA Nisamma' ArasitazabdankranditaM zrutvA nizamya 'hatthiANAure gayare bahave NayaragorUvA jAva bhIyA 4 savao samaMtA vippalAiyA' hastinApure nagare bahavo gorUpA yAvad bhItAH 4 sarvataH samantAda vipalAyitA:-vidratAH, "tamhANaM' tasmAta khalu 'hou' bhavatu 'amhaM dArae' asmAkaM dArakaH 'gottAse NAmeNaM' gotrAso nAmnA, ayamasmAkaM putro gotrAsanAmako bhavatu ityarthaH / 'tae NaM se gottAse dArae' tataH khalu sa gotrAso dArakaH 'ummakabAlabhAve' unmuktabAlabhAvavAlyAvasthAmatikrAntaH yAvat 'yAvatpadena viSNayapariNAmamette ityArabhya 'jovaNagamaNupatte' ityantaH padasamUhaH saMgrAhayaH,' 'jAe yAvi hotyA' jAtazcApyabhavat // 0 10 // vighuTe, vissare Arasie' jaba yaha bAlaka utpanna huA taba bahuta jora zora se royA aura cillaayaa| 'tae NaM eyarasa dAragassa Arasie sadde socA Nisamma hathiyAureNayare vahave gorUvA jAva bhIyA 4 sayao samaMtAvippalAiyA' usake usa zabda ko ki-jo atyaMta karNakaTuka thA, sunakara hastinApura nagara meM aneka go-Adi pazuoM ke hRdaya meM trAsa utpanna huA, aura ve saba cAroM ora bhagane lge| 'tamhA hou amhaM dArae gottAse NAmeNaM' isa liye hamAre isa laDake kA nAma 'gotrAsa' ho, arthAt usa bAlaka kA nAma 'gotrAsa' rkkhaa| 'tae NaM se gonAse dArae ummukabAlabhAve jAba jAe yAvi hotthA' yaha gotrAsa aba kramazaH apanI bAlyAvasthA ko choDakara taruNAvasthA ko prApta huaa| bhAvArtha- garbha jaba nau mAha kA ho gayA taba utpalA ke zamyu-'jamhA NaM amhaM. imeNaM dAraeNaM jAyametteNaM ceva mahayA2 saddeNaM vighuThe, vissare Arasie, nyAre te yA atpanna thye| tyAre paDe 2-2thI zayo bhane thoso pADI. tyA2 te 404 4 4949 hato. 'tae NaM eyassa dAragassa Arasiyasa socA Nisamma hatthiNAure Nayare bahave goruvA jAva bhIyA4 savvao samaMtA vippalAiyA' te manAne stinApura nagaramA mane -mAha pazumAna yamA trAsa Spanna thayo. ' tamhA hou NaM amhaM dArae gottAse NAmeNaM mA 129thI amArA A putranuM nAma gotrAsa thAo, arthAt enuM nAma gavAsa rAkhyuM. 'tae NaM se gotase dArae ummukabAlabhAve jAva jAe yAvi hotyA' A trAsa have kramaza: potAnI bAlyAvasthA mUkIne taruNa avasthAne prApta thaye bhAvArtha- garbha barAbara jyAre nava mAMsane thaI gaye tyAre utpalAne eka zrI vipAka sUtra Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 vipAkazrute // mUlam // tae NaM se bhIme kUDaggAhe aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte / tae NaM se gottAse dArae bahuNA mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM saddhiM saMparibuDe royamANe kaMdamANe vilavamANe bhImassa kUDaggAhassa NIharaNaM karei, karittA bahaI loiyamayakiccAI karei / tae NaM se suNaMde rAyA gottAsaM dArayaM apaNayA kayAiM sayameva kaDaggAhattAe tthvei| tae NaM se gottAse dArae kUDaggAhe jAe yAvi hotthA, ahammie jAva duppaDiyANaMde // sU0 11 // ttiikaa| _ 'tae the' ityAdi / 'tae NaM se bhIme kUDaggAhe' tataH khalu sa bhImaH eka putra huaa| utpanna hote hI isane bUrI taraha se ronA cillAnA prAraMbha kara diyaa| usakA vaha zabda logoM ko baDA hI karNakaTuka lgaa| yahAMtaka ki go-Adi pazu bhI trasta hue, ve saba ke saba apane2 sthAna se idhara-udhara bhAgane lge| mAtApitAne jaba yaha hAlata dekhI, taba go Adi pazuoM ko isake visvara zabda se trAsa hone ke kAraNa unhoMne isakA nAma gotrAsa rakha diyaa| yaha gotrAsa nAma se janatA meM prasiddha ho gayA, aura yaha gotrAsa kramazaH baDhate2 taruNAvasthA ko prAsa huA // sU0 10 // 'tae NaM se bhIme' ityAdi / 'tae NaM' isake anaMtara 'se bhIme kUDaggAhe' vaha bhIma kUTagrAha putra thayA, te utpanna thatAM ja teNe bahuja bhuMDI rIte rahevA ane cIse pADavAnuM zarU karyuM, tene te zabda lekanA kAnane ghaNAja kaDavo lAge, eTale sudhI-ke gaugAya Adi pazu paNa trAsa pAmI gayAM, te sau pitA-pitAnA sthAnathI jyAM-tyAM bhAgavA lAgyAM, mAtA-pitAe jyAre A pramANenI paristhiti-hAlata joI tyAre gAya Adi pAone A bALakanA virama zabdathI trAsa thavAnA kAraNe teNe e bALakanuM nAma trAsa" rAkhyuM. te gotrA nAmathI janatAmAM prasiddha thaI gaye, ane te gotrAsa bhe-Ime 1dhatA taruNAvasyAne prApta yayA. (2010) 'tae NaM se bhIme0' tyA. 'tae NaM' te pachI 'se bhIme kUDaggAhe' se lAbhaTayArDa 'aNNayA zrI vipAka sUtra Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavagotrAsavarNanam 245 kUTagrAhaH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit anyariman kasmiMzcit samaye, 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyuktaH maraNaM prApta ityarthaH 'tae NaM se gonAse dArae' tataH khalu sa gotrAso dArakaH, 'bahuNA' bahunA, 'mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM' mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena, 'saddhi' sAdha 'saMparibuDe' saMparitaH, 'royamANe kaMdamANe vilavamANe ' rudan krandan vilapan 'bhImassa kUDaggAhassa' bhImasya kaTagrAhasya 'NIharaNa' nirharaNa-nirgamanaMnagarAd bahiniHsAraNaM 'kareDa' karoti-svapitaraM bhImakUTagrAhaM dagdhuM zmazAnabhUmau nayatItyarthaH, 'karittA bahuI' kRtvA bahUni 'loiyamayaki cAI' laukikamRtakRtyAni agnisaMskArAdArabhya tannimittakadAnabhojanAdiparyantAni karmANi 'karei karoti / ___ 'tae NaM se' tataH khalu sa 'suNaMde rAyA' sunando rAjA-sunandanAmako rAjA, 'gottAsaM dArayaM aNNayA kayAI' gotrAsaM dArakamanyadA kadAcit 'sayameva' 'aNNa yA kayAI' kisI eka samaya 'kAladhammuNA saMjutte' kAla dharma ko pAyA-mara gyaa| 'tae NaM se gottAse dArae' pitAkI mRtyu hone ke bAda gotrAsa dAraka ne 'vahaNA mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNa saddhi saMparikhuDe' aneka mitra jJAtijana, evaM apane svajana saMbaMdhI parijanoM ke sAtha milakara, 'royamANe' rote hue 'kaMdamANe' Akranda karate hue evaM 'vilavamANe' vilApa karate hue 'bhImassa kUDaragAhassa NIharaNaM karei' bhImakUTagrAha ko zmazAnayAtrA nikaalii| 'karitA bahaI loiyamakiccAi kare' dAhasaMskAra hone ke pazcAt gotrAsa dArakane pitA ke aura bhI lokika maraNakRtya kiye| 'tae NaM se suNaMde rAyA gottAsaM dAragaM aNNayA kayAi sayameva baDaggAhattAe ThaveI maraNakRtyoM se avakAza pA cukane ke bAda gotrAsa kayAI' me4 samaye 'kAladhammuNA saMjutte' la bhane pA-yA-bha29 pAbhyo. 'tae NaM se gottAse dArae' pitAbhatyu thayA pachI gotrAsa hA24, 'bahuNA mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM saddhiM saMparikhuDe' mane bhitra, zatizata ane potAnA 1ri, AdhI parijanAnI sAthe mahAna royamANe' 27te. 431, kaMdamANe mAna 42 5, manavilabamANe visA542to yo, bhImassa kUDaggAhassa NIharaNaM karei' bhImaTAnI zmazAnayAtrA DhI. 'karittA bahuiM loiyamayakiccAi karei' agnisaMskAra karI rahyA pachI trAsa dArake pitAnI bIjI paNa laukika kriyA karI. tae NaM se suNaMde rAyA gottAsaM dAragaM aNNayA kayAiM sayameva kuDaggAhattAe Thavei' bhaThiyA 4rI 2 // 5chI nyAre 43120 bhanyA tyA2 pachI zrI vipAka sUtra Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 246 vipAkazrute svayameva 'kUDaggAhattAe' kUTagrAhatayA 'Thavei' sthApayati / 'tae NaM se gottAse dArae' tataH khalu sa gotrAso dArakaH 'kUDaggAhe jAe' kUTagrAho jAtaH= pituH pade tadadhikAraM kUTagrAhatAM prAptazcApyabhavat / sa kIdRzaH kUTagrAho jAtaH ? ityAha-'ahammie' adhArmikaH, 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdAt-adhammANue, adhammiTe adhammakAvAI, adhammapalaMjaNe, adhammasIlasamudAyAre, ahammeNaM ceva vittiM kappemANe viharai dumsIle duvae' iti sNgrhH| adharmAnugaH, adharmiSThaH, adharmAkhyAyI, yadvA adharmakhyAtiH, adharmapalokI, adharmaparaJjanaH, adharmazIlasamudAcAraH, adharmeNaiva vRtti kalpamAno viharati, duHzIlaH, duvrataH iti, eSAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane caturdaze mUtre kRtA'smAbhiH tathA 'duppaDiyANaMde' duSpratyAnandaH kaSTaprAptasukhaH // mU0 11 // dArakako kisI eka samaya sunaMda rAjAne isake pitA ke sthAna parakUTagrAha ke pada para-sthApita kiyA / 'tae NaM se gottAse kaDaggAhe jAe yAvi hotthA' aba vaha gotrAsa 'kUDagrAha' isa nAma se janatA meM prasiddha ho gayA / yaha 'ahammie jAca duSpaDiyANaMde' mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdI-bahuta kaThinAyI se Ananda prApta karane vAlA thaa| - bhAvArtha-gotrAsa ke taruNa hone para usakA pitA bhImakUTagrAha kAlakavalita ho gyaa| gotrAsane mitra-jJAti AdijanoM ke sAtha milakara pitAkI zmazAna yAtrA nikaalii| dAhasaMskAra se nivRtta ho cukane ke pazcAt usane usa samaya ke aura bhI laukika maraNakRtya kiye / jaba vaha sarva prakAra se nizcinta ho cukA taba vahAM ke rAjAne ise apane pitA ke pada para niyukta kara diyA / te gatrAsa dArakane, koI eka samaya sunada nareze tenA pitAnA sthAna para eTale ke dUTAnA 56 52 sthApita 4aa 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe jAe yAvi hotthA' ve te trAsa 'ThUTaADa' nAmathI natama prasiddha pA] tha gayo, 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' te mahA sabhI mane pratyAnahI mahu mukezlIthI AnaMda pAmavAvALe hato. bhAvArtha-gotrAsa jyAre tarUNa thaye te pachI tene pitA bhIkhuTagrAha kALano keLIo thaI gaye mRtyu pAme. gese mitra, jJAtijanonI sAthe maLIne pitAnI smazAnayAtrA kADhI dAha saMskAra karI pachI te maraNa saMbaMdhI bIjI paNa laukika kriyA karI. jyAre te sarva prakArathI nizcita thaI gaye tyAre te gAmanA rAjAe tene tenA pitAnA pada para niyukata karI dIdhuM. te paNa pitAnA pitAnA zrI vipAka sUtra Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsavarNanam 247 mUlam // tae NaM se gottAse dArae kaDaggAhe kallAkaliM addharattakAlasamayaMsi ege abIe saNNaddhabaddhakavae jAva gahiyAuhapaharaNe sAo gihAo NijAi, NijittA jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bahUgaM NayaragorUvANaM saNAhANa ya jAva viyaMgei, viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai / tae NaM se gottAse kUDaggAhe tehiM bahurhi gomaMsehi sollehi suraM ca 6 AsAemANe 4 viharai // sU0 12 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se gottAse dArae kUDaggAhe' tataH khalu sa gotrAso dArakaH kUTagrAhaH 'kallAkali' kalyAkalyam-pratidinam 'addharattakAlasamayaMsi' ardharAtrikAlasamaye-madhyarAtre 'ege' ekaH-ekAkI sahAyaha bhI apane pitA ke sthAna para baiThate hI usa jaisA kUTagrAha bana gayA / jaisA vaha mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdI thA, ThIka usI taraha kA yaha bhI usakI praticchAyA kI taraha logoM kI dRSTi meM A gayA / sU0 11 // 'tae NaM se gottAse' ityAdi'tae NaM' isake bAda se gottAse dArae' vaha gotrAsa dAraka jo kUTagrAhapane se prasiddha ho cukA thA, 'kalAkaliM' pratidina 'advarattakAlasamayaMsi' ardharAtri ke samaya uThakara 'ege' akelA hI vinA kisI sthAna para besatAM ja tenA pitA je kuTagrAha banI che. je pitA adhamI ane dupratyAnaMdI hatuM, basa tevI ja rIte A paNa tenI pratiSThAyAnI mAphaka lokenI daSTimAM AvI gaye, arthAt bIje bhIma phaTacAha hoya tema lekamAM dekhAvA lAge. (sU011) tae NaM se gottAse, tyAdi. 'tae NaM' te pachI 'se gottAse dArae' te mAtra 424 re yUTayA vieii prasiddha yo chato, 'kallAkalli' pratihina 'addharanakAlasamayaMsi' avinA samaye hI 'ege' ho -lon / bhASyasanI sahAyatA vinA zrI vipAka sUtra Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 vipAkazrute yakadvitIyajanarahitaH, 'abIe' advitIyaH- yasya dharmo'pi dvitIyaH, sahAyo nAsti sa ityarthaH, 'saNNadabadakavae jAva gahiyAuhapaharaNe' sannadabaddhakavacA yAvat gRhItAyudhapraharaNaH, 'sAo gihAo' svasmAd gRhAd 'Ni jAI' niyoti-- nirgacchati, "NijittA' niryAya=nirgatya, 'jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai' yatrava gomaNDapastatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA bahUNa NayaragorUvANaM upAgatya bahUnAM nagaragorUpANAM saNAhANa ya jAva' sanAthAnAM ca yAvat yAvatpadena - 'anAthAnAm ityArabhya 'aGgopAGgAni' ityantaH pAThaH saMgrAhayaH, viyaMgeI vyaGgayatichinatti 'viyaMgittA' vyaGgayitvA-chittvA, 'jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchai' yatraiva svakaM gRhaM tatraivopAgacchati / 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe tehiM bahUhiM gomaMsehiM tataH khalu sa gotrAsaH kUTagrAhastai bahubhirgomAMsa gomAMsAdibhiH 'sollehiM' pakvaiH 'muraM' sugaM ca 6, atra-'mahuM ca, meragaM ca, jAiM ca, sIhuM ca, pasagaM ca' ityasyaivAdhyayanasya saptamasUtroktapATho'nusandheyaH, vyAkhyA'pi matkRtA tatraiva draSTavyA, 'AsAemANe 4' AsvAdayan visvAdayan paribhAjayan paribhuJjAnaH 'viharaI' viharati // mU0 12 // dUsare kI sahAyatA ke vinA hI, 'abIe' dharmakI bhAvanA se rahita, 'saNNaddhabaddhakavae jAca gahiyAuhapaharaNe' kavaca pahana kara aura Ayudha evaM praharaNa lekara 'sAo gihAoM apane ghara se "NijjAi nikalA, 'NijjittA jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchaI' aura nikalakara jahAM vaha gozAlA thI vahA gayA, 'uvAgacchittA bahUNaM NayaragArUvANaM saNAhANa ya jAva viyaMgei' jAkara vaha vahAM ke sanAtha anAtha aneka goM-AdiH samasta pazuoM ke aga aura upAMgoM ko kATA, 'viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgacchaI' kATakara phira vaha vApisa apane ghara AyA / 'tae meM se gottAse kUDaggAhe tehiM bahuhiM gomaMsehi sollehiM suraM ca 6 AsAemANe 4 viharai' bAda meM vaha gotrAsa kUTagrAha usa nAnA prakAra ke gomAMsa 'abIe' dhanI sApanAthI hita 'saNNaddhabaddhakavae jAva gahiyAuhapaharaNe' 4125 parIne bhane mAyudha-thimArane vana 'sAo gihAo' potAnA thA 'NijjAi' nito. 'NijittA jeNeva gomaMDave teNeva uvAgacchai' bhane nIjIne yA te zo! tI tyaindi. 'uvAgacchittA bahaNaM NayaragorUvANaM saNAhANa ya jAba viyaMgei ' na te tyAMnA sanAtha bhane mAnAya bhane gAya mAhi samasta pazumAnamaga-pogAne pato to. 'viyaMgittA jeNeva sae gihe teNeva uvAgajchai' cIna 54ii te pAche potAnA 2 to to. 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe tehiM bahahiM gomaMsehiM solleDi suraM ca6 AsAemANe4 viharai pachI ta gotrAsa yUTayAra te nAnA mAnA gomAMsanI sAtha-sAtha zrI vipAka sUtra Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam 249 // mUlam // tae NaM se gottAse kUDaggAhe eyakamme eyapahANe eyavije eyasamAyAre subahaM pAvakammaM samarjAiNattA paMcavAsasayAI paramAuM pAlaittA aTTaduhaTTovagae kAlamAse kAlaM kiccA docAe ke sAtha 2, jo pakA bhUjA evaM talA huA hotA thA; aneka prakAra kI madirA kA AsvAdana-visvAdana Adi karatA huA apanA samaya nikAlane lgaa| bhAvArtha-gotrAsa meM mAtA ke dohada kI pUrti ke saMskAra aba jaga uThe / jaba yaha pitA ke pada para AsIna ho cukA taba usa saMskAra kI jAgRti se vaha gotrAsa pratidina ardharAtri ke samaya akelA uThatA aura nirbhaya hokara kavaca Adi se susajita ho astra-zastra le apane ghara se nikala usI gozAlA meM jAtA-jahAM pahile isake pitA gayA thA / vahA~ pahu~ca kara yaha vahA~ ke pazuoM ke aMga evaM upAMgoM ko kATa kara cupa ke se apane ghara le AtA, aura usa go Adi pazuoM ke pakAye hue mAMsa ke sAtha nAnA prakAra kI madirA kA sevana karatA aura dUsaro ko bhI detaa| isa prakAra kI nRzaMsa (nirdaya) kriyAoM ke karate2 gotrAsa kA apanA samaya nikalane lagA // sU. 12 // je pakAvelA, sekelA, taLelAM thayA karatAM hatAM, aneka prakAranI madirAnuM AsvAdanavisvAdana Adi karIne pitAne samaya pUro karavA lAge. bhAvArtha-gotrAsamAM mAtAnA dehadanI pUrtinA saMsakAra hAlamAM jAgI uThayA jyAre te pitAnA pitAnA sthAna-pada para ArUDha thaye tyAre te saMskAra jAgRta thavAthI te getrAsa-pratidina ardharAtrinA samaye ekale uThIne ane nirbhaya thaIne kavaca AdithI sajaja thaI astra-zastra laIne gherathI nIkaLIne te zALAmAM jato, jyAM prathama tenA pitA gayA hatA, tyAM jaIne te tyAMnA pazuonAM aMgaupAMgone kApIne chAne-mAne pitAne ghera laI Avate. ane te gAya Adi pazuonAM pakAvelAM mAMsanI sAthe judA-judA prakAranI madirAnuM sevana karatA hatA ane bIjAne paNa Apate hateAvA prakAranI ghAtakI kriyAo karIne gatrAsa pitAne samaya 5 / 521 // yo, (2012) zrI vipAka sUtra Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 vipAkazrute puDhavAe ukosaM tisAgarovamaTriiesu Neraiesu NeraiyattAe uvvnnnne| tae NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhaddA bhAriyA jAiNiMduyA yAvi hotthA tIe jAyA 2 dAragA viNihAyamAvati // sU0 13 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe' tataH khalu sa gotrAsaH kUTagrAhaH 'eyakamme etatkarmA-gavAdihiMsAmadyapAnAdikriyAkArakaH, 'eyappahANe' etatpradhAnA=gavAdihiMsAmadyapAnAditatparaH, 'eyavijje' etadvidyaH= hiMsAdipApabuddhiH, 'eyasamAyAre etatsamAcAraH gavAdihiMsAvividhamadyapAnA''caraNazIlaH, 'suvahuM pAvakamma' subahu pApakarma 'samajiNittA samaya'=upAjitaM kRtvA, 'paMcavAsasayAI' paJcavarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH utkRSTamAyuH 'pAlittA' 'tae NaM se gottAse' ityAdi / 'tae NaM' isa prakAra se gottAse kUDaggAhe' vaha gotrAsa kUTagrAha, 'eyakamme' ki jisakA go-Adi kI hiMsA aura madyapAna Adi kriyA karanA yahI ekamAtra kartavya thA; 'eyappahANe' inhIM kriyAoM ke karane meM jo rAtadina tatpara rahA karatA thA; 'eyavijje' yahI eka jisake jIvana kI vidyA thI aura 'eyasamAyAre' yahI go AdikoM kI hiMsA karanA aura madirA ke naze meM dhuta rahanA hI jisakA eka AcaraNa bana cukA thA: subaha pAvakammaM samanjiNittA' anekavidha pApakarmoM kA upArjana kara 'paMcavAsasayAI paramAuM pAlaittA' 'tae NaM se gottAse' tyA. 'tae NaM' 2 pramANe ' se gottAse kUDaggAhe' te gotrAsa yUTayADa, 'eyakamme nu gAya mAhinI hiMsA bhane madyapAna 256 yA 42vI me sabhAtra uttavya tu; 'eyappahANe' jiyaa| 426mAre rAtri-hipasa taiyAra raheto to, 'eyavije' me nA pAnI me vidhA tI. mane 'eyasamAyAre' te gAya Adi pazuonI hiMsA karavI ane madirA pAnanA nazAmAM cakacUra rahevuM mera renu : mAya25 tu; 'subahuM pAvakammaM samanjiNittA' bhane vidha pA5bhAnu upAna (bhA) 4zane 'paMcavAsasayAI paramAuM pAlaittA' 500 paaNyse| zrI vipAka sUtra Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjJitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam 251 pAlayitvA, 'aTTaduhaTTovagae' ArtadurghaTTopagataH Artam ArtadhyAnaM, dugharTa-durdharSa durvAram upagataH prAptaH, 'kAlamAse kAlaM kiccA docAe puDhavIe' kAlamAse kAlaM kRtvA dvitIyasyAM pRthivyAm , 'ukosaM' utkRSTam 'tisAgarovamaTThiiesu' trisAgaropamasthitikeSu 'Neraiesu' nairayikeSu 'NeraiyattAe' nairayikatayA 'uvavaNe upapannaH-utpannaH / 'tae NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhaddA bhAriyA' tataH khalu sA vijayamitrasya sArthavAhasya subhadrA bhAryA 'jAiNiduyA yAvi' jAtinindukA cA'pi-jAterjanmata Arabhya, nindukA-nindureva nindukA-mRtavatsA cApi, janmakAlAdeva mRtavatsAtvadoSayuktAcApItyarthaH; 'hotthA' AsIt, tasyAH 'jAyA jAyA jAtA jAtA dAragA' dArakAH= ye ye zizavaH samutpannAste te, 'viNihAyamAvajjati' vinighAtamApadyante mRtA bhavantItyarthaH // sU0 13 // pAMcasau (500) varSa kI apanI utkRSTa Ayu bhogakara, 'aduhaTTovagae kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para ArtadhyAna se marA aura bharakara, 'doccAe puDhavIe ukkosaM tisAgarovamahiiesu Neraiesu NeraiyattAe uvavaNNe' dUsarI pRthivI ki jahAM utkRSTa tInasAgara kI sthiti hai aise naraka meM nArakIkI paryAya se utpanna huaa| 'tae NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhadA bhAriyA jAiNiduyA yAvi hotthA' usa samaya vijayamitra sArthavAha kI bhAryA subhadrA sArthavAhI thI, jo jAtiniMdukA' thI, arthAt- 'jAyA jAyA dAragA viNihAyamAvajjati' jisake bacce hote hI mara jAte the| 1SanI potAnI STa mAyuSya bhagavAne 'aTThaduhaTTovagae kAlamAse kAlaM kiccA' bha2 samaye mAta dhyAnathI bha291 pAbhIna, 'doccAe puDhavIe ukkomaM tisAgarAvamaTiiemu Neraiemu NeraiyattAe uvavaNNe' bhI pRthvImA lyai G488 9y sAranI sthiti cha mepA na24mA nA24InI paryAyathA 65-na thayo. 'tae NaM sA vijayamittassa satthavAhassa subhaddA bhAriyA jAiNiMduyA yAvi hotthA' vijayamitra sArthavAhanI bhAryA subhadrA sArthavAhI hatI. je jAtiniMdukA hatI, eTale ke 'jAyA jAyA dAragA viNihAyamAvajjati' tena // 2i-411 thatai bhRtyu pAmatA hatA. zrI vipAka sUtra Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute tae NaM se gottAse kUDaggAhe doccAo puDhavIo aNaMtaraM uvvahittA iheva vANiyaggAme Nayare vijayamittassa satthavAhassa subhaddAe bhAriyAe kuJchisi puttattAe uvavaNNe / tae NaM sA subhadA satthavAhI aNNayA kayAiM NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dArayaM pyaayaa| tae NaM sA subhaddA satthavAhI taM dAragaM jAyameyaM ceva egate ukkuruDiyAe ujjhAvei, ujjhAvittA doccaMpi giNhAvei, gihAvittA aNupuveNaM sArakkhemANI saMgovemANI saMvaDDhei / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro ThiivaDiyaM ca caMdasUrapAsaNiyaM ca jAgariyaM ca mahayA iDhisakArasamudaeNaM kareMti / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro ekArasame bhAvArtha-gotrAsane apanI 500 varSa kI Ayu kA samasta samaya go-Adika pazuoM kI hiMsA karane meM aura mAMsa khAne meM evaM madirA ke pIne meM naSTa kara diyaa| isake phalasvarUpa azubhatama karmoM kA baMdha kara vaha jaba mRtyu ke avasara para marA taba ArtadhyAnI hokara marA aura mara kara dvitIya pRthivI ke utkRSTa tInasAgara kI sthitivAle naraka meM nArakIkI paryAya se utpanna huaa| vijayamitra sArthavAha kI bhAryA kA nAma subhadrA thA, jo jAtiniMdukA thI, arthAt jisake vacce hote hI mara jAte the // sU0 13 // bhAvArtha-gotrAse potAnI 500 pAMcaso varSanI AyuSyano samarata samaya gAya Adi pazuonI hiMsA karavAmAM ane mAMsamadirA khAvA-pIvAmAM nAza karyo hato. tenA phalasvarUpa azubhatama karmone baMdha karIne tene jyAre maraNane samaya AvyuM tyAre te AdhyAna karatAM maraNa pAme. tethI bIjI pRthvInA utkRSTa traNa sAgaropamanI sthitivALA narakamAM nArakI jIvanI paryAyathI utpanna thaye. vijayamitra sArthavAhanI bhAryAnuM nAma subhadrA hatuM, je jAtiniMdukA hatI, eTale te kAraNathI tenAM bALake janmatAMja maraNa pAmatAM hatAM. (sa. 13) zrI vipAka sUtra Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam 253 divase Nivatte, saMpatte bArasAhe iyameyArUvaM goNaM guNaNiSphaNNaM NAmadhejjaM kareMti, jamhA NaM amhe ime dArae jAyamettae ceva egaMte ukkuruDiyAe ujjhie, tamhA NaM hou amhaM dArae ujjhie NAmeNaM // sU0 14 // TIkA 'ta NaM se' ityAdi / 'tae NaM se gottAse kUDaggAhe' tataH khalu sa gotrAsaH kUTagrAho 'docAo puDhavIo dvitIyAyAH pRthivyAH 'anaMtaraM ' anantaram=antararahitam 'ubbaTTittA' udvatya = niHsRtya, 'ihaiva vANiyamgAme jayare vijayamittassa satyavAhassa subhaddAe bhAriyAe ' ihaiva vANiyagrAme nagare vijayamitrasya sArthavAhasya subhadrAyA bhAryAyAH 'kucchisi' kukSau = udare 'puttattAe ubavaNNe' putratayotpannaH / tae NaM sA subhaddA satyavAhI' tataH khalu sA subhadrA sArthavAhI 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit kasmiMzcidanyasmin samaye 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isake anantara ' se gettAse kUDaggAhe' vaha gotrAsa kUTagrAha kA jIva 'docAo puDhavIo ' usa dvitIya pRthivI se 'anaMtaraM uvvaTTinA' sIdhA nikala kara 'iheva vANiyaggAme Nayare' isI vANijagrAma nagara meM 'vijaya mittassa satyavAhassa' vijayamitra sArthavAha kI 'subhadA bhAriyAe kucchisi' subhadrA nAmaka bhAryA kI kukSi meM puttatAe ubavaNe' putrarUpa se utpanna huA / 'tae NaM sA sumaddA satyavAhI aNNayA kayAI NavaNDaM mAsANaM bahupaDi puSNANaM dAsyaM payAyA' subhadrAne kisI 6 ( ' tae NaM se' tyAhi. " taNaM' 'se gottAse DaggAhe 'te gotrAsa iMTAina va 'doccAo' puDhavIo' te mIla pRthvIthI 'anaMtaraM uccaTTittA' nImbIne sIdhe 'iheva vANiyaggAmeNayare' mAnigrAma nagaramA 'vijaya mittassa satyavAhassa' vibhyamitra sArthavAhana subhaddAe : satyavAhIe kucchisi subhadrA nAbhanI lAryAnI DuMjabhAM puttatAe ubavaNNe' putra3ye utyanna thayeo. 'tae NaM sA subhaddA satthavAhI aNNayA kayAI NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dArayaM payAyA' sulagAne ardha 4 * zrI vipAka sUtra Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 vipAkazrute 'NavaNhaM mAsANaM bahapaDipuNNANaM' navAnAM mAsAnAM bahapatipUrNAnAm atra saptamyartha SaSThI ASetvAta , navasu mAseSu bahupatipUrNeSu ityarthaH, 'dArayaM payAyA' dArakaM prjaataa-yjnitvtii| _ 'tae NaM sA subhadA satyavAhI taM dAragaM' tataH khalu sA subhadrA sArthavAhI taM dArakaM 'jAyameyaM ceva' jAtamAtrameva 'egaMte' ekAnte 'ukkuruDiyAe' utkuruTikAyAM kacavarapuJja 'ujjhAveI' ujjhayatinikSepayati-tyAjayati, 'ujjhAyittA' ujjhayitvA-nikSepya 'doccaMpi' dvitIyasminapi-dvitIyasminneva kSaNe 'giNhAvei' grAhayati AnAyayatItyarthaH, 'gihAvittA' grAhayitvAAnAyya 'aNupuzveNaM' AnupUrvyA krameNa, sA subhadrA sArthavAhI, 'sArakkhemANI' saMrakSantI-apAyebhyaH pAlayantI, 'saMgovemANI' saMgopayantI vastrAcchAdanagarbhagRhapravezanAdibhirnilInaM kurvatI 'saMbaDhei' saMvardhayati-poSayati / __ 'tae NaM tassa dAragassa' tataH khalu tasya dArakasya 'ammApiyaro' mAtApitarau-vijayamitrasArthavAhaH subhadrA cetyarthaH, 'ThiivaDiyaM sthitipatitAM kulaeka samaya ki jaba garbha ke nau mAsa ThIka2 pUrNa ho cuke taba putra ko janma diyaa| 'tae NaM sA subhadA satyavAhI taM dAragaM jAyameyaM ceva egate ukkuruDiyAe ujjhAvei' putra ke janma hote hI subhadrA sArthavAhIne jAtinindaka doSa kI nivRtti ke liye use ekAnta meM ukuraDI para jahAM kUDe-karakaTa kA Dhera thA; vahAM rakhavA diyA, 'ujjhAcittA docaMpi giNhAvei' rakhavA kara dvitIya kSaNa meM hI vahAMse use uThavA liyA 'giNhAvittA aNuputveNaM sArakkhemANI saMgovemANI saMbaDDhei' uThavAkara phira usakA kramazaH acchI taraha se lAlana-pAlana karanA prAraMbha kara diyaa| yaha sadA ise vastroM se Dhake rahatI aura bhauhare meM ise lekara baiThI rhtii| baccA bhI kramazaH baDhane lgaa| 'nae NaM tassa dAragamsa ammApiyaro tthiieka samaya jyAre garbhanAM nava mAsa barAbara pUrA thaI gayA tyAre teNe putrane janma mAyo 'tae NaM sA subhaddA satthavAhI taM dAraMgaM jAyameyaM ceva egate ukkuruDiyAe ujjhAvei' putra ma yatA subhadrA sAtha pADI tanahu hopanI nivRtti mATe ekAntamAM ukaraDI para jyAM kacarAnA paMja-DhagalA hatAM tyAM nakhAvI Toyo 'ujjhAvittA doccaMpi giNhAvei' nasAvyA 5chI thI kSaNe tyAMcI tal Avazavyo giNhAvittA ANuputveNa sArakkhemANI saMgovemANI saMvadeha' levarAvIne teNe te putranuM sArI rIte lAlana pAlana karavAnuM zarU karyuM, te hamezAM tene vastrathI DhAMkI rAkhatI ane bheMyarAmAM tene laIne beThI rahetI. bALaka paNa kramebhe bhATo thavA yo 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro ThiivaDiyaM ca zrI vipAka sUtra Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam 255 kramAgatAM bardApanikAdikAM putrajanmaharSakriyAM 'caMdamUrapAsaNiyaM ca candrasUryadarzanarUpaM tRtIyadivasotsavaM ca, 'jAgariyaM ca' jAgarikAM ca SaSTharAtrijAgaraNarUpamutsavaM ca 'mahayA' mahatA 'iDhisakArasamudaeNaM' RddhisatkArasamudayena-udArabhAvena mitrasvajanAdisatkArapUrvakaM 'kareMti' kurutaH / 'tae NaM tassa dAragassa' tataH khala nasya dArakasya 'ammApiyaro' mAtApitarau 'ekkArasame divase Nivatte' ekAdaze divase nivRtte vyatIte sati, 'saMpatte bArasAhe' saMprApte dvAdazAhedvAdaze divase samAgate satItyarthaH, 'iyameyArUcaM' idametadrapaMvakSyamANasvarUpaM 'goNaM' gauNaMguNasambandhi, 'guNaNikagaNaM' guNaniSpannaM-guNamAzritya saMjAtaM 'gAmadheja' nAmadheyaM, 'kareMti' kurutaH -'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhe' asmAbhiH 'ime dArae jAyamettae ceva egate' ayaM dArakaH jAtamAtra eva ekAnte 'ukuruDiyAe' paDiyaM ca caMdarapAsaNiyaM ca jAgariyaM ca mahayA iDhisakArasamudaeNaM kareMti' tatpazcAt usa bacce ke mAtApitA-subhadrA sArthavAhI aura vijayamitra sArthavAha ne kulakramAnusAra kI jAne vAlI badhAI bAMTane-AdirUpa putrajanmakriyA, tIsare dina kiye jAne vAlA candrasUryadarzanarUpa utsava, aura chaThI rAta kA jAgaraNarUpa utsava svajana-saMbandhiyoM kA satkAra Adi karate hue baDe ThAThabATa se kiyaa| 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro ekArasame divase Nivyatte, saMpatte bArasAhe' pazcAt jaba bacce kI utpatti ke 11 dina bhalibhA~ti nikala gaye aura 12 vAM divasa jaba prAraMbha huA taba mAtApitAne 'imeyArUve' isa prakAra kA 'gANaM guNaniSphaNNaM' guNake anusAra isakA 'nAmadhija kareMti' nAma rakhA, ki 'jamhA NaM amhe imaM dArae jAyamettae ceva egate ukkuruDiyAe ujjhie' hamArA yaha dAraka utpanna hote hI ekAntasthAnarUpa kUDAkarakaTa DAlane caMdasUrapAsaNiyaM ca jAgariyaM ca mahayA iDisakkArasamudaeNa kareMti tyA2 pachI te bALakanA mAtApitA subhadrA-sArthavAhI ane vijayamitra sAthe vAhe kulakramathI thatI AvanI vadhAmaNIrUpa putrajanmasava, trIje divase thatA caMdrasUya danarUpa utsava, ane chaThThI rAtanA jAgaraNa karavA rUpa utsava, pitAnA svajana saMbaMdhIe nA satkAra sAthe ghaNA bhAuthI 4o. 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro ekkArasame divase Nivdatte saMpatte bArasAhe' pachI nyAre te mAna sanmanA 11 agIyAra divasa sArI rIte nIkaLI gayA ane bAramA divaso jyAre prAraMbha thaye yAre mAtApitAme 'imeyArUve' Ama 'goNaM guNaniSphaNNaM' tenA zura pramANe 'nAmadhijjaM kareMti' tenu nAma rANyu -'jamhA NaM amhe ime dArae jAyamettae ceva egate ukkuruDiyAe ujhie' sbhaa| mA 4.24-RIG3 Saurt aai ar zrI vipAka sUtra Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 vipAkazrute utkuruTikAyAM-kacavarapuJje 'ujjhie' ujjhitaH nikSiptaH, 'tamhA NaM tasmAt khalu 'hou' bhavatu 'ammaMdArae' asmAkaM dArakaH 'ujhie NAmeNaM' ujjhito nAmnA, nAmnA ujjhito bhavatu, ityanvayaH // mU0 14 // ke sthAna para chuDavAyA diyA gayA thA, 'tamhA NaM' isa liye 'hou amhaM dArae ujjhie NAmeNaM' isa hamAre bAlaka kA nAma 'ujjhita' aisA hoo| bhAvArtha-gotrAsa kA jIva, nArakIya vividha yAtanAoM ko bhogate hue jaba apanI nArakIya sthiti ko pUrNa kara ke vahAM se nikalA, to isI subhadrA sArthavAhI ke garbha meM putrarUpa se AyA / yaha to jAtinindukA thI, arthAt isake bacce paidA hote hI marajAte the; ataH isa putra ke janmate hI isane ise zIghra hI kisI ukuraDI para DalavA diyA, tA ki jAtininduka doSa kI nivRtti ho jAya / ukuraDI para DalavAne ke bAda ThIka dUsare hI kSaNa isane vahAM se ise uThavA liyaa| bAlaka kA aba pAlana-poSaNa hone lgaa| subhadrA ise bAhara nahIM nikAlatI thI, aura na kabhI ise ughADA hI rakhatI thii| bhohare meM kapaDe se DhakA huA hI rakhatI thii| bAlaka kramazaH baDhane lgaa| mAtApitAne kulakramAgata putrajanmasaMbandhI sabhI utsava baDe hI ThAThabATa se kiye / jaba bAlaka 11 dina kA ho gayA aura 12 vAM dina prAraMbha huA taba mAtA pitAne menta sthAna35 6427i ch| pAyo to 'tamhA NaM' tathA ' hou amhaM dArae ujjhie ' smaa2| pArnu nAma "elorst" menu yAya. bhAvArtha- trAsane jIva nArakIya vividha yAtanAone bheLavIne jyAre tyAMnI sthiti pUrI karIne tyAMthI nIkaLe tyAre Aja subhadrA sArthavAhInA garbhamAM putrarUpathI Abe, Ate jAtinindakA hatI, eTale tenA putra utpanna thatAM ja marI jAtA hatA; mATe A putrane janmatAM ja teNe te bALakane turataja kaI eka ukaraDAmAM naMkhAvI Ape ke jethI tenAM jAtiniCka doSanI nivRtti thaI jAya. ukaraDAmAM nakhAvyA pachI bIjI ja kSaNe teNe te bALakane tyAMthI pAcho uThAvI levarAvyuM, ane bALakanuM pAlana-poSaNa thavA lAgyuM, subhadrA tene bahAra kADhatI nahi, ane ughADo paNa rAkhatI nahi. bheMyarAmAM kapaDAMthI DhAMkIne rAkhatI. A pramANe samaya jatAM bALaka kamekrame vadhavA lAgyo. mAtApitAe kuLakramAgata putrajanmasaMbaMdhI vadhAmaNIya utsava ThAThamAThathI karyA jyAre bALaka agiyAra 11 divasane thaI gaye, ane bAramA (12) divasane prAraMbha thaye tyAre mAtA-pitAe maLIne paraspara salAha karIne zrI vipAka sUtra Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsakUTagrAhavarNanam 257 // mUlam // tae NaM se ujjhie dArae paMcadhAIpariggahie / taM jahA-khIradhAI 1, majaNadhAI 2, maMDaNadhAI 3, kIlAmaNadhAI 4, aMkadhAI 5, jahA daDhapaiNNe, jAva NivvAyaNivvAghAyagirikaMdaramallINeva caMpagapAyave suhaMsuheNaM saMvaDDhei // sU0 15 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se ujjhie dArage' tataH khalu sa ujjhito dArakA paMcadhAIparimahie' paJcadhAtrIparigRhItaH paJcabhirdhAtrIbhiH surakSito'bhavadityarthaH, 'taM jahA' tad yathA-tA dhAgyo yAstAH pocyante- 'khIradhAI 1, majjaNadhAI 2, maMDagadhAI 3, kIlAmaNadhAI 4, aMkadhAI 5' kSIradhAtrI 1, majanadhAtrI 2, maNDanadhAtrI 3, krIDApanadhAtrI 4, adhAtrI 5 / 'jahA paraspara meM salAha kara isakA nAma 'ujjhita' rakhA / yaha nAma isakA isa liye rakhA gayA ki-yaha utpanna hote hI kUDe kacare ke Dhera meM choDA gayA thA, ataH yaha isakA nAma guNaniSpanna guNAnusAra huA // sU0 14 // 'tae NaM se ujjhie' ityAdi / 'tae NaM' pazcAt 'se ujjhie dArae' yaha ujjhita dAraka 'paMcadhAIpariggahie' pAMca dhAyamAtAo kI dekha-rekha meM surakSita rahane lagA; 'taM jahA' pAMca dhAyamAtAoM ke nAma isa prakAra haiM- 'khIradhAI' 1-kSIradhAtrI, 'majjaNadhAI' 2-majanadhAtrI, maMDaNadhAI' 3-maMDanadhAtrI, 'kIlAmaNadhAI 4-krIDApanadhAtrI,evaM 'aMkadhAI'5-aMkadhAtrI, jahA daDhapaiNNe' tenuM nAma "ujhita" rAkhyuM, A nAma eTalA mATe rAkhyuM hatuM ke te utpanna thatAMnI sAthe ukaraDAmAM mUkavAmAM Avyo hato, tethI A nAma guNa niSpanna guNAnusAra yu. (sU. 14) 'tae NaM se ujjhie.' tyAha 'tae NaM' pachI 'se ujjhie dArae' Gfeat in 'paMcadhAIparigahie' pAya pAyabhAtAsAnI hemaremamA surakSita vA sAyo 'taM jahA' pAMca dhAyamAtArAnA nAma 25 prabhArI the-'vIradhAI1 ' kSIradhAtrI 'majjaNadhAI2' bhanA maMDaNadhAI3 ' manAI 'kIlAvaNa dhAi 4' nayA bhane "aMdhAI 5' yA 'jahA dRDhapaiNNe' prabhArI pratirnu pAMya zrI vipAka sUtra Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- vipAkazrute daDhapaiNNe' yathA dRDhapratijJaH-yathA dRr3hapratijJasya pAnIpazcavahIbhirdAsIbhizca kSIrapAna-majjana-maNDana-krIDApanAdibhiH surakSaNaM parivardhanaM ca saMjAtaM tadvadasyaujjhitasya dArakasya surakSaNaM parivardhanaMcAbhUditi bhAvaH / 'jAva' yAvat , atra yAvacchandena-anyAbhizca bahIbhiH kubjAbhizvilAtikAbhiH.....videzaparimaNDitAbhiH svadeza nepathyagRhIta veSAbhivinItAbhirijitacintitapAthitavijJAyikAbhinipuNakuzalAbhizceTikAcakravAlavarataruNIndaparivArasaMpariTataH, ityAdi, 'ramyeSu maNikuTTimataleSu parigRhyamANaH' itiparyanta pATho bodhyaH / 'NivvAyaNivAghAyagirikaMdaramalloNeva' nirvAta nirvyAghAtagirikandarAlIna iva 'caMpagapAyave' campakapAdapaHcampakakSaH, yathA vAyukRtopadravarahito vanyajantukRtavyAghAtarahitazca parvatakandarAvasthitazcampakakSaH parivadhate, tathA'yamujjhito dArakaH 'muhaMsuheNaM' mukhasukhena 'vaDDhaI' vardhate // sU0 15 // jisa prakAra dRDhapratijJa kA paMcadhAtriyoM evaM aneka dAsiyoMne kSIrapAna, bhajana, maMDana evaM prIDApana Adi dvArA surakSaNa evaM parivardhana kiyA usI prakAra ina pUrvokta dhAyamAtAoMne 'jAca' yAvat aura bhI kaI eka kubjA Adi dAsiyoM ke samUhane bhI sundara mahala meM rakhakara isa ujjhita dAraka kA rakSaNa evaM parivardhana kiyA, "NivyAyaNivAghAyagirikaMdaramallINe va caMpagapAyave suhasuheNaM saMvaDDhei' jisa prakAra parvata kI guphA meM avasthita caMpaka kA vRkSa vAyukRta upadrava se evaM jaMgalI jAnavaroM ke vyAghAtoM se rahita hokara AnaMda se baDhatA rahatA hai usI prakAra ina pAMca dhAyamAtA Adi kI dekha-rekha meM rahA huA yaha ujjhitadAraka mI AnaMdapUrvaka baDhane lgaa| _ bhAvArtha-ujjhita dArakane sArthavAha ke yahAM janma liyA isa liye isakI rakSA evaM pAlana ke liye bhinna kAmoM ko karane vAlI 5 dha iee ane aneka dAsI e kSIrapAna (dUdhapAvuM) majajana-nAna, maMDana-zaNagAra ane DApana-2mADavuM Adi vaDe rakSaNa ane parivardhana karyuM te pramANe AgaLa heyI pAyabhAtAmANe jAva' yAvat tyAM sudhI bhI pA bhane . kubaDI Adi dAsIonA samUne paNa suMdara mahelamAM rAkhIne A UMjhana dArakanuM rakSaNa bhane pA2dhana prayu, 'NivvAyaNivvAghAyagirikaMdaramallINeva caMpagapAyave suhaMsuheNaM vaDdei '2 pramANe patanI zuzamA sArnu , vAyunA upavayI mane nel jAnavaranA prahArathI rahita banI AnaMdathI vadhe che. te pramANe te pAMca dhAyamAtA AdinI dekha-rekhamAM rahIne A ujhita bALaka paNa AnaMdapUrvaka vadhavA lAgyo. bhAvAI-ujhita bALake sArthavAhanA ghera janma lIdhe tethI tenI rakSA ane zrI vipAka sUtra Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhava gotrAsa kUTagrAha varNanam 259 // mUlam // tae NaM se vijayamitte satthavAhe aNNayA kayAiM gaNi ca dharimaM ca mejaM ca pAricchejaM ca cauvihaM bhaMDagaM gahAya lavaNasamudaM poyavahaNeNaM uvagae / tae NaM se vijayamitte tattha lavaNasamudde poyavivattIe NivvuDDubhaMDasAre attANe asaraNe kAladhammuNA saMjutte / tae NaM taM vijaya mittaM satthavAhaM je jahA bahave Isara - talavaramATuMbiya - koDuMbiya - ibbha - seTThi - seNAvai --satthavAhA lavaNasamudde poyavivattIe nivvuDDubhaMDasAraM koladhammuNA saMjuttaM surNeti, te tahA hatthaNikkhevaM ca bAhira bhaMDasAraM ca gahAya egaMtaM avakamaMti | suu016| TIkA 'tara gaM' ityAdi / 'tara NaM se vijayamitte satthavAhe ' tataH khalu sa vijayamitraH sArthavAhaH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit = kasmiMzcidanya dhAyeM niyukta huI / inameM kisIne ise dUdha pilAyA, kisone ise snAna karAyA. kisIne ise khilAyA, kisIne ise maMDita kiyA aura kisane ise goda meM lekara lAlana-pAlana kiyA / isa prakAra pratijJa kI taraha isa ujjhita dAraka kA lAlana-pAlana baDe hI AnaMda aura ThATa-bATa ke sAtha hone lagA / parvata kI guphAmeM rahane vAlA caMpakavRkSa jaise nirupadrava rIti se baDhatA hai usI prakAra ujjhita dAraka bhI nirvighnarIti se baDhane lagA || sU0 15 // pAlana mATe judAM-judAM kAme karanArI 5ca dhAyAne rAkhavAmAM AvI, temAM eka bALakane dUdha pAtI, bIjI snAna karAvatI, trIjI bhejana karAvatI, cethI maMDita karatI, ane pAMcamI pAtAnA kheALAmAM besADIne lAlana-pAlana karatI. A pramANe dRDhapratijJanI pramANe jhita khAlakanuM lAlana-pAlana bhAre AnaMdathI ane ThATha-mAThathI thavA lAgyuM. patanI guphAmAM raheluM ca MpAtu jhADa jevI rIte upadrava rahita rahIne vadhe che, te pramANe ujjita khALaka paNa nivighna paNe vadhavA lAgyA. (sU. 15) zrI vipAka sUtra Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 vipAkazrute smin samaye 'gaNimaM ca' gaNimaM ca -gaNanayA saMkhyayA vikrayaNIyaM vastu-nAri. kelAdikaM ca, dharimaM ca' tulAyAmuttolya vikrayaNIyaM vastu dhAnyAdikaM ca, 'mejjaM ca' meyaM ca=mAnayogyaM ca-mApanayogyaM-vastrAdikam , 'pAricchejjaM ca' paricchedyaM ca yasya vikrayaH paricchedena parIkSaNena bhavati tadvastu-ratnAdikamityarthaH; 'cauvvihaM bhaMDagaM' caturvidha bhANDakapaNyaM vikrayaNIyaM vastu 'gahAya' gRhItvA 'lavaNasamudaM lavaNasamudraM 'poyavahaNeNaM potavahanenanaurUpeNa yAnena,'uvagae' upagataH praviSTaH / 'tae NaM se vijayamitte' tataH khalu sa vijayamitraH sArthavAhaH, 'tattha' tatra lavaNasamudre poyavivattIe' potavipacyA-potasya-jalayAnasya vipattiH bruDanaM potavipattimtayA-samudrasya prabalatarataraGgataH saMghaTuM prApya potasya 'tae NaM se ityAdi / 'tae NaM' isake anantara se vijayamitta satthavAhe vaha vijayamitra sArthavAha 'aNNa yA kayAI kisI eka samaya 'gaNimaM ca dharimaM ca mejja ca parichejjaM ca caunvihaM bhaMDagaM gahAya' gaNima-ginakara jo bece jAte haiM aise nAriyala Adi, dharima-tulA se tolakara jo bece jAte haiM aise cAvala dhAnya Adi, meya-mApakara jo becA jAtA hai aisA kapaDA Adi aura paricchedya-jinakI parikSA se bikrI hotI hai aise ratna Adi, ina cAroM prakAra kI vikrayaNIya vastuoM ko bharakara 'lavaNasamudaM poyavahaNegaM uvagae' jahAjadvArA lavaNasamudra meM praviSTa huaa| 'tae NaM se vijayamite tattha lavaNasamudde poyavivattIe nivvuDabhaMDasAre attANe asaraNe kAladhammuNA saMjutta jaba isakA jahAja Age baDha rahA thA taba samudra ko uchalatI huI taraGgoM se TakarA kara vaha ulaTa paDA aura DUba 'tae NaM se' tyahi 'tae NaM' te pachI -- se vijayamitte satyavAhe ' ta viyabhitra sAtha pAI 'aNNayA kayAI' / 24 samaye 'gaNimaM ca dharimaM ca mejjaM ca paracchejja ca caunvihaM bhaMDagaM gahAya' abhi-pIne 2 vayAmA sAve cha te nA2ye Adi, dharima-taLIne je vecavAmAM Ave che evA cAvala cokhA dhAnya Adi, meyamApa karIne vecAya che evA kapaDAM Ada, ane paridha jenI parIkSA karIne vecAya che evA ratna Adi evI cAra prakAranI vecANa karavA egya vastuo bharIne. 'lavaNasamudaM poyavahaNeNaM uvagae' para dvA21 saNa samudramA praveza pro. 'tae NaM se vijayamitte tattha lavaNasamudde poyavivattIe nivvuDabhaMDasAre attANe asaraNe kAladhammuNA saMjutte' nyAre tenuM 1993 11 1dhI 2yu tu tyAre samudranA bhAre unnata taraMgothI athaDAIne uMdhuM paDI gayuM ane DubI gayuM ane vahANamAM zrI vipAka sUtra Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsa kUTagrAhavarNanam . 261 bruDane netyarthaH, 'NibuDDabhaMDasAre' nimagnabhANDasAraH nimagnAni jalAntargatAni bhANDAni-paNyAni tAnyeva sArANi dhanAni yasya sa tathA, 'attANe' atrANaH 'asaraNe' azaraNaH 'kAladhambhuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyukA maraNaM prAptavAnityarthaH / ___ 'tae NaM tataH khalu taM 'vijayamittaM satyavAha' vijayamitrasArthavAhaM 'je jahA bahave' ye yathA bahavaH, 'Isara-talavara-mADaMbiya-koDuviya-inbha-seSTi-seNAvai-satthavAhA' Izvara-talabara-mADamvika-kauTumbike-bhya-zreSThi-senApati-sArthavAhAH 'lavaNasamuhe' lavaNasamudre 'poyavivattIe' potavipacyA potasya vipattiH= nAzaH potavipattistayA 'nivvuDDabhaMDasAraM' nimanabhANDasAraM-nimamAni-samudrAntabratAni bhANDAni-vikrayaNIyAni sArANi dhanAni yasya sa nimagnabhANDasArastam , 'kAladhammuNA saMjuttaM' kAladharmeNa saMyuktaM mRtaM 'muNeti' zRNvanti, 'te' te IzvarAdayaH 'tahA' tathA sAkSirahitaM 'hatthaNikkhevaM hastanikSepaM haste nikSepo yasya tat tathA tat , hastanikSiptaM dhanamityarthaH, 'vAhirabhaMDasAraM ca' bAhyabhANDagayA / isa prakAra samasta vastusAra ke jalameM magna ho jAne para yaha bhI arakSita evaM azaraNa dazAmeM vahIM para DUba kara mara gyaa| "tae Na ta vijayamittaM satyavAhaM je jahA bahave isara-talavara-mADaMbiya-koDuMbiyainbha-sATha-seNAvai-satthavAhA lavaNasamuha poyavivattIe nivvuDubhaMDasAraM kAladhammuNA saMjuttaM surNeti' kucha samaya bAda jaba samasta bhAMDasAra ke sAtha lavaNasamudra meM vijayamitra kI naukA ke DUba jAne kA aura sAtha meM svayaM usake bhI DUba kara mara jAnekA samAcAra Izvara, talavara, mADambika, kauTumbika, zreSThI, senApati aura sArthavAhoMne sunA te tahA hatthaNikkhevaM ca bAhirabhaMDasAraM ca gahAya egaMtaM avakkamaMti' to ve Izvara talavara Adi ki jinake pAsa sArthavAha kA hastanikSepa-sAkSirahita-dUsaroM kI bharelI tamAma vastuo pANImAM DubI jatAM te paNa atraNa ane azaraNa dazAmAM bhAvI vai cli mIne bha29 pA-yo.. ' tae Na taM vijayamittaM satyavAhaM je jahA bahave Isara-talavara-mAiMbiya-koDuMbiya-inbha-seTThi-seNAvai-satthavAhA lavaNasamudaM poyavivattIe nivvuDDabhaMDasAraM kAladhammuNA saMjuttaM suNeti' 4 samaya gayA pachI lavaNa samudramAM sakaLa bhAMDasAra (mULa dhana) sahita vimitranA vahANanA DubavAnA samAcAra ane tenI sAthe te vijayamitranA maraNanA samAcAra paNa jyAre Izvara, talavara, mADambika, kauTumbika, zeTha, senApati ane sArthavAhae sAMbhaLyA ' te tahA hatyaNikkhevaM ca bAhirabhaMDasAraM ca gahAya egaMtaM avakkamaMti' tyAre tarata ja te Izvara, talavara Adi sau ke jemanI pAse sArthavAhanA hastanikSepa zrI vipAka sUtra Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 vipAkazrute sAraM, bAhya bahiSkRtaM-janairviditaM sasAkSika pradattaM paNyadhanaM cetyarthaH, 'gahAya' gRhItvA 'egaMtaM ekAntam-alakSitasthAnam 'avakamaMti' apakrAmantim vANijagrAmataH palAraya prayAntItyarthaH / / sU0 16 // // mUlam // tae NaM sA subhaddA satthavAhI vijayamittaM satthavAha lavaNasamudde poyavivattIe NivvuDubhaMDasAraM kAladhammuNA saMjuttaM suNei, suNittA mahayA paisoeNaM apphuNNA samANI parasuniyattA viva caMpagalayA dhasatti dharaNItalaMsi savvaMgehiM sNnnivddiyaa| tae NaM sA subhadA muhuttataraNaM AsatthA samANI sAkSI ke vinA diyA huA dhana thA, aura jina ke pAsa bAhyabhANDasAra-sAkSisahita-anya logoM kI jAna meM diyA huA dhana thA, una sabhI dhana ko lekara ve vahAMse bAhara dUsarI jagaha kisI anya sthAna meM cale gye| bhAvArtha- eka samaya kI bAta hai ki vijayamitra sArthavAha dUsare anya deza meM vyApAra karane ke liye becane yogya samasta vastuoM ko jahAja meM bharakara lavaNasamudra meM hokara jA rahA thA kiitane meM samudra kI uchalatI huI, taraMgoM ne usake jahAja ko ulaTa diyaa| ulaTate hI jahAja saba sAmAnasahita DUba gyaa| vijayamitra bhI bacane kA koI upAya na hone se vahIM para DUba kara mara gyaa| jaba yaha samAcAra nagara meM logoM ko jJAta huA to, jina para isakA thApaNa Adi thA ye saba ke saba bar3e se bar3e mahAjana vANijagrAma ko choDakara aisI jagaha jA pahu~ce, jahA unakA patA laganA bhI muzkila ho // sU0 16 // sAkSI vinA ApeluM dhana-hatuM, ane jemanI pAse teno bAtha bhAMDasAra bIjAne sAkSImAM ApeluM dhana hatuM, te laIne tyAMthI bahAra bIjA sthaLe cAlyA gayA. bhAvAthI--eka samayanI vAta che ke vijayamitra sArthavAha bIjA dezamAM vepAra karavA mATe vecANa karavA yogya tamAma vastuonuM vahANa bharIne lavaNasamudramAM thaIne ja hatA, evAmAM samudranA bhAre taraMgee vahANane uMdhuM nAkhI dIdhuM, uMdhuM paDatAMja tamAma sAmAna sahita vahANa DUbI gayuM, vimatrane paNa bacavAne koI upAya nahi rahevAthI tyAM te paNa DUbIne marI gaye. jyAre A samAcAra nagaranA lokonA jANavAmAM AvyA tyAre, jenI pAse tenI thApaNa hatI te tamAma meTA mahAjana paNa vANijagrAmane cheDI, tenI jagyAe jaI pahoMcyA, ke jyAM tene patto lAga paNa muzkela thaI paDe. (sU. 16) zrI vipAka sUtra Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1. a0 2, ujjhitakarvabhavagotrAsakUTagrAhavarNanam 263 bahahi mitta-jAva parivuDA royamANI kaMdabhANI vilavamANI vijayamittassa satthavAhasta loiyAiM mayakiccAI karei / tae NaM sA subhadA aNNayA kayAiM lavaNasamuddotaraNaM ca lacchiviNAsaM ca potaviNAsaM ca paimaraNaM ca aNuciMtemANI 2 kAladhammuNA sNjuttaa| tae NaM NayaraguttiyA subhadaM satthavAhiM kAlagayaM jANittA ujjhiyagaM dAragaM sAo gihAo NicchabhaMti. NicchabhittA taM gihaM aNNasta dalayaMti // sU0 17 // TIkA 'tae the' ityAdi / 'tae NaM sA subhadA satthavAhI vijayamittaM satthavAI lavaNasamudde' tataH khalu sA subhadrA sArthavAhI vijayamitraM sArthavAhaM lavaNasamudre 'poyavivattIe' potavipatyA potavinAzena 'nivvuDDabhaMDasAraM' nimagnabhANDasAram-samudrAntaHpatitasamastapaNyadhanakamityarthaH, kAladhammuNA saMjuttaM' kAladharmaNa saMyuktaM mRtaM suNei' zRNoti, 'muNittA mahayA paisogeNaM' zrutvA mahatA patizokena 'apphuNNA samANI' AspRSTA AhatA-vyAkulA satI 'parasuniyattAvika 'tae NaM sA' ityAdi / 'tae paM' isa ghaTanA ke ghaTa jAne ke bAda 'sA subhadA satthavAhI' usa subhadrA sArthavAhIne jaba 'vijayamittaM satthavAI' apane pati vijayamitra sArthavAha ke 'lavaNasamudde poyaviyattoe NivvuddhabhaMDasAraM' lavaNa samudra meM jahAja ulaTa gayA hai, aura samasta paNyayogya vastue~ bhI dUra gaI haiM, 'kAladhammaNA saMjuttaM' aura svayaM ve kAladharma se yukta ho cuke haiM, isa vRttAnta ko sunA to 'muNittA' sunate hI vaha 'mahayA paisoeNaM' pati ke asahya maraNazoka se 'apphuNNA samANI' vyAkula 'tae NaM se.' tyAdi. 'tae NaM' 2 ghaTanA mAnI gayA pachI 'sA subhaddA satyavAhI'te subhadrA sAvAhI tyA vijayamittaM satthavAI potAnA pati viyabhitra sArthavAnuM 'lavaNasamudde poyavivattIe NivvuDDabhaMDasAraM' sava-samudramA 19dhu 1NI Ayu cha bhane vepAramA peyA 42vA yAsya tamAma pstume| para bhI gaI che, 'kAladhammuNA saMjuttaM' ane pote viyabhitra 5 saya pAbhI gayA cha, mA vRttAntane Nirl tyAre 'suNittA' ta Airutine te 'mahayA paisoeNaM' pati-bharanA zrI vipAka sUtra Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 vipAkazrute caMpagalayA' parazunikRtteva campakalatA-parazunA=kuThAreNa nikRttA-chinnA campakalateva, 'dhasatti' 'dhasa' itizabdapUrvakaM ' dharaNItalaMsi' dharaNItale bhUmau, 'savvaMgehi' sarvA DaiH sakalAvayavaiH-chinnakadalIstambhavat 'saMNivaDiyA' sNniptitaa| 'tae NaM sA subhadA muhattareNaM tataH khalu sA subhadrA muhUrtAntaraNa 'AsatthA' AsvasthA ISatsvasthA prAptacetanetyarthaH, 'samANI satI, 'bahUhiM' bahubhiH mitta-jAva-parivuDA' mitra yAvat-parihatA, atra yAvacchabdena mitrajJAtisvajanasambandhiparihatetyartho bodhyH| 'royamANI, kaMdamANI, vilavamANI' rudatI azrUNi muJcantI, krandantI-uccasvareNa krandanaM kurvatI, vilapantI-AtasvareNa karuNavacanaM bruvatI, vijayamittassa satyavAhasya' vijayamitrasya sArthavAhasya 'loiyAI laukikAni, 'mayakiccAI' mRtakRtyAni 'karei' karoti / 'tae NaM sA mubhaddA aNNayA kayAI' tataH khalu sA subhadrA anyadA kadAcit hotI huI 'paramuniyattA viva caMpagalayA' tIkSNa pharazA se nikRtta-kaTI huI caMpakalatA ke samAna dhasatti dharaNItalaMmi' 'ghasa'-isa zabdapUrvaka dhaDAma se bhUmi para 'savyaMgehiM saMNivaDiyA' savAgoM se pachADa khAkara gira pdd'ii| 'tae NaM' girane ke pIche 'sA subhadA' vaha subhadrA 'muhuttaMtareNaM AsatthA samANI' jaba thoDI dera ke bAda saceta huI to 'bahUhi mittajAva parivuDA royamANI kaMdamANI vilavamANI vijayamittassa satthavAhassa' aneka mitrAdi svajana parijanoM se parivRta hotI huI, AMsU bahAtI huI, AkraMdana karatI huI-uccasvara se rudana karatI huI, aura Asvara se karuNavacana bolatI huI usane apane pati vijayamitra sArthavAha ke 'loiyAI mayakiccAI karei' mRtyu ke avasara ke samasta laukika kRtya sasaha zothI 'apphuNNA samANI' vyA 47, mane 'parasuniyattA viva capagalayA' tIkSNa 12zI - sIthI apekSA pAnI ra samAna 'dhasatti dharaNItalaMsi' '5' 240 za.pUrva 5 prazana. bhUmi 52 'savvaMgehiM saMNivaDiyA' sarvAgathI pachADa khAIne paDI gaI. 'tae NaM' tya2 pachI 'sA subhaddA'subhadrA 'muhusaMtareNa AsatthA samANI' yA thoDI pAra pachI sanyeta 4 tyAre 'bahuhi mitta-jAva-parivuDA royamANI kaMdamANI vilavamANI vijayamittassa satthavAhassa' mana bhitrAkSa svajanathI vIMTAIne rUdana karatI-AMsU TapakAvatI, Akrandana karatI-ucA svarathI rudana karatI, khuba vadhAre vilApa karatI-A svarathI karUNa vacana bolatI teNe pitAnA pati viyabhitra sArthavAnI 'loiyAiM mayakiccAI karei' bhRtyu samayanI tamAmaells zrI vipAka sUtra Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrvabhavagotrAsakUTagrAhavarNanam 265 'lavaNasamuddotaraNaM ca' lavaNasamudrAvataraNaM ca-lavaNasamudre pravezaM ca, 'lacchiviNAsaM ca' lakSmIvinAzaM ca-saMpadvinAzaM ca, 'potaviNAsaM ca jalayAnavinAzaM ca, 'paimaraNaM ca' 'patimaraNaM ca aNuciMtemANI 2' anucintayantI 2 'kAladhammuNA saMjuttA' 'kAladharmaNa saMyuktA-patizokena mRtetyrthH| 'tae NaM' tataH khalu yaraguttiyA' nagaragoptakAH nagararakSakAH 'subhadaM satyavAhi kAlagayaM jANittA' subhadrAM sArthavAhI kAlagatAM jJAtvA 'ujjhiyayaM dAragaM sAo gihAo' ujjhitakaM dArakaM svakAd gRhAd 'NicchubhaMti ' nikSipantibahiniHsArayanti, tasya durAcAritvAditi bhAvaH; 'NicchubhittA taM gi aNNassa' nikSipya, tad gRhamanyasmai 'dalayaMti' dadati // sU0 17 // kiye / 'tae NaM sA subhaddA aNNayA kayAiM lavaNasamuddotaraNaM ca lacchiviNAsaM ca potaviNAsaM ca paimaraNaM ca aNuciMtemANI2 kAladhammuNA saMjuttA' kisI eka samaya vaha subhadrAsArthavAhI bhI' patikA lavaNasamudra meM jAnA, vahAM unake jahAjakA DUbanA, lakSmI kA vinAza honA aura pati kA bhI maraNa honA, inhIM saba bAtoM kA vAraMbAra soca bicAra evaM zoka karate2 mara gaI / 'tae NaM NayaraguttiyA subhadaM satthavAhiM kAlagayaM jANittA ujjhiyagaM dAragaM sAo gihAo NicchubhaMti' nagararakSakoM ne subhadrA ko bhI jaba marI huI jAnA taba usake putra ujjhita dAraka ko durAcArI hone se usake apane ghara se nikAla diyA aura 'NicchubhittA taM gihaM aNNassa dalayaMti' nikAla kara usake ghara ko kisI dUsare ke liye sauMpa diyA / ThiyA 421. 'tae NaM sA subhaddA aNNayA kayA lavaNasamudotaraNaM ca lacchiviNAsaM ca poyaviNAsaM ca patimaraNaM ca aNuciMtemANI2 kAladhammuNA saMjuttA' koI eka samayane viSe te subhadrA sAthe vAhI paNa patinu lavaNa samudramAM javuM, tyAM tenA vahANanuM DUbavuM, lakSmIne na za thave ane patinuM paNa maraNa pAmavuM, AvI tamAma pAtAne pAvAra sabhA samArIne the|4 42tI-42tI bha295 pAbhI. "tae NaM NayaraguttiyA subhadaM satthavAhiM kAlagayaM jANittA ujjhiyagaM dAragaM sAo gihAo NicchubhaMti ' nagaranA 2kSA 42nArAmAne nyAre 'subhadrA 594 bha20 pAbhI che' meQ jANavAmAM AvyuM tyAre tenA putra ukjhita bALakane durAcArI thavAthI tenA pitAnA 52mAthI dI bhUyo, bhane 'NicchubhittA taM gihaM aNNassa dalayaMti' mene mAra kADhIne tenuM ghara bIjAne seMpI dIdhuM. zrI vipAka sUtra Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 vipAkazrute // mUlam // tae NaM se ujjhiyadArae sayAo gihAo nicchuDhe samANe vANiyaggAme Nayare siMghADaga-jAva-pahesu jUyaravalaesu vesiyAgharaesu pANAgAresu ya suhaMsuheNaM vihri| tae NaM se ujjhiyae dArae aNohaTTae aNivArae sacchaMdamaI, sairappayAre majappasaMgI corajUyavesadArappasaMgI jAe yAvi hotthA / tae NaM se ujjhie dArae aNNayA kayAiM kAmajjhayAe bhAvArtha- subhadrA sArthavAhIne jyoM hI apane pati kA lavaNasamudra meM jahAja ke palaTa jAne se maraNa sunA to vaha bicArI sunate hI mUrchA khA kara dhaDAma se ekadama jamIna para gira pdd'ii| kucha samaya bAda saceta hone para phira usane ro-ro kara evaM cillAcillAkara apane mitrAdi parijanoM ke sAtha mRtyu ke avasara para kiye jAne vAle samasta hI laukika kRtya kiye / aba yaha rAtadina pati ke zoka se vyAkula evaM lakSmI ke vinAza se cintita rahane lgii| cintA karate2 hI yaha bicArI svayaM bhI eka dina mara gaI / aba ujjhita dAraka kA apanA saMsAra meM koI nahIM rahA / yaha niHsahAya bana gyaa| rAjyakarmacAriyoM ne ise durAcArI samajhakara ghara se bAhira nikAla diyA aura isakA ghara dUsaroM ko soMpa diyA // sU0 17 // bhAvArtha-subhadrA sAthe vAhIe jyAre pitAnA patinuM vahANa lavaNasamudramAM udhuM vaLavAthI patinuM maraNa thayAnuM sAMbhaLyuM te te bIcArI sAMbhaLatAMja mUcha khAIne dhaDAma karAne ekadama jamIna para DhaLI paDI. thoDA samaya pachI saceta thatAM pachI pharIthI te karuNa svarathI raDavA ane vilApa karavA lAgI, ane pitAnA saMbaMdhIjane sahita maraNanA samaye karavA gya-tamAma lokika kriyAo karI. have te sArthavAhI rAtri-divasa patizakathI vyAkuLa tathA lakSmInA nAzathI cintAtura rahevA lAgI, cintA karatAMkaratI te paNa duHkhamAM ne du:khamAM eka divasa mRtyu pAmI. have ujjita dArakane saMsAramAM svajana-pitAnA tarIke koI na rahyuM, ane niHsahAya banI gaye, rAjyanA karmacArIoe tene durAcArI samajI tenA gharamAMthI tene bahAra kADhI mUke, ane tenuM ghara bhIgana sAMdhA hIthu. (sU0 17) zrI vipAka sUtra Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 2, ujjhitaka gotrAsakUTagrAhapUrvabhavavarNanam 267 gaNiyAe saddhiM saMpalagge jAe yAvi hotthA, kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAiMmANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai |suu018|| TIkA _ 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se ujjhiyadArae sayAo gihAo' tataH khalu sa ujjhitadArakaH svakAd gRhAd 'nicchUDhe' nikSiptaH bahiSkRtaHniHsAritaH 'samANe' san 'vANiyaggAme Nayare' vANijagrAme nagare 'siMghADagajAva-pahesu' zRGgATaka-yAvat-patheSu, atra yAvacchabdAdevaM yojyam-zanATaka-trikacatuSka-catvara-mahApatha-patheSu iti / 'jayakhalaesu dyUtakhalakeSu-dhUtakrIDAsthAneSu, 'vesiyAgharaesu' vezyAgRha keSu 'pANAgAresu ya' pAnAgAreSu ca-madyagRheSu ca 'muhaMmuheNaM' sukhasukhena-atisukhena 'viharai' viharati-vicarati / 'tae NaM se ujjhiyae dArage' tataH khalu sa ujjhitako dArakaH "aNohaTTae' anapaghaTTakaHavidyamAno'paghaTTako yadRcchayA pravartamAnasya hastagrahAdinA nivartako yasya sa 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM' isake anantara 'se ujjhiyadArae vaha ujjhita dAraka 'sayAo gihAo' apane ghara se 'NicchuDhe samANe' nikAlA gayA hokara 'vANiyaggAme Nayare siMghADaga-jAva-pahesu' usI vANijagrAma nagara meM zrRMgATaka (trikoNa) Adi mAgoM se lagAkara choTI2 aura baDI2 galiyoM taka meM 'jUyakhalaesu vesiyAgharaema' tathA juA khelane ke aDDoM meM, vezyAoM ke pADoM meM, evaM 'pANAgAresu' dAru ke pIThoM meM-madirA pIne ke sthAnoM meM 'suhaMmuheNaM' vinA kisI saMkoca ke 'viharai' phirane lgaa| 'tae NaM' isa se 'se ujjhiyae dArae' vaha ujjhita dAraka 'aNohaTTae' anapaghaTaka-niraGkaza bana gayA, icchAnusAra pravRtti karane se koI rokane vAlA nahIM hone se yaha yatheccha pravRtti 'tae NaM se' tyAha. 'tae NaM' te pachI 'se ujjhiyadArae' te Glorist hA27 'sayAo gihAo' potAnA gharamAthI NicchUDhe samANe' DhI bhuuye| 'vANiyaggAme Nayare siMghADaga-jAva- pahesu' te vAyAma nAma gATa4 (tri) mAha bhAI 52 thane nagaranI tamAma nAnI-moTI bImAmA 'jayakhalaesu vesiyAgharaesu' tathA gAra mesanAranA 2mAmA, vezyAmAnA pAbhAM, mane 'pANAgAresu' nA bhImAmA-mahiza pIvAnA sthAnamA 'suhaMsuheNaM' 8 pra42nA sajAya vinA 'vihaira' 321 // vAyo. 'tae NaM' te 294thI se ujjhiyae' Glored th24 'aNohaTTae' niraMkuza banI gaye, ane IcchAnusAra pravRtti karatA tene koI rokavAvALuM nahi hovAthI zrI vipAka sUtra Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 vipAkazrute tathA, niraGkuza ityarthaH; 'aNivArae' anivArakaH - nAsti nivArako 'maivaM kArSI'rityevaM niSedhako yasya su tathA, pratiSedhakarahita ityartha: : 'sacchaMdamaI' svacchandamatiH 'sarappayAre' svairamacAraH = svacchandacArI, 'majjappasaMgI' madyamasaGgI= madirAsssaktaH, 'corajUyavesadAraSpasaMgI' cauraghRtavezyAdAramasaGgI, 'jAe yAvi hotthA' jAtazvApyabhavat / 'tara NaM se ujjhiyae dArage' tataH khalu sa ujjhitako dArakaH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit - kasmiMzcidanyasmin samaye 'kAmajjhayAe' kAmadhvaja yA = kAmadhvajAnAmnyA 'gaNiyAe' gaNikayA = vezyayA, 'saddhiM' sAdhe 'saMpalagge' saMlagnaH = saMmilita 'jAe yAvi hotthA' jAtathApyabhavat, 'kAmajjhayA gaNiyAe saddhi urAlAI mANussagAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharai ' kAmadhvajayA gaNikayA sArdhamudArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati // sU0 18 // 1 6 karane vAlA ho gayA / 'aNivArae 'are bhAI ! aisA mata kara aisA kahane vAlA ise koI nahIM rahA / isase yaha 'sacchaMdamaI ' svacchaMdamati aura 'sarappayAre' svecchAnusAra calane phirane vAlA ho gayA / 'majjappasaMgI' madyapAna evaM 'corajUyavesadArappasaMgI' corI, juA, vezyA aura parastrIsevana karane meM bhI khUba catura ho gayA / saMsAra meM jitanI bhI burI AdateM aura bure kAma hote haiM una saba kA yaha usa samaya pradhAna sevaka mAnA jAne lagA / 'tara NaM se ujjhie dArae aNNayA kayAI kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM saMpalagge jAe yA hotyA' kisI eka samaya kI bAta hai ki ujjhita dAraka kA milApa vahIM kI eka prasiddha gaNikA ki jisakA nAma kAmadhvajA thA, usake sAtha ho gayA / kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAi bharala pramANe pravRtti 42vA vAjeo thaha gaye. 'aNivArae' 'are ! mApramANe tabhe na huN|' bhAvI sUcanA AjJA purI zahanAra tene va raghu nahi 'sacchaMdamaI' svacchamati thaa| gayo, 'sarappayAre' svecchAnusAra vartana khAvANI thahA gayo, 'majjappa saMgI' bhadyapAna, bhane 'corajUya vesadArappasaMgI' thorI, lugAra, vezyA ane parI sevana karavAmAM paNa khUba haeNziyAra banI gayA, saMsAramAM jeTalI jeTalI kharAba Teva ane bhuMDA kAma hoya che, te tamAmano te dAraka mukhya sevaka gaNAtA hatA, 'tae NaM se ujjhiyae dArae aNNayA kayAI kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM saMpalage jAe yAvi hotthA' 3 ko samayanI bAta che De unnata hAranA melApa tyAMnI eka mahAn prasiddha gaNAti gaNikA ke jenuM nAma kAmadhvajA hatuM tenI sAthai thacha gye|. 'kAmajjhayAra gaNiyAra sarddhi urAlAI mANussagAi bhogabhogAI zrI vipAka sUtra C Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakapUrvabhavagotrAsakUTagrAhavarNanam 269 mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai' isa se vaha usa kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSyasambandhI vividha bhogoM ko-kAmasukhoM ko bhogane lgaa| bhAvArtha-ujjhita dAraka ghara se nikalate hI svecchAcArI ho gyaa| zarama aura dharama isane donoM ko tyAga diyaa| jahAM icchA hotI vahAM jAnA, jisa kI cAhanA hotI vahI khAnA aura dinabhara pAgaloM kI taraha abArA phiranA yahI saba bAteM haiM, jinhoMne ujjhita ke jIvana ko dhUla meM milA diyaa| nagara kI aisI koI sI bhI choTI-bar3I galI nahIM thI jo ujjhitane na dekhI ho| nagara kA aisA koI sA bhI trika-catuSka Adi mArga na thA, jahAM para phirate hue logoMne ise na dekhA ho| isakI dRSTi se vahAM kA kyA dArupITha, kyA vezyA ke pADe, kyA gRtagRha, aisA koI sA bhI patana kA sthAna nahIM bacA, jahAM yaha nahIM pahu~cA ho / saba para isane cakkara kATesaba para yaha ghUmA / rokane vAlA to ise koI thA hI nahIM, jo manameM AyA vahI kAma karatA thaa| isa prakAra svecchAcArI ho jAne ke kAraNa isakA bhayaMkara se bhayaMkara patana ho cukaa| vahIM kI eka vezyA ki jisa kA nAma kAmadhvajA thA, usake sAtha vaha pha~sa gyaa| tAtparya yahI hai ki-usa samaya ke durAcArI puruSoM meM yaha agresara bhuMjamANe viharai' pachI te me gae1 ma. sAtha manuSyasambandhI vividha maagaakAmasukhane bhegavavA lAgyo. bhAvArtha-ukjhita dAraka gherathI nIkaLatAMja turatamAM svecchAcArI thaI gaye, zarama ane dharma teNe bannene tyAga karI dIdhuM. jyAM IcchA thAya tyAM javuM manamAM khAvAnI je icchA thAya te padArtha khAve ane divasa bhara gAMDAnI mAphaka pharavuM eja badhI vAtee ujhitanA jIvanane dhULamAM meLavI dIdhuM nagaranI nAnI moTI evI kaI paca galI na hatI ke je UMjhate na joI hoya, nagarane keI paNa trikaNa ke cAra zerI vALa e rasto na hato ke, je rastA para pharatA UMjhatane leke e na dekhyo hoya, tenI najara bahAra tyAMnA keI paNa dArUpIThAM, vezyAvADA, jugArakhAnAM temaja patana thavAnA sthAna rahyA na hatAM ke jyAM te pahoMcyuM na hoya patananA sarva ThekANuM te pharI vanyo hato, kAraNa ke tene rokanAra te kaMI hatuMja nahi. tethI je kAMI manamAM icchA thAya te pramANe kAma karatA hatA. A pramANe svecchAcArI thavAnA kAraNe tenuM mahAna bhayaMkara patana thaI gayuM. te nagarInI eka vezyA ke jenuM nAma kAmadhvajA hatuM. tenI sAthe te phasAI gaye tAtparya e che ke- e samayanA durAcArI puruSomAM A agresara zrI vipAka sUtra Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 vipAkazrute // mUlam // tae NaM tassa mittassa raNNo aNNayA kayAiM sirIe devIe joNIsUle pAubbhUe yAvi hotthA | No saMcAie mitte rAyA sirIe devIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae / tae NaM se mitte rAyA aNNayA kyAI ujjhayaM dArayaM kAma jhayAe gaNiyAe gihAo NicchubhAas, NicchrabhAvittA kAmajjhayaM gaNiyaM agbhitarayaM Thavei, ThavittA kAmajjhAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAva viharai / tae NaM se ujjhie dArae kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo NicchubhAvie samANe kAmajjhayAe gaNiyAe mucchie giddhe gaDhie ajhatraNe aNNattha katthai suiM ca raI ca dhiraM ca avidamANe taccite tammaNe tase tadajjhavasANe tadaTTovautte tayapiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie kAmajjhayAe gaNiyAe bahUNi aMtarANi ya chiddANi ya vivarANi ya paDijAgaramANe 2 virai // sU0 19 // TIkA 'ta NaM' ityAdi / 'tara NaM' tataH khalu 'tassa mittassa raNNo' tasya mitrasya = mitranAmakasya rAjJaH, 'aNNayA kayAI sirIe devIe ' anyadA bana gayA aura sAtoM hI durvyasanoM ke sevana meM vizeSa nipuNa ho gayA / koI bhI usa samaya aisA durAcAra karma na bacA thA, jisakA sevana ujjhatane na kiyA ho / ujjhita pakkA durAcArI bana gayA || sU0 18 / / anI gayA ane sAta prakAranA dUsanAnuM sevana karavAmAM vizeSa heAziAra banI gayA. te samaye kAi paNa evuM durAcAra vALuM kama na hatu ke jenAthI te bacI gayA hAya, jenuM sevana ujhite na karyuM hoya arthAta jhita pArke durAcArI banI gayA. (sU. 18) C. zrI vipAka sUtra Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 2 ujjhitakapUrva bhavagotrAsavarNanam 271 kadAcit zriyo devyAH = zrIdevInAmmyA rAjapatnyAH 'joNIsale' yonizUlaM= yonizulanAmako roga:, 'pAu bhUe' prAdurbhUtaH saMjAtaH 'yAvi hotyA' cApyabhavat, 'No saMcAei mitte rAyA sirIe devIe saddhiM urAlAi mANussagAI bhAMgabhogAI bhuMjamANe vihara' no zaknoti mitro rAjA zrIdevyA sArdhamudArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno viharttum / 'tara NaM se mitte rAyA' tataH khalu sa mitro rAjA 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit = kasmiMzcidanyasmin samaye 'ujjhiyayaM dArayaM' ujjhitakaM dArakaM 'kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo' kAmadhvajAyA gaNikAyA gRhAt NicchubhAvei' nikSepayati = bahirniH sArayati, 'NicchubhAvitA' nikSepya = bahirniHsArya 'kAmajjhayaM gaNiyaM' kAmadhvajAM gaNikAm 'abhitara' AbhyantarikAM= bhavanAbhyantaravartinIM kRtvA, 'tvayA gRhAd bahirnagantavya ' - miti vivazAM kRtvetyarthaH 'Thave ' sthApayati, 'ThavittA' sthApatae NaM tassa mittassa ' ityAdi / 6 8 tara NaM tassa mitassa raNNo' tadanantara usa mitra rAjA kI 'sirIe devIe ' mahArAnI zrIdevI ko 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'joNImule pAunbhUe yAvi hotthA ' yoni meM zUla utpanna huaa| isase vaha 'No saMcAei mitte rAyA sirIe devIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharittae' mitrarAjA zrI devI ke sAtha udAra manuSya-sambandhI kAmabhogoM ko bhogane ke liye samartha nahIM ho sakA / ' tara NaM' ataH ' se mitte rAyA' usa mitrarAjAne 'aNNayA kayAI kisI eka samaya 'ujjhiyayaM dArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo NicchubhAve ' ujjhita dAraka ko kAmadhvajA vezyA ke ghara se bAhara nikalavA diyA / 'NicchubhAvitA kAmajjhayaM gaNiyaM abhitarayaM Thavei' aura nikalavA kara ( , tae NaM tassa mittassa0 ' ityAddi 6 9 tae NaM tassa mittassa raNNo tyAra pachI te mitra rAjmanI 'sirIe devIe ' bhaDArAzI zrIdevIne 'aNNayA kayAI' | samaya 'joNIsUle pAunbhUe yA hotthA' yonimAM zUsa utpanna thayuM, yo arathI te 'No saMcAeDa mitte rAyA sirIe devIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharitae' mitra rAjA zrI devInI sAthe udAra, manuSyasambandhI kamabhAgene bhegavavA mATe samartha thaha rAjyo nahi 'tae NaM ' te azI 'se mitte rAyA' te mitra rAjayo 'aNNayA kayAI' me samaya 'ujjhiyayaM dArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo NicchubhAvei' anta hAraune madhyama vezyAnA dharathI mahAra aDhI bhUanyo NicchubhAvitA kAmajjhayaM gaNiyaM abhitarayaM Thavei' bhane uDAvIne te " " zrI vipAka sUtra Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 vipAkazrute yitvA, 'kAmajyAe gaNiyAe saddhiM kAmadhvajayA gaNikayA sArdham, 'urAlAI jAba aires' udArAn yAvad biharati / atra yAvatpadena - 'mAnuSyAn bhogabhogAna bhuJjAnaH' iti saMgrAhyam / 'tara NaM se ujjhie dArae kAmajjhayAe gaNiyAe gihAo' tataH khalu ujjhitako dArakaH kAmadhvajAyA gaNikAyA gRhAt 'NicchubhAvie samANe ' nikSepitaH = niHsAritaH san 'kAmajjhayAe gaNiyAra kAmadhvajAyAM gaNikAyAM 'mucchie' mUcchitaH = AsaktaH 'giddhe' gRdraH = AkAGkSAvAn, 'gaDhie' grathitaH = tatpremajAlabaddhaH, 'ajjho vavaNaNe' adhyupapannaH - adhi- Adhikyena upapannaH- saMlagnamanAH, ata eva - 'aNNaltha katthai suI ca raI ca dhi ca aviMdamANe' anyatra kutrApi smRtiM = smaraNaM ca ratiM prItiM ca dhRtiM = cittasthairya ca avindan=alabhamAnaH, 'taccitte' taccittaH - tasyAmeva cittaM yasya sa tathA, 'tammaNe' tanmanAH tasyAmeva usa kAmadhvajA vezyA ko usake makAna ke aMdara hI baMda kara diyA, tathA ' tUM aba bAhara mata AnA-jAnA !" isa prakAra usa se kaha diyA / 'ThavittA kAmajjhayAe gaNiyAra saddhiM urAlAI jAva viharar3a makAna meM hI roka kara rAjAne usa kAmadhvajA vezyA ke sAtha, udAra manuSyasambandhI kAmabhogoM ko bhogane lagA / 'tae NaM se ujjhie dArae kAmajyA gaNiyA mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaNNe aNNastha katthaI suI caraca dhi ca aviMdamANe' vaha ujjhita dAraka kAmadhvajA vezyA meM itanA adhika mUcchita gRddha evaM premapAza se jakar3A huA thA, tathA itanA adhika usameM magna thA ki jaba vaha usase viyukta-alaga kiyA gayA to use aura kahIM para bhI na kisI kI yAda AI, na usakI kisI se prIti hI baDhI aura na citta meM sthiratA hI rahI / 'taccitte , "" , 6 kAmadhvajA vazyAne padma tenA makAnanI aMdaraja aMdha karI dIdhI. tathA " tAre havethI bahAra javuM nahi. ' yo pramANe tene huma aye 'ThavittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAva viharai ' mAnamAna tene roDI rANIne zabda te kAmadhvajA vezyAnI sAthe udAra, manuSyasambandhI kAmabhAgone bhAgavavA lAgyuM. tara NaM se ujjhie dArae kAmajjhayAe gaNiyAe ajjhovaNNe aNNattha katthai suI ca raI ca dhi ca aviMdamANe ' te ujjIita dAraka kAmadhvajA vezyAmAM eTale adhika mUcchita gRddha arthAt premapAzathI jakaDAele hateA tathA eTaleA badhA tenAmAM magna hatA ke:- jayAre tene te vezyAthI judo karyA tyAre tene kAi sthaLe kAI paNa cAda na Avyu, temaja tenI AI sAthe prIti na maMdhAlI mane tenA vittamAM // prAznI sthiratA rahI nahi. ' taccite zrI vipAka sUtra Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjJitakavarNanam 273 mano yasya sa tathA, 'tallesse' tallezya:-tadgatA'zubhAtmapariNAmavizeSavAn , 'tadajjhavasANe' tadadhyavasAnaH-tasyAM tadviSayakam adhyavasAnaM-cintanaM yasya sa tathA, 'tadaTThovautte' tadarthopayuktaH-tadartha-tatmAptaye-upayuktaH upayogavAn , 'tayappiyakaraNe tadarpitakaraNaH-tasyAmevArpitAni-karaNAni indriyANi yena sa tathA, tabbhAvaNAbhAvie' tadbhAvanAbhAvitaH-tadbhAvanayA-kAmadhvajAcintayAbhAvitaHvAsito yaH sa tathA, 'kAmajjhayAe gaNiyAe' kAmadhvajAyA gaNikAyA 'bahUNi' bahUni 'aMtarANi ya' antarANi ca avasarAn-'kadA rAjA'syA gRhAniHsariSyatIti bhAvaH / chidAgi ya' chidrANi ca-rAjapuruSanirgamanarUpANi 'rAjapuruSAapi itaH kadA niHsariSyantIti bhAvaH / vivarANi ya' anyajanAbhAvena tatra niHzaGkagamanayogyAvasAna 'paDijAgaramANe 2' pratijAgrat 2- gaveSayan 2 'viharai' viharati-kAmadhvajAyA gRhopAnte itastato bhrAmyatItyathaH // sU. 19 // tammaNe tallesse tadajjhavasANe tadaTThovautte tayappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie' kevala kAmadhvajA meM ho isakA mana lavalIna rahA, usI meM isakI AtmA kI duzcittavRttirUpI pariNati jAgrata rahI, usI eka kI raTana citta meM jamakara baiThIra ise satAtI rahI, usI meM isakI samasta indriyoM kA vyApAra apita rahA aura kAmadhvajA kI cintA se hI yaha sadA vAsita bhI bana rhaa| tathA 'kAmajjhayAe gaNiyAe' usa kAmadhvajA vezyA se milane ke liye 'bahUNi aMtarANi ya' aneka avasaroM kI- 'rAjA isake yahAM se kaba nikale aura maiM kaba isake pAsa jAU~' isa prakAra ke samaya ko 'chidANi ya' chidroM kI- 'rAjapuruSa bhI yahAM se kaba haTeM aura maiM kaba usa se milUM' isa prakAra ke avasara kI, tathA vivarANiya vivaroMkI-anyajanoM ke abhAva se usake pAsa niHzaMkarUpa tammaNe tallese tadajjhavasANe tadaTThovautte tayappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie' kevala kAmadhvajAmAMja tenuM mana lavalIna rahyuM tenAmAM ja tenA AtmAnI duzcittavRttirUpI pariNati jAgrata rahI, te eka ja raTaNa tenAM manamAM sarvadA sthira rahyuM, tenAmAMja te dArakanI tamAma Indriyane vyApAra arpita rahyo, ane tenI cintAmAMja te sadA nibhAna raDato. tathA 'kAmajjhayAe gaNiyAe' te Ham vezyAne bhaav| bhATa 'bahUNi aMtarANi ya' bhane avasa31 (18) nI- 2 tenI pAsethI jyAre nANe bhane yA tenA pAse (vezyA pAse) 3' mAranI tanI 'chiddANi ya' chidronI-rAjapuruSa paNa kayAre tyAMthI jAya ane huM kayAre tene maLuM" A prakAranA apasanI, tathA vivarANI ya' manya mANasAnA mamAthI tanI ni:zapaNe zrI vipAka sUtra Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 vipAkazrute se jAne ke samaya kI 'paDijAgaramANe2' gaveSaNA-pratIkSA karatA huA kAmadhvajA vezyA ke makAna ke hI AsapAsa itastataH 'viharai' ghUmatA-phiratA rhaa| bhAvArtha- eka samaya kI bAta hai ki- mitrarAjA kI rAnI zrIdevI ke yonizUla kI vyAdhi utpanna huI, isa se rAjA usake sAtha yatheccha prasaMga karane se vaMcita rahane lgaa| viSayasevana kA upAya usane usI kAmadhvajA vezyA ko samajhA, ataH usane use hI apanI viSayavAsanA kA lakSya bnaayaa| parantu eka myAna meM do talavAroM kA rahanA jisa prakAra asaMbhava hai usI prakAra eka strI ko cAhanevAle do puruSoM kA paraspara nibhAva honA asaMbhava hai, isa liye rAjAne turaMta hI ujjhita ko-jo isa vezyA meM lagA huA thA use apane puruSoM se pakaDavA kara vahAM se bAhira nikalavA diyaa| ujjhita ko isa bAta se asahya kaSTa huA / rAjAne vezyA ko usake makAna ke bhItara hI baMda kara rakhA / ujjhita jo vezyA ke prema meM pAgala ho cukA thA, evaM apanA saba kucha bhUla cukA thA, jise eka kSaNa bhI usake vinA caina nahIM paDatI thI, aba isa avasara kI pratIkSA karane lagA ki-'kaba rAjA yahA~ se nikale aura maiM kaba kAmadhvajA ke sAtha rhuuN|' basa isI khyAla se vaha usa ke 5savAna samayanI 'paDijAgaramANe' gaveSaNa-pratIkSA 42te| mA vezyAnA bhajananI mAsapAsa bhAbha-tema "viharai' yA to to. bhAvArthaeka samayanI vAta che ke mitra rAjAnI rANI zrI devIne eniphUlane roga utpana thayo, te kAraNe tenI sAthe rAjA IchA-pramANe viSaya sukha bhegavAthI vaMcita rahevA, lAgyo, viSayasevanane upAya teNe te kAna dhvajA vezyAne samajIne tene ja potAnI viSayavAsanAnuM lakSya banAvyuM. paraMtu eka myAnaNAM be talavAronuM rahevuM je pramANe asaMbhavita che, teja pramANe eka strIne cAhavAvALA be puruSonuM paraspara nabhavuM asaMbhava che, tethI te rAjAe turataja ukjhitane-ke je vezyAmAM lAgI rahyo hato tene potAnA nekare dvArA pakaDAvIne tyAMthI bahAra kADhI mUkyuM. ujhitane A vAtathI asahRA duHkha thayuM. rAjAe vezyAne teja gharamAM, ke je gharamAM te rahetI hatI; pUrI dIdhI te ujhita ke je te vezyAnA premamAM gAMDo banI gayuM hatuM, ane je pitAnA saghaLA mitrane bhUlI gayuM hatuM, jene te vezyA vinA eka kSaNa paNa cena paDatuM nahi, te eka takanI rAha jovA lAgyuM ke "kayAre rAjA tyAMthI nIkaLe ane huM kayAre kAmadhvajA vezyA sAthe rahuM" basa eja dhUnamAM te vezyAnA zrI vipAka sUtra Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2 ujjhitakavarNanam 275 // mUlam // tae NaM se ujjhiyae dArae aNNayA kayAiM kAmajjhayAe gaNiyAe aMtaraM labhei, labhittA kAmajjhayAe gaNiyAe gihaM rahassiyaM aNuppavisai, aNuppavisittA kAmajjhayAe saddhiM urAlAI jAva viharai / imaM ca NaM mitte rAyA pahAe jAva kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte savAlaMkAravibhUsie maNussavAgarAe parikkhitte jeNeva kAmajjhayAe gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA tattha NaM ujjhiyaM dArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAiM jAva viharamANaM pAsai, pAsittA Asurutte 4 tivaliM bhiuDi NilADe sAhaTTa ujjhiyaM dArayaM purisehiM giNhAvei, gihAvittA aTimuTThijANukopparappahAreNaM saMbhaggamahiyagattaM kArei, kAritA avauDagavaMdhaNaM kArei, kAritA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei / evaM khalu goyamA ! ujjhiyae dArae purA porANANaM jAva paJcaNubhavamANe viharai // sU0 20 // TIkA 'tae gaM' ityAdi / 'tae NaM se ujjhiyae. dArae aNNayA kayAI kAmajjhayAe gaNiyAe' tataH khalu sa ujjhitako dArakaH, anyadA kadAcit makAna ke hI AsapAsa phiratA rhaa| dUsarI jagaha kahIM para bhI nahIM gayA // sU0 19 // 'tae NaM se ujjhiyae' ityAdi / 'tae NaM' isake anantara se ujjhiyae dArae' usa ujjhita makAnanI AsapAsa pharato rahyo ane bIjI kaI jagyAe gaye nahi (sU) 19) 'tae NaM se ujjhiyae' tyAha 'tae NaM. te pachI 'se ujjhiyae dArae 'a GirituR? 'aNNayA zrI vipAka sUtra Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 vipAkazrute kAmadhvajAyA gaNikAyA 'aMtaraM' antaram gRhe praveSTumavasaraM 'labhei' labhate, 'labhittA' labdhvA 'kAmajjhayAe gaNiyAe giha kAmadhvajAyA gaNikAyA gRha 'rahassiyaM' rAhasikaM-pracchannam 'aNuppavisaI' anumavizati, 'aNuppavisittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhi urAlAI jAba viharai' anupavizya kAmadhvajayA gaNikayA sAdham udArAn yAvad viharati / iha yAvatpadena-mAnuSyakAn bhogabhogAn bhukhAna:'-iti saMgrAhyam / 'imaM ca NaM' itazca khalu-asminnavasare ityarthaH, 'mitte rAyA pahAe jAva' mitro rAjA snAto yAvat 'kayabalikamme 'kRtavalikarmA' kayakouyamaMgalapAyacchitte savyAlaMkAravibhUsie' kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH sarvAlaGkAravibhUSitaH 'maNussavAgurAe' manuSyavAgurayA-manuSyANAM vAgurA-samUhaH, tayA 'parikkhitte' parikSiptaHveSTitaH, 'jeNeca kAmajjhayAe gaNiyAe gihaM teNeva uvAgacchai, dArakane 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya kAmajjhayAe gaNiyAe' kAmadhvajA gaNikA ke ghara meM praveza karane ke liye 'aMtaraM labhei' avakAza prApta kara liyaa| 'labhittA kAmajjhayAe gaNiyAe gihaM rahassiyaM aNuppa visai' avasara pAte hI vaha kAmadhvajA vezyA ke ghara meM pracchannarIti se ghusa gayA, 'aNuppavisittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAva viharai' aura ghusakara usane kAmadhvajA gaNikA ke sAtha udAra manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogane lgaa| 'imaM ca NaM mitte rAyA pahAe jAva kayabalikamme kayakouyamaMgala pAyacchite savvAlaMkAravibhUsie maNussavAgurAe parivivatta ' isa avasara meM mitrarAjA snAna karake kaue Adi pakSiyoM ko annadenerUpa balikarma se nipaTa kara kautuka maMgala evaM prAyazcittavidhi samApta kara aura vastra-AbhUSaNa Adi pahina kayAI' 4 samaya kAmajyayAe gaNiyAe' mata vezyAnA gharamA praveza 421 // bhATe 'aMtaraM labhei' a14bhejavA dIdhI. 'labhittA kAmajjJayAe gaNiyAe giha rahassiyaM aNuvisaI' asa2 matain te 45401 vezyAnA gharamA chAnI rIta pesI gayo, 'aNuppavisittA kAmajjhayAe gaNiyAe saddhiM urAlAI jAya viharaDa, ane sIne mana zyA sAthe 2 manuSyasadhA male gAne se dAya. 'imaM ca NaM mitta rAyA pahAe jAva kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte savvAlaMkAravibhUsie maNussavAgurAe pariviva' bheTavAmA mitra nAna 4zane // 6 pakSIyAne mana ApavArUpa bali kamathI nivRtta thaI, kautuka, maMgala ane prAyazcittavidhi pUrI karIne sana 17-bhUSA mAha paDezana samayArImAthI pIne 'jeNeva kAmajjhayAe zrI vipAka sUtra Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakavarNanam 277 uvAgacchittA tattha NaM ujjhiyaM dArayaM kAmajjhayAe gaNiyAe saddhi' yatraiva kAmadhvajAyA gaNikAyA gRhaM tatraivopAgacchati, upAgatya tatra khalu ujjhitakaM dArakaM kAmadhvajayA gaNikayA sAddham , 'urAlAI jAca viharamANaM pAsaI udArAn yAvad viharantaM pazyati, atra yAvatpadena-'mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAnam' iti saMgrAhyam ; 'pAsittA' dRSTvA 'Asurutte 4' AzurutaH zIghrameva roSAkrAntaH, atra-'kuSitaH caNDaphitaH misamisAyamAnaH' iti saMgrahaH; 'tivaliM bhiuDiM' trivaliM bhrukuTi 'NilADe' lalATe-bhAle 'sAhaTu' saMhatya saMkocya, bhUvikAreNa lalATe rekhAtrayaM kRtvetyarthaH, 'ujhiyaM dArayaM' ujjhitaM dArakaM, 'purisehi' puruSaiH svabhRtyapuruSaiH 'givhAvei' grAhayati, 'gihAvittA' grAhayitvA 'aTimuhijANukopparappahAreNaM' asthimuSTijAnukUparaprahAreNa-asthi='haDDI' iti prasiddham , muSTiHmasiddhaH, jAnu:-prasiddhaH, kUrparaH kaphoNi:-bhujamadhyagranthiH, eteSAM samAhArastatra prahAreNa AghAtena 'saMbhaggamahiyagattaM' saMbhagnamathitagAtraM 'kArei' kara rAjyakarmacAriyoM se parivRta ho 'jeNeva kAmajjhayAe gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchada jahAM kAmadhvajA vezyA kA ghara thA vahAM gayA / 'uvAgacchittA' jAkara usane 'tattha NaM ujjhiyaM dArayaM kAmajjJayAe gaNiyAe saddhi urAlAiM jAya ciharamANaM pAsai' vahAM ujjhita dAraka ko kAmadhvajA gaNikA ke sAtha udAra manuSyasaMbaMdhI bhogabhogoM ko bhogate hue dekhA / 'pAsitA Amurutte 4 tivali bhiuDiM NilADe sAhaTu ujjhiyaM dArayaM purisehiM giNhAvei' dekhate ke sAtha hI rAjA roSAkrAnta bana gayA aura bhravikAra ke kAraNa usa ke lalATa meM tIna rekhAyeM prakaTita ho gayIM, phira usane usa ujjhita dAraka ko apane puruSoM se pakaDavA liyA / 'gihAvittA ahimuhijANukopparappahAreNaM saMbhaggamahiyagattaM kArei' pakaDavA kara asthi, muSTi, jAnu evaM kUrparoM-kuhaniyoM ke Upara bahuta gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchai' jyA 5 vazyAnu 52 hetu tyAM gayo. "uvAcchittA' ne tethe 'tattha NaM ujjhiyaM dArayaM kAmajjhayAe gayiAe saddhi urAlAI jAva viharamANaM pAsai' yA gita 24ne 4500 vezyAnI sAthe 312 bhanuSyasa gadhI sogAne bhAsata no. 'pAsittA AsurUte4 tivaliM bhiurDi NilADe sAhaTu ujjhiyaM dArayaM purisehiM giNhAvei' netAnA sAthe28 2101 me46ma krodhamAM AvI gayA ane bhravikArabhamaro caDI javAne kAraNe tenA lalATa-kapAlamAM traNa rekhAo prakaTita thaI, aneka rIte rAjAe te ujhiMta dArakane pitAnA mANasane AjJA 431 547vI sIdhI. 'gihAvittA advimudvijANu-kopparappahAreNaM saMbhaggamahiyagattaM kArei' 54vIne masthi, bhuSTi jAnu uziyo 752 samata zata bhAdhAta zane zrI vipAka sUtra Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 vipAkazrute kArayati, 'kArittA' kArayitvA 'avauDagabaMdhaNaM' avakoTakabandhanam-avakoTakena= kRkATikAyA adhonayanena bandhanaM yasya sa tathA taM, grIvAyAH pazcAdbhAgena baddhamityarthaH, 'kArei' kArayati, 'kAritA' kArayitvA 'eeNaM vihANeNaM' etena vidhAnena etadadhyayanagata- caturthamutroktaprakAreNa 'vajjhaM vadhyaM hantavyam , 'ANaveI' AjJApayati-'tADanabandhanapUrvakamayaM hantavyaH' iti svapuruSAnAdizatItyarthaH / upasaMharannAha-evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'ujjhiyae dArae' ujjhitako dArakaH 'purAporANANaM' purApurANAnAM purA-pUrvakAle-pUrvabhave kRtAnAM purAtanAnAM 'jAva' yAvat-iha yAvacchabdena-'ducciNNANaM duppaDikaMtANaM' ityArabhya 'pAvagaM phalavittivisesaM' ityantasya sNgrhH| 'duzvIrNAnAM duSpatikrAntAnAm , ityArabhya, pApakaM phalavRttivizeSam' eSAM padAnAM vyAkhyA prathamAdhyayane dvAdazasUtre kRtA'smAbhiH / 'paJcaNubhavamANe vihAI' pratyanubhavan viharati // mU0 20 // burI taraha se prahAra karavAyA ki jisa se vaha adhamarA ho gayA / 'kAritA avauDagabaMdhaNaM kArei' adhamarA karA kara avakoTaka bandhana se-arthAt-gale aura donoM hAthoM ko maror3a kara aura una donoM hAthoM ko pRSTha bhAga meM lAkara, gale ke sAtha una donoM hAthoM ko bandhanarUpa avakoTaka bandhana se ba~dhavA diyA, 'kAritA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei' baMdhavAkara phira usa rAjAne, isa adhyayana ke caturtha sUtra meM ukta prakAroM se isako mArane ke liye apane puruSoM ko AjJA dii| bhagavAna kahate haiM-'evaM khalu goyamA !' he gautama ! isa prakAra yaha 'purAporANANaM jAva paJcaNubhavamANe viharaI' apane pUrvabhava meM upArjita duzvIrNa evaM duSpratikAnta purAne pApakarmoM kA phala bhoga rahA hai // taadhabhuvA ko 431 namAvya.. 'kAritA avauDagabaMdhaNaM kArei' adhabhuvA karAvIne pachI te rAjAe tene avakeTaka baMdhanathI-eTale gaLA ane bane hAthane maraDI ne, ane te baMne hAthane pRSTa bhAgamAM lAvIne gaLAnI sAthe te banne hAthenuM madhana35 apITa4 nathI yAvyA, 'kArittA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei' tene baMdhAvIne pachI te rAjAe A adhyayananA caturtha sUkta prakArathI tene mAravA mATe baMdhAvIne pitAnA mANasone AjJA karI. mApAna De cha -' evaM khalu goyamA!' gautama ! 2mA pramANe te 'purA porANANaM jAva paccaNubhavamANe viharai' potAnA pUlabha bhegamA zIrNa ane dupratikAnta purANa pApakarmonuM phaLa bhogavI rahyo che. zrI vipAka sUtra Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -- -- vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakavarNanam 279 // mUlam // ujjhiyae NaM bhaMte dArae io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gamihiMi ?, kahiM uvavajihii ? / goyamA ujjhiyae dArae _ bhAvArtha-kisI samaya ujjhita dAraka ko aisA maukA hAtha laga gayA ki jisakI vajaha se vaha pracchannarIti se kAmadhvajA vezyA ke pAsa jA pahu~cA aura usake sAtha manuSyasaMbaMdhI bhoga bhogane lgaa| jaba yaha kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhoga rahA thA, usI samaya acAnaka hI rAjA snAnAdi se nipaTa kara apane sevakoM ke sAtha kAmadhvajA ke makAna para AyA / ujjhita dAraka ko dekhakara vaha krodhita ho gayA, aura zIghra hI usane apane puruSoM se use pakaDavA kara khUba piittvaayaa| unhoMne bhI use itanI burI taraha se pITA kI vaha unakI mAra khAtA2 adhamarA ho gyaa| isako adhamarA kara phira unhoMne isake donoM hAthoM ko pITha kI tarapha moDakara kasa kara bAMdha diyA / jaba vaha acchI taraha se baMdha cukA taba rAjAne apane puruSoM se kahA ki ise prANadaMDa kI sajA de do| bhagavAn kahate haiM-he gautama ! isa prakAra yaha apane pUrvabhava meM upArjita duzcIrNa evaM duSpratikrAnta purAne pApakarmoM kA phala bhoga rahA hai ||suu020|| bhAvArtha-keI eka samaye te ujhata dArakane evA joga hAthamAM AvI gaye ke jenA AdhAre te gusa-chAnI-rIte kAmadhvajA vezyAnI pAse jaI pahoMcyuM, ane tenI sAthe manuSya saMbaMdhI bhega bhogavavA lAgyo jyAre te kAmadevajI vezyA sAthe manuSyasaMbadhI kAma-bhegene bhegavI rahyo hato tevAmAM ja rAjA snAna Adi kAmathI nivRtta thaIne potAnA sevakanI sAthe kAmadevajAnA makAna para AvyuM ane ukjhita dArakane joIne te bahuja kadhamAM AvI gaye, ane turataja pitAnA mANasethI pakaDAvI tene khUba mAra marAvyuM, te mANasee tene e sakhata rIte mAra mAryo ke te mAra khAtA-khAtAM ardha muvA jevuM thaI gaye, tene evI rIte ardhI-muvA je karIne pachI teoe tenA banne hAthane pIThanI tarapha laI jaIne kasIne bAMdhI dIdhA, jyAre tenA hAtha sArI rIte baMdhAI gayA tyAre rAjAe pitanA mANasane hukama karyo ke- A mANasane prANudaMDanI sajA kare. bhagavAna kahe che ke he gautama! A prakAre te ujijhata dAraka, teNe pitAnA pUrva bhavamAM prApta karelAM durNa ane pratikAnta purANa pApakarmonAM phaLane jogavI rahyo che (sU0 20) zrI vipAka sUtra Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 280 vipAkazrute paNavIsaM vAsAiM paramAuM pAlaittA ajjeva tibhAgAvasese divase sUlabhipaNe kae samANe kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavajihii / se NaM tao aNaMtaraM ubaTTittA iheva jaMbUdove dIve bhArahe vAse veyaDDhagiripAyamUle vANarakulaMsi vANarattAe uvavajihii / se gaM tattha ummukkabAlabhAve tiriyabhoesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavaNNe, jAe jAe vANarapoe vahehii / eyakamme 4 kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbUdIve bhArahe vAse iMdapure Nayare gaNiyAkulaMsi puttattAe pnycaayaahii| tae NaM taM dAragaM ammApiyaro jAyamettagaM vaddhehiti / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivatte egArasame divase saMpatte vArasAhe imaM eyArUvaM NAmadhenaM krehiti| hou NaM piyaseNe nnpuNse| tae NaM se piyaseNe gapuMsae ummukkabAlabhAve jovaNagamaNupatte viNNAyapariNayamitte rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukiTe ukTisarIre bhvissi| tae NaM se piyaseNe Napusae iMdapure Nayare bahave rAIsara jAva pabhiIo bahUhi ya vijApaogehi ya maMtacuNNehi ya uDDAvaNehi ya NiNhavaNehi ya paNhavaNehi ya, vasIkaraNehi ya Abhiogehi ya abhiyogittA urAlAI mANussAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharissai / tae NaM se piyaseNe NapuMsae eyakamme 4 subahuM pAvakamma zrI vipAka sUtra Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakasyAgAmibhavavarNanam 281 samajiNittA ekavIsaM vAsasayaM paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavajjihii / tao sarIsivesu, saMsAro, taheva jahA paDhame jAva pur3havIsu se NaM tao aMnaMtaraM ubahittA iheva jaMbUdIve bhArahe vAse caMpAe Nayaroe mahisattAe paccAyAhii / se NaM tattha aNNA kayAvi gohillaehiM jIviyAo vavarovie samANe tattheva caMpAe NayarIe seTrikulaMsi puttattAe paccAyAhi // sU0 21 // TIkA punagautamasvAmI pRcchati - 'ujjhiyae NaM bhaMte!' ityAdi / 'ujjhie NaM bhaMte! dArae' ujjhitakaH khalu bhadanta ! dArakaH 'io' itaH = asmAt bhavAt 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahi gamihi' kutra gamiSyati ? 'kahi uvavajjihira' kutrotpatsyate ? | bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi / 'goyamA ! ujjhiyae dArae paNavIsaM vAsAI' he gautama ! ujjhatako dArakaH paJcaviMzatiM varSANi 'paramAuM' paramAyuH = pUrNamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA 'ajjeva ' adyaiva 'tibhAgAva se se' tribhAgAvazeSe - avaziSyate itya 'ujjhie NaM bhaMte' ityAdi / gautamane punaH pUchA- 'bhaMte !' he bhadanta ! 'ujjhiyae NaM dArae' yaha ujjhita dAraka 'io' isa bhava se 'kAlamA se ' mRtyu ke avasara para 'kAlaM kiccA' mara kara 'kahiM gamihira' kahAM jAyagA ? 'kahiM uvavajjihi ' kahAM utpanna hogA ? | bhagavAnane kahA - 'goyamA' he gautama ! 'ujjhiyae dArae' yaha ujjhita dAraka 'paNavIsaM vAsAI paramAuM pAlaittA' pacIsa (25) varSa kI utkRSTa Ayu ko bhogakara 'ajjeva vibhAgAvasese' Aja ' ujjhiyae NaM bhaMte ' tyAhI gautame irIthI pUchayu 'bhaMte ' De lahanta ! ' ujjhiyae NaM dArae ' te anjita hA24 ' io' mA bhavabhAMthI ' kAlamA se ' bharaNunA samaye 'kAlaM kiccA ' bharae| pAbhIne 'kahiM gamihira' yAM the? 'kahiM uvavajjihiM' yAM utpanna thathe ? lagavAne dhu' - 'goyamA !' gotama ! ' ujjhiyae dArae ' te unnata 24 ' paNavIsaM vAsAI paramAuM pAlaittA ' (25) pathIsa varSAMnI utsRSTa AyuSya bhogavIne ' ajjeva vibhAgAvasese' mAnena hivasanA ahara vItatAM hivasanAM zrI vipAka sUtra Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute vazeSaH, tribhAgebhyo'vazeSaH-tribhAgAvazeSastasmin divase-divasasya caturthaprahare ityarthaH, 'sUlabhiNNe kae samANe' zUlabhinnaH kRtaH san , 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM 'NeraiyattAe' nairayikatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'se NaM tao aNaMtara' sa khalu tato'nantaram 'uvyaTTittA' udvartya=niHsRtya, 'iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse' ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'veyaDDhagiripAyamale' caitADhayagiripAdamUle-vaitAdayanAmakaparvatAdhobhAge 'vANarakulaMsi' vAnarakule 'vANarattAe' vAnaratayA 'uvavanjihiDa' utpatsyate / "se NaM tattha ummukkavAlabhAve' sa khalu tatronmuktabAlabhAvaH bAlyAvasthAmatikrAntaH, 'tiriyabhIesu' tiryagbhogeSu 'mucchie' mUcchinaH AsaktaH 'giddhe' vRddha AkAGkSAvAn 'gaDhie' grathitaH tatsemajAlabaddhaH, 'ajjhovavaNNe' adhyupapannaH-adhi-Adhikyena upapannaH saMlagnamanAH san hI tribhAga se avaziSTa divasa meM-divasa ke caturtha prahara meM 'mUlabhiNNe kae' zUla se vidIrNa ho, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI meM 'raiyattAe uvavajihiinArakI kI paryAya se utpanna hogaa| 'se NaM tao aNataraM uvvaTTittA' vahAM se bAda meM nikala kara 'iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyaDDhagiripAyamUle vANarakulaMsi vANarattAe uvabaji hii' yaha isI jaMvUddhIpa ke bharatakSetra meM jo vetADhaya parvata hai, umako talahaTI meM vAnarakula meM vAnara kI paryAya se utpanna hogaa| se NaM tattha umtakacAlabhAve tiriyabhoesa mucchie giddhe gadie ajjhovavaNNe jAe jAe bANarapoe bahehii' vahAM para jaba yaha pAlya avasthA ko atikAnta hokara yauvana avasthAvAlA hogA, taba tiryaMcasaMbaMdhI bhogoM meM mUcchita,gRddha,evaM tatsaMbaMdhI adhika Asakti meM rAta-dina jakaDA rahakara, tathA 'ajjhovavaNe' adhyupapanna-unhIM ke sevana meM kSaNa2 yA pra62mA 'mUlabhiNNe kae' zUlI (qzleg 45, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' mA pramAthivImA 'NeraiyattAe uvabajiDiDa' nAhInA pAyathI Bur thaze se NaM tao aNaMtaraM ubaTTittA' pachI tyAthI nIjAne 'iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse veyaDDhagiripAyamUle vANarakulaMsi vANarattAe uvavanjihii' te // dIpanA laratakSetramA nAya parvata che, tenI taLeTImAM vAnakulamAM vAnaranI paryAyathI utpanna thaze. 'se NaM tatya ummukkabAlabhAve tiriyabhoesu mucchie giddhe gadie ajhovavaNNa, jAe jAe vANarapoe bahehii' yA te -masyAne pUrI ne nyAre yauvana avasthAmAM Avaze tyAre tiryacasambandhI bhegamAM mUriSThata, gRddha ane te zrI vipAka sUtra Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakasyAgAmibhavavarNanam 283 'jAejAe' jAtAn jAtAn 'vANarasIe' vAnarapotAnbAnarazizUn , puMstvaviziSTAn vAnarazizUniti bhAvaH; 'vahe hii' haniSyati mArrAyaSyatItyarthaH / 'eyakamme 4' etatkarmA-etad-jAtamAtravAnarA kavadhakaraNarUpaM karma yasya sa tathA, atra 'eyappahANe, eyavijje, eyasamAyAre' iti trayANAM padAnAM saMgrahaH, eSAM vyAkhyA asminnevAdhyayane (13) trayAdazasUtre kRtA'smAbhiH / 'kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbuddIve bhArahe vAse iMdapure Nayare gaNiyAkule puttattAe' kAlamAse kAlaM kRtvA ihaiva jambUdvIpe bhArate varSe indrapure nagare gaNikAkule putratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate / 'tae NaM taM dAragaM' tataH khalu taM dArakam 'ammApiyaro' mAtApitarau 'jAyamettagaM' jAtamAtrakaM vaddhehiMti' vardhayiSyataHvardhitakaM kariSyataH-napuMsakaceSTArUpakukarmakaraNArtha liGgaM meM vAsita antaHkaraNa vAlA banA huA yaha vAnariyoM ke puruSajAti ke baccoM ko mAratA rhegaa| usa paryAya meM isakA "eyakamme bAnariyoM ke jAtamAtra baccoM kA vadha karanA yahI eka mAtra kAma hogA, 'eyappahANe' isI kriyA meM yaha tatpara rahegA, 'epavije' yahI eka isake jIvana kI vidyA hogI, 'eyasamAyAre' yaha bAnariyoM ke baccoM ko mArane kI dhuna meM hI lagA rhegaa| phira "kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse iMdapure Nayare gaNiyAkulaMsi puttattAe paJcAyAhii' jaba vahAM ko paryAya kI isakI Ayu pUrNa ho jAyagI, taba vahAM se maraNa ke avasara para mara kara yaha isI jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM rahe hue iMdrapura nagara meM vezyA ke kula meM putrarUpa se utpanna hogA / 'tae NaM taM dAragaM ammApiyaro jAyamettagaM vaddhehiti' utpanna hote hI isake mAtA-pitA ise vadhita kara DAlage, napuMsaka banA deNge| saMbaMdhI adhika AsakitamAM rAtrI-divasa baMdhAele tathA agrupapana tenA sevanamAM kSaNe-kSaNe bhAvita anta:karaNavALo thaIne te vAMdarInAM puruSa jAtinA ya52yAMcyAne bhaart| 2. te paryAyAM tene 'eyakamme paharImAna taratanA sameta nau nAtha 42vo me04 me mAtra ma ze. 'eyappahANe' se hiyAmA te ta52 raheze. 'eyavijje' me 4 tenA vananI vidhA ze. 'eyasamAyAre' te varIyAnAM 55yAmAne mAravAnI dhUnamA sAmyo raDaze. pachI 'kAlamAse kAlaM kiccA iheva jaMbuddIve dIve mArahe vAse iMdapure Nayare gaNiyAkulaMsi puttattAe paJcAyAhii' vAna2paryAyanu mAyuSya 53 rIne bharaNya samaye maraNa pAmIne te A ja bUdvIpa bharatakSetramAM rahelA adrapura nagaramAM vezyAnA kulamAM putra35thI panna thaze. 'tae NaM taM dAragaM ammApiyaro jAyamenagaM vaddhehiti' zrI vipAka sUtra Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 vipAkazrute chittvA napuMsakaM kariSyata ityarthaH / 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro' tataH khalu tasya dArakasya mAtApitarau 'Nivvatte ekArasame divase' nivRtte=vyatIte, ekAdaze divase 'saMpatte bArasAhe' saMprApte dvAdazAhe-dvAdaze divase 'imaM eyArUvaM NAmadhejaM karissaMti' idametadrUpaM nAmadheyaM kariSyataH 'hou NaM' bhavatu khalu 'piyaseNe NapuMsae' priyaseno napuMsaka iti / pUrvabhavakRtanarajAtidveSajanyakarmaphalametadityavadheyam / ___ 'tae NaM se piya seNe NapuMsae ummukkabAlabhAve jovvaNagamaNupatte' tataH khalu sa priyaseno napuMsakaH, unmuktabAlabhAvaH, yauvanakamanuprAptaH, "viNNAyapariNayamette' vijJAtapariNatamAtraH, 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya' rUpeNa ca yauvanena ca, lAvaNyena ca, 'ukkiTTe' utkRSTaH= utkarSavAn 'ukkiTThasarIre' 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivatte egArasame divase saMpatte bArasAhe ima eyArUva NAmadheja karehiti' isa bAlaka ko utpatti ke 11 gyAraha divasa jaba pUrNa ho jAyeMge aura 12 vA~ dina jyoM hI prAraMbha hogA tava isake mAtA-pitA isakA nAma aisA dhareMge ki-' hou NaM piyaseNe NapuMsae' yaha hamArA putra 'priyasena napuMmaka' isa nAma vAlA hoo| pUrva bhavakI vAnaraparyAya meM narajAtike sAtha kiye gaye dveSajanya kamoM kA yaha phala hovegA, aisA samajhanA caahie| 'tae NaM se piyaseNe NapuMsae ummukkabAlabhAve jovaNagamaNupatte' yaha priyasena napuMsaka kramazaH bAlyAvasthA kA parityAga kara taruNAvasthAko prApta hogaa| viNNAyapariNayamitte' usa samaya yaha apanI yuvAvasthA ko jAnatA huA 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNeNa ya ukkiThe ukkiTThasarIre bhavissai' rUpa, utpanna thatAM ja tenA mAtA-pitA tene vardhita karI nAkhaze-napusaka banAvI deze. 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivvatte egArasame divase saMpatte bArasAhe imaM eyArUvaM NAmadhejjaM karehiti' ta pAnI utpattinA bhagiyA2 11 hisa pItadi mArame hivase tanA mAtA-pitA tenu nAma mej 5 'hou NaM piyaseNe NapuMsae' / sbhaa| putrI priyasena nasa' mA nAma-pANI thAo. pUrvabhavamAM narajAtinI sAthe karelA zreSarUpa karmonuM A phaLa thaze, ema samajI se 'tae NaM se piyaseNe NapuMsae ummukkabAlabhAve jovaNagamaNupatte' te priyasena napuMsaka krame krame bAla-avasthA pUrI karIne yauvana avasthAne prApta thaze. 'viNNAyapariNayamitte' te samaye te potAnI yuvAvasthAne negat 21. 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukkiThe ukkiTThasarIre bhavissai ' 35, yauvana zrI vipAka sUtra Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitakAgAmibhavapriyasenanapuMsakavarNanam 285 utkRSTazarIraH 'bhavissai' bhaviSyati / 'tae NaM se piyaseNe napuMsae iMdapure Nayare' tataH khalu sa priyaseno napuMsakaH, indrapure nagare 'bahave' bahUn 'rAIsarajAva-pabhiIo' rAjezvara-yAvat-prabhRtIn-rAje-zvara-talavara-mADambika-kauTumbikebhya-zreSThi-sArthavAhaprabhRtIna 'bahUhi ya bahubhizca 'vijApaogehi ya vidyAprayogaizca= mantrapayogaizca, kIdRzaividyAprayogairityAha-maMtacuNNehi ya' mantracUrNaizca, 'uDDAvaNehi ya uDDAyanaizca AkarSaNezvetyarthaH, NiNhavaNehi ya' nihnavanaizva-adRzyakaraNaizca, 'paNhavaNehi ya' prasracanaizca-kSaraNaiH prasravaNairityarthaH, kASThapASANAdito'pi jaladugdhAdinirjharaNairiti bhAvaH / 'vasIkaraNehi ya' vazIkaraNaizca-vazyatAkArakaizca, evaMvidhaiH 'abhiogehi' AbhiyogikaH-abhiyogaH pAravazyaM prayojanaM yeSAM te AbhiyogikAstaiH, 'abhiogittA' abhiyojya-vazIkRtya 'urAlAI mANumsAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharimsai' udArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno yauvana evaM lAvaNya ke utkarSa se sahita hotA huA utkRSTa zarIra saMpanna ho jAyagA / 'tae NaM' isake bAda se piyaseNe NapuMsae' yaha priyasena napuMsaka 'iMdapure Nayare' usI indrapura nagara meM 'bahave rAIsarajAva-pabhiIo bahahi ya vijjApaogehi ya maMtacuNNehi ya uDDAvaNehi ya NiNhavaNehi ya paNhavaNehi ya vasIkaraNehi ya Abhiogehi ya AbhiogittA urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharissai' aneka rAjA, Izvara, talavara mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati evaM sArthavAha Adi janoM ko maMtrita cUrNa AkarSaNa adRzya karanevAle vidyA, kASTha pASANa se bhI jala-dUdha Adi kI dhArA bahavAne vAle upAya, aura vazIkaraNa Adi sAdhana rUpa aneka prakAra ke vidyAprayogoM se mohita kara udAra aise manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogatA huA bhane lApazyanA 4 sAthai aSTazarI2sapanna 4. 'tae NaM' te pachI 'se piyaseNe NapuMsae' te priyasena na sa 'iMdapureNayare' tendra52 nA2mA 'bahave rAIsara0 jAva pabhiIo bahUhi ya vijjApaogehi ya maMtacuNNehi ya uDDAvaNehiya NiNDavaNehi ya paNhavaNehi ya vasIkaraNehi ya Abhiogehi ya AbhiogittA urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharissaDa' mane 201, 18, , bhA1i3, kauTumbika, Ibhya, zreSThI senApati ane sArthavAha Adi mANasane jemAM maMtarelA cUrca, AkarSaNa, adazya karanArA vidhAna, lAkaDAM ane paththaramAMthI paNa pANI ane dUdha Adine dhArA vahe. tavI vidyAnA upAye ane vazIkaraNa Adi sAdhanarUpa aneka prakAranI virUgaonA prayogothI mehita karIne udAra evA manuSya-sambandhI kAma zrI vipAka sUtra Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute vihariSyati / 'tae NaM se piyaseNe NapuMsae' tataH khalu sa priya seno napuM. sakaH 'eyakamme 4' etatkarmA 4-etat mantraprayogAdirUpaM karma yasya sa tathA, 'suvahuM pAvakamma' subahu pApakarma 'samanjiNittA' samaya-samupAyaM 'ekkavIsaM vAsasayaM' ekaviMzati varSazatAni 'paramAuM' paramAyuH utkRSTamAyuH pAlaittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM narayikatayA 'uvacanjihiI utpatsyate, 'tao' tataH ratnaprabhApRthivIduHkhabhogAnantaraM 'sarIsivesu' sarIsRpeSu-nakulAdiSu 'upajihii' utpatsyate / 'saMsAro taheva jahA paDhame' saMsArastathaiva yathA prathame-saMsAraH bhagad bhavAntare bhramaNam tathaiva yathA prathame= prathamAdhyayane mRgAputrasya varNitaH, 'jAva puDhavIna' yAvad pRthivISu anekazatarahegA / 'tae NaM se piyaseNe NapuMsae eyakamme 4 mubahu pAvakammaM samajiNittA ekkavIsaM vAsasayaM paramAu pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavajihii' isa prakAra yaha priyasena napuMsaka ina mantroM ke prayogarUpa karmoM meM hI magna ho kara anekavidha pApakarmoM kA upArjana karatA 2 apanI 2100 ikkIsasau varSa kI samasta Ayu ko samAptakara mRtyu ke avasarameM mara kara una saMcita pApakarmoM ke udaya se prathamapRthivI (ratnaprabhA) kA nArakI hogaa| 'tao sarIsivelu saMsAro taheva jahA paDhame jAva puDhavIsu' vahAM se nikalakara phira yaha sarIsRpa-nakula Adi meM utpanna hogaa| isakA eka bhavase dUsare bhavoM meM bhramaNa prathama adhyayanameM varNita mRgAputra ke bhramaNa kI taraha jAna lenA cAhiye / yaha anta meM lAkhoM bAra pRthivIkAya ne gAne yatA 275. 'tae NaM se piyaseNe NapuMsae eyakamme4 suvahu pAvakammaM samajiNittA ekkavIsaM vAsasayaM paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA imI se rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavajihii' 24 / pramANe te priyasena napuMsaka tenA maMtranA prayogarUpa karmomAM ja magna thaIne anekavidha pApakarmonuM upArjana karata-karate ekavIsa 2100 varSanuM tamAma AyuSya pUruM karIne mRtyu pAmIne te saMcaya karelA pApakarmonA udayathI prathama pRthivI-ratnaprabhAmAM nArakI thaze. 'tao sarIsivemu saMsAro taheva jahA paDhame jAba puDhavIsu' tyAMthI nItIne pharI te sarIsRpa-LI A-AdimAM utpanna thaze. tenuM eka bhavamAMthI bIjA bhavemAM bhramaNa te prathama adhyayanamAM varNavelA mRgAputranA bramaNa pramANe jANI levuM joIe. te chevaTe lAkha vAra pRthivIkAyamAM utpanna thaze. ahIM je kAMI bhAva che, te prathama zrI vipAka sUtra Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 2, ujjhitaka jIvasya zreSThikule janmagrahaNam sahasakRtvaH=anekalakSavAramutpatsyate / atra yadvAcyaM tadatra prathamAdhyayanasyaikaviMzatitame sutre draSTavyam / 'se NaM' sa khalu 'tao anaMtaraM' tataH tasmAdbhavAt anantaram, 'uvvahittA' udvatya = niHsRtya, 'iheva jaMbUdIve bhArahe vAse caMpAe NayarIe' ihaiva jambUdvIpe bhArate varSe campAyAM nagaryo 'mahisattA' mahipatayA 'paccAyAhii' pratyAyAsthati = utpatsyate / ' se NaM tattha aNNayA kayAvi' sa khalu tatrAnyadA kadAcit 'gollie hiM' gauSThikai := ekamaNDalIsadasyaiH samAnavayaskaiH puruSai: 'jIviyAo' jIvitAt, 'vavarovie samANe' vyaropitaH san 'tattheva caMpAe yarIe sedvikusi puttatAe' tatraiva campAyAM nagaryAM zreSTikule putratayA 'paccAyAhii' pratyAyAsyati = utpatsyate // sa0 21 // 287 meM utpanna hogA | yahAM para jo kucha bhAva hai prathama adhyayana ke 21 veM sUtra se dekha lenA cAhiye / isake bAda se NaM tao anaMtaraM uTTittA he jaMbUdIve dIve bhArahe vAse caMpAe NayarIe mahisatAe paccAyAhi' yaha vahAM se nikala kara isa jaMbUdvIpa ke bharatakSetrameM jo caMpA nAma kI nagarI hai vahAM mahiSa (pADA) kI paryAya se utpanna hogA / ' se NaM tattha aNNayA kayAvi goliehiM jIviyAo babarovie samANe tattheva caMpAraNayarIe sehikulaMsi puttattAe paccAyAhi' vahAM yaha goSThi koMeka maNDalI ke sadasya samAnavayavAle puruSodvArA mAre jAne para usI campAnagarI meM kisI zreSThikula meM putrarUpase utpanna hogA / bhAvArtha- gautama ne punaH pUchA ki he bhadanta ! yaha ujjhita dAraka isa paryAya se marakara aba kahA~ jAyagA aura kahA~ utpanna hogA ? | prabhu ne gautama ke isa prazna kA uttara mRgAputra - adhyayana ke adhyayananA 21 avasamA sUtramA leDa se lehAyya. te pachI 'se NaM tao aNaMtaraM umbaTTittA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse caMpAe NayarIe mahisanAe pacAyA ' te tyAMthI nIDajIne yA maMjUdIpanAM bharata kSetramAM ne yathA nAmanI nagarI che tyA mahiSa (pADA ) nI paryAyathI utpanna thathe. 'se NaM tattha aNNayA kayAvi goliehiM jIviyAoM babarovie samANe tattheva caMpAe NayarIe sedvikulaMsi putatAe paccayAhi tyAM te goSThi - 4 maMDaNInA sahasya samAnavayavANA puruSo dvArA marAyA pachI te ja cAnagarImAM keAi zeThanA kulamAM putrarUpathI utpanna thaze. bhAvArtha gautame pharIvAra pUchyuM ke: -he bhadanta ! te ukti dvAraka A paryAyathI maraNa pAmIne have kayAM jaze ? ane kayAM utpanna thaze ? prabhue gautamanA , zrI vipAka sUtra Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 21 ve sUtra meM diyA haiM / ve isa meM yaha prakaTa kara rahe haiM ki-he gautama ! ujjhita ke jIvana kA Aja antima samaya hai / isakA jIvana Aja caturtha prahara meM samApta ho jaaygaa| yaha marakara prathama naraka kA nairayika hogaa| kyoM ki isane apane jIvana kA pratyeka kSaNa pApamaya vyApAroM ke sevana meM hI vyatIta kiyA hai, usase jina azubhatama pApakarmoM kA isane baMdha kiyA hai, unhIM ke udaya kA ise prabala duHkha prathama naraka meM jAkara bhoganA hai| isane 25 paccIsa varSa kI apanI Ayu pApoM ke sevana karane meM hI samApta kI hai| prathama naraka kI sthiti samApta kara jaba yaha vahA~ se nikalegA, to vaitADhaya parvata kI talahaTI meM baMdara hogA vahA~ bhI yaha viSayabhogoM meM atyanta gRddha hogA / 'mere sAmane anya baMdara viSaya ko na bhoga sake'-isa khyAla se yaha vahAM jitane bhI baMdariyoM ke puruSa jAti ke zizu hoMge una saba kA ghAtaka hogA / jaba yaha yahAM se maregA to iMdrapura meM kisI vezyA ke ghara meM janma legA / vahAM isa kA nAma 'priyasena napuMsaka' hogaa| kyoM ki isane baMdara kI paryAya meM puruSa jAti se dveSa kiyA thA, isaliye isakA phala ise isa paryAya meM bhogane ko milegaa| utpanna hote hI ise napuMsaka e praznano uttara mRgAputra-adhyayana 21 ekavIsamA sUtramAM Ave che te emAM e hakIkata pragaTa karI rahyA che ke - he gautama ! ujhitanA jIvanano Aje chelle samaya che. tenuM jIvana Aja cothA praharamAM pUruM thaI jaze, ane te maraNa pAmIne prathama narakane nArakI thaze. kAraNa ke teNe pitAnA jIvananI dareka kSaNa, pApamaya vyApAronA sevanamAMja vyatIta karI che tethI je azubhatama pApakarmone teNe baMdha karyo che. tenA udayanuM tene prabala duHkha prathama narakamAM jaIne bhogavavAnuM che. teNe pitAnI 25 varSanI AyuSya pApanuM sevana karavAmAMja pUrI karI che. te prathama narakanI sthiti pUrI karIne jyAre tyAMthI nIkaLaze, te pachI vaitADhaya parvatanI taleTImAM vAnara thaze tyAM paNa te viSayabhegamAM atyaMta Asakta raheze. "mArA sAme bIjA vAMdarA viSaye na bhogavI zake"--eja dRSTithI te tyAM AgaLa jeTalA narajAtinA vAnara bALaka haze te sarvane nAza karanAra thaze. jyAre te sthaLamAM maraNa pAmaze tyAra pachI IdrapuramAM koI vezyAnA gharamAM janma leze tyAM tenuM nAma "priyasena napuMsaka" raheze. kAraNake teNe vAnaranI paryAyamAM narajAti sAthe draSa karyo hate; e mATe tenuM phaLa e paryAyamAM bhegavavAnuM maLaze. utpanna thatA ja tene napusaka banAvI zrI vipAka sUtra Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 2, ujjhitaka jIvasya mokSagamanam 289 // mUlam // se NaM tattha ummukkabAlabhAve tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujjhihiha / aNagAre0, sohamme kappe jahA paDhame jAva aMtaM karehii, Nikvevo // sU0 22 // vivAgasue duhavivAgANaM ujjhiyaIyaM NAmaM biiyaM ajjhayaNaM samattaM // 2 // banA diyA jAyagA / bAlyAvasthA se jaba yaha yuvAvasthA meM AvegA, aura jaba yaha samajhadAra ho jAvegA, evaM rUpa, yauvana tathA lAvaNya se saMpanna hogA, taba yaha aneka prakAra kI vidyAoM ke prayogoM se vahAM ke logoM ko mugdha kara manuSyasaMbaMdhI bhogoM ko bhogatA huA apanA samaya vyatIta kregaa| isI prakAra ke kukRtyoM meM yaha 2100 ikkIsa sau varSa kI apanI Aya ko samApta kara anekavidha pApakoM kA saMcaya karatA huA hI maregA, ora ratnaprabhA naraka kA phira bhI nairayika banegA / vahAM kI eka sAgara kI utkRSTa sthiti ko samApta kara yaha sarIsRpoM-nakula Adi yoniyoM meM janma lekara mRgAputra kI taraha saMsAra meM aneka yoniyoM meM paribhramaNa karegA / pazcAt caMpA nagarI meM yaha bhaisA kI paryAya se utpanna hogA, aura vahAM eka maMDalI ke sadasya samavayaska mitroM dvArA mArA jAyagA / anta meM bhasA kI paryAya choDakara usI nagarI meM seTha ke kula meM putrarUpa se utpanna hogA // sU0 21 // devAmAM Avaze, bAla-avasthA pUrI karIne jyAre te yuvAvasthAmAM Avaze ane jyAre te samajaNavALe thaI jaze, ane rUpa, yauvana tathA lAvaNyathI saMpanna thaze, tyAre te aneka prakAranI vidyAonA prayogothI tyAMnA lekene mugdha karI manuSyasambandhI bhegene bhagavate thake pitAne samaya pUre karaze A prakAranA kukarmomAM te 2100 ekavIsa se varSanI pitAnI AyuSya pUrI karIne aneka vidha pApa karmone saMcaya karIne maraNa pAmaze, ane ratnaprabhA narakamAM pharIne nArakIpaNe utpanna thaze, tyAMnI eka sAgaropamanI utkRSTa sthitine pUrI karIne te sarIsRpannenIA-Adi yonimAM janma laIne mRgAputranA bramaNa pramANe saMsAramAM aneka niomAM paribhramaNa karaze, pachI caMpA nagarImAM pADAnI paryAyamAM utpanna thaze, ane tyAM eka maMDaLInA sadasya samAnavayanA mitra dvArA maraNa pAmaze chevaTe teja nagarImAM pADAnI paryAyathI chuTIne zeThanA kulamAM putrarUpathI utpanna thaze. (sU. 21) zrI vipAka sUtra Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ttiikaa| 'se gaM tattha' ityAdi / 'se gaM tatya ummukkabAlabhAve tahAkhvANaMtherANaM aMtie' sa khalu tatronmuktabAlabhAvastathArUpANAM sthavirANAmantike 'kevalaM bohiM' kevalAM bodhi 'bujhihiI bhotsyate, samyaktvaM lapsyate ityarthaH / 'aNagAre0' anagAro bhAvitAtmA bhaviSyati / tataH sa kAlamAse kAlaM kRtvA 'sohamme kappe' saudharma kalpe 'jahA paDhame' yathA prathame'dhyayane proktaM tathA'tra vAcyamityarthaH, tenAyamoM labhyate-'devattAe ubavajihii' devatvenotpatsyate / sa khalu tato'nantaraM devazarIraM tyaktvA mahAvidehe varSe yAni kulAni bhavanti ADhayAni, teSAM khalu anyatarasmin kule putrtyotptsyte| 'jAva aMtaM karehii' yAvad antaM kariSyati-sarvaduHkhAnAmantaM nAzaM kariSyati / "Nikkhevo' nikSepaH-nigamana-samAptivAkyaM vAcyamityarthaH, tadyathA'se NaM tattha' ityAdi / 'se NaM tatthaummukkabAlabhAve' yaha jaba vahAM bAlyAvasthAse taruNAvasthA ko prApta karegA, taba 'tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujjhihii' tathArUpa sthaviroM ke samIpa nirmala samakita ko prApta karegA, bhAvitAtmA anagAra hogA, 'sohamme kappe jahA paDhame jAva aMta karehii, Nikkhevo' pazcAt yaha mRtyu ke avasara mara kara saudharmakalpa meM devapane utpanna hogaa| vahAM kI sthiti samApta kara yaha phira mahAvideha kSetra meM jo vahAM ADhaya kula haiM unameM se kisI eka AThyakula meM putrarUpa se utpanna hogA, pazcAt yogya samaya para bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kara samasta karmoM kA sarvathA nAza kara mokSa ko paavegaa| 'Nikkhevo' yaha pada dvitIya adhyaya kI samApti kA sUcaka hai, jisakA 'se NaM tattha' yA. ' se NaM tatya ummukkabAlabhAve' te nyAre tyai ana-AqthA pUrI zane t3|12thaane prApta 42ze, tyAre tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujjhihii' tathArUpa sthavirenI pAse jaIne nirmala samakitane prApta karaze, bhAvitAtmA aNa ||2-muni yI, 'sohamme kappe jahA paDhame jAva aMta karehii Nikkhevo' pachI te mRtyunA samaye maraNa pAmIne saudharmaka95mAM devapaNe utpanna thaze. tyAMnI sthiti pUrI karIne, te pachI mahAvideha kSetramAM je tyAM ADhaya (sarva saMpatti sapana) kuLe che temAMnAM kei eka ADhaya kuLamAM putra rUpathI utpanna thaze. pachI yogya samaya prApta thatAM bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karIne samasta karmone sathA nAza parIne mokSapane pAbharI. 'Nikkhevo' // 56 bhI yayananI zrI vipAka sUtra Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 2, adhyayanapari smaaptiH| 291 'evaM khalu jambU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM biiyassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, tibemi'| asyAdhyayanasya samAptikAle zrIsudhamoM svAmI kathayati-'evaM khalu' ityAdi / evaM khalu he jambU: ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM dvitIyasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH iti / bravImi yathA bhagavatA prokaM tathaiva tvAM kathayAmi, na tu svabuddhayA kalpayitveti bhAvaH // sU0 22 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrutagata-duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm ujjhita kIyaM nAma dvitIyamadhyayanaM sampUrNam // 1 // 2 // bhAva yaha hai- 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM biiyassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte-ttibemi' isa adhyayana kI samApti ke samaya zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki-he jambU ! siddhigatinAmaka sthAna ko prApta zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha ke isa dvitIya adhyayana meM ujjhita dAraka ke AkhyAnarUpa jo yaha bhAva prakaTa kiyA hai, so maiMne tujhase kahA hai| yaha jo kucha bhI tumase kahA hai vaha apanI kalpanA se nahIM kahA hai, kintu prabhu ke kathanAnusAra hI kahA hai // sU0 22 // zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskandhameM 'vipAkacandrikA' nAmaka saMskRta TIkA ke hindI anuvAda meM 'ujjhitakIya' nAmaka dvitIya adhyayana sampUrNa / / 1 / 2 // samAtina saya cha; nA bhApa se - 'evaM khala jamba samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM biiyamsa aJjhayaNassa ayamaDhe paNNate tti bemi' mA adhyayananI samAtinA samaye zrI. sudhA svAmI 4 cha :he jamma! siddhigati nAmaka sthAnane prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre, du:khavipAkanAmanA prathama zrutaskaMdhanA A bIjA adhyayanamAM ujhita dArakanA AkhyAnarUpa je A bhAva pragaTa karyo che, te meM tamane kahyuM che A je kAMI tamane kahyuM che te mArI kalpanAthI kaheluM nathI, paraMtu prabhunA kahevA pramANeja kahela che. (sU) 22) zrI vizrutanA bhavipA nAmAnA prathama zruta4 dhanI 'vipAkacandrikA' nAmanI senA zubhatI manuvAImA 'ujjhitakIya' nAmanu bIjuM adhyayana saMpUrNa. | 1 | 2 !! zrI vipAka sUtra Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha tRtIyamadhyayanam // // mUlam // taccassa ukkhevo| evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM purimatAle NAmaM Nayare hotthA, riddhH| tassa NaM purimatAlassa Nayarassa uttarapurasthime disibhAe ettha gaM amohadaMsI ujjANe, tattha NaM amohadaMsissa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA // sU0 1 // TIkA 'taccassa' ityAdi / 'taccassa' tRtIyasyAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH= pArambhavAkyam / tRtIyAdhyayanasya prArambhavAkyamatra vaktavyamiti bhaavH| atraivamutkSepo'nusandheya: 'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM doccassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, taccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ? tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI-' iti / ____ jambUsvAmI sudharmasvAminaM pRcchati-'jai NaM' ityaadi| yadi khalu he bhadanta ! he bhagavan ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAna // tRtIya adhyayana // 'taccassa' ityaadi| __ 'taccassa ukkhevo' tIsare adhyayana kA utkSepa yahA~ bolanA cAhiye, vaha isa prakAra-jaMbUsvAmI ne zrI sudharmA svAmI se pUchA'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpattaNaM duhavivAgANaM doccassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNatte ? he bhadaMta ! siddhigati ko prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne trIjuM adhyayana 'taccassa' tyAdi. 'taccassa ukkhevo' trI adhyynn| upekSa mAsa me, te yA pramANe-14 yU svAmI zrI sudharmA svAbhIne pUchyu- 'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM doccassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte' zrI vipAka sUtra Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 293 prAptena duHkhavipAkAnAM dvitIyasyAdhyayanasya ayamarthaH vijayamitrasArthavAhaputrasyojjhitakasya svakRtaduSkRtaphaladuHkhavipAkarUpo'rthaH prajJaptaH, tRtIyasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya duHkhavipAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / tataH khalu sa sudharmA'nagAro jambUnAmakamanagAramevaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'evaM khalu jaMbU' ityAdi / evaM khalu jaMbU !' evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM purimatAle NAmaM Nayare hotthA' tasmin kAle tasmin samaye purimatAlanAmakaM nagaramAsIt , tat kIdRzam ? ityAha-'riddha0' ityAdi / RddhastimitasamRddham-Rddha nabhaHsparzibahulaprAsAdayuktaM, bahujanasaMkulaM ca, 'stimitaM'-svacakraduHkhavipAka ke dvitIya adhyayana kA 'vijayamitra sArthavAha ke putra ujjhita ne apane pUrvopArjita duSkRtoM ke phalasvarUpa anekavidha dukhoM ko bhogA hai' isarUpa jo bhAva kahA hai vaha to hamane suna liyA hai, 'taccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte?' aba he bhadanta ! duHkhavipAka ke tRtIya adhyayana kA siddhigati ko prApta unhIM zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kyA bhAva pradipAdita kiyA hai ? 'tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI' isa prakAra jaMbUsvAmI ke prazna ko sunakara zrI sudharmAsvAmI kahate haiM- 'evaM khalu jaMbU' he jaMbU ! isa tRtIya adhyayana kA bhAva isa prakAra hai- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'purimatAle NAmaM Nayare hotthA' eka purimatAla nAmakA nagara thaa| yaha nagara riddha0' nabhaHsparzI bahuta se makAnoM se yukta evaM bahujanoM he bhadanta ! siddhi gatine prApta zramaNa bhagavAna mahAvIre, je du:khavipAkanA bIjA adhyayananA 'vijayamitra sArthavAhanA putra uSmite pitAnA pUrvabhavanA meLavelAM duSkatonAM phaLasvarUpa anekavidha duone bhegavyAM che" te 35 2 mA ghai . te to meM sainstali cha, ' taccassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAca saMpatteNaM ke aTe paNNatte ?' ve 3 mahanta ! siddhigatimAM virAjamAna te zramaNa bhagavAna mahAvIre duHkhavipAkanAM trIjA adhyayananA zubhAva pratipAina cha ? 'tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI' 4 pr412n| bhUsvAbhAnA prazna somAne zrI sudharmA svAmI 49 cha :' evaM khalu jaMbU' bhU! mA zrI adhyayananA thA l pramANe cha :' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM'sa mane te samayana viSe, 'purimatAle NAmaM Nayare hotyA' se pustimAsa nAmarnu nA2 tu. te n||2 'riddha0 ' mAzane! zrI vipAka sUtra Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 294 vipAkazrute paracakrabhayarahitam , 'samRddha'=dhanadhAnyAdipUrNam / 'tassa NaM purimatAlassa Nayarassa' tasya khalu purimatAlasya nagarasya uttarapurathime disibhAe'uttarapaurastye digbhAgeIzAnakoNe ityarthaH / atra khalu 'amohadaMsI' amoghadarzi amoghadarzinAmakam 'ujjANe'udyAnamAsIt / tattha NaM'tatra khalu amohadaMsissa jakkhassa'amoghadarzinaH= amoghadarzinAmakasya yakSasya 'jakkhAyayaNe hotthA' yakSAyatanamAsIt // sU0 1 // // mUlam // tattha NaM purimatAle mahabbale NAmaM rAyA hotthA / tassa NaM purimatAlassa Nayarassa uttarapurasthime disibhAe desappaMte ettha NaM aDavIsaMsiyA sAlADavI NAmaM corapallI hotthA, visamagirikaMdarakolaMbasaNNiviTThA, vaMsIkalaMkapAgAraparikkhittA, chiNNaselavisamappavAyaphalihovagUDhA, abhitarapANiyA sudullabhajalaperaMtA aNegakhaMDI viiyajaNadiNNaNiggamappavesA subahuyassavi kuviyassa jaNassa duppavessA yAvi hotthA // sU0 2 // se saMkula thaa| yahAM ke nivAsiyoM ko svapna meM bhI svacakra aura paracakra kA bhaya nahIM thaa| yahAM kI prajA bilakula nirbhaya thii| nagara meM sarva tarapha dhana aura dhAnya kI rAziyoM ke Dhera lage rahate the / 'tassa gaM purimatAlassa Nayarassa uttarapurasthime disibhAe' usa purimatAlanagara ke IzAnakoNameM 'tattha NaM amohadaMsI ujANe' eka amoghadarzI nAmakA udyAna thaa| 'tattha NaM amohadaMsissa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA' usa udyAna meM amoghadarzInAmaka yakSakA eka yakSAyatana thA / sU0 1 // sparza kare tevA uMcA ghaNuja makAnothI yukta ane ghaNuja vastIthI bharapUra hatuM. tyAMnA nivAsIone svanAmAM paNa svacaka ane paracakane bhaya na hatuM. tyAMnI prajA ekadama nirbhaya hatI. nagaramAM cAreya bAju dhana ane dhAnyanA DhagalA lAgelA hatA. 'tassa NaM purimatAlassa Nayarassa uttarapurasthime disibhAe' te pustimAsa nAnA 4AnImA 'tattha NaM amohadaMsI ujANe' mAghAzI naamne| mAya to. 'tattha NaM amohadaMsissa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA' te GdhaanbagIcAmAM ameghadazI nAmanA yakSanuM eka yakSasthAna hatuM. (1) zrI vipAka sUtra Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhgnsenvrnnnm.| 2 TIkA 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha the' tatra khalu 'purimatAle' purimatAle purimatAlanAmake nagare 'mahabbale NAmaM rAyA hotthA' mahAbalo nAma rAjA''sIt / 'tassa NaM purimatAlassa Nayarassa' tasya khalu purimatAlasya nagarasya 'uttarapurathime disibhAe' uttarapaurastye digbhAge-IzAnakoNe 'desappaMte' dezapAntejanapadasImAyAm 'ettha NaM' atra khalu 'aDavIsaMsiyA' aTavIsaMzritA mahAvanAntargatA 'sAlADavI gAmaM corapallI' zAlATavI nAma corapallI-corANAM vRkSavaMzalatAdigahanAzritaM vAsasthAnam 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI AsIt ? -'visamagirikaMdarakolaMbasaNNiviTThA' viSamagirikandarakolambasanniviSTA-viSamaM yad gireH kandaraM, tasya yaH kolambaH prAntastatra saMniviSTA yA sA tathA, 'vaMsIkalaMkapAgAraparikkhittA' vaMzIkalaGkaprAkAraparikSiptA=vaMzIkalaGkA vaMzajAlamayI vRtiH, saiva prAkArastena parikSiptA=veSTitA 'chiNNaselavisamappavAyaphalihovagUDhA 'tattha NaM' ityaadi| 'tattha NaM purimatAle ' usa purimatAla nagara meM 'mahabbale NAma rAyA hotthA' 'mahAbala' isa nAma kA eka rAjA thaa| 'tassa NaM purimatAlaNayarassa' usa purimatAla nagara ke 'uttarapurasthime disibhAe' IzAnakoNa meM 'desappaMte janapada kI sImA para 'aDavIsaMsiyA' eka aTavI meM rahI huI 'sAlADavI NAmaM corapallI hotthA' 'zAlATavI' isa nAma se prasiddha corapallI thii| yaha 'visamagirikaMdarakolaMbasaNNividvA' giriyo-pahADo ke durgama kaMdaroM ke prAntabhAga meM sthita thii| 'vaMsIkalaMkapAgAraparikkhittA' isake cAroM ora bA~so kA jhuramuTa saghanavana thA, usase yaha aisI mAlUma paDatI thI ki yaha koTa se ghirI hai, 'chinnasela 'tattha NaM' tyAhi. 'tattha NaM puritamAle ' te pusmitAda nabhA 'mahabbale NAmaM rAyA hotthA' bhaDAsa se nAmanI 27 tA. 'tassa NaM purimatAlaNayarassa' te purimatAsa nAnA 'uttarapurasthime disibhAe' zAna mA 'desappaMte' 45nI sImA 52 'aDavIsaMsiyA' 4 maTakI-vanamA yI 'sAlADavI NAmaM corapallI hotyA' 'sAvI nAmathI prasiddha me yA256vI (yozanu ma) tI. te 'visamagirikaMdarakolaMbasaNNiviTThA' nizmiI-pAnA huma / (zubha) na prAnta bhAgamA (bhuyAmA) rAhuyI tI. 'sIkalaMkapAgAraparikkhittA' tanI yAzya pAtu pAsAnu jhuMDa hatuM tethI karIne te evI rIte dekhAtI hatI ke jANe te keTathI gherAyelI hoya. zrI vipAka sUtra Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAkazrute chinnazailaviSamaprapAta parikhopagUDhA chinnaH = vidIrNaH zailastasya ye viSamamapAtAH= gartAH ta evaM parikhAH, tAbhirupagUDhA = veSTitA, 'abhitara pANiyA' abhyantarapAnIyA=abhyantarajalayuktA 'sudulabhajala peraMtA' sudurlabhajalaparyantA sudurlabham = atidurlabhaM jalaM paryante yasyA: 'sA tathA, 'aNegakhaMDI' anekakhaMDI = anekAH khaNDyaH=apadvArANi-guptadvArANi yasyAH sA tathA, 'viiyajaNadiNNaNiggamappavesA' viditajanadattanirgamapravezA = viditAnAM paricitAnAmeva janAnAM dattaH nirgamaH pravezazca yasyAM sA tathA punaH 'subahuyassavi kuviyassa jaNassa duppavesA' bahukasyApi kupitasya = kopAviSTasya vairiNa ityarthaH, janasya duSpravezA= duSkaraH pravezo yasyAM sA tathA, 'yAvi' cApi 'hotthA' AsIt || sU0 2 // visamappavAyaphalihocagUDhA' isake Asa-pAsa kI choTI2 TekariyAM khoda DAlI gaI thIM, isase bhUmi meM jagaha2 khaDDe ho gaye the, isase dekhane vAloM ko aisA jJAta hotA thA ki mAno yaha khAI se ghirI huI ho / abhitara pANiyA ' corapallI ke bhItara hI pAnI kA prabaMdha thA / pAnI lAne ke liye vahAM se logoM ko bAhara nahIM jAnA paDatA thA / 'sudulabhajalaperaMtA' kyoM ki isake bAhara bahuta dUra taka pAnI kA koI sAdhana nahIM thA / ' aNegakhaMDI' isameM aneka guptadvAra bhI the / ' vizyajaNadiNNaNiggamappavesA' jAna pahicAna vAle jana hI isameM A-jA sakate the, aparicita nahIM / ' suvahussavi kuviyassa jaNassa duppavesA yAvi hotthA ' bahusaMkhyaka kupita zatruoM ko bhI isameM praveza karanA muzkila thA / unake liye to yaha sarvathA duSpraveza thI / 4 296 'chinna sela visamappavAyaphalihovagUDhA' tenI vyAsapAsanI nAnI TeharImA gohI nAMbhelI hatI, te kAraNathI jamInapara ThekANe ThekANe khADA thai gayA hatA tethI jonAra mANasane mevuM sAgatu N stu } lage te mAdhyothI gherAyasI hoya. 'abhitara pANiyA' yA rapasInI aMdaraja (cAronuM gAma) pANInA prakha'dha hateA, tethI, pANI lAvavA mATe tyAMnA lokone mahAra vuM paDatu N nahi. ' sudullabhanalaperaMtA ' araNa ke tenAthI mahAra huna dUra sudhI pANI bhATe adha sAdhana hetu nahi. ' aNegakhaMDI , temAM aneka guptadvAra DA. " vaiyajaNadiNNaNiggamappavesA' ne lAvA - pIchAvA vANI bhAzusa hAya teja temAM AvI jaI zakatA hatA, ajANyA mANusa AvI zakate nahi. 'subahu savi kuviyassa jaNassa duppavesA yAvi hotthA ' gahu moTI sNkhyaavALA kupitazatruone paNa temAM praveza karavA kaThaNa hateA. zrI vipAka sUtra Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3 abhanna senavarNanam 297 // mUlam // tattha NaM sAlADavIe corapallIe vijae NAmaM coraseNAvaI parivasai, ahammie jAva lAhiyapANI bahuNayaraNiggayajase sUre daDhappahAre sAhasie saddavehI asilaTripaDhamamalle / se NaM tattha sAlADavIe corapallIe paMcaNhaM corasayANaM AhevaccaM jAva viharai / tae NaM se vijae coraseNAvaI bahaNaM corANa ya pAradAriyANa ya gaMThibheyagANa ya saMdhiccheyagANa ya, khaMDapaTTANa ya aNNesiM ca bahUNaM chiNNabhiNNabAhirAhiyANaM kuDaMge yAvi hotthaa| tae NaM se vijae coraseNAvaI purimatAlassa Nayarassa bhAvArtha- purimatAla nagara ke rAjA kA nAma mahAvala thaa| nagara ke IzAna koNa meM janapada kI sImA para eka ghanI aTavI thii| isameM eka corapallI thii| isakA nAma zAlATavI thaa| isake Asa-pAsa giriyoM-pahADoM kI durgama kaMdarAe~ thiiN| corapallI cAroM ora se vAMsoMke jhuramuTa se ghirI huI thii| isa ke pAsa ke pahADoM kI choTI2 TekariyAM khoda DAlI gaI thIM, ataH unake gaDhe isa zAlATavI kI khAI-jaise mAlUma dete the| coroM ne saba prakAra kI vyavasthA isake bhItara hI kara rakhI thii| pAnI vagairaha lAne ke liye vahAM ke nivAsiyoM ko bAhara nahIM jAnA par3atA thaa| paricita ke sivAya aura dUsare janoM kA yahAM AnA-jAnA azakya thA // sU0 2 // bhAvArtha- putimAla nagaranA rAjAnuM nAma mahAbala hatuM. nagaranA izAna khuNAmAM eka gherI aTavI (vana) hatI. temAM eka capaTalI hatI. tenuM nAma zAlATavI hatuM. tenI AsapAsa girinI (parvatanI) durgama guphAo hatI. cerapallI cAreya bAjuthI vAMsenA jhuMDathI gherAyelI hatI. tenI AjubAjunA pahADanI nAnI nAnI TekarIo kherelI hatI, tethI tenA khADA te zAlATInI khAI jevA dekhAtA hatA, coroe tamAma prakAranI anukULatAnI vyavasthA tenI aMdaraja karI rAkhelI hatI, tyAMnA nivAsIone pAchuM levA mATe paNa bahAra javuM paDatuM nahi, ane te aTavIna mArganA jANanAra vinA keI bIjA mANasathI temAM AvavA-javAnuM banI zakatuM nahiM. (sU0 2) zrI vipAka sUtra Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 cipAkazrute uttarapurathimillaM jaNavayaM bahurhi gAmaghAyaehi ya NayaraghAyaehi ya goggahaNehi ya baMdiggahaNehi ya paMthakohi ya khattakhaNaNehi ya uvvIlemANe 2 viddhaMsemANe 2 tajjemANe 2 tAlemANe 2 NitthANe, giddhaNaM, NikaNaM, karemANe 2 viharai / mahabbalassa raNo abhikkhaNaM 2 kappAiM giNhai / tattha NaM vijayassa coraseNAvaissa khaMdhasirI NAmaM bhAriyA hotthA / ahINa tattha NaM vijayacorasegAvaissa putte khaMdhasirIe bhAriyAe attae abhaggaseNe NAmaM dArae hotthA, ahINa // sU0 3 // TIkA 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM' tatra khalu 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavyAM corapallyAM 'vijae NAmaM vijayo nAma vijayanAmakaH, 'coraseNAcaI' corasenApatiH corANAM nAyakaH, 'parivasai' parivasati / 'ahammie' adhArmikaH 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdena 'adhammANue, adhammiTe, adhammakkhAI, ahammappaloI, adhammappalajjaNe, adhammasIlasamudAyAre, adhammeNaM, ceva vittiM kappemANe dussIle duvbae' iti saMgrahaH / adharmAnugaH, adharmiSThaH, adhakhyiAyI, adharmapralokI, adharmapraraJjanaH, adharmazIlasamudAcAraH, adharmeNaiva vRtti kalpayan , duHzIlaH, duvrataH, iti / eSAM padAnAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane 'tattha NaM sAlADavIe' ityaadi| 'tattha NaM sAlADavIe corapallIe' usa zAlATavI-nAmaka corapallI meM 'vijae NAmaM coraseNAvaI parivasai' vijaya-nAmaka eka coroM kA saradAra rahatA thaa| yaha * ahammie jAva lohiyapANI' mahA-adhArmika, adharmAnuga, adharmiSTha, adharmakhyAyI, adharmapralokI adharmapraraJjana, adharmazIlasamudAcArI, evaM adharma se hI apanI AjIvikA calAne vAlA thaa| 'tattha NaM sAlADavIe corapallIe ' tyAdi. 'tattha NaM sAlADavIe corapallIe' te 8vI nAmanI yo25calvi 'vijae NAmaM coraseNAvaI parivasai ' viya-nAbhano me yozanI s26||2 raDato hato, te 'ahammie jAva lohiyapANI' ma-abhI', adharmAnuSa, marbhi adhamakhyAyI, adharmapralekI, adharmapraraMjana ane adharmathIja pitAnI AjIvikA zrI vipAka sUtra Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhannasenavarNanam 299 caturdazasUtravyAkhyAvasare kRtA'smAbhiH / 'lohiyapANI lohitapANiH-lohitau= zastrakartitapazupakSidehodgatarudhirasaMparkeNa raktau pANI hastau yasya sa tathA, 'bahuNagaraNiggayajase' vahunagaranirgatayazAH vahuSu nagareSu nirgataM prasRta yazaH prasiddhiyasya sa tathA, 'mUre' zUraH 'daDhappahAre' dRDhaprahAraH' dRDhaH kaThoraH dussahaH prahAro yasya sa tathA, 'sAhasie' sAhasikaH asamIkSyakArI, 'sadavehI' zabdavedhIzabdaM dhvanim anusRtya vedhituM-bANena viddhaM kartuM zIlamasyeti tathA 'asilaTipaDhamamalle ' asiyaSTiprathamamalla:-asiH khaDgaH, yaSTiH="lAThI' iti bhASApasiddhA, tayoH prathamaH pradhAno mallaH yoddhA, khaDgayaSTipaharaNakuzala ityarthaH / 'se NaM tattha sAlADavIe corapallIe' sa khalu tatra zAlATavyAM corapallyAM 'paMcaNhaM sAtha meM duHzIla evaM durAcArI bhI thaa| isake donoM hAtha sadA khUna se hI raMge rahate the, kyoM ki yaha zastra se pratidina pazu evaM ko mArA karatA thA / 'bahuNayaraNiggayajase sUre daDhappahAre sAhasie sahavehI asiladvipaDhamamalle' isakI prasiddhi aneka nagaroM meM ho cukI thI, 'sare' yaha baDA hI zUravIra thA, 'daDhappahAre' isakA prahAra baDA kaThora hotA thA, 'sAhasiha' yaha baDA hI sAhasika thA vinA vicAre hI yaha samasta kAma kara DAlatA thA-'bhaviSya meM isakA pariNAma kyA hogA ?' ise isakI bilakula cintA hI nahIM hotI thI, 'sadavehI' yaha zabdavedhI-bANavidyA meM vizeSa paTu thA, 'asilaTThipaDhamamalle' talavAra aura lAThI ke calAne meM isane viziSTa nipuNatA prApta kI thItalavAra aura lAThI ina donoM dvArA prahAra karane meM yaha prathama nambara ginA jAtA thA / 'se NaM tattha sAlADavIe corapalloe paMcaNhaM corasayANaM calAvanAra hatuM. sAthe duHzIla ane durAcArI paNa hato. tenA banne hAtha haMmezAM lehathI raMgAelA rahetA hatA, kAraNa ke te hathiarI vaDe hamezAM pazu-pakSIone bhAryA rato to. bahuNayaraNiggayajase' mUre daDhappahAre sAhasie saddavehI asiladvipaDhamamalle tanI prasiddhi manera nagarImA yutI tI, 'mare' te 594 zavIra chato. 'daDhappahAre' tene| prA2 gahu04 12 thA to, 'sAhasie , te bahuja sAhasika hata-kaI prakArane vicAra karyA vinA te tamAma kAma karate hate bhaviSyamAM tenuM zuM pariNAma Avaze? tenI bilakula ciMtA te karate ja nahi, 'sahavehI te zavedhI-sAvidhAmA vizeSa muzaNa to, 'asiladvipaDhamamalle' talavAra ane lAThI calAvavAmAM teNe uttama prakAranI kuzaLatA prApta karI hatI... talavAra ane lAThI e ane vaDe prahAra karavAmAM te pahelA naMbaramAM gaNate hate. * se NaM tattha sAlADavIe corapallIe paMcaNDaM corasayANaM AhevacaM jAva zrI vipAka sUtra Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 vipAkazrute , 1 corasyANaM AhevaccaM ' paJcAnAM corazatAnAmAdhipatyaM ' jAva' yAvat atra yAva cchabdena -' porebacce, sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM, ANAIsara seNAvacca, kAremANe, pAlemANe.' iti saMgrAhyam / eSAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane caturdazasUtre kRtA'smAbhiH / ' viharai ' viharati mukhena tiSThatItyarthaH / ' tae NaM se vijae cora seNAvaI' tataH khalu sa vijayanAmaka cora senApatiH ' bahUNaM corANa ya bahUnAM corANAM ca 'pAradAriyANa ya' pAradArikANAM ca = parastrIlampaTAnAM ca 'gaThibheyagANa ya' granthibhedakAnAM ca 'saMdhiccheyANa ya' sandhicchedakAnAM ca, ' khaMDapaTTA ya' khaNDapaTTAnAM ca khaNDa: =aparipUrNaH paTTaH = paridhAnavastraM yeSAM te tathA teSAm, ye khalu vastrakhaMDena caraNaM pariveSTaya kuSTavraNAdivyAjena gamanazaktyabhAvaM jJApayanti, athavA svacaritraM gopayanto ye kanyAM dhArayanti teSAmityarthaH / 9 , AhebaccaM jAva viharai ' yaha usa corapallI meM 500 coroM kA Adhipatya karatA thA / inameM yaha agresara thA / inakA svAmI evaM poSaka thA / inameM yaha pUrA mAnya thA aura ina sabakA AjJApradhAnasenApatitva apane dvArA niyojitajanoM se karAtA huA rahatA thA / 'tattha NaM se vija coraseNAvaI bahUNaM corANa ya yAtri hotthA' 500 coroM ke Adhipatya karane ke sivAya vaha vijaya cora senApati vahA~ para bahuta se anya coroM kA, 'pAradAriyANa ya' paradAralaMpaToM kA, 'gaThibheyagANa ya gAMTha - kataranevAloM kA, 'saMdhiccheyagANa ya' saMdhibhedakoM kA makAnoM meM seMdha lagAkara jo corI karane vAle the unakA, 'khaMDapaTTANa ya' khaMDavavAloM kA jo vraNAdika ke bahAne se pairoM meM cIthaDe lapeTakara hama meM calane kI zakti nahIM hai ' - isa prakAra kA dekhAva karanevAle viraha ' te vikyora senApati terImA 500 pAyaseo yeonuM vydhiptipazu karatA hatA, temAM te agresara hatA, tenA svAmI marthAt poSaNa karanAra hate, te ceArAmAM tenuM pUrU mAna hatuM ane te saunuM AjJApradhAna-senApati pote niyoti puruSo dvArA rAvato rahetA to. ' tattha NaM se vijae coraseNAvaI bahUNaM corANa ya pAradAriyANa ya gaMThibheyagANa ya saMdhiccheyagANa ya khaMDapaTTA ya aNNesiM ca bahUNaM chiSNabhiNNavAhirAhiyANaM kuDaMge yAvi hotthA ' te vibhyayora senApati tyAM 500 thoro sivAya jInna dhAraNA yoronA, pAradAriyANa ya' parastrIsa paTenA, 'gaMThibheyagANa ya' gaThiyAnA 'saMdhiccheyagANa ya' saMdhiledhnA gharamA bhAtara pADIne thorI 42nArAmA 'khaMDapaTTANa ya' bhNddvansa vALAenA je gumaDAM thavAnAM bahAnAthI pagamAM lugaDAnAM cIMtharA vIMTIne 'amArAmAM cAlavAnI zakti nathI. 'A prakAranA dekhAva karanArA hoya che tenA, athavA je , 4 zrI vipAka sUtra Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 'aNNesi ca bahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM 'chiNNabhiNNavAhirAhiyANa' chinnabhinnabahirAhitAnAM-chinnA nAsikAdiSu, bhinnA hastAdiSu, bahirAhitAH nagarAd bahiSkRtAH, eteSAM dvandvaH-chinnabhinnavahirAhitAsteSAM, 'kuDaMge' kuTaGkaH-kuTaGka iva kuTaGka: vaMzagahanamiva teSAmAvarakaH-gopaka ityarthaH ' yAni hotthA' cApyabhavat / "tae NaM se vijae corasegAvaI' tataH khalu sa vijayazcorasenApatiH, 'purimatAlassa Nayarassa' purimatAlasya nagarasya 'uttarapurathimillaM' uttarapaurastyam-uttarapUrvAntarAlasthaM 'jaNavaya' janapadaM vahUhi' bahubhiH 'gAmaghAyaehi ya' grAmaghAtakaizca 'NayaraghAyaehi ya' nagaraghAtakaizca 'goggahaNehi ya' gograhahote haiM unakA, athavA apane caritra ko chupAte hue jo kanthA ko dhAraNa karane vAle hote haiM unakA, evaM 'aNNesiM ca bahUNaM chiNNabhiNNa vAharAhiyANaM' aura bhI bahuta se nAsikA Adi aGga-chinna-jinakA hAtha vagairaha kaTA rahatA thA, bhinna jinakI nAka Adi kaTI rahatI thI, evaM jo bahirAhita-nagara se bahiSkRta kiye hue hote the, una sabakA bhI yaha 'kuDaMge yAci hotthA' kuTaMka-bAMsa kI jhADI ke samAna gopaka thA, arthAt-jisa prakAra bAMsa kI jhADI apane aMdara chipI hui vastu kI rakSA karatI hai-use prakaTa nahIM hone detI hai-usI prakAra se yaha bhI ina saba kI rakSA karatA thA, isake sahArA pAne para kisI kA bhI koI bAla bAMkA nahIM kara sakatA thA / 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI purimatAlassa Nayarassa uttarapurithimillaM jaNavayaM' yaha vijaya corasenApati purimatAla nagara ke uttara aura pUrvadizA ke antarAla meM rahe hue janapadoM ko 'bahUhi' bahuta se 'gAmaghAyaehi ya' grAmoM ke ghAtanerUpa, 'NayaraghAyaehi ya' nagaroM ke ghAtanerUpa, 'goggapotAnA yaritrane chupAvIne jI dhAraNa 42naa| jaya cha tenA tathA 'aNNesiM ca vahaNaM chiNNabhiNNa bAhirAhiyANaM' olon 4, nA nA4 vagere mana kapAI gayelA rahetA hatA, jenA hAtha vagere aMga kapAyelA hatA te. temaja je ||mmaathii 62 TI bhUmAtA tetathA 52 yAsA so bhATe te kuDaMge yAvi hotthA' vAsanI sADI pramANe ten| 214 ito, meTale 2 pramANe paisanI jhADI pitAnI aMdaranI vastunuM rakSaNa kare che-tene pragaTa thavA detI nathI-te pramANe A cAra paNa sonI rakSA karatuM hatuM. tene sahakAra maLatAM tenA Azraye rahenArane 3 59pANa pachi 421 zatA na. 'tae NaM vijayacorasegAvaI purimatAlassa Nayarassa uttarapurathimillaM jaNavayaM bahahiM gAmadhAyaehi ya NayaraghAyaehi ya goggahaNehi ya baMdiggahaNehi ya paMthako hi ya khattakhaNaNehi ya uvvIlemANe2 zrI vipAka sUtra Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 vipAkazrute Naizca gavApaharaNaiH, 'baMdiggahaNehi ya' bandigrahaNaizca bandinaH kArAgArarathAsteSAM grahaNairapaharaNairityarthaH, 'paMthakoddehi ya' pAnthakuTezva-balAt pAnthAnAM hananena tADanena vA taddhanApaharaNaizcetyarthaH, 'khattakhaNaNehi ya' khAtakhananaizca-'khatta' iti dezIyaH zabdaH khAtavAcakaH, khAtaM-gRhe pravezAthai tadbhinau chidraM 'sendha' iti bhASAprasiddhaM tasya khananaizcetyarthaH, 'uvvIlemANe 2. utpIDayan 2=svarNarUpyakarajatavastrAdyapaharaNaiH punaH punarvyathayan, 'viddhaMsamANe 2' vidhvaMsayan 2 kapATamaJjUpAdibhaGgakaraNairbhUyobhUyo vinAzayan, 'tajjemANe 2' tarjayan2 durvacanaiH, 'tAlemANe 2' tADayan 2 kazAdibhiH, 'NitthANaM' niHsthAna-sthAnavarjitaM gRhAt niSkAsanena, giddhaNaM' nirdhana-gomahiSyAdirahitaM, 'NikaNaM' niSkaNaMdhAnyakaNarahitaM sarvadhAnyApaharaNAditi bhAvaH, 'karemANe 2' 'viharai' kurvan 2 haNehi ya' gAyoM ko curAnerUpa, 'baMdiggahaNehi ya' kArAgAra meM baMda hue baMdiyoM ko bhagAnerUpa, 'paMthakohi ya' musAphiroM ko balAtkAra se mArane yA tADana karane se unakA dhanApaharaNa karanerUpa evaM 'khatta khaNaNehi ya' makAnoM meM sendha lagAkara ghusanerUpa kriyAoM dvArA 'udhvalimANe 2' svarNa, cAMdI evaM vastra AdikoM ke haraNa karane se utpIDita karatA, 'viddhaMsamANe 21 vahAM ke kapATa-maJjUSA-Adike toDane-phoDane se vidhvaMsa karatA, 'tajjemANe 21 durvacanoM dvArA tarjita karatA, 'tAlemANe 21 kazA-koDAoM se tADita karatA, evaM 'NitthANaM' vahAM ke janoM ko sthAnAntarita karatA, 'NiddhaNaM' dhanarahita karatA, 'NikaNaM' khAne-pIne kI vastuoM ke curAne se kaNarahita karatA viddhaMsemANe2 tajjemANe2 tAlemANe2 NitthANaM NiddhaNaM NikaNaM karemANe2 viharai' te vijaya cera senApati puritamAla nagaranA uttara ane pUrvadizAnA madhyamAM rahetA panapahone-dezAne, 'bahUhiM' | 'gAmaghAehi ya' mAna bhaa21||35, 'nagaraghAehi ya' nagarAno ghAta 42vA35, 'goggahaNehi ya' Ayona yA21135, 'baMdi gahaNehi ya' mahImAnAmA-sabhA 53 / yArane nasAvA35, 'paMthakoDehi ya' musApharone jera-julamathI mAravA rUpa ane tenI pAsethI dhana mAla haraNa karavA rUpa, ane 'khattakhaNaNehi ya' mAnama mAta2 5uvA35 jiyAyothI 'uvvIlemANe 2' sohInA sonA, yAMcI mane strIne 26 zane pIsa-du:5 aayte| 'viddhaMsemANe2' tyAMnA pATa, peTImA toDI-DIne tenA nAza 42to, 'tajjemANe2' 1215 kyanAthA ti22412 42to, bhane 'tAlemANe2' Al-DIyAmA 13 tyAnA mANasAne bhArato, bhane 'NitthANaM' me sthagethI mIre sthage to, 'NiddhaNaM' dhanavinAnA urato. 'NikaNaM' bhAvA-pIvAnI vastumAnI yArIrIne 4152hita 42to to. tathA zrI vipAka sUtra Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam . 303 viharati / ' mahabbalassa raNNo' mahAbalasya rAjJaH 'abhikkhaNaM 2' abhIkSNam 2= punaH punaH ' kappAI' kalpyAni=prAdyANi dravyANi, 'giNhai' gRhNAti - janapade rAjJoM'ze svabhAgaM kalpayitvA'paharatItyarthaH / G 'tattha NaM' tatra==zAlATavyAM corapallyAM khalu 'vijayassa cora seNAvaissa' vijayasya = vijayanAmakasya corasenApateH 'khaMdasirI NAmaM bhAriyA' skandazrIrnAma bhAryA hAtthA' AsIt / sA kIdRzItyAha - 'sukumAlapANipAyA' sukumArapANipAdA= komalakaracaraNA, 'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA' ahInapratipUrNapaJcendriyazarIrA, ahInAni = anyUnAni svarUpataH, pratipUrNAni lakSaNataH, paJcApIndriyANi yasmin tat yathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA // bhrU0 3 // rahatA thA, tathA 'mahavvalassaraNo abhikkhaNaM 2 kappAI giNhai ' mahAbala rAjA ke kalpya grAhya dravyAdikoM kA mahasUla Adi kA bhI apaharaNa karatA rahatA thA, arthAt rAjapuruSoM se aisA kaha kara ki 'rAjA ke grAhya aMza kara meM merA bhI hissA hai ataH mujhe do' rAjAke grAhya aMza ko letA rahatA thA / 'tattha NaM vijayasya coraseNAvaissa khaMdhasiriNAmaM bhAriyA hotthA' isa vijaya corasenApati kI bhAryA kA nAma skaMdazrI thA / 'ahINa0' yaha pramANa aura lakSaNa se upeta pAMcoM indriyoM se paripUrNa zarIra yukta thI / isake hAtha aura paira bahuta hI sukumAra the / bhAvArtha - isa corapallI meM 500 coroM kA nAyaka eka vijaya nAmakA cora senApati rahatA thA / isakA vyavahAra janatA ke prati mahAraudra - nikRSTa thA / jIvana bhI isakA mahA adhArmika thA / zubha kArya kyA hai ? sahRdayatA kA vyavahAra kaisA hotA hai ? yaha isa ' mahalassa raNo abhikkhaNaM 2 kappAI giNhaDa ' bhaDANA rAjane hue 42vA yogya mahesUla Adi paNa haraNa karate hatA, eTale te rAjapuruSane kahetA hatA ke- rAjAnA je mahesUla haka che temAM (rajAnA karaverAmAM)mAre paNa bhAga che. tethI te mane Ape! ema kahIne rAjAne bhAga letA hatA. tattha NaM vijayarasa coraseNAisa khaMdhasirINAmaM bhAriyA hotyA A vijayacAra senApatinI strInuM nAma 244 zrI hutu ' ahINa 0 ' te lakSaNa bhane pramANe sahita pAMca dviyothI paripUrNa suMdara zarIravALI hatI. tenA hAtha paga paNuM bahuja sukAmaLa hatA. 6 9 bhAvA--te cArapallImAM 500 pAMcaso cArAnA nAyaka vijaya nAmanA cAranA senApita rahetA hatA. mANasA sAthe tenA vyavahAra bahuja halakA prakAranA hatA tenuM jIvana paNa mahA adhathI bharelu hatu, sArUM kAma kevuM kahevAya ? sahRdayatAne vyavahAra kevA heAya ? te vAtane svapnamAM paNa jANatA nahi rAtrI zrI vipAka sUtra Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute bAtako svapna meM bhI nahIM jAnatA thaa| rAtadina zikAra karanA aura pazu-pakSiyoM ke rudhira se apane hAthoM ko raMge rakhanA, basa yahI isakA dainika kArya thA / isakI nirdayatA kI kathA gAMva meM phaila cukI thii| loga isakA nAma sunakara kAMpa jAte the / yaha sazaktazarIra thA / prahAra isakA ati asahya hotA thaa| jo bhI kucha kAma yaha karatA Age pIche kA usameM bilakula vicAra nahIM karatA thA / zabdavedhI bANavidyA meM yaha baDI nipuNatA rakhatA thA / lakaDI aura talavAra calAne meM yaha prathama naMbara kA mAnA jAtA thA / yaha prathama naMbara kA badamAza, nirdayI aura hatyArA thA / mAnava ke rUpa meM dAnava thAmanuSya ke rUpa meM rAkSasa thaa| saMsAra kI jitanI duvRttiyoM thIM una sabakA sammilitarUpa meM yaha eka ghara thaa| isake adhIna 500 cora the| una saba kA yaha saradAra thaa| sAkAra pApakI mUrti thaa| jitane bhI paradAralaMpaTI the, graMndhichedaka the, saMdhikartA the, khaMDapaTTadhAraka the, lucce laphaMge aura badamAza the, nakaTe laMgaDe prANI the, janatA se bahiSkRta manuSya the-ve saba isake pAsahI Azraya pAte the / yaha ina saba kI durvRttiyoM ko protsAhita karatA huA inheM kumArgagAmI banAne kA hI jAla racA karatA thA / isake AtaMka se purimatAla divasa zikAra kare pazu-pakSionAM leha vaDe pitAnA hAthane raMgIne rAkhavA, eja tenuM hamezAMnuM kAma hatuM. tenI nirdayatA vizenI vAta AkhA gAmamAM phelAI gaI hatI, gAmanAM mANase tenuM nAma sAMbhaLIne kepatA hatA. te zarIre zaktivAna hato. tene mAra bahuja asahya hatuM. te je je kAma kare tenA viSe AgaLa-pAchaLanA pariNAmane kAMI paNa vicAraja kare nahi. zabdavedhI bANuvidyAmAM te bahuja kuzaLatA rAkhatuM hatuM, lAkaDI ane talavAra calAvavAmAM te pahelA naMbarane gaNAte hatuM, temaja prathama naMbarane badamAsa. nirdaya ane hatyAre hateA. mANasanA rUpamAM te asura-rAkSasa hate. saMsAranAM jeTalAM bhUMDA-bhayaMkara kAme che te tamAma tenAmAM ghara karIne rahelAM hatAM, tenI AjJAmAM 500 pAMcase cera rahetA hatA. te saune A vijya cerasenApati saradAra hatA, te pApanI sAkSAt mRrti hatA, te saghaLA core parastrIlaMpaTa ane mahA durAcArI hatA. gaMThI cheDA hatA, makAnamAM kANuM pADI corI karanArA hatA. khaMDapaTTa-cIMtharA dhAraNa karanAra, tathA lucA, badamAsa, naphaTa-nakaTA, gAmamAMthI bahiSkRta karelA A tamAma adhama mANasene tenI pAse Azraya maLatuM hatuM. te sau pApIonI pravRttine uttejana Apate ane te hamezAM kumArge javAnI jALa racate zrI vipAka sUtra Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - --- -- vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasenavarNanam 305 // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jeNeva purimatAlagAma Nayare jeNeva amohadaMsI ujjANe, teNeva, nagara ke Asa pAsa ke jitane bhI janapada the ve saba AtaGkita bana cuke the / isane kitaneka gAMvoM ko bhasmasAt kara diyA thA-vahAM ke aneka nivAsiyoM ko mauta ke ghATa utArA thaa| aneka nagaroM ko UjaDa kara diyA thA / jagaha2 kI gAyoM kA haraNa kara vahAM kI janatA ko trasita kara rakkhA thA / baMdiyoM ko kArAgAra se bhagAkara isane apanI vIratA kA paricaya diyA thaa| aneka rAstAgIroM ko mAra pITa kara balAtkAra se unakA dhana chIna letA thA / kaI makAnoM meM sendha lagAkara isane coriyAM kI thIM / janatA isase harataraha duHkhI thI aura kaNa2 ke liye tarasA karatI thii| kaI loga to isake bhaya ke mAre apane2 sthAnoM ko choDa kara dUsarI jagaha rahane lage the / rAjA bhI isase taMga A gayA thaa| isa vijaya corasenApati kI bhAryA kA nAma skandhazrI thaa| vijaya corasenApati kA skandhazrI bhAryA kI kukSi se utpanna huA eka putra thA, jisakA nAma abhagnasena thA / yaha bhI apanI mAtA jaisA hI suMdara thA ||suu0 3 // rahetuM hatuM, tenA bhayathI purimatAlanagaranI AsapAsa jeTalAM nagaro hatAM tenI prajA hamezAM bhayabhIta banI rahetI hatI teNe keTalAka gAmane mULathI bALI nAMkhyA hatA, tyAMnA nivAsIone metanA paMjAmAM mukyAM hatAM, aneka nagarone sAva ujajaDa karI nAkhyAM hatAM. dareka ThekANethI gAnuM haraNa karI tyAMnI janatAne trAsa pamADI dIdhI hatI. jelamAM paDelA cera lekene jelamAMthI bhagADIne pitAnI zUravIratA batAvI hatI, raste cAlatA aneka mANasane mArI-phUTI baLAtkArathI teonAM senA, cAMdI Adi dhana mAla lUMTI lete hate. keTalAka makAnamAM kANuM pADI teNe cerIo karI hatI, janatA dareka rIte tenAthI duHkhI hatI ane kaNa-kaNa mATe tarasyA karatI hatI. keTalAka mANase tenA bhayathI pitAnAM sthAna mukIne bIjA sthaLe rahevA gayA hatA, rAjA paNa tenAthI taMga-sakhta muMjhavaNavALA thaI gaye hatuM. rAjAne prajA pAsethI Avate kare te paNa pite laI lete hate, A vijaya corasenApatinI strInuM nAma skaMdhazrI hatuM. vijaya cerasenApatinI skaMdhazrI strInA udarathI utpanna thayele eka putra hatuM. tenuM nAma abhagnasena hatuM, te potAnI mAtA jeja suMdara hate. (sU. 3) zrI vipAka sUtra Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute smosddhe| parisA niggyaa| rAyA niggo| dhammo khio| parisA pddigyaa| rAyAvi gao // sU0 4 // TIkA ____ teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAn mahAvIraH 'jeNeva purimatAlaNAma Nayare' yatraiva purimatAlanAmakaM nagaraM 'jeNeva amohadaMsI' yatraiva amoghadarzi amoghadarzinAmakam , 'ujANe' udyAnaM 'teNeva' tatraiva 'samosaDhe' samavasRtaH samAgataH / 'parisA pariSat janasaMhatiH 'niggayA' nirgatAzrImahAvIrasvAminaM vandituM nagarAnnirgatetyarthaH, 'rAyA' rAjA-mahAbalanAmako nRpazca 'niggao' nirgata:-zrImahAvIrasvAminaM vandituM nagarAd nirasRta ityarthaH / yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIrastatraivopAgatya bhagavantamAdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati, yAvat paryupAste 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH= bhagavatA zrutacAritralakSaNo dharma upadiSTaH / 'parisA paDigayA' pariSat pratigatA-pariSat dharmakathAM zrutvA bhagavantaM panditvA namaskRtya pratigatA 'rAyA vi' rAjA'pi 'gao' gataH svasthAnaM pratigata ityarthaH / / mU0 4 // _ 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usI kAla aura usI samaya 'samaNe bhagavaM mahAvIreM' zramaNa bhagavAn mahAvIra 'jeNeva purimatAlaNAmaM Nayare usa purimatAla nagara meM jeNeva' 'amohadaMsI' jahAM vaha amoghadarzI 'ujjANe' udyAna thA 'teNeva' vahAM 'samosaDhe' samavasta hae / 'parisA NiggayA' pariSada prabhukA Agamana sunakara usa bagIce meM phuNcii| 'rAyA niggao' mahAbala rAjA bhI pahuMcA / 'dhammo kahio' AI huI pariSada evaM rAjA ko prabhu ne zruta-cAritra rUpa dharma kA upadeza diyaa| teNaM kAleNaM' tyA ___ 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te Asa bhane te sabhayane viSa 'samaNebhagavaM mahAvIre' zrama mApAna bhAvI2 'jeNeva purimatAle NAmaM Nayare' te puritabhAsa nagaramA 'jeNevaamohadaMsI' yA te abhAvazI 'ujjANe' pAyA to ' teNeva' tyAM 'samosaDhe' samasta thaya'parisA niggayA' pariSada prabhunu bhAgamana sAmAna te yAma paDAMcI 'rAyA niggao' bha758 27 // 59y tyAM pAyA 'dhammo kahio' AvedI pariSada bhane 20ne prabhu zruta-yAtri35 zrI vipAka sUtra Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam / // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTe aMtevAsI goyame jAva rAyamaggaM samogADhe, tattha NaM bahave hatthI jAva pAsai / tae NaM taM purisaM rAyapurisA paDhamaMsi caccaraMsi NisiyAviti NisiyAvittA aTra cullapiue aggao ghAeMti, ghAittA, kasappahArehi, tAlemANA 2 kaluNaM kAkaNimaMsAiM khAveMti, khAvittA ruhirapANaM ca pAeMti 1 / tayANaMtaraM ca NaM doccaMsi caccaraMsi aTra lahumAuyAo aggao ghAeMti, ghAittA0 2, evaM tacce0 aTra mahApiue0 3, cautthe* aTTha mahAmAuyAo 4, paMcame0 puttA 5, chaTe0 suNhA 6, sattame0 jAmAue0 7, aTTame0 dhUyAo 8, Navame Nattue 9, dasame NatuiNIo 10, egArase NattuyAvaI 11, bArasame NatuIo 12, terasame piussiyAvaI 13, cauddasame piussiyAo 14, paNNarasame mAussiyAvaI 15, solasame mAussiyAo 16, sattarasame mAulA 17, aTThArasame mAuliyAo 18, egUNavIsaime avasesaM mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNaM agga o ghAeMti, ghAittA kasappahArohiM tAlemANA2 kaluNaM kAkaNimaMsAiM khAveMti, ruhirapANaM ca pAeMti // sU0 5 // 'parisA paDigayA rAyAvi gao' rAjA prajA donoM dharmadezanA sunakara apane2 sthAna para vApisa gaye / // sU0 4 // bhane upadeza -yo, 'parisA paDigayA rAyAvi gao' 200 pra panne :ne upadeza sAMbhaLIne potAnA sthAnake pAchA gayAM. (sU. 4) zrI vipAka sUtra Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 vipAkazrute TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTa aMtevAsI goyame' jyeSTho'ntevAsI = ziSyaH gautamo 'jAva' yAvat iha yAvacchabdena - atraiva dvitIyAdhyayane caturthasUtrasya vyAkhyAyAM varNitena vidhinA bhagavadAjJAmupAdAya bhikSAnayanArtha purimatAlanagare uccanIcamadhyamakulAni aTaniti saMgrAhyam / 'rAyamaggaM' rAjamArga 'samogADhe' samavagADhaH = samAgataH / ' tattha NaM' tatra khalu 'bahave hatthI' bahUn hastinaH 'jAva pAsa ' yAvat pazyati / atra - yAvacchandAdidaM draSTavyam - 'anyAMzca tatra bahUnazvAn pazyati / teSAM hastyArUDhAnAmazvArUDhAnAM ca khalu puruSANAM madhyagatamekaM puruSaM pazyati' iti / 'teNaM kALeNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' usI kAla aura usI samaya 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAn mahAvIra ke 'jeTTe aMtevAsI goyame' baDe ziSya gautama svAmI jo viziSTa tapasvI the ve dvItIya adhyayana meM varNita vidhi ke anusAra apanI kRta tapasyA kI pAraNA ke nimitta bhagavAna se AjJA lekara bhikSA lAne ke liye purimatAla nagara meM ucca nIca evaM madhyama kuloM ke gharoM meM gocarI ke liye ghUmate hue 'rAyamagaM' rAjamArga para 'samogADhe' A nikale 'tattha NaM bahave hatthI jAva pAsa' vahAM unhoMne aneka hAthiyoM ko ki jina para mahAvata baiThe hue haiM dekhA / isI prakAra aneka ghoDoM ko bhI dekhA / mahAvatoM evaM ghuDasavAroM ke madhya meM eka puruSa ko bhI dekhA | C 'teNaM kAleNaM' ityAhi. ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te aba te sabhayane viSe 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa ' zramaNa lagavAna mahAvIranA 'jeDe aMtevAsI goyame' bhoTA ziSya gautama svAmI je viziSTa tapasvI ane mahAna labdhIdhAraka hatA te bIjA adhyayanamAM vaNa vela vidhi pramANe peAtAnI karelI tapasyAnA pAraNA nimitte bhagavAnanI AjJA laine bhikSA levA mATe puratamAlanagarane viSe ucca nIca ane madhyama kulAnAM gharamAM gocarI mATe itA - iztA ' rAyamaggaM' zubhAra ' samogADhe ' AvyA 'tattha NaM bahave hatthI jAva pAsai' tyAM bhAgaNa temAge bhane hAthIgone hai lenA upara bhaDAvata eThA hatA tene joyA, teja pramANe aneka gheADaJAne paNa joyA. mahAvatA ane gheADesvaaronaa pasthamAM me4 puruSane pazu leyo 'tae NaM taM purisaM rAyapurisA paDhamaMsi 6 zrI vipAka sUtra Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhanasenavarNanam 309 ___ 'tae NaM' tataH khalu, 'taM purisaM' taM puruSaM 'rAyapurisA' rAjapuruSAH 'paDhamaMsi caccaraMsi' prathame catvare-catuSpathe, 'NisiyAviti' niSAdayanti-upavezayanti / "NisiyAvittA' niSAdya-upavezya, 'aTTa' aSTau 'cullapiue' kSullapitRn-piturlaghubhrAtRRn , 'aggao' agrataH-tasya puruSasyAgre ityarthaH, 'ghAeMti' ghAtayanti-mArayanti / 'ghAittA' ghAtayitvA, kasappahArehiM kazApahAraiH, taM puruSaM 'tAlemANA' tADayantaH 2, 'kalaNaM' karuNam , idaM kriyAvizeSaNamsarodanamityarthaH, 'kAkaNimaMsAI' kAkaNImAMsAni kAkaNIrUpANi tilazaH kRtAni mAMsAni- laghuladhUni mAMsakhaNDAni ghAtitAnAM teSAmityarthaH 'khAveMti' khAdayanti / 'khAbittA' khAdayitvA 'ruhirapANaM ca' rudhirapAnaM ca pAeMti' pAyayanti, tasya puruSasya piturlaghubhrAtRNAM raktAni pAyayantItyarthaH / 'taNANaMtaraM ca NaM' tadanantaraM ca khalu 'docaMsi' dvitIye 'caccaraMsi' catvare-catuSpathe, 'aTTa' aSTau, 'lahumAuyAo' laghumAtRkAH laghumAtRH-mAturlaghuyAtaH, 'kAkI' iti tae NaM taM purisaM rAyapurisA paDhamaMsi caccaraMsi NisiyAviti' sAtha meM yaha bhI dekhA ki usa puruSa ko rAjapuruSoM ne prathama cauhaTTe para beThA diyA hai aura 'NisiyAvittA aTTha cullapiue aggao ghAeMti' baiThAkara usI ke samakSa usake pitA ke ATha choTe bhAiyoM ko unhone jAna se mAraDAlA / "ghAittA kasappahArehiM tAlemANA2 kaluNaM kAkaNimasAI khAvati' mAra kara phira unhoM ne kazAoM ke prahAroM se use tADita kiyA tADita karane ke pazcAt karuNa vilApa karate hue usa puruSa ko unho ne kAkaNipramANa-tila2 barAbara karake mAre hue una puruSoM ke mAMsa ko khilAyA 'khAvittA ruhirapANaM ca pAeMti' khilAkara bAda meM usake liye phira rudhirakA pAna krvaayaa| 'tayANaMtaraM ca NaM' isake anantara 'doccaMsi cacaraMsi aTTha lahabhAuyAo aggao ghAeMti' ve cacaraMsi NisiyAviti' sAthe te paNa nayu pazyamA puruSa to tene 214puruSAme prathama nyauTA-yA2 22tA 52 sArI sIdhI bhane "NisiyAvittA aTTa cullapiue aggao ghAeMti' asAhIna tanI samakSamA tanA pitAnA mA nAnA mAmAna tamA nathI bhArI naiv-yA 'ghAittA kasappahArehiM tAlemANA 2 kalaNaM kAkaNibhaMsAhaM khAti' bhArIne pAchI tene yAnA prAthI bhAra bhArI ane pachIthI karUNa vilApa karatA te puruSane teoe talatala jevaDA TukaDA karIne bhAratA puruSAnAM mAMsane 12vyu. 'khAvittA ruhirapANaM ca pAeMti' marAvIna pachI zrIne tene 3dhiranuM pAna 4rAvyu 'tayANaMtaraM ca NaM te pachI 'doccaMsi cacaraMsi aTTha lahumAuyAo aggao ghAe~ti' tene mI yauTA 52 sA gayA tyAM zrI vipAka sUtra Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 310 vipAkazrute bhASApasiddhAH 'aggao ghAeMti' agrato ghAtayanti / ghAtayitvA taM puruSaM tAsAM laghumAMsakhaNDAni sakaruNaM khAdayanti, rudhiraM ca pAyayantIti samanvayo bodhyaH, evamagre'pi sarvatra catvare smnvyH| evaM tacce' evam uttamakAreNa tRtIye'pi catvare 'aTTha' aSTau 'mahApiue' mahApitRkAn pitujyeSThabhrAtRRn ityarthaH / agrato ghAtayantI-tyAdi pUrvavat / 'cautthe0' caturtha-catvare 'aTTha mahAmAuyAo' aSTa mahAmAtRkA:-mAtujyeSThayAta:-baDImA' iti bhASApasiddhAH, agrato ghAtayantItyAdi pUrvavat / 'paMcame0' paJcame catvare 'puttA' putrAn , 'chaThe0' SaSThe catvare 'muNhA' snuSAH putravadhUH, 'sattame0' saptame catvare 'jAmAue' jAmAtRkAnjAmAtan 'ame0' aSTame catvare 'dhUyAo' duhitA-putrIH, 'navame0' navame catvare 'Natue' naptRkAn-pautrAn dauhitrAMzca, dazame catvare 'NattuiNIo' naptRkIH naptAra eva naptRkAsteSAM bhAryAH naplukyastAH-pautrapatnIH,dauhitrapatnIzca, agrato ghAtayantItyAdi pUrvavat / 'egArase' ekAdaze catvare 'NattuyAvaI' naptRkApatIn=pautrIpatIn dauhitrIpatIMzca, tathA 'vArasame' dvAdaze catvare 'NatuIo naptrIH-pautrIH, dauhitrIzca, 'terasame' trayodaze 'piussiyAvaI pitRSvasRpatIn, 'phUphA'- iti prasiddhAn , 'cauddasame' caturdaze 'piussiyAo' pitRSvasTaH 'bhuA--phUphI' iti bhASAprasiddhAH, 'paNNarasame' paJcadaze 'mAussiyAvaI' mAtRSvaspatIn 'mAsA' iti saba ke saba use dvitIya caurAhe para le gaye vahAM beThAkara usake samakSa hI unhoMne ATha jo usakI kAkiyAM thIM una sabako mArA 'ghADattA' mArakara phira unhoMne usa vyakti ko kazA ke prahAroM se tADita kiyA, pazcAt vilApa karate hue use unhoM ne mArI huI kAkiyoM kA mAMsa tila2 barAbara kara khilAyA aura khUna pilaayaa| 'evaM' isI prakAra ve use 'tacce aTTha mahApiue, cautthe aTTha mahAmAuyAo paMcame puttA, chaThe suhA, sattame jAmAue, aTThame dhUyAo, Navame Natue, dasame NatuiNIo, egArase NattuyAvaI, bArasame NatIo terasame piussiyAvaI, cauddasame piussiyAo, paNNarasame mAussiyAvaI, solasame-mAussiyAo sttrtenI samakSamAM ja te rajapuruSae te ATha tenI je kAkIo hatI te tamAmane mArI nAbhI 'dhAittA0' bhArIne pachI tamAme te vyajitane yAnA prahAra 4aa. ane te pachI vilApa karatA evA tene teoe mArelI kAkIonAM mAMsanA tala-tala jevaDA Tu49 4Ine 5120yA. tathA 3dhira pAyu mA pramANe tene tacce aTTha mahApiue, cautthe aTTha mahAmAuyAo, paMcame puttA, chaTe suNhA, sattame jAmAue, aTThame dhUyAo, Navame gattue, dasame NattuiNIo, egArase NattuyAvaI, bArasame NataIo, terasame piussiyAvaI, cauddasame piussiyAo, paNNarasame mAussiyA zrI vipAka sUtra Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam prasiddhAn, 'saulasameM poDaze 'mAussiyAo' mAtRSvasTaH 'mAsI' iti prasiddhAH, 'sattarasame' saptadaze 'mAulA' mAtulAn 'mAmA' itipasiddhAn , 'aTThArasame' aSTAdaze 'mAuliyAo' mAtulAnIH='mAmI' iti prasiddhAH, 'egUNavIsahame' ekonaviMzatitame 'avasesaM' avazeSaM 'mittaNAiNiya gasayaNasaMbaMdhipariyaNaM' mitrajJAti-nijaka-svajana-sambandhi-parijanam-mitrANi-suhRdaH, jJAtayaH samAnagovajAH, nijakAH pitaro mAtarazca, svajanA=mAtulaputrAdayaH, sambandhinaH zvazurasame mAulA, aTThArasame mAuliyAo, egUgavIsaime avasesa mittagAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNaM aggao ghAeMti' tRtIya catvara-(aneka rAstA jahA~ mile vahAM) para le gaye, vahAM unhoM ne usI ke samakSa usake ATha pitAke jyeSTha bhAIyoM ko, cauthecauTe para lejAkara usakI ATha baDI mAtAoM ko, pAMcaveM cauTe para lejAkara usake ATha putroM ko, chaThaveM cauTe para usakI ATha putravadhuoM ko, sAtaveM cauTepara jamAiyoM ko, AThaveM cauTe para putriyoM ko, navameM cauTe para pautroM evaM dauhitroM ko, dazaveM cauTe para pautroM aura dauhItroM kI patniyoM ko, gyArahaveM para pautriyoM ke evaM dauhitriyoM ke patiyoMko, bArahaveM para pautrI evaM dauhitriyoM ko, terahaveM para pitA kI bahinoM ke patiyoM (phUphoM) ko, caudaha para pitA kI bahinoM (phUphiyoM) ko pandrahaveM para mausiyoM ke patiyoM (mAsoM) ko, solahaveM para mosiyAM ko, sattarahaveM para mAmAoM ko aThArahaveM para mAmiyoM ko aura unnIsaveM para bAkI aura bhI jo usake mitra-suhRda, jJAti-samAnagotraja, nijaka-mAtApitA, svajana-mAmAputra Adi, vaI, solasame mAussiyAo, sattarasame mAulA, aTThArasame mAuliyAo, egRNavIsaime avasesaM mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNaM aggao ghAeMti' trI catvara (aneka rastA jyAM bhegA thAya che tyAM) para laI gayA, tyAM AgaLa teoe tenA samakSa tenA pitAnA ATha moTA bhAIone, cethA catvaramAM laI jaIne tenI ATha meTI mAtAone, pAMcamA catvara para laI jaIne tenA ATha putrone, chaThA catvara para tenI ATha putravadhuone, sAtamA catvara para jamAIone, AThamAM catvara para putrIone, navamAM catvara para pautra-dikarAnA dikarAone, tathA dehitrone, dasamApara pautro tathA dohitranI patnIone agIAramAM para patrio tathA dehitrIonA patione bAramA para pautrio ane dehitrione, teramA para pitAnI bena (phe) nA patione (kuvAone) caudamAM para pitAnI benapheione, paMdaramAM para mAsAne, solamAM para mAsIne, sattaramAM para bAkI rahelA bhAga tanA bhitra-suha, jJAti- samAnagotra, ni4-mAtA-pitA, svana-bhAmAputra zrI vipAka sUtra Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute bAlakAdayaH, parijano dAsIdAsAdiH, teSAM samAhAraH, tattathA tat , sarvAna mitrAdIn ityarthaH 'aggao' agrataH, 'ghAeMti' ghAtayanti, 'ghAittA' ghAtayitvA, taM puruSaM 'kasappahArehiM' kazApahAraiH, 'tAlemANA2' tADayantaH2 'kaluNaM' karuNaM 'kAkaNimaMsAI' kAkaNIrUpANi laghulaghUni mAMsAnimAMsakhaNDAni, 'khAveMti' khAdayanti, 'ruhirapANaM ca' rudhirapAnaM ca 'pAeMti' pAyayanti ||suu0 5 // sambandhI-zvazura ke putra sAle Adi, parijana-dAsadAsI Adi the una saba ko unhoMne usake samakSa mAre aura 'ghAittA kasappahArehiM tAlemANAra kaluNaM kAkaNimaMsAI khAveti ruhirapANaM ca pAeMti' mAra kara kazA ke prahAroM dvArA use bhI khUba pITA, phira bAda meM burI taraha vilApa karate hue use saba kA bhinna2 cauhaTTe para beThA tila2 barAbara kara mAMsa khilAyA aura unakA use pAnI ke sthAna para khUna pilAyA / / bhAvArtha-janatA ke vApasa cale jAne para bhagavAn ke baDe ziSya zrI gautama svAmI jo viziSTa tapasvI the apane sthAna se uThe aura uThakara prabhu ke nikaTa Aye / Akara prArthanA kI ki-he bhadaMta ! Aja cha? ke pAraNe maiM Apa se purimatAla nagara meM bhikSAcaryA ke nimita jAne kI AjJA cAhatA huuN| prabhu ne gautama kI prArthanA svIkAra kara purimatAla nagara meM jAne kI AjJA pradAna kii| AjJA prApta karate hI gautama amoghadarzI udyAna se calakara bhikSA ke liye puritamAla meM Aye / u~ca nIca evaM madhyama kulo meM paryaTana mAha, samadhI-sasarAnA putra (sA) mAhi, pari04 --hAsa-hAsI mAha 2 tAMta tamAmana te vyatinI samakSamA bhAryA ane 'ghAittA kasappahArehi tAlemANA 2 kalaNaM kAkaNimaMsAiM khAveMti ruhirapANaM ca pAeMti' bhAzayAnA prAvAsa tene paNa khUba pITa-mAryo, pachIthI khUba bhUMDI rIte vilApa karatA tene jUdA jUdA cauTA para besArIne tala-tala barAbara karIne teonuM mAMsa khavarAvyuM ane tene pANI pivA devAne badale teonuM rUdhira pAyuM. bhAvArtha-mANase pAchA gayA pachI bhagavAnanAM moTA ziSya zrI gautamasvAmI je viziSTa tapasvI hatA, te pitAnA sthAnathI uThayA ane prabhunI najIka AvyA, AvIne prArthanA karI ke bhadanta! chaThanA pAraNAnA nimitte huM purimatAla nagaramAM bhikSAcaryA karavA javA mATenI ApanI AjJA cAhuM chuM. prabhue gautamanI prArthanA svIkArIne purimatAla nagaramAM javAnI AjJA ApI. AjJA meLavIne gautama ameghadazI bagIcAmAMthI nakalIne bhikSA mATe purimatAla nagaramAM AvyA, uca-nIca ane madhyama zrI vipAka sUtra Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasenapUrvabhavapRcchA // mUlam // tae NaM se bhagavao goyamassa taM purisaM pAsittA ayameyArUve ajjhathie5 saMkappe samuppaNNe jAva taheva Niggae0, evaM vayAsI-evaM khalu ahaM bhaMte! 0 se NaM bhaMte ! purise puvabhave ke AsI jAva viharai // sU0 6 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se' tasya 'bhagavao goyamassa' bhagavato gautamasya 'taM purisaM pAsittA' taM puruSaM dRSTvA 'ayameyArUve' karate hue jaba ve rAjamArga para Aye to vahAM unhoMne aneka hAthI aura ghoDoM ko saba sAja-bAja se saje hue dekhA / sAtha meM mahAvata aura ghuDasavAroM ke bIca meM eka aisA bhI vyakti una kI dRSTi meM AyA jise rAjapuruSa vahAM ke 19 cohaddoM para kramazaH viThAbiThAkara eka eka cauhaTTe para usake hI samakSa usake kAkA Adi se lekara parijanoM taka kI hatyA kara una kA mAMsa tila2 barAbara kara ke use khilAte the aura pAnI ke sthAna para unakA lohU pilAte the / jaba2 yaha nahIM khAtA to ve ise koDoM dvArA itanI burI taraha pITate ki vecArA adhamarA ho jAtA thA / mAra paDate samaya yaha baDI burI rIti se ki jise sunakara dayA AjAya cillAtA-rotA aura billAtA thA // sU0 5 // kulemAM pharIne jyAre te rAjamArga para AvyA te tyAM temaNe aneka hAthI ane ghoDAone sarva sAjathI sajelA joyA, sAthe mahAvata ane ghoDesvAronI vacamAM eka evI paNa vyakti temanA jevAmAM AvI ke jene rAjapuruSe tyAMnA 19 cauTA para kramaza: besADIne eka eka cauTApara tenI samakSamAM tenA kAkA AdithI laIne parijanenI hatyA karIne teonAM mAMsanA tala tala barAbara kaTakA karIne tene khavarAvatA hatA, ane pANInA ThekANe teonuM rUdhira-lehI pAtA hatA, jyAre te na khAte pIte tyAre tene keyaDAthI bahUja burI rIte mAratA hatA ke jethI te bicAre ardhamaraNatulya thaI jato. mAra paDavA samaye te bhAre bhUMDI rIte ke jene sAMbhaLIne dayA AvI jAya tebha yiAta sht| ane (Mee-2te| hato. (sU0 5) zrI vipAka sUtra Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 vipAkazrute ayametadrUpaH vakSyamANasvarUpaH 'ajjha 5' AdhyAtmikaH, atremAni catvAri padAni vijJeyAni-'ciMtie, kappie, patthie, maNogae' iti / cintitaH, kalpitaH, prArthitaH, manogataH, 'ajjhathie' ityAdInAM pazcAnAM padAnAM vyAkhyA prathamAdhyayane dvAdazasUtre kRtA / 'saMkappe' saMkalpaH-vicAraH 'samuppaNNe' smutpnnH| 'jAva taheva Niggae' yAvat tathaiva nirgataH-yathA'traiva dvitIyAdhyayane pazcamasUtre varNitastathA nirgata ityarthaH / tathA ca-atra yAvacchabdenevaM draSTavyam'aho ! khalu ayaM puruSaH purApurANAnAM duzcIrNAnAM duSpatikrAntAnAmazubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavan viharati, na me dRSTA narakA vA nairayikA vA, pratyakSaM khalu ayaM puruSaH narakapatirUpikAM vedanAM vedayatIti kRtvA purimatAlanagare uccanIcamadhyamakuleSu yAvat aTan yathAparyAptaM samudAnaM bhaikSaM gRhNAti, gRhItvA purimatAlanagarasya madhyamadhyena nirgtH| 'tae NaM bhagavao goyamassa.' ityaadi| . 'tae NaM bhagavao goyamassa' bhagavAn gautama ko 'taM purisaM pAsittA' usa puruSa ko dekhakara 'ayameyArUve ajjhathie5 samuppaNNe jAva taheva Niggae' AdhyAtmika cintita, kalpita, prArthita evaM manogata saMkalpa isa vidhi se 5 pAMca prakAra kA vicAra udbhUta huA / aho ! Azcarya hai yaha puruSa pUrvabhava meM upArjita prAcIna duzcIrNa duSpratikrAnta aise azubhatama pApamaya kRta karmoM kA pApasvarUpa hI phala bhoga rahA hai, na to maiMne naraka dekhe aura na nArakI hI dekhe, parantu isakI vedanA dekhakara aisA hI mAlUma paDatA hai ki pratyakSarUpa meM narakakI jaisI vedanA kA yaha anubhava kara rahA hai| isa prakAra vicAra kara ve usa purimatAla nagara se ucca nIca kulAdikoM se yathAparyApta bhikSA prAptakara apane sthAna para vApisa aagye| Ate 'tae NaM bhagavao goyamassa.' tyAle. 'tae NaM bhagavao goyamassa ' bhagavAna gautamane 'taM purisaM pAsittA' te puruSane chana 'ayameyArUve ajjhathie5 samuppaNNe0 jAva taheva Niggae' AdhyAtmika, citita, kalpita, pAthita ane mane gata saMka95, A vidhithI pAMca prakArano vicAra utpanna thaye-aho Azcarya che ke A puruSa pUrvabhavamAM saMcaya karelAM prAcIna jUnA durNa duppatikAnta evA azubhatama pApamaya karelAM karmonAM pApasvarUpaja phaLane bhegevI rahyo che. meM naraka jayAM nathI temaja nArakInA jene paNa joyA nathI paraMtu A mANasanI vedanA-pIDA jotAMja evuM jaNAya che ke pratyakSa rUpamAM nakanA jevIja vedanA-pIDAne anubhava e karI rahela che. A pramANe vicAra karIne te purimatAla nagaramAMthI uMca-nIca kulemAMthI yathA paryApta bhikSA meLavIne pitAnA sthAna para pAchA AvI gayA, AvIne te jayAM zrI vipAka sUtra Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 3, abhamasenapUrvabhavapRcchA nirgatya yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM yAvat bhikSAM pratidarzayati, matidarya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA, 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-uktavAn / evaM khalu ahaM bhaMte !' evaM khalu ahaM bhadanta ! 0=he bhadanta ! yuSmAbhirabhyanujJAtaH san purimatAlanagaraM bhikSAnayanArthamanupaviSTo'haM rAjamArge catvare catvare rAjapuruSaistADayamAnamekaM puruSaM narakapatirUpikAM vedanAM vedayantamapazyam / ityuktvA gautamo bhagavantaM pRcchati-'se NaM bhaMte ! purisaM' sa khalu he bhadanta ! puruSaH 'puvvabhave ke AsI' pUrvabhave ka AsIt ? 'jAva viharaI' yAvad viharati / atra yAvacchandena prathamAdhyayanoktatrayodazasUtrasthapATho draSTavyaH / keSAM pUrvakRtapApakarmaNAM phalaM pratyanubhavan viharatIti saMkSiptArthaH // mU0 6 // hI ve vahAM pahuMce jahAM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vaMdanA namaskAra kara prAptabhikSA prabhu ko dikhlaayii| dikhalAkara phira vaMdanA namaskAra kara prabhu se 'evaM vayAsI' isaprakAra kahane lage ki'evaM khalu ahaM bhaMte he bhadanta ! Apa se AjJA pAkara Aja maiM purimatAla nagara meM bhikSA lene ke liye gayA thA / jyoM hI maiM rAjamArga para AyA to vahAM pratyeka catuSpatha (cAra rAste) para rAjapuruSoMdvArA pITA jAtA eka puruSa dekhA-jo naraka jaisI vedanA bhoga rahA thA / isa prakAra kahakara gautama ne bhagavAna se pUchA "se NaM bhaMte purise puvvabhave ke AsI' he bhadanta ! yaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA / 'jAva viharaI' yaha kina pUrvakRta pApa karmoM kA isa prakAra kA phala bhoga rahA hai ? / zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna hatA tyAM pahoMcyA. vaMdanA namaskAra karI lAvelI mikSA prabhune matAvI. pachI zrI bahana nabha22 prazane prasune ' evaM vayAsI' se pramANe vAgyA' evaM khalu ahaM bhaMte' manta! mApanI pAsethI AjJA meLavIne Aja huM purimatAla nagaramAM bhikSA levA mATe gayeA hato, jyAM huM rAjamArga para AvyuM te tyAM AgaLa dareka cAra rastA para rAjapuruSe jene mAratA hatA te eka puruSa je, je narakanA jevI vedanA bhegavI rahyo hate A pramANe kahIne sagavAna gautama 57yu-' se NaM bhaMte purise puzvabhave ke AsI' mahanta ! te puruSa pUlamai to 1 'jAva viharai' te 4yA pUrvakRta pApabhAnu mA prakAre phaLa bhogavI rahyo che.? zrI vipAka sUtra Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse purimatAle NAmaM Nayare hotthA, riddha0 3 / tattha NaM purimatAle udaye NAmaM rAyA hotthA, mahayA0 / tattha NaM purimatAle ninnae NAmaM aMDayavANiyae hotthA, aDDhe0 jAva aparibhUe, ahammie jAva duppddiyaannNde| tassa NaM niNNayassa aMDayavANiyassa bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA kallAkahiM kodAliyAo ya patthie ya paDie ya geNhaMti, geNhittA purimatAlassa Nayarassa pariperaMte subahue kAgiaMDae ya ghUiaMDae ya pArevaiaMDae ya TiTTibhiaMDae ya bagiaMDae ya maUriaMDae ya kukkuDiaMDae ya, aNNesiM bhAvArtha-durdazAsaMpanna usa vyakti ko dekhakara gautama svAmI ko aneka prakAra ke vicAra utpanna hone lge| ve vahAM se yathAparyApta bhikSA prApta kara vApisa apane sthAna para Aye aura Ate hI jo kucha bhikSA meM milA thA use prabhu ko dikhalAyA / vaMdanA namaskAra karane ke anaMtara usa puruSa para bItatI huI vaha saba ghaTanA prabhu se nivedana kI / nivedana karane ke pazcAt prabhu se unhoMne yaha bhI pUchA ki-he prabho ! isa prakAra naraka jaisI durdazA kA pAtra yaha vyakti kina upArjita kamoM ke udya se ho rahA hai / pUrvabhava meM yaha kauna thA // sU0 6 // bhAvArtha-durdazAne pAmela te vyakitane joIne gautama svAmIne aneka prakAranA vicAro utpanna thavA lAgyA. te nagaramAMthI je maLe te bhikSAne laIne pAchA pitAnA sthAna para AvyA, ane AvatAM ja je kAMI bhikSA lAvyA hatA te prabhune batAvI, pachI vaMdanA-namaskAra karyA bAda, temaNe je du:khI vyakitane joyela ane tenA para je vItatI hatI te tamAma hakIkata prabhu pAse nivedana karI, nivedana karyA pachI prabhune temaNe e paNa pUchayuM ke-he prabhu! avI narakanA jevI durdazAne pAmela A vyakita kayA saMcaya karelAM karmonA udayathI. AvuM phaLa bhegavI rahela che? pUrvabhavamAM te koNa hatA ? (sU) zrI vipAka sUtra Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhanasenasya pUrvabhavavarNanam 317 caiva bahUNaM jalayara - thalayara - khahayaramAINaM aMDAI gevhaMti, geNhittA patthiyapaDigADaM bhareMti, bharittA jeNeva niNNae aMDavANiyae teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA niSNayassa aMDavANiyassa uvaNeMti / tae NaM tassa niNNayassa bahave purisA kAgiaMDae ya jAva kukkuDiaMDae ya aNNesiM ca bahUNaM jala-thala - khayaramAINaM aMDae tavasu ya kaMDaesu ya bhajaNaesu ya iMgAlesu ya ta Mti bhajaMti so Mti, talittA bhajjittA sollittA ya rAyamaggaMsi aMtarAvarNasi aMDayapaNieNaM vittiM kappemANA viharaMti / appaNovi ya NaM se niSNae aMDavANiyae tehi bahU hiM kAiaMDa ehi ya jAva kukkuDiaMDaehi ya taliehiM bhajiehi solliehiM suraM ca 5 AsAemANe 4 viharai // sU0 7 // TIkA bhagavAnAha - ' evaM khalu goyamA !' ityAdi / evaM khalu goyamA !" evaM khalu he gautama! 'teNaM kAleNaM teNaM samarpaNaM iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse purimatAle NAmaM Nayare hotthA' tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe purimatAlanAmakaM nagaramAsIt / tat kIdRzamityAha - 'riddha0 ' evaM khalu goyamA 0 ' ityAdi / bhagavAn ne kahA 'goyamA !' he gautama ! tumane jo pUchA hai usakA samAdhAna isa prakAra hai- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse pusmitAle NAmaM yare hotthA ridra0' isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM purimatAla nAmakA , 4 ' evaM khalu goyamA ' chatyAhi. , lagavAne 'chu' 'goyamA' he gautama! tame ne pUchayu che tenuM samAdhAna yA pramANe che-' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te asa yAne te samayane viSe ' iheva jaMbUtta dIve bhAra vAse pusmitAle NAmaM Nayare hAtthA riddha0 ' jabUDhIpanA bharatakSetramAM purimatAla nAmanuM eka nagara hatu, te gaganapI aneka , zrI vipAka sUtra Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / vipAkazrute ityAdi / 'riddhasthimiyasamiddhe' RddhastimitasamRddham , RddhaM-nabhaHsparzivahulaprAsAdayuktaM bahulajanasaMkulaM ca, stimitaM-svaparacakrabhayarahitam , samRddham dhanadhAnyAdipUrNa, padatrayasya krmdhaaryH| vibhavavistIrNa zAntisampannaM cetyarthaH / 'tattha NaM purimatAle' tatra khalu purimatAlanagare 'udaye NAma rAyA' udayo nAma rAjA 'hotthA' AsIt , sa kIdRzaH ? ityAha-'mahayA.' mhaahimvnmhaamlymndrmhendrsaarH| 'tattha NaM purimatAle' tatra khalu purimatAle nagare 'ninnae NAmaM aMDayavANiyae' nirnayo nAma aNDakavANijakaH-aNDAnyevANDakAni, teSAM vANijakaH vyApArI 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'aDDhe jAva aparibhUe' ityAdi, ADhayo yAvadaparibhUtaH, tatra-ADhayaH dhanasampannaH, yAvad aparibhUtaH parakRtaparAbhavarahitaH 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' adhArmiko yAvad duSpatyAnandaH / eSAM padAnAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane caturdazasUtre gtaa| nagara thA / yaha gaganasparzI aneka prAsAdoM se yukta aura aneka janoM se saMkula thA / svacakra aura paracakrakA yahAM bhaya nahIM thA / evaM dhAnyAdika se yaha sadA paripUrNa rahatA thA / 'tattha NaM purimatAle udaye NAmaM rAyA hotthA' vahAM purimatAla nagara meM udaya nAmakA eka rAjA thA / vaha rAjA kaisA thA so kahate hai 'mahayA0' viziSTa zakti evaM bala se saMpanna thA / 'tattha NaM purimatAle nimnae NAmaM aMDayavANiyae hotthA' usI purimatAla nagara meM eka nirnaya nAmakA vyApArI thaa| isake yahAM aMDoM kA vyApAra hotA thaa| 'aDDhe0 jAva aparibhUe' yaha dhanazAlI thA, sAtha meM parakRta parAbhava se bhI rahita thaa| 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' adhArmika eka naMbara kA thA / saMtoSa aura zAMti se rahita thA, yaha dUsaroM ko duHkha pahuMcAne meM hI Ananda mAnatA thaa| mahelethI yukta aneka vastIthI vyApta hatuM, svacakra ane paracakrane tyAM bhaya na hato, dhana bhane dhAnyathI me te pUrNa hetu.. 'tattha NaM purimatAle udaye NAmaM rAyA hotthA' yA puribhatAra nagaramA ya nAmanI me in sat. ta zata vo to, te 4 che. 'mahayA viziSTa zaThita bhane masa sapanna to 'ar3aDhe jAva aparibhUe'ta dhanavAna hato, sAthai bhI pA tanA parAbhava zaza tavA to ' ahammie jAva duppaDiyANaMde ' adhama bhI pUrI to marthAta pahelA naMbarane hato. saMtoSa ane zAMtithI rahita hato, ane te bIjA jene duHkha pahoMcADavAmAMja Ananda mAnato hato. zrI vipAka sUtra Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 3, abhannasena pUrvabhavavarNanam 'tassa gaM' tasya khalu 'niNNayassa' nirnayasya 'aMDayavANiyassa' aNDakavANijakasya 'bahave purisA' bahavaH puruSAH "diNNabhaibhattaveyaNA dattabhRtibhaktavetanAH-dattaM bhRtibhaktarUpaM vetanaM yeSAM te tathA, tatra bhRtiH dravyAdi, bhaktam annAdi / 'kallAkaliM' kalyAkalye-anudinamityarthaH 'kohAliyAo ya' kuddAlikAH 'kudAlI' iti bhaassaaprsiddhaaH| patthie ya' patthikAH vaMzadalikanimitabhAjanAni 'TokarI' iti bhASAyAm , 'paDie ya' paTikAH vatrikAH vastranirmitabhAjanAni 'thailA' iti prasiddhAH, 'gehaMti' gRhNanti, 'geNahittA purimatAlassa Nayarassa' gRhItvA purimatAlasya nagarasya 'pariperaMte' pariparyante samIpe 'mubahue' subahUni, 'kAgi-aMDae ya' kAkANDakAnikAkyA aNDakAni ca 'ghUI-aMDae ya' ghUkANDakAni ghUkyA: ulUkyA aNDakAni ca, 'pArevai-TiTTimi-bagi-maUrikukkuDi-aMDae ya' pArAvatANDakAni, TiTTibhANDakAni, bakANDakAni, mayUrA 'tassa NaM niNNassa aMDayavANiyassa bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' usa nirnaya aMDavyApArI ke pAsa aise kitaneka puruSa the, jinheM isakI tarapha se dravyAdirUpa bhRti evaM annAdirUpa bhakta vetana meM prApta hotA thA / 'kallAkalli kodAliyAo ya patthie ya paDie ya geNhaMti' pratidina kudAlI TokarI eva thailA lete the 'geNhittA' le lekara 'purimatAlassa Nayarassa pariperaMte' purimatAla nagara ke AsapAsa cAroM ora phirate rahate aura 'kAgi-aMDae ya ghUiaMDae ya, pArevai-aMDae ya TiTTibhi-aMDae ya, bagI-aMDae ya, maUrI-ar3ae ya, kukkuDi-aMDae ya' aNNesiM ceva bahUNaM jalayara-thalayara--khahayara-mAINaM aMDAI geNhaMti' kovI ke aMDoM ko, ullU ke aMDoM ko, kabUtarI ke aMDoM ko, TiTibhI ke aMDoM ko, bagulI ke aMDoM ko, mayUrI ke aMDoM ko, murgI ke aMDoM ko, 'tassa NaM NiNNayassa aMDayavANiyassa bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' te nirnaya aMDa-IDAnA vepArInA pAse evA keTalAka puruSa hatA ke -jeone tenA taraphathI dravyAdirUpa bhUti eTale ke annAdirUpa khAvAnA padArtho, vetana-pagArarUpe maLatA DatA. 'kallAkalli kohAliyAo ya patthie ya paDie ya geNhaMti' hamezA hAjI TopalI bhane the| khetA 'gepihattA' ne purimatAlassa gayarassa pariperaMte ' pusmitAla nagaranI AsapAsa yAre 126 32tA 24tA bhane 'kAgiaMDae ya, ghUiaMDae ya, pArevaiaMDae ya, TiTTimiaMDae ya, vagIaMDae ya, maUriaMDae ya, kukkuDiaMDae ya, aNNesiM ceva bahUNaM jalayara-thalayara-khahayaramAINaM aMDAiM geNhaMti' kAgaDInAM IDa, ghuvaDanAM I DAM, kabUtaranAM IMDAM, Tiphribha-kAbara jevuM prANI tenA IDA, bagalInA IDa, meraDInAM IDa, maraghInA IMDAM tathA bIjA jalacara, thalacara ane zrI vipAka sUtra Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 vipAkazrute NDakAni, kukkuTANDakAni ca, 'aNNesiM ceva bahUNaM' anyeSAM caiva bahUnAM 'jalayarathalayara-khahayara-mAINaM' jalacara-sthalacara-khecarAdInAm , 'aMDAI' aNDAni 'geNhaMti' gRhNanti / 'geNhittA' gRhItvA 'patthiyapaDigAI' patthikApaTikAH vaMzadalikanirmitabhAjanAni vastranirmitabhAjanAni ca bhareMti'bharanti pUrayanti / 'bharittA' bhRtvA-pUrayitvA, jeNeba' yatraiva 'NiNNae' nirnayaH 'aDivANiyae' aNDavANijakaH, 'teNeva uvAgacchaMtti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'NiNNayassa aMDavANiyassa' nirnayasyANDavANijakasya 'uvaNeti' upanayanti=purataH sthApayanti / 'tae NaM tassa aMDavANiyassa bahave purisA' tataH khalu tasya nirnayasyANDavANijakasya bahavaH puruSAH 'diNNabhaibhattaveyaNA' dattabhRtibhaktavetanAH 'bahue kAiaMDae ya jAva kukkuDiaMDae ya aNNesiMca bahUNaM jala-thala-khahayaramAINaM aMDae' bahUni kAkANDakAni ca, yAvat kukkuTANDakAni ca, anyeSAM ca bahUnAM jala-stha-lakhecarAdInAmaNDakAni 'tavaemu ya' tapakeSu tavA' ititathA aura bhI jalacara, thalacara evaM khecara Adi pakSiyoM ke aMDoM ko DhUMDha2 kara grahaNa kara lete aura 'geNhitA patthiyapaDigAI bharaiti' milane para apanI2 TokariyoM meM apane2 thelI meM bhara liyA karate the / 'bharittA jeNeva NiNNae aMDavANiyae teNeva uvAgacchaMti aura bhara kara nirnaya aMDavyApArI ke yahA~ le Ate 'uvAgacchittA NiNNayassa aMDavANiyassa uvaNeti' evaM lAkara usa aMDavyApArI ko sauMpa dete / / ___ 'tae NaM tassa NiNNayassa bahave purisA' usa niya vyApArI ke yahAM aise bhI aura kaI manuSya kAma para niyukta the jo 'kAi-aMDae ya jAva kukkuDiaMDae ya aNNesiM ca bahUNaM jala-thala-khahayara-mAINaM aMDae' una kauvI Adi ke aMDoM ko evaM jala, thala aura khecara AdikoM ke aMDoM ko 'tavaesu ya' tavoM para rakhakara 'kaMDuesu ya' kaDAhiyo meM meya2 mA pakSiyAna ne nyAM tyAMthI dhI-zAdhIna bhavatA bhane 'geNhittA patthiyapaDigAI bharati mevI sana potAnI sAthai sAta TopImAmA sAmAna maratA tA 'bharittA jeNeva NiNNae aMDavANiyae teNeva uvAgacchaMti' bhane marIna pachI nina yAnA vepArIne dhe2 sAvatA tA. uvAgacchittA NiNNayassa aMDavANiyassa uvaNeti' bhane te yAnA vepArIne sAMdhA hetA hatA. 'tae NaM tassa NiNNayassa bahave purisA' te ninaya pArIne tyAM mevA TamA bhANasAne bha52 sADesAta neme 'kAiaMDae ya jAva kukkuDi. aMDae ya aNNesiMca bahUNaM aMDae' te 11DI mAhinAM me taya ra, yasa bhane meya2 mA pakSiyAnA mAna 'tavaemu ya tAmA rAbhAna 'kaMDuesu' zrI vipAka sUtra Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam 321 bhASAprasiddheSu talanapAtreSu ca, 'kaMDaemu ya' kandukeSu ca kaTAheSu 'bhajjaNaemu ya' bharjanakeSu bharjanapAtreSu ca, 'iMgAlesu ya' aGgAreSu ca nidhUmeSu kASThAgniSu 'talaMti' talayanti 'bhajjeti' bharjayanti, 'sollaMti' pacanti-aGgAropari pacantItyarthaH / 'talittA, bhajjittA, solittA ya' talayitvA bharjayitvA paktvA ca, 'rAyamagaMsi' rAjamArge 'aMtarAvaNaMsi' antarApaNe haTTasya krayyazAlAyAm 'aMDayapaNieNaM' aNDakapaNyena aNDavikrayeNa 'vittiM kappemANA viharaMti' vRtti kalpayanto viharanti / 'appaNAvi ya NaM se' AtmanA'pi casvayamapi ca khalu sa 'NiNNae aMDavANiyae' nirnayanAmako'NDavANijakaH-' tehiM ' tai tyAnItaiH, 'bahuhiM kAiaMDaehi ya jAva kukkuDiaMDaehi ya' bahubhiH kAkyA aNDakaizca yAvat kukkuTayA aNDakaizca 'taliehiM' talitaH, 'bhajjiehiM' bhajitaiH, 'solliehiM' pakvaiH saha 'suraM ca ' surAM madirAM nAnAvidhAM ca, 'AsAemANe' AsvAdayan , atra visvAdayan paribhAjayan paribhuJjAnaH, iti saMgrAhyam 'viharai' viharati // mU0 7 // rakhakara 'bhajjaNaemu ya bhuMjane ke pAtra meM rakhakara 'iMgAlesu ya aura aMgAro para rakhakara 'taleti' bhajjati, solaMti' talate the, bhuMjate the, aura pakAte the, 'talittA bhajjitA solittA ya' talakara bhuMjakara aura pakA kara phira ve unheM 'rAyamagaMsi' rAjamArga para aMtarAvaNaMsi' dukAnoM ke bhItara rakhakara vecate the, isa prakAra 'aMDayapaNieNaM vitti kappemANA viharaMti' aMDoM kI vikrI se ve apanI AjIvikA calAte the / 'appaNAvi ya NaM se NiNNae aMDavANiyae tehiM bahUhi kAi-aMDaehi ya jAva kukkuDi-aMDaehi ya taliehi bhajiehiM solliehiM suraMca5 AsAemANe4 viharaI' vaha nirnaya vyApArI svayaM bhI una aneka kauvI se lekara kukkuDI-murgI Adi ke aMDoM ke sAtha2 jaba ki ve talakara bhuMjakara aura pakAkara taiyAra mAmA bhAna 'bhajjaNaema ya' muMpAna pAtramA samAna 'iMgAlesu ya' bhane ma gA2 52 sabhIna talati bhajati sollati' tasatA bhUlatA bhane 545tA hA 'talittA bhajittA sollittA ya' tIna; bhune tathA 54AvAna pachI te rAyamagaMsi' bhAga 52 aMtarAvarNasiAnAmA rAbhAna veyatA utA. mA pramANe 'aMDayapaNieNaM vittiM kappemANA viharaMti' mAnA pArathI te potAnI mAvi sAvatA tA. ' appaNAvi ya NaM se Ni NNae aMDavANiyae tehiM bahUhi kAiaMDaehi ya jAva kukkuDiaMDaehi ya taliehiM bhajjiehiM solliehiM suraM ca5 AsAemANe4 viharai' te nanaya vyApArI pAte 5 te kAgaDI AdinA IMDAo je taLIne sekIne tathA pakAvIne taiyAra karAelAM zrI vipAka sUtra Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 vipAkazrute kara diye jAte the unake sAtha aneka prakAra kI madirA kA sevana Adi karatA huA apanA samaya bItAtA thA // bhAvArtha-gautama ke prazna kA samAdhAna karane ke liye prabhune isa prakAra kahA- isa jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM purimatAla nAma kA eka nagara thA / isameM eka rAjA rahatA thaa| jisakA nAma udaya thaa| yahAM eka vyApArI rahatA thA / isakA nAma nirnaya thaa| isake yahAM aMDoM kA vyApAra thA / aMDoM kA saMgraha karane ke liye isake yahAM aneka naukara cAkara niyukta the / ve pratidina TokarI evaM kothalA lekara nagara ke bAhara hI Asa pAsa aMDo ke anveSaNa ke liye ghUmA karate aura jahAM jise jo bhI aMDe milate unheM uThAkara apanI2 TokarI yA kothaloM meM bhara liyA karate / kaI naukara aise bhI the jo una saba aMDoM ko talate the, muMjate the aura pakAte the / aura una saba ko lekara bAjAra meM dukAnoM ke andara rakhakara becate the| isa prakAra una saba kI bharaNa poSaNa kI vRtti unakI vikrI kI Aya se calA karatI thI / nirnaya vyApArI bhI ina tale hue bhuMje hue evaM pakAye hue aMDoM ke sAtha2 aneka prakAra kI madirA kA bhogopabhoga karatA huvA apanA samaya bItAtA thA // sU0 7 // maLatAM tenI sAthe aneka prakAranI madirA -dArU AdinuM sevana karIne potAno samaya vItAvato hate bhAvArtha-gautamanA praznanuM samAdhAna karavA mATe prabhue A pramANe kahyuMA jaMbudvIpanA bharatakSetramAM purimatAla nAmanuM nagara hatuM, temAM eka rAjA rahetuM hatuM jenuM nAma udaya hatuM. tyAM eka vepArI raheto hato tenuM nAma nirnaya hatuM. tene tyAM IDAe.no vepAra hato. IDAone saMgraha karavA mATe tene tyAM aneka nakara cAkara rAkhavAmAM AvyA hatA, teo hamezAM TepalA ane kethaLAo laIne nagaranI bahAra AsapAsa IDAonI zodhamAM pharatA hatA ane je ThekANethI jene je kaI prANInAM IMDAM maLatAM tene laIne pitAnI TepalIomAM athavA te kethaLAmAM bharI letA hatA. keTalAka evA nekara paNa hatA ke jeo tamAma IDAMone laIne bajAramAM dukAnanI aMdara rAkhIne vecatA hatA, A pramANe te tamAma mANasonI bharaNapoSaNanI goThavaNa te vepAranI AvakamAMthI cAlatI hatI. nirnaya vepArI paNa e taLelAM zekelAM ane pakAvelAM IDAonI sAthe aneka prakAranI madirA-dArUne bhega-upabhoga karate thake pitAne samaya vitAvate hate. (sU) 7) zrI vipAka sUtra Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam // mUlam // tae NaM se NiNNae aMDayavANiyae eyakamme 4 subahu pAvaM samajiNittA evaM vAsasahastaM paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA taccAe puDhavIe ukkosaM sattasAgarovamahiiesa raiesa raiyattAe uvavaNNe / se NaM tAo anaMtaraM ubafeat sea sAlaDIe corapallIe vijayassa coraseNAvaissa khaMdasie bhAriyAe kucchisi puttattAe uvavaNNe | sU0 8 // TIkA 'ta NaM' ityAdi / 'tae NaM se NiNNae aNDavANiyae' tataH khalu sa nirnayo'NDakavANijakaH, 'eyakamme' etatkarmA=aNDakasaMgrahavikrayakarmakaraNazIlaH, atra - 'eyapahANe, eyavijje, eyasamAyAre' iti padatrayaM saMgrAhyam, 'etatpradhAnaH ' =aNDakasaMgrahavikrayatatparaH, etadvidyaH = aNDakasaMgrahavikrayAcaraNaniSTaH, etatsamAcAraH=aNDakakrayavikrayasamAcaraNatatparaH, 'subahu pAvaM, ghoraM pApakarma 'samajiNittA' samaya upArjitaM kRtvA 'egaM vAsasahassa' ekaM varSasahasraM 'paramAuM ' paramAyuSkaM = utkRSTamAyuH 'pAlaittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA ' 323 'tae NaM se NiNNae0' ityAdi / 'tara NaM se NiSNae aMDayavANiyae' isa prakAra usa nirnaya aMDavyApArI ne ki jisakA 'ekamme4' aMDoM kA vyApAra karanA Adi aura svayaM bhI unakA khAne pIne meM upayoga karanA yahI eka jIvanabhara taka karma rahA 'subahu pAvaM samajjiNittA' aneka prakAra ke pApakarmoM kA upArjana karake 'egaM vAsasahasse' eka hajAra varSa kI 'paramAuM pAlaittA' utkRSTa apanI Ayu samApta kara vaha jaba 'kAlamAse kAlaM kiccA ' kAlamAsa meM marA taba 'tacAe puDhavIe' tRtIya pRthivI ke 'ukosaM taNaM se NiNNae ' tyAhi. " tae NaM se NiSNae aMDayavANiyae' pramANe te nirnaya DAnA vepArI } ne 'eyakamme4 ' ddaayon| vepAra 42vA vagere bhane pote pazu jAvA-pIvAmAM teno upayoga 12vo noDa vanabhara sudhInu urma ra 'subahu pAtraM samajjiNittA' ne aAranAM pApamenA saMyaya - bhejavIne ' egaM vAsasahassaM hara varSAnI 'paramAuM pAlaittA' utkRSTa potAnI AyuSya pUrI urIne te nyAre kAlamAse kAlaM kiccA , Asa bhAsabhAM bharaNa cAbhyeo tyAre 'taccAe puDhavIe ' eka 4 zrI vipAka sUtra d Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 vipAkazrute kAlamAse kAlaM kRtvA 'taccAe puDhavIe' tRtIyasyAM pRthivyAm 'ukkosaM' utkarSataH 'sattasAgarovamaTTiiesu' saptasAgaropamasthitikeSu 'raiesu' nairayikeSu 'NeraittAe' nairayikatayA 'uvavaNNe' utpannaH / 'se NaM' sa khalu 'tAo' tasyAH tRtIyapRthivyAH, 'aNaMtaraM' anantaraM 'uvvahittA' udvartya-niHsRtya 'iheva' ihaiva 'sAlADavIe' zAlATavyAM 'corapallIe' corapallyAM vijayarasa coraseNAvaissa' vijayasya corasenApateH 'khaMdasirIe bhAriyAe' skandazrInAmnyA bhAryAyAH 'kucchisi' kukSau 'puttattAe' putratayA 'uvavaNNe' utpannaH // mU0 8 // sattasAgarovamahiiesu Neraiesu NeraiyattAe uvavaNNe' utkRSTa sAta sAgara kI sthitivAle naraka meM nArakI kI paryAya se utpanna huA 'se NaM tAo aNaMtaraM uvyaTTittA' vahAM kI sthiti pUrNa bhoga kara jaba vaha vahAM se nikalA to 'iheva sAlADavIe corapallIe vijayassa coraseNAvaissa khaMdasirIe bhAriyAe kucchiMsi puttattAe ubavaNNe' isI zAlATavI nAmakI corapallI meM coroM ke senApati vijaya kI skaMdazrI bhAryA kI kukSi meM putrarUpa se utpanna huA // bhAvArtha- isa prakAra nirnaya vyApArI ne apanI eka hajAra varSa kI Aya inhIM pApamaya karmoM ke karane meM hI vyatIta kara dii| jaba vaha marA to kRta pApa kamoM ke udaya se tRtIya naraka kA jahA~ sAta sAgara kI utkRSTha Ayu hai nArakI huA / vahAM kI sthiti bhoga yaha vahAM se bhI nikalA aura zAlATavI nAmakI corapallI meM coroM ke saradAra vijaya kI bhAryA skandazrI kI kukSi (garbha) meM putrarUpa se utpanna huaa| sU0 8 // trI pRthvInA -- ukkosaM sattasAgarovamaTiiesu Neraiemu NeraiyattAe uvavaNNe' utkRSTa sAta sAgaranI sthitivALA narakamAM nArakI jIvanI paryAyathI utpanna thaye, 'se NaM tAo aNaMtaraM uvyaTTinA' tyAMnI sthiti pUrI lagavAne nyAre te tyAMcI itsult pachI ' iheva sAlADavIe corapallIe vijayassa coraseNAvaissa khaMdasirIe bhAriyAe kucchaMsi puttattAe uvavaNNe' mA lATI nAmanI yo25lImAM cAra lokenA senApati vijyanI skaMdazrI patnInA udaramAM putrarUpathI utpanna thaye. bhAvArtha-A pramANe ninIya vepArIe potAnuM 1000 eka hajAra varSanuM AyuSya te pApamaya karmo karavAmAMja vItAvyuM. pachI te jyAre maraNa pAme tyAre karelAM pApa karmonA udayathI te trIjuM naraka ke jyAM sAta sAgaropamanI utkRSTa AvyuM che tyAM nArakIpaNe utpanna thaye, tyAMnI sthiti jogavIne tyAMthI paNa te nIkaLe ane zAlATavI nAmanI cirapalImAM ceranA saradAra vijayanI bhAya-strInA garbhamAM putra35thI 64nna thathA. (sU0 8) zrI vipAka sUtra Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam 325 // mUlam // tae NaM tIse khaMdasirIe bhAriyAe aNNayA kayAI tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM imeyArUve dohale pAubbhUedhaNNAo NaM tAo ammayAo 4 jAo NaM bahuhi mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhiM aNNAhi ya coramahilAhiM saddhiM saMparikhuDA pahAyA0 jAva pAyacchittA savvAlaMkAravibhUsiyA viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca5 AsAemANIo4 viharaMti / jimiyabhuttuttarAgayAo, purisaNevatthA, saNNaddha0 jAva paharaNA bhariehi ya phalaehi, NikiTAhi asihi, aMsagaehiM toNehi, sajIvahiM dhaNuhi, samukkhittehiM sarehiM, samullAsiyAhi ya dAmAhi, laMbiyAhi ya osAriyAhiM urughaMTAhi, chippatUreNaM vajamANeNaM 2 mahayA 2 ukiTa-jAva-samudaravabhUyaM piva karemANIo sAlADavoe corapalloe savvao samaMtA AloemANIo2 Ahi~DamANIaura dohalaM viNeti / taM seyaM, jai NaM ahaMpi bahuhi mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhiM aNNAhi ya jAva sAlADavIe corapallIe savvao samaMtA AloemANI2 AhiMDamANI2 dohalaM viNijAmittikaTTha taMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi jAva jhiyaai|| suu09|| TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae Na' tataH khalu 'tIse' tasyA 'khaMdasirIe 'tae NaM tIse0' ityAdi / 'tae NaM garbha sthita ho jAne ke bAda ' tIse khaMdasirIe bhAriyAe' 'tae NaM tIse0 ' tyAdi 'tae NaM na sthita thA pachI tIse khaMdasirIe bhAriyAe' te244zrI strIne zrI vipAka sUtra Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 vipAkazrute bhAriyAe' skandazriyaH bhAryAyAH, 'aNNayA kayAI tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' anyadA kadAcit triSu mAseSu bahupatipUrNeSu 'imeyArUve' ayametadrUpaH= vakSyamANasvarUpaH 'dohale' dohadaH garbhaprabhAvajanito'bhilASaH, 'pAunbhUe' prAdubhUtaH samutpannaH-'dhaNNAo NaM tAo ammayAo 4' dhanyAH prazaMsanIyAH khalu tA ambAH, 'kRtapuNyAH khalu tA ambAH, kRtArthAH khalu tA ambAH, kRtalakSaNAH khalu tA ambAH, tAsAmambAnAM sulabdhaM janmajIvitaphalam , kAstA ambAH ? ityAkAGkSAyAmAha-'jAo NaM' ityaadi| 'jAo NaM bahuhi mittaNAiNiyagasayaNasaMbadhipariyaNamahilAhiM' yAH khalu ambAH bahubhimitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanamahilAbhiH, 'aNNAhi ya coramahilAhiM saddhiM' anyAbhizca coramahilAbhiH sArdha 'saMpariNDA hAyA0' saMparikhatAH snAtAH 'jAca pAyacchittA' yAvata-kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH, savvAlaMkAra vibhUsiyA' sarvAlaGkAravibhUsitAH 'viulaM' vipulam 'asaNaM pANaM' azanaM pAnaM 'khAusa skaMdazrI bhAryA ko 'aNNayA kayA' kisI eka samaya jaba ki 'tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' garbha pUre tIna mAsa kA ho cukA thA 'imeyArUve dohale pAubbhUe' isa prakAra dohalA utpanna huA, 'dhaNNAo NaM tAo ammayAo' ve mAtAe~ dhanya haiM, kRtapuNya haiM, kRtArtha haiM, kRta lakSaNa haiM, evaM unhIM kA janma aura jIvana saphala hai ki "jAo NaM' jo nizcaya se 'bahuhi mitta-NAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNamahilAhiM' aneka mitroM kI, jJAti kI, nijajanoM kI, svajanAM kI, saMbaMdhiyoM kI evaM parijanoM kI striyoM ke tathA 'aNNAhi ya cauramahilAhiM saddhiM' anya cAroM kI striyoM ke sAtha2 'saMparivuDA' parivRta hotI huI 'hAyA0 jAva pAyacchittA savvAlaMkAravibhUsiyA' snAnase, kautula, maMgala, evaM prAyazcitta se nivRtta hokara, tathA samasta vastra evaM AbhUSaNoM se susajita bana kara 'viulaM 'aNNayA kayAI' 34 me samaya yA 'tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' 0 puu2|| traya bhAsane 4 gayo tyAre 'imeyArUve dohale pAunbhUe' mA pramANe ho| panna thayo -'dhaNNAo NaM tAo ammayAo' te bhAtAmA dhanya cha, puNyavAna che, kRtArtha che, kRtalakSaNa che. ane teno ja janma ane jIvana saphaLa che ke- 'jAo NaM' mA nizcayathI bahUhi mitta-NAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNamahilAhiM 'bhane bhitrInI, jJAtinI, svanAnI, ninAnI, samadhImAnI mane parijanAnI siime| tathA 'aNNAhi ya coramahilAhiM saddhiM anya vyArAnI strIcyA sAtha sAthai 'saMparikhuDA' pITane 'hAyA0 jAva pAyacchittA savvAlaMkAravibhUsiyA' snAnathI kautuka, maMgala ane prAyazcitathI nivRtta thaIne, tathA tamAma prakAranA vastra tathA bhAbhUSaNathI sampUrNa tayAra ne 'viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca 5 AsAe zrI vipAka sUtra Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam . imaM sAimaM' khAcaM svAdyaM 'suraM ca' surAM ca 5 nAnAvidhAM 'AsAemANIo' AsvAdayantyA ISat svAdayantyaH, atra 'visAemANIo' visvAdayantyA vizeSeNa svAdayantyaH 'paribhAemANIo' paribhAjayantyA vibhAgaM kurvantyaH 'pari muMjemANIo' paribhuJjAnAH, iti padatrayaM saMgrAhyam , 'viharaMti' viharanti / 'nimiyabhunuttarAgayAo' jimitamuktottarAgatAH-jimitAH-kRtabhojanAH, bhuktottaram-bhojanAnantaram AgatAHyogyaM sthAna prAptAH, 'purisaNevatthA' puruSanepathyA:=puruSaveSadhAriNyaH, 'saNNaddha-jAva-paharaNA' sannaddha-yAvat-praharaNA atra yAvacchabdAdevaM yojanA bodhyA-'saNNabaddhavammiyakavayA, uppIliyasarAsaNapaTTiyA, piNaddhagevijavimalavaraciMdhapaTTA, gahiyAuhappaharaNA' iti / sannaddhabaddhavarmitakavacAH-kavacaMtanutrANaM, varma-lohamayakutUlikAdirUpaM saMjAtamasmin iti varmitam sannaddhaM zarIre AropaNAd , baddhaM-gADhatarabandhanena bandhanAt , kavacaM yAbhistAH sannabaddhavarmitakavacAH / 'utpIDitazarAsanapaTTikAH' utpIDitAguNasAraNena vakrIkRtA zarAsanapaTTikA dhaturdaNDo yAbhistAstathA / 'pinaddhauveyakaasaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca AsAemANIo4 viharaMti' vipula azana pAna khAdima evaM svAdima isa taraha cAroM prakAra ke AhAra ko tathA saba prakAra kI madirA ko AsvAdatI-ISatarUpa se svAda letI haiM, visvAdatI-vizeSarUpa se svAda letI haiM, paribhAjatI-vibhAga karatI haiM aura paribhoga karatI haiM / isa prakAra apane samaya ko vyatIta karatI haiM 'jimiyamuttuttarAgayAo' tathA jo bhojana karane ke bAda yogyasthAna para Akara 'purisaNevatthA saNNaddha-jAva-paharaNA' puruSaveSa se susajjita ho, lohamayakutUlikAvAle kavaca ko pahina kara, DorI ke caDhAne se vakra hue ghanuSa ko tAna kara. kaNThAbharaNa pahina kara evaM vIrAMganAoM ke cihnasvarUpa paTTa ko bAMdha kara, bANa aura talavAra Adi ko lekara mANIo4 viharaMti' 04 // mazana, pAna, mAhima mane svAhima, mA pramANe yAra prakArane AhArane tamAma prakAranI madirA-dArUnI sAthe khAI svAda le che, vizeSa rUpathI svAda le che. tathA saune vaheMcIne paribhoga kare che. e pramANe pitAnAM samaya yatAta 42 7. 'jimiyabhuttuttarAgayAo' tathA lona 4aa pachI yogya sthAna 52 pApIne 'purisaNevatthA saNNaddhajAva-paharaNA' puruSaveSathI susjijata thaIne, lehamaya kulikAvALA kavacane paherIne, darIne caDhAvavAthI vaka thayelA dhanuSane tANIne, kaMThAbharaNa paherIne arthAt vIrAMganAonA cihna je paTTo mAdhAna n sapA2 mA vana tathA 'bhariehi ya larita yamai elel zrI vipAka sUtra Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 vipAkazrute vimalavaracihnapaTTAH'-aveya-grIvAbhUSaNaM, vimalavarazcihapaTTaH yodhacihnapaTTazceti padadvayasya dvandvaH graiveyakavimalavaracihnapaTTo, tau pinaddhau-baddhau yAbhistAstathA, 'gRhItAyudhapraharaNAH' gRhItAni AyudhAni astrANi zarAdIni, praharaNAni= zastrANi khaDgAdIni yAbhistAstathA 'bhariehi ya' bharitaizca haste dhRtaiH 'phalaehi' phalakaiH 'DhAla' itipasiddhaiH 'NikaTThAhiM' niSkRSTaiH kozAdAkRSTaiH 'asihi' asibhiH khaGgaiH, 'aMsagaehiM' aMzagataiH skandhadhRtaiH 'toNehiM tUNaiH zaradhibhiH, 'bhAtA' iti bhASAyAm , 'sajIvehiM' sajIvaiH jIvA dhanurguNaH 'dhanuSaDorI' iti bhASAyAm , tatsahitAni sajIvAni taistathA 'dhaNuhiM' dhanubhiH 'samukkhitehiM samukSiptaiH prakSepaNArtha dhanuSi yojitaiH, 'sarehiM' zaraiH, 'samullAliyAhi ya' samullAlitAbhizca, 'dAmAhi' dAmabhiH pAzakavizeSaiH, 'laviyAhi ya lambitAbhiH 'osAriyAhiM' utsAritAbhiH cAlitAbhiH, 'urughaMTAhi' urughaNTAbhiH jaGghA'vasthitaghaNTAbhiH, 'chippatUreNaM' kSipratUryeNa-zIghravAdyamAnatUryeNa zIghraM zIghra yad vAdyate tenetyarthaH, 'vajamANeNaM2' vAdyamAnena2, 'mahayA2' mahatAra 'ukkiTa-jAva samudaravabhUyaM piva' utkRSTa-yAvat samudraravabhUtamiva, atra yAvatathA 'bhariehi ya' bharita-hAtha meM lI huI 'phalaehi' DhAloM se 'NikkidvAhiM asihi' myAna se bAhara kI gaI talavAroM se 'aMsagaehiM toNehiM' kaMdhe para laTakate hue tUNIroM se 'sajIvehiM dhaNurhi' DorIsahita dhanuSoM se samukkhittehiM sarehiM' lakSya vedhana karane ke liye dhanuSa para Aropita kiye gaye bANoM se 'samullAliyAhi dAmAhi' samullAlita-UcI kI gaI pAzoM-phA~sI dene kI rassiyoM se laMbiyAhi ya osAriyAhiM' laTakatI huI evaM utsArita-Upara sarakAI gaI 'UrughaMTAhiM' urughaMTAoM-jaMghA meM avasthita ghaMTAoM se 'mahayA mahayA chippatU reNaM vajjamANeNa2' baDe2 jaldI2 bajane vAle bajAye gaye bAjoM se 'ukTuiM jAva samudaravabhUyaM piva 'phalaehiM ' DhAthI 'NikiTThAhiM asihi ' bhyAnamAthI mA2 DhiI talavArothI, 'asaMgaehiM toNehiM ' mA 52 vaTatA QnA mAtAmAthI 'sajIvahiM dhaNurhi' horIsahita dhanuSAthI 'samukkhittehiM sarehiM ' sakSya vedhana 321 / mATe dhanuSa52 yAvasA mANethI 'samullAliyAhiM dAmAhi' samusAsita-yI zrIdhesI pAthezaMsI devAnI hoDiyothI 'laMbiyAhiM ussAriyAhiM' saTatI rahI bhane 52 sAmelI 'urughaMTAhi 93 ttaay|-Mai savasthita ghaMTAmAthI 'mahayA mahayA chippatUreNaM vajjamANeNaM 2' bhATA moTA bhane sahI sahI pAge te 4031 pAthI 'ukkiTTha-jAva-samuddaravabhUyaM piva karemANIo' mAnanI bhApaniyA zrI vipAka sUtra Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, amana senapUrvabhavavarNanam 329 " cchadenaivaM yojanA - 'ukkisIhaNAya bolakalakalaraveNaM' iti / utkRSTasiMhanAdabolakalakalaraveNa= utkRSTaH- AnandamahAdhvaniH siMhanAdaH = prasiddhaH bolaca=varNavyaktirahito dhvaniH, kalakalaca = vyaktavacanaH, sa eva yo ravaH zabdastena, samudraravabhUtamiva = samudrazabdaM prAptamitra gaganamaNDalaM 'karemANIo' kurvANAH 'sAlADaate corapallIe' zAlATavyAM corapallyAM sarvataH samantAt 'AloemANIo' AlokamAnAH 2 ' AhiMDamANIo2' AhiNDamAnAH 2 = bhramantyaH 2 ' dohalaM ' dohadaM' =garbhaprabhAvajanitA'bhilApaM, 'virNeti' vinayanti = pUrayanti 'taM' tat 'seyaM' zreyaH = zreyaskaraM bhavati jai NaM' yadi khalu ' ahaMpi ' ahamapi, 'bahuhiM' bahubhiH, 'mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhiM' mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijana mahilAbhiH, 'aNNAhi ya' anyAbhizca = coramahilAbhiH sArdhaM 'jAva' yAvat saMparivRtA, snAtA yAvat kRtakautukamaGgalaprAyazcittA sarvAlaGkArakaremANIo' AnaMda kI mahAdhvani se, siMhanAdoM se, varNoM kI avyakta dhvani se, evaM kalakala - varNoM ke vyakta zabdoM se mAno samudra kI garjanA ko prApta na huA ho isa prakAra gaganamaMDala ko guJjita karatI hui 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavI nAmakI corapallI meM 'savvao samatA' saba tarapha coroM ora 'AloemANIo2' dekhatAM2 'AhiMDamANIo2' evaM ghUmatIM2 ' dohalaM virNeti' apane dohale kI pUrti karatI haiN| taM seyaM jai NaM api bahuhiM mittaNA. viNijAmi' mujjhe bhI yahI bAta zreyaskara hai ki- maiM bhI isI taraha aneka mitra, jJAti, nijaka, svajana, saMbaMdhI, evaM parijanoM kI striyoM evaM anya corastriyoM ke sAthara snAna kara kautuka maMgala evaM prAyazcitta se nivaTa kara tathA samasta alaGkAroM se vibhUSita hokara evaM vipula azanAdi kA bhojana siMhanAhothI, vAnA avyakta-na samannaya mevA dhvanithI, usasa-varNAnA vystsamajAya evA zabdothI eTale ke samudranI garjanA thatI na hoya, evI rIte gaganabhddejne zubhita 4ratI 'sAlADavIe corapallIe' zAsATavI nAmanI yeorayasImAM sabbao samaMtA' tamAma yAreya tara 'AloemANIo' letI letI 'AhiMDamANIo' bhane istI iztI 'dohalaM virNeti' potAnA DohasAnI pUrti pure che 'taM sethaM jai NaM ahaMpi bahurhi mittaNAi0 viNijjAmi' bhArA bhATe yazu me vAta hitakara che ke-uM paNa e pramANe aneka mitra, jJAti, nijjana, svajana saMbaMdhI ane parijanAnI zrIe tathA anya cerasIenI sAthe sAthe snAna karI, kautuka maMgala ane prAyazcitathI nivRtta thaIne tathA tamAma alaMkArAthI zaNagAra sajIne zrI vipAka sUtra Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 vipAkazrute vibhUSitAH vipulamazanAdikaM bhuktvA puruSaveSeNa tathaiva 'sAlADavIe' zAlATavyAM 'corapallIe' corapallyAM 'sancao samaMtA' sarvataH samantAt 'AloemANIo2' AlokamAnAH 2 'AhiDamANIo 2' AhiNDamAnAH 2 ' dohala' dohadaM 'viNijjAmi' vinayAmi = pUrayAmi 'ttikaTTu' itikRtvA 'taMsi dohalaMsi' tasmin dohade 'aviNijamANaMsi' avinIyamAne=apUryamANe sati 'jAva' yAvada 'jhiyAi' dhyAyati=ArtadhyAnaM karoti 'kathamayaM mama dohadaH pUrNaH syA' - diti cintayatItyarthaH // 09 // kara isI zAlATavI nAmakI corapallI meM saba tarapha cAroM ora dekhatI2 ghUmatI2 apane dohale kI pUrti karU~ / 'ttikaTTu' isa prakAra vicAra karane ke anantara jaba 'taMsi dohalasi aviNijjamANaMsi' usakA yaha dohalA pUrNa nahIM huA to 'jAva jhiyAi' usake citta meM 'merA yaha dohalA kaise pUrNa hogA' isa prakAra kA vicArAtmaka ArttidhyAna udbhUta huA || bhAvArtha- garbha jaba ThIka tIna mAha kA ho cukA - taba skaMda zrI ko eka dohalA utpanna huA, usa meM isa ne vicArA ki ve mAtAe~ dhanya haiM jo apane udbhUta dohale kI pUrti se prasannavadana hotI rahatI haiM / strIparyAya pAnA unhIM nAriyoM kA saphala hai jo isa avasthA meM apanI paricita saheliyoM ke sAtha baiTha kara aneka prakAra kA bhojana karatI haiM, unake sAtha vividha prakAra kI madirA kA sevana karatI haiM / khuda khAtI haiM aura dUsaroM ko bhI khilAtI haiM / unhIM kA janma kRtArtha evaM puNyazAlI hai jo bhojana ke bAda ane puSkala azanAdinuM bhejana karIne A zAlATavI nAmanI cArapallImAM tamAma ThekANe cAreya bAju jotI jotI tathA pharatI pharatI mArA dehalAnI pUrti karU ttikaTTu' mA prahArano vicAra ya pachI nyAre 'taMsi dohalaMsi aviNijja mANasi' tenA e dahaleA pUrNa thaye nahi tyAre tenAM cittamAM 'mArI A dehaleA kevI rIte pUrNa thaze' A prakAranA vicAranuM AptadhyAna thayuM. bhAvA--garbha jyAre kharAkhara traNa mAsaneA thai gayA tyAre ska MdazrIne eka dehaleA utpanna thaye, temAM teNe vicAra karyAM ke te mAtA dhanya che keje peAtAne utpanna thayelA dehalAnI pUrti thavAthI prasanna mukhathI rahe che zrIparyAya prApta thave te srIMenA saphaLa che ke je e avasthAmAM peAtAnI paricita sakhI sAhelIonI sAthe besIne aneka prakAranAM bhojana kare che, tenI sAthe vividha prakAranI maMdara -dArUnuM sevana kare che. pote khAya che ane bIjAene paNa khAvA Ape che, teneja janma kRtArtha che ane puNyazAlI che ke zrI vipAka sUtra Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 3, abhagnasenavarNanam // mUlam // tae NaM se vijae coraseNAvaI khaMdasiriM bhAriyaM ohayajAva pAsai, pAsittA evaM vayAsI-kiNNaM tumaM devANuppiyA ! ohaya-jAva jhiyAsi, tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA vijayaM coraseNAvaiM evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaM jAva jhiyaami| tae NaM se vijae coraseNAvaI khaMdasirIe bhAriyAe aMtie eyama socA Nisamma khaMdasiriM bhAriyaM evaM vayAsIahAsuhaM devANuppie, eyama, paDisuNei / tayANaMtaraM sA khaMdasirI bhAriyA vijaeNaM coraseNAvaiNA abbhaNuNNAyA samANI aneka prakAra ke puruSaveSoM se susajjita bana, kavaca Adi dhAraNa karatI haiM aura vIrAMganAoM jaisI hokara eka hAtha meM DhAla aura dUsare hAtha meM camacamAtI huI talavAra ko le kara ghara se bAhara nikalatI haiM, evaM isa zAlATavI meM cAroM ora dekhatIM evaM ghUmatI huI bhramaNa karatI haiM / tAne gaye dhanuSoM kI TaMkAroM se, bajAye gaye bAjoM kI gaDagaDAhaTa se, siMhanAdAdika zabdoM se aura jaMghAoM meM bAMdha kara laTakAI gaI ghaMTioM ke ninAdoM se samudra kI garjanA kI taraha AkAzamArga ko guJjita karatI haiM / maiM bhI isI prakAra se cAhatI huuN| parantu usakA yaha vicAra saphala nahIM ho sakA ataH usake hRdaya meM baDI bhArI cintA baDha gaI // sU0 9 // je bhojana karyA pachI, aneka prakAranAM puruSaveSathI susajji thaIne kavaca ane hathiAra dhAraNa kare che, ane vIrAMganAo jevI thaine eka hAthamAM DhAla ane bIjA hAthamAM camakatI talavArane pakaDIne gharathI bahAra nIkaLe che. ane te zAlATavImAM cAreya tarapha jotI ane pharatI phare che. tANelAM dhanuSanA TaMkArathI, vAgatAM vAjAMonA gaDagaDATathI, siMhanAda jevA zabdothI ane be ja ghemAM bAMdhelI ane laTakatI ghaMTaDIonA avAjethI samudranI gajanA pramANe AkAza mArgane sumitaguMjita kare che. huM paNa e pramANe IcchA rAkhuM chuM. paraMtu tene e vicAra saphaLa thaI zake nahi tethI tenA hRdayamAM bhAre cintA vadhavA lAgI. (sU) 9) zrI vipAka sUtra Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 vipAkazrute haTtuTra0 bahuhi mitta-jAva aNNAhi ya bahurhi coramahilAhiM saddhiM saMparivuDA pahAyA jAva vibhUsiyA viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca5 AsAemANI4 viharai / jimiyabhuttuttarAgayA purisaNevatthA saNNaddhabaddha-jAva AhiMDamANI dohalaM viNei / tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA saMpaNNadohalA saMmANiyadohalA viNIyadohalA, vocchiNNadohalA saMpuNNadohalA taM gabbhaM suha-suheNaM parivahai // sU0 10 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se vijae coraseNAvaI khaMdasiri bhAriyaM' tataH khalu sa vijayazcorasenApatiH skandazriyaM bhAryAm 'ohaya-jAva pAsaI' apahata0-yAvat pazyati / apahatamanaHsaMkalpAm ArtadhyAnaM kurvatIM pazyati, 'pAsittA evaM vayAsI' dRSTvA tAm evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-kiNNaM tuma devANuppiyA ohaya jAva jhiyAsi' kiM-kutaH khalu tvaM he devAnupriye ! apahatamanaHsaMkalpA yAvad dhyAyasi / 'tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA vijayaM cora 'tae Na se vijae.' ityAdi / 'tae NaM' kucha samaya ke bAda se vijae coraseNAvaI' usa vijaya corasenApati ne 'khaMdasiri bhAriyaM' apanI skaMdazrI bhAryA ko 'ohaya jAva pAsai' ArtadhyAna karatI huI dekhA-cintA meM tanmaya dekhA / 'pAsittA evaM vayAsI' dekhakara vaha usase isa prakAra bolA- 'kiNaM tumaM devANuppiyA! ohaya jAva jhiyAsi' he devAnupriye ! tuma kisa kAraNa se cintA meM tanmaya banI huI vicAroM meM magna ho| 'tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA vijayaM coraseNNavaI evaM vayAsI' pati ke isa prakAra vacana sunane __'tae NaM se vijae.' tyAta 'tae NaM' 21 samaya pachI se vijae coraseNAvaI' te vizya yora senApati 'khaMdasiri bhAriyaM' potAnI 24 zrI zrIna 'ohaya jAva pAsai mAttadhyAna 42tI yintAtu2 sthitimA 5jI na pAsittA evaM vayAsI' na te sIna pramANe 4 sAgyo, 'kiNNaM tuma devANuppiyA ! ohaya jAva jhiyAsi' vAnupriye ! tu // 4||291thii [yantAtura thachane piyArImA bhanaya 5 ch| 'tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA vijayaM coraseNAvaiM evaM vayAsI' zrI vipAka sUtra Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3 abhagnasenavarNanam 333 seNAvaI evaM kyAsI-evaM khalu devANuppiyA ! mamaM tiNhaM mAsANa' tataH khalu sA skandazrIrbhAryA vijayaM corasenApatimevamavAdIt-evaM khalu he devAnupiya ! mama triSu mAseSu, 'jAva jhiyAmi' yAvad dhyAyAmi atra yAvacchabdenaivaM yojanA'vagantavyA-bahupratipUrNeSu evaM dohadaH prAdurbhUtaH bahubhirmitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanamahilAbhiH, anyAbhizca coramahilAbhiH sArdhe saMparitA snAtA yAvat sarvAlaGkAravibhUpitA vipulamazanAdikaM surAM ca 5 AsvAdayantI visvAdayantI paribhAjayantI paribhuJjAnA viharAmi, tadanantaraM puruSaveSaM dhRtvA gRhItAyudhapraharaNA yAvat zAlATavyAM corapallyAM sarvataH samantAt AlokamAnA 2, AhiNDamAnA 2 dohadaM vinayAmi, itikRtvA iti manasi nidhAya, tasmin dohade apUryamANe sati yAvad dhyAyAmi, iti / ke pazcAt isa skaMdazrI bhAryAne vijaya corasenApati se isa prakAra kahA'evaM khalu devANuppiyA mamaM tiNDaM mAsANaM jAva jJiyAmi' he nAtha ! mere gabhe ke aba ThIka tIna mAha pUrNa ho cuke haiM / mujhe isa samaya aisA dohalA utpanna huA hai ki-maiM aneka mitra, jJAti, nijaka, svajana, saMbaMdhI aura parijanoM kI mahilAoM evaM anya coroM kI mahilAoM ke sAtha ghirI huI nahA dhokara aura samasta alaMkAroM se vibhUSita bana vipula azanAdika sAmagrI evaM vividha prakAra ko madirA ko AsvAdatI vizeSarUpa se svAdato unakA paribhoga karatI evaM dUsaroMko bAMTatI huI vicarU~, phira puruSa ke veSa se sajita hokara Ayudha evaM praharaNa lekara isa zAlATavI meM cAroM ora dekhatI huI ghUmaM bhramaNa karU~ evaM apane dohada kI pUrti karU~, parantu he nAtha! isa dohada kI abhItaka bhI pUrti nahIM ho rahI hai, ataH pUrti ke liye cintita huuN| pitAnA patinA A prakAranA vacana sAMbhaLIne pachI te kaMdathI strIe vijaya yorasenApatine yA pramANe yu-' evaM khalu devANuppiyA ! mamaM tiNhaM mAsANaM jAva jhiyAmi' he nAtha! mArA mana parAsa2 mA trANa bhAsa 52 // tharDa gayA che. A vakhate mane e dehale utpanna thaye che ke huM aneka mitra jJAti nijaka, svajana. saMbaMdhI ane parijanonI strIo ane bIjA ceranI strIonI sAthe vIMTAI snAna karIne pachI tamAma alaMkAre-ghareNA-thI zebhAyamAna thaI puSkala azanAdika sAmagrI ane vividha prakAranI madirA-dArU-ne svAda letI vizeSa svAda letI teno paribhega karatI tathA bIjAne paNa detI vicaruM, pachI puruSanA veSamAM taiyAra thaIne Ayudha ane praharaNa laIne A zAlATavImAM cAre tarapha jotI jotI pharuM ane mArA dehadanI pUrti karUM. parantu he nAtha ! A mArA dehadanI Aja sudhI zrI vipAka sUtra Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'tae NaM se vijae coraseNAvaI' tataH khalu sa vijayazcorasenApatiH 'vaMdasirIe bhAriyAe aMtie' skandazriyaH bhAryAyAH antike 'eyamaDheM socA Nisamma khaMdasiriM bhAriyaM evaM vayAsI'-etamartha zrutvA nizamya skandazriyaM bhAryAm evamavAdIt-'ahAsuhaM' yathAsukhaM kuru 'devANuppie' he devAnupriye !, ityuktvA 'eyamaDhe' etamartha sa 'paDisuNeI' pratizRNotisvIkaroti / 'tayANaMtaraM' tadanantaraM 'sA khaMdasirI bhAriyA vijaeNaM coraseNAvaiNA abmaNugAyA samANI' sA skandazrIrbhAryA vijayena corasenApatinA'bhyanujJAtA satI 'haTTatuTu0 bahuhi mittajAva aNNAhiM bahuhiM coramahilAhiM saddhiM hRSTatuSTahRdayA bahubhiH mitra-yAvat-parijanamahilAbhiH anyAbhizca bahubhizcoramahilAbhiH sArdhaM 'saMparivuDA hAyA jAva vibhUsiyA' paritA snAtA yAvat sarvAGkAravibhUSitA 'viulaM ___ 'tae NaM se vijae coraseNAvaI khaMdasirIe bhAriyAe aMtie eyamaheM socA Nisamma' isa prakAra vijaya corasenApati ne apanI bhAryA skaMdazrI ke mukha se isa abhiprAya ko sunakara aura usakA acchItaraha vicAra kara 'khaMdasiriM bhAriyaM evaM vayAsI' apanI bhAryA skaMdazrI se isa prakAra kahA ki - ahAsuhaM devANuppie' he devAnupriye ! tujhe jisa me sukha mile vaisA karo 'eyamaDhe paDisuNeI' isa prakAra kahakara usane usake abhiprAya ko svIkRta kara liyaa| 'tayANaMtaraM sA khaMdasirI bhAriyA' ima ke bAda usa skaMdazrI bhAryAM ne 'vijaeNaM coraseNAvaiNA evamabbhaguNNAyA samANI' jaba ki usako apane pati vijaya corasenApati kI AjJA mila cukI taba 'haTTatuTTha0 bahuhi mitta-jAva aNNAhi bahuhi coramahilAhiM saddhiM' hRSTa tuSTa hRdaya hokara aneka mitrAdikoM evaM coroM kI mahilAoM ke sAtha 'saMparivuDA vhAyA jAva vibhUsiyA' dhirakara nahA pUrti 24 sI nathI. tenI pUrti mATe hu cintAtura chuH 'tae NaM se vijae coraseNAvaI khaMdasirIe bhAriyAe atie eyamaDhe socA Nisamma' mA pramANe vijaya cerasenApatie pitAnI strI kaMdInA mukhathI A abhiprAya sAMbhaLIne ane te viSa sArI rIte viyA2 4zane 'khaMdasiriM bhAriyaM evaM vayAsI' potAnI 24 zrI strIne 2mA pramANe 4thu :-'ahAsuhaM devANuppie' 3 vAnupriye ! tane sabhA suma bhaNe te pramANe 421. 'eyamaDhe paDisuNei' 2 // pramANe hIne tethe tenA abhiprAyane svArI dIdhI. 'tayAMNataraM sA khaMdasirI bhAriyA' te pachI re zrI zrI vijaeNaM coraseNAvaiNA evamabbhaNuNNAyA samANI' jyAre potAnA pati vinya yorasenApatinI AjJA maNI 15 tyAre ' haTThatuTTha0 bahuhiM mitta-jAva aNNAhiM bahuhiM coramahilAhiM saddhiM ' haTa-tRSTa 465 manAne zrI vipAka sUtra Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam / 335 asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca5 AsAemANI4 viharai' vipulamazanaM pAnaM khAdhaM svAdha murAM ca 5 AsvAdayantI 4 viharati, 'jimiyabhuttuttarAgayA' jimitabhuktottarAgatA 'purisaNevatvA' puruSanepathyA 'sannaddhabaddha-jAva' sannaddhabaddhavarmitakavacA gRhItAyudhapraharaNA, 'jAva AhiMDamANI' yAvat-AhiNDamAnA, atra yAvacchabdena-zAlATavyAM corapallyAM sarvataH samantAn AlokamAnA 2' iti saMgrAhyam / AhiNDamAnA2-bhramantI 2 'dohalaM viNeI' dohadaM vinayatipUrayatItyarthaH / tataH khalu mA skandazrIbhAryA 'saMpaNNadohalA' sampannadohadA-saMpApnadohadA, 'saMmANiyadohalA' samAnitadohadA-saMmAnitaH AitaH dohadaH=amilaSitaM yasyA sA tathA 'viNIyadohalA' vinItadohadA, pUrNatayA saMpAdanAt , 'bocchiNadohalA' vyucchinnadohadA iSTavastuprAptyA'bhilASA'bhAvAt , 'saMpuNNadohalA' saMpUrNadohadA=abhilASasya sarvathA'bhAvAt taM garbha 'muhaMsuheNaM' sukhasukhena% dohadapUraNAd atimukhena 'parivahai' parivahati-dhArayati // mU0 10 // dhokara aura sarvAlaMkAroM se vibhUSita bana 'viulaM asaNaM pANaM khAima sAima' vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya sAmagrI kA evaM 'suraM ca5' vicitra prakAra kI madirA kA 'AsAemANI4 viharaI' khUba AsvAda liyA, visvAda liyA, paribhoga kiyA tathA dUsaroM ko bhI azanAdi diyA, aura jImane ke bAda apane sthAna para Akara puruSaveSa se sajjita hokara, kavacAdi dhAraNakara aura Ayudha evaM praharaNoM ko lekara corapallI meM cAroM ora nirIkSaNa karatI huI ghUmane lgii| 'tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA saMpaNNadohalA saMmANiyadohalA viNIyadohalA vocchiNNadohalA saMpuNNa dohalA taM gabbhaM muhaM suheNaM parivahaI isa prakAra usa skaMdazrI bhAryA ne ki jisakA dohada acchI taraha pUrNa huA. patine jisake dohada ko bhane bhitrAhi bhane bhI yonI strImAnI kyamA 'saMparivaDA pahAyA jAva vibhUsiyA' / 2hIne nADI-ghoDa sane saba 412 mazithI zagAra sane, 'viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM suraM ca 5' 50484 25zana--pAna, mAdha bhane svAdha phaani| temasa vividha 42nI maahis-3-n| 'AsAemANI4 viharaha, khUba svAda lIdhe, visvAda lIdhe, paribhoga karyo tathA bIjAne paNa azanAdi ApyAM, pachI, pitAnA sthAna para AvIne puruSanA veSathI taiyAra thaIne kavAdika dhAraNa karIne tathA Ayudha praharaNane laI carapalImAM cAre bAjue jotI jatI pharavA lAgI 'tae NaM sA khaMdasirI bhAriyA saMpaNNadohalA saMmANiyadohalA viNIyadohalA vocchiNNadohalA saMpuNNadohalA taM ganmaM suhaMsuheNaM parivahai' ! pramANe te skaMdazrI strIno dehada sArI rIte pUrNa thayA. pitAnA patie tenA dehadane AdarabhAvanI zrI vipAka sUtra Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 vipAkazrute Adara kI dRSTi se dekhA, tathA hara taraha se jisakI pUrti karane meM koI truTi nahIM kI gaI, evaM iSTa vastu kI prAptise jisakI pratyeka abhilASAe~ zAnta ho gaI aura jise phira Age koI abhilASA bhI udbhUta nahIM huI sukhapUrvaka garbha ko bahane lagI || bhAvArtha - eka samaya kI bAta hai ki jaba skaMdazrI apane vicAroM kI dhArA meM magna baiThI huI thI taba sahasA vijayane use dekha liyA / pAsa jAkara vijayane usase pUchA- he devAnupriye ! tuma mujhe cintAmana kyoM dRSTipatha meM ArahI ho| pati ke vacanoM ko sunakara skaMdazrI ne kahA- he nAtha ! yaha to Apako jJAta hI hai kimerA yaha garbhakA tIsarA mahinA samApta ho cukA hai / mujhe isa samaya isa prakAra kA dohada - manoratha utpanna huA hai ki - " maiM mitra, jJAti Adi parijanokI mahilAoM ke sAtha evaM anya coramahilAoM ke sAthara parivRta hokara samasta alaMkAroM ko pahina kara aneka prakAra kI bhojanasAmagrI kA evaM vividha jAti kI madirAkA sevana karU~ / phira puruSaveSa ko pahina kara vividha astra zastroM ko lekara isa zAlAvI meM cAroM ora ghUmU~" / apanI patnI ke isa dohale ko sunakara vijayane usase kahA - he devAnupriye ! jaisA tumheM ruce vaisA dRSTithI joyuM. tathA dareka prakAre tenAM pUrti karavAmAM koi prakAre khAmI nahi rAkhI. arthAt icchita vastunI prApti thavAthI tenI pratyeka abhilASA zAnta thai gai ane tene pharIthI AgaLa upara paNa kaI abhilASA utpanna thai nahiM ane sukhapUrNAMka gabhane vahana karavA lAgI. bhAvA--eka samayanI vAta che ke jyAre skadazrI petAnA vicArAnI dhArAmAM magna thaIne beThI hatI, tyAre ekadama vijaye te skaMdazrIne joi lIdhI. pachI tenI pAse jaIne vijaye tene pUchyuM ke hai devAnupriye! tame Aje ciMtAmAM DUbI gayA haiAya tevAM mane kema dekhAe che ? kaheA zuM hakIkata che ? patinAM vacane sAMbhaLIne skaMdazrIe kahyuM ke he nAtha ! e teA Apa jANe che ke-mArA A garbhanA trIjo mAsa pUro thai gayA che, mane A samaye eka prakAranA dehada-manAtha utpanna thayA che ke-hu mitra, jJAti, Adi parijanenI patnI-zrI-enI sAthe tathA anya cAramahilAonI sAthe vacamAM besIne tamAma prakAranA alaMkAro paherIne aneka prakAranI bheAjanasAmagrI tathA vividha prakAranI madirA-dArU-nuM sevana karUM, ane pachI puruSanA veSa paherIne vividha astra-zastra lai karIne A zAlATavImAM cAreya mAjI kuM, petAnI patnInA A prakAranA dAhalA-manAthane sAMbhaLIne vijaye tene kahyuM he devAnu zrI vipAka sUtra Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam // mUlam // tae NaM sA khaMdasirI coraseNAvaiNI NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dArayaM pyaayaa| tae NaM se vijayacoraseNAvaI tassa dAragassa iDhisakArasamudaeNaM dasarattaTriivaDiyaM karei / tae NaM se vijayacoraseNAvaI tassa dAragassa aIe ekkArasame divase saMpatte bArasAhe viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA mittaNAi0 AmaMtei, AmaMtittA jAva tasseva mittaNAi0 purao evaM vayAsI-jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi gabbhagayaMsi samANaMsi imeyArUve dohale pAubbhUe, se ya, abhagge tamhA NaM hou amhaM dArae abhaggaseNe NAmeNaM // sU0 11 // TIkA / 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA khaMdasirI' tataH khalu sA skandazrIH 'coraseNAvaiNI' corasenApatnI, 'NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' navAnAM mAsAnAM bahupratipUrNAnAm , atra saptatyarthe SaSThI-navasu mAseSu bahupratipUrNeSu= hI kro| isa prakAra patidvArA apane dohale kI pUrti karane ke liye anumodita huii| usa skaMdazrI ne utpanna huI icchAnusAra apane dohale kI pUrti honese garbha bhI usakA AnaMda ke sAtha baDhane lgaa| (sU010) 'tae NaM sA khaMdasirI' ityAdi / 'tae NaM' jaba garbha acchI taraha se baDha cukA taba 'sA khaMdasirI coraseNAvANI' usa corasenApati kI patnI skandazrIne NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' nau mahinoM ke ThIka sADhe sAta dina adhika priye ! jevI rIte tamane rUce te pramANe karo. A pramANe patidvArA pitAnA dehalAnI pUrti karavA mATe anumodana maLyuM tyAre te skaMdazrIe pitAne je pramANe IcchA thaI hatI te pramANe dohalAnI pUti karI, dahalAnI pUrti thavAthI garbha paNa tene mAna thI yA sA-yA. (su. 10) 'tae NaM sA khaMdasirI' tyAhi. tae NaM' nyAre garbha sArI zate vadhAna puu| hivase yA tyAre 'sA khaMDasirI coraseNAvaiNI' te yorasenApatinI patnI 244zrI 'NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM 'nava bhAsa ane // 2 // 2 sAsAta si dhAre 52 / zrI vipAka sUtra Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 vipAkazrute sAdhikaM pUrNaSu sArdhasaptadivasAdhikeSu satsu ityarthaH / 'dArayaM payAyA' dArakaM prajAtA-prajanitavatI / 'tae NaM se vijaya coraseNAvaI tassa dAragassa' tataH khalu sa vijayacaurasenApatistasya dArakasya 'iDisakArasamudaeNaM' RddhisatkArasamudayena-RdayA-vastrasuvarNadinA satkAra:=saMmAnaM, tasya samudayaH samUhastena 'dasarattaTTiivaDiyaM' dazarAtrasthitipatitaM dazarAtraM yAvat sthitipatitaM-sthitiH= maryAdA-kularItistatra patitaM samAgataM-kulaparamparAgatamaryAdA'nugataputrajanmotsavamityarthaH, 'karei karoti / 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI' tataH khalu sa vijayacorasenApatiH 'tassa dAragassa aIe ekArasame divase' tasya dArakasyAtIte ekAdaze divase 'saMpatte vArasAhe' saMprApta dvAdaze divase, 'viulaM asaNaM4' vipulam azanaM pAnaM khAcaM khAcaM 'ubakkhaDAveI' upaskArayati-pAcayati, upaskArayitvA 'mittaNAi0' mitra-jJAti-nijaka-svajana-sambandhi-parijanam 'AmaMpUrNa hote hI 'dArayaM payAyA' putra ko janma diyaa| 'tae NaM se coraseNAvaI' anantara vijaya corasenApatine 'tassa dAragassa' usa dAraka kA 'iDDisakkArasamudaeNaM' apanI Rddhi-vastra suvarNadvArA saMmAnapUrvaka 'dasarattahiivaDiyaM karei' dasa rAtri taka kularIta ke anusAra janmotsava manAyA / 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI tassa dAragassa' pazcAt usa vijaya corasenApatine usa dAraka kI utpatti ke jaba 'aIe ekkArasame divase' 11 gyAraha dina samApta ho cuke, taba 'saMpatte vArasAhe' bArahavAM divasa lagate hI viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei' vipula azanAdika sAmagrI raMdhavAI / ' uvakkhaDAvittA mittaNAi0 AmaMtei' raMdhavAkara phira usane apane mitra, jJAti, parijanoM ko AmaMtrita kiyA / thayA tyA 'dArayaM payAyA' putrane 4. mAyo 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI' putrama yA pachI vi045 yorasenApatithe 'tassa dAragassa' te 6.24-18 'iDhisakArasamudaeNaM' potAnI Rddhi-pasa supa vaa| sanmAnapUrva 'dasarattadiThaivaDiya karei' isa rAtri sudhA sazati pramANe mAtsa1 0ye| 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI tassa dAragassa' pachI te vilya yorasenApatithe te mano nyAre 'aIe ekkArasame divase' yA hivasa puure| 24 gayo tyAre 'saMpatte bArasAhe' 12 mAmI hivase prAraMbha thatai08 'viulaM asaNaM4 upakkhaDAvei Y048 sazanA sAmazrInI sodha rAvI 'uvakkhaDAvittA mittaNAi0 Amatei ' 24 42vIna pachI tethe potAnA bhitra, zAti, pasinAne (potAnI 2 nArAne ) bhAbhatra mAyu, 'AmaMtittA jAva tasseva zrI vipAka sUtra Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhanna senavarNanam 339 tei' Amantrayati, 'AmaMtrittA jAva tasseva mittaNAi0 puraoM' AmantrayitvA yAvat tasyaiva mitrajJAtiprabhRteH purataH agre 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhaM' asmAkam. 'imaMsi dAragaMsi gabbhagayaMsi samANaMsi' asmin dArake garbhagate sati, 'imeyArUbe dohale ayametadrUpo dohadaH 'pAunbhUe' prAdurbhUtaH, 'se ya abhagge' sa cAbhagnaH 'tamhA NaM' tasmAt khalu 'hou' bhavatu 'amhaM dArae' asmAkaM dArakaH 'abhaggaseNe NAmeNaM' abhagnaseno nAmnA ||muu0 11 // 'AmaMtittA jAva tasseva mittaNAi0 purao evaM kyAsI' AmaMtrita karane ke pazcAt jaba ve saba ke saba ekatrita ho cuke, taba una saba ke samakSa usane isa prakAra kahA-'jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi gabhagayaMsi samANaMsi imeyArUve dohale pAunbhUe se ya abhagge tamhA NaM hou amhaM dArae abhaggaseNe NAmeNaM' jaba yaha hamArA bAlaka apanI mAtA ke garbha meM AyA thA taba isakI mAtA ko isa2 prakAra kA dohada abhagna huvA isaliye isakA nAma 'abhagnasena' rahe / bhAvArtha-kucha adhika dina sahita nau mAha vyatIta hone para skaMdazrI ke putra huaa| vijaya ne isa ke janma kA baDe hI ThATabATa ke sAtha utsava manAyA / gyAraha dina nikalane ke bAda bArahaveM dina sarva prakAra kA bhojana taiyAra kiyA gayA aura mitra jJAti Adi parijanoM ko AmaMtrita kara jimAyA gayA / jIma kara jaba saba eka jagaha baiTha gaye-taba vijaya ne unake samakSa isa bAlaka kA nAma dohale ke anusAra abhagnasena rakhA // sU0 11 // mittaNAi0 purao evaM vayAsI' bhAbhatra mAyA pachI nyAre te tamAma me4|| thayAM yAre te sonA samakSamA teNe 20 pramANe - 'jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi gabbhagayaMsi samANaMsi imeyArUve dohale pAubbhUe seya abhagge tamhA NaM hou amha dArae abhaggaseNe NAmeNa ' 241 21mA pAtAnI mAtAnA garbhamAM AvyuM hatuM, tyAre tenI mAtAne amuka amuka prakAranA dehalA-meneratha alagna thayA te mATe A bALakanuM nAma abhasena rahe hoya. bhAvArtha-DA vadhAre divasa nava mAsa pUrA thatAM skaMdazrIne putra utpanna tha, vijaye tenA janmane meTA ThATha-mAThathI utsava ujavya, agiyAra divasa pUrA thaIne bAramA divase aneka prakAranAM bhojana taiyAra karAvyAM, ane mitra jJAti Adi parijane saune AmaMtraNa ApyuM ne jamADayA, jamI rahyA pachI siA eka sthaLe jyAre beThA hatA tyAre vijaye teonA samakSa A bALakanuM nAma dehalA pramANe manasena rAjyu (sU0 11) zrI vipAka sUtra Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 vipAkazrute // mUlam // tae NaM se abhaggaseNe kumAre paMcadhAI jAva parivaDDhai / tae NaM se abhaggaseNe NAmaM kumAre ummukkabAlabhAve yAvi hotthA / aTTa dAriyAo jAva aTTao dAo, uppipAsAya0 bhuMjamANe viharai / tae NaM se vijae coraseNAvaI aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte / tae NaM se abhaggaseNe kumAre paMcahiM corasaehiM saddhiM saMparikhuDe royamANe kaMdamANe vilavamANe vijayassa coraseNAvaissa mahayA iDhisakArasamudaeNaM NIharaNaM karei, karittA bahUI loiyAiM mayakiccAI karei, karittA kAleNaM appasoe jAe yAvi hotthA / tae NaM te paMca corasayAiM annayA kayAi abhaggaseNaM kumAraM sAlADavIe corapallIe mahayAra iDhi0 coraseNAvaittAe abhisiMcaMti / tae NaM se abhaggaseNe kumAre coraseNAvaI jAe, ahammie jAva kappAyaM geNhai // sU0 12 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / tae NaM se tataH khalu sa 'abhaggaseNe kumAre' abhagnasenaH kumAraH 'paMcadhAI jAva parivaDDhai' paJcadhAtrIparivRtaH yAvat nirvAta-nirvyAghAta-girikandarAlInacampakapAdapa iva sukha-sukhena parivardhate / paJcadhAtrInAmAnyatraiva dvitIyAdhyayane paJcadazasUtre proktAni / 'tae NaM se' _ 'tae NaM se abhaggaseNe kumAre' ityAdi / / 'tae NaM' nAmasaMskAra ho cukane ke bAda se abhaggaseNe kumAre' vaha abhagnasena kumAra 'paMcadhAI jAva parivaDDhai ' aba paMcadhAya mAtAoM se pAlita hotA huA vRddhiMgata hone lagA ' tae NaM se abhaggaseNe tae NaM se abhaggaseNe kumAre' (ne. 'tae NaM' naams24||2 cyA pachI 'se abhaggaseNe kumAre' te mamanasena bhA2 'paMcadhAI jAva parivaiDhai' ve pAya pAyabhAtAmAthI pAlita tht| vRddhi pAmA sAya. 'tae NaM se abhaggaseNe NAmaM kumAre ummukkabAlabhAve yAvi zrI vipAka sUtra Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 341 tataH khalu saH 'abhaggaseNe NAmaM kumAre' abhagnasenanAmakaH kumAraH 'ummukabAlabhAve yAvi' unmuktabAlabhAvazcApi bAlyAvasthAmatikrAntazcApi 'hotthA' abhavat / 'aTTa dAriyAo jAva aTThao dAo' aSTa dArikAH pariNItavAn , yAvat aSTo dAyAn labdhavAn 'uppi pAsAya0 upari-bhavanAvataMsake'STabhirbhAryAbhiH saha mAnuSyakAn bhogabhogAn 'bhuMjamANe viharaI' bhuJjAno viharati / 'tae NaM se vijae cora seNAbaI' tataH khalu sa vijayazcorasenApatiH 'aNNayA kayAI anyadA kadAcit 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyuktaH-mRta ityarthaH / 'tae NaM se abhaggaseNe kumAre paMcahi corasaehiM saddhiM' tataH khalu so'bhagnasenakumAraH paJcabhizcaurazataiH sArdha 'saMparivuDe' saMparivRtaH, 'geyamANe' rudan-azrUNi muzcan , 'kaMdamANe krandan uccasvareNa rudana 'vilavamANe vilapan= 'he pitaH !' ityAdi vyaktaM rudan 'vijayassa coraseNAvaissa' vijayasya NAmaM kumAre ummukkabAlabhAve jAe yAvi hotthA' kramazaH vRddhiMgata hote2 yaha bAlya avasthA ko lAMghakara taruNAvasthA ko prApta huvA 'aTTa dAriyAo jAva aTTao dAo uppiM pAsAya0 muMjamANe viharaI pitAne isakA vivAha ATha kanyAoMke sAtha kara diyaa| pratyeka kanyA ke pitAne ise daheja meM vastue~ ATharakI saMkhyA meM pradAna kii| yaha una ATha striyoM ke sAtha eka svataMtra bhavana meM manuSyabhavasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogate hue rahane lgaa| 'tae NaM se vijayacoraseNAvaI aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte' eka samaya isakA pitA vijaya corasenApati kAladharma ko prApta ho gayA / 'tae NaM se abhaggaseNe kumAre paMcahi corasaehi saddhiM saMpariDe' abhagnasena kumAra ne pAMcasau coroM ke sAtha milakara 'royamANe kaMdasANe vilavamANe' rote hue Akrandana karate hue evaM vilApa karate hue 'vijayassa coraseNAvaissa' apane pitA hotthA' maza: vRddhi pAmatA pAmata te mAjhyAvasthA pUrI zane ta39 251sthAna prAta thye| aTTa dAriyAo jAva aTThao dAo uppi pAsAya0 bhuMjamANe viharai' tyAre tenA pitAe teno vivAha ATha kanyAonI sAthe karyo. pratyeka kanyAnA pitAe tene paherAmaNImAM pratyeka vastuo ATha AThanI saMkhyAmAM ApI. te ATha strIonI sAthe eka svataMtra bhavanamAM manuSyabhavasaMbaMdhI kAmagane bhegavate rahevA lAgyuM. 'tae NaM se vijae coraseNAvaI aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte / se sabhaye tenA pitA vizaya yorasenApati mRtyu pAbhyA. 'tae NaM se abhaggaseNe kumAre paMcahiM corasaehiM saddhiM saMparivuDe' manasena sumAre paaNyse| yozanI sAthe bhajIna 'royamANe kaMdamANe vilavamANe ' 36na tathA mAna-pitA zrI vipAka sUtra Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 vipAkazrute corasenApateH, 'mahayA iDhisakkArasamudaeNaM' mahatA RddhisatkArasamudayena 'NIharaNaM' nirharaNaM zmazAnadezanayanaM 'karei' karoti / 'karittA' kRtvA 'bahUI' bahUni 'loiyAI' laukikAni 'mayakiccAI' mRtakRtyAni dAnAdIni 'karei' karoti / 'karittA' kRtvA 'kAleNaM' kiyatA kAlena 'appasoe' alpazokaH 'jAe yAvi hotthA' jAtazcApyabhavat / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'paMcacorasayAI' pazca corazatAni 'annayA kayAiM abhaggseNaM kumAraM' anyadA kadAcit abhannasenaM kumAraM 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavyAM corapallyAM 'mahayA2' mahatAra 'iDDhi0' RddhisatkArasamudayena 'coraseNAvaittAe' corasenApatitvena 'abhisiMcaMti' abhiSiJcanti, 'tae NaM se abhagseNe kumAre coraseNAvaI jAe' tataH khalu so'bhagnasenakumArazcorasenApatirjAtaH, corasenApateH padaM prApta ityarthaH / tataH sa kIdRzo jAtaH ? kiM ca karotI ?-tyAha-'ahammie' ityAdi / vijaya corasenApatikI 'iDhisakkArasamudaeNaM NIharaNaM karei' Rddhi evaM satkAra ke sAtha zmazAnayAtrA nikAlI 'karittA bahuI loiyAiM mayakiccAI kareDa, tadanantara abhannasenane pitA kI mRtyuke usa avasara para hone vAle aura bhI aneka laukika kRtya kiye 'karittA kAleNaM appasoe jAe yAvi hotthA' laukika kRtyoM ke samApta hone ke bAda kramazaH abhagnasena zokarahita ho gayA / 'tae NaM te paMcacorasayAI tatpazcAt una pAMcasau cauroMne / 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'abhaggaseNaM kumAraM' usa abhagnasena kumAra ko sAlADavIe........abhisiMcaMti' zAlATavI nAmaka corapallI meM gAje bAje ke sAtha coroM ke senApatipada para sthApita kara diyA / 'tae NaM se abhaggaseNe kumAre coraseNAvaI jAe' isa taraha vaha abhagnasena kumAra aba coroM kA senApati bana gyaa| 42vA sAtha vijayassa coraseNAvaissa' potAnA pitA vilya yorasenApatinI 'iDhisakkArasamudaeNaM NIharaNaM karei' Rddhi (sapatti) anusAra sat42 sAthai zmazAnayAtrA DhiI 'karittA bahuiM loiyAI mayakiccAI karei' te pachI samAnasene pitAnA mRtyu pchiin| yatA tamAma vypaa| pAtra dhyA, 'karittA kAleNaM appasoe jAe yAvi hotthA' alls jiyAmA pUrI cyA pachI thaa| samaya pachI ye have samAnasena 42hita gayo. 'tae NaM se paMcacorasayAI' te pachI ta paaNyse| yoroye 'annayA kayAiM me samaya 'abhaggaseNaM kumAra ta manasenane 'sAlADavIe abhisiMcaMti' mATavI nAmanI yA2yasImA te 14 mA sAnathI yArona senApati56 52 sthApita 4ye 'tae NaM se abhaggaseNe kumAre coraseNAvaI jAe' me pramANe te manasena sumAre 7ve yArAnA zrI vipAka sUtra Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagrasenavarNanam 343 adhArmiko 'jAva' yAvat - atra yAvacchabdagamyortho'sminnevA'dhyayane tRtIyasUtre proktaH / ' kappA' kalpAyaM - kalpaH = ucitaH, AyaH prajAto lAbhaH kalpAyaH = prajAbhirdeyo rAjabhAgaH, kara ityarthaH taM 'geNes' gRhAti = purimatAlanagarAdhIzasya mahAvalanAmakasya rAjJaH karaM prajAbhyaH pitRvat so'bhamasenakumAro balAdapaharatIti bhAvaH || sU0 12 // 'ahammie jAva kappAyaM gevhai' aura yaha mahA adhArmika hotA huA prajA se pradatta rAjabhAga ko apane liye balapUrvaka grahaNa karane lagA / bhAvArtha - abhagnasena ke lAlana pAlana ke liye vijaya senane pAMca dhAyoMko niyukta kara diyaa| pAMca dhAyoMkI dekharekha meM palakara jaba abhagnasena taruNa hogayA, to vijayasenane usakA vivAha ATha kanyAoM ke sAtha kara diyA / kanyA ke pitAne ise khUba daheja diyA / aba vaha uparImahala meM una ATha striyoM ke sAtha manuSyasambandhI kAmabhogoMko bhogate huve rahane lagA / eka dina kI bAta hai ki acAnaka abhagnasena ke pitA vijayakA maraNa ho gyaa| ThATabATa ke sAtha abhagnasenane pAMcasau coroM ke sAtha milakara pitAkI zmazAnayAtrA nikAlI / dAhasaMskAra saMpanna ho cukane ke bAda abhagnasenane aura bhI jo usa samaya ke laukika kRtya hote the ve bhI saba kiye| jaba saba bAtoM se yaha nivRtta ho cukA aura pitRmaraNajanya zoka bhI jaba isakA haTa gayA, taba coroM ne milakara ise mahotsavapUrvaka pitA ke pada para zAlATavI meM abhiSikta kara diyaa| isa prakAra senApati manI gayA, 'ahammie jAva kappAyaM geNhai ' mane te bhaDA adhArmika thaine prajAe ApelA rAjabhAgane potAnA mATe baLapUrvaka prajA pAsethI pate levA lAgyA. bhAvA --abhagnasenanA lAlana-pAlana mATe vijaye pAMca dhAyAnI goThavaNa karI dIdhI; pAMca dhAyAnI dekharekhamAM pAlana pAmI jyAre abhagnasena tarUNa thaye tyAre vijaye tenA vivAha ATha kanyAonI sAthe karyAM. ane kanyAnA pitAe tene khUba paherAmaNI paNa ApI, pachI te uparanA mahelamAM ATha strIenI sAthe manuSyasaMbaMdhI kAmabAgAne bhAgavatA rahevA lAgyA. eka divasanI vAta che ke, acAnaka abhagnasenanA pitA vijayanuM mRtyu thayuM, pachI ThATha-mADanI sAthe abhagnasene pAMcase cArenI sAthe mallane pitAnI zmazAnayAtrA kADhI, agnisaMskAra thayA pachI alagnasene khIjA je je laiAkikavyavahArasambandhI kAryAM hatAM te paNa karyAM, jyAre te tamAma kAmathI nivRtta thaye ane pitAnA maraNasaMbaMdhI zeAka paNa maTI gayA, tyAre tamAma cAraleAkeAe maLI moTA mahAtsavapUrvaka pitAnA pada para zAlATavImAM tene besADayA ane te cArAnA zrI vipAka sUtra Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 vipAkazrute // mUlam // tae NaM te jANavayA purisA abhaggaseNacoraseNAvaiNA bahuggAmaghAyAvaNAhiM tAviyA samANA aNNamaNNaM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! abhaggaseNacoraseNAvaI purimatAle Nayare purimatAlaNayarassa uttarillaM jaNavayaM bahurhi gAmaghAehiM jAva NiddhaNaM karemANe viharai, taM seyaM khalu devANuppiyA ! mahabbalassa rapaNo eyamadaM viSNavittae / tae NaM jANavayA purisA eyama aNNamaNNaM paDisuNeti paDisuNittA mahatthaM mahagdhaM maharihaM rAyarihaM pAhuDaM giNhaMti, gipihattA jeNeva purimatAle Nayare, teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA mahabbalassa raNNo taM mahatthaM jAva pAhuDaM uvaNeti, karayala0 aMjaliM kaTTha mahabbalaM rAyaM evaMvayAsI-evaM khallu sAmI ! sAlADavIe corapallIe abhaggaseNe coraseNAvaI amhaM bahurhi gAmaghAehi ya jAva NiddhaNe karemANe viharai, taM icchAmo NaM sAmI ! tubhaM bAhacchAyApariggahiyA NibbhayA niruvviggA suha-suheNaM parivasittae-ttikaTTha pAyavaDiyA paMjaliuDA mahabbalarAyaM eyamadvaM viNNaveti ||suu0 13 // abhaSikta hokara yaha coroMkA senApati bana gyaa| abhagnasena cora senApati ThIka apane pitAke hI anurUpa ho calA aura mahA adhArmika vRtti se yukta hote hue prajAse balapUrvaka rAjabhAga ko bhI chInane laga gayA // sU0 12 // senApati banI gaye, abhagnasena cerasenApati barAbara potAnA pitA pramANe ja cAlavA lAge ane mahA adhArmika vRttithI yukata banIne prajA pAsethI balavaDe rAjabhAgane sevA sAyA. (sU0 12) zrI vipAka sUtra Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasenavarNanam TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM te jANavayA purisA' tataH khalu te jAnapadAH puruSAH dezanivAsinaH puruSA 'abhaggaseNacoraseNAvaiNA' abhagnasenacorasenApatinA 'bahuggAmaghAyAvaNAhi' bahugrAmaghAtanAbhizvabahUnAM grAmANAM luNTanaiH 'tAviyA samANA' tApitAH santApitAH santaH 'aNNamaNNaM' anyonyaM = parasparam 'sadAti' zabdayanti Ahvayanti, 'sadAvittA evaM vayAsI zabdayitvA evamavAdiSuH-'evaM khalu devANuppiyA!' evaM khalu he devAnupriyAH ! 'abhaggaseNacoraseNAvaI' abhagnasenacaurasenApatiH 'purimatAle Nayare' purimatAle nagare 'purimatAlaNayarassa' purimatAlanagarasya 'uttarilaM' uttarIyam-uttaradigavasthitam 'jaNavayaM' janapadaMdeza 'bahuhi' bahubhiH 'gAmaghAehiM' grAmaghAtaiH grAmaluNTanaiH 'tae Na te jANavayA' ityAdi / 'tae NaM' isake bAda 'te jANavayA purisA' una dezanivAsI puruSoM ne 'abhaggaseNacoraseNAvaiNA' abhagnasena corasenApatidvArA 'bahuggAmaghAyAvaNAhi tAviyA samANA' aneka grAmoMkI ghAtanA Adi se saMtApita hokara 'aNNamaNNaM saddAvei' paraspara milakara vicAra karane kA irAdA kiyA, isake liye unhoM ne sabake pAsa sUcanA pahu~cAdI 'sadAvittA evaM vayAsI' sUcanA milatehI jaba saba ekatrita ho cuke taba unhoMne isa prakAra kahanA AraMbha kiyA- 'evaM khalu devANuppiyA' bhAIyoM! suno- hama saba loga yahAM para isaliye ekatrita hue haiM ki 'abhaggaseNa coraseNAvaI' coroM kA saradAra yaha abhagnasena 'purimatAle nayare' purimatAla nagara meM 'purimatAlaNayarassa uttarilaM jaNavayaM purimatAla nagara ke uttara dizA meM rahe hue unapada ko 'bahuhiM gAmaghAehiM jAva NiddhaNaM 'tae NaM te jANavayA' tyAhi. 'tae NaM' te pachI 'te jANavayA purisA' te dezanA nivAsI puruSA 'abhagga seNacAraseNAvaiNA ' manasena yArasenApatidvArA 'bahuggAmaghAyAvaNAhiM tAviyA samANA, mane mAnI dhAtanA mAhithI satApita thAne 'aNAmaNNaM sahAveDa' 52252 bhasIne vicAra 42vAnI rAho dhye. mane te bhATe sone tamAma samayasa2 sUcanA pAMyADI mApI 'sadAvittA evaM vayAso' sUyanA bhAtaia tamAma mANaso ekaThA thaI gayAM tyAre teonI pAse A pramANe kahevAne prAraMbha karyo 'evaM khalu devANuppiyA!" mAya! sAMbha! mAge tamAma bhANasI mahImA meTA bhATe me yA chIme 'abhaggaseNacAraseNAvaI' yaaraans26|2 me samanasena purimatAlaNayare' purimatArA nagaramA purimatAlaNayarassa uttarilaM jaNavayaM' pusmitA nAnI uttara dizAmA 298i pahone 'bahuhiM gAmaghAehiM zrI vipAka sUtra Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'jAva' yAvat 'NiddhaNaM' nidhanaM 'karemANe viharai' kurvan viharati / 'taM' tat-tasmAt 'seyaM' zreyaH khalu 'devANuppiyA' he devAnupriyAH ! 'mahAbalasya raNo' mahAvalasya rAjJaH 'eyamaTuM' etamartha 'viNNavittae' vijJApayitum / 'tae NaM jANavayA purisA' tataH khalu te jAnapadAH=dezanivAsinaH puruSA 'eyamadvaM' etamartha 'aNNamaNNa' anyonyaM parasparaM 'paDisuNeti' pratizaNvanti= svIkurvanti / 'paDimuNittA' pratizrutya 'mahatthaM' mahArtha viziSTaprayojanakaM, 'mahaggha' mahAgha-mahAmUlyakaM 'maharihaM' mahAhai mahatAM yogya, 'rAyariha' rAjA-rAjayogyaM 'pAhuDaM' prAbhRtam-upahAraM 'bheTa' iti bhASAyAm / giNhaMti' gRhNanti, 'giNhittA jeNeva purimatAle Nayare teNeva uvAgacchaMti' gRhItvA yatraiva purikaremANe viharai' aneka grAmoM ko vidhvaMsa Adi duSkRtyoM se nirdhana kara rahA hai 'taM seyaM khalu devANuppiyA ! isaliye hama saba kI bhalAi aba isI meM hai ki hama saba loga 'eyamaDhe mahabbalassa raNNo viNNavittae' isa bAta ko mahAbala rAjA ke nikaTa pahu~cAveM / tae NaM jANavayA purisA' isa prakAra unapadanivAsI puruSoM ne 'eyamaDhe aNNamaNNaM paDimuNeti' isa bAta ko ekamata hokara svIkAra karaliyA / 'paDisuNittA mahatthaM mahagdhaM maharihaM rAyarihaM pAhuDaM giNhaMti' svIkRti milate hI rAjA ke pAsa jAne ke liye unhoM ne viziSTa prayojana kA siddhikAraka mahAmUlya evaM mahAha-baDe puruSoM ke yogya aisA prAbhUta jo rAjA kI bheMTa ke yogya thA sAtha meM liyA ! gihinA jeNeva purimatAlaNayare teNeva uvAgacchaMti' aura lekara purimatAla nagara kI ora cala diye uvAgacchittA jAva NidvaNaM karemANe viharai' bhane bhAna nA mAhi duSTa thiA nidhana 41 rahyo cha. 'taM seyaM khalu devANuppiyA!' meTA bhATe sonI azaNatA sabhA cha / 2. pANe tamAma mANase'eyamadvaM mahabbalassa raNNA viNNavittae' bhaNI / DItane mAsa AM pAse paDayADIye. 'tae NaM jANavayA purisA' mA pramANe nayanA nivAsI puruSoye 'eyamTuM aNNamaNNaM paDisuNeti' sAga bhajIna mA pAtane svI2 4 sIdhe 'paDimuNittA mahatthaM mahagdhaM maharihaM rAyarihaM pAhuDaM giNhaMti' sau se bhajIne vii||2 4aa pachI 20ii pAse 41 / bhATe tamAme vizeSa prakAranI prayojanasiddhikAraka mahAmUlyavAna vastu moTA puruSo mATe yogya evA rAjAne seTa 521 / yoya 12tu tI te sAye sIdhI. 'giNhittA jeNeva purimatAlaNayare teNeva uvAgacchaMti' mane bane pustibhAva nagaranI ta25 yAtyA 'uvAgacchittA zrI vipAka sUtra Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam matAlanagaraM tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaMti' yatraiva mahAvalo rAjA tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA mahabbalassa raNo taM mahatthaM jAva pAhuDaM 'uvaNeti' upAgatya mahAbalasya rAjJastanmahArtha yAvat prAbhRtam upanayanti-purataH sthApayanti / 'karayala0 aMjali kaTTa mahabbalaM rAyaM evaM vayAsI' karatalaparigRhItaM, zirasAvatta mastake'JjaliM kRtvA mahAbalaM rAjAnamevamavAdiSuH-'evaM khalu sAmI !' evaM khalu he svAmin ! 'sAlADavIe corapallIe abhaggaseNe coraseNAvaI' zAlATavyAM corapallyAm abhagnasenazcorasenApatiH, amhaM' asmAn 'bahuhi' bahubhiH 'gAmaghAehi ya grAmaghAtaizca= grAmaluNTanaizca yAvat nirdhanAn kurvan viharati 'ta' tat-tasmAt 'icchAmo NaM sAmI !' icchAmaH khalu he svAmin ! 'tubhaM' yuSmAkaM 'bAhucchAyApariggahiyA' jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaMti' vahAM pahu~cakara ve rAjA mahAbala ke pAsa gaye / 'uvAgacchittA mahabbalassa raNo' jAkara unhoM ne mahAbala rAjA ke liye 'taM mahatthaM jAva pAhuDaM uvarNati' baDe puruSoM ke anurUpa usa najarAne ko bheMTa kiyaa| tathA 'karayala0 aMjaliMkaTaTu mahabbala evaM vayAsI' donoM hAtha joDa kara mahAbala rAjA se isa prakAra prArthanA kI ki- 'evaM khalu sAmI' he svAmin suniye hamArI yaha prarthanA hai ki- 'sAlADavIe corapallIe abhaggaseNe coraseNAvaI' zAlATavI nAmakI corapallI meM abhagnasena jo coroM kA saradAra hai 'amhaM bahuhiM gAmaghAehiM ya jAba giddhaNe karemANe viharaI' hama logoM ko grAmaghAta Adi duSkRtyoM dvArA nirdhana karatA huA vicara rahA hai 'taM icchAmo NaM sAmI ! isaliye he svAmin ! hama saba cAhate haiM ki 'tubhaM bAhucchAyApariggajeNeca mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaMti' tyA pADAMyIna maDama sanI pAse gayA uvAgacchitA mahabbalassa raNNA' ne tamAme mahAmasa rAta mATa 'taM mahatthaM jAva pAhuDaM uvarNati' moTA puruSAne yogya te me mApI (nAj yu) tathA 'karayala0 aMjali kaTTu mahabbalaM evaM vayAsI' me DAyana bhaTama sa pAse 2 // pramANe prArthanA 4ii- 'evaM khalu sAmI' ra svAmin ! sAlI amArI prArthanA cha : 'sAlADavIe corapallIe abhaggaseNe coraseNAvaI' sATavI nAmanI yA258sImA manasena ne yozanI sa26.2 cha te 'amhaM bahuhi gAmaghAehiM ya jAva NiddhaNe karemANe viharai' amaa| mANasone grAmaghAta-gAma bhAMgavA Adi duSTa karmo vaDe nirdhana karI nAkhIne vicare che, 'taM icchAmA NaM sAmI !'TA bhATe svAmin ! abhe sau 427 / zo chIme -tumbhaMbAhucchAyApariggahiyA NibbhayA NiruciggA suhaMsuheNaM parivasittae' zrI vipAka sUtra Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 vipAkazrute bAhucchAyAparigRhItAH 'NibbhayA' nirbhayA 'niruviggA' nirudvignAH santaH 'muhaMsuheNaM' sukhasukhena atisukhena 'parivasittae' parivastum, 'tti kaTu' iti kRtvA ityuktvA 'pAyavaDiyA' pAdapatitAHcaraNopari praNatAH, 'paMjaliuDA' prAJjalipuTAH santaH 'mahabbalaM rAyaM' mahAbalaM rAjAnam 'eyamaTuM' etamartham= uktamathe 'viNNati' vijJApayanti / / mR0 13 // hiyA NibbhayA NirubiggA muhaMsuheNaM parivamittae' ApakI chatracchAyA ke sahAre rahe hue hama saba prajAjana nirbhaya evaM nirudvigna hote hue sukhapUrvaka raheM / 'ttika? pAyavaDiyA paMjaliuDA mahabbalarAyaM eyamaDhaviNNaveti' aisA kaha kara ve saba ke saba rAjAke pairoM meM paDa- aura hAtha joDa kara vinayapUrvaka isa prakAra apanA nivedana rAjA ko sunA diyA / bhAvArtha-isa prakAra jaba abhagnasena ke kukRtyoM se prajAjana adhika dukhI ho cuke| usake hiMsaka kRtyoM se jaba ve khUba Uba cuke, taba unhoM ne paraspara meM milakara yaha sarvasammati se vicAra kiyA ki-bhAiyoM! hama saba logoM ko apanI rakSA kA upAya aba kyA karanA cAhiye? abhagnasena apane duSkRyoM se nahIM haTatA hai, aisA kaunasA upAya yA mArga grahaNa karanA cAhiye ? saba ne eka svara meM yahI kahA ki jaise bhI ho sake, hama saba ko milakara mahAbala rAjA ke pAsa isa bAta ko pahu~cAnA cAhiye tAki abhagnasena kA upadrava haTa ske| isa prakAra kA vicAra sthira hote hI samasta prajAjana bahumUlya najarAnA lekara rAjA ke nikaTa pahu~ce, ApanI chatrachAyAmAM rahelA ame sau prajAjana nirbhaya ane uddegarahita thai sukhapUrvaka 2DI me. 'ttika1 pAyavaDiyA paMjaliuDA mahabbalaM rAyaM eyamadraM viNNaveti' e pramANe kahIne te so rAjAnA pagamAM paDI gayA ane hAtha joDIne vinaya pUrvaka e pramANe potAnuM nivedana rAjAne saMbhaLAvI dIdhuM. bhAvArtha- A prakAre jyAre abhagnasenanAM bhUDAM kRtyathI prajA vadhAre duHkhI thavA lAgI, tenA hiMsaka kRtyathI te sau khUba kaMTALI gayA tyAre te saue paraspara malIne saunI saMmatithI vicAra karyo ke- bhAIe ! ApaNuM sInI rakSA mATe have ApaNe zuM upAya karavuM joIe, abhagnasena potAnA duSTa karmothI aTakatA nathI mATe have e kayA upAya athavA mArga levo joIe ? ke jethI ApaNo bacAva thaI zake ? te sAMbhaLI tamAma malIne ekaja avAjathI kahyuM ke-jevI rIte banI zake tevI rIte ApaNe saue maLIne A vAta rAjA mahAbalane pahecADavI joIe, ke jethI karI abhagnasena taraphathI thato upadrava maTI zake, A pramANe saune vicAra sthira thatAM ja samastaprajAjana bahuja mUlyavAna * jarANAnI vastu laI rAjAnI pAse pahoMcyA ane pitAnA duHkhanI vAta kahIne zrI vipAka sUtra Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, amanasenavarNanam % D tae NaM se mahabbale rAyA tersi jANavayANaM purisANaM aMtie eyamaDhe socA Nisamma Asurute jAva misamisemANe tivaliyaM bhiurDi NilADe sAhaha daMDaM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaNaM tumaM devANuppiyA ! sAlADaviM corapalliM vilaMpAhi abhaggaseNaM corasegAvaiM jIvaggAhaM giNhAhi, giNhittA mamaM uvaNehi / tae NaM se daMDe tahatti eyama paDisuNei / tae NaM se daMDe bahurhi purisehi saNNaddha-jAva-paharaNehiM saddhiM saMparibuDe, maggaiehiM phalaehiM jAva chippatUreNaM vajamANeNaM2 mahayA ukisIhaNAya0 karemANe purimatAlaNayarassa majjhamajheNaM Niggacchai, jiggacchittA jeNeva sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamagAe // sU0 14 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se mahabbale rAyA' tataH khalu sa mahAbalo rAjA 'tesiM jAgavayANaM purisANaM aMtie' teSAM jAnapadAnAM puruSANAm aura apane duHkha kI bAta kaha kara unase apanI rakSA karane ke liye prArthanA kI, aura sAtha meM yaha bhI kahA ki mahArAja ! Apa jaise narezoM kI chatracchAyA meM hamArI isa prakAra durdazA ho yaha zobhA kI bAta nahIM hai, hama to yahI cAhate haiM ki Apa ke sahAre hamArA jIvana Adi surakSita rahe // sU0 13 // ___ 'tae NaM se mahabbale0' ityAdi / 'tae NaM' isa prakAra se mahabbale rAyA' usa mahAbala rAjA ne 'tesiM jANavayANaM purisANaM' una dezanivAsI puruSoM ke 'aMtie' pAsa se pitAnA rakSaNa mATe prArthanA karI. ane sAthe sAthe te paNa kahyuM ke mahArAja ! Apa jevA rAjavInI chatrachAyAmAM amArI AvI durdazA thAya che te zobhArUpa nathI, ame te e IcchIe chIe ke ApanI sahAyathI amAruM jIvana vagere surakSita rahe. (sU. 13) 'tae NaM se mahabbale.' tyAdi. 'tae NaM' mA pramANe ' se mahabbale rAyA' te bhAmara me 'tesiM jANavayANaM purisANaM, te ngrn|| 2naa2| puruSa'aMtie' pAsethA zrI vipAka sUtra Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 vipAkazrute antike 'eyama, socA' etamartha zrutvAnizamya 'Asuratte' AzaraktaH 'jAva' yAvat 'misamisemANe' misamisAyamAna:-krodhAnalena jAjvalyamAnaH, 'tivaliyaM' trivalikA, 'bhiuDiM' bhrukuTi 'NilADe' lalATe 'sAhaTu' saMhRtya-saMkocya, 'daMDaM' daNDa daNDanAmakaM senApatim 'sadAveI' zabdayati, 'sadAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'gaccha NaM tumaM devANuppiyA' gaccha khalu tvaM he devAnupiya ! 'zAlaDaviM corapalli' zAlATavIM corapallIM 'villaMpAhi' vilumpa-vidhvaMsayaluNTayetyarthaH, 'abhaggseNaM coraseNAvaI' abhagnasenaM corasenApatiM 'jIvaggAha giNhAhi' jIvagrAhaM gRhANa jIvantaM gRhANetyarthaH, 'giNhittA' gRhItvA 'mamaM uvaNehi' mAm upanaya=matsamIpamAnayetyarthaH / 'tae NaM se daMDe seNAvaI' tataH khalu sa daNDaH senApatiH 'tahatti' tatheti-'tathA'stu' itikRtvA 'eyamaheM' 'eyamaheM' isa bAta ko 'socA' sunakara evaM 'nisamma' pUrvApara isa para acchI taraha vicAra kara 'Asuratte jAva misamisAyamANe' zIghra hI kupita ho krodharUpI agni se atyaMta jvalita hote hue tathA 'tivaliyaM' trivalita 'bhiurDi' bhrakuTi ko 'NilADe' mastaka para 'sAha?' caDhAte hue 'daMDaM sadAvei' daMDa senApati ko apane nikaTa bulaayaa| 'sadAvittA evaM vayAsI' bulAkara usase isa prakAra kahA- 'gaccha NaM tumaM devANuppiyA' he devAnapriya ! tuma zIghra hI yahAMse jAo aura 'sAlADavi corapalli vilupAhi' zAlATavI nAmakI corapallI ko vidhvaMsa karado aura 'abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAhaM giNhAhi coroM ke saradAra abhagnasena ko jIvita hI pakaDa lo / 'gihittA mamaM uvaNehi pakaDa kara use mere pAsa le Ao / 'tae NaM se daMDe tahatti eyamadraM paDisuNeI mahAbala rAjA kI AjJA ko sunane ke bAda usa daMDasenApati ne 'tahatti' 'tathA iti' kahakara "eyamaTaThaM / vAtane 'soccA' somaNIne ane 'Nisamma' te pAta bhATe sArI zata pUrvA52 viyA2 rIne 'Asuratte jAva misamisAyamANe' turata // 5 // Adha3pI manithI atyaMta matA 2 tathA 'tivaliyaM' aaleta 'bhiuDiM' TIne 'NilADe' mAthA52 "sAha?' yaDhAvAne 'daMDaM sadAvei senApatina pAtAnI pAse yAtAyA; 'sadAvittA evaM kyAsI' mAsAvIna te mApramANe yu'gaccha NaM tumaM devANuppiyA' ivAnupriya! tame turata paDI thI. jamA mana 'sAlADaviM corapalliM vilupAhi' sATavI nAmanI yA2pasInA nA 431 nAMmI. bhane 'abhaggaseNaM corasegAvaI jIvaggAhaM giNhAhi' yAnA sahA2 samanasenane 4 54ii so 'giNhittA mamaM uvaNehi ' 54Ina tene bhArI pAse sa maare| 'tae NaM se daMDe tahatti eyamaDheM paDisuNei' bhAma rAnI 2 // pramANe mAjJAna sabhaNIne pachI te senApati tahatti' hIna temanA me zrI vipAka sUtra Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagna senavarNanam etamartha 'paDisuNeI' pratizaNoti svIkaroti / 'tae NaM se daMDe' tataH khalu sa daNDaH, 'bahuhiM purisehiM bahubhiH puruSaiH 'saNNaddha jAva paharaNehiM saddhiM' sannaddhabaddhavarmitakavacaiH, yAvad gRhItAyudhapraharaNaiH sArdha 'saMparibuDe' saMparivRtaH, 'maggaiehiM hastapAzitaiH haste baddharityarthaH 'mamgaia' iti dezIyazabdaH / 'phalaehi phalakaiH-'DhAla' iti bhASAprasiddhaiH, 'jAva chippatUrehiM' atra yAvacchabdena 'NikkiTAhiM asohiM, aMsagaehi toNehiM, sajIveDiM, dhaNuhiM, samukkhittehiM sarehiM samullAliyAhi ya dAmAhiM, laMbiyAhi ya, osAriyAhiM, urughaTAhiM' iti saMgrAhyam / eSAM padAnAM vyAkhyA'traivAdhyayane navamasUtre kRtA'smAbhiH / 'chippatUreNaM' kSipratavaiNa-zIghravAna, zIghraM zIghraM yat vAdyate tenetyarthaH / 'vajjamANeNaM2' vAdyamAnena 2 'mahayA ukkiTThasIhaNAya0' mahatA-utkRSTasiMhanAdabolakalakalaraveNa samudramiva gaganamaNDalaM 'karemANe' kurvan 'purimatAlaNayarassa majjhaM majjheNaM' purimatAlanagarasya madhyamadhyena 'NiggacchaDa nirgacchati-niHsarati,'NiggacchittA' nirgatya, 'jeNeva sAlADavI corapallI' yatraiva zAlATavI cogpallo 'teNeva' tatraiva 'pahArettha prAdhArayad, udyukto'bhavat , 'gamaNAe' gamanAya / / mU0 14 // unake usa Adeza ko svIkAra kiyaa| 'tae NaM se daMDe bahahiM purisehiM saNNaddha jAva chippatUreNa vajamANeNaM mahayA ukkiTThasohaNAya0 karemANe purimatAlaNayarassa majjhamajjheNaM Niggacchai' isa prakAra rAjA ke Adeza ko svIkAra karane ke bAda vaha daMDa senApati aneka yoddhA puruSoM se ki jo kavaca Adi pahira kara sannaddha ho cuke the evaM Ayudha aura praharaNoM ko jo acchI taraha apane hAthoM me saMbhAla kara le cuke the, DhAloM ko jinhoMne apane hAthoM meM bAMdha liyA thA, isa prakAra zastra yukta hokara jaldI 2 bajanevAle bajate hue vAditroM kI gaDagaDAhaTa ke zabdoM se samudrakI taraha gaganamaNDalako guJjita karatA huA ThIka purimatAla ke bIca meM ke mArgase-bhItarase-hokara nikalA / aura 'NiggacchittA jeNeva bhne| 253 / 2 4 ' tae NaM se daMDe bahuhiM purisehiM saNaNddha jAva chippatUreNaM vajjamANeNaM mahayA ukkiTThasIhaNAya0karemANe purimatAlaNayararassa majjhamajjheNaM Niggacchai' se prabhArI narezana mAhezana svii4|2 4aa pachI te senApati mane ddhA puruSathI ke je kavaca Adi paherIne taiyAra thaI gayelA hatA ane jeNe Ayudhone sArI rIte pitAnA hAthamAM saMbhALIne laI lIdhA hatA, jeNe pitAnA hAthamAM DhAlane bAMdhI lIdhI hatI, tethI yukata thaIne jaladI jaladI vANanArA vAjIMtranA gaDagaDATa sAthe samudranI garjanA jema AkAza maMDaLane guMjIta karato pumitAlanA madhya bajAranA bhAnA manA lAmAthI nIjayI, ane NiggacchittA jeNeva sAlADavI cora zrI vipAka sUtra Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 vipAkathute // mUlam // tae NaM tassa abhaggaseNassa coraseNAvaissa corapurisA imIse kahAe laTrA samANA jeNeva sAlADavI corapallI jeNeva abhaggaseNe coraseNAvaI teNeva uvAgayA, karayala-jAva evaMvayAsI-'evaM khalu devANuppiyA purimatAle gayare mahabbaleNaM raNNA mahayA bhaDacaDagareNaM parivAreNaM daMDe ANatte-gaccha NaM sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamaNAe' nikala kara jahA~ vaha zAlATavI nAmakI corapallI thI vahA~ para jAne ke liye prasthita huaa| bhAvArtha-prajAjanoM kI prArthanA sunane ke bAda mahAbala rAjA ne unheM dhairya baMdhAyA aura krodhAyamAna hokara usane usI samaya apane daMDa nAmake senApati ko pAsa meM bulAkara yaha Adeza diyA ki-he senApati ! tuma yahA~ se zIghra jAo aura jAkara zAlATavI nAmakI corapallI ko naSTa-bhraSTa kara do| tathA coroM ke saradAra abhagnasena ko jIvita pakaDa kara mere sAmhane upasthita kro| rAjA ke isa Adeza ko pramANa mAnakara daMDa senApati apanI senAke yoddhAoM ko astrazastrAdika se susajita kara vahA se zIghra hI cala paDA aura bAjoM ko bajAtA huA vaha ThIka purimatAla nagarake bhItara se nikalakara usa corapallI kI ora calA // sU0 14 // pallI teNeva pahArettha gamaNAe ' yA te tATavI nAmanI ye.2588I tI tyAM javA mATe prasthita thaye. bhAvArtha-prajAjanonI prArthanA sAMbhaLIne pachI mahAbala rAjavIe prajAjanene dhIraja ApI pachI krodhAyamAna thaIne temaNe te ja vakhate pitAnA daMDa nAmanA senApatine potAnI pAse be lAvIne e pramANe hukama karyo ke he senApati ! tame ahIMthI turataja jAo ane jaIne zAlATavI nAmanI pahalIne nAza karI nAkhe, tathA ceronA saradAra abhasenane jIvato pakaDIne mArI sAme ubhe rAkhe, rAjAnA A pramANe hukamane svIkAra karIne daMDasenApati pitAnI senAnA yoddhAone astrazastra sAthe taiyAra karI tyAMthI turataja cAlI nIkaLyA ane vAjIMtra vagADatA te ThIka parimatAla nagaranI aMdarathI nikaLIne cora5lI tarapha cAlatA thayA. ( sU, 14) zrI vipAka sUtra Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TokA, zru0 1, a0 3, abhamasenavarNanam 353 tumaM devANuppiyA ! sAlADAvaM corapalliM vilaMpAhi, abhaggaseNacoraseNAvaI jIvaggAhaM giNhAhi, giNhittA mamaM uvnnehi|' tae NaM se daMDe mahayA bhaDacaDagareNaM jeNeva sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamaNAe / tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI tesiM corapurisANaM aMtie eyamadraM socA, Nisamma, paMcacorasayAiM sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-evaM khallu devANuppiyA ! purimatAle Nayare mahabbale jAva teNeva pahArettha gamaNAe, taM seyaM khala devANuppiyA ! amhaM taM daMDaM sAlADaviM corapalliM asaMpattaM aMtarA ceva paDisehittae // sU0 15 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tataH khalu tassa abhaggaseNassa coraseNAvaissa corapurisA' tataH khalu tasya abhagna senanAmakasya corasenApatezyorapuruSA 'imIse kahAe' asyAH kathAyAH 'laTThA' labdhArthAH=jJAtArthAH santaH 'jeNeva sAlADavI corapallI' yatraiva zAlATavI corapallI, 'jeNetra abhaggaseNe coraseNAvaI teNeva uvAgayA' yatraiva abhagnasenacorasenApatistatraivopAgatAH santaH 'karayala 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' bAda meM 'tassa abhaggaseNassa coraseNAvaissa' cauroM ke saradAra usa abhagnasena ke 'corapurisA' corapuruSoMne 'imIse kahAe laTThA samANA' isa vRttAnta-samAcAra ko jAnA taba 'jeNeva sAlADavI corapallo jeNeva abhaggaseNe coraseNAvaI teNeva uvAgayA' ve saba ke saba zAlATavI nAmaka corapallI meM jahA~ vaha abhagnasena corasenApati thA vahAM Aye 'tae NaM tassa' tyAdi. 'tae NaM' te pachI 'tassa abhaggaseNassa coraseNAvaissa' yAzanA sa262 te manasenanA 'corapurisA' yA puruSAMme nyAre imIse kahAe laTThA samANA' 20 smaay||2 9yA tyAre 'jeNeva sAlADavI corapalllI jeNeva abhaggaseNe coraseNAvaI teNeva uvAgayA' te sau bhaNI mATavI nAmanI yo256lImai oryAM te manasena yAra senApati to tyAM mA0yA bhane ' karayala jAva zrI vipAka sUtra Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 vipAkazrute jAva evaM vayAsI' karatalaparigRhItaM zirasAvate mastake'JjaliM kRtvA, evaM vakSyamANapakAreNa 'vayAsI' avAdiSuH uktavantaH-'evaM khalu devANuppiyA' evaM khalu he devAnupiyAH ! 'purimatAle Nayare mahabbaleNaM raNNA' purimatAle nagare mahAbalena rAjJA 'mahayA bhaDacaDagareNaM' mahatA bhaTacaTakareNa bhaTasamUhena parivAreNa 'daMDe' daNDa:-daNDasenApatiH, 'ANatte' AjJapta:--'gaccha khalu tuma devANuppiyA' gaccha khalu tvaM he devAnupriya ! 'sAlADavi' zAlATavIM corapallIM 'vilaMpAhi' vilumpa-luNTaya 'abhaggaseNacoraseNAvaI' abhannasenacorasenApati 'jIvaggAha gihAhi' jIvagrAhaM gRhANa-jIvantaM gRhANa. 'gihittA mamaM uvaNehi' gRhItvA mAmupanaya-matsamIpamAnaya / 'tae NaM se daMDe' tataH khalu sa daNDo mahayA bhaDacaDagareNaM mahatA bhaTacaTakareNa-yodhavRndena sAdha 'jeNeva sAlADavI corapallI teNeva' yatraiva zAlATavI corapallI tatraiva 'pahArettha gamaNAe' prAdhArayad gamanAya, prasthita ityrthH|| aura 'karayala jAva evaM vayAsI' donoM hAtha mAthe para rakhakara isa prakAra kahane lage-'evaM khalu devANuppiyA!' he devAnupriya ! suniye hama eka samAcAra Apako sunAte haiM, vaha isa prakAra hai-'purimatAle Nayare mahabbaleNaM raNNA' purimatAla nagarameM mahAbala rAjAne 'mahayA bhaDacaDagareNaM parivAreNaM bhaTasamUharUpa parivArase upalakSita 'daMDe ANatte' daMDasenApatiko isa prakAra Adeza diyA hai ki- 'gaccha NaM tumaM devANuppiyA ! sAlADa viM corapalli vilupAhi' he devAnupriya ! tuma jAo aura zAlATavI nAmakI corapallI ko naSTa karado tathA 'abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAhaM giNhAhi' abhagnasena corasenApati ko jItA hI pakaDalo 'giNhittA mamaM uvaNehi' pakaDa kara use mere pAsa le Ao ! 'tae NaM se daMDe mahayA bhaDacaDagareNaM jeNeva sAlADavI corapallI teNeva pahAretha gamaNAe' isa prakAra evaM bayAsI' anna 5 mAthA52 zabhAna // pramANe 434 lAyA ' evaM khalu devANuppiyA ! 'devAnupriya! mame mApane me sabhAyAra samAvI chIme te // pramANe cha.- 'purimatAle Nayare mahabbaleNaM raNNA ' pusmitArA nagaramA bhaA RAM me 'mahayA bhaDacaDagareNaM parivAreNaM' lasa35 parivAzathI upalakSita 'daMDe ANatte' / senApatina // pramANe ma yo cha 'gaccha NaM tuma devANuppiyA ! sAlADavi corapalli vilupAhi' kAnupriya! tame se| bhane lAyI nAmanI yArapasInA nAza ho tathA abhagnaseNaM coraseNAbaI jIvaggAhaM giNhAhi' manasena yArasenApatina te 54o 'giNhittA mamaM uvaNehi ' 54Ina tene bhArI pAse 4 mA 'tae NaM se daMDe mahayA bhaDacaDagareNaM jeNeva sAlADavI corapallI teNeva pahArettha gamaNAe' mA rano zrI vipAka sUtra Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vi. TIkA, zru0 1, a0 3 abhagnasenavarNanam 355 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI' tataH khalu sa abhagnasenaH, corasenApatiH 'tesiM corapurisANaM aMtie' teSAM corapuruSANAmanti ke 'eyamaDhe socA Nisamma' etamartha zrutvA nizamya 'paMcacorasayAiM saddAveI' paJcacorazatAni zabdayati 'sadAvittA evaM bayAsI' zabdayitvA evaM-vakSyamANaprakAreNa avAdIta'evaM khalu devANuppiyA' evaM khalu he devAnupriyAH ! 'purimatAle Nayare' purimatAle nagare 'mahabbale jAva' mahAbalo yAvat , atra yAvacchabdena-'mahAbalo rAjA daNDamAjJaptavAn-zAlATavIM corapallI luNTayitvA, abhagnasainacorasenApati jIvagrAhaM gRhItvA mAmupanaya / tadAjJayA mahatA yodhandena saha daNDo yatraitra mahAbala rAjAkA Adeza pAkara vaha daMDasenApati sabala bhaTasamUha se yukta hokara isa zAlATavI nAmaka corapallIkI ora Aneke liye prasthita ho cukA hai| 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI tesiM corapurisANaM aMtie eyamaTuM socA Nisamma paMcacorasa yAI saddAvei' apane guptacara coroM se isa prakAra samAcAra pAne ke bAda usa abhagnasena corasenApatine soca samajhakara apane una pAMcasau coroMko bulAyA 'sadAvitA evaM vayAsI' aura bulAkara isa prakAra kahA- 'evaM khalu devANuppiyA ! purimatAle Nayare mahabbale jAva teNeva pahArettha gamaNAe' he devAnupriyo ! mere zUravIra yoddhAo! suno tumheM jisa kAraNa ko lekara yahAM ekatrita kiyA hai vaha kAraNa isa prakAra hai-Aja purimatAla nagarameM mahAbala rAjAne bhaTasamUha se yukta daMDasenApatiko isa prakAra Adeza diyA hai ki-tuma jA kara zAlATavI ko naSTa karado aura abhagnasena ko mahAbala rAjavIne hukama meLavIne, te daMDa senApatie. balavAna ddhAonA samUhathI taiyAra thaIne A zAlATavI nAmanI cora pallInI tarapha AvavA mATe prasthAna karI dIdhuM che 'tae NaM se abhaggaseNacoraseNAvaI tesiM corapurisANaM aMtie eyamaTaM socA Nisamma paMcacorasayAiM sadAvei' potAnA pAnI 502 mApana(21 cera pAsethI A prakAranA samAcAra maLyA pachI te abhagnasena corapatie vicAra 4 // samana potAnA te paaNyse| yozene mAlAcyA sadAvittA evaM vayAsI' mAlApAna mA pramANe yu-' evaM khalu devANuppiyA ! purimatAle payare mahabbale jAva teNeva pahArettha gamaNAe' devAnu priyA! bhaa2| zUravIra yoddhAmA sAMbhaLo ! tamane je kAraNa mATe ahIM ekatrita-ekaThA karyA che, tenuM kAraNa e che ke Aja purimatAlanagaramAM mahAbala rAjAe meTA ye ddhAonA, samUha sAthe daMDa senApatine A pramANe hukama karyo che ke, tame jaIne zAlAvIne nAza kare ane zrI vipAka sUtra Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 vipAkazrute zAlATavI corapallI' iti bodhyam / ' teNeva pahAretya gamaNAe' tatraiva prAdhArayad gamanAya - AgamanAyetyarthaH pravRttaH, 'taM' tat = tasmAt 'seyaM' zreyaH khalu 'devANupiyA' he devAnumiyAH ! 'ahaM' asmAkaM yat taM daNDaM mahAbalasya rAjJaH sainyasahitaM senApatim, 'sAlADaviM corapalli' zAlATavIM corapallIm 'asaMpattaM' asaMprAptam = zAlATavIM corapallImasaMpraviSTam ' aMtarA ceva' antaraiva, mArgamadhya eva 'paDisehittae' pratiSedhayitum niroddhum asmAkaM zreya iti pUrveNa sambandhaH / / sU0 15 // , jItA pakaDakara mere pAsa upasthita kro| isa prakAra vaha apane mAlika ke Adeza ke anusAra purimatAla nagara se bhaToM se parivRtta hokara zAlATavI kI ora prasthita ho cukA hai ' taM se yaM khalu devANupiyA ! ahaM taM daMDa sAlADavaM corapalli asaMpattaM aMtarA ceva paDisehittae' ataH he devAnupriyo ! aba hamArI bhalAI isI meM hai ki hama saba milakara usa kA sAmhanA kareM aura jabataka vaha zAlAdavI taka nahIM pahuMce tabataka use bIca hI meM roka leM / bhAvArtha - aneka susajita yoddhAoM sahita daMDa senApati ke corapallI ko naSTa-bhraSTa karane ko Ane ke samAcAra jaba abhagnasena ko apane guptacaroMdvArA jJAna hue, to usane sabahI coroM ko ekatrita kiyA aura ye samAcAra unheM sunA diye / sAtha meM usane saba hI ke liye yaha bhI Adeza diyA ki dekho yaha hameM jItA pakaDanA cAhatA hai aura rAjA ke pAsa bhejanA cAhatA hai ataH he mere vIra yoddhAo ! abhagnasenane jIvatA pakaDIne mArI pAse ubhA rAkheA. te potAnA rAjA-dhaNInA hukama pramANe purimatAla nagaratha bhaTenA samUha sAthe za lATavI tarapha ravAnA thai gayA che ' taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM taM sAlADaviM corapalli asaMpattaM aMtarA aa paDisettie ' tethA he devAnupriyo ! have bhASAzu hita mAM che -mAyAge sau maLIne tenA sAmanA karIe jyAM sudhI te zAlATavI sudhI AvI pahoMcyA nathI tyAM sudhImAM tene rastAmAM (vacamAM) ja rAMkI devA. bhAvA--aneka susajjita cAndrAesahita Da senApati cApallIne nAza karavA Ave che. te samAcAra jayAre abhagnasenanA guptacara pAsethI tene jANavAmAM AvyA tyAre teNe tamAma cerIne ekaThA karyAM ane te samAcAra tene sabhaLAvyA. sAthe teNe saune e AjJA paNa karI ke jue te mane jIvatA pakaDavA Icche che. ane rAjAnI pAse mekalavA cAhe che te huM mArA vIra ceSThA ! zrI vipAka sUtra Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam . 357 // mUlam // tae NaM tAI paMcacorasayAI abhaggaseNasta tahatti jAva paDisuNeti / tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA paMcahi corasaehi saddhiM bahAe jAva pAyacchitte bhoyaNamaMDavaMsi taM viulaM asaNaM 4 suraM ca 5 AsAemANe 4 viharai / jimiyabhuttuttarAgae vi ya NaM samANe AyaMte cokkhe paramasuibhUe paMcahi corasaehiM saddhiM allaM cammaM dUruhai dUrahittA saNNaddha jAva paharaNe maggaiehiM jAva raveNaM samudaravabhUyaM piva karemANe pacchAvaraNahakAlasamayaMsi sAlADavIo corapallIo Niggacchai, NiggacchittA visamadugagahaNaTThie gahiyabhattapANae taM daMDaM paDivAlemANe 2 ciTui ||suu016|| TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM tAI paMcacorasayAI tataH khalu tAni paJcacorazatAni 'abhaggaseNassa' abhagnasenasya 'tahatti' tatheti-'tathA'stu' 'ityuktvA' 'jAva paDimuNeti' yAvat pratizaNvanti-svIkurvanti / 'tae NaM se tumhArA kartavya hai aura merI bhI yahI sammati hai ki zatra jabataka hamAre sthAna taka nahIM pahuMcatA hai tabataka hama ise bIca hI meM roka deN| isI meM bhalAI samAI huI hai // sU0 15 // ___'tae NaM tAI paMcacorasayAI' ityAdi / 'tae NaM tAI paMcacorasayAI' isake pazcAt una pAMcasau coroMne 'abhaggaseNassa tahatti jAva paDisuNeti' apane saradAra abhagnasena ke isa tamArUM kartavya ane mArI paNa e saMmati che ke zatru jyAM sudhI ApaNuM sthAna sudhI pahoMcyA nathI tyAM sudhImAM ApaNe tene vacamAM ja rekI devA, temAM ApaNuM Dita sabhAmeyu cha. (sU. 15) 'tae NaM tAI paMcacorasayAI' tyAdi 'tae NaM tAI paMcacorasayAI' te pachI me pAMyaso yora some abhaggaseNassa tahatti jAva paDisuNeti' potAnA sa26.2 manasenanA me bhane zrI vipAka sUtra Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 vipAkazrute abhaggaseNe coraseNAvaI viulaM asaNaM 4' tataH khalu so'bhagnasenazcorasenApativipulam azanaM pAnaM khAca svAdhaM 'uvakkhaDAvei' upaskArayati-pAcayati, 'uvakkhaDAvittA' upaskArya pAcayitvA 'paMcahiM corasaehiM saddhiM' paJcabhizcorazataiH sArdha 'hAe jAva pAyacchitte' snAtaH yAvat kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH, rAjasainyapratiSedhakArye vijayapAptivighnanivRttikAmanayeti bhAvaH 'bhoyaNamaMDavaMsi' bhojanamaNDape 'taM viulaM asaNaM 4' taM vipulamazanaM pAnaM khAcaM svAdhaM 'suraM ca' surAM cammadirAM ca, atra-'mahaM ca, meragaM ca, jAiM ca, sIdhuM ca, pasaNNaM ca' iti saMgrAhyam , eSAM padAnAM vyAkhyA'traiva dvitIyA'dhyayane'STamasUtre nigaditA / 'AsAemANe 4' AsvAdayan , atra-visvAdayan , paribhAjayan , paribhuJjAnaH, ityapi bodhyam 'viharaI' viharati / 'jimiyabhuttuttarAgaevi ya gaM' jimitaAdeza ko 'tahatti' kaha kara svIkAra kara liyA 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI' jaba usakA Adeza sabane saharSa mAna liyA pazcAt usa abhagnasena corasenApatine 'viulaM asaNaM 4 ukkhaDAvei bahuta hI adhika mAtrA meM cAra prakAra ke AhAra ko taiyAra karavAyA 'uvakkhaDAvinA paMcahi corasaehi saddhiM pahAe jAva pAyacchitte' saba prakAra kA bhojana taiyAra karavA kara phira pAMcasau coroM ke sAtha usane snAna kiyA aura kautuka maMgala evaM prAyazcitta Adi kRtya bhI kiye| usane jo ye kautuka maMgala evaM prAyazcitta kRtya kiye ve rAjA kI senA ko rokane ke liye evaM vijayalAbha meM Ane vAle vighnoM kI nivRtti kI icchA se hI kiye 'bhoyaNamaMDavaMsi taM viulaM asaNaM 4 suraM ca5 AsAemANe4 viharai' isake bAda usane bhojanazAlA meM baiThakara usa tayAra kiye hue 4 prakAra ke AhAra kA aura nAnA prakAra kI madirA kA AsvAda kiyA 'tahatti' DIne 2vI // 3 // bI. 'tae Na se abhaggaseNe coraseNAvaI ' nyAre tenA hukamane saue saharSa thaIne svIkArI lIdhuM tyAra pachI te abhasena cAra senApatithe 'viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei ' 4 vizeSa prabhAmA yA2 prA2nA mA 22 taiyAra 4300yA uvakkhaDAvittA paMcahiM corasaehiM saddhi hAe jAva pAyacchitte' tamAma prA2numAna taiyAra 42rAvIne pachI pAMyaso thozanI sAthe teNe snAna karyuM ane kautuka maMgala evaM prAyazcitta Adi kAryo paNa karyA teNe je kautuka maMgala prAyazcitta karyA. te rAjAnI senAne rokavA mATe eTale pitAnA viyanAmamA sAvanA vinAnI nivRtti thavAnI richAyA 4aa. bhoyaNaMmaMDavaMsi taM viulaM asaNaM4 suraM ca 5 asAemANe4 viharai' te pachI tethe saunzALAmAM besIne te taiyAra karelA cAra prakAranA AhAra tathA nAnA prakAranI madirAne zrI vipAka sUtra Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 3, abhagnasenavarNanam 359 bhuktottarAgato'pi ca khalu jimitaH kRtabhojanaH, bhuktottaraM bhojanAnantaram AgataH-bhojanasthAnAdanyatrAgataH san 'AyaMte' AcAntaH kRtaculukaH, 'cokkhe' cokSaH karamukhaprakSAlanena zuddhaH, 'cokkha' iti dezIyaH zabdaH / 'paramasuibhUe' paramazucibhUtaH-sarvathA pavitro bhUtvA, 'paMcahiM corasaehiM saddhiM' paJcabhizcaurazataiH sArdham 'allaM' AI, 'camma' carma 'duruhai' dRrohati / 'saNNaddha jAva paharaNe' sannaddhavaddhavarmitakavacaH, yAvad gRhItAyudhapraharaNaH, 'maggaiehiM' hastabaddhaiH, 'jAvaraveNa' yAvat-phalakaiH, niSkRSTAbhirasibhiH aMsagataistUNaiH, sajIvairdhanubhiH, samutkSiptaiH zaraiH, kSipatUryeNa vAdyamAnena 2 mahatA mahatA utkRSTasiMhanAdabolakalakalaraveNa, visvAda kiyA aura dUsaroM ko bhI khilAyA pilAyA / 'jimiyabhuttuttarAgaevi ya gaM samANe AyaMte cokkhe paramasuibhUe paMcahiM corasa ehiM saddhiM allaM cammaM duruhai' bhojana kara cukane para phira vaha vahAM se nikalA aura nikala kara usane kullA kiyA-hAtha muMha ko sApha kara zuddha kiyaa| acchI taraha jaba yaha zuddha ho cukA taba pAMcaso coroM ke sAtha2 gIle camaDe ke Asana para baiThA 'daruhitA' baiTha kara saba coroM ko sajita hone kA Adeza diyaa| apane senApati kA Adeza pAkara ve saba ke saba sajita hogye| usane bhI svayaM 'saNNaddha jAva paharaNe' kavaca ko pahirA aura Ayudha praharaNa Adi aneka prakAra ke zastroM ko liyaa| isa prakAra 'maggaiehiM jAva raveNaM' hAthoM meM pakaDI huI DhAloM se, myAna se bAhira kADhI gaI talavAroM se, kaMdhoM para TAMge gaye bhAtoM se, pratyazcAsahita dhanuSoM se, unapara Aropita bANoM se sajita yodhAoM ke sAtha2 jaldI2 bajate hue bAditroM sAsvAda-vivAha ye bhane bhImAne pay 12vyA pAva20yA, 'jimiyabhuttu ttarAgaevi ya NaM samANe AyaMte cokkhe paramasuibhUe paMcahiM corasaehiM saddhi allaM cammaM duruhai' mA 4 pachI te tyAMthI nIcyA mane nIdIna pachI kogaLA karyA hAthe mukhane sApha karI zuddha karI barAbara jyAre zuddha thaI gayuM tyAre pAMyaso thozanI sAthe bhImA-lInA yAmAnI bhAsana 52 me81. 'dUruhitA' besIne tamAma cerone taiyAra thavAne hukama karyo, pachI potAnA senApatine hukama thatai te sau sa014-taiyAra tha6 gayA. teNe pAte ! 'saNNaddhajAvapaharaNe' vaya paheryuM ane Ayudha praharaNa Adi aneka prakAranAM zastro lIdhA, A pramANe 'maggaiehiM jAva raveNaM' hAthAmA 543jI DhAsothI, bhyAnamAthI 12 dI talavArothI, khaMbhA para TAMgelA tIrenA bhAthAthI pratyaMcA sahita dhanuSathI, tenA para rAkhelA bANothI sajita yoddhAonI sAthe ekI sAthe jaladI 2 vAganArA vAjItrAnA zrI vipAka sUtra Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 vipAkazrute 'samuddaravabhUyaM piva' samudraravabhUtamiva gaganamaNDalaM 'karemANe' kurvan 'pacchAvaraNakAlasamayaMsi' pazcAdaparAhnakAlasamaye-divasasya caturthaprahare 'sAlADavIo corapallIo' zAlATavyAzcorapallyAH 'NiggacchaI' nirgacchati=niHsarati 'NiggacchittA' nirgatya 'visamaduggagahaNahie' viSamadurgagahanasthitaH-viSamam uccanIcaM, durga= durgamaM yad gahanaM vanaM tatra sthitaH, 'gahiyabhatapANae' gRhItabhaktapAnakaH--gRhIte bhaktapAnake AhArapAnIye yena sa tathA, taM daNDaM-sainyasahitaM senApati 'paDivAlemANe 2' pratipAlayan 2-pratIkSamANaH 2 'ciTaI' tiSThati // mU0 16 // ke zabdoM evaM utkRSTa siMhanAda bola aura kalakalarava se samudra kI taraha gaganamaNDala ko garjita karatA huA 'pacchAvarahnakAlasamayaMsi' divasa ke caturtha prahara meM 'sAlADavIo caurapallIo Niggacchai' usa zAlATavI corapallI se niklaa| 'NiggacchittA' nikala kara 'visamaduggagahaNADhie gahiyabhattapANae taM daMDaM paDivAlemANe2 ciTThai' viSama aura durgama vana meM Thahara gyaa| sAtha meM yaha apane ghara se paryApta AhAra pAnI kA intajAma karake le gayA thA isaliye nizcinta hokara vaha vahAM baiThe2 sainyasahita usa daMDasenApati kI pratIkSA karane lgaa| bhAvArtha-senApati ko bIca meM hI roka lene kI abhagnasena kI salAha sabako pasaMda aagii| corasenApatine saba ke khAne pIne kA paryAptamAtrA meM iMtajAma kiyaa| cAroM prakAra kA AhAra paryAptamAtrA meM tayAra karavAyA gyaa| bhojana ke tayAra hone para senApati ne saba ke sAtha snAna kiyA / kautuka maMgala Adi kArya bhI usane zabda eTale ke utkRSTa siMhanAda, bola ane kalakalaravathI samudranI mAphaka gaganabhne 30t4tA 54 pacchAvaraNa kAlasamayaMsi' sinA yAthA 72mAM 'sAlADavIo corapallIo Niggacchai' te mATavI yA25dIya nANyA 'NiggacchittA' nijIna 'visamaduggagahaNaDhie gahiyabhattapANae taM daMDaM paDivAlemANe2 ciTThai ' viSama bhane durgama panamA 2 potAnA sAthe dherathI paripUrNa AhAra-pANI vagerenI gaThavaNa karI lIdhI hatI tethI ciMtArahita banI teo tyAM AgaLa beThA ane sainya sahita te daMDa senApati Ave che tenI rAha jovA lAgyA bhAvArtha-senApatine vacamAMja rekI levAnI abhagnasenanI salAha saune pasaMda paDI, cerasenApatie saunA mATe khAvA-pIvAnI saMpUrNa rIte goThavaNa karI hatI. cAra prakAranA AhAra pUrA pramANamAM taiyAra karAvyA hatA, bhejana taiyAra thatAM senApatie saunI sAthe snAna karyuM, kautuka maMgala Adi kArya paNa teNe zrI vipAka sUtra Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 % 3D vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam / 361 // mUlam // tae NaM se daMDe jeNeva abhaggaseNe coraseNAvaI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA abhaggaseNeNaM coraseNAvaiNA saddhiM saMpalagge yAvi hotthA / tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI zatrusainya ko rokane evaM vijaya meM Ane vAle vighnoM kI nivRtti kI kAmanA se kiye / zArIrika kAryoM se nipaTa kara phira vaha sabake sAtha bhojanazAlA meM gyaa| vahAM usane sabake saMga meM bhojana kiyA, bhojana karake hAtha mUha sApha kiye| pazcAt vahAM se Akara gIle camaDe ke Asana para baiThakara usane saba apane 500 coroM ko sajita hone kA Adeza diyaa| senApati kA Adeza pAkara ve saba ke saba bahuta jaldI astra zastroM se sajita hogaye / senApati bhI svayaM kavaca Adi se sajjita huA / saba ke DhAla, talavAra, dhanuSa Adi se sajjita ho cukane para vaha abhagnasena divasa ke cothe prahara meM bajate hue bAjoM kI gaDa-gaDa dhvani se samudrakI taraha AkAza maMDala ko zabda maya karatA huA corapallI se saba ke sAtha niklaa| calate2 vaha eka durgama jaMgala meM A pahu~cA / pAsa meM paryApta AhAra pAnI kA intajAma thA hii| usaliye nizcinta hokara vaha isa bAta kI pratIkSA karane lagA ki kaba yahA~ se hokara daMDasenApati nikalatA hai ||suu016|| zatrunyane rokavA mATe vijyamAM AvanAra vininI nivRttinI bhAvanAthI karyA, zArIrika kAryothI nivRtta thaIne pachI saunI sAthe bhejanazALAmAM gayAM, tyAM saunI sAthe bhojana karyuM. bhojana karyA pachI mukha ane hAtha sApha karyA, pachI tyAMthI AvIne bhInA cAmaDAnA Asana para besIne teNe tamAma pitAnA 500 corene taiyAra thavAno hukama Ape, senApatino hukama maLatAM te tamAma bahu ja utAvaLathI astra-zastrothI sabhAyamAna thaI taiyAra thaI gayA, senApati pate kavaca Adi dhAraNa karI sajijata thaI taiyAra thayA. tamAma mANaso (yAdhAo) sau DhAla, talavAra, dhanuSa AdithI taiyAra thaI gayA pachI te abhagnasena divasanA cothA praharamAM vAgatAM vAjAMonI vani vaDe AkAzamaMDaLane gajavatA-zabdamaya karatA thakA cerapalIthI saunI sAthe nIkaLyA. cAlatAM cAlatAM eka durgama jaMgalamAM AvI pahoMcyA, pitAnI pAse saMpUrNa rIte AhAra pANInI goThavaNa hatI. tethI cintArahita thaIne teo e vAtanI rAha jovA lAgyA ke have kayAre ahIM AgaLa thaIne daMDa senApati nIkaLaze. (sa. 16) zrI vipAka sUtra Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 vipAkazrute taM daMDaM khippAmeva hayamahiya - jAva - paDisehai / tae NaM se daMDe abhaggaseNacoraseNAvaiNA haya- jAva - paDisehie samANe atthAme abale avIrie apurisakAraparakkame adhAraNijjamitikaDa jeNeva purimatAle Nayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchas, uvAgacchittA karayala - jAva evaM vayAsI evaM khala sAmI ! abhaggaseNe coraseNAvaI visamaduggagahaNaTTie gahiyabhattapANae, No khalu se sake keNai subahueNavi AsavaleNa vA hatthibaleNa vA johavaleNa vA rahabaleNa vA cAuraMgiNIbalepi uraM- ureNaM givhittae, tAhe sAmeNa ya bheeNa ya uvapadANeNa ya vosaMbhamANe uvatte yA vi hojA / tae NaM se mahabbale rAyA jevi ya se abhitaragA sIsagasamA mittaNAiNiyagasayaNa saMbaMdhipariyaNA, tevi ya NaM viuleNaM dhaNakaNagarayaNa saMtasArasAvaejeNaM bhiMdai, abhagga seNassa ya coraseNAvaissa abhikkhaNaM 2 mahatthAI mahagghAI maharihAI rAya rihAI pAhuDAI pesei, pesittA abhaggaseNaM coraseNAvaI vIsaMbhamANei // sU0 17 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se daMDe' tataH khalu sa daNDaH = daNDasenApatiH 'jeNeva abhagga seNe coraseNAvaI teNeva uvAgaccha' yatraiva abhagnasenazvorasenApatistatraivo pAgacchati, 'uvAgacchittA abhagga seNeNaM' upAgatya abhagna senena 'tara NaM se daMDe' ityAdi / 'tae NaM' bAda meM 'se daMDe' vaha daMDa senApati 'jeNeva abhaggaseNe teNeva uvAgacchai' calate 2 vahIM para A pahu~cA ki jahA~ vaha abhagnasena coroM kA saradAra isakI pratIkSA meM ThaharA huA thA / 'uvAgacchittA' 6 tae NaM se daMDe ' ityAhi. 6 tae NaM ' te pachI ' se daMDe ' te haMDe senApati 'jeNeva abhaggaseNe teNeva uvAgaccha ' yAsatAM vyAsatAM tyAM bhAgaNa bhAvI cahanyA yAM te lagnasena yozino sarahAra tenI zaha lehA rahelo hato, ' uvAgacchittA ' bhavatAM na zrI vipAka sUtra Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 3, abhagnasenavarNanam 363 'coraseNAvaiNA saddhi' corasenApatinA sAdha 'saMpalagge' saMpalagnaH yodhdhuM pravRttaH 'yAci hotthA' cApyabhavat / 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI taM' tataH khalu so'bhagnasenacorasenApatistaM daNDaM senApati 'vipyAmeva' kSiprameva 'hayamahiya jAva' atra 'jAva' itipadena -'hayamahiyapavaravIraghAiyanivaDiyaciMdhaddhayapaDAgaM disodisiM' iti sNgrhH| hatamathitapavaravIraghAtitanipAtitacihnadhvajapatAkam-hataH= zastrAghAtaM prAptaH, mathitaH muSTipAdamahArAdinA mUrchitaH, pravaravIraghAtitaH-pravaravIrAH subhaTAH ghAtitAH vinAzitA yasya sa tathA, nipAtitacihnadhvajapatAkaHnipAtitAH cihnavajAgaruDAdicinayuktaketavaH, patAkAzca yasya sa tathA, tatazcaturNA padAnAM karmadhArayastam / 'disodisiM' dizodizaM tadabhimukhasthAyA dizo'parAM dizam 'paDisehaI' pratiSedhayati-nivartayati parAvartayatItyarthaH / 'tae NaM se daMDe abhaggaseNacaurasegAvaiNA haya-jAva-paDisehie samANe' tataH khalu Ate hI 'abhaggaseNeNaM cosseNAvaiNA saddhiM' abhagnasena kA corasenApati ke sAtha 'saMpalagge yAvi hotthA' usakA saMgrAma prAraMbha ho gayA / 'tae NaM se abhaggaseNe cauraseNAvaI' saMgrAma prAraMbha hote hI usa abhagnasena corasenApati ne 'taM daMDa' usa daMDa senApati ko 'khippAmeva hayamahiya-jAva paDiseheI' pahile to zIghra hI zastroM se vedhA, bAda meM muSTi evaM pAvoM ke prahAroM se use macchita kara diyaa| pazcAt isake senA ke subhaToM ko kSata vikSata kara khUba mArA pITA, isakI garuDa Adi cihnoM se yukta dhvajA aura patAkAe~ chuDAkara jamIna para paTaka dI, aura use usake sAmhane kI dizA se dUsarI dizA kI tarapha khadeDa diyA / 'tae NaM se daMDe abhaggaseNacoraseNAvaiNA' isa prakAra vaha daNDasenApati usa abhagnasena corasenApatidvArA 'haya-jAva paDisehie samANe' hata, 'abhaggaseNacoraseNAvaiNA saddhi ' mamasena yAra senApatilI. sAtha 'saMpalagge yAvi hotthA' tenA yuddhanI mA2 4 gye| 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI' yuddha prArama thatai te mamanasena yorasenApatithe 'taM daMDaM' te haiN| senApati vippAmeva hayamahiyajAva paDisehei ' prathama to turata zastrothI viMdhI nAMkhe, pachIthI muThI ane paganA prahArathI tene mUcchita karI dIdhuM. te pachI tenI senAnA subhaTane kSatavikSata (jakhamI-ghavAela) karIne khUba mAra mAryo ane tenI garUDa adi cinhothI yukta dhvajA ane patAkAo cheDAvIne jamIna para nakhI dIdhI ane tene pitAnI sAmenI dizAmAMthI bIjI dizAmAM kADhI mukAyA tae NaM se daMDe abhaggaseNacoraseNAvaiNA' mA pramANe senApati mamanasena yorasenApativArI 'hayajAva paDisehie samANe 'tamathita (pAmela zrI vipAka sUtra Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 vipAkazrute sa daNDo'bhagnasenacorasenApatinA hatamathita-yAvat-pratiSedhitaH san 'atthAme' asthAmA asthiraH, 'abale' abala:-zArIrikabalahItaH, 'avIrie' avIryaH = manobalarahitaH 'apurisakkAraparakkame apuruSakAparAkramaH udyogazaktirahitaH 'adhAraNijaM' adhAraNIyam, adhAraNIyaM dhArayitumazakyaM corabalam asmAbhiH' itikaTu' iti kRtvA-iti-viditvA, sa daNDaH-'jeNeva purimatAle Nayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchaI' yatraiva purimatAlaM nagaraM yatraiva mahAbalo rAjA tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA karayala jAva' upAgatya karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA 'evaM vakSyamANaprakAreNa 'payAsI' abAdIta'evaM khalu sAmI !' evaM khalu he svAmin ! 'abhaggaseNe coraseNAvaI' abhanasenazcorasenApatiH 'visamaduggagahaNaTThie' viSamadurgagahanasthitaH viSamam-uccamarthita Adi dazAsaMpanna huA 'atthAme abale avIrie apurisakAraparakkaye adhAraNijjamiti kaTu' asthira, balahIna, mAnasikazaktirahita evaM udyogazaktivihIna bana kara 'isa cora sainya kA hama sAmhanA nahIM kara sakate yaha duSpradharSa (jisakA damana karanA muzkila ho aisA) hai' aisA vicAra kara jeNeva purimatAle Nayare jeNeca mahabbale rAyA teNetra uvAgacchai' vaha purimatAla nagara kI ora mahAvala rAjA ke nikaTa vApisa vahA~ se lauTa AyA / 'uvAgacchittA' Akara 'karayala jAtra evaM vayAsI' usane donoM hAtha joDakara rAjA kA abhivAdana kiyA aura isa prakAra phira vaha bolA-'evaM khalu sAmI' he svAmin / mere loTa Ane kA kAraNa yaha hai ki 'abhaggaseNe coraseNAvaI' vaha abhagnasena corasenApati 'visamaduggagahaNahie' viSama aura durgama sopAme) mAhizAta yadhane 'atthAme avale avIrie apurisakkAraparakkame adhAraNijjimiti kaTu' 2252, khadAna, siti2.6ta bhane udyogzakitarahita banIne "A corasejano ame sAmano karI zakatA nathI. A duudharSa (ranu bhana muztIthI thAya me) cha' meM pramANe viyA2 4zane 'jeNeva purimatAle Nayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchai' te puribhAsa nAnI ta26 maI zanI pAse tyAMthI paach| 31 mA0yA 'uvAcchittA' bhAvAna 'karayala jAva evaM vayAsI' teNe ganne hAtha DIne rAjane vana yu bhane 5chI 2 pramANe mAjhyA-' evaM khalu sAmI' svAmin ! bhAI pAchu za bhAvArnu 426 me che - abhaggaseNe coraseNAvaI' manasena yArasanApati 'visamaduggagahaNadvie' viSama bhane hubha bhAvananI 12 chupAna me zrI vipAka sUtra Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam nIcaM, durga-durgamaM, yad gahanaM cana, tatra sthitaH, 'gahiyabhattapANae' gRhItabhaktapAnakA sahAnItAhArapAnIyakaH, 'No khalu se sake keNai subahueNavi AsavaleNa vA hasthivaleNa vA johabaleNa vA rahabaleNa vA cauraMgiNIbaleNaMpi' no khalu sa zakyaH kenApi subahu kenApi azvavalena vA hastibalena vA yodhabalena vA sthabalena vA caturaGgiNIvalenApi 'uraMureNaM' sAkSAt , 'uraMureNaM' ityavyayaM dezIyapadam 'giNDittae' grahItum-abhagnasenaH kenApi balena sAkSAd grahItuM na zakya iti saMkSipto'rthaH, 'tAhe' tadA, 'sAmeNa ya' sAmnA=priyavacanena ca, "bheeNa ya' bhedena--AbhyantarikairvandhumitrAdibhimatyotpAdanena ca, 'ubappadANeNa ya' upapadAnena abhimatavastudAnena ca, 'vIsaMbhamANe' vizrambhamANaH-upajAtavizvAsaH, 'uvatte' upAttaH gRhItaH 'yAvi hojjA' cApi bhavet mahAvana ke bhItara chipA huA baiThA thA 'gahiyabhattapANae' khAne pIne kI samasta sAmagrI usake pAsa thI / aisI paristhiti meM to 'No khalu se sakke keNai subahueNavi AsabaleNa vA hathivaleNa vA johabaleNa vA rahabaleNa vA cauraMgiNIbaleNaMpi uraMureNaM gihittae' vaha kisI bhI upAya se cAhe bahuta bhI ghoDoM kA bala ho hAthiyoM kA bala ho, yodhAoM kA bala ho, rathoM kA bala ho, athavA caturaMgiNI senA kA bhI bala ho, kisI ke bhI dvArA pakaDA nahIM jA sakatA-kisI bhI bala se vaha sAkSAt gRhIta nahIM ho sakatA / hAM kucha upAya aise avazya haiM jinake dvArA yaha hAtha A sakatA hai, jaise-'sAmeNa ya' priya vacana se 'bheeNa ya' bandhumitrAdiko meM paraspara meM khaTapaTa karA dene se, 'ubappadANeNa ya' icchita vastu pradAna karane se, sarva prathama ina upAyoM se vIsaMbhamANe' ise apane Upara vizvAsu banA lenA to 'gahiyabhattapANae' mAthA-pIvAnI tamAma sAmagrI tanA pAse itI, mAvA paristhitimA te No khalu se sakke keNai subahueNavi AsabaleNa vA hatthibaleNa vA johabaleNa vA rahabaleNa vA cAuraMgiNIbaleNaMpi uraMureNaM giNhittae' te 55 pAyathI yA gharI ghAmAnu la DAya, thimArnu bala hAya, dhAenuM bala hAya, rathonuM bala hoya, athavA caturaMgiNI senAnuM paNa bala hoya, ke paNa Dha rA pakaDI zakAtA nathI, koI paNa prakAranA balathI te sAkSAta pakaDI nahi zakAya, hA eka evA upAya jarUra che ke jenA dvArA te hAthamAM AvI zaze. ma 'sAmeNa ya' priya kyanathI bheeNa ya' madhu bhitrAmA 52252 5858 421pAthI upappadANeNa ya' (2chata vastu mApavAthI, sarva prayama me pAyothI visaMbhamANe' tene maa5| 52 vizvAsu manAvI sevA zrI vipAka sUtra Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 vipAkazrute 9 , grahItuM zakyaH syAdityarthaH / ' tara NaM se mahabbale rAyA' tataH khalu sa mahAbalI rAjA 'jevi ya' ye'pi ca 'se' tasyAbhagnasenasya 'abhitaragA' AbhyantarakA : = AsannA mantriprabhRtayaH, 'sIsagasamA' zIrSakasamAH - yathA zIrSaka = mastakaM zarIrasya rakSakaM tathA ye tasya rakSakAste tathA ityarthaH tathA 'mitta - -NAiNiyaga-sayaNa saMbaMdhi- pariyaNA' mitra jJAti-svajana sambandhi- parijanAH, 'tevi ya NaM' tAnapi ca khalu 'viuleNaM' vipulena 'dhaNakaNagarayaNa saMtasAra sAva ejjeNaM' dhanakanakaratnasatsArasvApateyena, 'bhiMdai' bhinatti teSAm 'abhagnasenacora senApatau snehaM bhaJjayati, svasmin snehamutpAdayatItyarthaH / 'abhagga seNassa ya cora seNAvaissa' agrasenasya ca corasenApateH samIpe 'abhikkhaNaM 2' abhIkSNam 2 punaH punaH 'mahatthAI' mahArthAni mahAprayojanAni, 'mahagghAI' mahArghANi= mahAmUlyAni 'mahAcAhiye, jaba ise purA vizvAsa jama jAyagA taba sarala rIti se 'uvatte' yaha apane dvArA gRhIta ho jAyagA / 'tae NaM se mahabbale rAyA' senApati kI isa prakAra salAha suna cukane ke bAda usa mahAbala rAjA ne 'se usa abhagnasena ke 'jevi ya' jitane bhI 'abbhiMtaragA' sadA usake nikaTa baiThane vAle, maMtrI Adi jana the, 'sIsagasamA ' jitane bhI usake aMgarakSaka the, 'mitta-NAi-Niyaga-sayaNa saMbaMdhI - pariyaNA' aura jo bhI usake mitra, jJAti, nijaka, svajana, saMbaMdhI, parijana the ' tevi ya NaM ' una saba ko 'dhaNakaNagarayaNasaMtasArasAvaejjeNaM bhiMdai ' dhana se, kanaka se, ratnoM se uttamottamavastuoM se evaM rUpayA paisA Adi se phoDa liyA, abhagnasena ke Upara jo ina saba kA sneha thA, use dUra kara diyA aura apane Upara anuraktiyukta banA liyA / tathA 'abhagga seNassa coraseNAvaissa abhikkhaNaM abhikkhaNaM mahatthAI mahagghAI joie, jyAre tene ApaNA para pUro vizvAsa jAmI jAya tyAre sarala rItithI " utte ' te ApaNAthI pahuDA ze 'tae NaM sa mahabbale ' senApatinI A prakAranI salAha sAMbhaLI lIdhA pachI te mahAkhala rAjavIe 'te" te abhagnasenanA ' jevi ya ' bheTalA tenA ' abbhitaragA ' hamezAM tenI pAse mesavA vAjA maMtri Adi bhAnuso hatA, 'sIsagasamA' bheTalA tenA aMgarakSa utA 'mittaNAiNiyagasayaNa sabaMdhipariyaNA' bhane jIbha ne tenA bhitra, jJAti, ni:, sva4na, saMbaMdhI parina hatAM ' tetriya NaM ' te tamAbhane ' dhaNakaNagarayaNa saMtasArasAvaejjeNaM bhiMdara ' dhanathI, sonAthI, ratnothI, uttamottama vastuyothI bhane 3piyA-paisA AdithI phADI lIdhA, abhagnasenanA upara te saunA sneha hatA tene dUra karI ane peAtAnA para prasanna rahe tema manAvI lIdhA tathA abhagga seNassa coraseNAvaissa 4 6 zrI vipAka sUtra Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenavarNanam rihAI' mahArhANi-mahatAM yogyAni, 'rAyarihAI rAjArhANi-rAjayogyAni 'pAhuDAI prAbhRtAni upahAravastUni' 'pesei preSayati, 'pesittA' preSayitvA, 'abhaggameNaM coraseNAvaI' abhanna senacorasenApatiM 'vIsaMbhamANeI' vizrambhamAnayati sa mahAvalo rAjA tasyAbhanasenasya vizvAsamutpAdayatItyarthaH // mU0 17 / / / mahArihAI rAyarihAI pAhuDAI pesei ' abhagnasena corasenApati ke nikaTa nirantara bAraMbAra mahArtha-mahAprayojanasAdhaka, mahAgha-mahAmUlyavAle, mahAha-mahApuruSAdi ke yogya evaM rAjAha-rAjA mahArAjAoM ke anurUpa najarAnoM ko bhejanA prAraMbha kiyA / 'pesittA' isa prakAra najarAnA-upahAra bheja2 kara rAjA ne use apane Upara 'visaMbhamANei' vizvAsayukta banA liyA / bhAvArtha - daMDasenApati ke Ate hI abhagnasena krodha se Arakta bana usake Upara bhUkhe vAgha kI taraha jhpttaa| donoM kA vahIM para ghamasAna-yuddha prAraMbha ho gyaa| abhagnasena ne pahile se hI ise Ate hI tIkSNa bANoM se ghAyala kara diyaa| bAda meM muSTi evaM pAvoM ke prahAroM se isakI khUba khabara lii| isakI senA ko titara bitara kara dhvajAe~ evaM patAkAe~ chInakara jamIna para paTaka diiN| isa prakAra apanI durdazA ko dekha kara vaha daMDasenApati ekadama ghabarA gayA, usakA sAmhanA karane kI usameM bilakula zakti nahIM rhii| vaha sarvathA nirvIrya bana puruSArtha se bhI kSINa evaM malIna hotA huA abhikkhaNaM mahatthAI mahagdhAiM maharihAiM rAyarihAiM pAhuDAI pesei ' manasena corasenApatinA pAse hamezAM vAraMvAra mahAtha-mahAprayajana sAdhaka mahAI mahAmUlyavALa, mahAI-mahApuruSane yogya ane rAjAha-rAjA-mahArAjAone lAyaka najarANuM seTa bhAsavAnA prArama dhye pesittA' mA pramANe naji 6482 bhosI bhauzIne 20 tena potAnA 52 'visaMbhamANeI' vizvAsa rAme to nadI dvIpo. bhAvArtha-daMDa senApati AvatAM ja agnisena krodhathI lAlaceLa banIne tenA para bhUkhyA vAgha pramANe paDaye, bannenuM tyAM AgaLa ghamasANa yuddha thavA lAgyuM. abhagnasene pahelethI ja tenA AvatAMnI sAthe ja tINa bANathI ghAyala karI dIdhe, pachI muThIo tathA paganA prahAra vaDe tenI khUba khabara lIdhI. tenI senAne astavyasta (veraNa-cheraNa) karI vajA-patAkA paDAvIne jamIna para nAkhI dIdhA. A pramANe pitAnI durdazA joIne te daMDasenApati ekadama gabharAI gaye, ane tene sAmano karavAnI tenAmAM bIlakula zakita rahI nahi, te taddana nivIrya banI puruSArthathI paNa kSINa malina thaI gaye. "A corasenApati durjaya che" evA zrI vipAka sUtra Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 vipAkazrute 'yaha corasenApati durjaya hai' isa prakAra ke vicAra se apane nagara ko vApisa lauTa AyA / vahAM Akara rAjA se yathAvat samasta vRttAnta AdyopAnta kaha sunAyA / usane usameM abhagnasena ko zakti ke gaurava kA varNana karate hue batalAyA ki-he nAtha ! maiM jyoM hI yahAM se sasainya zAlATavI kI ora prasthita haA, eka gahana dargama aTavI meM apane pUrNarUpa se khAne pIne kI vyavasthA kara chipe hue usa abhagnasena ne merA sAmanA kiyaa| usa sAmhane meM mujhe yaha pUrNarUpa se vizvAsa ho gayA hai ki jaba yaha isa prakAra ke usake samakSa na azvabala kAma de sakatA hai, na hastibala Tika sakatA hai, na yoddhAoM kI zakti use vijita kara sakatI hai, na rathavala use apanI duSpravRtti se roka sakatA hai aura na caturaMgiNI senA hI use jIta sakatI hai / yaha zaktibala se to vaza meM kiyA nahIM jA sakatA, taba merI rAya to aba yahI hai ki-use sAma dAma daNDa aura bheda se vaza karane kA prayatna karanA cAhiye / prabala zatru inake dvArA hI parAsta kiye jAte haiM / isa prakAra daMDa senApati kI ucita salAha mAnakara mahAbala rAjA ne aisA hI kiyaa| dhanAdika kI sahAyatAdvArA usane abhagnasena ke pakSa ke manuSyoM ko phoDa kara vicArathI potAnA nagaramAM pAcho pharI Avya, AvIne rAjAne je kAMI hakIkata hatI te tamAma pahelethI chelle sudhI kahI saMbhaLAvI, teNe abhasenanI zakitanAM garavanuM varNana karatAM jaNAvyuM ke-he nAtha ! huM jyAM ahIMthI sainya sAthe zAlATavInI tarapha prasthita thaye tevAmAM eka gahana durgama vanamAM pitAnA pUrA pramANamAM khAna-pAnanI goThavaNa karIne saMtAI rahela te agnisene mAre sAmano karyo, teNe amAro sAmano karyo temAM mane pUrI rIte vizvAsa AvI gayo ke jyAre A prakAre tenI pAse azvabala kAma ApI zakatuM nathI, hAthInuM baLa TakI zakatuM nathI. ddhAonI zakita paNa tene jItI zakatI nathI. rathanuM baLa paNa tenI duSpavRttine rokI zakatuM nathI. ane caturaMgiNI senA paNa tene jItI zakatI nathI, te zakti-baLa vaDe te kaI rIte vaza karI zakAze nahi, tyAre mAro vicAra hAlamAM e che ke tene sAma, dAma, daMDa ane bheda nIti vaDe karIne vaza karavAnA prayatno karavA joIe. mahAbaLavAna zatrune paNa tenA dvArA parAjaya karI zakAya che. A pramANe daMDa senApatinI ucita salAha mAnIne mahAbala rAjAe te pramANe karyuM. dhana AdinI sahAyatAdvArA teNe agnisenanA pakSamAM rahenArAM manuSyane pheDayAM ane zrI vipAka sUtra Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhanna senapUrvabhavavarNanam // mUlam // tae NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAiM purimatAle Nayare egaM mahaM mahaimahAlayaM kUDAgArasAlaM kArei, aNegakkhaMbhasayasaMniviTaM pAsAIyaM 4 / tae NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAI purimatAle Nayare ussukaM jAva dasarattaM pamoyaM ugghosAvei, ugghosAvittA koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! sAlADavIe corapallIe, tattha NaM tumhe abhaggaseNaM coraseNAvaI karayala jAva evaM vayaha-evaM khalu devANuppiyA ! purimatAle Nayare mahabbaleNaM rannA ussuke jAva dasaratte pamoe ugghosie taM kiNNaM devANuppiyA! viulaM asaNaM 4, pupphavatthagaMdhamallAlaMkAre ya ihaM havvamANejjA udAhu sayameva gacchejA ? // sU0 18 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAiM purimatAle gayare egaM mahaM' tataH khalu sa mahAvalo rAjA'nyadA kadAcit purimatAle nagare ekAM mahatI prazastAm 'mahaimahAlayaM' mahAtimahAlayAm= apanI ora kara liyA / tathA abhagnasena ko bhI aneka prakAra kI bheToM dvArA apane Upara vizvasta banA liyA // sU0 17 // 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM' isa ke bAda se mahabbale rAyA' isa mahAbala rAjA ne 'aNNayA kayAI koi eka samaya 'purimatAlaNayare purimatAla nagara meM 'egaM' eka 'maha' prazasta 'mahaimahAlaya' atizaya vizAla 'kUDAgArasAlaM' pitAnA pakSamAM karI lIdhAM. tathA abhasenane paNa aneka prakAranI bheTa dvArA potAnA vizvAsu manApI sIdhI. ( sU0 17) 'tae NaM se tyAhi. 'tae NaM te pachI 'se mahabbale rAyA te mahAla 20 me 'aNNayA kayAI' se samaya 'purimatAlaNayare' puribhatAsa nAma 'egaM' me 'mahaM' pApA yogya 'mahaimahAlayaM ' mAtazayavizAla 'kUDAgArasAlaM' zrI vipAka sUtra Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 vipAka 6 ativizAlAM 'kUDAgArasALaM' kUTAgArazAlAM= 'kArei' kArayati tAM kIdRzI :mityAha - ' aNegakkhaMbhasya saMnividdhaM ' anekastambhazatasaMniviSTAm = anekazatastambhayuktAm pAsAiyaM' prAsAdIyAM = prasannatAkAriNIm atra - ' darisaNijjaM, abhirUvaM, paDirUvaM ' iti trINi padAni saMgrahItavyAni / darzanIyAm, abhirUpAm, pratirUpAm / 'tae NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAI purimatAle " " 1 yare' tataH khalu sa mahAbalI rAjA, anyadA kadAcit puzmitAle nagare 'usmukaM' ucchulkam =zulkagrahaNarahitaM, 'ussuka' ityAdIni vakSyamANasya pramodasya vizeSaNAni / 'jAna' yAvat atra yAvacchadena - 'ukkaraM, abhaDapavesaM, adaMDimakudaMDimaM, adharimaM, adhAraNijjaM, aNuddhayamuyaMgaM, amilAyamalladAmaM, gaNiyAvaranAijjakaliyaM, aNegatAlAyarANucaritraM, pamuiyapakkIliyAbhirAmaM mahariha' iti saMgrahaH / tatra 'utkaram ' = karavarjitaM - yatra kSetravAdikaM prati rAjJe dravyaM na deyaM bhavati tamityarthaH / 'abhaTamavezam ' yatra avidyamAnaH bhaTAnAM rAjAjJAnivekUTAgArazAlA 'kArei' banavAI / 'aNegakkhaMbhasayasaMniviTTha' jo aneka khaMbhoM se yukta thI / 'pAsAIyaM' citta ko AnaMda pradAna karanevAlI thI / 'darisa NijjaM abhiruvaM paDirUvaM' darzanIya thI, abhirUpa thA, evaM viziSTa zobhA kA pAtra hone se jo advitIya mAnI jAtI thI / 'tae gaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAI' eka dina kI bAta hai ki usa mahAbala rAjA ne kisI eka samaya 'purimatAlaNaya re' purimatAla nagara meM ussukkaM jAva dasarataM pamoyaM ugghosAve' daza dina taka bharane vAle eka utsava kI ghoSaNA karavAI / yahAM yAvat zabda se ghoSaNA meM rAjapuruSoM ne yaha prakaTa kiyA ki 'ukkara' isa utsava meM AI huI kisI bhI vastu para rAjya kara nahIM legA, isameM dukAnoM ke liye lIgaI jamIna TAgArazAlA 'kArei' nAvAcI 'aNegakkhaMbhasaya saMnividvaM' ne ane thAMlAkhothI DAnmesI utI, ' pAsa IyaM, darisaNijjaM, abhirUvaM, paDivaM' yittane AnaMH ApanArI hatI jevA lAyaka hatI. anurUpa-maLate maLatI jevI joie tevI hatI ane vizeSa zaiAbhApAtra hevAthI te advitIya-ajoDa mAnavAmAM AvatI hatI. tae NaM se mahabbale rAyA aNNayA kayAI' yeU hivasanI bAta che te mahAmatra rAjAe koi eka samaya purimatAlaNaya re purimatA nagaramAM 'usmukkaM jAva dasarataM pamoyaM umbosAvei' 10 hasa hivasa larAya tevA u-savatI gheASaNA karAvI, ahIM yAvatu zabdathI gheSaNu mAM rAjapuruSee e vastu prakaTa " 6 9 - ' ukkaraM ' mA u-savama AvezI ) pazu vastu upara rAjya taraithI 42 ( Tekasa ) leva mAM Avaze nahi temaja A utsavamAM dukAna karavA mATe je jamIna zrI vipAka sUtra Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvamavavarNanam 371 dakAnAM rAjapuruSANAM kauTumbikagRheSu pravezo yatra tam , 'adaMDimakudaMDima' daNDo'parAdhAnusAreNa nigrahastena nivRttaM rAjJe deyatayA vyavasthApitaM daNDimam , kudaNDaH anucitanigrahastena nivRttaM kudaNDimam , te ubhe avidyamAne yatra pramode so'daNDimakudaNDimastam , 'adharimaM' avidyamAnaM dharimaM RNedravyaM yatra sa tathA tam , uttamarNAdhamAbhyAM parasparaM tadrUNanivAraNArtha na kalahanIyaM kintu tad dravyaM rAjJA deyaM bhaviSyatIti bhAvaH / 'adhAraNijja' avidyamAnaH dhAraNIyosdhamoM yatra sa tathA tam , kenApi janena kasmAdapi RNaM na grAhyam , tasmai RNagrAhakAya rAjJA dhanamapunargrahaNAya dAsyate iti bhAvaH / ' aNuddhayamuyaMgaM' anudbhUtamRdaGgam-anudbhUtAH yAdakairAnupUryeNa vAdanArthamutkSiptAH, mRdaGgA yatra sa tathA tam , yadvA-anudatamRdaGgam , anubhRtA-atyaktA vAdakairvAdanAthai parigRhItA mRdaGgA yatra sa tathA tam , 'amilAyamalladAma' amlAnamAlyadAmAnam kA bhADA tathA vikrI ke liye lAI gaI gAya Adi para kA mahasUla bilakula mApha kiyA gayA hai. 'abhaDappavesaM' rAjA ki tarpha se kAI bhI rAjapuruSa kisI ke ghara para Akara navIna AjJA kI ghoSaNA nahIM kara sakeMge, 'adaMDimakudaMDima' ucita aura anucita saba prakAra kA daMDa isameM mApha rahegA, 'adharimaM' koI bhI sAhUkAra kisI bhI karjadAra ko isa utsava meM apanA RNa adA karane ke liye kaha na sakegA aura na isake liye ve donoM paraspara meM kisI bhI prakAra se azAnti hI utpanna kara skeNge| 'adhAraNijja' karjadAra ke karje ko rAjA apanI tarapha se cukatA karegA, aNuddhayamuyaMga' gAne bajAne kI isameM pUrNa vyavasthA rahegI, 'amilAyamalladAma' mAlA gUMthane lAyaka amlAna-khile hue puSpoM kI dukAneM bhI yahAM kholI jaayeNgii| ApavAmAM Avaze tenuM bhADuM levAze nahi. ane vecANa karavA mATe lAvelI gAya mAhi parano 42 taddana mA 42se che. 'abhaDappasaM' ya tathA pazu n|42 nA 32 bhAvIne navA hubhanI rAta 42nA. "adaMDimakudaMDima' ayita-mane anuthita tamAma nA 6 tamAM bhAI 22. 'adharima' 45 zAhakAra keIpaNa karajadArane A utsavamAM pitAnuM deNuM ApavA mATe kahI zakaze nahi. ane leNadAra tathA deNadAra bane paraspara azAnti utpanna karI zakaze nahi. 'adhAraNijjaM' 42046 // 2 2 4204 che, te 2 potAnA tathA yUvI pAyarI. 'aNuddhayamuyaMga' tathA 04-0qalnI tebhI pUrI vyavasthA 22. 'amilAyamalladAmaM' bhAsA Yun anya3 ansAna-nA& 42mAgelA ( bhIaal) pAnI zrI vipAka sUtra Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'gaNiyAvaranADaijjakaliyaM ' gaNikAvara nATakIyakalitaM = gaNikAvarairnATakapAtraizca kalito yaH sa tathA tam, 'aNegatAlAyarANucariyaM' anekatAlAcarAnucaritamanekaiH, tAlAcaraiH=prekSakavizeSaiH tAladAyakairityarthaH, anucaritam = AsevitamityarthaH, 'pamuiyapakkIliyAbhirAmaM pramuditaprakrIDitAbhirAmam = pramuditaiH = maharSeH prakrIDitaiH = prakrIDanaizcAbhirAmaM = manoharam 'maharihaM' mahAI = mahatAM yogyam, 'dasarattaM' dazarAtraM =dazAhorAtra vyApakam 'pamoyeM' pramodam = harSam = utsavam, 'uggho sAvei' udghoSayati, svapuruSairuddhoSaNAM kArayatItyarthaH / ' ugghosAvittA ko DuMbiya - purise sadAve' udghoSayitvA, kauTumbika puruSAn zabdayati=Ahayati, 'sadAvittA' 'gANiyAvara nADaijjakaliyaM' vezyAoM evaM nATaka karane vAloM ke nAca, gAna evaM abhinaya, isa avasara para dekhane ko mileMge / 'aNegatAlAyarANucariyaM' tAlavidyA meM nipuNa janoM kA yahAM acchA jamaghaTTa rahegA, 'mujhyapakkIliyAbhirAmaM' aneka prakAra ke khela aura tamAze yahAM janatA ko dikhalAye jAyeMge, janatA ke pratyeka AvazyakIya kAryoM kI evaM usakI sukhasuvidhA kI yahAM sundara se sundara vyavasthA kI jAvegI, 'mahariha' ise jahAM taka ho sakegA darzanIya evaM anukaraNIya banAne kI hara taraha se ceSTA kI jAyagI / 'dasarattaM pamoyaM ugghosAvei' vaha utsava daza dina taka hogA isa prakAra rAjAne apane janoM dvArA utsava kI ghoSaNA karAI / 'ugghosAvittA' isa ghoSaNA ke ho cukane para phira rAjA ne 'koDabiyapurise saddAveDa' apane AjJAkArI puruSoM ko apane nikaTa bulavAyA 'sAvittA' aura bulA kara ' evaM 372 huAno pazu tyAM jevAmAM Avaze. 'gaNiyAvara nADaijja kaliyaM vezyAe arthAt nATaka karanArAmane nAca, gAyana ane abhinaya, A avasara upara levA gajaze, aNegatALAyarANucariyaM ' tAlavidyAmAM kuzaLa mANasonI ahIM sArI zate nyAvaTa thaze. 'pamuiyapakkI liyAbhirAmaM ' aneka prakAranA khela ane tamAsA ahIM mANasone batAvavAmAM Avaze. mANasonI tamAma prakAranI jarUrIAtA ane tenA sukha mATe ahIM sArAmAM sArI goThavaNa karavAmAM Avaze. maharihaM ' tene manaze tyAM sudhI darzanIya arthAt anurAgIya manAvavA bhATe hare ajharanA prayatna vAmAM Avaze 'dasarataM pamoyaM ugghosAvei ' te utsava hasa divasa sudhI cAlaze A pramANe rAjAe potAnA mANaso dvArA utsavanI ghoSaNA-maherAta urAvI. ' ugvAsAvittA' mA prabhAo ghoSaNA urAvyA pachI IrIthA zaktaye ' koDuMbiyapurise sahAvei' yetAnI mAjJAbhAM rahenArA puruSone potAnI pAse mosAcyA 'saddAvittA' josAvIne ' evaM vayAsI A prabhArI adhu - 6 , " zrI vipAka sUtra " Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhamasena pUrvabhavavarNanam 373 zabdayitvA = AhUya, ' evaM ' = vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt = ' gacchaha NaM tumhe devANupiyA' gacchata khalu yUyaM he devAnupriyAH ! 'sAlADavIe caurapallIe' zAlATavyAM corapallyAm, 'tattha NaM tumhe abhaggaseNaM coraseNAvaI karayala jAba evaM ' tatra khalu yUyam abhagnasenaM corasenApatiM karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA, evaM vakSyamANa prakAreNa 'vayaha' vadata - 'evaM khalu he devANupiyA !" evaM khalu he devAnumiyA: / 'pusmitAle jayare mahabbaleNaM raNNA' purimatAle nagare mahAbalena rAjJA 'usmukke jAva dasarate pamoe' ucchulko yAvat dazarAtravyApakaH pramodaH = utsavaH, 'ugghosie' udghoSitaH, 'taM' tasmAt 'kiNaM' kiM khalu 'tumhe' yUyaM 'devANupiyA !" he devAnumiyAH ! 'vilaM asaNaM 4' vipulamazanAdikaM pupphavatthagaMdha mallAlaMkAre ya' puSpagandhamAlyAvayAsI' isa prakAra kahA ki- 'gacchaha NaM tumhe devANupiyA' he devAnupriyo ! Apa loga jAo, jAkara 'sAlADavIe corapallIe' zAlATavI sthita corapallI meM 'tattha gaM tumhe abhagga seNaM coraseNAbAI' abhagnasena cora senApati ko 'karayala jAva evaM vayaha' yogya ziSTAcArapUrvaka abhivAdana kara hamArI ora se yaha khabara do 'evaM khalu devANupiyA ! ' dekho samAcAra yaha hai ki- 'purimatAle jayare mahabvaleNa raNNA usmukke jAna dasarate pamoe umghosie' purimatAla nagara meM mahAbala rAjA ne daza dina taka eka utsava manAne kI yojanA kI hai, isa meM Ane vAlI cIjoM para cuMgI Adi saba prakAra ke kara rAjya kI ora se mApha kiye gaye hai / isa utsava meM manovinoda kI pratyeka sAmagrI kA pUrNa prabaMdha kiyA gayA hai 'taM kiNNaM devANupiyA' isa liye he devAnupriya ! Apa 'vilaM asaNaM 4 puSphavatthagaMdha mallAlaMkAre ya' vipula, 6 * 'gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ' he devAnupriyo ! Apa boDo lo| ! kahane 'sAlADavIe corapallIe' zAsAravIsthita yorapallImAM ' tattha NaM tumhe abhagga seNaM coraseNAvaI ' lagnasena thorasenApatine karayala jAna evaM vayaha ' ziSTAyArayogya abhinaMhena purIne abhArA taraIthI me amara Apo- 'evaM khalu devANuppiyA ! sabhAyAra me che } ' purimatAle Nayare mahabvaleNaM raNNA usmuke jAva dasarate pamA ugvosie ' yurimatAsa nagaramA mahAmala rAmameha divasa sudhIna utsava ujavavAnI eka yAjanA karI che. temAM AvanArI cIjopara cuMgI (dANa) Adi sarva prakAranA kara rAjaya taraphathI mApha karelA che A utsavamAM - manoraMjananI tamAma sAmagrIno yUro prabaMdha Y=ryo che' taM kiSNa devANupiyA !' bheTalA bhATe he devAnupriya ! Apa vilaM asaNaM4 puSpavattha gaMdhamalAlaMkAre ya ' puSpA azana yAnAhiGa ma b zrI vipAka sUtra Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 vipAkazrute laGkArAMzca 'ihaM' iha havvaM' arvAk-zIghram 'ANejA' AnAyayeta AnAyayiSyatha 'udAhu' utAho athavA 'sayameva gacchejjA' svayameva gamiSyatha ? // sU0 18 // azana-pAnAdika evaM puSpa, vastra, gaMdha, mAlAdika samasta sAmagrI ihaM hannamANejjA' yahAM maMgavAyeMge 'udAhu' athavA 'sayameva gacchejjA' Apa svayaM vahAM padhAreMge ? / bhAvArtha- mahAbala rAjA ne daMDasenApati kI sammati ke anusAra abhagnasena ko apane vaza meM karane ke liye Ayojana prAraMbha kara diyA / isameM usane sarva prathama nagara meM kisI eka samaya eka sundara kUTAgArazAlA kA jo vizeSa vizAlatA liye hue thI nirmANa karavAyA / rAjAne ise vizeSacittAkarSaka banavAyA / bhavana pUrNarUpa se jaba sAMgopAMga nirmita ho cukA taba rAjAne apane rAjapuruSoMdvArA nagara meM yaha ghoSaNA karavAI ki-nagara meM daza dina taka eka mahAna utsava hogA, jisameM janatA ke liye haraeka prakAra se suvidhA dI jAyagI, bahAra athavA zahara ke samasta dukAnadAroM se kisI bhI vastu para rAjya kara nahIM legaa| dukAna ke liye jamIna rAjya kI ora se muphta dI jAyagI / utsava meM koI bhI vyakti kisI bhI vyakti ke liye RNa Adi adA karane ke liye bAdhya nahIM kara skegaa| karja rAjA kI tarapha se cukAyA jAyagA / rAjakarmacArI puruSa mele meM sammilita hue kisI bhI vyakti ko kisI rUpa se dhu05. vana, jayamAlA tamAma sAmagrI ihaM havyamANejA' ma bhaav|| "udAhu' athavA 'sayameva gacchejjA' mA5 pote tyAM padhArazI. bhAvArtha-mahAbala nareze daMDa senApatinI salAha pramANe, abhagnasenane pitAnA vaza karavA mATe Ajana (pravRtti) prAraMbha karI dIdhuM. temAM teNe sau pahelAM nagaramAM koI eka samaye eka suMdara vizeSa vizAlatAvALI kUTAgArazAlA nirmANa karAvI, rAjAe tene khAsa karIne cittanuM AkarSaNa kare tevI banAvI, te bhavana pUrI rIte jyAre sAMgopAMga taiyAra thaI gayuM tyAre rAjAe potAnA rAjapuruSadvAre nagaramAM evI ghaSaNa-jAherAta karAvI ke, nagaramAM daza divasa sudhI eka mahAna utsava thaze, jemAM mANaso mATe dareka prakAranI sagavaDa ApavAmAM Avaze, bahAra athavA zaheranA tamAma dukAnadAro pAsethI koI paNa vastu para rAjya taraphathI kara - dANa levAze nahi, dukAne mATe rAjya taraphathI jamIna maphata ApavAmAM Avaze utsavamAM koI paNa mANasa koI mANasa pAsethI leNuM vasula karavA mATe harakata karI zakaze nahi, deNuM haze te rAjya taraphathI cUkavI apAze, rAjanA nekare A utsavamAM AvelA koI paNa mANasane koI zrI vipAka sUtra Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhannasenapUrvabhavavarNanam 375 // mUlam // tae NaM te koDuMbiyapurisA mahabbalassa raNo karayalajAva paDisuNeti, paDisuNittA purimatAlAo jayarAo paDiNikkhamaMti, paDiNikkhamittA NAivikiTrehiM addhANehiM suhehi pAyarAsehi jeNeva sAlADavI corapallI teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA abhaggaseNaM coraseNAvaI karayala jAva evaM vayAsIevaM khalu devANuppiyA ! purimatAlanayare mahabbaleNaM raNA uskukke jAva udAhu sayameva gacchejjA ? / tae NaM se abhadayA nahIM sakeMge / vyavasthA haraeka prakAra kI isa utsava meM sundara se sundara banAne kI tarapha dhyAna diyA gayA hai| Adi2 ora bhI utsava kI jisa prakAra se vyavasthA cittAkarSaka bana sake una2 bAtoM ko rAjA ne apane vyaktiyoM dvArA ghoSita karavA diyaa| ghoSaNA ho cukane para rAjA ne kauTumbika puruSoM ko phira se apane nikaTa bulavAyA aura kahA ki zAlATavo meM jAkara corapallI meM rahane vAle abhagnasena se yaha samAcAra kahate hue kahanA ki-rAjA ne isa utsava meM sammilita hone ke liye Apako sAdara AmaMtrita kiyA hai aura yaha puchavAyA hai ki kyA Apa uttama khAne pIne kI sAmagrI evaM puSpa vastra gaMdha mAlA Adi samasta sAmagrI yahAM maMgavAyeMge athavA Apa svayaM vahAM padhAreMge? ||suu018|| paNa prakAre dabAvI zakaze nahi A utsavamAM dareka prakAranI vyavasthA sArAmAM sArI rAkhavA mATe dhyAna ApavAmAM AvyuM che. temaja utsava cittanuM AkarSaNa kare te banAvavA mATenI tamAma sUcanA rAjAe pitAnA nokare dvArA karAvI dIdhI. sUcanA karAvyA sachI rAjAe kauTubika puruSane pharIthI pitAnI pAse lAvyA ane kahyuM ke zAlATavImAM jAo ane cerapalImAM rahevAvALA abhasenane A samAcAra kahe ane kahevuM ke-rAjAe A utsavamAM sammilita thavA mATe Apane AdarapUrvaka AmaMtraNa karyuM che ane pUchAvyuM che ke-Apa uttama khAvApIvAnI sAmagrI tathA puSa, vastra, gaMdha, mAlA Adi samasta sAmagrI ahiyA maMgAvaze athavA Apa pite tyAM padhArazI ? (sU 18) zrI vipAka sUtra Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 vipAkazrute ggaseNe te koDuMbiyapurise evaM vayAsI-'ahaNaNaM devANuppiyA! purimatAlaNayare sayameva gacchAmi / tae NaM se koDuMbiyapurise sakArei,sammANei,sakAritA sammANittA paDivisajjei ||suu0 19 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM te koDubiyapurisA mahabbalassa raNNo karayala jAva paDisuNeti' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH mahAbalasya rAjJaH karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake aJjaliM kRtvA tatheti-'tathA'stu' iti kRtvA pratizRNoti AjJAM svIkaroti / 'paDisuNittA purimatAlAo NayarAo' pratizrutya, purimatAlAnagarAt 'paDiNikAvamaMti' pratiniSkrAmanti=nirgacchanti, 'paDiNikvamittA' pratiniSkramya 'NAivikirhi' nAtivikRSTaiH atidIrdheH, 'addhANehiM' adhvabhiH mArgaH 'muhehiM' sukhaiH mukhajanakaiH, 'pAyarAsehiM' mAtarAzeH= pAtarazanIyaiH prAtaHkAle bhojanIyaiH saha 'jeNeva sAlADavI corapallI teNeva _ 'tae NaM te' ityAdi / 'tae NaM' isa prakAra ke Adeza ko sunane ke bAda te koiMbiyapurisA' una kaudAmbikapuruSoMne 'mahabbalassa raNNA' mahAbala rAjA ko 'karayala jAva paDisuNeti' sAdara karabaddha namaskAra kara unake dvArA pradatta Adeza ko svIkAra kiyA / 'paDimuNittA' evaM svIkAra kara 'purimatAlAo NayarAo' ve purimatAla nagara se 'paDiNikvamaMti' zAlATavI kI ora jAne ke liye nikale 'paDiNikvamittA' nikala kara 'NAivikkiThehiM addhANehi atidara nahoM aise najadIka ke mArga se calate hue 'suhehiM sukhapUrvaka 'pAyarAsehiM' rAste meM kalevA karate2 ve saba ke saba 'jeNeva sAlADavI corapallI' jahAM vaha zAlA 'tae NaM te 'tyA. 'tae NaM' yA pramANe mAhezane sAMmajIna pachI 'te koDuMbiyapurisA' te DoTu4i puruSAye 'mahabbalassa raNo' ma ne karayala jAva paDisuNeti 'sAtha hI bhA2 rI temaNe mApA bhanI svI2 yo 'paDisuNittA' meM pramANe svii4|2 4Ine purimatAlAo NayarAo' te pusatAsa nayA 'paDiNikravamaMti' lAvI ta25. 416 mATe nInyA 'paDiNikvamittA' navIna NAivikkiThehiM addhANehiM ' ma 62 na. bhAnanA bhAgethA yAtA thA 'suhe hiM, subhapUra 'pAyarAsehiM / 2stAmA vA (nAstA, yA-59l) 42 // 42t| te so 'jeNeva sAlADavI corapallI' nya te sAvI yArI tI, teNeva uvAgacchaMti' tyA mAvI pahacyA zrI vipAka sUtra Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasena pUrvabhavavarNanam 377 uvAgacchati' yatraiva zAlATavI corapallI tatraibo pAgacchanti / 'ubAgacchittA abhaggaseNa coraseNAvaI karayala jAva' upAgatya, abhagnasenaM corasenApatiM karatala - yAvat mastake'JjaliM kRtvA, ' evaM ' - vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdiSuH'evaM khalu devANupiyA ! puzmitAlaNayare' evaM khalu he devAnupriyAH / purimatAlanagare 'mahabbaleNaM raNNA' mahAbalena rAjJA, 'ussrukke' ucchulkaH zulkagrahaNarahitaH, 'jAva' yAvat atra yAvacchabdena - utkaraH, abhaTapravezaH, ityAdi yAvat dazarAtravyApakaH pramoda : - utsava udghoSitaH, tasmAt kiM khalu yUyaM he devAnupriyAH ! vipulamazanAdikaM puSpavastragandhamAlyAlaGkArAMca, iha zIghramAnAyayi - vI corapallI thI 'teNeva uvAgacchati' vahA~ A pahu~ce / 'uvAgacchittA' Ate ho unhoM ne 'abhagga seNaM coraseNAvaI' abhagnasena corasenApati ke liye sAdara 'karayala jAva evaM vayAsI' hAtha joDa isa prakAra kahanA prAraMbha kiyA- 'devANuppiyA' he devAnupriya ! suniye 'evaM khalu' hamAre mukha se rAjAne Apa ke liye isa prakAra samAcAra kahalavAyA hai ki'purimatAlaNayare mahabvaleNaM raNNA ussrukke jAva udAhu sayameva gacchejjA' purimatAla nagara meM mujha mahAbala rAjAne eka 10 dina kA utsava udghoSita kiyA hai, usameM kisI bhI prakAra kA kara sammilita honevAlI janatA se nahIM liyA jAyagA / janatA ke manovinoda ke liye hI yaha utsava kiyA gayA hai / ityAdi pUrvokta samasta bAteM isa utsava ke sAtha lagatI huI unhoM ne abhagnasena se kahIM / aura sAtha meM yaha bhI nivedana kiyA ki he devAnupriya ! Apa se rAjAne yaha bhI puchavAyA hai ki Apa kyA khAne pIne kI sAmagrI ko evaM puSpa vastra gaMdha mAlA Adi sAmagrI ko yahIM maMgavAyeMge athavA Apa 'uvAgacchittA' bhAvIne te 'abhagga seNaM coraseNAvaI' lagnasena thorsenaapatine sAdara karayalajAva evaM vayAsI ' hAtha leDI namasAra urIne mApramANe uDavAnA AraMbha 'devANuppiyA ' he devAnupriya ! sAMlo ' evaM khalu ApanA mATe rAjAe A pramANe samAcAra kahevarAvyA che te amArA mukhathI sAMbhaLe purimatAlaNayare mantraleNaM raNNA ussukke jAtra udAhu sayameva gacchejA' purimatAla nagaramAM me-mahAkhala rAjAe eka dasa divasane utsava ujavavAnuM jAhera karyuM che, temAM AvanArI janatA pAsethI kei paNa prakAranA kara-krANu levAmAM Avaze nahi, mANasonA maneArjana mATe ja e utsava karavAmAM Avye che. ityAdi pUrNAMkata AgaLa kahelI tamAma vAta A utsavane lagatI je hatI te abhagnasenane kahI, ane sAthe te paNa jaNAvyuM ke-he devAnupriya ! Apane rAjAe te vAta paNa pUchAvI che ke: Apa zuM khAvA-pIvAnI sAmagrI tathA puSpa, vasra, gaMdha mAlA Adi sAmagrI 4 zrI vipAka sUtra Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 vipAkazrute vyatha, iti vijJeyam , 'udAho' utAho athavA, 'sayameva' svayameva 'gacchejA' gancheta AgamiSyathetyarthaH / 'tae NaM' tataH khalu 'se abhaggaseNe te koDubiyapurise evaM vyAsI' so'bhagnasenastAn kauTumbika puruSAn evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt-'ahaNNaM devANuppiyA !' ahaM khalu he devAnupriyAH ! 'purimatAlaNayare sayameva gacchAmi' purimatAlanagare svayameva gacchAmi AgamidhyAmi 'tae NaM' tatastadanantaraM khalu 'koDuMbiyapurise' kauTumbikapuruSAn 'sakkArei sammANei' satkArayati, sammAnayati, 'sakkAritA sammANittA paDivisajjei' satkArayitvA sammAnayitvA prativisarjayati / / mU0 19 / / / svayaM vahAM padhAreMge / 'tae NaM se abhaggaseNe te koTuMbiyapurise evaM vayAsI isa prakAra una kauTumbikapuruSoM kI bAta suna kara vaha abhagnasena unase isa prakAra baulA 'ahaNaNaM devANuppiyA' he devAnupriya ! maiM 'purimatAlaNayare sayameva gacchAmi' purimatAla nagara meM svayaM AU~gA / 'tae se koDaMbiyapurise sakkArei sammANeI' isa prakAra apanA abhiprAya kahakara usa abhagnasenane una saba kA acchI taraha se Adara satkAra evaM sanmAna kiyA / 'sakkAritA sammANittA paDivisajjei' satkAra evaM saMmAna karake bAda meM usane una Aye hue rAjapuruSoM ko visarjita kiye| bhAvArtha-mahAbala rAjA kA Adeza pramANa kara ve samasta kauTumbika puruSa purimatAla nagara se zIghra prasthita hokara aise mArga se usa zAlATavIsthita corapallI kI ora ravAnA hue jo vahAM se vizeSa dUra nahIM par3atA thaa| rAste meM khAte pIte hue ve loga ApanA pAse yahI mAvazI mA5 pote tyA padhAra? 'tae NaM abhaggaseNe te koDaMbiyapurise evaM vayAsI' 2 // prabhArI DIbhima puruSonI bAta sAmAna te mamagnasena temAne mA pramANe vA sAye-'ahaNaM devANuppiyA' hai devAnupriya! hu~ 'purimatAlaNayare sayameva gacchAmi' pote rimatAta nagaramA sAvIza 'tae NaM koDuMbiyapurise sakkArei sammANei' mA pramANe paataan| abhiprAya kahIne te alagnasene te AvelA saune sArI rIte Adara satkAra ane sanmAna yu. 'sakkAritA sammANittA paDivisajjei ' sanmAna bhane sat42 4aa pachI. teNe AvelA sau rAjapuruSane vidAya-ravAnA karyA. bhAvArtha-mahAbala rAjAnI AjJAnuM pramANa karIne te tamAma kauTumbika puruSe pumitAla nagarathI turata ja taiyAra thaIne bahu dUra na thAya tevA mArgathI zAlATavImAM rahelI cerapalI tarapha ravAnA thayA, rastAmAM khAtA-pItA AnaMda karatA zrI vipAka sUtra Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhanasenapUrvabhavavarNanam 379 // mUlam // tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI bahuhi mitta-jAvapaDivuDe pahAe jAva pAyacchitte sabAlaMkAravibhUsie sAlADavIo corapallIo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva purimatAlaNayare, jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayalapariggahiyaM0 mahabbalaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei, vavittA mahatthaM jAva pAhuDaM uvnnei| tae NaM se mahabbale rAyA abhaggaseNassa coraseNAvaissa taM mahatthaM jAva paDicchai, abhaggaseNaM coraseNAvaI sakArei, sammANei, sakkAritA sammANittA visajjei, kUDAgArasAlaM ca se AvasahaM dalayai / tae NaM se abhaggaseNacoraseNAvaI mahabbaleNaM raNNA visajie samANe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvaagcchi|suu020| TIkA tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se abhaggaseNe coraseNAvaI bahuhiM' AnaMdapUrvaka corapallI meM jA pahu~ce / pahu~cate hI unhoMne abhagnasena corasenApati ko hAtha joDa namaskAra kiyaa| aura rAjAdvArA purimatAla nagara meM manAye jAne vAle utsava kA yathAvat samasta samAcAra kaha sunaayaa| sunate hI abhagnasena ne bhI apanA hArdika abhiprAya unase kaha diyaa| pazcAt usane una sabako acchI taraha Adara satkAra ke sAtha vahAM se purimatAla nagara ke liye visarjita kara diye // sU0 19 // 'tae NaM se abhaggaseNe0 ' ityAdi / te mANaso carApallImAM jaI pahoMcyA pahoMcatAM ja teoe abhagnasena cerasenApatine hAtha joDIne namaskAra karyA ane rAjAe kahelA purimatAla nagaramAM ujavavAmAM AvanAra utsava viSenA tamAma samAcAra kahI saMbhaLAvyA samAcAra sAMbhaLIne agnisene paNa pitAne aMtarane abhiprAya teone kahyo, pachI teNe AvelA tamAmane sArI rIte Adara satkAra karyo, pachI te sone purimatAla nagara 41 // bhATe 200 mApI (sU 18) 'tae NaM se abhaggaseNe0 ' tyAha zrI vipAka sUtra Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 vipAkazrute tataH khalu so'bhagnasenazcorasenApatirbahubhiH, 'mitta-jAva-paribuDe' mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanaiH parivRtaH, 'hAe jAva pAyacchitte' snAtaH pAvata kRtakautukamaGgalaprAyazcittaH, 'savvAlaMkArabhUsie' sarvAlaGkAravibhUSitaH, 'sAlADavIo corapallIo'zAlATavItazcorapallItaH 'paDiNikkhamaI' pratiniSkrAmati-niHsarati / 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'jeNeva purimatAlaNayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvaagcch|' yatraiva purimatAlanagaraM yatraiva mahAbalo rAjA tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA karayalapaDiggahiyaM mahabbalaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM baddhAvei' upAgatya karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliMkRtvA mahAbalaM rAjAnaM jayena 'tae NaM' kauTumbika puruSoM ke vahAM se prasthAna kara cukane bAda se abhaggaseNe corsennaavii| usa abhagnasena corasenApatine 'bahuhiM mitta jAva parikhuDe ' aneka apane mitra, jJAti, nijaka, svajana sambandhI evaM parijanoM se parivRta hokara 'hAe jAva pAyacchitte' snAna kiyA / snAna karane ke bAda usane kautuka maMgala evaM prAyazcitta kRtya kiye / ina saba se nivRtta hokara bAda meM 'savyAlaMkAravibhUsie' samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara vaha 'sAlADavIo corapallIo' zAlATavIsthita corapallI se 'paDiNikkhamai' nikalA 'paDiNikkhamittA' nikala kara jeNeva purimatAlaNayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchai' purimatAla nagara pahuMcA aura vahA~ pahu~cate hI vaha mahAbala rAjA ke nikaTa jAkara upasthita hogayA / "uvAgacchittA' upasthita hokara 'karayalapariggAhiyaM0 mahabbalaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM baddhAveI' usane rAjA ko hAtha joDa namaskAra kiyA aura jaya vijaya ke nAda tae NaM' audu4i puruSA tyAMthI 2vAnA thy| pachI. se abhaggaseNe coraseNAvaI' te manasena yorasenApati - bahuhiM mitta-jAva parikhuDe' potAnA aneka mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI ane parijanonI sAthe malIne 'pahAe jAva pAyacchitte ' snAna yu. snAna 4aa pachI teNe autu ma bhane prAyazcitta Aya yu. me tamAma mathI nivRtta dhana pachI 'savvAlaMkAravibhUsie' tamAma mazithI zA2 sanata 'sAlADavIo corapallIo' lAvIsthita yA2pasIthI 'paDiNikkhamai ' ninyo 'paDiNikkhamittA' naleI zana "jeNeva purimatAlaNayare jeNeva mahabbale rAyA teNeva uvAgacchai' dhuribhatAra nagara AvI pahoMce ane pahoMcatA ja turataja mahAbala rAjAnI pAse jaIne ubho rahyo 'uvAgacchittA' upasthita thadhane (na3 Son 2hIne ) 'karayalapariggahiya0 mahabbalaM rAyaM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei' te 2an & DIna nmH|2 4aa zrI vipAka sUtra Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam 381 vijayena vardhayati, 'vaddhAvittA' vardhayitvA mahatthaM mahArtha 'jAva' yAvat 'pAhuDaM' prAbhRtam-upahAram , 'uvaNei' upanayati-purataH sthApayati / 'tae NaM se mahabbale rAyA' tataH khalu sa mahAbalo rAjA 'abhaggaseNassa coraseNAvaissa taM mahatthaM jAva' abhamasenasya corasenApateH taM mahArtha yAvat prAbhRtaM 'paDicchai' pratIcchatigRhNAti / 'abhaggaseNaM coraseNAvaI sakkArei sammANei' abhagnasenaM corasenApati satkArayati saMmAnayati, 'sakkAritA sammANittA visajjeI' satkRtya saMmAnya visarjayati, 'kUDAgArasAlaM ca' kUTAgArazAlAM ca 'Avasaha' AvasathaM vasatiM 'dalayA' dadAti / 'tae NaM se abhaggaseNa coraseNAvaI mahabbaleNaM raNNA visajjie samANe tataH khalu so'bhanasenasenApatirmahAbalena rAjJA visarjitaH san 'jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai' yatraiva kUTagArazAlA tatraivopAgacchati // mU0 20 // se vdhaayaa| 'vaddhAvittA mahatthaM jAva pAhaDaM uvaNei' vadhAkara phira usane mahAthe mahAmUlya viziSTa najarAnA rAjA ke sanmukha bheTa svarUpa meM rkhdiyaa| 'tae NaM se mahabbale rAyA abhaggaseNassa coraseNAvaissa taM mahatthaM0 paDicchai' rAjAne bhI coroM ke senApati usa abhagnasena kA vaha mahAthe mahAmUlya najarAnA svIkRta kara liyA aura 'abhaggaseNacoraseNAvaI sakkArei' usakA acchI taraha se Adara satkAra kiyA evaM 'sammANei' sanmAna kiyaa| 'sakkAritA sammANittA' jaba abhagnasena kA acchI taraha se apanI ora se satkAra evaM sanmAna ho cukA taba 'visajjei' vahAM se usakI bidA kI kUDAgArasAlaM ca se AvasahaM dalayai' bidAkara use kUTAgArazAlA meM DerA dilAyA / 'tae NaM se abhaggaseNacoraseNAvaI' kUTAgArazAlA meM ThaharanA nizcita ho jAne ke bAda vaha abhagnasena cArasenApati 'mahabbaleNaM raNNA' mahAbala rAjA bhane 4ya-viyana nithI dhAvyA, 'vaddhAvittA mahatthaM jaba pAhuDaM uvaNei' vadhAvIne pachI teNe mahAmUlyavAna najarANuM rAjAnA sanmukha bheTa tarIke rAkhI dIdhuM 'tae NaM se mahabbale rAyA abhaggaseNassa coraseNAvaissa taM mahatthaM paDicchai' rAjAe paNa corasenApati abhagnasene mUkeluM najarANuM laI tene svIkAra karyo ane 'abhaggaseNaM coraseNAvaI sakkArei' te amanasena yAra senApatino sArI zate mA2 sat42 : mane 'sammANei' sanmAna yuH 'sakkAritA sammANittI' jyAre abhagnasena ne sArI rIte pitAnA taraphathI satkAra sanmAna thaI gaye tyAre 'visajjei' pachI tene tyAMthI vihAyarI mApI kUDAgArasAlaM ca se AvasahaM dalayai vihAya zane tane zApAmA tamu pya 'tae NaM se abhaggaseNaM coraseNAvaI' duu||24||maa 23vArnu nI yayA 57 te manasena yArasenApati zrI vipAka sUtra Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute dvArA 'visajjie samANe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai' visarjita hokara jahAM vaha kUTAgArazAlA thI vahAM aayaa| bhAvArtha-abhagnasena ne purimatAla nagara meM manAye jAne vAle utsava meM sammilita hone ke abhiprAya se apanI taiyArI prAraMbha kIusane sarvaprathama apane mitroM ko evaM svajana saMbaMdhI AdikoM ko isakI khabara bhijavA dI / ve saba ke saba ThIka samaya para isake pAsa A pahu~ce / sabake A jAne para abhagnasena ne snAna kiyA, aura maSItilakAdi kiye usake bAda vaha apane zarIra para bahumUlya vastra AbharaNa pahira kara apane sthAna se saba ke sAtha purimatAla nagara kI tarapha baDe ThATa-bATa se calA / vahA~ pahu~ca kara usane mahAbala rAjA se mulAkAta kii| namanapUrvaka usane rAjA kA abhinaMdana kiyA aura jaya vijaya nAda se rAjA ko vadhAyA, aura rAjA ke liye jo yaha upahAra lAyA thA, vaha usane rAjA kI sevA meM arpita kiyA / rAjAne bahuta AnaMda ke sAtha isakI pradatta bheTa ko svIkAra kara isakA Adara satkAra kiyA tathA usake Thaharane Adi kI vyavasthA kUTAgArazAlA meM karane kI apane paricArakoM ko AjJA dI / abharasena bhI rAjA se vidA hokara usa kUTAgArazAlA kI ora cala diyaa| vahAM Akara vaha Thahara gayA // suu020|| 'mahAbbaleNaM raNNA' mA sAsa 'visajjie samANe jeNeva kUDAgAra'sAlA teNeva uvaagcch|' vihAya pAbhI yA te TUTA2zAsA tI tyA mAvyA, bhAvArtha- abhavanasene pumitAla nagaramAM thatA utsavamAM hAjarI ApavAnA abhiprAyathI tyAM javA mATe pitAnI taiyArIne prAraMbha karyo, teNe sauthI prathama pitAnA mitro, svajana, saMbaMdhI Adi sone A vAtanI khabara mekalAvI dIdhI. eTale te sau barAbara samaya pramANe tenI pAse AvI pahoMcyA, sau AvI gayA pachI, abhagnasene snAna karyuM ane maNI-tilaka Adi karyA. te pachI pitAnA zarIra para bahuja mUlyavAna vastra ane AbhUSaNa paherIne pitAnA sthAnathI saunA sAthe parimatAla nagara tarapha bhAre ThAThamAThathI cAlyA, tyAM pahoMcIne mahAbala rAjAnI mulAkAta karI namanapUrvaka teNe rAjAne abhinaMdana karyuM ane jaya-vijaya nAdathI rAjAne vadhAvyA tathA rAjA mATe je bheTa lAvyA hatA te teNe rAjAnI sevAmAM arpaNa karI, rAjAe ghaNuM ja AnaMdanI sAthe teNe ApelI bheTane svIkAra karyo, ane svIkAryA pachI teno Adara satkAra karyo, tathA tene rahevA vagerenI vyavasthA kUTAgArazAlAmAM karavAnI pitAnA nokarone AjJA karI. pachI abhagnasena paNa rAjAnI pAsethI vidAya laIne kUTAgArazAlA tarapha cAlate the, ane tyAM AvI mukAma karyo. (sU 20) zrI vipAka sUtra Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3 abhagnasena pUrvabhavavarNanam // mUlam // tae NaM se mahabbale rAyA koDaMbiyapurise sahAvei, saddAvittA evaM vayAsI - gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! viulaM asaNaM 4 uvakkhaDAvittA taM viulaM asaNaM 4 suraM ca 5 subahuM pupphagaMdhamalAlaMkAraM ca abhaggaseNassa coraseNAvaissa kUDAgArasAlA uvaNei / tae NaM te koTuMbiya purisA karayala jAva uvarNeti / tae NaM se abhaggaseNacoraseNAvaI bahuhiM mitta0 saddhiM saMparivuDe pahAe jAva savAlaMkAravibhUsie taM viulaM asaNaM 4 suraM ca5 AsAemANe 4 pamate viharai // sU0 219 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tara NaM se mahabbale rAyA koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvittA' tataH khalu sa mahAbalo rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati, zabdayitvA ' evaM ' = vakSyamANaprakAreNa, 'vayAsI' avAdIt - 'gacchahaNaM tumhe devApiyA !" gacchata khalu yUyaM he devAnupriyAH ! 'viulaM asaNaM 4' vipulamazanaM pAnaM khAdyaM svAdyaM 'uvakkhaDAveha' upaskArayata = pAcayata 'ubakkhaDAvittA' upa 383 'tae NaM se mahabbale 0 ' ityAdi / 'tara NaM' abhagnasena ke kUTAgAra zAlA meM Thahara cukane ke bAda 'se mahabbale rAyA' mahAbala rAjAne koTuMbiyapurise sahAve' kauTumbikapuruSoM ko apane pAsa bulvaayaa| 'saddAvittA' aura bulAkara 'evaM vayAsI' isa prakAra kahA ki- 'ganchaha NaM tumhe devANuppiyA' he devAnupriya ! Apa loga yahAM se jAo aura 'viulaM asagaM4 udakkhaDAveha' vipula C tae NaM se mahabbale ' ityAdi. 'tae NaM' alagnasena TAgArazAlAyAM sthira thayA pachI 'se mahabbale rAyA mahAmasa rAjye 'koTuMbiyapurise sahAve ' bheTummiDa puruSAne potAnA pAse gosAvyA 'saddAvittA' bhane gosAvIne ' evaM vayAsI' - ' gacchaha NaM tumhe devANuppiyA' he hevAnupriya ! lo| ane ' viulaM asaNaM4 uvakkhaDAveha ' yuNDasa temAne yA pramANe udhu tame boa sau sahathI azanAhi taiyAra karA zrI vipAka sUtra Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute skArya-pAcayitvA, 'taM viulaM asaNaM4 suraM ca5' taM vipulamazanAdikaM surAM ca, merakaM ca, jAti ca, sIdhuM ca, prasannAM ca, tathA 'subahuM puSphagaMdhamallAlaMkAraM ca' mubahu puSpagandhamAlyAlaGkAraM ca, 'abhaggaseNassa coraseNAvaissa' abhamasenasya corasenApateH 'kUDAgArasAlAe' kUjAgArazAlAyAm 'uvaNeha' upanayata-samIpe mApayata / 'tae NaM se kauDuMbiya purisA karayala jAva' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH karatalaparigRhItaM yAvat mastake'JjaliM kRtvA tatheti rAjAjJAM svIkRtya tadanusAreNa vipulamazanAdikaM subahuM puSpagandhamAlyAlaGkAraM ca abhannasenasya 'uvaNeti' upanayanti-samIpe prApayanti / 'tae NaM se abhaggaseNaazanAdi taiyAra karAo 'uvakkhaDAvittA' bhojana tayAra ho jAya taba 'taM viulaM asaNaM4 suraM ca 5 subahuM pupphagaMdhamallAlakAraM ca abhaggaseNassa coraseNAvaissa kUDAgArasAlAe uvaNeha' usa niSpanna hue bhojana ko evaM sAtha meM aneka prakAra kI madirA ko tathA puSpa, gaMdha, mAlA aura alaMkAra Adi sAmagrI ko coroM ke senApati abhagnasena ke pAsa kUTAgArazAlA meM le jAo / 'tae NaM' rAjA ke isa prakAra ke Adeza hone ke bAda 'te koDaMbiyapurisA karayala jAva uvaNeti' ve kauTumbika puruSa rAjA kI AjJA pramANa kara aura unheM namana kara vahA~ se cale Aye aura bhojanazAlA meM Akara samasta sAmagrI tayAra karavAI, aura niSpanna huI usa khAne pIne kI samasta sAmagrI ko, aneka prakAra kI madirA ko, evaM puSpa gaMdha mAlA Adi ko sAtha meM lekara kUTAgArazAlA meM jAkara upasthita hae, aura namana kara saba lAI huI usa sAmagrI Adi ko coroM ke senApati abhagnasena ke samakSa rkhdiyaa| ' uvakkhaDAvittA' lAna taiyAra 45 Mya tyAre 'taM viulaM asaNaM suraM ca5 subaI pupphagaMdhamallAlaMkAraM ca abhaggaseNassa coraseNAvaissa kUDAgArasAlAe uvaNeha' e taiyAra thayelA bhejanane ane sAthe aneka prakAranI madirA tathA puSpa, gaMdha, mAlA ane alaMkAra Adi sAmagrIne cerasenApati abhasenanI pAse kuTAgArazAlAmAM ASMA "tae NaM' zatanAmA prasAranI ma thayA pachI 'te koDaMbiyaparisA karayala jAva uvaNeti' te audupi puruSa rAnI mAjJA prabhAe rIne tathA tene namana karIne tyAMthI bhojanazALAmAM AvI samasta bhejana sAmagrI taiyAra karAvI ane taiyAra thayelI khAvA-pIvAnI tamAma sAmagrI tathA aneka prakAranI madirA ane puSpamAlA Adi sAmagrI sAthe laIne kUTAgArazALAmAM jaIne ubhA rahyA. ane namana karIne je sAmagrI lAvyA hatA te tamAmane corasenApati abhagnasenanI zrI vipAka sUtra Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam 385 coraseNAvaI bahuhiM mitta0' tataH khalu so'bhamasenacorasenApatirbahubhiH mitrajJAtiprabhRtibhiH 'saddhiM saMparivuDe hAe jAva savvAlaMkAravibhUsie' sArdha saMparivRtaH snAto yAvat sarvAlaMkAravibhUSitastaM 'viulaM asaNaM 4 suraM ca' vipulamazanAdikaM surAM ca vividhAm 'AsAemANe' AsvAdayan visvAdayan paribhAjayan paribhuJjAnaH 'pamatte pamattaHpramAdayuktaH, 'viharai' viharati-tiSThati / / sU0 21 / / 'tae NaM' bAda meM 'se abhaggaseNacoraseNAvai bahuhiM mitta0 saddhiM saMparikhuDe hrAe jAva savvAlaMkAravibhUsie taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 AsAemANe4 pamatte viharaI' usa abhagnasena corasenApati ne apane saba mitrajanoM Adi ke sAtha snAna Adi kara evaM acchI taraha kapaDe aura alaMkAroM se susajita hokara usa AI huI samasta khAne pIne kI sAmagrI kA aura aneka prakAra kI madirA kA icchAnusAra AsvAdana kiyA, paribhoga kiyA aura pazcAt naze ke Aveza meM vaha hozarahita ho gayA / bhAvArtha- jaba abhagnasena apanI mitrAdimaMDalIsahita kUTAgAra zAlA meM Thahara cukA, taba usa samaya usakI pAhanagati karane ke liye mahAbala rAjAne apane kombika puruSoM ko bulAkara yaha Adeza pradAna kiyA-ki tuma saba loga yahAM se zIghra jAo aura bhojanazAlA meM pahu~cakara khAne pIne kA saba prakAra kA sAmAna adhika mAtrA meM tayAra karAo / jaba saba cIja tayAra ho jAve taba use madirA Adi evaM puSpamAlA Adi ke sAtha lekara kUTAgAra zAlA meM na7PvI hI 'tae NaM' te pachI 'se abhaggaseNacAraseNAvaI bahuhiM mitta0 saddhiM saMparibuDe pahAe jAva savyAlaMkAravibhUsie asaNaM4 suraM ca5 AsAemANe4 pamate viharai' te amAnasena yorasenApatithe potAnA tamAma bhitra mAha sAthe snAna Adi karIne tathA sArI rIte kapaDAM paherI tathA alaMkArathI susajita thaIne te AvelI tamAma khAvA-pIvAnI sAmagrI tathA aneka prakAranI madirAnuM IrachAnusAra AsvAdana karyuM, paribhoga karyo ane pachI nizA-kepha- nA AvezamAM uzirahita-(yatanalita-bhAnapinAnI) 24 gayo. bhAvArtha-jyAre abhasena pitAnI mitramaMDalI sAthe kUTAgArazAlAmAM rahyo tyAre te samaye tenI memAnagati karavA mATe mahAbela rAjAe potAnA kauTumbika puruSane bolAvIne e AjJA karI ke-tame sau loko ahIMthI tAkIdathI jAo ane bhejanazALAmAM pahoMcIne khAvA-pIvAnA tamAma prakAranA sAmAnane vadhAre pramANamAM taiyAra karavA ane jyAre tamAma vastu taiyAra thaI jAya tyAre te tamAmane madirA Adi puSpamAlA vagerenI sAthe laIne kUTAgArazAlAmAM abhagnasenanI pAse laI zrI vipAka sUtra Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // tae NaM se mahabbale rAyA koDuMbiyapurise sadAvei, saddAvittA evaM kyAsI-'gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! purimatAlassa Nayarassa duvArAiM piheha, abhaggaseNaM corasaNAI jIvaggAhaM gihniha, gihnittA mamaM uvaNeha' / tae NaM te koDaMbiyapurisA karayala jAva paDisuNeti / paDisuNittA purimatAlassa Nayarassa duvArAiM piheMti, abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAhaM gihUti / gihnittA mahabbalassa raNNo uvaNeti / tae NaM se mahabbale rAyA abhaggaseNaM coraseNAvaiM eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei / evaM khalu goyamA ! abhaggaseNe coraseNAvaI purA porANANaM jAva viharai // sU0 22 // abhagnasena ke nikaTa jAo / rAjA kI isa AjJA ko svIkAra kara ve saba bhojanazAlA meM pahu~ce aura vahAM saba prakAra kI khAne pIne kI sAmagrI tayAra karavAkara rAjA ke AdezAnusAra use kUTAgArazAlA meM Thahare hue abhagnasena ke pAsa le gye| abhagnasena ne nahA dhokara evaM apaneM naimittika karmoM se nivRtta hokara apanI mitramaMDalIsahita usa AI huI sAmagrI kA baDe AnaMda ke sAtha upabhoga kiyA / khA cukane para ve saba ke saba nazA ke Aveza se bebhAna ho gaye / abhagnasena bhI behoza ho gayA / // sU0 21 // jAo. rAjAnI A prakAranI AjJAne svIkArIne te so bhojanazALAmAM pahayA ane tyAM khAvA-pIvAnI sAmagrI taiyAra karAvIne rAjAnI AjJA pramANe kUTAgArazALAmAM rahelA abhagnasenanI pAse laI gayA, agnisene nhAI dhoIne tathA pitAnA naimittika karmothI nivRtta thaIne pitAnI mitramaMDalI sahita te AvelI sAmagrIne ghaNA ja AnaMda sAthe upabhoga karyo. khAdhA pachI te sI madirAnA nizAkephanA AvezamAM bebhAna thaI gayA, agnasena paNa bebhAna thaI gayuM. (sU. 21) zrI vipAka sUtra Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam TIkA / 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se mahabbale rAyA koDuMbiya purise sadAvei sahAvittA' tataH khalu sa mahAbalI rAjA kauTumbikapuruSAn zabdayati-Atyati zabdayitvA=AhUya 'evaM vakSyamANaprakAreNa, 'vayAsI' avAdIt-'gacchaha NaM tumhe devANuppiyA ! purimatAlassa gayarassa' gacchata khalu yUyaM he devAsupiyAH ! purimatAlasya nagarasya 'duvArAI' dvArANi nirgamapravezamArgAn 'piheha' pidhatta, 'abhaggaseNaM coraseNAvaI' abhagnasenaM corasenApati 'jIvaggAhaM gilaha' jIvagrAha gRhANa-jIvantaM gRhaannetyrthH| gihnittA' gRhItvA 'mamaM uvaNeha' mAmupanayatamatsamIpamAnayatetyarthaH / 'tae NaM te kauDebiya purisA karayala jAva paDisuaiti' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH karatalaparigRhItaM yAvat pratizaNvanti= 'tae NaM se mahabbale0' ityaadi| 'tae NaM' abhagnasena evaM usake sAthiyoM ke behoza hone ke bAda se mahabbale rAyA' usa mahAbala rAjA ne koDubiyapurise sahAveI' kauTumbika puruSoM ko bulAyA 'sadAvittA' bulAkara "evaM bayAsI' phira aisA kahA- 'gacchaha NaM devANuppiyA! he devAnupriya ! tuma jAo, aura 'purimatAlassa Nayarassa duvArAI piheha' purimatAla nagara ke samasta daravajo ko baMda kara do / tathA abhaggaseNaM corasaNAvaI' amagnasena corasenApati ko 'jIvaggAhaM gir3haha' jIvita hI pakaDalo gitA mamaM uvaNeha' pakaDakara use mere pAsa le Ao / 'tae gaM' nRpakA yaha Adeza sunane ke pazcAt 'te koDubiyapurisA karayala0 jAva paDisurNeti' una kauTumbika puruSoM ne rAjA ke pradatta Adeza ko baDI bhakti ke sAtha 'tae NaM se mahabbale 'tyA. 'tae NaM' mamanasena tathA tanA sAthImAna yA pachI 'se mahabvale rAyA' te bhalAma zo 'koDuMbiyapurise sadAveI' 4i ghavAna mAyA sadAvittA' lAvIna 'evaM vayAsI' pachI ma pramANe 4hya 'gacchaha NaM devANuppiyA !' vAnupriya! tame nayA 'purimatAlassa Nayarassa duvArAI piheha' puribhAsa nagana tamAma 42pAnamAne maya ho, tathA 'abhaggaseNaM coraseNAvaI' samAnasena yA senApatita 'jIvaggAhaM gilaha' to 4 54ii bI. 'gihnittA mamaM uvaNeha' 54ii ne bhArI pAse as yAvI. 'tae NaM' na ma prA2nA hubhane sAjAne pachI 'te koDubiyapurisA karayala0 jAva paDimuNeti' gemi puruSonme rAme mAsA hubhane bhaDAna zrI vipAka sUtra Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 vipAkazrute rAjAjJAM svIkurvanti, 'paDisuNittA' pratizrutya svIkRtya, 'purimatAlassa Nayarassa duvArAI' purimatAlasya nagarasya dvArANi 'piheMti' pidadhati AvRNvanti, 'abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAhaM giNhaMti' abhagnasenaM corasenApatiM jIvagrAhaM gRhNanti / gihnittA mahabbalassa raNNA' gRhItvA mahAbalasya rAjJaH, 'uvaNeti' upanayanti samIpamAnayanti / 'tae NaM se mahabbale gayA abhaggaseNaM coraseNAvaI' tataH khalu sa mahAvalo rAjA abhagnasenaM corasenApatim , 'eeNaM vihANeNaM' etena vidhAnena 'vajjhaM vadhyam='ayaM hantavyaH' iti, 'ANaveI' AjJApayati / abhagnasenaM hantuM mahAbalena rAjJA kauTumvikapuruSA AjJaptAH / iti paryantamuktvA bhagavAn punagautamaM saMbodhyAha-evaM khalu goyamA !' ityAdi, he gautama ! 'abhaggaseNacoraseNAvaI' abhamasenazvorasenApatiH 'purA porANANaM' purA purANAnAM purA-pUrvabhave purANAnAMpUrvakAlatAnAm , 'jAva' yAvat atra yAvacchabdena'duzcINANaM duSpaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pAvagaM phalavittinamanapUrvaka svIkAra kiyA / 'paDisuNittA purimatAlassa Nayarassa duvArAI piheti' svIkAra kara cukane para unhoM ne zIghra hI purimatAla nagara ke samasta dvAroM ko banda kara diyA, evaM 'abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAI giNhaMti' abhagnasena corasenApati ko jindA hI pakaDa liyaa| gihnitA mahabbalassa raNNo uvaNeti' pakaDakara ve use apane svAmI mahAbala rAjA ke nikaTa le Aye / 'tae NaM' bAda meM 'se mahabbale rAyA' usa mahAbala rAjA ne 'abhaggaseNaM coraseNAvaI eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei' abhagnasena corasenApati ke liye apane puruSoM ko isa prakAra se 'yaha mArane yogya hai, aisI AjJA pradAna kii| . 'evaM khalu gAyamA' isa prakAra he gautama ! 'abhaggaseNe coraseNAvaI purA porANANaM jAva viharaI' yaha abhagnasena corasenApati pUrvomasti sAthe nabhanapU: svArI sIdhI. ' paDisuNittA purimatAlassa Nayarassa duvArAI piheti' svI2 yA pachI turata tamA puribhata nAnA tamAma 42vAne maya bhI dIdhA ane, 'abhaggaseNaM coraseNAvaI jIvaggAhaM girhati' samAnasena yArasenApatine to 54ii sIdhI. 'gihitA mahabbalassa raNNo uvaNeti' 54ii zane tesa tena potAnA mahApa sanI na mAvyA. 'tae NaM' te pachI se mahAbale rAyA'ta mahama rAname 'abhaggaseNaM coraseNAvaI eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei' te mamanasena yArasenApati bhATe potAnA puruSane "A prakArathI e mAravA gya che." evI AjJA ApI. ' evaM khalu goyamA' mA prabhArI gautama ! 'abhaggaseNe coraseNAvaI zrI vipAka sUtra Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam visesaM paJcaNubbhavamANe' iti saMgrAhyam / duzcIrNAnAM duSpatikrantAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSa pratyanubhavan , eSAM padAnAM vyAkhyA'traiva prathamAdhyayane dvAdazasUtre kRtA 'viharaI' viharati-vartate / / sU0 22 // pArjita duzcIrNa, duSpratikrAnta apane azubha pApa karmoM kA vizeSa phala bhoga rahA hai / bhAvArtha-abhagnasena evaM usakI mitramaMDalI jaba khA pI kara acchI taraha besudha bana cukI taba rAjAne una kA samAcAra jJAtakara kauTumbika puruSoM kA apane pAsa bulAyA, aura unake Ane para yaha AjJA pradAna karate hue unase kahA ki-tuma zIghra jAo aura purimatAla nagara ke samasta daravAjoM ko baMda kara do, tathA baMda karane ke bAda hI jaldI se jaldI jIte hue abhagnasena ko pakaDa kara mere pAsa le aao| rAjA kI ukta AjJA zirodhArya kara una logoM ne vaisA hI kiyaa| prathama nagara ke samasta daravAje baMda kiye, bAda meM jIte hue abhagnasena ko pakaDa kara rAjA ke samIpa upasthita kara diyaa| rAjA ne use mArane kI AjJA dI / ___isa prakAra he gautama ! yaha abhaggasena apane pUrvopArjita nikAcita duzcIrNa duSpratikrAnta azubha pApa kamoM ke udayajanya phala ko bhoga rahA hai // sU0 22 // purA porANANaM jAva viharai' te amAnasena yorasenApati pUnA bhegA zvA dupratikAnta potAnA azubha pApakarmonA vizeSa phaLane bhegavI rahyo che. bhAvArtha-alagnasena ane tenI mitramaMDalI jyAre sArI rIte bebhAna thaI gaI tyAre rAjAe evA samAcAra jANIne kauTumbika puruSane pitAnI pAse bolAvyA ane teo AvyA tyAre teone AjJA karatAM bolavA ke-tame tarata ja jAo ane purimatAla nagAsnA tamAma daravAjAone baMdha karI Apa, tathA baMdha karyA pachI jaladI jaIne jIvate ja abhagnasenane pakaDI karIne mArI pAse lAve, rAjAnI A prakAranI AjJA mAthe caDhAvIne teoe rAjAnA kahevA pramANe karyuM. prathama nagaranA tamAma daravAjAne baMdha karI dIdhA, te pachI jIvitadazAmAM abhagnasenane pakaDIne rAjAnI najIka ubhe rAkhe, pachI rAjAe tene mAravAnI pitAnA mANasone AjJA ApI. * A pramANe che gAtama! te abhagnasena pitAnAM pUrva meLavelAM, nikAcita duzcarNa duSpatikAnta azubha pApakarmonAM udayajanya phaLane bhegavI rahyo che. (22) zrI vipAka sUtra Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 vipAkazrute // mUlam // ___ abhaggaseNe NaM bhaMte ! coraseNAvaI kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihii, kahiM uvavajihii ? / goyamA ! abhaggaseNe coraseNAvaI sattAvIsaM vAsAiM paramAuyaM pAlaittA ajjeva tibhAgAvasese divase sUlabhinne kae samANe kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkoseNaM egasAgarovamaTTiiesu Neraiesu NeraiyattAe uvavajihii / se NaM tAo aNaMtaraM uTTittA, evaM saMsAro jahA paDhame jAva puDhavIsu / tao uvvaTTittA vANArasIe NayarIe sUyarattAe paJcAyAhii / se NaM tattha soyariehiM jIviyAo vavarovie samANe tattheva vANArasIe NayarIe seTrikulaMsi puttattAe paJcAyAhii ||suu0 23 // TIkA gautamasvAmI bhagavantaM pRcchati-'abhaggaseNe NaM bhaMte !' ityAdi / 'bhaMte' he bhadanta ! he bhagavan ! 'abhaggaseNe NaM coraseNAvaI kAlamAse kAlaM kiccA' abhagnasenaH khalu corasenApatiH kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiM' kutra 'gacchihii' gamiSyati, kutra 'uvavajihii' utpatsyate ? / 'abhaggaseNe' NaM bhaMte ' ityAdi / abharasenakI bhujyamAna atyaMta dArUNa vedanAkA kAraNa jAnakara zrI gautamasvAmIne zramaNa bhagavAn mahAvIrase punaH yaha prazna kiyA ki-bhaMte ! he bhadanta 'abhaggaseNe coraseNAvaI' yaha abhagnasena corasenApati 'kAlamAse' apanI Ayu pUrNa hone para kAlaM kiMJcA' mara kara 'kahiM gacchihii' kahAM jAyagA ? 'kahiM uvavajihii' kahAM 'abhaggaseNe NaM maMte !' tyAha. abhagnasenanI bhUjyamAna (bhegavAtI) atyaMna dArUNa vedanAnuM kAraNa jANI karIne zrI gautama svAmIe zramaNa bhagavAna mahAvIrane pharIthI e prazna karyo ke-- 'bhaMte'mata 'abhaggaseNe coraseNAvaI' te manasena yArasenApati 'kAlamAse' pAtAnI mAyuSya pUrI yA pachI 'kAlaM kiccA' bha25 pAbhIna 'kahiM gacchihii' 4yAM the?' 'kahiM uvavajjihii' yA utpanna 22 ? gautmne| zrI vipAka sUtra Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam . bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi he gautama ! 'abhaggaseNe coraseNAvaI' abhagnasenazcaurasenApatiH, 'sattAvIsaM vAsAI' saptaviMzatiM varSANi 'paramAuyaM' paramAyuSkam utkRSTamAyuSyam , pAlaittA' pAlayitvA upabhogaM kRtvA 'ajjeva' adyaiva 'tibhAgAvasesa' tribhAgAvazeSe-bhAgatrayato'vaziSTa caturthamahare ityarthaH, divase 'mUlabhinne' zUlabhinnaH zulaM-lohamayasutIkSNakaNTakaM, 'zUlI' iti bhASApasiddhaM, tena bhinnaH viddhaH kRtaH san 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse' asyAM 'rayaNNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm , 'ukoseNaM' utkarSaNa 'egasAgarovamaTThIiesu Neraiesu NeraiyattAe' ekasAgaropamasthitikeSu nairayikeSu nairayikatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'se NaM tAo aNaMtaraM' sa khalu tato'nantaram 'uvyaTTittA' udvartya ratnaprabhAyAH pRthivyAH niHsRtya, 'evaM' amunA prakAreNa, saMsAra:-bhavAd bhavAntare bhramaNam , 'jahA paDhame jAva puDhavIsu' yathA prathame yAvat pRthivISu prathamAdhyayanavat sarIsRpeSUtpatsyate, tatra khalu kAlaM utpanna hogA ? / gautama kA yaha prazna sunakara zramaNa bhagavAna mahAvIrane kahA- 'goyamA !' he gautama 'abhaggaseNe coraseNAvaI' yaha abhagnasena corasenApati 'sattAvIsaM vAsAiM' sattAvIsa 27 varSakI 'paramAuyaM pAlaittA' utkRSTa Ayako bhogakara 'ajjeba tibhAgAvasese divase' AjahI dinake cauthe praharameM 'mUlabhinne kae samANe' zalIpara Aropita hokara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara meM mara kara 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI meM 'ukkoseNaM egasAgarovamaTThiiesu Neraiemu NeraiyattAe' utkRSTa ekasAgara kI sthitivAle nArakI kI paryAya se 'uvavajjihii' patpanna hogaa| 'se NaM tAo aNaMtaraM uvvaTTittA evaM saMsAro jahA paDhame jAva puDhavIsu' vahA~ kI sthiti pUrNa bhogakara jaba yaha vahAMse nikalegA to prathama adhyayanameM mA prazna salamAna zrabhaya bhagavAna mahAvI2 -goyamA gautama ! 'abhaggaseNe coraseNAvaI' te mamanasena yo2 senApati 'sattAvIsaM vAsAI' sattAvIsa 27 varSanI 'paramAuyaM pAlaittA' aSTa mAyuSya sAgavAna 'ajjeva tibhAgAvasese divase' mAnA hivasanA yathA praharamA 'sUlabhinne kae samANe' zUlI52 mAropita 'kAlAmAse kAlaM kiccA' bhRtyun| avasare bha295 pAbhIna 'imIse ryaNappabhAe puDhavIe' mA 2tnaprabhA pRthvImA ukkoreNaM egasAgarovamaTTiiesu Neraiemu NeraiyattAe' 682 me sanI sthiti vA na24mA nApInI paryAyathA 'uvavajjihiinna tharI. ' se NaM tAo aNaMtaraM ughaTTittA evaM saMsAro jahA paDhame jAva puDhavIsu' tyAMnI sthiti pUrI lAgalIne nyAre tyAMcI nA 47 zrI vipAka sUtra Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute kRtvA dvitIyasyAM pRthivyAM trisAgaropamasthitikeSu nairayikeSu, tato'nantaraM pakSiSu, tatastRtIyasyAM pRthivyA'-mityAdi-'pRthivIkAyeSu anekazatasahasrakRtva utpatsyate' iti paryantaM punaH-punarbhavATavIbhramaNaM prathamAdhyayanasyaikaviMzatitamamUtrato'vagantavyam / 'tao uvvaTTittA' tataH anekalakSavAraM pRthivIkAyeSu bhramaNaM kRtvA tadanantaram , udvartya=niHsRtya, 'vANArasIe NayarIe' vArANasyAM-kAzyAM nagaryAM 'sUyarattAe' zUkaratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyata ityrthH| 'se NaM tattha' sa khalu tatra 'soyariehiM' zaukarikaiH zUkarajIvikaiH zUkaraghAtakairityarthaH, 'jIviyAo vavarovie' jIvitAd vyaparopitaH san 'tattheva vANArasIe NayarIe seTivu.laM sa puttattAe' tatraiva vArANasyAM nagaryAM zreSTikule putratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpatsyate // sU0 23 // varNita prakArakI taraha sarIsRpoMmeM utpanna hogA, vahAMse nikalakara dvitIya pRthivImeM tInasAgara kI utkRSTa sthitise nArakI paryAya meM, vahAMse nikalakara pakSiyoM ke bhavoM meM, yahA~se marakara tRtIya pRthivImeM sAta sAgarakI utkRSTa sthitise yukta nArakIparyAyameM utpanna hogA ityAdi / isa prakAra lAkhoM bAra pRthivI kAyameM janma maraNa ke duHkho ko bhogatA huA yaha bhavarUpI aTavImeM bhramaNa karatA rhegaa| bhramaNa kA prakAra prathama adhyayana ke 21veM sUtrameM pradarzita kiyA gayA hai, vahI prakAra yahAM bhI samajhalenA cAhiye / 'tao uvATTittA' pRthivIkAya ke bhramaNa ko samApta kara phira yaha 'vANArasIe NayarIe' banArasa-kAzI nagarImeM 'mayarattAe' sUkara kI paryAyase 'paJcAyAhii' utpanna hogaa| 'se NaM tattha soyariehiM jIviyAo vavarovie samANe yaha usa paryAyameM zikAriyoM dvArA mArA jAkara 'tattheva vANArasIe NayarIe seTikulaMsi tyAre prathama adhyanamAM varNavelA prakAra pramANe sarIsRpomAM utpanna thaze, tyAMthI nIkaLIne bIjI pRthvImAM traNa sAgaranI utkRSTa sthitithI nArakI paryAyamAM, tyAMthI nIkaLIne pakSionA bhAmAM. tyAMthI maraNa pAmIne trIjI pRthvImAM sAta sAgaranI utkRSTa sthitithI yukata nArakI paryAyamAM utpanna thaze ItyAdi A pramANe lAvAra pRthvIkAyamAM janma maraNanAM duHkhane bhegavate thake A bhavarUpI aTavI (vana) mAM bramaNa karete raheze. bramaNanA prakAra prathama adhyayananA 21 ekavIsamAM sUtramAM yAdA cha ta prA2 mahI paNa sama sevana 'tao unaTTittA' pRthvIjayana bhramaNane 53 42 // za te 'vANArasIe NayarIe' manArasa-zI nagarImA 'mUyarattAe' sU42-mUnA paryAyathA 'pacAyAhii atyanna thaze. 'se NaM tattha soyariehiM jIviyAo vavarovie samANe' te me paryAyamA shiriimaaraa| zrI vipAka sUtra Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam ___ _393 // mUlam // se NaM tattha ummukkabAlabhAve, evaM jahA paDhame jAva aMtaM kAhii / Nikkhevo // sU0 24 // puttattAe paJcAyAhii' punaH usI banArasa nagarI meM kisI eka zreSThI ke kula meM putrarUpase utpanna hogaa| bhAvArtha-abhagnasena kI dArUNa paristhiti kA hetu parijJAtakara gautama svAmIne punaH zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu se yaha prazna pUchA ki-he bhadanta ! yaha isa paristhiti meM mara kara kahAM jAyagA ? kahAM utpanna hogA ? / gautama kI jijJAsAkA samAdhAna karate hue mahAvIra prabhune kahA ki he gautama ! yaha 27 varSa kI apanI utkRSTa Ayu kA paripAlana kara Aja hI dina ke cauthe pahara meM zUlIdvArA bhara kara prathama naraka meM nArakI kI paryAya meM utpanna hogA | vahAM kI eka sAgara kI utkRSTa sthiti ko bhogakara jaba yaha vahAM se nikalegA to jisa prakAra prathama adhyayana meM 21veM sUtrame mRgAputra kA bhramaNaprakAra varNita kiyA gayA hai, usI prakAra isakA bhI hogA / bAda meM yaha banArasa nagarI meM sUkara kI paryAya meM janma dhAraNa karegA / vahAM yaha zikAriyoM dvArA mArA jAvegA aura vahIM para kisI seTha ke kulameM putrarUpase utpanna hogA // sU0 23 // bhAye 4. pachI 'tattheva vANArasIe NayarIe seTikulaMsi puttattAe paccAyAhii' pharIne te banArasa kAzI nagarImAM kaI eka zeThIyAnA kuLamAM putrarUpathI utpanna thaze. bhAvArtha--alagnasenanI dArUNa paristhitinuM kAraNa jANa karIne gautama svAmIe pharIthI zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune e prazna pUche ke-he bhadanta ! te AvI paristhitimAM maraNa pAmIne kayAM jaze? kayAM utpanna thaze ? gautamanI jIjJAsAnuM samAdhAna karavA prabhue kahyuM ke-he gautama! te ra7 sattAvIza varSanI pitAnI utkRSTa AyuSya bheLavIne AjanA divasane cethA praharamAM zUlIdvArA maraNa pAmIne pahelI narakamAM nAkInA paryAyamAM utpanna thaze, tyAM eka sAgaranI utkRSTa sthitine bhegavIne jyAre tyAMthI nIkaLaze te pachI je pramANe pahelA adhyayananA 21 mAM ekavIsamA sUtramAM mRgAputranA bhramaNane prakAra varNa le che, te pramANe enA paNa bhavabhramaNanA prakAra thaze, pachI te banArasa-kAzI nagarImAM sUkara-bhUMDanI paryAyamAM janma pAmaze. tyAM te jIva zIkArIo dvArA mAye jaze ane pachI teja banArasa-kAzI nagarImAM ke I eka zeThanA kuLamAM putrarUpathI utpanna thaze. (sU) 23) zrI vipAka sUtra Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 vipAkazrute TIkA 'se NaM tattha' ityAdi / 'se NaM tattha umsukkabAlabhAve' saH pUrvavarNito'bhagnasenajIvaH khalu tatronmuktabAlabhAvaH, 'evaM jahA paDhame' evaM yathA prathame prathamAdhyayanavat tatra yadvAviMzatitamasUtroktavarNanavad varNanaM bodhyam / yAvat 'aMta' sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / 'Nikkhevo' nikSepaH nigamanaM samAptivAkyaM vAcyamityarthaH, tad yathA 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte tibemi' 'se Na tattha' ityaadi| seTha ke yahAM putrarUpa se utpanna ho jAne para jaba 'se' vaha abhagnasenakA jIva 'tattha' vahAM 'ummukkabAlabhAve' apane bAlyakAla ke bAda yauvana avasthA saMpanna hogA taba prathama adhyayana meM 22veM sUtra meM jisa prakAra mRgAputra kI avasthA kA varNana kiyA hai, usI prakAra isakA bhI varNana samajha lenA cAhiye / jisa prakAra mRgAputra ne tathArUpa sthaviroM ke samIpa dharma zravaNakara anagAradharma svIkAra kara antameM apane samasta kamoM kA vinAza kara mukti kA lAbha karegA usI prakAra yaha bhI tathArUpa sthaviroM ke samIpa dharma kA zravaNa kara munidharma aMgIkAra kara antameM muktigAmI bnegaa| isa prakAra kA vahAM kA yaha samasta varNana yahAM para anuvartita kara lenA caahiye| sUtrastha 'nikkhevo' yaha pada isa adhyayana kI samApti kA sUcaka hai, vaha isa prakAra 'evaM khalu jaMbU! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM 'se NaM tattha.' tyA zahanA 32 putra35 5nna thayA pachI nyAre 'se' te mmnsenn| 4 'tattha' yA 'ummukkabAlabhAve' pAtAnA mAjhyAsa pachI yAre yauvana avasthAne pAmaze, tyAre prathama adhyayanA 22 bAvIsamAM sUtramAM je pramANe mRgAputranI avasthAnuM varNana karyuM che, teja pramANe AnuM paNa samajI levuM joIe. je pramANe mRgAputre tathArUpa sthavirenI pAse dharma zravaNa karIne aNagAra dharmane svIkAra karIne antamAM pitAnA tamAma karmone saMpUrNa paNe nAza karI mukitane lAbha prApta karyo, teja pramANe A paNa tathArUpa sthaviranI samIpa-pAse dharmane sAMbhaLIne munidharma aMgIkAra karIne antamAM mukitagAmI banaze. te pramANe tyAMnuM e tamAma varNana ahIM AgaLa manuvartita 43 (yo) se se, sUtrastha nikkhevo' me 56 mA madhyayananI samAtina sUya che te mA pramANe- 'evaM khalu jaMbu ! samaNeNaM bhagavayA mahA zrI vipAka sUtra Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a0 3, abhamasenapUrvabhavavarNanam / 395 asyAdhyayanasya samAptikAle zrI sudharmA svAmI kathayati-'evaM khalu' ityAdi / he jambUH ! evaM khalu zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM samprAptena duHkhavipAkAnAM tRtIyasyAdhyayanasyA'yamarthaH prajJaptaH / iti bravImi yathA bhagavatA nigaditaM tathaiva tvAM kathayAmi, na tu svabuddhayA kalpayitveti bhaavH| nanu yatra deze tIthaGkarA viharanti, tatra paJcaviMzateojanAnAM madhye vairAdayo'nA na bhavanti / uktaJca "puvvuppannA rogA, pasamaMti ya Ii veramArIo / aibuddhi-aNAvuTThI, na hoi dubhikkha DamaraM ca" // 1 // duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte tibemi' isa adhyayana kI samApti ke avasara meM zrIsudharmA svAmI kahate haiM ki-he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jinhoMne sidvisthAna ko prApta kiyA hai, isa duHkhavipAkake tRtIya adhyayana kA yaha bhAva pratipAdita kiyA hai, aisA maiM kahatA huuN| maine isameM apanI nija kalpanA se kucha bhI nahIM kahA hai, zramaNa bhagavAna mahAvIra ke mukhase jaisA maiMne sunA hai vaisA hI tumase kahA hai ataH yaha zraddheya-grAhya hai| . zaMkA-jisa dezameM tIrthakara vicarate haiM vahAM 25 pacIsa yojana ke bhItara2 jIvoM meM paraspara vaira Adi anartha utpanna nahIM hote haiM, uktaJca 'pucuppannA rogA, pasamaMti ya Ii vermaariio| aibuddhi-aNAvuThI. na hoi dunbhikkha DamaraM ca // 1 // vIreNaM jAva saMpattaNaM duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte tibemi' A adhyayananI samAptinA avasare zrI sudharmA svAmI kahe che ke- jakhkha ! A pramANe zramaNa bhagavAna mahAvIre jeNe siddhisthAnane prApta karyuM che teNe A du:khavipAkanA trIjA adhyayananA je bhAva pratipAdana karelA che, evAja huM kahuM chuM, meM A viSe mArI potAnI kalpanAthI kAMI kahyuM nathI. zramaNa bhagavAna mahAvIranA mukhathI jevuM meM sAMbhaLyuM che, tevuM ja meM tamane kahyuM che. tethI te zraddhA karavA yogya tathA grahaNa karavA yogya che. zaMkA-je dezamAM tIrthakara vicare che, tyAM AgaLa pacIsa (25) jananI aMdara-aMdara jIvamAM paraspara vera Adi anartha utpanna thatA nathI, jema kahyuM che- 'pupyuppannA rogA, pasamaMti ya Ii vermaariio| aibuTi-aNAvuTThI, na hoi dubhikkha DamaraM ca // 1 // zrI vipAka sUtra Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute chAyA- pUrvotpannA rogAH, prazAnti ca Iti-vaira-mAryaH / ativRSTiranAvRSTirna bhavati durmikSaM DamaraM ca // 1 // tatkathaM zrImanmahAvIre bhagavati purimatAle nagare'vasthite satyevAbhanasenaM pati mahAvalasya rAjJaH pUrvavaNito vairabhAvaH saMjAtaH ? iti / atrocyate __sarvamidamaniSTamiSTaM vA prANinAM svakRtakarmavazAdeva samutpadyate, karma ca dvividham-sopakrama nirupakramaM ca, tatra yAni vairAdIni sopakramakarmajanyAni, bhAvArtha- jahAM tIrthaMkaroM kA vicaraNa hotA rahatA hai vahAM jIvoM ke pUrvotpanna roga svataH zAMta ho jAte haiM, vaira evaM marI Adi bimAriyAM naSTa ho jAtI haiN| ativRSTi, anAvRSTi evaM durbhikSa Adi saba prakArake upadrava bhI zAMta ho jAte haiN| aba yaha siddhAnta kA kathana hai to zrI bhagavAna mahAvIra ke purimatAla nagarameM virAjane para bhI abhagnasena ke prati mahAbala rAjA kA yaha pUrvokta vairabhAva kaise huA? uttara-siddhAnta meM sopakrama ora nirupakrama ke bheda se karma do prakAra se varNita kiye haiN| prANiyoM kA jitanA bhI iSTa aura aniSTa hotA hai vaha saba apane kRta karmoMdvArA hI sAdhya hotA hai, inameM jo vairabhAva Adi sopakramakarmadvArA utpanna hote haiM, ve hI jinendra ke ati bhAvArthajyAM tIrthakaronuM vicAravAnuM thAya che tyAM jemAM pUrvotpanna rega pitAnI meLe ja zAMta thaI jAya che, vaira ane marI (kalerA) Adi nAza pAme che. ativRSTi, anAvRSTi-duSkALa Adi tamAma prakAranA upadrave paNa zAMta thaI jAya che. AvuM jyAM siddhAntavacana che, te zrI bhagavAna mahAvIra purimatAla nagaramAM birAjatA chatAM abhasenanA prati mahAbala rAjAne e pUrve kahele vairabhAva zA mATe thaye? uttara-siddhAntamAM sopakrama ane nirUpakramanA bhedathI karmanA be prakAra varNavelA che. prANIonuM jeTaluM ISTa ane aniSTa thAya che te sarva pitAnAM karelAM karmodvArA ja sAdhya thAya che. temAM je vairabhAva Adi sapakramakarma dvArA utpanna thAya che. zrI vipAka sUtra Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 3, abhagnasenapUrvabhavavarNanam 397 tAnyeva jinAtizayAdupazAmyanti sAdhyavyAdhivat / yAni tu nirupakramakarmodbhavAni, tAnyavazyaM vipAkavedyAni, asAdhyavyAdhivat // mU0 24 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm abhagnasena nAmakaM tRtIyamadhyayanaM sampUrNam // 1 // 3 // zaya se upazAMta hote haiN| jisa prakAra vaidya kI davA se sAdhyaroga hI zAMta kiye jAte haiM, asAdhya nhiiN| jina vaira Adi bhAvoM kA hetu nirupakrama karma hai, ve niyama se jIvoM ko apanA phala dete hI haiN| sU024 / / // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathama zrutaskandha kI anuvAda meM 'vipAkacandrikA' nAmaka saMskRta TIkA ke hindI 'abhanasena' nAmaka tRtIya adhyayana sampUrNa huA // 1 // 3 // teja jinendranA atizayathI upazAMta thAya che. je pramANe vaidyanI davAthI sAdhya rogaja zAMta karI zakAya che asAdhya nahi. je vairabhAvanuM kAraNa nirUpakrama karma che, te niyamaprabhA vona pAtAnu 301 mA che. (sU0 24) UtizrI vipAzruta sUtranI 'vipAkacandrikA' Asthi mavipAI nAmanA prathama zrutamA 'abhagnasena' nAmanA alon adhyayana gujarAtI bhASAnuvAda saMpUrNa thaye. . 1 3 zrI vipAka sUtra Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha caturthAdhyayanam // // mUlam // jai NaM bhaMte ! cautthassa ukkhevo| evaM khallu jambUH! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sohaMjaNI NAmaM NayarI hotthA, riddhsthimiysmiddhaa| tIse NaM sohaMjaNIe NayarIe bahiyA uttarapurasthime disIbhAe devaramaNe NAmaM ujANe hotthA / tattha NaM amohassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA, purANe // sU0 1 // TIkA zrI jambUsvAmI tRtIyAdhyayanasyArtha zrutvA, zrIsudharmasvAminaM pRcchati-- 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / 'cautthassa ukkhevo' caturthasya caturthA'dhyayanasya 'ukkhevo' upakSepaH prArambhavAkyam / atraivamupakSepo'nusandheyaH 'jai NaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte,cautthassa NaM bhaMte ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte, tae NaM se muhamme aNagAre jambU-aNagAraM 'evaM vayAso' iti / 'jai NaM bhaMte' yadi khalu he bhadanta ! he bhagavan ! 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa jAva' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM 'saMpatteNaM // caturya adhyayana // jaMbU svAmI tRtIya adhyayana kA artha sunakara zrI sudharmasvAmI se aba cauthe adhyayanake viSayameM pUchate haiM - 'jai NaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIrane jo ki siddhisthAna ko prApta hue haiM, duHkhavipAkanAmaka prathamazrutaskaMdha ke tRtIya adhyayana kA jo yaha bhAva pratipAdita kiyA hai ki-abhagnasena ne apane dvArA kRta duSkarmoMkA mahAbhayaMkara phala bhogA hai, vaha to maine sunA aba zrI yothu madhyayana / jaMbU svAmI trIjA adhyayanane artha sAMbhaLIne zrI sudhamAM svAmIne have vyAthA adhyayananA (qSayamA pUche cha- 'jai NaM bhaMte ? tyAdi. he bhadaMta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra je siddhisthAnane prApta thayA che. duHkhavipAka nAmanA prathama zrutaskaMdhanA trIjA adhyayananAM je bhAva pratipAdita karyA che keabhagnasene potAnA karelA duSkarmonA mahA bhayaMkara phaLa bhogavyAM che, te te meM sAMbhaLyuM zrI vipAka sUtra Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam duhavivAgANaM taccassa ajjhayaNassa' saMpAptena duHkhavipAkAnAM tRtIyasyAdhyayanasya 'ayama?' ayamarthaH-abhagnasenasya yaH svakRtaduSkRtaphalavipAkastadrUpo'rthaH 'paNNatte' prajJaptaH, 'cautthassa NaM bhaMte ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMmatteNaM ke aTe paNNatte' caturthasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya duHkhavipAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat sidristhAnaM saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / 'tae NaM se suhamme aNagAre jambU-aNagAraM' tataH khalu sa sudharmA'nagAro jambUnAmakamanagAram evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sohaMjaNI NAmaM NayarI' zobhAJjanI nAma nagarI, 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI ?-tyAha-'riddhasthimiyasamiddhA' RddhastimitasamRddhA RddhA-nabhaHspazibahulapAsAdayukA bahujanasaMkulA ca, stimitA-svacakraparacakrabhayarahitA, samRddhA-dhanadhAnyAdipUrNA, atra padatrayasya krmdhaarysmaasH| sakazramaNa bhagavAn mahAvIrane jo siddhasthAna ko pA cuke haiM, unhoMne isa caturtha adhyayana kA kyA bhAva pratipAdita kiyA hai ? isa prakAra jaMbUsvAmI kI jijJAsA jAnakara zrI sudharmA svAmI isa cauthe adhyayana kA bhAva pharamAte haiM- 'evaM khallu' ityAdi / 'evaM khalu jaMbU' he jambU ! suno, isa caturtha adhyayana kA artha zramaNa bhagavAna mahAvIrane isa prakAra se kahA hai-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'sohajaNI NAmaM NayarI hotthA' zobhAJjanI isa nAmakI eka nagarI thii| 'riddhasthimiyasamiddhA' yaha namaH sparzI aneka prAsAdoM se yukta tathA aneka janoM se vyApta thii| svacakra aura paracakra kA bhaya isa meM rahane vAlI prajA ko bilakula hI nahIM thA / yaha sadA dhana dhAnya Adise khUba paripUrNa thI / have zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra je siddhisthAnane pAmI cukyA che, te cothA adhyayananA bhAva zuM pratipAdana karyA che? A pramANe je bUsvAmInI jIjJAsA jANIne zrI sudhamAM svAmI 2mA adhyayananA bhAva va cha- ' evaM khalu' tyAhi. 'jaMbU' nyU ! sAMbho mAyAthA adhyynn| ma abhAva bhagavAna mahAvI3 mA pramANe hA cha.-' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te Na bhane te samaya viSa 'sohaMjaNI NAmaM NayarI hotyA' zamaindi nAmanI me nagarI hatI. 'riddhasthimiyasamiddhA' te 1sudhA 250 42 mA bhane bhothI yukta tathA aneka mANasothI vyApta hatI. te nagarImAM rahevAvALI prajAne svacaka ane paracakane jarApaNa bhaya na hatuM. te hamezAM dhana dhAnya vagerethI paripUrNa hatI. zrI vipAka sUtra Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 vipAkazrute lavibhavapUrNA zAntisampannA cetyarthaH / 'tIse NaM' tasyAH khalu 'sohaMjaNIe NayarIe' zobhAJjanyA nagaryAH 'bahiyA' bahiH 'uttarapurasthime disIbhAe' uttarapaurastye digbhAge-IzAnakoNe ityrthH| 'devaramaNe NAmaM ujjANe devaramaNaM nAmodyAnaM-devaramaNanAmakamudyAnam 'hotthA' AsIt / tatra khalu 'amohassa jakkhassa' amoghasya amoghanAmakasya yakSasya 'jakkhAyayaNe' yakSAyatanaM yakSasthAnam , AsIt / tat kIdRza ?-mityAha-'purANe' purANaM-purAtanam // 90 1 // tAtparya yaha hai ki yaha nagarI sadA vibhava se pUrNa evaM zAMti se saMpanna thI / 'tIse NaM sohaMjaNIe NayarIe' usa zobhAJjanI nagarI ke bahiyA uttarapurathime disIbhAe' bAhara kI IzAna koNa meM 'devaramaNe NAma' devaramaNa isa nAmakA eka 'ujjANe hotthA' udyAna thaa| 'tattha NaM' usa udyAna meM 'amohassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA' amogha nAmake yakSa kA eka yakSAyatana thaa| 'purANe' yaha bahuta prAcIna thaa| bhAvArtha-tRtIya adhyayana kA spaSTIkaraNa sunakara jaMbUsvAmI kI caturtha adhyayana ke bhAva ko parijJAta karanekI jijJAsA baDhI / isa apanI baDhI huI jijJAsA kI zAMti ke liye ve zrI sudharmA svAmI se pUcha rahe haiM-he bhadanta ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jo tRtIya adhyayana kA spaSTIkaraNa ke nimitta abhagnasena kA pariSadA ke bhItara jIvanavRttAnta sunAyA thA, vaha to maiMne Apake mukhAravinda se sunaliyA, aba maiM yaha sunanA cAhatA hUM ki unhoM zramaNa bhagavAn mahAvIrane caturtha adhyayanakA kyA bhAva pharamAyA hai ? isa prakAra tAtparya e che ke-te nagarI haMmezA vaibhavathI pUrNa ane zAMti-sukhathI saMpanna hatI. 'tIse NaM sohaMjaNIe NayarIe' ta zacueil nagarIna 'bahiyA uttarapuritthime disIbhAe' mahAna zAna 'devaramaNa NAma' devarabhA ko nAbhana me 'ujjANe hotthA' yA to 'tattha NaM' dhAnamA 'amohassa jakkhassa jakravAyayaNe hotthA ' sabhAdha nAmanA yakSanu me nivAsasthAna tu. 'purANe' te bahuja prAcIna hatuM bhAvArtha-trIjA adhyayananuM spaSTIkaraNa sAMbhaLIne jakhkhasvAmIne cothA adhyacananA bhAvane sAMbhaLavAnI-jANavAnI jIjJAsA vadhI, tethI pitAnI vadhI rahelI jIjJAsAne zAMta karavA mATe zrI sudhamAM svAmIne pUchI rahyA che-he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIre je trIjA adhyayananAM spaSTIkaraNanA nimitta abhagnasenanuM jIvanavRttAnta pariSamAM saMbhaLAvyuM hatuM, te te meM ApanA mukhakamalathI sAMbhaLI lIdhuM. have huM te sAMbhaLavAnI cAhanA-icchA karuM chuM ke te zramaNa bhagavAna mahAvIre cothA adhyayananA bhAva zrI vipAka sUtra Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 401 // mUlam // tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe mahaccaMde nAmaM rAyA hotthA, mahayA0 / tassa NaM mahaccaMdassa raNo suseNe nAmaM amacce hotthA, sAma-bheya-daMDa-Niggaha kusale / tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe sudaMsaNA nAmaM gaNiyA hotthaa| vaNNao // sU0 2 // TIkA 'tattha NaM ityAdi / 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' tatra khalu zobhAanyAM nagayA 'mahaccaMdenAmaM rAyA' mahAcandranAmakaH, rAjA hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'mahayA0' anena 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' iti saMgrAhyam , mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH mahAMzvAsau himavAn mahA himavAn , sa iva mahAn anyamahAparvatApekSayA, malayo malayAcalaH, mandaro= jaMbUsvAmI ke pUchane para zrI sudharmAsvAmI pharamAte haiM-he jaMbU ! usa kAla meM aura usI samaya meM zobhAjanI nAmakI eka nabhastalacuMbI prAsAdoM se alaMkRta, aneka janoM se saMkula, svacakra paracakra ke bhayase nirmukta evaM dhana dhAnyAdi se sadA paripUrNa nagarI thI / isa ke bAhira IzAna koNa meM devaramaNa nAmakA eka sundara bagIcA thA / usameM amodhanAmaka yakSa kA bahuta prAcIna eka yakSAyatana thaa|| suu01|| 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' isa zobhAJjanI nagarImeM 'mahancaMdenAma rAyA hotyA' eka mahAcaMda nAmakA rAjA thA / malayAcala sumerugiri aura zuM kahyA che? A pramANe jaMbU svAmIe pUchyuM tyAre zrI sudharmA svAmI kahe chehe jan te kAla ane te samayamAM zobhAMjanI nAmanI eka nagarI hatI, te moTAmoTA AkAzane sparza kare tevA mahelethI zobhatI, aneka mANasonI vastIthI bharapUra ravacaka-paracakanA bhayathI rahita ane dhana tathA dhAnyAdithI hamezAM paripUrNa hatI. te nagarIne bahAranA IzAna keNanA bhAgamAM devaramaNa nAmane eka suMdara bagIco hato te bagIcAmAM amegha nAmanA yakSanuM bahuja prAcIna nivAsasthAna hatuM. (sU0 1) 'tattha NaM' ityAhi.. 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' a wirtii narImA 'mahaccaMde nAmaM rAyA hotthA' me mahAyanAmanA ta tA 'mahayA0' ta himAlaya parvata ra mahAna zrI vipAka sUtra Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 vipAkazrute merugiriH, mahendraH parvatavizeSastadvat sAraH pradhAno yaH sa tathA / 'tassaNaM mahaccaMdassa raNNo' tasya khalu mahAcandrasya rAjJaH 'suseNe NAmaM amacce' suSeNo nAma-suSeNanAmakaH, amAtyaH mantrI 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha'sAmabheyadaMDa0' iti| 'sAmabheyadaMDa uvappayANaNItimuppauttaNayavihinnU'iti saMgrAhyam / sAmabhedadaNDopapradAnanItisuprayuktanayavidhijJaH- parasparopakArapradarzanaguNakIrtanAdinA zatrorAtmavazIkaraNaM sAma, zatruparivArasya parasparaM snehApanayanaM bhedaH, dhanaharaNAdiko daNDaH, gRhItadhanapratidAnAdikamupAdAnaM, tadrUpA yA rAjanItayaH, tAsAM suprayuktaMsuSThu prayogo vyApAraNaM yasya sa tathA, nayAnAMnyAyAnAM uktalakSaNanItInAM ca vidhi-prakAraM jAnAti yaH sa tathA, pazcAt padadvayasya krmdhaaryH| 'Niggahakusale' nigrahakuzala:-nigrahaH-niyamanaM vazIkaraNaM, tatra kuzalaH nipunnH| 'tattha NaM soImahendra ke jaisA anyanRpatiyoM meM pradhAna thA / 'tassa NaM mahaccaMdassa raNo' usa mahAcadra rAjA kA 'museNe NAmaM amacce hotthA' suSeNa isa nAmakA eka maMtrI thaa| 'sAmabhayadaMDa0 Niggahakusale' yaha sAma, bheda evaM daNDa Adi rAjanIti prayukta karane meM paTu evaM, paracittaraMjana karane meM kuzala thA / yahAM daMDa ke Age ke zUnya se 'uvappayANaNItisuppauttaNayavihinnU' isa pATha kAgrahaNa huA hai| ina sAma Adi padoM kI vyAkhyA isa prakAra haiApasa meM eka dUsare ke upakAra ke dikhalAne se evaM guNoM ke kathana Adise zatru ko apane vaza karanA sAma hai / jisa upAya se zatru ke pakSa ke parivAra meM phUTa DAlo jAti hai usakA nAma bheda hai| zatru ke dhana Adi kA haraNa kara lenA daNDa hai| zatru ke gRhIta dhana ko vApisa kara denA upapradAna hai| "Niggahakusale vaha saciva ina rAjanItiyoM ke prayoga karane meM evaM nyAya karane kI vidhi meM vizeSa tA. malayAyasa. subhe3 parvata bhane mahendranArevA bhIta nasabhA bhujya tA. 'tassa NaM mahaccaMdassa raNNo' te mahAya 20ne 'suseNe NAmaM amacce hotthA' suSeNa nAmanA me bhatrI tA; 'sAmabheyadaMDa0 Niggahakusale' te sAma, se mane 6 mA unnItine upayoga karavAmAM ane bIjAonAM cittane raMjana karavAmAM kuzaLa hatA, ahIM 67 sahanI pAse re zUnya che te zUnyavara 'uvappayANaNItimuppauttaNayavihinnU' A pAThane grahaNa karavAmAM AvyuM che, te sAma Adi padanI vyAkhyA A pramANe che parasparamAM eka bIjAne upakAra batAvIne guNenuM kathana karIne zatrune pitAne vaza karI levA te sAma che. je upAyathI zatrunA pakSanA parivAramAM ke ApasamAM puTa pADavI tenuM nAma bheda che. zatrunAM dhana vagere padArthonuM haraNa karavuM te daMDa che, zatrunAM laI sIdhelA dhanane pAchu mA5 te upamahAna che, te pradhAna (bhatrI) "Niggaha kusale' zrI vipAka sUtra Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 4, zakaTavarNanam jaNIe NayarIe' tatra khalu zobhAJjanyAM nagayo 'sudaMsaNA NAma gaNiyA' sudarzanA nAma-sudarzanAnAmnI gaNikA 'hotthA' AsIt / 'vaNNao' varNakaH asyA varNanam, sa cAnyatra vijJeyaH // mU0 2 // // mUlam // tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe subhadde NAmaM satthavAhe hotthA, aDDhe jAva aparibhUe / tassa NaM subhahassa satthavAhassa bhadANAmaM bhAriyA hotthA, sukumAlapANipAyA ahINa / tassa NaM subhadassa satthavAhassa putte bhaddAe bhAriyAe attae sagaDe NAmaM dArae hotthA, ahINa0 // sU0 3 // vicakSaNa thaa| kisa niti evaM kisa nyAya se kyA kAma karanA hotA hai, kisa kI kisa samaya AvazyakatA paDatI hai, ye saba bAteM vaha bhalI prakAra jAnatA thA / 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' usI zobhAJjanI nagarI meM sudaMsaNA NAmaM gaNiyA hotthA' eka vezyA rahatI thI jisakA nAma sudarzanA thA / 'vaNNao' isakA varNana kAmadhvajA vezyA ke samAna hai| bhAvArtha-isa nagarI ke rAjA kA nAma mahAcaMda thaa| yaha viziSTa pratApazAlI thaa| isa kA eka maMtrI thaa| jisakA nAma suSeNa thaa| yaha rAjanIti evaM nyAya meM vizeSa catura thA / kisI ko nigraha-vaza karane meM atizaya buddhisaMpanna thaa| yahAM para sudarzanA nAmakI eka vezyA rahatI thii| jo rUpa lAvaNya se saMpanna thI // suu02|| te rAjanItine prayoga karavAmAM ane nyAya karavAnI kaLAmAM vizeSa kuzaLa hatA, kaI nItithI ane kayA nyAya vaDe kayuM kAma karavuM joie, kayA samaye kenI jarUrIyAta paDe che te tamAma vAta 4 sArI rIte to to 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' tazIlanI nagarImA 'sudaMsaNANAmaM gaNiyA hotthA me suza nA nAbhanI vezyA 55 rahatI tI. tena 'vaNNao' pani 10 vezyAnA re che. bhAvArtha-A nagarInA rAjavInuM nAma mahAcaMda hatuM te vizeSa pratApI hatA tene eka maMtrI hatA, jenuM nAma suSeNa hatuM te maMtrI rAjanIti ane nyAyamAM ghaNu ja catura hatA, keIne paNa vaza karavAmAM ke kabaje karavAmAM bahuja buddhisaMpanna hatA, A nagarImAM eka sudarzanA nAmanI vezyA rahetI hatI, te paNa rUpa ane sAyathI tA. (sU0 2) zrI vipAka sUtra Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 vipAkazrute TIkA 6 9 4 'tattha NaM' ityAdi / 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' tatra khalu zobhAanyAM nagaryA ' subhade NAmaM ' subhadro nAma = subhadranAmakaH 'satthavAhe ' sArthavAhaH ' hotyA ' AsIt / sa kIdRza: ? ityAha- 'aDDhe jAva aparibhUe ' iti / ADhayaH =dhanavAn yAvad aparibhUtaH / tassa NaM subhaddassa satyavAhassa tasya khalu subhadrasya sArthavAhasya 'bhaddANAma' bhadrAnAmabhadrAnAmnI 'bhAriyA' bhAryA, 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI ? - tyAha- 'sukumAlapANipAyA' sukumArapANipAdA = komalakaracaraNA, tathA - 'ahINa 0 ' - ' ahINapaDipuNNapaMcidiyasarIrA' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIrA - ahInAni anyUnAni svarUpataH paripUrNAni lakSaNataH, paJcApIndriyANi yasmiMstat, tathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA / 'tassa NaM subhaddasa satthavAhassa' tasya khalu subhadrasya sArthavAhasya 'putte ' putraH bhaddAe bhAriyAe bhadrAbhAryAyAH 'attae' AtmajaH 6 sagaDe NAmaM dArae' zakaTo nAma = zakaTanAmakaH, dArakaH 'hotthA' AsIt / sa kIdRza: ? ityAha- 'ahINapaDipuNNa paMciMdiyasarI re' iti, ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH || sU0 3 // 6 tastha NaM' ityAdi / 'tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe' usa sobhAJjanI nagarI meM 'suhadde NAmaM satyavAhe hotthA' subhadra nAmakA eka sArthavAha rahatA thA / ' aDDhejAva aparibhUra' yaha jana dhana Adi se paripUrNa thA / 'tassa NaM subhaddassa satyavAhassa bhANAmaM bhAriyA hotyA' isa subhadra kI bhAryA kA nAma bhadrA thA / 'sukumAlapANipAyA ahINa 0 ' isake kara aura caraNa donoM sukumAra the / zarIra bhI pA~coM indriyoM ke yathAvasthita pramANa se paripUrNa thA / 'tassa NaM subhaddamsa satthavAhassa putte bhaddAe bhAriyAe attae ' usa subhadra sArthavAha kA eka putra thA jo isakI bhadrA patnI kI kukSi se utpanna huA thA / 'sagaDe NAmaM 4 tattha NaM ' ghetyAhi. 6 tattha NaM sohaMjaNIe NayarIe ' zolAMnI nagarIbhAM ' suhadde NAmaMsatthavAhe hotthA ' subhadra nAmanA se sArthavAha pazu rahetA hatA 'aDDe jAvaaparibhUe' te bhAe|sozrI ane dhanAhisthI paripUrNa hatA. 'tassa NaM subhaddatsa satthavAhassa bhaddANAmaM bhAriyA hotthA' te sulaganI patnInu nAma ladvA tu 'sukumAla0 ' 'ahINaM ' tenA hAtha ane yA janne subhAsa amala hatA, zarIra pazu yAMnya 4 driyAMnA yathA-yogya pramANuzrI paripUrNa tu 'tassa NaM subhaddassa satyavAhassa putte bhaddAe bhAriyAe attara' te subhadra sArthavAhane me putra hato te tenI lagA patnInA urathI utpanna thayo hatA 'sagaDe NAmaM dArae hotthA ' te mAjaunu nAma zasTa zrI vipAka sUtra Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe / parisA jiggyaa| rAyA vi nniggo| dhammo khio| parisA paDigayA // sU0 4 // TIkA _ 'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNa samaNe bhagavaM mahAvIre' tammin kAle tasmin samaye zramaNo bhagavAn mahAvIro yAvat zobhAJjanyAM nagaryAM yatraiva devaramaNanAmakamudyAnaM tatraiva 'samosaDhe' smvsRtH| 'parisA' pariSat janAnAM sahatiH 'NiggayA' nirgatA-zrImahAvIrasvAminaM vandituM zobhAJjanAnagarIto bhiniHsRtaa| 'rAyA vi' rAjA'pi-mahAcandranAmako bhUpatizca 'Niggao' nirgtH| yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgatya bhagavadArae hotthA' isakA nAma zakaTa thA / 'ahINa0' yaha bhI paripUrNa aMgopAMga vAlA aura rUpa lAvaNya se yukta thaa| // sU. 3 // teNaM kAleNaM.' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'samaNe bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe' zramaNa bhagavAna mahAvIra vihAra karate hue usa zobhAJjanI nagarI meM jahAM devaramaNa nAmakA udyAna thA vahAM para padhAre / prabhukA Agamana jAnakara 'parisA NiggayA' janatA unake darzana evaM unase dharma zravaNa karane ke liye apane2 sthAna se niklii| 'rAyA vi Niggao' mahAcandra rAjA bhI nikalA / ve saba ke saba calakara vahAM para Aye jahAM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the| 6. 'ahINa' te 55 agopAMga paripUrNa bhane 35-59yathA yamAna tA.(sU03) 'teNaM kAleNaM tyAdi 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te 47 // bhane te abhayane viSa 'samaNe bhagavaM mahAvIre0 samosaDhe ' zrama sagavAna mahAvIra viDa(2 42tA 54 te shmaaNjanI nagarImAM jyAM devaramaNa nAmane bagIco hato tyAM padhAryA prabhunuM Agamana Men 'parisA NiggayA, tyAMnI nitA tabhana darzana bhane temanA pAsethI dharmazrava 4218 bhATa yotAnA sthAnathI nIjI. 'rAyA vi Niggao' maDAyandra 204pI paNa nIkaLyA. te sau cAlI karIne jyAM zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna hatA zrI vipAka sUtra Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ntamAdakSiNapradakSiNaM karoti, kRtvA vandate namasyati, yAvat paryupAste / 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH bhagavatA zrutacAritralakSaNo dharma upadiSTaH / 'parisA paDigayA' pariSat pratigatA-dharmakathAM zrutvA bhagavantaM vanditvA namaskRtya prtinivRttaa| rAjA'pi pratigataH // sU0 4 // // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeThe aMtevAsI jAva rAyamagge ogADhe / tattha NaM hatthI Ase parise / tesiM NaM purisANaM majjhagayaM pAsai egaM saithiyaM purisaM avauDagabaMdhaNaM ukittajAva ugghosaNaM, ciMtA taheva jAva bhagavaM vAgarei // sU0 5 // TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa' tasmin kAle tasmin samaye zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jehe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI ziSyaH, gautamaH, 'jAva' yAvat-evamatra yojanA prAguktasaboMne prabhu ko vaMdanA kI, namaskAra kiyA evaM paryupAsanA kI / 'dhammo kahio' bhagavAnane zrutacAritrarUpa dharma kA upadeza diyaa| 'parisA paDigayA' dharmakathA sunakara sabake saba bhagavAna ko vaMdanA evaM namaskAra kara vApisa apane sthAna para gye| rAjA bhI vApisa gyaa||| sU0 4 // 'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAn mahAvIra ke 'je? aMtevAsI jAva rAyamagge ogADhe' baDe ziSya gautama svAmI, bhagavAna kI AjJA tyAM AgaLa AvyA A saue prabhune vaMdanA karI namaskAra karyo, ane parya pAsanA marthAt sevAmA me 'dhammo kahio' pramukha tamAmane zrutayAritra35 ghanA upadeza mAdhyo, 'parisA paDigayA' dharmathA sAsaNIne ta sau bhagavAnane vAhanA-namaskAra urIne pAtAnA sthAna 52 pAchA gayA, 0 59 pAtAnA sthAna52 gayA. (sU0 4) 'teNaM kAleNaM' tyA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te Na mane te samayane viSa 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zrama mAvAna mahAvIranA 'jeThe aMtevAsI jAva rAyamagge ogADhe' bhoTara ziSya gautama svAmI, mAnanI mAjJA prApta 4rIna mikSA bhATe zrI vipAka sUtra Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam rItyA-bhagavadAjJAmupAdAya bhikSAnayanArtha zobhAJjanInagaryAmuccanIcamadhyamakulAnyaTan 'rAyamagge' rAjamArge 'ogADhe' avagADhaH smaagtH| tatra khalu 'hatthI' hastinaH pazyati, 'Ase' azvAn pazyati 'purise' puruSAn pazyati, 'tesiM NaM purisANaM majjhagayaM teSAM hastyArUDhAnAmazvArUDhAnAM ca khalu puruSANAM madhyagatam 'egaM' ekaM 'saitthiyaM' sastrIkaM-strIsahitaM 'purisaM' puruSaM 'pAsaI' pazyati / kathambhUtaM puruSa ?mityAha -' avauDagavaMdhaNaM' iti / avakoTakabandhanaM-avakoTakena kRkATikAyA adhonayanena bandhanaM yasya sa tathA tam , galAdhobhAgataH pRSThadezamAnItayA rajjvA pRSThadeze baddhaM hastadvayaM yasya tamityarthaH / 'ukvittakaNNaNAsaM' utkRttakarNanAsam 'jAva ugghosaNaM' yAvad udghoSaNAm , iha evaM yojanA-'NehatuppiyagattaM' ityAdi 'imaM ca Na eyArUvaM ugghosaNaM suNei-No khalu devANuppiyA ! 'imassa purisassa keI rAyA vA rAyaputto vA avarajjhai, appaNo se sayAI kammAI avarajjhai' iti / eSAM padAnAM vyAkhyA'syaiva dvitIyAdhyayane caturthasUtre draSTavyA / 'ciMtA' cintA-taM puruSaM dRSTvA zrIgautamasvAmina-cintA-manasi saMkalpaH samudapadyata ityrthH| prAptakara bhikSA ke liye zobhAJjanI nagarI meM ucca nIca evaM madhyama kuloM meM phirate hae rAjamArga para Aye / 'tattha NaM hatthI Ase purise' vahAM unhoMne hAthiyoM, ghoDoM evaM manuSyoM ko dekhaa| 'tesiNaM purisANaM majjhagayaM una hAthI evaM ghoDoM para caDhe hue puruSoM ke madhya meM rahe hue 'ega' eka 'saithiyaM purisaM avaoDagabaMdhaNaM ukitta jAva ugghosaNaM ciMtA taheva jAva bhagavaM vAgarei' strIsahita puruSa ko dekhA / usake gardana ke nIce ke bhAga se lekara pRSThadezaparyanta rassI se donoM hAtha baMdhe hue the / usa kI nAka aura kAna donoM kaTe hue the / Adi2 sthitiyukta usa puruSa ko dekhakara, evaM usa ke viSaya meM kI jAtI huI ghoSaNA ko sunakara gautama svAmI ke mana meM isa prakAra vicAra zobhAMjanI nagarImAM ucca-nIca ane madhyama kulemAM pharatA thakA rAjamArga para AvyA. 'tattha NaM hatthI Ase purise' tyo tamo bAthI, ghAse mane manuSyAne yA 'tesi NaM purisANaM majhagayaM' te hAthI-3 mA 52 yA puruSAMnA madhyama raDato 'egaM' se 'saitthiyaM parisaM avaoDagabaMdhaNaM ukkitta0 jAva ugghosaNaM citA taheva jAva bhagavaM vAgarei ' strIsahita puruSana yo. tenA 38nI nAyanA bhAgathI laI pAchaLanI pIThanA tamAma bhAga sudhI deraDAthI banne hAtha bAMdhelA hatA, tenA nAka ane kAna banne kApelA hatA, AvI sthitimAM te puruSane joIne ane tenA saMbaMdhamAM je jAherAta thatI te sAMbhaLIne gautamasvAmInA manamAM A pramANe zrI vipAka sUtra Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 vipAkazrute 'taheva jAva bhagavaM vAgarei' tathaiva yAvad bhagavAn vyAkaroti / 'tathaiva yAvad ityanenAsyaiva dvitIyAdhyayane paJcamasUtre yathA varNitaM tadvadevAtrApi bodhyam / aho ! khalu ayaM puruSaH pUrvabhavakRtAnAmazubhAnAM karmaNAM phalaM narakapratirUpikAM vedanAmanubhavatIti vicintya sa zrIgautamasvAmI uccanIcamadhyamakuleSu yAvadaTan yathAparyAptAM samudAnIbhikSAM gRhItvA bhagavataH samIpamAgatya tat sarva pradarya bhagavantaM vanditvA namaskRtyaivamavAdIt-he bhagavan ! evaM khalu ahaM bhavatA'bhyanujJAtaH san zobhAJjanyAM nagaryA mikSArtha gacchan rAjamArge sastrIkamekaM puruSa narakamatirUpikAM vedanAmanubhavantaM dRSTavAn / sa khalu he bhagavan ! pUrvabhave ka AsIt ? yAvat pratyanubhavan viharati ? / tato bhagavAn vyAkaroti vakSyamANaprakAreNa gautamasvAminaM prati tasya puruSasya caritraM varNayatItyarthaH / / sU0 5 // utpanna huA- Azcarya hai ki yaha puruSa pUrvabhava meM kRta azubha karmoM ke phalasvarUpa naraka jaisI vedanA kA anubhava kara rahA haiM / isa prakAra vicAra kara gautama svAmI ucca nIca madhyama kuloM meM phira kara yathAparyApta bhikSA le bhagavAna ke samIpa Aye / Ate hI unhoMne samasta gRhIta bhikSA bhagavAna ko dikhalAI, aura unhe vandana evaM namaskAra kara ve phira isa prakAra bole ki he bhagavAn maiM Aja Apa se AjJA prAptakara zobhAJjanI nagarI meM bhikSA ke liye gayA, jAte2 mArga meM maine sastrIka eka puruSa ko dekhA-jo naraka jaisI vedanA kA anubhava kara rahA thA / he bhadanta ! yaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA- jo isa prakAra kI dArUNa vyathA kA pAtra banA huA hai| phira bhagavAna usa puruSakA caritra kahate haiM ||suu05|| vicAra utpanna thaye ka-Azcapa che ka A puruSa pUrvabhavamAM karelAM azubha karmonA phaLa svarUpa naraka jevI vedanAne anubhava karI rahela che. A pramANe vicAra karIne gautama svAmI ucca-nIca madhyama kulemAM pharIne puratI bhikSA laIne bhagavAnanI pAse AvyA. AvatAMnI sAthe ja teo je bhikSA lAvyA hatA te tamAma bhagavAnane batAvI ane vaMdana-namaskAra karIne pachI A pramANe che ke- bhagavAna ! huM ApanI AjJA prApta karIne Aje zobhAMjanI nagarImAM bhikSA levA mATe gaye, jatAM jatAM mArgamAM meM eka puruSane strInI sAthe joye. te narakanA jevI vedanAne anubhava karI rahyo hato. he bhadanta ! te puruSa pUrvabhavamAM koNa hatuM je A prakAranI dArUNa vedanA bhegavavAnuM pAtra banyo che? have bhagavAna tenuM caritra kahe che. (sU. 5) zrI vipAka sUtra Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1 a0 4, zakaTavarNanam " 409 // mUlam // evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse chagalapure Nayare hotthA / tattha sIhagirI NAmaM rAyA hotthA, mahayA / tattha NaM chagalapure Nayare chaNNie NAmaM chAgalie parivasai, aDDhe jAva aparibhUe ahammie jAva duppaDiyAgaMde / tattha NaM chaSNayassa chAgaliyassa bahUNaM ayANa ya, elayANa ya, rojhANa ya, vasabhANa ya sasayANa ya, pasayANa ya, sUyarANa ya, siMghANa ya, hariNANa ya, saMbharANa ya, mahisANa ya, sayabaddhANi ya, sahassabaddhANi ya, jUhANi ya vADagaMsi saNNiruddhAriM citi / aNNe ya tattha bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA, bahave ae ya, jAva mahise ya sArakkhamANA saMgovemANA cihaMti / aNNe ya se bahave purisA ayANa ya jAva jUhANi ya gihaMsi saNNiruddhAI kiccA citi / aNNe ya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA, bahave ae ya, jAva mahise ya jIviyAo vavazevittA masAI kappaNIkappiyAiM kareMti, karitA chaSNayassa chAgaliyassa uvarNeti / aNNe ya se bahave purisA tAI bahuyAI ayamaMsAi ya jAva mahisamasAi ya tavasu ya kavallIsu ya kaMdusu ya bhajjaNaesu ya iMgAlesu ya taleMti ya, bhajeMti ya, soleMti ya, talittA ya3 rAyamaggaMsi vittaM kappemANA viharaMti / appaNAvi ya NaM se chafore chAgalie bahuvihehiM ayamaMsehiM jAva mahisamaMsehi ya taliehi ya bhajiehi ya solliehi ya suraM ca5 AsAemANe 4 viharai // sU0 6 // zrI vipAka sUtra Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ttiikaa| evaM khalu0' ityaadi| 'evaM khalu goyamA' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse' tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvope dvIpe bhArate varSe 'chagalapure Nayare' chagalapuranAmakaM nagaraM 'hotthA' AsIt / 'tattha' tatra 'sIhagirI NAma' siMhagirirnAma: siMhagirinAmakaH, 'rAyA' rAjA 'hotthA' Asot / sa kIdRzaH ? ityAha'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH, asya vyAkhyA'sminnevAdhyayane prAguktA / 'tattha gaM chagalapure Nayare chaNNie NAmaM chAgalie parivasai' tatra khalu chagalapure nagare chaniko nAma chAgalika: parivasati, sa kIdRzaH ? ityAha-'aiDhe' ityAdi / ADhayaH, 'jAva aparibhUe' 'evaM khalu.' ityAdi / gautamasvAmI ke pUchane para bhagavAna pharamAte haiM ki-'evaM khalu' 'goyamA !' he gautama ! isa prakAra 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM evaM usa samaya meM 'iheca jaMbRddIve dIve bhArahe vAse' isI jaMbUdvIpa nAmaka dvIpa meM aura isI bharatakSetra meM 'chagalapure Nayare hotthA' eka chagalapura nAmakA nagara thA / 'tattha sIhagirI NAmaM rAyA hotthA' usa nagara kA rAjA siMhagiri thA / vaha 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre' mahAhimavAna parvata jaisA, malayAcala sumeragiri aura mahendra parvata ke samAna anya rAjAoM meM pradhAna thaa| 'tattha NaM chagalapure Nayare chaNie NAmaM chAgalie parivasaI aDDhe jAva aparibhUe' usI chagalapura nagara meM chanika nAma kA eka kasAI bhI rahatA thA / vaha ADhaya jana dhana dhAnya Adise khUba paripUrNa evaM yAvata sabake evaM khalu' tyAhi. gautama svAbhIme pUchayu tyA bhAvAna he cha hai-'goyamA !' gautama! 'evaM khalu' mA prabhA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te anete samayana viSa 'iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse' mA dIpanai mA marata kSetrane vive 'chagalapure Nayare hotthA' chApura nAmarnu nagara hetu 'tassa sIhagirI NAmaM rAyA hotthA' te nAnA simira nAmanA 22 tA, te 'mahayAhimavatamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre ' mahAhimapAna pati nevA malayAya subhe32 mane bha.5 parvata samAna anya nayAmA pradhAna-bhujya tA. 'tattha Na chagalapure Nayare chaNNie NAmaM chAgalie parivasai aDhe jAva aparibhUe' te 702 nagaramA channaka nAmano eka kasAI paNa rahetuM hatuM, te khUba dhana, dhAnya Adi saMpattithI zrI vipAka sUtra Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 'yAvadaparibhUtaH, 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' adhArmiko yAvad dussptyaanndH| 'tattha NaM chaNiyassa chAgaliyassabahUNaM' tatra khalu chanikasya chAgalikasya bahUnAm 'ayANa ya' ajAnAM ca-chAgAnAM ca, 'elayANa ya' elakAnAM meSANAM ca, 'rojjhANa ya' rojjhAnAM pazuvizeSANAm 'rojha' iti bhASAmasiddhAnAm / 'vasabhANa ya' vRSabhANAM ca, 'sasayANa ya' zazakAnAM ca, 'pasayANa ya' pasakAnAM mRgazizUnAM ca, 'sUyarANa ya zUkarANAM ca 'siMghANa ya' siMhAnAM ca, 'hariNANa ya' hariNAnAM ca 'saMbharANa ya sAmbharANAM ca 'mahisANa ya' mahiSANAM ca 'sayabaddhANi ya' zatabaddhAni zataM zatamajAdIn yojayitvA baddhAni ca, 'sahassabaddhANiya' sahasrabaddhAni-sahasra sahasraM yojayitvA baddhAni ca 'jUhANi ya' yUthAni ca 'vADagaMsi' vATake paridhirUpeNa kaNTakAdinA veSTitaM sthAnaM vATaH sa eva vATakastasmin, 'saNNiruddhAI' saMniruddhAni 'ciTaMti' tiSThanti 'aNNe ya tattha aparibhUta-kisI se parAbhava nahIM pAtA thaa| vaha baDA 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' adhArmika adharmasevI evaM adharma se hI apanI AjIvikA calAtA thaa| yAvat duSpratyAnanda-dUsare ko duHkha pahuMcAne meM hI apanA Ananda mAnatA thaa| 'tattha NaM chaNiyassa chAgaliyassa bahUNaM' vahAM usa channika kasAI ke yahAM bahutase 'ayANa ya elayANa ya' bakaroM kA meSoM kA, 'rojhANa ya' rojhoM kA, 'vasabhANa ya' bailoM kA 'sasayANa ya' kharagozoM kA 'pasayANa ya' bAlamRgoM kA sUyarANa ya' sUaroM kA 'siMghANa ya' siMhoM kA hariNANa ya' hiraNoM kA 'saMbharANa ya' mAMbharoM kA 'mahisANa ya' evaM mahiSoM kA 'sayabaddhANi' sau sau ke baMdhe hue 'sahassabaddhANi' hajAra hajAra ke baMdhe hue 'jUhANi ya' samUha 'vADagaMsi' bADA-kAMToM kI bADa se veSTita sthAna meM 'saNNiruddhAI bandhe hue 'ciMTuMti' rahate the| 'aNNe ya tattha bahave pUrNa to bhane 4thI 52rAma pAme tevo nato. ane maI 1 'ahammie jAva duppADiyANaMde / madhamA adharmasevI adharmathA potAnI mAvi sAvata hate, bIjAne duHkha pahoMcADavAmAM ja pitAno Ananda samajAte hate. 'tattha NaM chaNNiyassa chAgaliyassa bahUNaM' te 22mA channi sAdhana tyAM ghaine 'ayANa ya elayANa ya' rAmAnAM ghaTAyAnA 'rojhANa ya' zInA 'vasabhANa ya' honA 'sasayANa ya' sasasAmAnA pasayANa ya' yaasbhuugon| 'sUyarANa ya' sUmarAnA 'siMghANa ya' siDAnA 'hariyANa ya' nA 'sabharANa ya ' sAmanA ' mahisANa ya' mAnA 'sayabaddhANi' se sonA wial 'sahassabaddhANi ' SA2 2nA mAMsA 'jUhANi' sabhU vADagaMsi' me|ziernii pAyI viMTAyelA sthAnamA 'saNNirUdvAI' wian 'ciTThati' utA hatA zrI vipAka sUtra Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 vipAkazrute bahave purisA' anye ca tatra bahavaH puruSAH 'diNNabhaibhattaveyaNA' datta bhRti bhaktavetanAH, idamasakRdvayAkhyAtam 'vaha ve aye jAvamahise ya' bahUnajAMzca yAvad mahiSAMzca 'sArakkhamANA' saMrakSantaH, 'saMgovemANA ciTuMti' sNgopaayntstisstthti| 'aNNeya se bahave purisA' anye ca 'se' tasyachanikachAgalikasya, bahavaH puruSA 'ayANa ya jAva jUhANi ya' ajAnAM yAvad mahiSANAM yUthAni 'gihaMsi' gRhe 'saMNNirudvAI' saMniruddhAni 'kiccA' kRtvA 'ciTuMti' tiSThanti / aNNeya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA bahave ae ya jAva mahise ya, anye ca tasya bahavaH puruSA dattabhRttibhaktavetanAH bahUn ajAn yAvada mahiSAMzca, 'jIviyAo vavaro viti' jIvitAd vyaparopayanti-jIvitAt pRthkurvnti-maaryntiityrthH| 'vavarovittA' vyaparopya mArayitvA, 'maMsAI' mAMsAni 'kappaNIkappiyAI' purisA diNNabhaibhattaveyaNA' isake pAsa aura dUsare aneka puruSa kAma karate the| yaha kasAI unheM unakI naukarI ke upalakSya meM bhojana evaM vetana pradAna karatA thA / 'bahave ae ya jAva mahise ya' isameM kitaneka naukara cAkara una saba hI bakaroM se lekara mahiSoM taka ke samasta jAnavaroM kI 'sArakkhamANA saMgovemANA ciTuMti' rakSA karate the, sAra-saMbhAla karate the / 'aNNe ya se bahave purisA' kitaneka usake puruSa-naukara cAkara 'ayANa ya jAva jahANi ya' una samasta ajAdika jAnavaroM ke samUhoM ko 'gihaMsi unake apane2 sthAnoM meM saNNiruddhAI kiccA ciTThati' baMda kiye hue rahate the| 'aNNe ya se vahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' evaM dUmare kaI naukara cAkara ki jinheM isakI ora se bhojana evaM vetana prApta hotA thA ve 'bahave ae ya jAva mohase ya jIviyAo vavaroviMti' bahuta se una ajAdi se lekara mahiSoM taka 'aNNe ya tattha bahave purisA diNabhaibhattaveyaNA' tenI pAse bhI ana bhAsa kAma karatA hatA, te kasAI te mANasanI nokarInA pagAramAM temane bhejana ane paisA bhApato to. 'bahave ae ya jAna mahise ya' te nArAmA 4 naa42| te tamAma 54thI saghane pA sudhInAM tamAma batAnapanI 'sArakkhamANA saMgAvemANA ciThaMti' 26 // 42tA. sAra saMbhAla 42tA. Cal, 'aNNe ya se bahave purisA' 3281 tenA nau2-242 'ayANa ya jAva jUhANi ya ta tamAma 542 mA navanA sabhUDAne 'gihaMsi' paat-paataa| sthAnamA 'saNirUdAI kiccA ciTThati ' 55 zane 2tA hatA, 'aNNe ya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' bIjA keTalAka nokaro ke jemane kasAI taraphathI bhojana ane pagAra maLatuM hatuM tevA 'bahave ae ya jAva mahise ya jIviyAo vavaroviti' dha 1425 mAthA zrI vipAka sUtra Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 4, zakaTavarNanam 413 kalpanIkalpitAni=kartarIkartitAni laghulaghUni khaNDAnItyarthaH, 'kareMti' kurvanti / 'karitA chaSNayassa chAgaliyassa' kRtvA chanikasya chAgalikasya 'uvarNeti' upanayanti = samIpa Anayanti / 'aNNeya se bahave purisA tAI bahuyAI ayamasAi ya jAva mahisa maMsAi ya' anye ca tasya bahavaH puruSAstAni bahukAni ajamAMsAni = chAgamAMsAni yAvad mahipamAMsAni ca 'tavasu ya' tapakeSu ca - tapakAH = laghu talanapAtrANi teSu, 'tanA' iti khyAteSu 'kaballIsa ya' kavallISu ca= 'kaDA' iti prasiddheSu, 'kaMdasu ya' kanduSu laghukaTAheSu ca 'bhajjaNae ya' bharjanakeSu ca bharjanakAni bharjanapAtrANi teSu ca 'iMgAlesu ya' aGgAreSu = nirdhUmeSu kASTAdyaziSu ca, 'taleti ya' talayanti ca, taladhAtucurAdipaThitaH, talanapAtre ghRtAdIni nikSipya tatra pacantItyarthaH, 'bhajeti ya' bhRjjanti ca, 'soleMti ya' sollayanti = zUle dhRtvA pacanti / talittA ya' talayitvA ca atra bhRSTvA solayitvA ca ityapi bodhyam / 'rAyamaggaMsi' rAjamArge 'vittiM kappemANA' jAnavaroM ko jIvana se pRthaka karate the-mArate the / 'vavarovittA' mArakara 'masAI kappaNIkappiyAI kareMti ' unake mAMsa ke phira ve kaiMcI se katara 2 kara TukaDe karate the / 'karitA chaNNiyassa chAgaliyassa uvarNeti' TukaDe kara pazcAt usa channika kasAI ke pAsa unheM le jAte / 'aNNe ya se bahave purisA' koI puruSa aise bhI karmacArI the jo 'tAI bahupAI asAI yA mahisamasAI tavaesu ya kavallIsu ya kaMdUmu ya bhajjaNa su ya iMgAlesu ya taleti3' ina lAye hue samasta ajAdika ke mAMsakhaMDoM ko lohe ke tavoM para, bar3e 2 kaDAhoM meM, choTI2 kaDaiyoM meM, bhUjane ke pAtroM meM evaM aMgAroM ke Upara yathAkrama se ghI meM talate the, bhUjate the evaM sekate the 'valinA ya3' talakara bhUjakara aura sekakara phira ve, 'rAyamagaMsi' rAjamArga meM- manuSyoM ke Ane jAne ke mArga 6 sahane pADAyo sudhInA janavarIne bhAratA hatA. ' vavarovittA' bhArIne 'maMsAI kappaNIkappiyAI kareMti / tenA mAMsanA tara vaDe atarIne TuDA puratA hutA. , " karitA chaSNayassa chAgaliyassa uvarNeti ' TukaDA ryA cchI tene channi sAdha pAse te saI bhatA hatA. ' aNNe ya se bahave purimA ' DeTA sevA nA2 hunA 'tAI bahuyAI ayamaMsAI ya jAva mahisamasAI tavaesu ya kavallIsu ya kaMdUsu ya bhajjaNaesu ya iMgAlesu ya taleMti3' te sAvesA samasta marA mahinA mAMsanA TukaDAone leDhAnA tavA-tAvaDA para, meTA kaDAiemAM, nAnI kaDAImAM, sekavAnA vAsaNamAM ane aMgArApara yathAkrama ghImAM taLatA hatA, bhuMjatA hatA ane setA hatA 'talittA ya3' tajIne lUkane seDIne pachI 'rAyamaggaMsi ' zanamArgabhAM zrI vipAka sUtra Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 vipAkazrute vRttiM kalpayantaH teSAM mAMsAnAM vikrayeNa jIvikAM kurvantaH, 'viharaMti' viharanti / 'appaNAviyaNaM chaNNie chAgalie bahuvihehiM ayamaMsehiM jAva mahisamaMsehi ya taliyehi ya bhajiehi ya' AtmanA'pi ca khalu sa channikazchAgaliko bahuvidhairajamAMsairyAvad mahiSamAMsaizca talitaizca bhRSTaizca, 'solliehi ya' zUlapakvaizca saha 'suraM ca5' surAM-madirAM nAnAvidhAM ca, 'AsAemANe 4' AsvAdayan visvAdayan paribhuJjAnaH paribhAjayaMzca 'viharai' viharati / / mU0 6 // meM 'vitti kappemANA viharaMti' rakhakara unheM becate aura usa vikrI kI Aya se apanI jIvikA calAte / 'appaNA vi ya NaM se chaNNie chAgalie bahuvihehiM ayamaMsehiM jAva mahisamaMsehi' vaha chanika kasAI bhI ajAdika se lekara mahiSataka ke aneka prakAra ke mAMsa ke sAtha jo 'taliehiM ya bhanjiehiM ya' talA huA hotA, bhUjA huA hotA evaM 'sollehiM ya' zUla para rakhakara jo pakAyA huA hotA usa ke sAtha 'muraM ca4 AsAemANe4 viharai' aneka prakAra kI madirA kA Asevana Adi krtaa| bhAvArtha-gautamasvAmI kA isa prakAra praznasunakara vIra prabhu ne kahA-he gautama ! usa kAla evaM usa samaya meM isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM sthita isa bharata kSetra meM eka chagalapura nAma kA nagara thaa| usakA zAzaka rAjA siMhagiri thaa| yaha bahuta hI adhika parAkramazAlI thA / isake zatru bhI isakA nAma sunakara bhaya se kaMpita ho uThate the / isI nagara meM eka dhanika bahuta parivAra vAlA evaM bhAsone 11-mApavAnA 2stA a52 vittiM kappemANA viharaMti' bhI tane vecatA hatA ane te vecANanI AvakamAMthI pitAnI AjIvikA calAvatA hatA. 'appaNA vi ya NaM se chaNNie chAgalie bahuvihehiM ayamaMsehiM jAva mahisamaMse hiM' te chanika kasAI paNa bakarAdikathI laIne pADAo sudhInA aneka prakAranAM mAMsanI sAthai taliehiM ya bhajjiehiM ya' tagelA, sesI 'sollehi ya zusa52 sabhIna 54ian tamAnI sAthe 'suraM ca5 AsAemANe4 viharai' bhane prA2nI mAhArnu paNa sevana karatA hate. bhAvArtha-gautama svAmInA A prakAranA praznane sAMbhaLIne vIra prabhue kahyuM ke he gautama! te kAla ane te samayane viSe A jaMbUDhIpa nAmanA dvIpamAM rahelA A bharata kSetramAM eka chAlapura nAmanuM nagara hatuM, tenA rAjAnuM nAma siMhagiri hatuM te bahu ja vadhAre parAkrama vALo hato, tenA zatruo paNa tenuM nAma sAMbhaLIne bhayathI kaMpI uThatA hatA. te nagaramAM eka dhanika meTA parivAravALe ane mahA zrI vipAka sUtra Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTajanmavarNanam // mUlam // tae NaM se chaNNie chAgalie eyakamme eyappahANe eyavije eyasamAyAre subahu pAvakammaM kalikalusaM samajiNittA mahA adhArmika chanika nAmakA kasAI bhI rahatA thaa| isake yahAM aneka aja Adi jAnavara eka vADe meM anekoM kI saMkhyA meM ghire hue baMdhe rahate the| ina pazuoM kI sAra-saMbhAra ke liye usake yahAM aneka naukara cAkara kAma kAja kiyA karate the / vaha unheM khAnA pInA evaM vetana detA thaa| una saba kA kAma alaga2 baTA huA thA / koI unakI rakSA karate the| kisIra kA kAma yaha thA ki vaha unheM unake bA~dhaneyogya sthAna meM bAMdhatA, aura vahIM para rokakara rakhatA, tAki ve kahIM bAhira bhAga nahIM sakate / koI unake vadha karane ke liye niyukta the / ve unakA vadhakara unake mAMsa ko kaiMcI Adi se katara2 kara TukaDe2 karate aura apane mAlika ke pAsa unheM le jAte / jaba mAlika unakA acchI taraha nirIkSaNa kara cukatA, taba una TukaDoM ko tavA Adi para talakara bhUjakara evaM pakAkara beMcane ke liye rAjamArga para lekara baiThate the, aura unakI vikrI se jo bhI Aya hotI usase apanI AjIvikA calAte / tathA svayaM vaha chanika kasAI bhI tale hue, bhUje hue, evaM pake hue, usa mAMsa ke sAtha aneka prakAra kI madirA kA Asevana karatA thaa| // sU0 6 // adhArmika channaka nAmane kasAI paNa rahetuM hatuM. tene tyAM bakarA Adi ghaNAM ja jAnavara meTI saMkhyAmAM eka vADAmAM bAMdhI rAkhavAmAM AvatAM hatAM, tenI sAravAra mATe ghara aneka nekara-cAkara kAma karyA karatA hatA, nekarane khAvA-pIvAnuM ane pagAra paNa Apate hate. te tamAma nekaranuM kAma-kAja saune vaheMcI ApeluM hatuM, keTalAka pazuonA rakSaNanuM kAma karatA hatA, keTalAka sArI rIte bAMdhatA hatA, keTalAka tyAM bAMdhelA pazuo bahAra jatAM na rahe te saMbhALa rAkhatA hatA, keTalAka tene mAravA mATe rAkhelA hatA, te pazuone vadha karI tenA mAMsane kAtarathI TukaDA karIne pitAnA mAlikanI pAse laI jatA, ane mAlika barAbara tene joI letA te pachI te mAMsanA TukaDAone, tAvaDA Adi para taLIne sekIne, pakAvIne. te vecavA mATe rAjamArga para rAkhIne besatA hatA, ane tene vecANanI AvakamAMthI potAnI AjIvikA calAvatA hatA. pite channaka kasAI paNa, taLelAM zekelA ane pakavelAM mAMsanI sAthe aneka prakAranI madirA sevana 42 Dato. (sU. 6) zrI vipAka sUtra Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sattavAsasayAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA cautthIe puDhavIe ukkoseNaM dasasAgarotramaTTiiesa Neraiesu NeraiyattAe uvavaNNe / tae NaM subhaddassa satthavAhassa bhaddA bhAriyA jANiduyA yA hotthA, jAyAra dAragA viNihAyamAvarjati / tae NaM se chaNNie chAgalie cautthIe puDavIe anaMtaraM uvvahittA iheva sohaMjaNIe NayarIe subhaddassa satthavAhassa bhaddAe bhAriyAe kucchisi puttatAe uvavaNNe // sU0 7 // TIkA 416 'tae NaM ' ityAdi / ' tae NaM se chaNie chAgalie' tataH khalu sa channibhchAgalikaH, 'ekamme' etatkarmA - etat ajAdInAM - yAvanmahiSANAM yAni yUthAni tAni zatavaddhAni sahasravaddhAni kRtvA teSAM mAraNaM tanmAMsAni pakvA teSAM vikrayeNa vRttikalpanaM, tathA tairmAsaiH saha nAnAvidhasurAsevanarUpaM ca karma = kriyA yasya sa etatkarmA | 'eyapahANe' etaspradhAnaH- etat uktaM karma pradhAnaM yasya sa tathA, ajAdiyAvanmahiSayUthamAraNatanmAMsavikrayabhakSaNamadyapAnatatpara ityarthaH / 'e vijje etadvidyaH - ajAdiyAvanmahiSayUthamArANadividhijJaH / 'eyasamAyAre' tae NaM se0 ' ityAdi / 4 6 'tae NaM ' pazcAt ' se chaNie chAgalie ' vaha channi kasAI 'eyakamme ' ki jisakA ajAdi se lagAkara mahiSoM taka ke pazuoM kA zatabaddha evaM sahasrabaddha samudAya kA mAranA, evaM unake mAMsa kA pakavAnA, tathA usakI vikrI se AjIvikA karanA unake mAMsAdikoM ke sAtha nAnAra prakAra kI madirA kA Asevana Adi karanA yahI eka mAtra kArya thA / 'eyappahANe' yahI jisakA pradhAna kartavya thA / 'eyavijje ' 'tara NaM se ' tyAhi 'tae NaM' te pachI 'se chaNie chAgalie' te channi asA 'eyakamme' janu bakarA AdithI laine pADAo sudhInA pazuone seMkaDo ane hajAronI saMkhyAmAM mAravAM ane tenAM mAMsane rAMdhavuM tathA tenAM vecANamAMthI AjIvikA calAvavI, pazuonA mAMsAdikanI sAthe nAnA prakAranI madirAenuM sevana karavuM eja eka mAtra kAma tu 'eyapahANe' te nenu mukhya abha hetu . ' eyavijje ' rAhi pazumane zrI vipAka sUtra Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TokA, zru0 1, a0 4, zakaTajanmavarNanam 417 ettsmaacaarH-ajaadiyaavnmhissyuuthmaarnnaadyaacrnnshiilH| 'subahu pAvakammaM kalikalusaM' subahupApakarma kalikaluSaM 'samajiNittA' samupAjya-upArjitaM kRtvA, 'sattavAsasayAI paramAuM' saptavarSazatAni saptazatasaMvatsarAn paramAyuH utkRSTamAyuH 'pAlayittA kAlamAse kAlaM kiccA cautthIe puDhavIe ukkoseNaM' pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA, catuA pRthivyAmutkarSeNa 'dasasAgarovamaTiiemu NeraiyAsu NeraiyattAe' dazasAgaropamasthitikeSu naiyikeSu nairayikatayA 'uvavaNNe' utpnnH| 'tae NaM subhaddassa sasthavAhassa bhadA bhAriyA' tataH khalu subhadasya sArthavAhasya bhadrA nAmnI bhAryA 'jAijiMdayA' jAtinindakA janmato mRtavatsA, 'yAci hotthA' cApyabhavat / 'jAyA jAyA dAragA' jAtA jAtA dArakAH zizavaH 'viNihAyamAvajjati' vinighAtamApadyante-jAtA eva mriyante ityarthaH / 'tae NaM se chaNNie chAgalie cautthIe puDhavIe aNaMtaraM' tataH khalu sa chanikazchAgaliajAdika pazuoM kI mArane kI vidhi meM jo vizeSa nipuNa thA 'eyasamAyare' yahI jisakA AcaraNa thA 'subahu pAvakammaM kalikalusaM' atyaMta ghoratara nikAcitabaMdhasahita aneka pApakoM ko 'samajiNittA' upArjita kara 'sattavAsasayAI parAmAuM pAlittA' 700 varSa kI utkRSTa Ayu ko bhogakara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para marakara 'cautthIe puDhavIe' cauthI pRthivo meM ki jahAM 'ukoseNaM dasasAgarovamahiiesu Neraiemu' utkRSTa 10 sAgara ko sthiti vAle nArakAvAsa haiM, unameM 'NeraittAe' nArakI kI paryAya se 'uvavaNNe' utpanna huA / 'tae NaM subhaddassa sasthavAhassa bhaddA bhAriyA jAiNiduyA yAvi hotthA' subhadra seTha kI bhadrA bhAryA jAtininduka thI 'jAyA2 dAragA viNihAyamAvajaMti' utpanna hote hI isake bacce marajAte the 'tae NaM se chaNie chAgalie' bhAravAnI vidhimA ta vizeSa azA itA. 'eyasamAyAre' se renu mAyaNa ketu 'subaha pAvakammaM kalikalusaM' mayata ghArata2 niyata sahita ane: 5 / 5 bhani 'samanjiNittA' SIN- 431 mejavAne 'sattavAsasayAiM paramAuM pAlittA' 700 sAtase nITa mAyuSyane nAgapIne 'kAlamAse kAla kiccA' mRtyune| samaya bhAvatAM bha27 pAbhIna 'cautthIe puDhavIe' yAthI pRthvImA , nyA 'ukkoseNaM dasasAgarovamaTiiemu Neraiesu' kRSTa 10 isa sAranI sthiti na24Asa cha tabhI 'NeraiyattAe / nAThonI paryAyathA 'uvavaNNe' 4-1 thye| 'tae NaM subhadassa satthavAhassa bhadA bhAriyA jAiNiduyA yAvi hotthA' subhadra zanI bhI nAmanI patnI tinindu tI 'jAyA2 dAragA viNihAyamAvajjati' tenAM maann| apatatAMnI sAthe 1 turata bha255 pAmatai di 'tae NaM zrI vipAka sUtra Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 vipAkazrute kacaturthyAH pRthivyA anantaram, 'unbaTTittA' udvartya = nissRtya 'iheba sohaMjaNIe yarIe' ihaiva zobhAJjanyAM nagayA 'subhaddassa satyavAhassa bhaddAe bhAriyAe ' subhadrasya sArthavAhasya bhadrAnAnyA bhAryAyAH 'kucchisi' kukSau = udare 'puttattAe' putratayA = putragarbhatayA 'uvaNNe' = utpannaH bhadrAyA garbhe janma labdhavAn // sU0 7 // vaha channika kasAI 'cautthIe puDhavIe' aba usa caturthI pRthivI se anaMtaraM unnahittA' apanI Ayu ke samApta hone ke anantara hI nikalakara 'iheba sohaMjaNIe jayarIe' isI zobhAJjanI nagarI meM 'subhahassa satthavAhassa' usa subhadra seTha kI 'bhaddAe bhAriyAe' bhadrAbhAryA kI 'kucchisi puttattAe ubavaNNe' kukSi meM putrarUpa se utpanna huA / 4 bhAvArtha - eka samaya kI bAta hai ki vaha channika kasAI ki jisane apanA 700 varSa kA samasta jIvana inhIM pazuoM ke mArane meM, unake mAMsa kI vikrI se apanI AjIvikA karane meM, svayaM mAMsa khAne evaM madirA ke pIne meM hI vyatIta kiyA hai / jaba apanI Ayu kA antima samaya samIpa AjAtA hai, taba vaha kAla ke gAla kA atithI banakara upArjita pApakarmoM ke nikAcita badha ko bhogane ke liye 10 sAgara kI sthitiyukta caturtha naraka meM vahAM kA nArakI utpanna hotA hai / aba subhadra seTha kI kathA suniye isa kI jo bhadrA bhAryA thI vaha jAti nindukA thI ki isakI saMtAna hote ho marajAtI thI / se chaNie chAgalie ' te chan sA 'cautthIe puDhavIe' sabhAM te thothI pRthivIbhAMthI 'anaMtaraM umbaTTittA' potAnI AyuSya pUrI dhayA yachI tyAMthI nIDajIne 'iheba sohaMjaNIe NayarIe' mA zolAMnI nagarImA subhadasa satthavAhassa te subhadra zeThanI 'bhaddAe bhAriyAe ' bhadrA patnInA 'kuchisi puttattAe ubavaNNe ' udaramAM putrarUpathI utpanna thayA che. 6 bhAvA--eka samayanI vAta che ke te chagnika kasAI ke jeNe peAtAnI 700 sAtaso varSanI AyuSyane tamAma samaya pazue mAravAmAM, tenA mAMsanA vecANathI potAnI AjIvikA calAvavAmAM, peAte mAMsa sAthe madirAnuM pAna karavAmAM ja vItavyA che, jayAre peAtAnI AyuSyane chelle samaya najIka Ave che, tyAre te kALanAM mukhane atithi banIne meLavelAM pApakarmAMnA nikAcita baMdhana bhogavavA mATe 10 dasa sAgaranI sthitivALA cethA narakamAM tyAMnA nArakI thaIne utpanna thAya che, have subhadra zeThanI kathA sAMbhaLe--tenI je patnI bhadrA, te jAtinindukA hatI. tene saMtAna janma pAmatAMnI sAthe ja maraNa pAmatAM hatAM, tethI te satAna vinAnI hatI. zrI vipAka sUtra Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTajanmavarNanam // mUlam // tae NaM tIse bhadAe satthavAhIe annayA kayAI tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyArUve dohale pAunbhUedhannAo NaM tAo ammayAo sapuNNAo NaM kayatthAo NaM jAva suladdhe tAsiM mANussae jammajIviyaphale jAo NaM bahUNaM NANAvihANaM nayaragorUvANaM pasUNa ya jalayara-thalayara-khahayaramAINaM pakkhINa ya bahahiM maMsehi taliehi bhajiehi sollehi saddhiM suraM ca mahuM ca meragaM ca jAiM ca sIhuM ca pasannaM ca AsAemANIo visAemANIo paribhujemANIo paribhAemANIo dohalaM vijeMti, taM jai NaM ahamavi bahUNaM jAva viNijjAmi-tti kaTu taMsi dohalaMsi aviNijamANaMsi sukkA bhukkhA jAva jhiyaai| tae NaM se subhadde satthavAhe bhaI bhAriyaM ohaya jAva pAsai evaM vayAsI-kiM NaM tumaM devANuppiyA! ohaya jAva jhiyAsi ? / tae NaM sA bhadA satthavAhI subhadaM satthavAhaM evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaM jAva jhiyAmi / tae NaM se subhadde satthavAhe bhadAe bhAriyAe eyamaha socA nisamma bhaddA bhAriyaM evaM vayAsI-evaM khallu devANuppiyA ! tuha gambhaMsi amhANaM puvakayapAvappabhAveNaM keI ahammie jAvaduppaDiyANaMde jIve oyarie teNaM eyArise dohale pAubbhUe, taM hou NaM eyassa vaha nissaMtAna thii| vaha chanika kA jIva 10 sAgara kI vahAM kI AyU pUrNa honepara nikalakara isI seTha kI seThAnI ke garbha meM putrarUpa se utpanna huA / // sU0 7 // te chatrikane jIva 10 dasa sAgaranI tyAMnI AyuSya pUrNa thatAM tyAMthI nIkaLIne te zeThanI zeThANInA garbhamAM putrarUpe utpanna thayA. (sU0 7) zrI vipAka sUtra Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAyA 420 vipAkazrute pasAyaNaM-ti kaha se subhadde satthavAhe keNavi uvAeNaM taM dohalaM viNei / tae NaM sA bhadA satthavAhI saMpuNNadohalA saMmANiyadohalA viNIyadohalA vocchinnadohalA saMpannadohalA taM gabhaM suhaM suheNaM parivahai // sU0 8 // TIkA 'tae NaM tIse0' ityaadi| 'tae NaM' tataH garbhasthityanantaraM khala 'tIse bhadAe satthavAhIe annayA kayAI' tasyAH bhadrAyAH sArthavAhyA anyadA kadAcit kasmizcidanyasmin samaye 'tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' triSu mAseSu sarvathA paripUrNeSu satsu 'ime eyArUve' ayametadrUpaH 'dohale' dohadaH garbhasthajIvaprabhAvajanito'milApaH 'pAunbhUe' prAdurbhUtaH saMjAtaH / sa kIdRzaH ? ityAha 'dhaNNAo NaM' ityAdi / dhanyA:prazaMsanIyAH khalu 'tAo ammayAo' tA ambA:-jananyaH evaM 'sapuNNAo NaM kayatthAo NaM jAva' sapuNyA-puNyavatyaH tA ambAH kRtArthAH kRteSTasiddhayaH khalu tA ambAH, atra yAvatkagNAt 'kayayugNAo NaM tAo ammayAo, kayalakSaNAo NaM tAo ammayAo, kayavihavAo NaM tAo ammayAo' ityeSAM 'tae NaM tIse0' ityAdi / 'tae NaM tIse bhadAe satthavAhIe annayA kayAI tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyArUve dohale pAubbhUe tadanantara usa bhadrA sArthavAhI ke garbha ke 3 mAha jaba pUrNa ho cuke taba usa ko isa prakAra kA dohalA utpana haA / 'dhapaNAo Na tAo ammayAo sapuNNAo NaM kayatthAo NaM jAva' ve mAtAe~ dhanya haiM puNyavatI haiM aura kRtArtha haiM, yAvata zabda se kayaNNAo gaM tAo ammayAo kayalakavaNAo Na tAo ammayAo, kayavihavAoNaM tAo ammayAo' ina padoM kA saMgraha hai| ve mAtAe~ 'tae NaM tIse' tyAdi. 'tae NaM tIse bhaddAe satyavAhIe annayA kayAiM tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyArUve dohale pAubbhUe' te pachI te bhadrA sArthavAhInA garbhanAM traNa 3 mAsa jyAre pUrNa thaI gayAM tyAre tene A pramANe deha-abhAvA (bhanAratha) S5-1 thayo -'dhaNNAo NaM tAo ammayAo sapuNNAbhoNaM kayatthAo NaM jAva' te bhAtAso dhanya cha; puyavatI cha, bhane kRtArtha cha, yAvat zathI'kayapuNNAo NaM tAo ammayAo, kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo, kayavihavAo NaM tAo ammayAo' mA pahonA sA che, te bhaataa| puNyAjI zrI vipAka sUtra Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTasyajanmavarNanam 421 saGgrahaH / kRtapuNyAH-pUrvameva kRtaM puNyaM sukhajanakaM karma yAbhistAH, kRtalakSaNAHkRtaM phalayuktaM lakSaNaM-sukhajIvanarekhAdirUpaM yAbhistAH, kRtavibhavAH kRtA-saphalIkRtaH dAnAdizubhakAryayogena vibhavaH aizvaryasaMpattirUpo yAbhistAH, 'suladdhe tAsiM mANussae janmajIviyaphale' sulabdhaM khalu tAsAM mAnuSyakaM janmajIvitaphalaM-mulabdhaM zobhanaprakAreNa prAptaM khalu-nizcayena tAsAM mAtRNAM mAnuSyaka manuSyasambandhi janmajIvitaphalaM janmano jIvitasya ca phalaM, 'jAoNaM bahUNaM NANAvihANaM NayaragoruvANaM pamNaya' yAH khalu mAtaraH bahUnAM bahusaMkhyakAnAM nAnAvidhAnAm anekaprakArANAM nagaragorUpANAM nAgarikagavAdInAM pazUnAM ca, tathA 'jalayara-thalayara-khahayaramAINaM' jalacarasthalacarakhecarAdInAM 'pakkhINa ya' pakSiNAM ca 'vahuhiM maMsehi' bahubhirmAsaiH pracuramA sai, kIdRzaiH ? ityAha-'taliehiM' talitaiH dhRtatailAdinA, 'bhajjiehiM' bhajitaiH agnipakvaiH, 'sollehiM' sollaiH zUlaM dhRtvA pakvaiH 'saddhiM suraM ca' sAI surAM ca-madirAM, kIdRzIm ? ityAha-'mahuM kRtapuNya haiM unhoMne pUrvabhavameM puNya upArjita kiyA hai, ve kRtalakSaNa-sukha jIvana Adi zubharekhAoMse yukta haiM, kRtavibhavaunhoMne apane vibhava-saMpatti ko dAnAdi zubha kArya meM saphala kiyA hai| 'suladdhe NaM tAsiM mANussae jammajIviyaphale' unhIM kA hI manuSyasambandhI janma aura jIvana saphala hai, 'jAo NaM bahUNaM NANAvihANaM NayaragoruvANaM pamaNa ya jalayara-thalayara-khahayara-mAINaM pakkhINaM ya' jinhoM ne bahuta se aneka prakAra ke nagaragorUpa-nagara ke gAya Adi pazuoM ke tathA jalacarAdi pakSiyoM ke 'bahahiM maMsehi' bahata mAMsa jo ki 'taliehi bhajjiehiM sollahi' ghRta tela Adi se talA gayA ho, agnipakka kiyA gayA ho aura zUlapara rakhakara pakAyA gayA ho, usake sAtha 'suraM ca mahuM ca meragaM ca jAiM ca sIdhuM ca pasannaM ca' madhu-puSpoM se banI che, teoe pUrvabhavamAM puNya meLaveluM haze, te kUtalakSaNa-sukha jIvana, Adi zubha rekhAothI yukta che, kRtavibhavatemaNe pitAne vaibhava ane saMpattine dAnAdi zubha AryamA s37|| 4 // cha 'suladdhe NaM tAsiM mANusmae jammajIviyaphale' bhanI bhanuSyasapachI ma mane na sa cha 'jAo NaM bahUNaM NANAvihANaM NayaragorubANaM pasaNa ya jalayara-thalayara-khahayara-ma INa pakkhINa ya' ghaNAMja prakAranAM nagararUpa-nagaranA gAya Adi pazuonA tathA jalacarAdi pakSionA 'bahUhi masehi' ghair mAMsa 2 'talaehi bhanjiehiM sollahi' ghI-tela mAhiyA taLelA heya, agnithI pakAvyAM hoya ane zULa para rAkhIne pakAvyAM heya, tenI sAthe 'suraM ca mahuM ca meragaM ca jAiM ca sIdhuM ca pasannaM ca' bhadhu-vAmAthI manAdel zrI vipAka sUtra Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 vipAkazrute ca' madhu ca-puSpaniSpannaM madyam , 'meragaM ca' merakaM ca tadeva tAlavRkSaniSpannam, 'jAI ca' jAtiM ca-madyavizeSameva, 'sIhuMca' sIdhuM ca-guDaghAtakIsaMbhavaM madyam , 'pasannAM ca ' prasannAM ca drAkSAdidravyajanitAm , ityevarUpAM madhvAdipaJcavidhAM madirAM 'AsAemANIo' AsvAdayantyaH iSatsvAdayantyaH, 'visAemANIo' visvAdayantyaH vizeSeNa svAdayantyaH, 'paribhuJjamANIo' paribhuJjAnAH teSAM paribhogaM kurvANAH, 'paribhAe mANIo' paribhAjayantyaH anyAbhyo vibhAgaM kurvatyaH 'dohalaM viNeti' dohadaM vinayanti pUrayantItyarthaH, 'taM jai NaM ahamavi bahUNaM jAva' tad yadi khalu ahamapi bahUnAM yAvat , yAvacchabdena nagaragorUpANAM pazUnAM jalacarAdipakSiNAM ca bahubhimAsaiH talitaiH bharjitaiH sollaiH sAI madirAM madhvAdipaJcavidhAM madirAm AsvAdayantI visvAdayantI paribhujAnA paribhAjayantI dohadaM-svagarbhaprabhAvajanitAbhilASaM "viNijjAmi' vinayAmipUrayAmi tadA zreyaH, tikaTu' iti kRtvA iti vicArya 'taMsi dohalaMsi' tasmin huI madirA, meraka-tAla se banI huI ki jisako tADI kahate haiM, jAti nAma kI madirA, sIdhu guDa aura dhAvaDI ke phUloM se banI huI, tathA prasannA-drAkSA Adi se banI huI, isa prakAra madhu Adi pAMcoM prakAra kI madirA kA 'AsAemANIo' AsvAdana karatI huI 'visAemANIo' bAra bAra svAda letI huI 'paribhujemANIo' unakA paribhoga karatI huI aura 'paribhAemANIo' dUsarI strIyoM ko bAMTatI huI 'dohalaM viNeti' apane dohale ko pUrA karatI hai 'taM jai NaM ahamavi' yadi maiM bhI isI prakAra 'bahUNaM jAva' bahuta se nagaragospa pazuoM ke aura jalacara Adi pakSiyoM ke bahuta prakAra ke tale bhune aura sole kiye hue mAMsa ke sAtha madhu Adi pAMca prakAra ko madirA kA thoDA AsvAdana karU~, bAra bAra AsvAdana karU~, paribhoga karU~ madirA, meraka-tADamAMthI banAvelI madirA jene tADIrasa kahe che. jAti nAmanI madirA sIdhu-gaLa ane dhAvaDInA pulamAMthI banelI madirA tathA, prasannA-drAkSAdithI banelI bhAsa. 2 // pramANe madhu mAhi pAMya 42nI mAhizanI 'AsAemANIo' mAravAhana 42tI thI 'visAemANIo' pAraMvAra vA setI thI 'pribhujemaanniio| tenA prinaa| 42tI thI bhane 'paribhAemANIo' bhI zrImAne pahuMyatI thI 'dohalaM viNeti' potAnA hoisA-manAthane 52 // 42 cha 'jaM jai NaM ahamavi' bahupa me pramANe 'bahuNaM jAva' ghaeipe nA2 // 35 5zubhonA bhane 452, Adi pakSionA bahuja prakAranA taLelA bhuMjelA ane zUla para pakAvelA mAMsanI sAthe madhu Adi pAMca prakAranI madirAnuM DuM AsvAdana karUM, vAraMvAra AsvAdana zrI vipAka sUtra Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTasyajanmavarNanam dohade 'aviNijjamANaMsi' avinIte apUrite sati 'mukkA' zuSkA-cintayA zuSkazarIrA 'bhukkhA' bubhukSitA dohadapUrtyabhAvAditi bhAvaH, 'jAva jhiyAi' yAvat dhyAyati yAvat apahatamanaHsaMkalpA-avinaSTamanorathA satI dhyAyati AtadhyAnaM karoti / 'tae NaM se subhadde satthavAhe' tataH khalu ekadA sa subhadraH sArthavAha: "bhaI bhAriyaM ohaya jAva pAsai evaM bayAsI' bhadrAM bhAryA apahatayAvat pazyati apahatamanaHsaMkalpAmArtadhyAnaM kurvatIM pazyati, evamavAdIca'kiM gaM' ityAdi-'kiM NaM tuma devANuppiyA !' kiM khalu laM he devAnupriye ! 'ohaya jAba jhiyAsi' apahatamanaHsaMkalpA satI AttadhyAnaM karoSi ? / 'tae NaM sA bhaddA satyavAhI subhaI satthavAhaM evaM vayAsI' tataH khalu sA bhadrA aura dUsarI strIyoM ko bhI bA~DhUM, isa prakAra apane dohale ko 'viNijjAmi' pUrNa karU~ to acchA ho 'ttika?' aisA vicAra kara 'taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi' usa dohale ke pUrNa na hone se vaha bhadrA 'sukA bhukkhA jAva' sUkhane lagI, cintA ke kAraNa aruci hone se vaha bhUkhI rahane lagI, zarIra usakA rogagrasta jaisA mAlUma hone lagA aura muMha pIlA paDa gayA tathA nimteja-phIkA-ho gayA. yaha rAta-dina nIce muMha kiye hue AtadhyAna karatI rahatI thI / 'tae NaM se subhadde satyavAhe' eka samaya vaha subhadra mArthavAha 'bhadaM bhAriyaM ohaya jAva pAsaI'bhadrA bhAryA ko pUrvokta prakAra se AtadhyAna karatI huI dekhA aura 'evaM vayAsI' kahA ki-kiM NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAva jhiyAsi' he devAnupriye ! tuma aise ArtadhyAna kyoM karatI ho ? 'tae NaM sA bhaddA sasthavAhI subhadaM satyavAhaM evaM vayAsI' subhadra ke aise karUM, paribhoga karuM, ane bIjI strIone vahecuM, A pramANe mArA dehalA (mane22) 2 'viNijjAmi' pUrI to sA3 'ttika ' mA pramANe viyA2 zane 'taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi te hosal- manoratha pUnaDi thavAthI te bhadrA 'sukkA mukkhA jAva' supA dI. yantAnA // 22 mArA 52 43yA pAthI te bhUkhI rahevA lAgI, tenuM zarIra rogagrasta jevuM dekhAvA lAgyuM ane mukha pILuM paDI gayuM temaja nisteja phIkuM thaI gayuM, ane rAtrI -divasa nIcu mukha rAkhIne mAtadhyAna 42tI tI, 'tae NaM se subhadde satthavAhe' meM samaya ta subhadra sAthavADa 'bhaI bhAriyaM ohaya jAva pAsaI' mA mAyani pUrvota- sAvyA pramANe sAtadhyAna 42tI nedhane 'evaM vayAsI' yu-'kiM NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAva jJiyAsi pAnupriya ! tame mA prare mAyAna // mATe 42 / cha ? 'tae NaM sA bhadA satyavAhI subhadaM satthavAhaM evaM vayAsI' subhadranA zrI vipAka sUtra Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 vipAkazrute sArthavAhI subhadraM sArthavAhamevamavAdIt-evaM khalu' ityAdi-evaM khalu devANuppiyA!' evaM khalu he devAnupriya ! 'mama tiNhaM mAsANaM jAva' mama triSu mAseSu bahumatipUNeSu bahUnAM gorUpANAM pazUnAM jalacarAdipakSiNAM ca mAMsaiH saha madirANAmupabhogarUpo dohadaH prAdurbhUtastasminnapUrite apahatamanaHsaMkalpA satI 'jhiyAmi' dhyAyAmi ArtadhyAnaM karomi / 'tae NaM se subhadde satthavAhe bhadAe bhAriyAe eyamaDhe socA nisamma' tataH khalu sa subhadraH sArthavAhaH bhadrAyA bhAryAyA antike etamathai zrutvA nizamya paryAlocya * bhadaMbhAriyaM evaM vayAsI' bhadrAM bhAryAmevamavAdIta-"evaM khalu ityAdi-'evaM khalu devANuppiyA' evaM khalanizcayena he devAnupriye ! 'tuha gabhasi amhANaM pUvakayapAvappabhAveNaM koI ahammie' tava garbhe AvayoH pUrvakRtapApaprabhAveNaM ko'pi-kazcit adhArmikA dharmazUnyaH 'jAva pUchane para vaha bhadrA sArthavAhI kahane lagI- 'evaM khalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaM jAva jhiyAmi' he devAnupriya / mere garbha ke tIna mAha pUre hone para isa prakAra kA dohalA utpanna huA hai ki-maiM nagara ke bahutase gorUpa pazuoM ke aura jalacarAdi pakSiyoM ke tale bhUje sole kiye hue mAMsa ke sAtha madhvAdi pAMca prakAra kI madirA kA AsvAdana karU~, bAra bAra svAda lU~, unakA paribhoga karU~ aura anyastrIyoM ko bhI da, isa prakAra ke dohale ke pUre na hone se maiM 'jhiyAmi' AtadhyAna kara rahI huuN| 'tae NaM se subhadde satthavAhe phira vaha subhadra sArthavAha 'bhadAe bhAriyAe eyamaDhe socA nisamma bhaI bhAriyaM evaM vayAsI' bhadrA bhAryA ke samIpa isa bAta ko sunakara aura hRdaya meM dhAraNakara bhadrA bhAyAM ko isa prakAra bole 'evaM khalu devANuppiyA' he devAnupriye ! 'tuha gambhaMsi' tere garbha meM 'amhANaM puvakayapAvappahAveNaM' puchapAthI ta mA sArthavAhI 491 sAlI-' evaM khalu devANuppiyA! mama tiNhaM mAsANaM jAva jhiyAmi' devAnupriya! bhaa2| na ta bhAsa pUrI bhane A pramANe deha-anerathI utpanna thaye che ke-nagaranAM ghaNAM ja gAya-rUpa pazuonA tathA jalacarAdi pakSionAM taLelA bhuMjelA ane zUlapara rAkhIne pakAvelA mAMsanI sAthe madhuAdi pAMca prakAranI madirAnuM sevana karuM, vAraMvAra svAda lau tene paribhoga karuM ane bIjI strIone paNa te ApuM, A prakArane deha pUre thaye nahi tathA 'jhiyAmi' mAttadhyAna 4za hI chu. "tae NaM se subhadde satthavAhe' pachI ta subhadra sArthAvADa 'bhadAe bhAriyAe aMtie eyamaDhe socA nisamma bhaI bhAriyaM evaM vayAsI' ma bhAryAnI pAsethA ta pAta sInayamA pA26 4Ina sA patnIne yA pramANe DA khAyo-'evaM khalu devANupyiA ! devAnupriye 'tuha gabhasi' tA! gamabhA 'amhANaM puncakayapAvapyahAveNa' mamA pUrvasayita zrI vipAka sUtra Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a04, zakaTasyajanmavarNanam / 425 duppaDiyANaMde jIve ' yAvat duSpatyAnandaH, 'adharmAnugaH' ityAdi vizeSaNaviziSTaH, duSpatyAnandaH duSkRtyakaraNeSveva prasannamanAH, evaMvidho jIvaH 'oyarie' avataritaH tava garne samAgata ityarthaH, 'teNaM eyArise dohale pAunbhUe' tena kAraNena etAdRzo dohadaH prAdurbhUtaH, 'taM houNaM eyarasa pasAyaNaM' tat-tasmAd bhavatu khalu etasya-garbhagatajIvasya prasAdanaM prasannatA 'tti kaTu' iti kRtvA= iti vimRzya 'se subhadde satthavAhe keNavi uvAeNaM taM dohalaM viNeI' sa subhadraH sArthavAhaH kenApyupAyena mAMsamadirAsadRzaphala-tadrasapradAnarUpeNa taM dohadaM vinayati pUrayati / tae NaM sA bhadA satyavAhI 'saMpuNNadohalA' tataH khalu-dohadapUya'nantaraM sA bhadrA sArthavAhI saMpUrNadohadA samastAbhilaSitapuraNAt 'saMmANiyadohalA' samAnitadohadA vAJchitArthasamAnayanAt, 'viNIyadohalA' vinItadohadA saMpUrNaapane pUrvasaMcita pApa ke prabhAva se 'koI koI eka 'ahammie jAva duppaDiyANaMde jIve oyarie' adhArmika Adi vizeSaNa viziSTa, evaM dUsaroM ko duHkha pahuMcAne meM hI prasannatA manAne vAlA jIva AyA hai "teNaM eyArise dohale pAubbhUe' isI kAraNa tujhe yaha dohalA utpanna huA hai 'taM hou NaM eyassa pasAyaNaM' to isa garbhagata jIva kA bhalA ho ttikaTu' aisA socakara 'se subhade satthavAhe' vaha subhadra sArthavAha keNavi uvAeNaM' kisI upAya se arthAt mAMsa-madirA ke sadRza AkAra ke phala aura rasa ko use dekara usake 'taM dAhalaM viNeI' usa dohale ko pUrA kiyA / 'tae NaM sA bhaddA satthavAhI' phira yaha bhadrA sArthavAhI 'saMpuNNadohalA' dohale ke pUrNa hone para, vAMchita vastu kI prApti se dohale kA 'saMmANiyadohalA' sammAna hone para, 'viNIyadohalA vocchinna dohalA saMpannadohalA' samasta manoratha ke pUrNa hone se abhilASakI nivRtti pApanA pramAthI keI me 'ahammie jAva duppaDiyANaMde jove oyarie' adhArmika Adi vizeSaNaviziSTa, ane bIjAone du:kha pahoMcADavAmAM pite anAda maannaa| 71 20ye| cha teNaM eyArise dohale pAunbhUe' te 4||27thaa tana mA prA2ne hoDa-manAtha panna thayo che 'taM hou NaM eyassa pasAyaNaM' te 2mA gamabhAsA parnu sA3 thAme tikaTTa' mevA viyA2 4zane 'se subhadde satthavAhe' te subhA sAtha pAI 'keNavi uvAeNaM' 15 55 upAyathI arthAt bhAMsa-mahirAnA pA mAranA 37sane tenA 2sa strIne mApIne 'taM dohalaM viNeI' tenA hotA (bhanA23)ne 52 jyo. 'tae NaM sA bhaddA satthavAhI' pachI te mA sArthavAhI ' saMpuNNadohalA ' potAnA hoDayo (bhanA23) pUre! yatA, chita vastunI prAtiyA holAnu 'saMmANi ya dohalA' sanmAna thatai, 'viNIyadohalA vocchinna zrI vipAka sUtra Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 vipAkazrute manorathapUraNAt, 'vocchinnadohalA' vyavacchinnadohadA nivRttAbhilASatvAt, 'saMpanna dohalA' saMpannadohadA abhilaSitavastubhakSaNAt, 'taM gambhaM muhaM suheNaM parivahai' taM garbha sukhasukhena-atisukhena parivahati-dhArayati // mU0 8 // // mUlam // tae NaM sA bhaddA satthavAhI aNNayA kayAiMNavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAragaM payAyA, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro jAyamettaM ceva sagaDassa heTrao ThAti, ThAvittA giNhAveMti, giNhAvittA doccapi ThAveMti, ThAvittA docaMpi giNhAveMti, ANupuvveNaM sArakvaMti saMgoveMti, saMvaDDheti / jahA ujjhiyae, jAva jamhA NaM amhaM ime dArae jAyamette ceva sagaDassa heTA ThAvie, tamhA NaM hou NaM amhaM esa dArae sagaDe nAmeNaM, sesaM jahA ujjhiyae / subhade lavaNasamudde kAlagae, mAyA vi kaalgyaa| se vi sayAo gihAo nicchuDhe // sU0 9 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM sA bhaddA satyavAhI nayaNNaM mAsANaM tataH khalu sA bhadrA sArthavAhI navAnAM mAsAnAM 'bahupaDipuNNANaM' bahumatipUrNAnAM, saptamyarthe SaSThI navasu mAseSu bahupratipUrNaSu-sarvathA pUrNeSu ityarthaH, 'dAragaM' dArakaM= honepara, aura icchita vastu ke khA lene se prasanna huI vaha 'taM gambhaM' usa garbha ko 'suhaM suheNaM' sukhapUrvaka 'parivahai' dhAraNa karane lagI |suu0 8 // __'tae NaM sA0' ityaadi|| 'tae NaM' eka dina kI bAta hai ki 'sA bhaddA satthavAhI' usa bhadrA seThAnI ne 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya jaba ki 'NavaNhaM dohalA saMpannadohalA tamAma bhanoratha pUrA thavAthI pAtAnI re amitaapaa| hatI te nivRtta thatai, richata paratu mApAthI prasanna thayesI te 'taM gabhaMta gamana 'muhaM suheNaM' sumapUrNa parivahaI' pAe 421. alsh (sU0 8) 'tae NaM sA0 ' tyAlt. tae NaM' me hivasI pAta cha - sA bhaddA satthavAhI' te bhadrA hI 'aNNayA kayAI' 10 me sabhaya nyAre 'NavaNhaM mAsANaM bahupaDi zrI vipAka sUtra Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTasyajanmavarNanam 427 putraM 'payAyA' prjaataa-jnitvtii| atrAntarbhAvitaNyarthaH / 'tae NaM tassa dAragassa' tataH khalu tasya dArakasya 'ammApiyaro' ambApitarau-mAtApitarau 'jAyamettaM ceva' jAtamAtrameva taM dArakaM 'sagaDassa' zakaTasya 'heTao' adhaH 'ThAti' sthApayataH dAsyA nikSepayataH / 'ThAvittA sthApayitvA-nikSepya gihA ti' grAhayataH AnAyayataH, 'gihAvittA' grAhayitvA-AnAyya, punaH 'docaMpi' dvitIyamapi-dvitIyavAramapi 'ThAveMti' sthApayataH 'ThAvittA' sthApayitvA 'docaMpi giNhAveMti' punardvitIyavAramapi graahytH| 'ANupuvveNaM' AnupUryeNa-krameNa 'sArakvaMti' saMrakSayataH, 'saMgoveti' saMgopayataH, 'saMvaDDeti' sNvrdhytH| 'jahA ujjhiyae' yathA ujjhitakaH, asyaiva dvitIyAdhyayane caturdaze sUtre yathA ujjhitako varNitastadvadityarthaH / 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdena-'tataH khalu tasya dArakasyAmbApitarau ekAdaze divase nivRtte, saMprApte dvAdaze divase idametadrUpaM gauNaM guNamAsANaM bahupaDi puNNANaM' apane garbha ke pUre 9 mAha vyatIta ho cuke the 'dAragaM' eka putra ko 'payAyA' janma diyA / 'tae NaM tassa dAragassa' putra ke janma hone ke bAda usake 'ammApiyaro' mAtA pitA ne 'jAyamettaM ceva' usa bAlaka ko utpanna hone ke samaya hI 'sagaDassa heduo ThAu~ti' gADI ke nIce dAsIdvArA rakhavA diyaa| 'ThAvittA' rakhavAkara phira use 'giNhAveMti' uThavAliyA / 'gihAvittA' uThavAkara 'doccaMpi' dubArA vahIMpara 'ThAveMti' phira rakhavA diyA 'ThAvittA' rakhavAkara 'docaMpi giNhAveMti' dabArA phira uThavA liyA 'ANupuvveNaM sArakheti saMgoti' saMvadaMti' phira pazcAt kramazaH unhoMne usakI rakSA kI aura khUba acchI taraha sAra-saMbhAla kI evaM use baDA kiyA / 'jahA ujjhiyae' isakI sAra-saMbhAla Adi saba dvitIya adhyayana meM varNita ujjhita puNNANaM potAnAM garbhana 52 // 8 mAsa 52 // 26 gayA tyAre 'dArakaM' 2 putrane 'payAyA' bha. mAyo 'tae NaM tassa dAragassa' putrana ma yayA pachI tenA bhAtA-pitAye jAyamettaM ceva' mAnobha thayAnA samaye 'sagaDassa heTTao ThArvetihAsIdvArA pahananAye 24AvI hIdhe ThAvittA' 2AvAne pachI 'giNhAveti' paach| zIthI tyAMcI hI siidhe| 'gihAvittA' ivI ne 'doccaMpi' iza bhI pAra pAchI tyo ThAti' 25vI / 'ThAvittA' 2bhAvI zane 'docaMpi giNhAveti' zathI bhIlavA2 vI dIyo 'ANuputveNaM sArakvati saMgoti saMvaiDeti' pachI maza: tebho tenI 2kSA 42vA bhATe marDara sArI zate sA2 sabhA bhI mana ta mAne bhaatt| jyo. 'jahA ujjhipae' mA mAnI sAra-saMbhALa tamAma prakAre bIjA adhyayanamAM varNana karelA ujhita bALakanI pramANe zrI vipAka sUtra Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 vipAkazrute niSpannaM nAmadheyaM kurutaH' iti bodhym| 'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhaM' asmAkam 'ime dArae' ayaM dArakaH 'jAyamette ceva' jAtamAtra eva 'sagaDassa' zakaTasya 'heTThA' adhaH, 'ThAvie' sthApitaH, 'tamhANaM' tasmAt khalu 'houNaM' bhavatu khala 'amhaM esa dArae sagaDenAmeNaM' asmAkam eSa dArakaH zakaTo nAmnA 'sesaM jahA ujjhiyae' zeSaM yathA ujjJitakaH, asyaiva dvitIyAdhyayane paJcadazasUtre yathojjhitako varNitastathA'vaziSTametasya zakaTadArakasya varNanaM bodhyam / 'subhadde satyavAhe' subhadraH sArthavAhaH, zakaTadArakasya pitetyarthaH, 'lavaNasamudde' lavaNasamudre 'kAlagae' kAlagatAmRtaH / 'mAyAvi' mAtA'pi zakaTadArakasya jananyapi bhadrA sArthavAhItyarthaH, 'kAlagayA' kaalgtaa-mRtaa| 'se vi' so'pi zakaTadArakaH 'sayAo gihAo' svakAd gRhAt 'NicchUDhe' nikSiptaH=niHsAritaH / nagaragoptakaiH sa durAcAritayA gRhAniSkAsita ityarthaH / mU0 9 // dAraka kI taraha hI huI / 'jAva jamhA NaM amhaM ime dArae' jaba putra kA 11 vAM dina vyatIta ho cukA aura 12 vAM dina prAraMbha huA taba isa ke mAtA pitA ne isa khyAla se ki yaha hamArA putra 'jAyamette ceva' utpanna hote hI 'sagaDassa heTA' gADI ke nIce 'ThAvie' rakhavA diyA gayA thA 'tamhA NaM isaliye 'hou NaM amhaM esa dArae sagaDe nAmeNaM' "zakaTa" isa nAma se isa kI prasiddhi hoo| 'sesaM jahA ujjhiyae' bAkI kA Age kA isa kA varNana ujjita dAraka ke samAna jAna lenA cAhiye / 'subhadde satyavAhe lavaNasamudde kAlagae, mAyAvi kAlagayA' isakA pitA subhadra seTha lavaNasamudra meM DUbakara mara gyaa| mAtA bhI isakI mara gaI / 'se vi sayAo gihAo nicchUDhe' usa zakaTa dAraka ko bhI rAjapuruSoM ne milakara ghara se bAhara nikAla diyA / kyoM ki yaha durAcArI ho gayA thA / za 'jAba jamhANaM amhaM ime dArae' 2 // putranAma pachI 20ImA2 11 mA divasa pUro thaI gayo ane bAramAM 12 divasane prAraMbha thayo, tyAre tenA mAtA-pitAe ma prabhArI viyA2 4 - m| sbhaa| putra 'jAyamette cetra' upanna yatai 'sagaDassa hevA' gADInI nIye ThAvie' mA vAma bhAvyo hato, 'tamhA gaM' meTamA bhATe 'hou NaM ahaM esa dArae sagaDe nAmeNa' 'zaTa' sA namathA menI prasiddhi thAyA, 'sesaM jahA ujjhiyae' zrIna mArnu me mArnu parthana Glorad mAnA pramANe adol ba naye "subhadde satthavAhe lavaNamamudde kAlagae mAyAvi kAlagayA tanA pitA suladra 8 sA samudramA bhI gayA bhane bha265 pAbhyA, tanI mAtA paY bharaNa pAbhI 5 'se vi sayAo gihAo nicchuDhe zrI vipAka sUtra Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4 zakaTavarNanam // mUlam // tae NaM se sagaDe dArae sayAo gihAo NicchUDhe samANe siMghADaga tava jAva sudarisaNAe gaNiyAe saddhiM saMpalagge yAvi hotthA / tae NaM se suseNe amacce taM sagaDaM dAragaM aNNayA kayAI 429 bhAvArtha - jaba subhadrakI dharmapatnI bhadrA seThAnI kA garbha pUre nau mAha kA ho cukA, taba kisI eka samaya meM usane eka putra ko janma diyA / janmate hI mAtA-pitA ne ise kisI eka gADI ke nIce do bAra rakhavAkara uThavAliyA / putra kA lAlana pAlana unhoM ne bahuta hI AnaMda aura mamatA ke sAtha kiyA / jaba graha 19 dina kA ho cukA aura 12 vAM dina prAraMbha huA, taba unhoM ne isa bAlaka kI nAmasaMskAravidhi kI, aura yaha samajhakara ki yaha hote hI gADI ke nIce rakhavAne meM AyA thA isaliye isakA nAma zakaTa rakhadiyA / jaba zakaTa bAlyAvasthA kA ullaMghana kara yuvAvasthA meM pahu~cA to isakA pitA lavaNasamudra meM DUbakara mara gayA, aura mAtA bhI mara gaI / yaha saMrakSaka ke abhAva meM durAcArI ho gayA / nagararakSakoMne isakI yaha paristhiti dekhakara isako isake ghara se bAhara nikAla diyA / // sU09 // te zakaTa dAraka (khALaka)ne paNa rAjapuruSAe maLIne tenA gharamAMthI bahAra kADhI mUkaye. kAraNa ke te durAcArI thai gayA hatA. bhAvA--jyAre subhadranAM dharmapatnI bhadrA zeThANIne garbha nava mAsanA thai cUkyA tyAra pachI koi eka samayane viSe teNe eka putrane janma ApyA. janma thatAMnI sAtheja te bALakane tenA mAtA-pitAe kei eka gADInI nAce be vAra rakhAvI dIdhA, ane pachI uThAvI lIdhA. ane te putranuM lAlana-pAlana ahuja AnaMda ane premathI karyuM. jyAre te agIAra 11 divasane thai gaye! ane khAramA divasamAM praveza karyAM tyAre temaNe te bALakanI nAmasa MskAra-vidhi karavA vicAryuM. ke--A bALakane janmatAnI sAtheja gADInI nIce rAkhavAmAM AvyA hatA te kAraNathI enuM nAma ' zakaTa' rAkhavuM teja cegya che. A abhiprAyathI tenuM nAma teee 'zakaTa' rAkhI dIdhuM zakaTa yAre khAlyAvasthA pUrI karIne yuvAvasthAmAM AvI pahoMcyA te samayamAM tenA pitA lavasamudramAM DubI gayA ane maraNa pAmyA. ane teno mAtA paNa marI gaI. pAchaLathI zakaTanuM saMrakSaka kAi nahi rahevAthI te durAcArI banI gayA. tyAre nagaranA rakSakAne A vAtanI khabara paDI jatAM tene (zakane) tenA gharamAMthI bahAra aDhI bhUbhyo (sU0 8 ) zrI vipAka sUtra Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sudarisaNAe gaNiyAe gihAo NicchubhAvei, NicchubhAvittA sudarisaNaM gaNiyaM abhitarae ThAvei, ThAvittA sudarisaNAe gaNiyAe saddhiM urAlAiM mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANe vihri| tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe gihAo NicchUDhe samANe aNNattha katthavi suI vAraiM vA dhiiM vA alabhamANe jAva vihri| tae NaM se sagaDe dArae aNNayA kayAiM sudarisaNAe aMtaraM labhei, labhittA rahassiyaM sudarisaNAe gihaM aNuppavisai, aNuppavisittA sudarisaNAe saddhiM urAlAiM bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai |suu0 10 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se sagaDe dArae sayAo gihAo' tataH khalu sa zakaTo dArakaH svakAd gRhAt 'NicchUDhe samANe nikSiptaH niHsAritaH san 'sohAMjaNIe NayarIe' zobhAJjanyAM nagayA 'siMghADaga taheva jAva' zRGgATaka tathaiva yAvat'-atraivaM yojanA-'zRGgATaka-trika catuSka-catvara-mahApatha-patheSu, dyUtakhalakeSu, vezyAgRheSu, pAnAgAreSu, sukhasukhena viharati / tataH khalu sa 'tae NaM se' ityAdi / _ 'tae NaM' pazcAt 'sayAo gihAo NicchUDhe samANe' apane ghara se bAhara nikalA huvA "se sagaDe dArae' vaha zakaTa dAraka 'sAhAMjaNie NayarIe' zobhAJjanI nagarI meM 'siMghADaga-taheba jAva sudarisaNAe gaNiyAe saddhiM saMpalagge yAvi hotthA' zRMgATaka, trika, catuSka, catvara aura mahApathAdi meM, juA khelane ke aDDoM meM, vaizyAoM ke vAToM meM, dAruke pIThoM meM, nissaMkoca hokara ghUmane-phirane lagA / koI abhibhAvaka ___'tae NaM se' tyAdi. 'tae NaM' pachI 'sayAo gihAo NicchuDhe samANe' potAnA gharamAthA 52 najyA pachI 'se sagaDe dArae' te 248 6 / 24 'sohAMjaNIe NayarIe' zaqiral nagarImA 'siMghADaga-taheva jAva sudarisaNAe gaNiyAe saddhiM saMpalagge yAvi hotthA' zRMgATa4, 24, yatu, yat12 mane mAyathA (moTA 2stA) bhAM, gA2 2bhavAnA aDDAomAM, vezyAonA vADAmAM, dArUnA pIThAmAM nisaMkecapaNe pharavA lAgyo, ke zrI vipAka sUtra Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam zakaTo dArakaH anapaghaTTakaH, anivArakaH, svacchandamatiH svairapracAraH, madyaprasaGgI, coradUtavezyAdAraprasaGgI jAtazcApyabhavat / tataH khalu sa zakaTo dArakaH anyadA kadAcit' iti / eSAM vyAkhyA dvitIye'dhyayane'STAdazamUtre kRtA / 'mudarisaNAe' gaNiyAe saddhi' sudarzanayA sudarzanAnAmnyA, gaNikayA vezyayA, sAdha-saha 'saMpalagge' saMpralagna saMmilitaH, 'yAvi hotthA' cApyabhavat / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'museNe amacce' suSeNeo'mAtyaH 'taM sagaDaM dAragaM aNNayA kayAI sudarisaNAe gihAo' taM zakaTaM dArakamanyadA kadAcit sudarzanAyA gaNikAyA gRhAt 'NicchubhAveI' nikSepayati-niHsArayati / 'NicchubhAvittA' nikSepya, sudarisaNiyaM gaNiyaM' sudarzanAM gaNikAm 'abhitarae' abhyantare, 'ThAveI' sthApayati 'ThAvittA sthApayitvA, 'sudarisaNiyAe gaNiyAe saddhiM urAlAI mANussagAI' sudarzanayA gaNikayA sArdhamudArAn mAnuSyakAn bhogabhogAI'bhogabhogAn-bhujyante= anubhUyante iti bhogAH viSayAsteSAM bhogAH-bhogabhogAstAn 'jhuMjamANe' na hone se evaM khoTe mArga se koI niSedhaka na hone se abArA itastataH ghUmane ke kAraNa haraeka vyasana ke sevana meM nipuNa ho gyaa| kisI eka samaya isakA sambandha usa sudarzanA vezyA ke sAtha ho gayA / 'tae NaM' saMbaMdha ho jAne ke bAda se suseNe amacce' usa suSeNa amAtyane 'taM sagaDaM dAragaM' usa zakaTa dAraka kA 'aNNayA kayAiM kisI eka samaya mudarisaNAe gaNayiAe gihAo sudazaMnA gaNikA ke ghara se bhI 'NicchubhAvei' nikalavA diyaa| 'NicchubhAvittA' nikalavA kara 'sudarisaNaM gaNiyaM abhitarae ThAvei' bAda meM usane sudarzanA vezyA ko aMdara hI roka diyA, jisase usake sAtha koI na mila na sake / 'ThAvittA sudarisaNAe gaNiyAe saddhiM urAlAI saMrakSaka nahi hevAnA kAraNe arthAtu beTA mArge jate tene aTakAvanAra kaI nahi hevAthI svataMtrapaNe Amatema pharavAnA kAraNe samaya jatAM tamAma prakAranAM vyasana sevanamAM kuzaLa thaI gaye. ane keI eka samayamAM teno saMbaMdha te sudarzane vezyAnI sAthai 555 mA gayo, 'tae NaM' saMjaya tha yA pachI se suseNe amacce' te suSeNa bhatrI 'taM sagaDaM dAragaM' te 248 24ne 'aNNayA kayAI / me samaya 'sudarisaNAe gaNiyAe gihAo' sudRza nA vezyAnA gharabhAthI para 'NicchubhAvei' mA2 4DhAvI bhUyo. 'NicchabhAvitA' 12 4DhAvAne. 'sudarisaNaM gaNiyaM abhitarae ThAvei' pothIta suza nA vezyAna 5 tenAgharamA zahIdodhI, thI tanI sAthe dhana bhayAnuM manI zanADa, 'ThAvittA sudarisaNAe gaNiyAe saddhi urAlAI mANussagAI bhogabhogAI' mane te sudarzanA vezyAnI sAthe manuSya zrI vipAka sUtra Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute bhuJjAno 'viharai' viharati / 'tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe gihAo' tataH khalu sa zakaTo dArakaH sudarzanAyA gRhAt 'NicchUDhe samANe' nikSiptaH= niHsRtaH san 'aNNattha katthavi' anyatra kutrApi 'suI vA raI vA ghiI vA' smRtiM vA ratiM vA dhRtiM vA, 'alabhamANe' alabhamAnaH, 'jAva viharaI' yAvad viharati, atra yAvacchabdAdevaM bodhyam-taccittaH, tanmanAH, tallezyaH, tadadhyavasAyaH, tadarthopayuktaH, tadarpitakaraNaH, tadbhAvanAbhAvitaH, sudarzanAyA gaNikAyA bahUni antarANi ca chidrANi ca vivarANi ca pratijAgrat pratijAgrad viharati / eSAM vyAkhyA'syaiva dvitIyAdhyayane 19 ekonaviMzatitame sUtre nigaditA / 'tae NaM se sagaDe dArae aNNayA kayAI sudarisaNAe aMtaraM' tataH khalu sa zakaTo dArakaH anyadA kadAcit sudarzanAyA antaram avasaraM gRhe praveSTumiti bhAvaH, 'labhei' labhate / 'labhittA' labdhvA, 'rahassiyaM' rAhasika 'mudarisaNAe giham' mANussagAI bhogabhogAI aura usa sudarzanA gaNikA ke sAtha manuSyasaMbaMdhI kAmabhogo ko 'bhuMjamANe viharai' bhogatA huvA rahane lagA / 'tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe gihAo NicchUDhe samANe' isa prakAra vaha zakaTa dAraka usa sudarzanA vezyA ke ghara se nikAlA huA 'aNNattha katthavi suI vA raI vA dhiI vA alabhamANe jAva viharaI' anyatra kisI bhI sthAna meM use usake sivAya aura kisI bhI padArtha kI na to smRti AI, na isake mana meM kisI bhI prakAra se caina paDI aura na kahIM para use AzvAsana hI milA 'tae NaM se sagaDe dArae aNNayA kayAI sudarisaNAe aMtaraM labhei isa prakAra astavyastaparisthitisaMpanna hue usa zakaTa dAraka ko kisI eka samaya sudarzanA ke ghara meM praveza karane ke liye avasara hAtha A gayA / 'labhittA rahassiyaM sudarisaNAe giha saMdhI malAgAne 'muMjamANe viharai' lAgavata th| 22 / sAye. 'tae NaM se sagaDe dArae mudarisaNAe gihAo NicchUDhe samANe' pramANe te // 48 24 te suzana vezyAnA gherathI nIxNe ' aNNatha katthavi suI vA raiM vA ghiI vA alabhamANe jAva viharai' bhanya-bhI sthaNe gayo. tyAM tene sudarzana vezyA vinA bIje kaI padArtha sAMbharyo nahi, temaja tenA manamAM kaI prakAre cena paDayuM nahi, temaja bhIan so sthage tane zati bhaNI nahi. 'tae NaM se sagaDe dArae aNNayA kayAI sudarisaNAe aMtaraM labhei' mA pramANe masta-vyastavAjI paristhiti pAmelA ta za48 dArakane koI eka samaye sudarzanA vezyAnA gharamAM praveza karavAno avasara maLI gaye 'lamittA rahassiyaM sudarisaNAe gihaM aNuppavisai' 25152 bhagatAMthI sAtha te zrI vipAka sUtra Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 vi. TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam sudarzanAyAgRham 'aNuppavisai' anupavizati, 'aNuppavisittA' anupavizya 'sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai' sudarzanayA sArdhamudArAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati / / mU0 10 // aNuppavisaI' avasara pAte hI yaha luka-chipa kara sudarzanA ke ghara meM busa gyaa| 'aNuppavisittA sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharaI' ghusakara vahAM vaha sudarzanA ke sAtha udAra kAmabhogoM ko bhogane lgaa| bhAvArtha-jaba zakaTa dAraka apane ghara se bAhara nikAla diyA gayA, usa samaya bilakula svacchaMda banajAne ke kAraNa evaM kisI kI bhI lAja zarma na rahane ke kAraNa yaha haraeka vyasana ke sevana meM vizeSa svatantra ho gyaa| yaha kabhI logoM ko zRGgATaka-trikoNamArga para, kabhI trika-mile hue tInamArga para, kabhI catuSka-cAra mArga para evaM kabhI mahApatha-rAjamArgapara dRSTipatha hone lgaa| abArA itastataH ghUmane phirane se isakI cittavRtti kukamoM kI ora vizeSarUpa se AkRSTa ho gii| jisa prakAra bina lagAma kA ghoDA svacchaMda hokara yahAM-vahAM cakkara kATatA phiratA hai, ThIka yahI hAlata isakI bhI huI / anta meM yaha sudarzanA vezyA ke cakkara meM par3a jAtA hai, aura ghanacakkarasA bana viSayoM ke jAla meM ApAdamagna ho jAtA hai, parantu isa abhAge ko vahAM para bhI zAMti nahIM milatI haiN| vahAM chAnI zete chupAne sudarzana vezyAnA gharamA ghusI gayo 'aNuppavisittA sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharai' dhusIna te tyAM suza nA zyAnI sAthe udAra kAma-bhegene paribhoga karavA lAge. | bhAvArtha- zakaTa dArakane jyAre gharanI bahAra kADhI mUkavAmAM AvyuM tyAra pachI te dareka prakAre svachaMdI banI javAnA kAraNe temaja keInI lajajA ke zarama nahi rahevAnA kAraNathI te dareka prakAranA vyasananuM sevana karavAmAM vadhAre svataMtra thaI gaye, te kaI vakhate zrATaka trikoNamArga, kayAreka traNa rastA maLatA hoya tevA sthaLe, kayAreka cAra rastA para, kayAreka rAjamArga para jovAmAM AvavA lAgyA, aMkuza vinA te Ama-tema cAreya bAju pharavA-ghumavA lAgyuM. tethI tenI cittavRtti kukarmo tarapha vadhAre AkarSaNa pAmI, jema lagAma vinAne ghoDe svacchadI banIne ADe. avaLo pharIne cakkara mAre che, tevI ja hAlatamAM A zakaTa pharavA lAgyuM. chevaTe te sudarzana vezyAnA cakakaramAM paDI jAya che, ane ghanacakakara je banIne viSayanI jALamAM mAthAthI paga sudhI DUbI jAya che, paraMtu te abhAgIone tyAM AgaLa paNa zAMti maLatI nathI, te nagaranA rAjAnA maMtrI te vezyAnA gharamAMthI paNa te zakaTane zrI vipAka sUtra Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 viSAkazrute // mUlam // imaM ca NaM suseNe amacce pahAe jAva sabAlaMkAravibhUsie maNussavaggurAe parikkhitte jeNeva sudarisaNAe gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sagaDaM dArayaM sudarisaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhujamANaM pAsai, pAsittA Asurutte jAva misimisemANe tivaliyaM bhiuDi piDAle sAhaTu sagaDaM dArayaM purisehiM giNhAvei, gihAvittA aTri jAva mahiyaM kArei, kAritA avauDagabaMdhaNaM kArei, kAritA jeNeva mahaccaMde rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayala-jAva evaM vayAsIke nareza kA amAtya ise isa vezyA ke ghara se bhI khadera-bhagA detA hai aura svayaM usa vezyA ke sAtha kAmabhogoM ko bhogatA hai| udhara vaha isa phirAka meM rahatA hai ki-maiM aisA avasara kaba pAU~ jo phira se isa ke sAtha kAmabhoga bhogUM / vezyA ke vinA isako kSaNabhara bhI sukha nahIM mAlUma hotA thaa| rAta-dina yaha tanmaya banakara usakI prAti ke upAyameM ArtadhyAna kiyA karatA thaa| vezyAse alaga ho jAnepara yaha saba apanI sudha-budha bhRlgyaa| citta meM isako kSaNabhara bhI kahIM bhI zAMti nahIM paDatI thii| eka samaya kI bAta hai ki usako kisI prakAra se vezyA ke ghara meM praveza karane kA avasara hAtha laga gayA / avasara pAte hI yaha chipakara usake pAsa pahu~cA aura pahile kI taraha vaiSayika sukhoM kA anubhava karane lagA // sU0 10 // kADhI mUke che, ane te svayaM vezyAnI sAthe kAmabhegene bhagave che. have te zakaTa e vicAra kare che ke mane pharIthI e avasara kayAre maLe ke huM te vezyAnI sAthe pharIthI kAmabhegene bhagavuM vezyA vinA eka ghaDI paNa tene cena paDatuM nathI temaja koI sthaLe sukha jaNAtuM nathI, rAtrI ane divasa vesthAmAM tanmaya banIne tenI prApti karavA mATe upAya kare che ane ArtadhyAna karyA kare che. vezyA pAsethI judA paDatAM te pitAnI tamAma prakAranI zuddha-buddha bhUlI gayuM che. tenA cittamAM eka kSaNa mATe paNa kayAMya zAMti paDatI nathI. eka samayanI vAta che ke -tene eka samaya vezyAnA gharamAM praveza karavAno avasara maLI gaye, avasara maLatAM ja te chupI rIte vezyAnI pAse pahoMcI gayuM ane prathama pramANe viSaya bhege bhegavavA lAgyuM. (sU0 10) zrI vipAka sUtra Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 435 evaM khalu sAmI ! sagaDe dArae mama aMteuraMsi avaraddhe / tae NaM se mahaccaMde rAyA suseNaM amacaM evaM vayAsI - tumaM ceva NaM devAppiyA sagaDassa dAragassa daMDaM Nivatte hi / tae NaM se suseNe amacce mahaccaMdeNaM raNNA abbhaNupaNAe samANe sagaDaM dArayaM sudarisaNaM ca gaNiyaM eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei / taM evaM khalu goyamA ! sagaDe dArae taM purAporANANaM duciNNANaM jAva viharai // sU 11 // TIkA 'imaM ca NaM' ityAdi / 'imaM ca NaM suseNe amacce pahAe jAva' itazva khalu suSeNeo'mAtyaH snAtaH yAvat 'savvAlaMkAravibhUsie' sarvAlaMkAravibhUSitaH, 'maNusvaragurAe' manuSyavAgurayA = manuSyasamUhena 'parikkhitte' parikSiptaH = veSTitaH, 'jeNeva sudarisaNAe gaNiyAe gihe teNeva uvAgacchara' yatraiva sudarzanAyA gaNikAyA gRhaM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA sagaDaM dArayaM sudarisaNAe saddhi' 'imaM ca NaM0' ityAdi / 'suseNe amacce' eka samaya kI bAta haiM ki jaba suSeNa amAtya sudarzanA vezyA ke ghara jAne ke liye icchuka huA, taba usane sarva prathama 'pahAe jAva savvAlaMkAravibhUsie' snAna Adi kriyAe~ kIM aura unase nipaTa kara yogya samasta alaMkAroM se apanA zarIra susajjita kiyA / 'massa vaggurAe parikkhitte' sarva prakAra se susajjita hokara yaha manuSyoM se pariveSTita hokara 'jeNeva sudarisaNAe gaNiyAe gihe ' jahAM usa sudarzanA vezyA kA ghara thA 'teNeva uvAgacchai' vahA~ pahu~cA 'uvAgacchittA' pahu~cate hI usane 'sagaDaM dArayaM sudarisaNAe saddhiM urAlAI 6 imaM ca NaM0 chatyAhi. " , suseNe amacce' : sabhayanI bAta che hai nyAre suSeSu maMtrI sudarzanA vezyAnA ghera 4vA bhATenI 42cchA urI; tyAre tethe sauthI prathama 'pahAe jAtra savvAlaM kAravibhU sie ' snAna Adi DiyAgo purI bhane te abhathI nivRtta thAne yogya aAranA tamAma ala arothI potAnA zarIrane zatrugAyu - santi yu 'maNussavaggurAe parikkhitte ' sarva prArathI sanbhita thayA yachI te manuSyonI sAthai bhasIne 'jeNeva sudarisaNAe gaNiyAe gihe ' nyAM te sudarzanA vezyAnu ghara hetu' 'teNeva uvAgacchai' tyAM yahAMcyA ' uvAgacchittA' yahanyatA 4 tethe 'sagaDaM dArayaM suda zrI vipAka sUtra Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 vipAkazrute upAgatya zakaTaM dArakaM sudarzanayA sArdham 'urAlAI bhogabhogAI bhuMnamANaM pAsai udArAn bhogabhogAn bhuJjAnaM pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'Asurutte' AzuruSTaH zIghrakruddhaH 'jAva' yAvat 'misamisemANe' misamisAyamAna: krodhena jAjvalyamAnaH, 'tivaliyaM' trivalikAM 'bhiurDi' bhRkuTi 'NiDAle' lalATe 'sAha? saMhRtya-saMkocya, 'sagaDaM dArayaM purisehi' zakaTaM dArakaM puruSaiH 'giNhAvei' grAhayati, 'gihAvittA' grAhayitvA 'ahi-jAvamahiyagattaM' atra 'jAva'-zabdAdevaM yojanA-'advimuhijANukopparappahAreNa saMbhaggamahiyagattaM' asthimuSTijAnukUparaprahAreNa saMbhanamathitagAtraM, 'kAreI' kArayati 'kAritA' kArayitvA 'avauDagabaMdhaNaM' avakoTakabandhanaM-avakoTakena-kRkATikAyA grovApazcAdbhAgataH adhonayanena bandhanaM yasya sa tathA tam , galAdhobhAgataH pRSThadezamAnItayA rajjvA pRSThadeze baddhaM hastadvayaM yasya tamityarthaH, 'kArei' kArayati, 'kArittA jeNeva mahacvaMde rAyA teNeva uvAgacchai' kArayitvA yatraiva mahAcandro rAjA, tatraivopA'bhAgabhAgAiM bhujamANaM pAsaI' zakaTa dAraka ko sudarzanA vezyA ke sAtha udAra bhogabhogoM ko bhogate hue dekhaa| 'pAsinA' dekhate hI vaha ekadama 'Asurutte jAva misimisemANe' usa para lAla pIlA hogayA aura misamisAkara usane 'tivaliyaM' trivalI ko aura 'bhikarDi' bhRkuTI ko 'NiDAle' apane mastaka para 'sAha1' caDhAkara 'sagaDaM dArayaM' usa zakaTa dAraka ko 'purisehiM gihAveI' apane sevakoM dvArA pakaDavA liyA, 'gihAvittA' aura pakar3avAkara 'ahi jAva mahiyaM kArei' usane usako asthi, muSTi, jAnu, kUrpara-konI ke prahAroM se khUba piTavAyo / 'kAritA avauDagabaMdhaNaM kArei' jaba usa para khUba mAra par3a cukI taba bAda meM phira usane isake donoM hAtha gardana meM phaMdA DalavAkara usa ko pITha ke pIche baMdhavAdiye / 'kArittA' baMdhavAkara 'jeNeva mahaccaMde rAyA teNeva uvAgacchai' risaNAe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANaM pAsai' 248 24ne sucanA vezyAnI sAthe 2 bhimAgAna somvt| nayA 'pAsittA' ne turaMta 'Asarutte jAva misimisemANe tanA 52 sAsa pAgadhAyamAna) 27 'tivaliyaM' zrIpakSAne bhane 'bhiuDi' labharane 'NiDAle' sATama yaDhAvI 'sagaDaM dArayaM' te zaTa 24ne 'purisehiM giNhAvei' potAnA naa43|| dvArA 537 vI sIdhI "giNhAvittA' 54vI zana 'ahi jAva mahiyaM kArei' tarI te 2048ne masthi, bhuhI, TI , 52-0 vagerenA prhaa| zana. 55 bhAra bhAryo 'kArittA avauDagabaMdhaNaM kArei' nyAre tenA 52 bhUma bhAra 5hI yUdhye te pachI, to te zaTanA hAtha, 126na paach|| 2bhAvI tI pInI pA71 madhAvI yA 'kAritA' bhAvAna zrI vipAka sUtra Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 437 gacchati, 'uvAgacchittA karayala jAva' upAgatya karatalaparigRhItaM yAvat 'evaM vayAsI sAmI' evaM vakSyamANaprakAreNa, avAdIta-he svAmin ! 'evaM khalu sagaDe dArae' evaM khalu zakaTo dArakaH 'mama' mama 'aMteuraMsi' antaHpure, 'avaraddhe' aparAddhaH aparAdhaM kRtavAn / 'tae NaM se mahaccaMde rAyA suseNaM amaccaM evaM vayAsI' tataH khalu sa mahAcandro rAjA suSeNamamAtyamevamavAdIt-'tumaM ceva NaM devANuppiyA !' tvameva khalu he devAnupriya ! 'sagaDassa dAragassa daMDaM' zakaTasya dArakasya daNDaM 'Nivattehi' nivartaya=vidhehi-kuru ityrthH| 'tae NaM se suseNe amacce' tataH khalu sa suSeNo'mAtyo 'mahatcaMdeNaM raNNA abbhaNuNNAe samANe' mahAcandreNa rAjJA'bhyanujJAtaH san 'sagaDaM dArayaM sudarisaNaM ca gaNiyaM' zakaTaM dArakaM sudarzanAM ca gaNikAm 'eeNaM' etena pratyakSadRzyamAnena jahAM mahAcandra nareza virAjamAna the vahAM use vaha le gayA / 'uvAgacchittA' pahu~cate hI usane 'karayala jAva evaM vayAsI' nareza ko hAtha joDakara namana kiyA, aura isa prakAra bolA ki-'evaM khalu sAmI' he svAmin ! sAvadhAna hokara merI prArthanA suniye, vaha prArthanA isa prakAra hai- 'sagaDe dArae mama aMteuraMsi' isa zakaTa dAraka ne mere anta:pura meM 'avarade' aparAdha kiyA hai / 'tae NaM se mahaccaMde rAyA' amAtya kI usa bAta ko sunakara vaha mahAcaMdra nareza 'suseNaM amaccaM evaM bayAsI' usa suSeNa amAtya se isa prakAra bolA ki-'tuma ceva devANuppiyA sagaDassa dAragassa daMDaM Nivattehi' he devAnupriya ! tuma hI isa zakaTa dAraka ke liye daMDa kA, nirdhAraNa karo-tuma ho ise daMDavidhAna kro| 'tae NaM se suseNe amacce mahaccaMdeNaM raNNA abbhaNulAe samANe sagaDaM dArayaM sudarisaNaM ca gaNiyaM eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei' isa prakAra usa suSeNa 'jeNeva mahaccaMde rAyA teNeva uvAgacchai' yA mAya nareza simAna utA manI pAse gayA. 'uvAgacchattA' tyAM paDAyatAnI sAthe to 'karayala jAva evaM vayAsI' yI ne namana ryu bhane pramANe mAlyA - "evaM khalu sAmI' svAmin ! sAvadhAna ne mArI prArthanA sabhA ! prArthanA sA prabhArI cha-'sagaDe dArae mama aMteuraMsi' // zaTa hA2 bhArI mata:puramA 'avaraddha aparAdha cha. 'tae NaM se mahaccaMde rAyA' bhatrInI 2 // pramANe pAta samagIna te mahAya n22|| 'suseNaM amaccaM evaM vayAsI' te suSeNa bhatrIna mA prabhAva mAyA :-'tumaM ceva devANuppiyA sagaDassa dAragassa daMDaM Nivattehi' he devAnupriya! tameja e zakaTa dAraka mATe zuM daMDa Ape te nirdhAra karo-tameja tene vidhAna 43 / ! 'tae NaM se suseNe amacce mahaccaMdeNa raNNA abbhaNuNNAe zrI vipAka sUtra Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % D 438 vipAkazrute 'vihANeNaM' vidhAnena prakAreNa, 'vajjhaM' vadhyam='sudarzanAsahitaH zakaTadArako hantavyaH' iti, 'ANavei' AjJApayati / zakaTadArakasya pUrvakRtaM karma varNayitvA gautamaM prati bhagavAn punarAha'ta' ityAdi / tat-tasmAt 'evaM khalu gauyamA !' evaM khalu he gautama ! 'sagaDe dArae' zakaTo dArakaH 'purApurANAnAM' pUrvabhavopArjitAnAM 'ducciNNANaM' duzcIrNAnAM 'jAva' yAvat , atraivaM yojanA-duSpatikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM kRtAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavan, iti / eSAM vyAkhyA'syaiva prathamAdhyayane dvAdaze satre nigaditA / 'viharai' viharati-astItyarthaH ||suu0 11 // amAtya ne mahAcaMdra nareza dvArA AjJA pAkara isa zakaTa dAraka ko aura usa sudarzanA vezyA ko isa vidhAna se vadhya tthhraayaa| arthAt 'ye donoM mArane yogya haiM' aisA daMDavidhAna kiyA / isa prakAra zakaTa dAraka ke pUrvakRta karmoM kA kathana kara bhagavAn vIraprabhu gautama ke prati kahane lage ki-taM evaM khala goyamA ! sagaDe dArae taM purAporANANaM ducihnANaM jAva viharaI' he gautama! isa taraha yaha zakaTa dAraka pUrvabhava meM upArjita duSpratikrAnta azubha karmoM kA pApamaya phalavizeSa bhoga rahA hai ! bhAvArtha-eka samaya kI ghaTanA hai ki jaba vaha zakaTa dAraka usa vezyA ke sAtha premapAza meM baMdhA huA thA, TIka isI samaya suSeNa amAtya nahA dhokara aura sApha suthare kapaDe pahina evaM samasta AbhUSaNo se bhUSita hokara apane paricArako ke sAtha usa vezyA ke samANe sagaDa dArayaM sudarisaNaM ca gaNiyaM eeNaM vihANeNaM vajhaM ANavei' A pramANe te suSeNa maMtrI mahAcaMdra narezanI AjJA maLatAM A zakaTa dArakane ane te sudarzanA vezyAne A vidhAna vaDe karI vadhya TharAvyAM, arthAt "A banane mAravA gya cha.' 2pramANe vidhAna yu A pramANe zakaTa dArakanA pUrvakRta karmonuM kathana karIne bhagavAna vIraprabhu gautamanA prati vA sAyA hai-'taM evaM khalu goyamA ! sagaDe dArae taM purAporANANaM duJciNNANaM jAva viharai' he gautama ! mA pramANe te 048 4.24 pUrva sabhA - jita duSpatikAnta azubha karmonuM pApamaya phaLavizeSa jogavI rahyo che. | bhAvArtha-eka samayanI ghaTanA che ke jyAre te zakaTa dAraka te vezyAnI sAthe premapAzamAM baMdhAele ha; barAbara te samayamAM suSeNa maMtrI-pradhAna snAna karI tathA sApha dha elAM kapaDAM paherIne tathA tamAma prakAranAM ghareNAthI zaNagAra sajIne pitAnA paricArakonI sAthe te vezyAne ghera gayA, jatAMnI sAtheja maMtrIe te zakaTa dArakane zrI vipAka sUtra Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam // mUlam // sagaDe NaM bhaMte! dArae kAlagae kahiM gacchihii ? kahi uvavajihii ?, goyamA! sagaDe NaM dArae sattAvaNNaM vAsAiM paramAuM pAlittA ajeva tibhAgAvasese divase egaM mahaM aomayaM tattaM samajoibhUyaM itthIpaDimaM avayAsAvie samANe kAlaghara phuNcaa| Ate hI vaha zakaTa dAraka ko dekhakara krodha ke Aveza se lAla pIlA hogyaa| bhRkuTI aura trivalI mAthe para caDha gaI / usane usI samaya zakaTa dAraka ko apane paricArakoM ke dvArA pakaDavAkara khUba pittvaayaa| jise jo hAtha lagA-umane usI se use pITAkisI ne asthi se, kisI ne kuhanI se aura kisI ne lAtoM se usako khUba pITA / phira usako muzke baMdhavAkara vaha amAtya use mahAcaMdra nareza ke pAsa le gayA aura namaskAra kara bolA, ki-he svAmin ! isane mere antaHpura meM upadrava kiyA hai, ataH ise kyA daMDa nirdhArita karanA cAhiye ? / amAtya kI bAta ko sunakara narezane isake daMDavidhAna kA adhikAra amAtya ko hI soMpa diyA ! amAtya ne isako aura usa sudarzanA gaNikA ko mArane yogya ghoSita kara diyaa| isa prakAra zrI vIra prabhu ne zakaTa dAraka kI kathA sunAkara zrI gautamasvAmI se kahA ki-he gautama ! yaha zakaTa dAraka pUrvabhavopArjita duSpratikAnta azubha karmoM kA phala bhoga rahA hai |suu011|| tyAre maMtrI ekadama kodhAtura thaI gayA netranA bhamara caDhI gayAM ane te ja vakhate pitAnA nokare dvArA zakaTa dArakane ghaNoja mAra mAryo, nekarone je kAMI hAthamAM AvyuM te laIne zakaTane khUba mAra mAryo. koIe asthithI, koIe muThI, koNI ane koIe lAtethI tene khUba mAramAryo. zakaTane muzkeTATa bAMdhIne rAjAnI pAse (mahAcaMdra rAjAnI pAse) laI AvyA, ane rAjAne namana karIne bolyA kehe svAmina ! A mANase mArA aMta:puramAM upadrava karyo che, tethI ene zuM daMDa Apa te niradhAra kare joIe! maMtrInI A hakIkata sAMbhaLIne rAjAe daMDa vidhAna karavAnI sattA maMtrIjIne seMpI dIdhI. te pachI maMtrIe zakaTa ane sudarzane vezyAne "mAravA gya che," evI jAherAta karI dIdhI A pramANe zrI vIra prabhue zakaTa dArakanI kathA saMbhaLAvIne zrI gautamane kahyuM ke-he gautama ! te zakaTa dAraka pUrvabhavamAM saMcaya karelAM dupratikaH azubha karmonAM jana logavI rahyo che. (sU0 11) zrI vipAka sUtra Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 vipAkazrute mAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe Neraiesu NeraiyattAe uvvjihii| se NaM tao aNaMtaraM ubahittA rAyagihe Nayare mAtaMgakulaMsi jamalattAe paJcAyAhii / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro-Nivatte egArasame divase saMpatte vArasAhe imaM eyArUvaM NAmadhenaM karissaMti, hou NaM dArae sagaDe NAmeNaM, hou NaM dAriyA sudarisaNA NAmeNaM // sU0 12 // TIkA gautama svAmI bhagavantaM pRcchati-'sagaDe NaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! 'sagaDe NaM dArae' sudarzanAgaNikAsahitaH zakaTaH khalu dArakaH 'kAlagae' kAlagatAmRtaH san 'kahi' kutra 'gacchihii' gamiSyati ? 'kahi' kutra 'uvavajihii' utpatsyate / bhagavAnAha--'goyamA' ityAdi / he gautama ! 'sagaDe NaM dArae' zakaTaHkhalu dArakaH, 'sattAvaNaM' saptapaJcAzad 'vAsAI' varSANi 'paramAuM' paramAyuHutkRSTamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA,'ajjeva' adyaiva 'tibhAgAvasese' tribhAgAvazeSe= 'sagaDe gaM0' ityAdi / gautama svAmI punaH zramaNa bhagavAn mahAvIra se prazna karate haiM, ki-'bhaMte' he bhadanta ! 'sagaDe NaM dArae' yaha zakaTa dAraka 'kAlagae' mRtyu ke avasara para mara kara yahAM se 'kahiM gacchihii kahiM uvavajihii' kahA~ jAyagA, kahA utpanna hogA / isa prakAra gautama kI jijJAsA ko jAnakara prabhune kahA ki- 'goyamA' he gautama ! 'sagaDe NaM dArae sattAvaNNaM vAsAI paramAuM pAlittA ajeva tibhAgAvasese divase yaha zakaTa 'sagaDe NaM bhaMte' tyAdi. gautama svAmI zathI zramA bhagavAna mahAvIrane prazna 43 cha-'bhaMte' he mahata! 'sagaDe NaM dArae' te 24 // 24 'kAlagae' bhRtyunA asa2 52 bha295 pAbhIna tyAMthI 'kahiM gacchihii kahiM uvavanjihii' yA ; 4yai Stpanna 22. 2mA pramANe gautama svAbhInI zAsAne MeIna pramuye khu -'goyamA' gautama ! 'sagaDe NaM dArae sattAvaNNaM vAsAiM paramAuM pAlittA ajjeva tibhAgAvasese divase' zrI vipAka sUtra Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAka candrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 441 tribhAgato'vaziSTa caturthaprahare ityarthaH, divase 'egaM' ekAM, 'maha' mahatIm 'aomaya' ayomayIM = lohanirmitAm ' tattaM' taptAm = agnitaptAm, 'samajoibhUyaM' samajyotibhUtAm=agnirUpAm, 'itthIpaDima' strIpratimAm = strIputtalikAm, 'avayAsAvie samANe' AzleSitaH san 'kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe desert researe' kAlamAse kAlaM kRtvA asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikeSu nairayikatayA 'uvavajjihi ' utpatsyate / sudarzanAgaNikAyA api " daNDavidhAnAt sA'pi lohamayIM taptAM puruSarUpAM putalikAmA zleSitA kAlamAse kAlaM kRtvA ratnaprabhAyAM nairayikatayA samutpatsyate iti bodhyam / etaccAgre 'jamalatAe' ityanena sphuTIbhaviSyati / 'se' saH sudazanAjIvasahitaH zakaTadArakajIvaH 'NaM' khalu 'tao anaMtaraM' tato'nantaraM 'uccaTTittA' udvartya = niHsRtya, 'rAyagihe dAraka apanI utkRSTa 57 varSa kI Ayu ko bhogakara Aja hI divasa ke caturtha prahara meM 'ega maha aomayaM tattaM samajohabhUyaM itthIpaDimaM avayAsAvie samANe' eka mahatI lohanirmita tata agnirUpa strI kI AkRtirUpa putalI ko AliMgana karatA huA 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para marakara 'imI se rayaNappabhAe puDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI ke 'rasee' nairayikoM meM 'raiyattAe uvavajjihira' nArakI kI paryAya se utpanna hogA / vaha sudarzanA vezyA bhI usI samaya eka baDI lohanirmita tapta agnirUpa puruSa kI AkRti ko AliGgana karatI hui marakara ratnaprabhApRthivI ke nairayikoM meM nairayika hokara utpanna hogI / yaha bAta mUla meM nahIM hote hue bhI agale satrasthita 'jamalatAe' 'yamalatayA' isa pada se spaSTa ho jAyagA / ' se NaM tao anaMtaraM umbaTTittA' vahAM kI Ayu pUrNa karane ke anaMtarahI vahAM se nikala - te zakaTa dAraka peAtAnI utkRSTa 57 sattAvana varSanI AyuSyane bhogavIna Ajeja hivasanA thothA aDarabhAM ' egaM mahaM aomayaM tattaM samajoibhUyaM itthIpaDimaM avayAsAvie samANe ' me bhoTI moThAbhAMthI manAvesI tapta agni3 strInI AdhRtiya putaNIne mAsigana urato tho 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyunA samaye bharaNa pAbhIne imI se rayaNappabhAe puDhavIe' te ratnaprabhA pRthvInA 'Neraiesa' nArI vomAM 'raiyattAe uvavajjihi ' nArazIMnI paryAyathI utpanna thaze. te sudarzanA vezyA pazu te samaye eka meTI lehanimita takhta agnirUpa puruSanI AkRtine AliMgana karatI thakI maraNa pAmIne ratnaprabhA pRthvInA nArakIomAM nArakI jIvapaNe utpanna thaze. A bAta bhUNamAM nathI, paraMtu mAgaNanA sUtrasthita 'jamalattAe' 'yamalatayA' mA paDhathI spaSTa yA ze. 'se NaM tao anaMtaraM uccaTTittA' tyAMnI AyuSya yUrI urIne te zrI vipAka sUtra Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 vipAkazrute re mAtaMgakulaMsi' rAjagRhe nagare mAtaGgakule=cANDAlakule 'jamalattAe' yamalatayA = yugalatayA - putraputrIrUpeNa 'paccAyAhi' pratyAyAsyati = utpatsyate / 'tae NaM tassa dAragassa' tataH khalu tasya dArakasya 'ammApiyaro' ambApitarau 'Nivvatte egArasame divase' nivRtte vyatIte, ekAdaze divase 'saMpatte vArasA' saMpAta dvAdazAhe = dvAdaze divase 'imaM eyArUvaM' idametadvayaM 'nAmavejjaM karissaMti' nAmadheyaM karivyataH - ' hou NaM' bhavatu khalu 'dArae sagaDe nAmeNaM' dArakaH = zakaTo nAmnA, 'hou NaM dAriyA' bhavatu khalu dArikA 'surdArasaNA nAmeNaM' sudarzanA nAmnA, atredaM bodhyam - zakaTo dArakaH pUrva zobhAJjanyAM nagaryAM subhadrasya sArthavAhasya bhadrAyA bhAryAyAH kukSitaH samutpannaH, sudarzanA ca zobhAJjanyAM nagaryo gaNikAsssIt / pazcAt sa zakaTo dArakaH sudarzanAsahitA bhavAntare rAjagRhe nagare mAtaGgakule yamalatayA samutpanno bhaviSyati, kintu tatra bhrAtRbhaginyo samba ndho bhaviSyatIti // sU0 12 // kara ye ' rAyagihe Nayare' rAjagRha nagara meM ' mAtaMgakulaMsI ' mAtaMgacANDAla ke kula meM 'jamalattAe pacAyAhi' yugala jor3a rUpa se - putra putrI rUpa se utpanna hoMge 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro' pazcAt ina bAlakoM ke mAtA pitA 'Niccatte egArasame divase' jaba inake janma ke 11 gyAraha dina samApta ho jAveMge aura 'saMpatte bArasAhe' 12 vAM dina jaba prAraMbha hogA, taba inakA 'imaM eyArUvaM NAmadhejjaM karissaMti' isa prakAra nAma rakheMge ki- 'hou NaM dArae sagaDe nAmeNaM' hamArA yaha baccA ' zakaTa ' isa nAma se prasiddha hoo, tathA 'hou NaM dAriyA sudarisaNA nAmeNaM' hamArI yaha baccI 'sudarzanA' isa nAmase prasiddha ho / bhAvArtha- pUrva prazna kA samAdhAna hone para gautama ke citta meM pachI tyAMthI nIDajIne 'rAyagihe Nayare ' gRha nagaramA 'mAtaMgakulasi' bhAtaMgayAMDAsanAM sabhAM 'jamalattAe paccAyAhii ' yugasa - leusA 35thI - putra-putrI 3pathI utpanna thathe 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro' pachI te jANonA bhAtA-pitA 'NivvattaM egArasame divase ' nyAre tenA bhanmanA azIsAra 11 divasa pUrA tha ze bhane 'saMpatte bArasAhe' 12 mAramA visano AraMbha thaze, tyAre temanuM 'imaM eyArUvaM NAmaghejjaM karissaMti' mA aAre nAma rAjaze - 'hou NaM dArae sagaDe nANaM' bhArI mA Aja zasTa mA nAbhathI prasiddha thAsmo, tathA ' hou NaM dAriyA sudarisaNA nAmeNaM' samArI yA jANiA sudarzanA A nAmathI prasiddha thAmo lAvArtha- ----AgaLanA praznanuM samAdhAna thayA pachI gautamanA cittamAM krIthI zrI vipAka sUtra Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 443 // mUlam // tae NaM se sagaDe dArae ummukkabAlabhAve jovaNagamaNuppatte alaM bhogasamatthe yAvi bhvissi| tae NaM sA sudarisaNA vi dAriyA ummukkabAlabhAvA viNNAyapariNayamettA jobaNagamaNuppattA rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukiTA ukiTTasarIrA yAvi bhavissai / tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya muchie 4 phira se eka jijJAsA jagI, aura unhoM ne prabhu se punaH prazna kiyA ki-he bhadanta ! yaha zakaTa dAraka isa sudarzanAsahita marakara yahAM se kahA~ jAyagA aura kahAM utpanna hogA ? / bhagavAna pharamAte haiM kihe gautama ! ye Aja hI divasa ke caturtha prahara meM loha kI banAI huI tAtI strI aura puruSa kI putalI kA aliMgana karate hue maraNa kareMge, aura ratnaprabhA nAmakI prathama pRthivI ke naraka me nArakI kI paryAya meM utpanna hoMge / vahAM kI utkRSTa sthiti 1 sAgaropamapramANa pUrNakara phira ye rAjagRha nagara meM cAMDAla ke kula meM jugala-joDe ke rUpa se utpanna hoMge, vahAM inake mAtA pitA 11 veM dina ke samApta hone para 12 veM dina inakA vahI pUrva kA nAma zakaTa aura sudarzanA rakheMge / pahile janma meM ye donoM bhinna2 rUpa meM the, isa janma meM ye bahina-bhAI hoMge / // sU0 12 // eka jIjJAsA jAgI, ane teNe prabhune pharIthI prazna karyo ke bhadanta! te zakaTa dAraka e sudarzanAsahita maraNa pAmIne tyAMthI kayAM jaze? ane kayAM utpanna thaze ? bhagavAna kahe che ke-he gautama ! Aje ja divasanA cothA praharamAM leDhAnI banAvelI tapAvelI agni jevI strI ane puruSanI putalInuM AliMgana karatA thakA maraNa pAmaza ane ratnaprabhA nAmanI pRthivInA narakamAM nArakInI paryAyamAM utpanna thaze tyAnI utkRSTa sthiti 1 sAgaropamapramANe pUrI karIne pachI te rAjagRha nagaramAM cAMDAlanA kuLamAM jugalajoDalAM rUpathI utpanna thaze. tyAM tenA mAtA-pitA 11 agIAra divasa pUrA thatAM bAramA divase tenuM pUrvanuM nAma zakaTa tathA sudarzanA rAkhaze prathamanA janmamAM e bane jUdA-jAdA rUpamAM hatA. A janmamAM te bhAI-bena thaze (sU 12) zrI vipAka sUtra Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 vipAkazrute sudarisaNAe bhagiNIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharissai // sU0 13 // TIkA 'tae gaM' ityAdi / tataH khalu 'se sagaDe dArae' sa zakaTo dArakaH 'ummukabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH bAlyAvasthAmatikrAntaH, 'jovvaNagamaNuppatte' yauvanakamanuprAptaH tAruNyaM prAptaH, alaMpUrNatayA 'bhogasamatthe yAvi bhavissai' bhogasamarthazcApi bhaviSyati / 'tae NaM sA sudarisaNA vi dAriyA ummukkabAlabhAvA' tataH khalu sA sudarzanA'pi dArikA unmuktabAlabhAvA 'viNNAyapariNayamettA' vijJAtapariNatamAtrA-vijJAta-vijJAnaM, tat pariNatamAtraM yasyAH sA tathA, pravardhamAnavijJAnavatItyarthaH, 'jovvaNagamaNuppattA' yauvanakamanuprAptA 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya rUpeNa ca yauvanena ca lAvaNyena ca 'ukiTThA' utkRSTA-utkarSayuktA, 'ukkiTThasarIrA yAvi bhavissaI' utkRSTazarIrA cApi bhavi 'tae NaM se0' ityAdi / 'tae NaM' bAda meM se sagaDe dArae' vaha zakaTa dAraka 'ummukabAlabhAve' apane bAlyakAla ke vyatIta hone para jaba 'jovaNagamaNuppatte' yuvAvasthA saMpanna hogA taba 'alaM bhogasamatthe yAvi bhavissai' pUrNarUpa se bhoga bhogane meM samartha ho jAyagA, tathA 'tae NaM sA sudarisaNA vi dAriyA ummukkabAlabhAvA viNNAyapariNayamettA jovvaNa gamaNuppattA' vaha sudarzanA kanyA bhI bAlya avasthA ko lAMgha kara jaba yauvanAvasthA ko prApta karegI usa samaya usa ko apanI yuvAvasthA prApta hone kA jJAna ho jAyagA aura yaha 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukkiTThA ukkidUsarIrA yAvi bhavissai' rUpa evaM yauvana tathA lAvaNya se yukta hokara yaha bahuta hI 'tae NaM se patyAdi 'tae NaM' pachIthI 'se sagaDe dArae' te 48 hA24 'ummukkabAlabhAve' pAtAnu Asana pUthayA 5chI nyAre 'jAvaNagamaNuppate' yuvAvasthAmA mAvaze tyAre alaM bhogasamatthe yAvi bhavissaI' pUNa 35thI sonovAmA samartha tha/ , tathA 'tae NaM sA sudarisaNA vi dAriyA ummukkabAlabhAvA viNNAyapariNayamettA jovvaNamaNuppattA' te sudarzana ny| 55 pAsa avasthA pUrI 3rI nyAre yauvana avasthAne prApta thaze te samaya tene pitAnI yuvAvasthAnuM bhAna-jJAna thaI 4 mane te 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukiTThA ukiTThasarIrA yAvi bhavissai ' 35, yauvana bhane sApazyayI yuta tha na te sun62zarIravANI zrI vipAka sUtra Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 4, zakaTavarNanam Syati / 'tae NaM se sagaDe dArae sudarisaNAe rUpeNa ya jovaNeNa ya lAvapaNeNa ya' tataH khalu sa zakaTo dArakaH sudarzanAyA rUpe ca yauvane ca lAvaNyena ca 'mucchie' mUcchitaH 'giddhe' gRddhaH, 'gaDhie' grathitaH, 'ajjhocavaNNe' adhyupapannaH, mUcchitAdInAM vyAkhyA'syaiva dvitIyAdhyayane 19 ekonaviMzatitame mUtre kRtA / 'sudarisaNAe bhagiNIe saddhiM urAlAI sudarzanayA bhaginyA sArdhamudArAn 'mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharissaI' mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAno vihariSyati // sU0 13 // // mUlam // tae NaM se sagaDe dArae aNNayA kayAiM sayameva kUDaggAhattaM uvasaMpajittA NaM viharissaha / tae NaM se sagaDe dArae kUDaggAhe bhavissai, ahammie jAva duppddiyaannNde| eyakamme subahu pAvaM samajiNittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavajihii / saMsAro taheva jAva puDhavIsu / se NaM tao aNaMtaraM uhittA vArANasIe NayarIe macchattAe uvavajihii / se NaM tattha macche macchavadhiehiM vahie / tattheva vANArasIe NayarIe seTrikulaMsi puttattAe paJcAsundara zarIravAlI banajAyagI / 'tae NaM se sagaDe dArae' vaha zakaTa dAraka 'sudarisaNAe' isa sudarzanA ke 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya' usa anupama rUpa meM yauvana meM aura lAvaNya meM 'mucchie4' mUcchita hokara, gRddha hokara, grathita hokara, adhyupapanna banakara 'sudarisaNAe bhagiNIe saddhiM urAlAI mANussagAI, bhogabhogAI bhuMjamANe viharissai' usa apanI bahina sudarzanA ke sAtha udAra manuSyasamabandhI kAmabhogoM ko bhogegA / // sU0 13 // manI 42. 'tae NaM se sagaDe dArae' te 248 6.24 'mudarisaNAe' mA suzanAnA 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya' te anupama 35mAM, yauvanamA bhane sAyamA mucchie 4' bhUmita thana, zRddha tha/ne, athita tha/ne, mayupapanna sanAne 'sudarisaNAe bhagiNIe saddhiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM iMjamANe viharissaI' te potAnI mena suhaza nAnI sAthe 2 manuSya saMdhI malAgAne logaze. (10 13) zrI vipAka sUtra Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 vipAkazrute yAhi / bohiM bujjhihira, pavajjA, sohamme kappe, mahAvidehe vAse sijjhihi 5 / Nikkhevo // sU0 14 // // duhavivAgassa cautthaM ajjhayaNaM samattaM // 4 // TIkA , ' tara NaM' ityAdi / 'tara NaM sagaDe dArae ' tataH khalu sa zakaTo dArakaH 'aNNayA kayAI sayameva ' anyadA kadAcit svayameva ' kUDaggAhattaM kUTagrAhatAm = kapaTena - prANinAM vazIkaraNam, 'uvasaMpajjittA NaM' upasaMpadya-saMprApya vazIkRtya khalu 'viharissara' vihariSyati / 'tae NaM se sagaDe dArae kUDaggAhe bhavi ssai' tataH khalu sa zakaTo dArakaH kUTagrAho bhaviSyati / 'ahammie jAva duSpaDiyAnaMde' adhArmiko yAvat duSpratyAnandaH = duSparitoSyaH, pApakarmebhyo'parinivRtta ityarthaH / 'ekamme' etatkarmA=vaJcanAdipApakarmayuktaH, 'subahupAvaM' subahu pApaM 'samajjiNittA' samaya = upArjitaM kRtvA 'kAlamAse kAlaM kiccA imIse' kAla 'tara NaM se0 ' ityAdi / 'tae NaM' pazcAt 'se sagaDe dArae' vaha zakaTa dAraka 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'saMyameva kUDaggAhattaM uvasaMpajjittA NaM viharassai' kapaTa se anya prANIyoM ko apane vaza meM karane kI kalA ko prApta karegA / 'tara NaM se sagaDe dArae kUDaggAhe bhavissara' isaliye vaha zakaTa dAraka kUTagrAha isa nAma se janatA meM prasiddha ho jAyagA 'ahammie jAba dupapaDiyANaMde' yaha adhArmika evaM duSpratyAnaMda hogA / ise apane pApakarma se bhI aruci nahIM hogI / yaha sadA 'eyakamme ' isI ThagavidyA meM nirantara kriyAzIla rahegA, ataH 'subahu pAvaM samajjiNittA 'tara NaM se0 ' ityAhi 'tae NaM ' pachI 'se sagaDe dArae' te zasTa dvAra " aNNayA kayAI ' kAi eka samaya ' sayameva kUDaggAhartta uvasaMpajjittA NaM viharissai ' jIna AlIyone upaTthI potAnA vaMza uravAnI ujAne prApta thaze 'tae NaM se sagaDe arre kUDaggAhe bhavissai ' meTalA arathI te zasTa dvAra 'chUTayA' A nAmathI 4natAmAM asiddha thaze 'ahammie jAva duSpaDiyANaMde ' te mahA adharmI bhane duSpratyAnada thaze, tene potAnA pApakarmImAM koi vakhata paNa arUcI thaze nahi. te hamezAM ' ekamme ' te ugavidyAmAM niraMtara priyA urato raheze tethI 'subahu pAva zrI vipAka sUtra Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 447 mAse kAlaM kRtvA'syAM 'rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe' ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairayikeSu nairayikatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'saMsAro' saMsAraH bhavAd bhavAntare bhramaNam 'taheva' tathaiva yathA prathame-prathamAdhyayane mRgAputrasya varNanaM iti bhAvaH / 'jAva puDhavIsu' yAvat pRthivISu, atra yAvacchabdAt-sarpAdiyAvat pRthivISu bhramaNaM bodhyam , tacca prathamAdhyayanasyaikaviMzatitamamUtrato vijJeyam / 'se gaM' sa khalu 'tao aNaMtaraM' tato'nantaraM 'uvvaTTittA' udRtya=niHmRtya 'vArANasIe NayarIe' vArANasyAM nagayA~ 'macchattAe' matsyatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'se NaM tattha ' sa khalu tatra 'macche' matsyaH matsyadehadhArI, 'macchavadhiehiM ' matsyavadhikaH matsyaghAtakaiH 'vahie' vadhitaH vadhaM prAptaH-hata ityarthaH, 'tattheva' tatraiva 'vANArasIe NayarIe seTikulaMsi puttattAe' vArANA nagayA~ zreSTikule putratayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-utpasyate / 'borDi' bodhi kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavanjihii' yaha apanI pravRtti se malinatama aneka pApakoM ko upArjita kara Ayu ke antasamaya marakara isI ratnaprabhA pRthivI meM nArakI kI paryAya se utpanna hogaa| isakA 'saMsAro taheva jAva puDhavIsu' paribhramaNa usI prakAra hogA-jisa prakAra prathama adhyayana meM mRgAputra kA prakaTa karane meM AyA hai-saMsArabhramaNa isakA mRgAputra ke samAna hI samajhanA / 'se NaM tao aNaMtaraM' pRthivIkAya Adi meM anekavAra paribhramaNa kara vahAM se nikalakara 'vANArasIe NayarIe' banArasa nagarI meM 'macchattAe uvavajihii' matsya kI paryAya se utpanna hogA / 'se NaM tattha macche macchavadhiehi vahie' yaha usa paryAya meM macchImAroM dvArA mArA jAkara 'tattheva vANArasIe NayarIe seTikulaMsi puttattAe' usI vANArasI nagarI meM kisI zreSThI ke samanjiNittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe NeraiyattAe uvavajihii' te pAtAnI malinatama pravRttithI mane pA54bhani ti 4zane AyuSyanA anya samaye maraNa pAmIne ratnaprabhA pRthvImAM nArakInI paryAyathI utpanna yaze tenu saMsAro taheva jAva puDhavIsu, parizrama) mA pramANe thathe, je pramANe prathama adhyayanamAM mRgAputranuM varNana pragaTa karavAmAM AvyuM che-saMsArabhramaNa mRgAputr pramANe 8 sama naye. 'se NaM tao aNaMtaraM' pRthivIyi mAhimA mane pAra parizrama 4Ine tyAMcI nIjIna 'vANArasIe NayarIe' nA2sa nagarImA 'macchattAe uvavajjihii' bhatsyanI paryAyathA utpanna tharI. 'se NaM macche macchavadhiehiM vahie' te me paryAyamA bhanchImAza621 bhAye gaye pachIthI 'tattheva vANArasIe NayarIe seTTikulaMsi puttattAe' se vAyasI nagarImA zrI vipAka sUtra Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 vipAkazrute 'bujhihii' bhotsyate / idamatra bodhyam-sa khalu vArANasyAM nagA zreSTikule samutpannaH san tatronmuktabAlabhAvastathArUpANAM sthavirANAmantike bodhi bhotsyate=3 samyaktvaM lapsyate ityarthaH / 'pancajjA' pravrajyA-pUrvotavat tasya pravrajyAgrahaNaM bodhyamityarthaH / 'tae NaM se kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe' tataH khalu sa kAlamAse kAlaM kRtvA saudharma kalpe devatvenotpatsyate / tato'nantaraM sa devazarIraM tyaktvA 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe yAni kulAni bhavanti ADhayAni teSAM khalu anyatamasmin kule putratayotpatsyate / 'sijjhihii 5' setsyati-tatra siddho bhaviSyati / bhotsyate kevalajJAnena sarva jJeyaM jJAsyati / mokSyati sakalakarmabandhAd vimukto bhaviSyati / parinirvAsyati-pAramArthika sukhaM prApsyati / sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / ___Nikkhevo' nikSepo-nigamanaM samAptivAkyaM, sa pUrvavad bodhyH| tathAhi'evaM khalu jambU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM kula meM putrarUpa se 'paJcAyAhii' janma legaa| bohi bujjJihii' vahAM jaba yaha bAlyabhAvase nikalakara javAna hogA taba tathArUpa sthaviroM ke samIpa dharma zravaNa kara samyaktva kI prApti kregaa| 'pavvajjA' samyaktvaratna kI prApti hone ke bAda yaha phira bhAgavatI dIkSA ko dhAraNa kara apanI Ayu ke aMta meM usa paryAyakA parityAga karake 'sohamme kappe' saudharmakalpa meM devaparyAya se janma dhAraNa kara vahAM kI sthiti ko pUrNa bhogakara phira yaha vahAM se cyavakara 'mahAvidehe vAse sijjhihii 5' mahAvideha kSetra meM jo bhI AThyakula hoMge unameM kisI eka ATyakula meM putra kI paryAya se utpanna hogaa| dIkSA dhAraNa kara vaha siddha hogaa| 'Nikkhevo' isa prakAra yaha isa adhyayana kA nikSepa-nigamaname zahImAna yugamA putra35thI 'paccAyAhii ' ma seze 'bohiM bjjhihidd| tyAM e jyAre bAlyabhAvathI nIkaLI karIne juvAnImAM Avaze tyAre tathArUpa sthavirenI sabhI5 dharma sAmaNI zane sabhyatvanI prApti 420 * pavajjA' sabhyazvaratnanI prApti thayA pachI te bhAgavatI dIkSAne dhAraNa karIne pitAnI AyuSyanA aMte te paryAyanI parityA parIne 'sohamme kappe' saudharma 465mA vaparyAyathIma pAraNa zana tyAMnI sthitina pUrNa sosavI zane zane tyAMthI 2yavAne 'mahAvidehe vAse sijjhihii5' mahAvira kSetramA 4 mADhaya-53 zre4 zu za tamA ne sA3 ADhaya-pUrNa rIte sArUM kuLa haze te kuLamAM putranI paryAyathI utpanna thaze. dIkSA dhAraNa karI te siddha thaze. 'Nikkhevo' mA pramANa mA adhyayana ni5-niyamAna-samAti-pAya che. zrI vipAka sUtra Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 449 cautthassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte-tti bemi / ' asyAdhyayanasya samAptikAle zrI sudharmA svAmI jambusvAminaM prati kathayati-'evaM khalu' ityAdi / he jambUH ! evaM khalu zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM caturthasyAdhyayanasyAyamayaH prajJapta iti bravImi yathA bhagavatA kathitaM tathaiva tvAM kathayAmi, na tu svabuddhayA kalpayitveti bhAvaH // mU0 14 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-jaina-zAstrAcArya'-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm zakaTa nAmakaM caturthamadhyayanaM sampUrNam // 14 // samAtivAkya hai / arthAt sudharmAsvAmI ne jambUsvAmI se kahA kihe jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne duHkhavipAka ke caturtha adhyayana kA yaha bhAva pratipAdita kiyA hai // bhAvArtha-zakaTa dAraka evaM sudarzanA jaba bAlyakAla kA parityAga kara yauvana avasthA ko prApta hoMge usa samaya zakaTa dAraka sudarzanA ke ubharate hue yauvana para mugdha hokara usake premajAla meM jJAna-dhyAna sabakucha visarjita karake usameM Asakta bana jAyagA / yauvana ke teja se camacamAtI huI sudarzanA bhI bhaginI ke sthAna meM isakI ardhAGginI ke pada ko suzobhita karane lgegii| usake sAtha yaha apanI yauvanalIlA kA anubhava karatA huA AnaMdamagna ho sabakucha bhUla jaaygaa| kUTapAhatA-kapaTajAla meM prANiyoM ko pha~sAkara arthAta sudhama svAmIe jakhkha svAmIne kahyuM ke- jaMbU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe duHkhavipAkanA cethA adhyayananA A bhAva pratipAdana karyA che. bhAvArtha- zakaTa dAraka ane sudarzana jyAre bAlaka jIvanane samaya re karI yauvana avasthAne prApta thaze. te samaye zakaTa dAraka, sudarzanAnAM ubharAtA yauvana para mugdha thaIne tenI premajALamAM jJAna-dhyAna tamAma bhUlI jaIne te sudarzananoja thaI jaze, yauvananA tejathI camakatI sudarzanA paNa bahenanA sthAne, tenI patnInA padane zobhAvaze, tenI sAthe te paNa pitAnI yauvanalIlAne anubhava karIne AnaMda mANate tamAma vAta bhUlI jaze. kuTagrAhatA-te kapaTajALamAM prANIone phasAvIne pitAnuM zrI vipAka sUtra Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 vipAkazrute apanA ullU sIdhA karanA - hI zakaTa dAraka kA eka nizcita apanA kartavya hogA / isase yaha 'kUTagrAha, isa nAma se prasiddha hogA / yaha usa vidyA meM hI vizeSa niSNAta banakara yena-kena prakAreNa isI adhArmika vRtti meM rata hokara sadA paravaMcanAdika jaise ghoratara pApakarmoM ke karane se jarA bhI nahIM hicaka khAyagA / isa prakAra yaha isa kukRtya se aneka pApakarmoM kA baMdhakara mara kara ratnaprabhA nAma kI prathama pRthivI ke naraka kA nArakI hogA / isake saMsArabhramaNa kI kathA ThIka prathama adhyayana meM varNita mRgAputra jaisI hI samajhanI cAhiye / kisI eka samaya yaha pRthivIkAya Adi ke bhramaNa ko samAptakara banArasa nagarI meM matsya kI paryAya se utpanna hokara machuoM dvArA mArA jAyagA, aura vahIM para kisI eka zreSThI ke yahAM putra kA janma dhAraNa kara yuvAna hote hI sthaviroM ke samIpa dharma kA zravaNa karake bodhi 'samakita ' ko prApta karegA / pravrajyA lekara yaha marakara saudharma svarga meM utpanna hogaa| vahAM se cavakara mahAvideha meM kisI eka ADhyakula meM janma dhAraNa kara siddhisthAna ko prApta kAma saraLa karavuM, eja zakaTa dvArakanuM kartavya thaze, te kAraNathI 'phUTagAha A nAmathI prasiddha thaze te e vidyAmAM kuzaLa anIne dareka prakAre adharmoMmaya vRttimAM prasanna thaine hu MmezAM bIjAne ThagavuM tevA gheAratara pApakameryAM karavAmAM jarApaNa acakAze nahiM, A pramANe te A kukRtyothI aneka pApakarmAMneA baMdha karIne ratnaprabhA nAmanI prathama pRthivInA narakamAM nArakI thaze. tenA saMsArabhramaNanI kathA prathama adhyayanamAM kahelA mRgAputranA pramANe samajI levI, kei eka samaya e pRthivIkAya AdinAM bhramaNane samApta karI banArasa nagarImAM matsyanI paryAMyathI utpanna thaIne macchImAro dvArA mAryAM jaze ane tyAM AgaLa kei eka zeThane ghera putra rUpathI janma dhAraNa karI yuvAna avasthA AvatAMja virA pAsethI dharma sAMbhaLIne samakitane prApta karaze pravrajyA dIkSA laIne te mRtyu pAmyA pachI sodhama svargamAM utpanna thaze tyAMthI cyavIne mahAvidehamAM kei eka sArA kuLamAM janma dhAraNa karI siddhisthAnane zrI vipAka sUtra ? Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 4, zakaTavarNanam 451 kregaa| sudharmAsvAmI jaMbUsvAmI se kahate haiM ki he jambU ! isa prakAra isa caturtha adhyayana kA zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne yaha bhAva prakaTa kiyA hai yahI maine tujhe kahA hai // sU0 14 // // iti zrI vipAkazrutakI vipAkacandrikA TIkA meM duHkhavipAka nAmaka prathamazrutaskandhameM 'zakaTa' nAmaka caturtha adhyayana kA hindIbhASAnuvAda sampUrNa // 1 // 4 // prApta karaze. sudharmA svAmI jaMbusvAmIne kahe che ke he jabU! A pramANe A cothA adhyayananA zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe je bhAva prakaTa karyA che, te lApa meM tabhane 46che. (sU0 14) ti zrI vizrata sUtranI 'vipAkacandrikA' Aswi dubhaviyA nAbhanA prathama zratamA 'zakaTa' nAmanA yAthA adhyayana gujarAtI bhASAnuvAda saMpUrNa 1 che 4 zrI vipAka sUtra Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha paJcamam adhyayanam // // mUlam // zrIjambUsvAmI caturthAdhyayanasyArtha zrutvA zrIsudharmasvAminaM pRcchati-'jaiNaM bhaMte' ityAdi / jaha NaM bhaMte ! paMcamassa ajjhayaNassa ukkhevo / evaM khalu jaMbU! teNaM kAleNaM teNa samaeNaM kosaMbI NAmaM NayarI hotthaa| riddhtthimiysmiddhaa| bAhiM caMdottaraNe ujANe / seyabhadde jkkhe| tattha NaM kosaMbIe NayarIe sayANIe NAmaM rAyA hotthaa| mhyaahimvNt| tassa NaM sayANIyassa ranno putte miyAvaIe devIe attae udayaNe NAma kumAre hotthA / ahINa. jAva svvNgsuNdrNge| se NaM juvarAyA hotthaa| tassa NaM udayaNassa kumArassa paumAvaI NAmaM devI hotthA, tassa Na sayANIyassa raNNA somadatte NAmaM purohie hotthaa| riuvveyajajuvveya0 4 / tassa NaM somadattassa purohiyassa vasudattA NAmaM bhAriyA hotthaa| tassa NaM somadattassa putte vasudattAe attae bahassaidatte NAmaM dArae hotthA ahINa jAva-suMdaraMge |suu01|| ttiikaa| 'jai NaM bhaMte paMcamassa ajjhayaNassa ukkhevo' yadi khalu bhadanta ! pazcamasyAdhyayanasya upakSepaH prArambhavAkyam , sa caivam // paMcama adhyayana // zrI jaMbUsvAmI caturtha adhyayana kA bhAva suna kara aba pAMcaveM adhyayana kA bhAva zrI sudharmA svAmI se pUchate haiM-'jai NaM bhaMte' ityaadi| pAMyabhu mdhyyn|| zrI jaMbusvAmI cothA adhyayananA bhAva sAMbhaLIne pAMcamA adhyayananA bhAva zrI sudharmA svAbhAna che che-'jai Na bhate' tyAha. zrI vipAka sUtra Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 453 6 jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM cautthassa ajjhayaNassa ayamaTThe paNNatte, paMcamassa NaM bhaMte ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatte ke aTThe paNNatte / tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU- aNagAraM evaM bayAsI' - iti / " jai NaM bhaMte !' yadi khalu he bhadanta ! = he bhagavan ! 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM caturthasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH, 'paMcamassa NaM bhaMte ' paJcamasya khalu he bhadanta ! = he bhagavan ! 'ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva' adhyayanasya duHkhavipAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / 'tara NaM se suhamme aNagAre jaMbU aNagAraM evaM vayAsI' tataH khalu sa sudharmA'nagAraH = zrIsudharmA svAmI zrI jambUnAmakamanagAramevaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - ' evaM khalu jambU !' ityAdi / evaM khalu he jambU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye = bhagavataH zrIbarddhamAnasvAmino viharaNAvasare, 'kosaMbI NAmaM NayarI hotthA' kauzambI nAma nagarI AsIt / kIdRzI sA ? ityAha- 'riddhasthi 'jai NaM bhaMte ! paMcamassa ajjhayaNassa ukkhevo' ityAdi / paMcama adhyayana ke avataraNa kA saMbaMdha isa prakAra samajhanA cAhiyehe bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jo siddhisthAna ko prApta hue haiM, isa duHkhavipAka ke caturtha adhyayana kA yaha bhAva pharamAyA, kintu isake paMcama adhyayana kA bhagavAna ne kyA bhAva prakaTa kiyA hai ? sudharmA svAmI jaMbUsvAmI se kahate haiM ki- 'evaM khalu jambU' ityAdi / 'evaM khalu jaMbU ! he jaMbU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'kosaMbI NAmaM NayarI hotthA' kauzAmbI nAma kI 6 'jai NaM bhaMte! paMcamassa ajjhayaNassa ukkhevo ' tyAhi. pAMcamA adhyayananA avataraNanA saMbaMdha A pramANe samajavA joie.he bhadanta! zramaNa bhagavAna mahAvIra je siddhisthAnane prApta thayA che. temaNe e du:khavipAkanAM cothA adhyayananA te bhAva kahyA che, parantu tenA pAMcamA adhyayananA bhAva bhagavAne zu pragaTa karyAM che? have sudharmAM svAmI jaMbUsvAmIne kahe che~~~ ' evaM khalu jambU' tyAhi. 6 evaM khalu jaMbU !' De 45 ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te asa mane te sabhayane viSe 'kosaMbI NAmaM NayarI hotthA' zAmbhI nAmanI me nagarI zrI vipAka sUtra Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 vipAkazrute miyasamiddhA' RddhastimitasamRddhA, tatra RddhA-nabhaHsparzibahaprAsAdaH bahalapaurajanaizca vRddhimupagatA, stimitA-svacakraparacakrAdibhayarahitatvena sthirA, samRddhA dhanadhAnyAdipUrNA 'bAhi' bahiH tasyA nagaryA bahirbhAge 'caMdottaraNe ujANe' candrottaraNamudyAnaM, 'tattha' tatra 'seyabhade jakkhe' zvetabhadro yakSa AsIt / 'tattha NaM kosaMbIe NayarIe' tatra khalu kauzAmbyAM nagayA 'sayANIyA NAma rAyA hotthA' zatAnIko nAma rAjA AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'mahayAhimavaMta0' mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH = dhairyagAmbhIryamaryAdAdiguNasampannaH, ityAdi / 'tassa NaM sayANiyassa' tasya khalu zatAnIkasya 'raNNo putte' rAjJaH putraH 'miyAbaIe devIe attae udaye NAmaM kumAre hotthA' mRgAvatyA devyA AtmajaH udayano nAma kumAra AsIt / kIdRzaH ? ityAha-'ahINa.' ahInaparipUrNapazcendriyazarIraH, ahInaparipUrNapaJcendriyayuktazarIravAn , 'jAva savvaMgasuMdaraMge' yAvat eka nagarI thI / jo 'riddhasthimiyasamiddhA' nabhastalasparzI prAsAdoM evaM bahula paurajanoM se vRddhigata thii| jisameM vasanevAlI janatA ko kisI bhI taraha se svacakra aura paracakra kA thoDAsA bhI bhaya nahIM thaa| janatA yahAM kI sadA dhana-evaM dhAnya Adi se paripUrNa thii| 'bAhi cadottaraNe ujjANe' isa nagarI ke bAhara caMdrottaraNa nAma kA eka udyAna thaa| 'seyabhadde jakkhe usameM zvetabhadra nAmakA eka yakSa thA / 'tattha NaM kosaMbIe payarIe sayANIe NAmaM rAyA hotthA' usI kauzAMbI nagarI meM zatAnIka nAma kA eka rAjA thA / 'mahayAhimavaMta0' yaha dhairya, gAMbhIrya, evaM maryAdAdi anekaguNoM se saMpanna thA / 'tassa NaM sayANIyassa raNNo putte miyAvaIe devIe attae udayaNe NAmaM kumAre hotthA' usa zatAnIka rAjA kA putra jo mRgAvatI devI kI kukSi se utpanna huA thA so udayana nAma kA thA / 'ahINa jAva savvaMgasudaraMge' isakA zarIra ahIna evaM paripUrNa itI 2 'riddhasthimiyasamiddhA' mAzinI spaza 43 mevA yA-yA mahato bhane ghaNIja vastIthI bharapUra hatI. te nagarImAM nivAsa karanArI prajAne svacakra ane paracakrano koI prakAre bhaya na hatuM. tyAMnI prajA hamezAM dhana-dhAnya vaDe paripUrNa hatI. 'bAhiM caMdottaraNe ujjANe te nAzanI mahAra yAdottara nAmanI me manAyA to 'seyabhadde jakkhe 'tamA zvetamA nAmanI meM yakSa ho ' tattha NaM kosaMbIe NayarIe sayANIe NAma rAyA hotthA' bhI nagarImA zatAnI nAmanA me 20 // to, 'mahayAhimavaMta' te dhairya, lIya, mane bhA bhane guNethI sapanna hatA. ' tassa NaM sayANIyassa raNNA putte miyAvaIe devIe attae udayaNe NAmaM kumAre hotthA' ta zatAnI 2 bhRtI vAnai RthI utpanna zrI vipAka sUtra Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspAtadattavarNanam 455 sarvAGgasundarAGgo 'se NaM juvarAyA hotthA' sa khalu yuvarAjo'bhUt / 'tassa NaM udayassa kumArassa paumAvaI NAmaM devI hotthA' tasya khalu udayanasya kumArasya padmAvatI nAma devI AsIt / 'tassa NaM sayANIyassa raNNo somadatte NAma purohie hotthA' tatra khalu zatAnIkasya rAjJaH seomadatto nAma purohita AsIt / kIdRzaH ?--'riunveyajajubveya0 4' Rgaveda-yajurveda-sAmavedA-tharvaNavedakuzalaH, adhItasAGgopAGgavedavidyaH, ityAdi / 'tassa NaM somadattassa purohiyassa vasudatANAmaM bhAriyA hotthA' tasya khalu seAmadattasya purohitasya vasudattA nAma bhAryA''sIt / 'tassa NaM somadattassa putte vasudattAe attae bahassaidatte NAmaM dArie' tasya khalu somadattasya putra; vasudattAyA Atmajo bRhaspatidatto nAma dArako'bhavat 'ahINaM' ahInapratipUrNapazcendriyazarIraH yAvat srvaanggsundraanggH||muu01|| pAMcoM hI indriyoM se yukta thA, ataH sarvAGgasundara thaa| 'se NaM juvarAyA hotthA' ise rAjA ne yuvarAjapadapara niyukta kara diyA thA / 'tassa NaM udayaNassa kumArassa paumAvaI NAmaM devI hotthA' usa udayana kumAra kI rAnI kA nAma padmAvatI thA / 'tassa NaM sayAgIyassa raNNo somadatte NAmaM purohie hotthA' zatAnIka rAjA kA somadatta nAma kA eka purohita thaa| yaha 'riuvveya-jajuvveya04' Rgaveda yajurveda, sAmaveda aura atharvaNa veda, ina cAroM vedoM evaM ina ke aMga aura upAMgoM kA jJAtA thA / 'tassa NaM somadattassa purohiyassa vasudattA NAmaM bhAriyA hotthA' isa somadatta purohita kI bhAryA kA nAma vasudattA thA / 'tassa NaM somadattassa putte vasudattAe attae bahassaidatte NAmaM dArae hotthA' isa somadatta kA putra evaM vasudattA kA Atmaja 'bRhaspatidatta' isa nAmakA eka putra thaa| thayeto me putra to nu nAma ayana tu. 'ahINa jAva savvagasuMdaraMge' tenu zarIra ahIna arthAta pAMca iMdriyothI paripUrNa hatuM, mATe te sarvAMgasundara hatuM, 'se NaM juvarAyA hotthA tana me yuva0454 mAghedyaM tu 'tassa NaM udayaNassa kumArassa paumAvaI NAmaM devI hotthA ta yana sumAranI 25nu nAma padmAvatI tu, 'tassa NaM sayANIyassa raNNA somadatte NAmaM purohie hotthA' zatAnI 2inne somahatta nAmanAme puDita ta. te 'riunveyajajumveya0' vaha yajurveda, sAmaveda, ane atharvaNa veda, e pramANe cAreya vede ane tenAM aMga- GigonI, 2 hato 'tassa NaM somadattassa purohiyassa vamudattA NAmaM bhAriyA hotthA' ta somahatta zaDitanI sIna nAma 'pasuttA' tu tassa NaM somadattassa putte vasudattAe attae bahassaidatte NAmaM dArae hotthA ta somahattano putra bhane suttAno Atma '25tihatta' nAmana me putra to 'ahINajAvasavvaMgasuMdaraMge' zrI vipAka sUtra Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 vipAkazrute // mUlam // teNaM kAleNaM teNeM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosarie, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jAva rAyamaggaM ogADhe tava pAsai hatthI Ase purise, tesiM majjhe evaM purisaM pAsa, ciMtA tava pucchai puvabhavaM bhagavaM / vAgarei // sU0 2 // TIkA ' teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samayeNaM bhagavaM mahAvIre samosarie' tasmin kAle tasmin samaye bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH = kauzAmbyA nagaryAzcandrottaraNodyAne samAgataH / 'taheva pAsai hatthI Ase purise' tathaiva pazyati hastinaH azvAn puruSAn 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jAva rAyamaggaM ogADhe' 'tasmin kAle tasmin samaye bhagavAn gautamaH tathaiva = pUrvoktamakAreNa yAvat bhikSArthamAjJAM gRhItvA kauzAmbInagaryA rAjamArgamavagADhaH samAgataH / 'ahINa jAva savvaMgasuMdaraMge' yaha udayana kumAra kI taraha hI saundaryazAlI thA / isakA zarIra ahIna evaM paripUrNa pAMcoM indriyoM kI racanA se yukta thA ataH yaha sarvAMgasundara thA / // sU0 1 // C te kANaM' ityAdi / ' teNaM kAleNaM' avasarpiNI kAla ke ' teNaM samaeNaM' cauthe AreM meM usa samaya 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNa bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vicarate hue 'samosarie' kauzAMbI nagarI ke caMdrottaraNanAmaka udyAna meM Aye 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva rAyamaggaM ogADhe' usI samaya aura usI kAla meM bhagavAna gautama pUrvoktarIti ke anusAra prabhu se bhikSATana kI AjJA prAptakara kauzAmbI nagarI ke te udayana kumAra jevA saudaryavAna hatA. tenuM zarIra paripUrNa pAMca iMdriyAnI racanAthI yukta bheTale te sarvAMgasundara hato. (sU0 1) 6 taNaM kAleNaM' ityAhi. ' teNaM kAleNaM' apasarpiNI asanA 'teNaM samaeNaM ' thothA ArAmAM te samaye 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zrama lagavAna mahAvIra zrAmAnugrAma viyaratA thA 'samosarie' paizAMNI nagarInA caMdrottarazu nAmanA agIyAmAM AvyA padhAryA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva rAyamagaM ogADhe' te samaya yAne te kAlane viSe bhagavAna gautama purve kahelI rIti pramANe prabhu pAsethI bhikSA mATe bhavAnI AjJA prApta urIne zAmbhI nagarInA rAnabhArga para thAne nAulyA 'taheva zrI vipAka sUtra Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, brahaspatidattavarNanam 457 tathaiva-pUrvoktaprakAreNaiva tatra pazyati hastinaH azvAn puruSAn / 'tesiM majhe egaM purisaM pAsai' teSAM madhye ekaM puruSaM pazyati / dRSTvA bhagavato gautamasya 'ciMtA' manasi saMkalpaH pUrvavat samudapadyata / 'taheva' tathaiva-pUrvavad bhagavatsamIpe samAgatya bhaikSaM padaya,vanditvA namasyitvA gautamA bhagavantaM 'pucchai' pRcchati / 'bhagavaM tassa punvabhavaM' bhagavAn tasya puruSasya pUrvabhavaM 'vAgarei' vyAkaroti-kathayati ||muu0 2 // // mUlam // evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse savvaobhadde NAma Nayare hotthA rAjamArga para A nikale 'taheva pAsai hatthI Ase purise' jaisA pahile ke adhyayanoM meM prakaTa kiyA jA cukA hai-usI mAphika inhoM ne usa rAjamArga meM aneka hAthiyoM kA ghoDoM kA aura rAjapuruSoM kA vizAla samUha dekhaa| aura sAtha meM tersi majjhe egaM purisaM pAsai' unake bIca meM eka aisA puruSa dekhA jo una puruSoM dvArA vizeSa rUpa se tADita kara duHkhI kiyA jA rahA thA, jo apane isa jIvana meM hI narakAdhika vedanA kI bhoga rahA thaa| 'ciMtA taheva pucchai putvabhavaM bhagavaM vAgarei' isa prakAra usakI atyaMta dayanIya dazA kA nirIkSaNa kara bhagavAna gautama ke citta meM eka vizeSa prakAra kI vicAradhArA utpanna huii| vahAM se Ate hI unhoM ne prApta bhikSAnna prabhu koM dikhalAkara evaM vandanA aura namaskAra kara mArga meM ghaTita isa ghaTanA ke viSaya meM bhagavAna se puuchaa| bhagavAna usake pUrvabhava kA vRttAnta sunAne lge||| sU0 2 // pAsaha hatthI Ase purise vIzata paDalAnA madhyayanAmA chete prabhAratamAte rAjamArgamAM aneka hAthIonA, aneka ghoDAonA ane rAjapuruSanA vizAla samUhane yA ane sAtha sAthai 'tesiM majjhe egaM purisaM pAsai' tenA paye me mevo puruSa joye jene, upara jaNAvelA puruSa vizeSarUpathI mArIne duHkhI karatA hatA, pAtAnA sa vanamA na24thI padhAre vahanAne sAgavI rahyo utA. 'citA taheva pucchai puvvabhavaM, bhagavaM vAgarei' mA 42 tanI satyAta 43Ana 6zAne joIne bhagavAna gautamanA cittamAM eka vizeSa prakAranI vicAradhArA utpanna thaI. tyAMthI pAchA AvatAM ja je bhikSA maLelI te temaNe prabhune batAvIne vaMdanA tathA namaskAra karIne rAjamArgamAM je jeelI ghaTanA te viSe bhagavAnane pUchayuM. bhagavAna tenA pUrvabhavane vRttAnta saMbhaLAvavA lAgyA (sU0 2) zrI vipAka sUtra Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 vipAkazrute riddha0 tattha NaM savvaobhadde Nayare jiyasatta NAmaM rAyA hotthaa| tattha NaM jiyasattussa raNNo mahesaradatte NAmaM purohie hotthA / riuvveya-jAva-athavvaNaveyakusale yAvi hotthA / tae NaM se mahesaradatte purohie jiyasattussa raNo rajjabalavivaddhaNaTrayAe kallAkaliM egamegaM mAhaNadAragaM, egamegaM khattiyadAragaM, egamegaM vaissadAragaM, egamegaM sudadAragaM giNhAvei gihAvittA tersi jIvaMtagANaM ceva hiyauDae gilAvei, gihAvittA jiyasattussa raNNo saMtihomaM karei / tae NaM se mahesaradatte purohie aTTamIcauddasIsu duve2 mAhaNakhattiyavaissasuddadArae, cauNhaM mAsANaM cattAri 2, chaNhaM mAsANaM aTTa 2, saMvaccharassa solasa 2, jAhe 2 vi ya NaM jiyasattU NaM rAyA parabaleNaM abhijujai tAhe tAhe vi ya NaM se mahesaradatte purohie aTThasayaM mAhaNadAragANaM, asayaM khattiyadAragANaM, adRsayaM vaissadAragANaM, aTrasayaM suddadAragANaM purisehiM giNhAvei, giNhAvittA tersi jIvaMtANaM ceva hiyauDiyAo giNhAvei, giNhAvittA jiyasattUssa raNo saMtihomaM karei, tae NaM se parabale khippAmeva viddhaMsei vA paDisehei vA // sU0 3 // TIkA 'evaM khalu goyamA ! ityAdi / 'evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse 'evaM khalu goyamA !' ityAdi / 'evaM khalu goyamA !' he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasarpiNI kAla ke cauthe Are meM 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse 'evaM khalu' tyAdi. 'evaM khalu goyamA' gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' asapifoll sanA yAthA mArAmA 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse savaobhadde NAmaM Nayare zrI vipAka sUtra Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 5, brahaspatidattavarNanam 459 sabaobhade NAmaM Nayare hotthA' ihaiva atraiva jambUdvIpe dvIpe= madhyajambUdvIpe bhArate varSe dakSiNArdhabharate sarvatobhadraM nAma nagaramAsIt 'riddha0' RddhastimitasamRddham / 'tattha NaM savvaobhadde Nayare jIyasattU NAmaM rAyA hAtthA' tatra khalu sarvatobhadre nagare jitazatrurnAma rAjA babhUva / ' tassa NaM' tasya khalu 'jiyasattussa ranno' jitazatroH rAjJaH ' mahesaradatte nAmaM purohie hotthA ' mahezvaradatto nAma purohito'bhavat / kIdRza: ? 'riuvveya - jAva athavvaNaveyakusaLe yAvi honthA' Rgvedayajurveda sAmavedAtharvaNa vedakuzalazcApyabhavat / 'tae NaM se mahesahadate purohie' savaobhae NAmaM Nayare hotthA' isa jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM eka vaitADhya nAma kA parvata hai / gaMgA aura sindhu nAma kI do nadiyoM se vibhakta ho jAne ke kAraNa isa kSetra ke chaha khaMDa ho gaye haiM / unameM 5 mlecchakhaMDa evaM 1 AryakhaMDa hai / isI AryakhaMDa kA nAma dakSiNArdhabharata hai isa meM sarvatobhadra nAma kA eka nagara thA 'riddha0' isakI zobhA kauzAMbI nagarI jaisI thI, arthAt isameM bahuta U~ce 2 prAsAda bane hue the / aneka jAti ke logoM kA yaha nivAsasthAna thA / yahAM basane vAlI janatA ke liye kisI bhI prakAra kI bhIti nahIM thI / vaha dhana evaM dhAnyAdika se paripUrNa thA / ' tattha NaM savvaobha jayare jiyasattU NAmaM rAyA hotthA' 'tattha NaM jiyasuttassa raNNA mahesaradtte NAmaM purohie hotthA' usa samaya vahAM kA rAjA jitazatru thA / isake eka purohita thA, jisakA nAma mahezvaradatta thA / riubveya - jAva roard kusale yA hotthA' yaha sAGgopAGga Rgveda se lekara atharvaNaveda taka 4 cAroM vedoM kA jJAtA thA / 'tae NaM se mahesaradatte purohie' yaha hotthA' mA mUdrIpanA bharatakSetramAM me vatADhya nAmano parvata che, gaMgA bhane siMdhu nAmanI be nadIothI vibhakata thavAne kAraNe te kSetranA cha khaMDa thaI gayA che, temAM 5 mlecchakhaMDa ane 1 eka A khaMDa che, te A khaMDanuM nAma dakSiNA bharata che. temAM sarvatobhadra nAmanuM ! nagara tu' 'riddha0' tenI zolA auzAmjI nagarI nevI hatI arthAt temAM ghaNA ja meTAmeTA mahela banelA hatA. aneka jAtinA mANasAnuM te nivAsasthAna hatuM, tyAM rahenArI prajAne kAipaNa prakAranI bhIti-bhaya na hatA te dhana-dhAnyAhisthI paripUrNa hatI. ' tattha NaM savvaobhadde gayare jiyasattU NAmaM rAyA hotthA ' ' tattha NaM jiyasattussa raNNA mahesaradatte NAmaM purohie hotthA' te samaye te nagarInA rAjA jItazatru hato. tenA eka purAhita hatA, jenuM nAma bhaDezvara4tta hatu ' riubveyajAvaathavvaNaveyakusaLe yAvi hotthA ' te sAMgopAMga RgvedRthI sahane atharvaveda sudhInA yAravehonA zuara hato 'tae NaM se mahesa zrI vipAka sUtra Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 vipAkazrute tataH khalu sa mahezvaradattaH purohita: ' jiyasattussa raNNo' jitazatro rAjJaH 'rajja - balavibaddhaNaTTayAe' rAjyavalavivardhanArthatAyai = rAjyavalavRddhyartham atra svArthe tala pratyayaH ' kallA kalliM' pratidinaM ' egamegaM mAhaNadAragaM' ekaikaM brAhmaNadAra kam ' egamegaM khattiyadAragaM' ekaikaM kSatriyadArakam ' egamegaM vaissadAragaM' ekaikaM vaizyadArakam ' egamegaM sudAragaM' ekaikaM zudradArakam ' giNhAve ' grAhayati gihAvittA' grAhayitvA teSAM 'jIvaMtayANaM ceva' jIvatAmeva 'hiyauDae' hRdayapuTakAn ' giNhAvei' grAhayati, 'giNhAvittA' grAhayitvA 'jiyasattussa raNNo' jitazatro rAzaH 'saMtihomaM' 'zAntihomaM zAntyarthaM havanaM 'karei' karoti / " 9 , 'ta NaM se' ityAdi / 'tara gaM se mahesaradatte purohie' tataH khalu saH mahezvaradattaH purohitaH 'aTTamIcaudasIsu' aSTamIcaturdazyoH 'duve duve ' dvau dvau ' mAhaNa - khattiya - vaissa - mudadArae ' brAhmaNa-kSatriya - vaizya - zUdradArakau - ekakasya mahezvaradatta purohita 'jiyasattassa raNNA' jitazatru rAjA ke 'rajjabalavivaNaTTayAe' rAjyabala kI vizeSa vRddhi ke liye 'kallA kalli' pratidina 'egamegaM mAhaNadAragaM' eka eka brahmaNa ke bAlaka ko 'egamegaM khattiyadAragaM' eka eka kSatriya ke bAlaka ko 'egamegaM vaissadAragaM' eka eka vaizya ke bAlaka ko 'egamegaM sudAragaM' eka eka zUdra ke bAlaka ko 'giNhAvei ' pakaDavAtA aura 'gihAvittA' pakaDavAkara 'tesiM jIvaMtagANaM caiva hiyauDae giNhAve' jIvita unake hRdayapura - hRdaya ke mAMsapiMDa ko nikalavA letA thA / 'gihAvittA' nikalavAkara phira vaha usase ' jiyasattussa raNNo' jitazatru rAjA kI 'saMtihomaM' zAMti ke nimitta havana 'karei' karatA thA / 'tara NaM se mahesaradatte purohie phira vaha mahezvaradatta purohita 'amIusI' aSTamI evaM caturdazI ke dina 'duve2 mAhaNavattiyavaissamuddadArae' radatte purohie' te mahezvaradatta purohita ' jiyasatussa raNNA' bhitazatru rAmanA 'rajjabalavivaddhaNaTTayAe' rANanI vizeSa vRddhi bhATe 'kallAkali' pratihina 'ega - megaM mAhaNadAragaM' the ye zrAhmanAM bhAvAne 'egamegaM' s : 'khattiyadAragaM' kSatriyanAM mAsane ' egamegaM ' s : 'vaissadAragaM' vaizyanA mAnane ' egamegaM muddadAragaM' me me zUdranA mAjaune ' giNhAvei ' paDAvato to 'giNhAvitA' paDAvIne ' tesiM jIvaMtagANaM cetra hiyauDae giNhAvei ' kti tenAM hRhayapuTa(hRdayanAM mAMsapiMDane DADhI seto hato, 'giNhAvittA' aDhIne pachI te tenAthI 'jiyasatussa raNNA' kitazatru zannanI ' saMtihomaM ' zAMti nimitte havana ' karei urato to 'taeM NaM se mahesaradatte purohie' ne irI te pachI te mahezvaravatta zahita 'hamIca uddasI' Ama bhane cauharAnA hivase 'duve2 mAhaNakhattiyavai , 9 zrI vipAka sUtra Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 5, brahaspatidattavarNanam 461 varNasya dvau dvau bAlakau aSTAvityarthaH, grAhayati, grAhayitvA zAntihomaM karotIti bhAvaH / 'cauNDaM mAsANaM cattAri2' evaM caturNA mAsAnAM caturazcaturaH, 'chaNhaM mAsANaM aTTha'2 SaNNAM mAsAnAmaSTASTa, saMvaccharassa solasa 2, saMvatsarasya SoDaza SoDaza bAlakAn brAhmaNAdInAM catuNI varNAnAmekaikasya varNasya grAhayati, grAhayitvA teSAM bAlakAnAM hRdayapuTakAn grAhayitvA jitazatro rAjJaH zAntihoma karoti 'jAhe2vi ya NaM' yadA yadApi ca khalu 'jiyasattaNaM rAyA parabaleNaM' jitazatruH khalu rAjA parabalena zatrusainyena 'abhijujjai abhiyujyate = Akramyate, 'tAhe2vi ya NaM' tadA tadApi ca khalu 'se mahesaradatte purohie ' mahezvaradattaH purohitaH 'aTThasayaM' aSTazatam-aSTottarazatamityarthaH, evamagre'pi bodhyam / 'mAhaNa dAragANaM' brAhmaNadArakANAm , 'aTThasayaM khattiyadAragANaM' aSTazataM kSatriyadArakANAm , 'aTThasayaM vaissa dAragANaM' do do brAhmaNa, kSatriya vaizya evaM zUdra ke bAlakoM ko pakaDavA letA aura pakaDavA kara unake hRdaya ke mAMsapiMDa se rAjA kI zAMti ke nimitta havana karatA thA / 'cauNhaM mAsANaM cattAri cattAri chaNhaM mAsANaM aTTa2' isI prakAra cAra mahinoM ke 4-4, chaha mAsa ke 8-8 'saMvaccharassa' eka sAla ke 'solasa2' solaha solaha bAlakoM ko pakaDavA liyA karatA, aura unakA hRdaya nikAla kara usase jitazatru rAjA kI zAMti ke nimitta havana kiyA karatA thaa| 'jAheravi ya NaM' jaba 2 bhI 'jiyasattU NaM rAyA' jitazatru rAjA 'parabaleNaM abhijujjai' parabala-zatrusainya se Akranda hotA 'tAhe2 vi ya NaM' taba 2 bhI 'se mahesaradatne purohie' vaha mahezvaradatta purohita 'aTThasayaM mAhaNadAragANaM aTThasayaM khattiyadAragANaM aTThasayaM vaissadAragANaM aTThasayaM muddadAragANaM purisehiM giNhAveI' 108 brAhmaNoM ke ssasuddadArae' mere prAhmaNa, kSatriya, vaizya bhane zudranA ThIne 54vato bhane tenAyanAM mAMsapi343 rAnI zAMti bhATe havana urato to 'cauNhaM mAsANaM cattAri cattAri, chaNhaM mAsANaM aTTha 2' te pramANe yAra mahinAnA 4-4 yA2-2, cha bhAsanA 8-8 mA8 28 'saMvaccharassa' me 15 bhATa sAga-soNa jaDAna pakaDAvate ane tenuM hRdaya kADhIne jItazatru rAjAnI zAMtinimitte havana kyAM karate . 'jAhe 2 vi ya NaM' nyAre nyAre paNa 'jiyasattU NaM rAyA' zatru rAta 'parabaleNaM abhijujjai' 52054-zatrusainyathI mAnta thato 'tAhe2 vi ya gaM' tyAre tyAre 55 ' se mahesaradatta purohie' te bhavatta purohita ' aTThasayaM mAhaNadAragANaM aTThasayaM khattiyadAragANaM aTThasayaM vaissadAragANaM, aTThasaya muddadAragANaM purisehiM giNhAvei ' 108 me se 4 brAhmaNAnai mApAne, 108 zrI vipAka sUtra Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 462 vipAkazrute aSTazataM vaizyadArakANAm , 'aTThasayaM suddadAragANaM' aSTazataM zUdradArakANAM 'purisehi giNhAveI' puruSaiH-rAjapuruSairgrAhayati, 'gihAvittA tersi' grAhayitvA teSAM 'jIvaMtagANaM ceva' jIvatAmeva 'hiyauDiyAo' hRdayapuTikAH 'giNhAvei' grAhayati, gihAvittA jiyasattussa raNNo saMtihomaM karei' grAhayitvA jitazatro rAjJaH zAntihomaM karoti / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'paravale' parabala zatrusainyaM 'khippAmeva' kSiprameva 'viddhaMsei vA' vidhvaMsayati-nAzayati 'paDisehei vA' pratiSedhayati-nivarttayati // mU0 3 // bAlakoM ko, 108 kSatriyoM ke bAlakoM ko, 108 vaizyoM ke bAlakoM ko, aura zUdroM ke 108 bAlakoM ko rAjapuruSoM dvArA pakaDavA letA aura 'gihAvittA tesiM jIvaMtagANaM ceva hiyauDiyAo giNhAvei, giNhAvittA jiyasattussa raNNA saMtihomaM karei pakaDavAkara unakA hRdayapuTa nikalavAtA, nikalavAkara usase jitazatru rAjA kI zAMti kI kAmanA se zAMtihoma karatA 'tae NaM se parabale khippAmeva viddhaMsei vA paDisehei vA isa prakAra vaha purohita parasainya kA zIghra hI vinAza karadetA aura kitaneka sainikoM ko khadeDa detA thaa| bhAvArtha- he gautama ! isa jaMbUDhIpasthita bharatakhaNDa meM eka vizAla nagara thA / jo sarvaprakAra se samRddha evaM dhanadhAnyAdi se pUrNa harA-bharA thA / ima meM janatA ke mukha para sadA AnaMda chAyA huA rahatA thaa| koI kisI bhI prakAra se duHkhI nahIM thA / sarvatobhadra isa nagara kA nAma thaa| yahAM kA rAjA jitazatra thaa| isa kA eka purohita thA / jo vedavidyA meM pUrNarUpa se niSNAta thaa| mahezvaradatta kSatriyanAM bALakane, 108 vaizyanAM bALakone, 108 zudronA bALakane rAjapuruSe dvArA 54Avatemane 'gihAvittA tesiM jIvaMtagANaM ceva hiyauDiyAo giNhAvei, gihAvittA jiyasattassa raNNo saMtihomaM karei' 54vIna tanayapiDane 4DhAvIta. 44AvAne tenA 43 [tazatru 20nI zAMtinI minAthI ma 42 'tae NaM se parabale khippAmeva viddhaMsei, vA paDisehei vA te pramANe ye puDita pkssonyn| turata ja nAza karI dete ane keTalAka sainyane bhagADI Apate hate. bhAvArtha- he gautama! A jaMbUDhIpasthita bharatakhaMDamAM eka vizAla nagara hatuM, te sarva prakArathI samRddha ane dhana-dhAnyAdikathI paripUrNa-bhareluM hatuM. te nagaranI prajAnA mukhapara hamezAM AnaMda varatA ho, keIpaNa prakAranuM tyAM duHkha na hatuM, te nagaranuM nAma sarvatobhadra hatuM, tenA rAjA jitazatru hatA, tene eka zrI vipAka sUtra Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, brahaspatidattavarNanam 463 isa nAma se yaha janatA meM prasiddha thA / vedavihita hiMsA ko yaha hiMsA nahIM mAnatA thA isI liye yaha apane rAjA kI zAMti ke nimitta naramedhayajJa jaisA adharma katya kiyA karatA thaa| usake liye yaha nagaranivAsI cAroM vaNoM ke baccoM ko rAjapuruSoM se pakaDavAtA aura unake jinde-jIte huoM kA hRdaya-kalejA ko nikalavA kara unakI usameM AhutiyAM detA thA / nareza ke Upara anya nareza AkramaNa na kara sakeM yahI yajJa ke karane kA isakA eka pradhAna uddeza thA / isa yajJa kI pUrti ke liye yaha itanA bhayaMkara se bhayaMkara anartha karane meM thoDAsA bhI saMkoca nahIM karatA / yaha purohita ke rUpa meM eka pizAca thA / mAnava ke rUpa meM dAnava thA / nideyatA sadA isake hRdaya meM rahA karatI thii| dayA isake hRdaya meM nahIM thii| yaha aSTamI aura caturdazI jaise pavitra parvo para bhI apane pApakarmoM se nahIM haTatA thaa| yaha ina dinoM ko bhI ukta saMkhyA meM caturvarNa ke bAlakoM ko pakaDavA2 kara unake sukumAra hRdayoM kI AhutiyAM agni meM diyA karatA thA / jaba2 jyoM2 jitazatru rAjA para parasainya kA AkramaNa hotA taba2 tyoM2 yaha adharma kA puMja mahezvaradatta ukta saMkhyA meM brAhmaNa Adi ke prANapyAre putroM ko pakaDavAkara unake purohita hatA te vedavidyAmAM paripUrNa-niSNAta hatuM, ane mANasomAM te mahezvaradatta A nAmathI prasiddha hatuM, vedavihita-vedamAM pratipAdana karelI hiMsAne te hiMsA mAnate nahi eTale te pitAnA rAjAnI zAMtinA nimitte narame yajJa jevuM mahA adharma kRtya karyA karatuM hatuM. te mATe te nagaranA nivAsI cAreya varNonAM bALakane rAjapuruSa dvArA pakaDAvate, ane te jIvatAM baccAMonAM hRdaya-kALajAne kaDhAvIne tenI AhutI Apato hata; pitAnA rAjA para bIjA-keI rAjAo AkramaNa na karI zake, eja phakta yajJa karavAne uddeza hatA, te yajJanI pUrti mATe te AvuM bhayaMkarathI paNa bhayaMkara anartha karma karavAmAM thaDe paNa saMkeca karato nahi, e purehitanA rUpamAM eka pizAca hato. mAnavanA rUpamAM dAnava-asura hate. hamezAM tenA hRdayamAM nirdayatA rAja karatI hatI tenA hRdayamAM dayA na hatI. AThama ane caudaza jevA pavitra parvomAM paNa pitAnA pApathI haThate nahi. te divasomAM paNa e purohita cAra varNanA upara kahayA pramANenI saMkhyAmAM bALakane pakaDAvIne tenAM sukemala hadaya-kalejanI AhutIo agnimAM dIdhA karate hato. jyAre jyAre jitazatru rAjavInA upara pasanyanuM AkramaNa thatuM tyAre tyAre te adharmanI rAzi-Dhagale mAhezvaradatta upara kahelI saMkhyAmAM brAhmaNa AdinAM prANapyArA putrane pakaDAvI tenA zrI vipAka sUtra Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkavate // mUlam // tae NaM se mahesaradatte purohie eyakamme 4 subahu pAvaM samajiNittA tIsaM vAsasayAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA paMcamAe puDhavIe ukkoseNaM sattarasasAgarovamadiiesu Neraiesu neraiyattAe uvvnnnne| se NaM tAo aNaMtaraM ubahittA iheva kosaMbIe NayarIe somadattassa purohiyassa vasudattAe bhAriyAe puttattAe uvavapaNe / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivatte egArase divase, saMpatte bArasAhe, imaM eyArUvaM NAmadhijjaM kareMti-jamhA NaM anhaM ime dArae somadattassa putte vasudattAe attae, tamhA NaM hou NaM amhaM dAraai bahassaidatte NAme NaM / tae NaM se bahassaidatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivaDDhai / tae NaM se bahassaidatte dArae. ummukabAlabhAve jovaNagamaNupatte viNNAyapariNayamette hotthA / seNaM udayaNassa kumArassa piyabAlavayaMsae yAvi hotthaa| sahajAyae sahavaDhiyae sahapaMsukIliyae // sU0 4 // TIkA _ 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se mahesaradatte purohie' tataH khalu kalejoM ko homa meM jhoMkA karatA / yaha haiM isa purohita kI nirdayatA kA namUnA / isa prakAra yaha kitaneka zatrusainya ko yajJa ke prabhAva se naSTa kara detA, tathA kitaneka ko pAsa meM hI nahIM Ane detA-dara se hI unheM khadeDa diyA karatA thA / // suu03|| 'tae NaM se' ityAdi / kALajAone homa karavAnA muDamAM dhakelI deto. A che purohitanI nirdayatAne namune. A pramANe te keTalAka zatruonA sainyane yajJanA prabhAvathI nAza karI detA tathA keTalAkane te najIkamAM AvavAja deto nahi. ane dUrathI bhagADI dete hato. (sa. 3) 'tae NaM se' tyA. zrI vipAka sUtra Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 5, vRhaspatidattavarNanam 465 sa mahezvaradattaH purohitaH 'eyakamme 4' etatkarmakArI-'subahu pApaM, 'jAva samajiNittA' yAvat samaya-samupAyaM 'tIsaM vAsasayAI' triMzadvarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH, utkRSTamAyuSyaM 'pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA 'paMcamAe puDhavIe' paJcamyAM pRthivyAM dhUmaprabhAyAM 'ukoseNaM' utkarSeNa 'sattarasasAgarovamaTThiiemu neraiemu' saptadazasAgaropamasthitikeSu nairayikeSu 'neraiyattAe' nairayikatayA 'uvavaNNe' upapannaH / 'se NaM tAoM' sa khalu tasyAH pRthivyA 'aNaMtaraM' anantaram 'uvyaTTittA' uddhRtya 'iheba' ihaiva 'kosaMbIe nayarIe' kauzAmbyAM nagayA 'somadattassa purohiyassa vasudattAe bhAriyAe puttattAe uvavaNNe' 'somadattasya purohitasya vasudattAyA bhAryAyAH putrtyotpnnH| 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro' tataH khalu tasya dAraka 'tae NaM' isa prakAra se mahesaradatte purohie' yaha mahezvaradatta purohita ki 'eyakamme4' jisa kA pratidina kA yahI nirdaya karma thaa| 'subahu pAvakammaM samanjiNittA' ghorAtighora pApakarmoM kA saMcaya kara 'tIsaM vAsasayAI' tIna hajAra 3000 varSa kI 'paramAuM pAlittA' utkRSTa Ayu ko bhogakara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara para mara kara 'paMcamAe puDhavIe' dhUmaprabhAnAmaka pAMcavIM pRthivI meM 'sattarasasAgarovamaTTiiesu' 'naraiesu' utkRSTa 17 sAgara kI sthitivAle naraka meM 'neraiyattAe' nArakIpane se 'uvavaNNe' utpanna huA / 'se NaM tAo aNaMtaraM uvvaTTittA iheva kosaMvIe NayarIe' vahAM kI pUrNa sthiti ko bhoganeke anaMtara hI yaha vahAM se nikalakara isI bharatakSetra kI kauzAmbI nagarI meM somadattassa purohiyamsa vasudattAe bhAriyAe puttattAe uvavanne' somadatta purohita kI vasudattA nAmakI bhAryA se putrarUpa meM utpanna huA hai 'tae NaM ___'tae NaM' yA pramANe 'se mahesaradatte purohie' te mahezva24tta purohita 'eyakamme 4' renu zAnu me4 ni bhatu 'subahu pAvakammaM samanjiNittA' bhane pAzatidhAra paa54bhni| saMyaya 4Ine 'tIsaM vAsasayAI' traya 412 3000 varSanI 'paramAuM pAlittA' geTa mAyuSyane logavIna kAlamAse kAlaM kiccA' bhRtyunA samaya bha26 pAbhIne 'paMcamAe puDhavIe'dhUmaprabhA nAmanI pRthvImA 'sattarasasAgarovamahiiesa neraiesu' kRSTa 17 sattara sApanI sthiti na24bhAM 'neraiyattAe' naa259||thii 'uvavaNe' utpanna thayo, 'se NaM tAo aNaMtaraM uvvahittA iheva kosaMbIe NayarIe' tyAMnI sthiti pUrI sAgavAna pachI te tyAMcI nIjAne mA bharatakSetranI zAlI nagarImA 'somadacassa purohiyassa vasudattAe bhAriyAe puttattAe uvavanne' semihatta purezahitanI suhattA nAmAnI patnIthI putra35 zrI vipAka sUtra Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 vipAkazrute sya ambApitarau ' nibbatte egArase divase' nivRtte ekAdaze divase 'saMpatta bArasAhe' samprApte dvAdazAhe - dvAdaze divase 'imaM eyArUvaM' idametadrUpaM vakSyamANaM 'nAmavejja' nAmadheyaM 'kareMti' kurutaH, 'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhaM asmAkaM 'ime dArae somadattassa putte vasudattAe attara' ayaM dArakaH somadattasya putra; vasudattAyA Atmajo'sti 'tamhA NaM' tasmAt khalu 'hou NaM' bhavatu khalu 'ahaM dArae' asmAkaM dArakaH 'bahassaida te nAmeNaM' bRhaspatidatto nAmnA / 'tara NaM se bahassaidatte dArae' tataH khalu sa bRhaspatidatto dArakaH 'paMcadhAI - pariggahie' paJcadhAtrIparigRhItaH=paJcadhAtrI parirakSitaH 'jAva parivaDDhai' yAvatpavirdhate / 'tara NaM se bahassaidatte dArae' tataH khalu sa bRhaspatidatto dArakaH 'ummukabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH = nivRttabAlyAvasthaH 'jovvaNagamaNuSatte' yauvanakamanuprAptaH = tAruNyaM prAptaH viSNAya pariNayamette' vijJAtapariNatamAtraH =mavardhamAnatassa dAragassa ammApiyaro Nivvane egArase divase' jaba isakI prasUti ke 11 dina vyatIta ho cuke taba isake mAtA-pitA ne 'saMpatte bArasAhe' 12 dina prAraMbha hote hI 'imaM eyArUvaM NAmadhijjaM kareMti' isa kA isa rUpa se nAmasaMskAra kiyA- 'jamhA NaM' ki 'ahaM ime dArae somadattassa putte vamudattAe attara' yaha hamArA bAlaka mujha somadatta kA putra hai aura vasudattA kI kukSi se utpanna huA hai 'tamhA NaM' isaliye 'hou NaM ahaM dArae vahasmadatte NAmeNaM' hamArA yaha bAlaka 'bRhaspatidatta' isa nAma se prasiddha hove 'tara NaM se vahassaidatte dArae paMcadhAIpariggahie jAba pariases' 'bRhaspatidatta' isa nAma se saMskArita yaha bAlaka pAMca dhAyamAtAoM dvArA surakSita hotA huA AnaMda se bar3hane lagA / tae NaM se bahassaidatte dArae ummukkabAlabhAve jobbaNagamaNupatte viSNAya pariNayamette " utpanna thayo che. 'tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivvatte egArase divase jyAre tenA janmanAM agIAra 11 divasa vItI gayA, tyAre tenA mAtA-pitAe saMpate bArasAhe' 12 mAramA hiksana prAraMbha thatAM ? ' imaM eyArUvaM NAmadhijjaM kareMti' tenu me pramANe nAma ra sAra yu jamhA NaM ' ' amhaM ime dArae somadattassa putte vasudattAe attara' yA samAro maja bhArI-sobhahattanA putra cherAne vasuhattAnA garbhathI utpanna thayo che. 'tamhA NaM' bheTalA bhATe 'hou S. ahaM dAra bahasa datte NAmeNaM' amAro me mA "haspatihatta" yA nAmadhI prasiddha thA. 'tae NaM se bahassahate dArae paMcadhAIpariggahie jAva pariva 'bRhaspatidatta' A nAmathI saMskAra pAmelA A bALaka pAMca dhAyamAtAeA dvArA rakSaNa cAbhIne gyAnaMdathA vadhavA sAgyo 'tara NaM se bahassaidatte dArae ummukkavAlabhAve zrI vipAka sUtra Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 467 vijJAnavAn , 'hosthA' abhUt / 'se NaM udayaNassa kumArassA sa khalu udayanasya kumArasya-jitazatroyuvarAjasya 'piyabAlavayaMsae yAvi hotyA' piyabAlavayasyakavApyabhavat-priyamitramabhUt / kIdRzaH ? 'sadajAyae' sahajAtakA samAnakAle samutpannaH 'sahavaiDhiyae' sahavarddhitakA sahaiva vRddhi prAptaH, 'sahapaMsukIliyae' sahapAMzukrIDitakaH sahaiva kRtabAlakrIDaH // sU0 4 // hotyA' jaba yaha bRhaspatidatta dAraka vAlvAvasthA ko ullaMghana kara yauvana avasthA ko prApta ho cukA evaM usako yauvana avasthA prApta hone kA jJAna hogayA taba 'se NaM udayaNassa kumArassa piyabAlavayaMsae yAvi hosthA' isakI mitratA zatAnIka rAjA ke yuvarAja putra udayana kumAra ke sAtha huii| mitratA kA kAraNa yaha thA ki 'sahajAyae' ye donoM sAtha hI janme the, 'sahavaDhiyae' sAtha hI baDhe hae the, 'sahapaMsukIliyae' aura sAtha hI ye donoM milakara bAlakrIDA kiyA karate the| . bhAvArtha-isa prakAra isa mahezvaradatta purohita ne ki jisakA rAtadina kA yajJa karanA hI eka kartavya thA-apane kukRtyoM se aneka ghorAtighora pApakoM ko arjita karake apanI 3000 varSa kI Ayu ko samApta kara diyaa| hiMsAmaya duSkRtyo ne isa kI mAnasika dhArA ko kupathagAminI banAkara naraka kA adhikArI banAne yogya pApakarmoM kA baMdhaka banA diyaa| yaha jaba marA taya apane kRta pApakoM ke azubhatama phala ko bhogane ke liye paMcama pRthivI-pAMcaveM 17 sAgara kI utkRSTa-sthitivAle naraka meM nArakI kI paryAya meM utpanna huaa| vahAM kI sarva prakAra kI bhayaMkara vedanA ko bhogate2 isane vahAM kI jovvaNagamaNupatte viNNAyapariNayamette hotthA' nyAre te 192patihata mANa mANa avasthA pUrI karIne yauvana avasthAne prApta thaye arthAta tene yovana avasthA prApta thayAnu jJAna 7 gayu tyAre 'se NaM udayaNassa kumArassa piyabAlavayaMsae yAvihotyA' tenI mitratA zatAnIka rAjAnA yuvarAja putra udayana kumAranI sAthe thaI. mitratAnuM 125 setu:-'sahajAyae' se manne sAtha-sAthe yA tA. 'sahavaDhiyae' sAthasAthai moTA yayA tA. 'saharpasukIliyae' bhane sAthai anna majIna mAasist karatA hatA bhAvArtha-A pramANe te mahezvaradatta purohita ke jene rAtrI-divasa yajJa kare eja eka kartavya hatuM, te pitAnA bhaMDAkuthI aneka ghorAtighora pApakarmone meLavIne pitAnI 3000 traNa hajAra varSanI AyuSyane pUrI karI dIdhI. jyAre te maraNa pAme tyAre pitAnAM karelAM pApakarmonA azubhatama phaLane bhogavavA mATe pAMcamI pRthivIpAMcamuM naraka, jenI satta2 17 sAgaranI utkRSTa sthiti che te narakamAM nArakInI paryAyathI utpanna thayA, tyAMnI sarva prakAranI bhayaMkara vedanAne bhegavate-bhegavate tyAMnI 17. zrI vipAka sUtra Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 % D vipAkazrute // mUlam // tae NaM se sayANIe rAyA aNNayA kayAiM kAlaghammuNA sNjutte| tae NaM se udayaNe kumAre bahuhiM rAIsara-jAvasatthavAhappabhiihi saddhiM saMparibuDe, royamANe kaMdamANe vilavamANe sayANIyassa raNo mahayA iiDhisakArasamudaeNaM NIharaNaM karei, karittA bahuiM loiyAiM mayakiccAI karei // suu05|| TIkA 'tae NaM se ityAdi / 'tae NaM se sayANIe rAyA aNNayA kayAI' apanI 17 sAgara kI sthiti pUrNa kI, aura vahAM se nikala kara bharatakSetrasthita kauzAMbI nagarI meM somadatta purohita kI bhAryA vasudattA kI kukSi se putrarUpa meM utpanna huA / isa ke janma ke 11 dina jaba nikala cuke taba mAtA-pitA ne 12 veM dina isakA nAma bRhaspatidatta rkkhaa| bRhaspatidatta pAMca dhAyamAtAoM kI dekha-rekha meM pala posa kara baDA hone lagA / bAlyAvasthA se isane yauvana avasthA ko pAyA, tatsambandhI jJAna bhI isakA vikasita hone lgaa| dhIre2 isakI dostI zatAnIka rAjA ke yuvarAja kumAra udayana ke sAtha hogii| ye donoM sAtha hI janme the, sAtha hI baDhe hue the aura sAthara hI ina donoM ne mila-jula kara bAlakrIDAe~ bhI kI thiiN| sU0 4 // 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isake anantara 'se sayANIe rAyA' vaha zatAnIka sAgaranI sthiti pUrI karIne tyAMthI nIkaLIne bharatakSetramAM rahelI kauzAmbI nagarImAM somadatta purohitanI strI vasudattAnA udarathI putrarUpamAM utpanna thaye, tenAM janmanAM agIAra 11 divasa pUrA thatAM pachI 12 bAramA divase tenA mAtA-pitAe tenuM bRhaspatidatta nAma rAkhyuM. bRhaspatidatta pAMca dhAyamAtAonI dekharekhamAM pAlana-poSaNa pAmI meTa thavA lAgyA, bAla avasthA pUrI karIne te yovanAvasthAne prApta thaye. yauvana avasthA sambandhI tenuM jJAna paNa vikasita thavA lAgyuM. dhIre dhIre tenI mitratA zatAnIka rAjAnA yuvarAja kumAra udayana sAthe thaI gaI. te banne sAthe ja jamyA hatA. sAthe ja moTA thayA ane eka bIjA sAthe maLIne bAlakrIDa karI hatI (sU0 4) 'tae NaM se' tyAhi. 'tae NaM' pachI 'se sayANIe rAyA' te zatAnIs Pion 'aNNayA zrI vipAka sUtra Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 469 tataH khalu sa zatAnIko rAjA anyadA kadAcit 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyuktaH, mRta ityrthH| 'tae NaM se udayaNe kumAre' tataH khalu sa udayanaH kumAraH 'bahurhi' bahUbhiH 'rAIsara-jAva-satthavAhappabhiihiM saddhi saMparibuDe, rAjezvara-yAvatsArthavAhaprabhRtibhiH sAdhe saMparitaH 'royamANe' rudan= azrUNi muJcan 'kaMdamANe' krandana-uccasvareNa rodanaM kurvan 'vilavamANe' vilapan ArtasvareNa karuNavacanaM bruvan san 'sayANIyassa raNNo' zatAnIkasya rAjJaH svapituH 'mahayA' mahatA iDhisakArasamudaeNaM' RddhisatkArasamudayena-vibhavAnusArasamucitavidhinA 'NIharaNaM karei' nirharaNaM zmazAnanayanaM karoti / 'karittA' kRtvA 'bahUI' bahUni 'loiyAI' laukikAni 'mayakiccAI' mRtakRtyAni= dAnAdIni 'karei' karoti // sU0 5 // // mUlam // tae NaM te bahave rAIsara-jAva-satthavAhA udayaNaM kumAraM mahayAra rAyAbhiseeNaM abhisiMcaMti / tae NaM se udayaNe kumAre rAjA ,aNNayA kayAI kisI eka samaya 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharma ko prApta ho gayA 'tae NaM se udayaNe kumAre bahuhi rAIsara-jAva satthavAhappabhiihiM saddhiM usake marane ke bAda usa udayana kumAra ne rAjezvara se lekara sArthavAha taka aneka puruSoM ke sAtha parivRta hokara 'royamANe kaMdamANe vilavamANe' khUba rudana karatA huvA khUba uccasvara se Akrandana karatA huvA khUba Attesvara se vilApa karatA huvA / 'sayANIyassa raNNo mahayA iDhisakkArasamudaeNaM NIharaNaM karei' aura apane pitA zatAnIka rAjA kI apane vibhava ke yogya ucita vidhi ke anusAra zmazAna yAtrA nikaalii| 'karittA bahuiM loiyAI mayakiccAI karei' dAhasaMskAra karake phira usane samasta mRtyu avasara para honevAle laukika kArya kiye / // sU0 5 // kayAI' me samaya 'kAladhammuNA saMjutte' Asana pAbhI gayA 'tae NaM se udayaNe kumAre bahurhi rAIsarajAvasatthavAhappabhiihi saddhi 'tanA mRtyu pachI te dhyAna sumAre 22 tathA sArtha vA pore bhane puruSo sAthe bhanIne 'royamANe kaMdamANe vilavamANe' bhUma 34na 42to tho, bhUma yA 212thI mAna rata thI, bhUma sAzvarathI vidA5 42to thI, 'sayANIyassa raNNo mahayA iDUDhIsakkArasamudaeNaM NIharaNaM kareI' mane potAnA pitA zatAnI zanI potAnA vaisapanA prabhAmA yAya vidhi prabhA smazAnayAtrA stDhI 'karittA bahuhiM loiyAiM mayakiccAI karei' dAha saMskAra karIne pachI tamAma mRtyu avasara para karavA gya laukika kAryo karyA. (5) zrI vipAka sUtra Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 vipAkazrute rAyA jAe mahayA0 / tae NaM se bahassaidatte dArae udayaNassa raNo purohie jaae| se NaM udayaNassa raNo purohiyakammaM karemANe sabaTANesu sababhUmiyAsu aMteure ya dinnaviyAre jAe yAvi hotthaa| tae NaM se bahassaidatte purohie udayaNassa ranno aMteure velAsu ya avelAsu ya kAlesu ya akAlesu ya rAo ya viyAle ya pavisamANe, aNNayA kayAI paumAvaIe devIe saddhi saMpalagge yAvi hotthA / paumAIe devIe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharai // sU0 6 // TIkA 'tae NaM te' ityAdi / 'tae NaM te bahave' tataH khalu te bahavaH 'rAIsara-jAva-satthavAhA' rAjezvara-yAvatsArthavAhAH 'udayaNaM kumAraM' udayanaM kumAraM 'mahayA 2' mahatAra 'rAyAbhiseeNaM' rAjAbhiSekeNa-rAjyAbhiSekavidhinA, 'abhisiMcai' abhiSiJcati= abhiSiktaM karoti / 'tae NaM se udayaNe kumAre rAyA jAe' tataH khalu sa udayanaH kumAro rAjA jAtaH / sa kIdRzaH ! 'mahayA0' mahAhimavanmahAmalayamandaramahendrasAraH dhairyagAmbhIryamaryAdAdiguNayuktaH / 'tae NaM te' ityAdi / 'tae NaM' mRtyukRtya ho jAne ke bAda te bahave rAIsara-jAva satthavAhA' una samasta rAjezvara se lekara nagara ke sAhUkAroM ne milajulakara 'udayaNaM kumAraM mahayA2 rAyAbhisaeNaM' uiyana kumAra kA baDe hI utsava ke sAtha rAjyAbhiSeka 'abhisiMcaMti' kiyA 'tae NaM se udayaNe kumAre rAyA jAe' vaha udayana kumAra aba rAjA bana gayA / 'mahayA0' yaha dhairya, gAMbhIrya evaM maryAdAdika rAjaguNoM se suzobhita hone lgaa| 'tae NaM te ' tyAha. 'tae NaM' mRtyu pachIna lauti vyavahArnu Ama 53 54 26 pachI te bahave rAIsara-jAva-satthavAhA' tamAma sarezvara bhane nAnA 2 / 42 / jIbhagIna 'udayaNaM kumAraM mahayA2 rAyAbhiseeNaM' dhyana sumArane mahAna sapUrva nyAliye 'abhisiMcati' yA 'tae NaM se udayaNe kumAre rAyA jAe' te dhyAna subhA2 have 2 tarI hI 52 sAvyA, 'mahayA0 te dhairya, manIya bhane bhani mA guNAthI suzobhita thA sAyA, 'tae NaM se bahassaidatte dArae zrI vipAka sUtra Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 471 'tae NaM se vahassaidatte dArae' tataH khalu sa bRhaspatidatto dArakaH 'udayaNassa raNo' udayanasya rAjJaH 'purohie jAe' purohito jaatH| 'se NaM' sa khalu bRhaspatidattaH purohitaH 'udayaNassa raNo' udayanasya rAjJaH 'purohiyakamma karemANe ' purohitakarma kurvan 'sabaDhANesu' sarvasthAneSu-zayanabhojanAdisamastasthAneSu 'savvabhUmiyAsu'pAsAdagRhakoSThakoSAgArAdiSu 'aMteure ya' antaHpure ca 'dinaviyAre jAe yAvi hotyA' dattavicAraH dattarAjAbhimAyaH sarvatra saMcaraNArthe prAptarAjAjJa ityarthaH, jAtazcApyabhavat-sarvatrA'pratibandhavihAro'bhUt / 'tae NaM' tataH khalu evaM prAptarAjAjJAnantaraM 'se bahassaidatte purohie udayaNassa raNoM' sa bRhaspatidattaH purohitaH udayanasya rAjJaH aMteure' antaH pure 'velAsu ya' velAsu ca-ucitAvasaresu 'avelAsu ya' avelAsu ca-anavasareSu bhojanAyanAdikAlarUpeSu 'kAlesu ya' kAlesu ca-prathamatRtIyapraharAdiSu 'tae NaM se bahassaidatte dArae udayaNassa raNo purohie jAe' vaha bRhaspatidatta purohita ke pada para pratiSThita ho gayA / 'se NaM udayaNasya raNNo puro hiyakammaM karemANe vaha udayana rAjA kA purohitakarma karatA huA 'savvahANesu' rAjA ke zayana bhojana Adi saba sthAnoM meM 'satyabhUmiyAsu' saba bhUmikAoM meM arthAt saba rAjamahaloM Adi meM 'aMteure ya' aura rAjA ke antaHpura meM bhI 'dinaviyAre jAe yAvi hotthA' jAne ke lie rAjA kA abhiprAyavAlA arthAt rAjA kI AjJA prApta kiyA huA bairoka-Toka jAtA AtA thaa| 'taeNaM se bahassaidatte' phira to vaha bRhaspatidatta 'udayaNassa 'aMteure velAmu ya avelAsu ya kAlemu ya akAlesu ya rAo ya viyAle ya pavisamANe' udayana rAjA ke aMtaHpura meM yogya samaya meM, bhojana evaM zayana AdirUpa vikAla samaya meM, dina ke prathama, tRtIya Adi praharoM meM, udayaNassa raNo purohie jAe' te mRtpAtahata purohitanA 56 752 sthAna pAbhyA 'se NaM udayaNassa raNNo purohiyakammaM karemANe te yana nA yurohita bha 42to th| 'savvaTThANesu' rAnI zayana - mAhi madhI yAme savva bhUmiyAsu' rAjatanA pA rAmaso mahimA 'aMteure ya' mane anta:puramA 54] 'dinnaviyAre' yA bhAvanA bhATa rAjatanA bhamiprAya bhejaveTo arthAta 20nnI mAjJA prApta 42 12 24-Tosarta mAvata tae NaM se bahassaidatte ' 5 tAte mRhaspatihatta 'udayaNassa raNNo aMtere velAsu ya avelAsu ya kAlesu ya akAlesu ya rAo ya viyAle ya pavisamANe te dhyana 2ionnA matapuramA yogya sabhaye, jana ane zayana Adi khAnagI samaye, divasanA prathama, trIjA Adi praharomAM, zrI vipAka sUtra Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 vipAkazrute 'akAlesu ya' akAleSu ca-madhyAhnAdiSu 'rAo ya' rAtrau ca viyAle ya' vikAle ca-sandhyAyAM 'pavisamANe' pravizan 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit=ekasmin samaye 'paumAvaIe devIe saddhiM' padmAvatyA devyA sArdha 'saMpalagge yAvi' saMmalagnazcApi-AsaktacApi 'hotthA' abhavat / 'paumAIe devIe saddhiM' padmAvatyA devyA sAdhai 'urAlAI udArAn 'bhogabhogAI' bhogabhogAn viSayasukhAni 'bhuMjamANe viharai bhuJjAnaH viharati // mU0 6 // madhyAhna AdirUpa akAla meM, rAtri meM, evaM saMdhyA meM bhI Ane jAne lgaa| ise kisI bhI samaya meM aMtaHpura meM jAne Ane kA roka nahIM thA / 'aNNayA kayAI' eka samaya kI bAta hai ki- 'paumAvaIe devIe saddhiM saMpalagge yAvi hotthA' isa prakAra ke svataMtra Ane jAne se isakA anucita saMbaMdha bhI padmAvatI devI ke sAtha ho gayA, aura yaha 'paumAvaIe devIe saddhiM urAlAI bhAgabhogAI bhuMjamANe viharai' padmAvatI ke sAtha manuSyasambandhI udAra kAmabhogoMko bhogane lgaa| bhAvArtha-rAjezvara Adi samasta janoM ne mila-jula kara zatAnIka rAjA ke saMpUrNa mRtyu-kRtya ho cukane para usake putra udayana kumAra ko abhiSekapUrvaka rAjagaddI para sthApita kara diyaa| aba to udayana kumAra yuvarAja se nRpati bana gaye / rAjayogya sundara guNoM se ve vibhUSita hone lage, dhairya gAMbhIrya Adi samasta rAjocita guNa-unameM nivAsa karane lge| unhoM ne apane yahAM ke purohita pada para apane bAlamitra madhyAha Adi akAla (gya samaya nahi te) mAM rAtrIe ane sAyaMkAle AvavA javA lA, purohita aMtaHpuramAM game tyAre jAya Ave tene kaI rokI zakatuM nahi. A pramANe svataMtra rIte tenuM AvavAnuM ane javAnuM thavAthI padmAvatI devI sAthe tene anuyita samaya paY gayo bhane te 'paumAvaIe devIe saddhiM urAlAI bhogabhogAiM bhujamANe viharai ' padmAvatInI sAthe manuSyasamadhI SR malAgAne bhogavavA lAgyA.. - bhAvArtha-rAjezvara Adi sau mANasee maLIne zatAnIka rAjavInA mRtyu pachInI tamAma kiyA thaI rahyA pachI tenA kumAra udayanane abhiSekapUrvaka rAjagAdI para besADyA, je udayana kumAra rAjakumAra hatA, te nRpati-rAjA banI gayA, rAjAnA jevA joIe tevA sundara guNethI te zobhavA lAgyA, dhairya, gAMbhIrya, Adi tamAma rAjAnA ucita guNe tenAmAM ghara karIne rahevA lAgyA, teNe pitAnA purohita pada para pitAnA bAlamitra bRhaspatidattane sthAna ApyuM. bRhaspatidatta purohitane zrI vipAka sUtra Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D , vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam natama 473 // mUlam // imaM ca NaM udayaNe rAyA bahAe jAva vibhUsie jeNeva paumAvaI devI teNeva uvAgacchai / tae NaM se udayaNe rAyA bahassaidattaM purohiyaM paumAvaIe devIe saddhiM urAlAiM bhogabhogAiM bhuMjamANaM pAsai, pAsittA Asurutte tivaliyaM bhiurDi NilADe sAhaTu bahassaidattaM purohiyaM purisehiM giNhAvei, giNhAvittA jAva eeNaM vihANeNaM vajhaM ANavei ! evaM khallu goyamA bahassaidatte purohie purA porANANaM jAva viharai ||suu07|| TIkA _ 'imaM ca NaM' ityAdi / 'imaM ca NaM udayaNe rAyA' asmin-avasare bRhaspatidatta ko sthApita kara diyA / bRhaspatidatta purohita ko aMtaH pura meM haraeka samaya Ane jAne kI chUTa bhI mila gii| jaba isakI icchA hotI taba yaha vahAM calA jAtA aura jaba icchA hotI vahAM se calA AtA / eka samaya kI bAta hai isa prakAra kI svataMtratA ne isake jIvanapaTa meM eka vilakSaNa parivartana kiyA-padmAvatI devI jo udayana rAjA kI rAnI thI, usake sAtha isakA anucita saMbaMdha sthApita ho gyaa| vaha usa padmAvatI rAnI ke sAtha manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogane lagA // sU0 6 // 'imaM ca NaM' ityaadi| eka samaya kI bAta hai ki-jaba purohitajI padmAvatI devI ke aMtaHpuramAM game tyAre pitAnI IcchA mujaba javA-AvavAnI chuTa maLI gaI. jyAre tenI IcchA thAya tyAre aMtaHpuramAM jAya, ane icchA thAya tyAre tyAMthI pAchA cAlyA Ave, eka vakhatanI vAta che keka-puhitane maLelI svataMtratAe tenA jIvanamAM eka vilakSaNa parivartana karyuM-padmAvatI devI je udayana rAjAnAM rANuM che, tenI sAthe purohitane anucita sambandha baMdhAI gayA ane te padmAvatI rANI sAthe manuSyasambandhI udAra kAmone bhogavavA lAgyA. (sU) 6) 'imaM ca NaM ityAhi. eka samayanI vAta che ke-jyAre purohitajI padmAvatI devInI sAthe vilAsa zrI vipAka sUtra Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 vipAkazrute khalu udayano rAjA 'hAe' snAtaH = kRtasnAnaH 'jAvavibhUsie' yAvadvibhUSitaH = yAvatsarvAlaGkAravibhUSitaH 'jeNeva paumAvaI devI' yatraiva padmAvatI devI = yasminantaHpure padmAvatI devI tiSThati 'teNeva' tatraiva tatpArzve 'uvAgaccha ' upAgacchati 'tae NaM se udayaNe rAyA' tataH khalu sa udayano rAjA ' bahassA - dattaM purohiyaM umAie devIe saddhiM urAlAI bhoga bhogAI bhujamANaM pAsa pAsittA' bRhaspatidattaM purohitaM padmAvatyA devyA sArdhaM udArAn bhogabhogAn bhuJjAnaM pazyati, dRSTvA 'Asurute' AzuruSTaH zIghraM kopAviSTaH 'tivaliyaM' trivalikAM= trivaliyuktAM 'bhiuDiM' bhrukuTiM 'NilADe' lalATe sAiDa' saMhatya = unnIya ' bahassaidattaM purohiyaM ' bRhaspatidattaM purohitaM 'purisehiM ' puruSaiH = rAjapuruSaiH 'giNhAve' grAhayati, 'giNhA vittA' grAhayitvA 'jAva' yAvat 'eeNaM vihA sAtha vilAsa kara rahe the 'imaM ca NaM' isI avasara para 'udayaNe rAyA ' udayana rAjA 'vhAe jAva vibhUsie' nahA dhokara evaM rAjasI ThATa-vATa se susajjita ho kara 'jeNeva paumAvaI devI teNeva uvAgacchan' jahAM vaha padmAvatI devI thI vahAM Aye 'tae NaM se udayaNe rAyA bahasa dattaM purohiyaM paumAI devIe saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhujamANaM pAsaI' Ate hI udayana rAjA ne bRhaspatidatta purohita ko padmAvatI ke sAtha udAra bhogabhogoM ko bhogate hue dekhA / 'pAsitA Asurute tivaliyaM bhiMuDi NilADe sAha bahassaidattaM purohiyaM purisehiM giNhAvei' dekhate hI vaha kupita ho gayA / krodha ke Aveza se usake mastaka para trivaliyukta bhrukuTi tana gaI / usane zIghra hI apane naukaroM dvArA bRhaspatidatta purohita ko pakaDavA liyA / ' giNhAvittA jAva eeNaM vihANeNaM vajjaM ANavei' pakaDavA kara urI rahyo huto, te samaya para 'udayaNe rAyA' adhyana zabda 'vhAe jAva vibhU sie ' nAhI dhodhane rAjavaibhava pramANe hA mAthI taiyAra thAne ' jeNetra paumAvaI devI teNeva utrAgacchai' yAM ne padmAvatI hevI itAM tyAM yAvyA 'tae NaM se udayaNe rAyA vahasmadattaM purohiyaM paumAvaIe devIe sarddhi urAlAI bhogabhogAI bhujamANa pAsa' bhavatAM udayana zanno gRhasyatihatta purohitane padmAvatI devInI sAthai uddAra logoMne logavato leyo 'pAsittA Asurute tivaliyaM bhiuDiM NilADe sAha bahasa dattaM purohiyaM purisehiM giNhAveI' netAnI sAyena te zreyAyabhAna tha gayA, dhanA AvezamAM tenA mAthApara kapAlamAM traNa valli rekhA sAthe neNunAM sa~vara caDhI gayAM, ane turata teNe peAtAnA nAkA dvArA bRhaspatidatta purahitane pakaDAvI lIdhA. 'gihAfvattA jAva eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei ' paDAvI sAtene tenA zrI vipAka sUtra Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 475 peNaM' etena pratyakSadRzyamAnena vidhAnena 'vajjhaM' vadhyaM 'ANaveda' AjJApayati / bhagavAnAha - ' evaM khalu' ityAdi / evaM khalu 'goyamA' he gautama ! 'bahasa datte purohie' bRhaspatidattaH purohitaH 'purA porANANaM' purA purANAnAM= purA = pUrva purANAnAM = pUrva kAlakRtAnAM 'jAva viharai' yAvad viharati / atra yAva - cchandAta - 'dakSiNANaM dappaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM pApakaM phalavitti visesaM pacaNubhavamANe' iti saMgrAhyam / eSAM vyAkhyA'syaiva prathamAdhyayane dvAdazasUtre kRtA / viharati vartate // mra0 7 // usane usake isakRtya ke anusAra use vadhya ghoSita kiyA hai / ' evaM khalu goyamA ! bahassaidatte purohie purA porANANaM jAva viharai ' bhagavAna kahate haiM ki he gautama ! isa prakAra yaha bRhaspatidatta purohita pUrvopArjita apane azubhatama karmoM kA yaha phala bhoga rahA hai / bhAvArtha - eka samaya kI bAta hai jaba ki purohita jo padmAvatI devI ke sAtha vaiSayika krIDAe~ kara rahe the, udayana rAjA snAnAdika kriyAoM se nivRtti pA rAjasI veSabhUSA se sajadhajakara padmAvatI ke vilAsabhavana para pahu~cate haiM, pahu~cate hI vahAM unhoMne rAnI padmAvatI ke sAtha usakA anucita vyavahAra dekhA / isa vyavahAra ke dekhate hI rAjA ke citta meM krodha kI jvAlA bhabhaka uThI / isa duSkRtya ko dekhate hI unake mastaka para bhrukuTi tana gaI / unhoM ne apane paricArakoM ko Adeza diyA ki isa duSTa ko zIghra pakar3a lo / Adeza pAte hI paricArakoM ne use zIghra pakaDa liyaa| pakaDate hI rAjAne nRtya prabhANe tene "bhArI" nAmo mevI laherAta rI ' evaM khalu goyamA ! bahassaidatte purohie purA parAgANaM jAtra viharaI' lagavAna uDe he } he gautama! pramANe te bRhaspatidatta purAhita peAtAnA pUrvopArjita azubhatama karmAMnuM e phaLa bhagavI rahyo che. bhAvAeka samayanI vAta che ke, jyAre purohitajI padmAvatI devI sAthe viSayakrIDA karI rahyo hate. tevAmAM udayana rAjA snAnAdika kriyAe karIne rAjasI veSabhUSA rAjavI zaNagArathI tamAma rIte taiyAra thaine padmAvatInA vilAsa bhavana para pahoMcyA che te tyAM AgaLa temaNe rANI padmAvatInI sAthe anucita vyavahAra joyA, A vyavahAra jotAM ja rAjAnAM cittamAM dedhanI javAlA bhabhUkI uThI teNe e dRSkRtyane jotAM ja tenAM nANu caDI gayAM ane potAnA nAkarIne hukama ApyA ke A duSTane jaladI pakaDI leA hukama maLatAM ja nAkaree jaladIthI tene pakaDI lIdhA. pakaDI lIdhA pachI, rAjAe tenA ayeAgya kRtyane anurUpa sajA karatAM zrI vipAka sUtra Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 vipAkazrute // mUlam // bahassaidatte NaM bhaMte! dArae io kAlagae karhi gacchihii kahiM uvavajihii ? goyamA ! bahassaidatteNaM dArae purohie causarddhi vAsAiM paramAuM pAlittA ajeva tibhAgAvasese divase sUlIbhiNNe kae samANe kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva jAva puddhviisu| tao hatthiNAure Nayare miyattAe paJcAyAissai / se NaM tattha vAuriehiM bahie samANe tattheva hatthiNAure nayare seTrikulaMsi puttattAe0 bohi / sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii Nikkhevo // sU0 8 // paMcamaM ajjhayaNaM samattaM // 5 // TIkA gautamaH pRcchati-'bahassaidatte NaM bhaMte dArae' bRhaspatidattaH khalu bhadanta ! use usake isa ayogyakRtya ke anurUpa daMDavyavasthA vahIM para kara dI, isa daMDavyavasthA meM vaha vadhya ghoSita kara diyA gayA hai / ataH prabhu kahate haiM-he gautama ! isa purohita ke naraka sadRzavedanA bhogane kA kAraNa usake kiye hue pApakarma haiM, jo jaisA karatA hai usakA use phala avazya2 bhoganA paDatA hai / // sU0 7 // 'bahassaidatte NaM' ityAdi / punaH gautama svAmI ne prabhu se prazna kiyA / 'bhaMte' he bhadanta ! jAhera karyuM ke A mANasa vadha karavA yogya che, A pramANe jAhera karI dIdhuM che. tethI prabhu kahe che ke he gautama ! e purohita je narakanA jevI vedanA bhagave che. tenuM kAraNa teNe kareluM pApakarma te ja che, je mANasa jevuM kare che tene tevuM phaLa avazya bhogavavuM paDe che. (sU) 7) 'bahassaidatte NaM' tyA. 32gautama svAmI prabhune prazna ye 'bhaMte' he mahanta ! te 'bahassaidatte' zrI vipAka sUtra Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 5, bRhaspatidattavarNanam 477 " dArakaH 'io' itaH =asmAd bhavAt 'kAlagae' kAlagataH = mRtaH san 'karhi gacchihira' kutra gamiSyati 'kahiM uvavajjihi ' kutrotpatsyate ? goyamA' he gautama ! bRhaspatidattaH khalu dArakaH purohitaH ' causaTThi bAsAI' catuSSaSTiM varSANi paramAyuH = utkRSTamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA 'ajjeva' adyaiva 'tibhAgAbasese divase' tribhAgAvazeSe divase divasasya caturthe prahare 'sUlIbhiNNe kae samANe' zUlIbhinnaH kRtaH san 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse' asyAM 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAM nairavikatayotpatsyate / saMsAro' saMsAraH =bhavAd bhavAntarabhramaNaM 'taheva' tathaiva yathA prathamAdhyayane varNitastadvat 'jAva puDhavIsu' yAvat pRthivISu = pRthivIkAyeSu = anekazatasahasrakRtva utpatsyate / atra yAvacchabdabodhyo'rthaH prathamAdhyayanasyaikaviMzatitamasUtrato jJAtavyaH / yaha 'bahassaidatte' vRhaspatidatta purohita 'io kAlamAse kAlaM kiccA' yahAM se apane samaya para mara kara 'kahiM gacchihira kahiM uvavajjihira' kahAM jAyagA aura kahAM utpanna hogA, 'goyamA vahassaidatte dArage causaTThi vAsAI paramAuM pAlitA ajjeva tibhAgAvasese divase' isa prakAra gautama svAmI kA prazna sunakara prabhu ne samAdhAna nimitta kahA - he gautama / yaha bRhaspatidatta purohita kI jisakI 64 varSa kI utkRSTa Ayu hai Aja apanI saMpUrNa Ayu ke sAtha hote hI caturtha prahara meM 'mulIbhiNNe kae' zUlI para se 'kAlamAse kAle kiccA ' ThIka usI samaya para marakara 'imI se rayaNaprabhA puDhavIe' isI ratnaprabhA pRthivI meM nArakI kI paryAya meM utpanna hogA 'saMsAro taheva' eka bhava se dUsare bhavoM meM bhramaNa karane rUpa saMsAra isakA vaisA hI hogA jaisA prathama adhyayana meM mRgAputra zRhaspatidRtta purohita 'io kAlamAse kAlaM kiccA' tyAMthI potAnA samaya yUro thatAM bhara cAbhIne 'kahiM gacchahii kahiM uvavajjihii ' yAM the ? bhane dhyA utpanna thathe ? ' goyamA bahassaidatte dArage causaTThi vAsAI paramAuM pAlittA ajjeva vibhAgAvasese divase' mA pramANe gautama svAbhInA prazna sAMbhaNIne prabhu temanA samAdhAna mATe kahyuM he gautama! te bRhaspatidatta purahitanI 64 ceAsaTha varSanI utkRSTa AyuSya che, Aja tenI sa pUrNa AyuSyanI sthiti pUrI thavAthI divasanA cAthA aramAM ' mUlIbhiNNe kae ' zUjhI para aDhAvavAthI 'kAlamAse kAlaM kiccA ' jarAmara te samaye bharAzu bhAbhIne ' imIse rayaNappabhAe ' te ratnaprabhA pRthivIbhAM nAraDInI paryAyabhAM utpanna thaze. ' saMsAro taheva ' me lavabhAMthI jIne bhramaNa 42vA rUpa saMsAra tenA evA haze ke jevI rIte pahelA adhyayanamAM mRgAputranAM saMsAranuM zrI vipAka sUtra Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 vipAkazrute 'tao hatthiNAure gayare' tato niHsRtya hastinApure nagare 'miyattAe' mRgatayA 'paJcAyAissai' pratyAyAsyati / 'se NaM' sa khalu vAuriehiM' vAgurika vyAdhaiH 'bahie samANe' vadhitaH-vadhaM prAptaH hataH san 'tattheva hatthiNAure nayare' tatraiva hastinApure nagare 'seTikulaMsi' zreSThikule 'puttattAe' putratayA utpatsyate / 'bohiM' bodhi bhotsyate / 'sohamme kappe' saudharme kalpe devo bhaviSyati / 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'sijjhihii ' setsyati / kA varNita huA hai arthAt yaha 'jAva puDhavIsu' pRthivI kAya meM lAkhoM bAra utpanna hogA / bAda prathama adhyayana ke 21 veM sUtra meM jo bhramaNa kA vRttAnta varNita huA hai vahIM yahAMpara 'yAvat' zabda se usakA jAnanA cAhiye / pazcAt 'tao hatthiNAure miyattAe paJcAyAissaI' vahAM se nikala kara yaha hastinApura meM tiryazcagati meM mRga kI paryAya se utpanna hogA / se NaM tattha vAuriehiM vahie samANe' yaha isa paryAya meM zikAriyoM dvArA mArA jAkara 'tattheva hatthiNAure seTikulaMsi' usI hastinApura nagara meM kisI seTha ke yahAM putra rUpa se utpanna hokara sthaviroM ke nikaTa dharma zravaNa kara bodha ko prApta karegA 'sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii Nikkhevo' samyaktva kI prApti se yaha mara kara saudharma svarga kA deva ho vahAM se cyuta hokara videha kSetra meM utpanna varNana cha arthAt te 'jAva puDhavIsu' pRthivIyamA sAmopA2 panna thaze te pachI pahelA adhyayananAM 21mA sUtramAM je bhramaNanuM vRttAnta karela che te ja ahIM "yAvata' 4thI sArnu onell se na. pachI 'tao hatthiNAure miyattAe paccA yAissai' tyAMcI nI te stinApuramA tiya ya gatimA bhRganI pAyathA utpanna thaze. 'se NaM tattha vAuriehiM bahie samANe' te paryAyamA zirI dvArA bhArI ' tattheva hatthiNAure Nayare seTikulaMsI' pachI ta hastinApura nAmA keI eka zeThane tyAM putrarUpathI utpanna thaIne sthavironI pAse dharmazravaNa karI bedhibhii (sabhyat1)ne prAsa 420 'sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjihii Nikkhevo' samyakatvanI prApti thayA pachI te maraNa pAmIne saudharma svargamAM deva thaze, tyAMthI zrI vipAka sUtra Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 5, bRhaspatidattavarNanam 479 'Nikkhevo' nikSepaH-samAptivAkyam / 'bodhi bhotsyate' ityAdInAM vyAkhyApUrvAdhyayanavadbodhyA // sU0 8 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta-' jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm bRhaspatidatta nAmakaM paJcamAdhyayanaM sampUrNam // 1 / 5 // ho munidharma kI ArAdhanA se siddhi sthAna kA bhoktA bnegaa| nikSepa he jambU ! isa paMcama adhyayana kA bhAva jaisA bhagavAna ne pharamAyA hai vaisA hI maiMne tere se kahA hai / // sU0 8 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'bRhaspatidatta' nAmaka pAMcavA~ adhyayana sampUrNa // 1-5 // AvIne mahAvideha kSetramAM utpanna thaI munidharmanI ArAdhanAthI siddhisthAnane bhakatA banaze. nikSepa che jakhkha ! A pAMcamA adhyayananA bhAva bhagavAne je pramANe kahela che tevAja bhAva meM tamane kahyA che. (sU0 8) ti vipAzrutanA 'duHkhavipAka' mA prathama zruta:45nI 'vipAkacandrikA' Aslil gutI anuvAmA 'bRhaspatidatta' nAma pAya adhyayana sapUrNa 1-5 zrI vipAka sUtra Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha SaSTham adhyayanam // // mUlam // jambUsvAmI pRcchati-'jaiNaM bhaMte ityAdi / jaiNaM bhaMte ! chaTaissa ukkhevo| evaM khallu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mahurA gayarI bhaMDIre ujANe sudarisaNe jakkhe siridAme rAyA baMdhusirI bhAriyA putte NaMdiseNe NAma kumAre ahINa jAva juvarAyA / tassaNaM siridAmassa raNo subaMdhU NAmaM ammacce hotthA sAmabheyadaMDa0 // sU0 1 // TIkA 'jaiNaM bhaMte' yadi khalu bhadanta ! 'chaTThassa ukkhevo' SaSThasyopakSepaH, pArambhavAkyam , sa caivam-'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM paMcamassa ajjJayaNassa ayamaDhe paNNatne, chaTThassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNate ? / 'tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU-aNagAraM evaM vayAsI iti / ' vyAkhyA pUrvavat / // SaSTha adhyayana // jambU svAmI sudharmA svAmI se pUchate haiM-'jaiNaM bhaMte' ityAdi / 'bhaMte' he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne ki jo siddhisthAna ko prApta ho cuke haiM duHkhavipAka ke paMcama adhyayanakA yaha bRhaspatidatta kA AkhyAna rUpa bhAva prakaTa kiyaa| vaha to maiMne sunA parantu isa chaThe adhyayana kA bhagavAnane kyA bhAva pharamAyA hai ? sudharmAsvAmI pharamAte haiM-' "evaM khalu' ityAdi / kuM adhyayana bhUsvAmI sudhA svAbhAna pUche che 'jaiNaM bhaMte' tyAhi. 'bhaMte' mahanta ! zrama lApAna mahAvIra siddhisthAnane prApta thayesa che, temaNe duHkhavipAkanA pAMcamAM adhyayananA te bRhaspatidattanA AkhyAnarUpa bhAva prakaTa karyo che te te meM sAMbhaLyA paraMtu A cha adhyayananAM bhAva bhagavAne zuM pharamAvyA che? sudhA svAmI 43 cha 'evaM khalu' tyAdi. zrI vipAka sUtra Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandisenavarNanam 481 'evaM khalu jaMbU ! evaM khalu he jambUH ! -- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'mahurA nayarI' mathurAnagarI AsIt , tatra 'bhaMDIre ujANe' bhaNDIramudyAnam 'sudarisaNe jakkhe' sudarzanaH-sudarzana-nAmako yakSa AsIt / tatra 'siridAme rAyA' zrIdAmarAjA AsIt / tasya-baMdhusirI bhAriyA' bandhuzrIrbhAryA AsIt / tayoH 'putte' putraH 'NaMdiseNe NAmaM kumAre' nandiseno nAma kumAraH AsIt / sa kIdRza ityAha-'ahINa' iti / ahInaparipUrNapazcendriyazarIraH 'jAva juvarAyA' yAvat yuvarAjaH / 'tassa NaM' tasya khalu "siridAmassa raNo' zrIdAmno rAjJaH 'subaMdhU NAma' subandhurnAma 'amacce' amAtyaH 'hotthA' AsIt , sa kIdRzaH ? 'sAmabheyadaMDa0' 'sAmabheyadaMDa-uvappa he jambU ! 'chaTThassa ukkhevo' chaThaveM adhyayana kA upodghAta yahAM karanA caahiye| __ 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM evaM usa samaya meM 'mahurA NayarI' mathurA nAmakI nagaro thii| 'bhaMDIre ujjANe' usameM bhaMDIra nAma kA udyAna thA 'sudarisaNe jakkhe usa udyAna meM sudarzana nAma kA eka yakSa rahatA thA / siridAme rAyA' mathurA nagarI ke rAjA kA nAma zrIdAma thaa| 'baMdhusirI bhAriyA' isa rAjA kI rAnI kA nAma baMdhuzrI thaa| 'putte NaMdiseNe NAma kumAre' isake putra kA nAma naMdisena kumAra thA / 'ahINa jAva juvarAyA' isakA zarIra baDA hI sundara thaa| rAjA ne ise yavarAja pada para abhiSikta kara diyA thaa| 'tassa NaM siridAmassa raNo subaMdhU NAmaM amaccha hotthA' zrI dAma rAjA kA subaMdhu nAma kA eka amAtya thA / 'sAmabheyadaMDa uvappayANaNIti suppauttaNayavihinnU' sAma, bheda, nyU ! 'chaTThassa ukkhevo' cha&l adhyayana GA5-SpodhAta mI naye. nyU teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te 1 bhane ta samaya viSa 'mahurA NayarI' bhthu| nabhanI nagarI tI 'bhaMDIre ujjANe tamA 2 nAmanA mAyA to 'siridAme rAyA' te mthu| nagarInai Pok nAma zrIrAma stu 'baMdhusirI bhAriyA' onnI 20Ina nAma madhuzrI hetu 'putte NaMdiseNe NAmaM kumAre' tena putranuM nAma nahisena zumAra hetu. 'ahINa jAva juvarAyA' tenuM zarIra ghaNuM ja suMdara hatuM. ane rAjAe tene yuvarAja pada para abhiSikta karI dIdhA hatA. 'tassa NaM siridAmassa raNNo subaMdha NAmaM amacce hotyA ' zrIhama satana bhumadhu nAmanA maMtrI pradhAna Cl. 'sAmebheyadaMDauvappayANaNItisuppauttaNayavihinna' zrI vipAka sUtra Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 vipAkazrute yANaNIti-suppauttaNayavihinnU' sAmabhedadaNDopamadAnanItisuprayuktanayavidhijJaH, idamasyaiva caturthAdhyayane dvitIyasUtre vyAkhyAtam / / mU0 1 // // mUlam // tassa NaM subaMdhussa amaccassa bahumittIputte NAmaM dArae hotthA / ahINa tassa NaM siridAmassa raNo citte NAmaM alaMkArie hotthA / se NaM siridAmassa raNo cittaM bahuvihaM alaMkAriyakammaM karemANe sabaTANesu savabhUmiyAsu aMteure ya diNNaviyAre yAvi hotthA // sU0 2 // TIkA 'tassa NaM' ityAdi / 'tassa NaM subaMdhussa amaccassa' tasya khalu subandhoramAtyasya 'bahumittIputte NAmaM dArae hotthA' bahumitrIputro nAma dAraka AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'ahINa.' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH / 'tassa NaM siridAmassa raNo' tasya khalu zrIdAmno rAjJaH 'citte NAma alaMkArie hotthA' citro nAma alaGkArikaH nApitaH AsIt / 'se NaM siridAmassa raNo' sa khalu citra:=citranAmAlaGkArikaH, 'siridAmassa raNo' zrIdAmno rAjJaH 'cittaM' daMDa, upapradArUpa rAjanIti ke prayoga karane meM yaha vizeSa kuzAgra buddhi vAlA thA / // sU. 1 // __ 'tassa subaMdhussa0' ityAdi / 'tassa mubaMdhussa amaccassa bahumittIputte NAmaM dArae hotthA' subaMdhu kA eka putra thaa| jisakA nAma bahumitrI putra thaa| 'ahIga' yaha bhI baDA sundara thA / 'tasma NaM sirIdAmassa raNNo citte NAma alaMkArie hotthA' zrI dAma rAjA kA eka alaMkArika nApita-nAI thA isakA nAma citra thA / 'se NaM siridAmassa raNNo cittaM bahuvihaM alaMkAriyakammaM karemANe sAma, bheda, daMDa, upapradAna rUpa (dama) rAjanItine pravega karavAmAM te vizeSa kuzAgrabhuddhi (tIyamuddhi) vANe to. (sU0 1) 'tassa subaMdhussa' tyAha. 'tassa subaMdhussa amaccassa bahumittIputte NAmaM dArae hotyA' sumadhu bhaMtInA me putra itA renu nAma 'bhitrIputra' tu ' ahINa0 te maI suMdara to tassa NaM sirIdAmamsa raNo citte NAmaM alaMkArie hotthA' zrIdAma rAjAne eka alaMkAri nApita-nAI (hajAma) hatuM, tenuM nAma citra hatuM, zrI vipAka sUtra Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandi seNavarNanam 483 citram - AzcaryajanakaM 'bahuvihaM' bahuvidhaM= nAnAprakAraM 'alaMkAriyakammaM' alaGkArikarma = kSaura karma 'karemANe' kurvan 'sabbaTTANesu' sarvasthAneSu zayanabhojanAdisamastasthAneSu 'savvabhUmiyAsu' sarvabhUmikAsu = prAsAdagRhakoSTha koSThAgArAdiSu 'aMteure ya' antaHpure ca ' diNNaviyAre yAvi hotthA' dattavicAraH - vicaraNaM - saMcaraNaM vicAraH, dattaH - rAjhA AdiSTo vicAro yasmai sa tathA yasya sarvatrAntaHpure saMcArArthamAjJA nRpeNa dattA''sIt, sa ityarthaH / cApyabhavat || sU0 2 || // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe / parisA rAyA ya Niggao jAva paDigayA rAyAvi gao / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa jeTThe jAva rAyamaggaM ogADhe taheva hatthI Ase purise pAsai / tesiM ca NaM purisANaM majjhagayaM evaM purisaM pAsai jAva NaraNArIsaMparivuDaM / tae NaM taM purisaM rAyapurisA caccaraMsi tattaMsi ayomayaMsi samajoiyaMsi, sIhAsaNaMsi NivesAveMti / tayANaMtaraM ca NaM purisANaM majjhagayaM taM purisaM savANe savvabhUmiyAsu aMteure ya diNNaviyAre yAtri hotthA' yaha rAjA kA Azcarya janaka vividha prakAra kA alaMkArika karma-kSaurakarma kiyA karatA thA / yaha rAjA kA atyaMta vizvAsa pAtra thA / isIliye rAjA ne ise 'savvANesu' sarvasthAna- zayana, bhojana Adi samasta sthAnoM meM 'savvabhUmiyAsu' samasta bhUmikA - prAsAdagRha evaM koSThAgAra Adi samasta bhUmi meM aura aMteure ya' apane raNavAsa meM 'diNNaviyAre' Ane jAne kI chUTa de rakkhI thI / // sU0 2 // ' se NaM siridAmassa raNo cittaM bahuvihaM alaMkAriyakammaM karemANe savvaTThANesu savvabhUmiyAsu aMteure ya diNNaviyAre yAvi hotyA ' te rAmanA Azcaryabhana vividha prakAranA alaMkArika kAmakSaurakama (hajAmata) karatA hatA. te rAjAnA bahuja vizvAsapAtra hato, tethI rAmame tene 'sabbaTThANesu' sarva sthAna - zayana, lobhana mAhi tamAma sthAne mAM, tamAma prakAranA rAjamaMdira arthAta kASThAgAra Adi tamAma sthaLamAM ne' aMteure ya' potAnA rAtrI nivAsamA 'diNNaviyAre ' AvavA javAnI yAyI hutI, (sU0 2 ) chUTa zrI vipAka sUtra Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 vipAkazrute bahuhiM ayakalasahiM tattehi samajoibhUehi, appegaiyA taMbabhariehi, appegaiyA tauyabhariehi, appegaiyA sIsagabhariehi kala2 bhariehi, appegaiyA khAratellabhariehi, mahayA2 rAyAbhiseeNaM abhisiMcaMti / tayANaMtaraM ca NaM ttattaayomayaM samajoibhUyaM ayomayasaMDAsaeNaM gahAya hAraM piNacheti / tayANaMtaraM ca NaM addhahAraM jAva paDhe mauDaM ciMtA taheva jAva vAgarei ||suu03|| TIkA teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sAmI samosaDhe' svAmI zrIvardhamAnasvAmI samavasRtaH samAgataH / dharmazravaNArtha 'parisA rAyA ya Niggao' pariSad nirgatA, rAjA'pi nirgtH| dharma zrutvA 'paDigayA rAyA vi gao' pariSat matigatA, rAjApi gtH| 'teNaM kAleNaM' ityAdi / "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'sAmI samosaDhe' zramaNa bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karate hue mathurA nagarI ke bhaMDIra udyAna meM padhAre / bhagavAna ke padhArane ke samAcAra sunakara parisA rAyA ya Niggao' pariSada aura rAjA donoM prabhu ke darzana ke liye apane2 sthAna se usa bagIce kI ora nikale / prabhu ko vaMdanA aura namaskAra kara loga yathAsthAna baiTha gye| bhagavAna ne saba ko dharma kA upadeza diyaa| 'parisA paDigayA' upadeza zravaNa kara AI huI pariSada pIchI gaI 'rAyAvi gao' evaM rAjA bhI apane 'teNaM kAleNaM' tyAdi, 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' re bhane ta samayane viSa ' sAmI samosaDhe' zrama bhagavAna mahAvIra prAmAnuyAma vihA2 42tA th| mathurA nagInA bhaMDIra nAmanA bagIcAmAM padhAryA. bhagavAna padhAryA che-tevA samAcAra sAMbhaLIne 'parisArAyA ya NiggaoM' pariSaha-samA bhane 20 manne prasunA hAna 421 // bhoTa pitAnA sthAnathI te bagIcA tarapha cAlyA. prabhu pAse pahoMcIne prabhune vaMdanA namaskAra karIne mANase yathAsthAna-jene je je yogya hoya tevA sthAne besI gayA. bhagavAne tabhAmane nA paheza mAnya. 'parisA paDigayA' upaheza sAmAna te sahA pAchI potAnA sthAna 10 'rAyAvi gao' bhane 20 / pAtAnA mahi2 gayA. zrI vipAka sUtra Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandisenavarNanam 485 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTe jAva' jyeSTho yAvat jyeSTho'ntevAsI gautamo'nagAraH bhagavadAjJAM prApya bhikSArtha mathurAyAM nagaryAmuccanIcamadhyamakuleSu sAmudAnikI bhikSAmaTan 'rAyamaggaM ogADhe' rAjamArgamavagADhaH rAjamArge smaagtH| 'taheva' tathaiva pUrvavadeva 'hatthI Ase purise' hastinaH, azvAn puruSAn 'pAsaI' pazyati / 'tesiM ca NaM purisANaM' teSAM ca khalu puruSANAM 'majjhagayaM egaM purisaM pAsaI' madhyagatamekaM puruSaM pazyati, kIdRzam ? 'jAva NaraNArIsaMparikhuDe' yAvat naranArIsaMparitam / 'tae NaM taM purisaM' tataH khalu taM puruSaM 'rAyapurisA' rAjapuruSAH 'caccaraMsi' catvare catuSpathasthAne tattaMsi' tapte agnisaMtapte 'ayomayaMsi' ayomaye-lohanirmite 'samajoiyaMsi' samajyotiSke agnisadRze ghara gayA / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usI kAla evaM usI samaya kI yaha bAta hai ki samaNassa jeThe jAva rAyamaggaM ogADhe' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke baDe ziSya zrI gautama svAmI bhagavAna se nagara meM gocarI karane kI AjJA prApta kara nagara meM praveza kiye, Ate2 ve rAjamArga para A pahu~ce / 'taheva hatthI Ase purise pAsai' pahile kI taraha unhoM ne vahAM aneka hAthiyoM ko aneka ghoDoM ko evaM aneka puruSoM ko dekhA / 'tesiM ca NaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsai' una puruSoM ke bIca unhoM ne eka aihe puruSa ko dekhA jo aneka 'NaraNArIsaMparivuDaM' naranAriyoM se ghirA huA thA / aura sAtha meM yaha bhI dekhA ki 'tae NaM taM purisaM rAyapurisA' usa puruSa ko una rAja puruSoM ne 'caccaraMsi' cauhaTTe para rakhe hue 'ayomayaMsi' eka loha nirmita 'tattaMsi' 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te 4 bhane te samayanI me pAta cha / 'samaNassa jeTTe jAva rAyamaggaM ogADhe' zrama lApAna mahAvIranA bhATA ziSya zrI gautamasvAmI bhagavAna pAsethI nagaramAM gocarI karavAnI AjJA prApta karIne nagaramA praveza dhye ane 24mA 52 mA0yA. 'taheva hatthI Ase purise pAsaI' pahelAM pramANe ja temaNe tyAM AgaLa aneka hAthIone, aneka ghaDAone ane aneka puruSAne liyA 'tesiM ca NaM purisANaM majjhagayaM egaM purisaM pAsai' te puruSAMnA 12yamA tabhaNe ye savA puruSa naye 2 sane NaraNArIsaMparivuDaM ' strI-puruSA paDe dhezameTo to, bhane sAye me paNa nayu, 'tae NaM taM purisaM rAyapurisA' te puruSa satanA roye 'caccaraMsi' yauTA (madhya 22) 52 'ayomayaMsi' rANesA me sonibhita (holAnu mana) 'tattaMsi tapAsA 'sihAsaNaMsi' zrI vipAka sUtra Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 vipAkazrute 'sIhAsaNaMsI' siMhAsane 'NivesAveMti' nivezayanti-upavezayanti / 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraM' ca khalu 'purisANaM majjJagayaM taM purisaM' puruSANAM madhyagataM taM puruSaM 'bahuhi' bahubhiH ayakalasehiM' aya:kalazaiH lauhakalazaiH 'tattehiM taptaH 'samajoibhUehiM' samajyotirbhUtaiH agnisadRzaiH 'appegaiyA' apye ke 'taMbabhariehiM' tAmrabhRtaiH dravIbhUtatAmrapUrNaiH 'appegaiyA' apyeke 'tauyariehiM ' trapubhRtaiH= dravIbhUta-jasada iti-prasiddhadhAtuvizeSapUrNaiH 'appegaiyA' apyeke 'sosagabhariehiM' sIsakabhRtaH dravIbhUtasIsakAkhyadhAtuvizeSapUrNaiH 'kalakalabhariehi' kalakalabhRtaiH atitaptatvAtkalakalazabdAyamAnajalabhRtaiH 'appegaiyA' apyeke 'khAratellabhariehi' kSAratailabhRtaiH kSAracUrNa mizra tailaparipUrNaiH 'mahayA mahayA' mahatA mahatA 'rAyAbhisesaMtapta 'sIhAsaNaMsi' siMhAsana ke Upara, jo 'samajoiyaMsi' agni ke samAna lAla coLa ho rahA hai, 'NivesAveMni' beThA diyaa| aura 'tayANaMtaraM caNaM' baiThA cukane ke pazcAt 'purisANaM majjhagayaM taM purisaM' puruSoM ke madhyagata usa puruSa kA 'appegaiyA' kitaneka puruSa 'tatehiM saMtapta ataeva 'samajoibhUehiM' agni jaise lAla 'bahuhiM ayakalasehi' aneka loha nirmita ghaDoM se ki jinameM 'taMba bhariehiM pighalA huA tAMbA bharA huA hai, 'appegaiyA' kitaneka puruSa aise ghaDoM se ki jina ma 'tauyabhariehi' pighalA huA jasada bharA huA hai, 'appegaiyA' kitaneka puruSa aise ghaDoM se ki jina meM 'sIsagabhariehiM' pighalA huA sIsA bharA huA hai, 'appegaiyA' kitaneka puruSa aise ghaDoM se ki jina meM 'kalakalabhariehi' kalakala zabda karatA huA garma garma pAnI bharA huA hai, kitaneka puruSa aise ghaDoM se ki jina meM 'khAratellabhariehi' kSAratela bharA huA hai, siMhAsananA 52 2 'samajoiyaMsi' bhaninA samAna sAsayA thaJ 22sa tu. 'NivesAveMti' tanA 52 mesA hIdhe ane ' tayANaMtaraM ca NaM / mesAyA pachI purisANaM majjhagayaM taM purisaM' puruSAMnA madhyAta te puruSanA 652 te sau 'appegaiyA' 88 puruSa 'tattehi tapAsA arthAt 'samajoibhUehi' ani / ela 'bahuhiM ayakalasehiM ' mane sAnimita simAthI ubhA 'taMba bhariehi' pANe tAsayu cha, ' appegaiyA 'TA puruSa me| ghatthI , rabhA 'tauyabhariehiM pANAvasata ma cha, 'appegaiyA' mA puruSa mevA ghaDAmo pa 'sIsagabhariehiM' siisaan| 2sa maso cha, 'appegaiyA' TamA puruSa vAghAcI bhA 'kalakalabhariehiM' 41-zAha 42to garama pAe sare cha, mA puruSa mevA pAthIbhA 'khAratellabhariehi' kSAra tara nareza zrI vipAka sUtra Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandisenavarNanam 487 eNaM' rAjAbhiSekeNa yathA rAjA'bhiSeko bhavati tathetyarthaH, 'abhisiMcaMti' abhiSiJcanti / 'tayANaMtaraM ca gaM' tadanantaraM ca khalu 'tattaaomayaM' taptAyomayaM 'samajoibhUyaM' samajyotirbhUtam agnitulyam 'ayomayasaMDAsaeNaM' ayomayasaMdaMzakena 'gahAya' gRhItvA-hAram aSTAdazasarikaM 'piNaDeti' pinAhayanti paridhApayanti / 'tayANaMtaraM ca NaM' tadanantaraM ca khalu 'advahAraM' ardhahAraM navasarikaM hAraM pinAhayanti, tataH 'jAva' yAvat-atra yAvacchandena 'tisariyaM piNadvaMti, pAlaMbaM piNaDheMti, kaDisunayaM piNadeti' ityAdisaGgrahaH / tatra 'tisariyaM' trisarikaM hAraM 'piNaDeti' pinAhayanti, tataH 'pAlaMba' pAlamba kaNThAbharaNaM 'kaMThI' dorA' iti bhASAprasiddhaM 'piNaTuMti' pinAhayanti, tataH 'kaDisutnayaM' kaTimUtrakaM kaTayAbharaNaM 'piNaddheti' pinAhayanti, ityAdi yAvat 'parTa' paDhe lalATAbharaNam evaM 'mauDaM' mukuTaM-zekharakaM pinAhayantIti smbndhH| 'ciMtA taheva' cintA ina saboM se va mAno 'mahayA2 rAyAbhiseeNaM' rAjA kA baDA abhiSeka hI karate hoM isa rIti se 'abhisiMcaMti' abhiSeka karate haiM, / 'tayANaMtaraM' phira ve usako 'samajoikSyaM tattaayomayaM' agni jaise lAla hue saMtapta lohe ke 'hAraM' 18 lara ke hAra ko 'ayomayasaMDAsaeNaM gahAya' lohe kI saMDAsI se pakaDa kara 'piNadeti' usa ke gale meM pahirAte haiM, 'tayANaMtaraM ca NaM addhahAraM jAva paTTa mauDa' bAda meM use isI prakAra kA eka tapA huA lohe kA arddhahAra nau laDa kA, dUsarA tapA huvA lohe kA tIna laDa kA hAra pahirAte haiM, gale meM 'pAlaMba' tapI huI lohe kI kaMThI pahirAte haiM, kaTi meM tape huve lohe kI kaTi mekhalA-kaNadaurA pahirAte haiM, / lalATa para usake isI prakAra kA garma2 lohe kA paTTA, bAMdhate haiM aura sira para lohe kA garama-garama mukUTa bhI pahirAte haiN| usakI cha, 'mahayA2 rAyAbhiseeNaM' on sau bhajIna ne moTo maliSa 42tA rAya me pramANe te ' abhisiMcaMti' sIyatA tA. 'tayANaMtaraM' 5chI tara 'samajoibhUyaM tattaM ayomayaM' ani pAsAsa tapAsa soDhAnA 'hAraM' 18 sarAnA hArane 'ayomayasaMDAsaeNaM gahAya' soDhAnI sAyasI 43 54Ine 'piNaTuMti' tenAmA basavatA tA. 'tayANaMtaraM ca NaM advahAraM jAva paTTa mauDa' pachIthI tayAta vyakitane A prakAranA eka tapAvelA loDhAne nava sarane hAra, bIje tapAvelA leDhAne 3 3 saranahAra pahAtA tA. gAbhA pAlaMba' tapAsI baDhAnI | paherAvatA hatA, kamaramAM tapAvelI loDhAnI kaTi-mekhalA (kadere) paherAvatA hatA, kapAla para tene garama loDhAne paTe bAMdhatA hatA, ane mAthA para garama garama zrI vipAka sUtra Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 vipAkazrute tayaiva taM puruSaM dRSTvA gautamasvAminaH cintA-vikalpaH, tathaiva-pUrvoktaprakAreNaivayathA prathamAdhyayane tathaivA'bhUt / 'jAva' yAvat-zrIgautamaH yathA paryAptaM bhaikSaM bhaktapAnaM gRhItvA zramaNasya bhagavato mahAvIrasya samIpe upAgacchati,bhaktapAnamupadarzayati, pUrvadRSTapuruSavRttAntaM ca pRcchati / bhagavAn 'vAgareI' vyAkaroti kathayati ||suu0 3 // isa prakAra kI dayAjanaka sthiti, evaM naraka se bhi adhika vedanA dekhakara gautama ke citta meM taheva ciMtA' pUrva adhyayana meM kahe hue kI taraha aneka prakAra kI vicAradhArA utpanna huI 'jAva vAgarei' paryApta bhikSA prApta kara phira ve prabhu ke samIpa Aye aura bhakta pAna dikhalAkara pUrvadRSTa usa puruSa kA samasta vRttAnta unhoM ne prabhu se nivedita kiyA / yaha isa prakAra kI dazA kA pAtra kyoM huA hai, isa prakAra ke prazna karane para bhagavAna ne isa prakAra pharamAyA ____bhAvArtha-eka samaya kI bAta hai ki bhagavAna zrI vIra prabhu grAmAnugrAma vihAra karate hue mathurA nagarI ke bhaMDIra udyAna meM padhAre / prabhu kA Agamana sunakara pariSada baDe bhaktibhAva se prabhu ke darzana ke liye gaI rAjA bhI gyaa| prabhu kI dezanA sunakara pariSada aura rAjA apane2 sthAna vApisa cale gaye / bhagavAna ke baDe ziSya zrI gautama svAmI usI samaya prabhu se AjJA prApta kara nagara meM gocarI ke liye Aye / ucca nIca Adi leDhAno mugaTa paNa paherAvatA hatA. te mANasanI A pramANe dayAjanaka sthiti arthAta na24thI 55 // adhira vanA nAna gautamana yittamA taheva ciMtA' bhAganA adhyayanamA dde| prabhAe bhane pradhAnI viyaa2dhaa2| G41 2 'jAva vAgarei pUrI mikSA prApta zane pachI ta prasunI pAse mA0yA. sane likSAnna batAvIne temaNe nagaranAM cauTAmAM je joyuM hatuM te puruSanuM tamAma vRttAnta prabhune kahI batAvyuM. te mANasanI e pramANe dazA thavAnuM kAraNa zuM che? A prakArane praznana thatAM bhagavAne A pramANe kahyuM. ____AvArtha:-me samayanI pAta cha ?-pAna vA2prabhu sAmAnuyAma vihAra karatA thakA mathurA nagarInA bhaMDIra nAmanA bagIcAmAM padhAryA. prabhunuM Agamana sAMbhaLIne pariSada bahuja bhakitabhAvathI prabhunA darzana karavA te udhAnamAM gaI rAjA paNa gayA. prabhunI dezanA-upadeza sAMbhaLI pariSada ane rAjA potAnA sthAna para pAchA gayA bhagavAnanA moTA ziSya zrI gautama svAmI te samaye prabhunI AjJA prApta karIne nagaramAM gocarI mATe gayA; ucca-nIca Adi kulomAM pharIne jyAre rAja zrI vipAka sUtra Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 489 kuloM meM paryaTana kara jaba ve rAjamArga para Aye to unhoM ne eka baDI hRdayadrAvaka ghaTanA dekhI / vaha ghaTanA isa prakAra kI hai-aneka hAthiyoM ghoDoM aura puruSoM ke bIca meM unhoM ne eka aise vyakti ko dekhA jo naranAriyoM ke samUha se ghirA huA thaa| rAjapuruSa usako nagara ke cohaTe para rakhe hue agni ke samAna tapta aise lohe ke siMhAsana para baiThAte haiM / baiThA kara phira una meM se kitaneka rAjapuruSa lohe ke ghaDoM meM pighalA huA garma garma tAMbA bharakara usa puruSa para sIMcate haiM, kitaneka pighalA huA garma garma jasata bharakara sIMcate haiM, kitaneka pighalA huA garma garma sIsA sIMcate haiM, kitaneka ukalatA huA garma garma pAnI sIMcate haiM, aura kitaneka kSAra cUrNa mizrita garma garma tela sIMcate haiM, mAno kisI baDe rAjA kA rAjyAbhiSeka karate haiM / phira usake bAda ve rAjapuruSa lohe kI saMDAsI ke dvArA usake gale meM atyanta saMtapta lohe kA eka 18 laDa kA, dusarA nau laDa kA, aura tIsarA 3 lara kA hAra aura lohe kI garama-garama kaMThI pahirAte haiM / aura kamara meM garma lohe kA kaNadorA pahirAte haiM / lalATa para isake eka garma lohe kA paTTA lapeTate haiM, aura sAtha meM usake Upara lohe kA garama-garama mukuTa bhI rakha dete haiN| mArga para AvyA te temaNe eka mahAna hRdayadrAvaka ghaTanA joI ghaTanA A pramANe hatI ke-aneka hAthI, ghoDAo ane puruSanI vacce eka evA mANasane je je strI-puruSanA samUhathI gherAele have, rAjAnA nekare tene nagaranA eka cauTA- bajAramAM rAkhelA, agni samAna tapelA loDhAnA siMhAsana para besAratA hatA. pachI te nokarImAMthI keTalAka nekara leDhAnA ghaDAmAM pIgaLAvelA garama garama tAMbAne rasabharI te mANasanAM upara reDatA hatA, keTalAka garama karelA jasadane rasa reDatA hatA, keTalAka nekara garama karelAM sIsAne rasa reDatA hatA, keTalAka ukaLela garama pANI reDatA hatA, keTalAka kSAra cUrNa meLavela garama-garama tela reDatA hatA jANe ke kaI meTA rAjAne rAjyAbhiSeka karatA hoya ! te pachI te rAjanekare seDhAnI sANasIthI pakaDIne tenA gaLAmAM atyaMta tapAvelA loDhAno eka aDhAra 18 sarane bIje nava 9 sarane, trIje traNa sarano hAra ane loDhAnI garama-garama kaThI paherAvatA hatA. ane kamaramAM garama leDhAne kaMdoro paherAvatA hatA, tathA kamAla para garama leDhAne paTTo bAMdhatA hatA, sAthe sAthe garama loDhAnA muguTa paNa paherAvatA zrI vipAka sUtra Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 vipAkazrute // mUlam // evaM khalu goyamA teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse sIhapure NAmaM Nayare hotthA riddh03| tattha NaM sIhapure jayare sIharahe NAmaM raayaa| tassa NaM sIharahassa raNo dujohaNe NAma cAragapAlae hotthA, ahammie jAva duppaDiyANaMde / tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa imeyArUve cAragabhaMDe hotthA / tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahuo ayakuMDIo appegaiyAo taMbabhariyAo appegaiyAo tauyabhariyAo appegaiyAo sIsagabhariyAo appegaiyAo kalakalabhariyAo appegaiyAo khAratella0 agaNIkAyaMsi addahiyAo citttthti| tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave uTTiyAo AsamuttabhariyAo appegaiyAo hatthimuttabhariyAo appegaiyAo udyamuttabhariyAo appegaiyAo gomuttabhariyAo appegaiyAo elayamuttabhariyAo appegaiyAo mahisamuttabhariyAo bahupaDipuNNAo citttthti| tassa NaM dujohaNassa cArausakI isa prakAra kI dAruNa vedanA kA avalokana kara gautamasvAmI ke cittameM isa prakAra kI vicAra-dhArA utpanna huI, aura prabhu ke pAsa Akara prApta bhikSA prabhu ko dikhalAkara usa vyakti kA samasta vRttAnta yathAvat kaha sunAyA aura pUchA ki he nAtha ! yaha kisa azubha karma ke udaya se isa naraka sadRza vedanA kA anubhava kara rahA hai|suu03|| hatA tenI e pramANe dArUNa vedanAne joIne. gautamasvAmInA cittamAM A pramANe vicAradhArA utpanna thaI ane prabhu pAse AvIne maLelI bhikSA prabhune batAvIne te mANasanA duHkhanuM tamAma vRttAnta jevuM hatuM tevuM kahI batAvyuM ane pUchyuM ke he nAthI te kayA azubha karmanA udayathI naraka jevI vedanA bhegavI rahyo che ? (sU0 3) zrI vipAka sUtra Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 491 gapAlagassa bahave hatthaMduyANa ya pAyaMduyANa ya haDINa ya NiyalANa ya saMkalANa ya puMjA ya NigarA ya saMNikhittA ciTThati, tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave veNulayANa ya ciMcAlayANa ya chibANa ya kasANa ya vAyarassINa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati / tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave silANa ya lauDANa ya moggarANa ya kaNaMgarANa ya puMjA ya NigarA ya citi, tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave varattANa ya vAgarajaNa ya bAlasuttarajjUNa ya puMjA ya girA ya ciTuMti, tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave asipattANa ya karapattANa ya khurapattANa ya kalaMbacIrapattANa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati / tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave lohakhIlANa ya kaDasakarANa ya alipattANa ya puMjA ya NigarA ya ciTuMti / tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave sucINa ya DaMbhaNANa ya kohilANa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati / tassaNaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave satthANa ya pippalANa ya kuhADANa ya NahaccheyaNANa ya dabbhANa ya puMjA ya NigarA ya ciTuMti ||suu04|| TIkA 'evaM khalu goyamA' ityAdi / 'evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse' tasmin bhagavAna pharamAte haiM-'evaM khalu' ityAdi / he gautama ! isakA caritra 'evaM khalu' isa prakAra hai / 'teNaM lagavAna : cha- 'evaM khalu' tyA. 3 gautama ! tenu yatri evaM khalu' mA 2 cha / teNaM kAleNaM teNaM zrI vipAka sUtra Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutte kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'sIhapure NAmaM Nayare' siMhapuraM nAma nagaraM 'hotthA' AsIt / tat kIdRzamityAha-'riddha0' iti / RddhastimitasamRddham / 'tatya NaM sIhapure Nayare' tatra khalu siMhapure nagare 'sIharahe NAmaM rAyA' siMharatho nAma rAjA babhUva / 'tassa NaM sIharahassa raNo' tasya khalu siMharathasya rAjJaH 'dujjohaNe nAmaM cAragapAlae' duryodhaneA nAma cArakapAlakA kArAgArarakSakaH-koTTapAla ityarthaH 'hotthA' AsIt / kIdRzaH ? ityAha'ahammie' adhArmikaH 'jAvaduppaDiyANaMde' yAvat-duSpatyAnandaH / 'tassa gaM' tasya khalu dujohaNassa cAragapAlagassa' duryodhanasya cArakapAlakasya 'ime eyArUve' etAni vakSyamANAni etadrapANi-etAdRzAni-vakSyamANapakArANi'cAragabhaMDe' cArakabhANDAnicorAdibandhanArthamupakaraNAni 'hotthA' Asan / 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse' jabUdvIpa nAma ke isa madhyadvIpa meM jo yaha bhArata kSetra hai usa meM sIhapure NAmaM gayare hotthA' eka mihapura nAma kA nagara thaa| "riddha0' yaha jana dhana Adi se khUba paripUrNa thaa| 'tatthaNaM sIhapure Nayare' isa siMhapura nagara meM sIharahe NAmaM rAyA' eka siMharatha nAma kA rAjA thA / 'tassa gaM sIharahassa raNNo dujohaNe NAma cAragapAlae hotthA' isa siMharatha rAjA kA eka kArAgAra rakSaka thA jisakA nAma duryodhana thaa| 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' yaha mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMda thaa| tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagasma imeyArUve cAragamaMDe hotthA' isa yodhana cAraka pAlaka ke yahAM coroM ko daMDa dene ke liye isa prakAra ke upakaraNa the / 'tassa NaM dujohaNasma cAragapAlagassa bahUo ayakuMDIo' samaeNaM' te sa mane te samayane vira ' iheva jaMbUddIve dIve bhArae vAse' 4 pUdI5 nAmanA bhayadvIpamA 2 bhAratakSetra cha tamA 'sIhapure NAma Nayare hotthA' me siMhapura nAmarnu nagara hetu riddha0 te mANasA mana dhana mAhithI. bhUpa sarapUra tu tattha NaM sIhapure Nayare' te siMhapura nagaramA 'sIharahe NAmaM rAyA' se si.25 nAmanI to tassa NaM sIharahassa raNo dujjohaNe NAma cAragapAlae hotthA' te siM 25 2 / 2rAgAra (mAnA ) 26 hatA, menu nAma huyodhana ta 'ahammie jAva duppaDiyANaMde' te mI mamI bhane hubhatyAna to tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa imeyArUva cAragabhaMDe hotthA' te duryodhana cAraka-pAlakana tyAM A pramANe cerene daMDa devA mATe upakaraNe rAkhela hatA. 'tassa NaM cAragapAlagassa bahuo ayakuMDIo tenI pAse vAdAnI moTI moTI zrI vipAka sUtra Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 493 " 'bahUo' bahucaH 'akuMDIo' ayaH kuNDacaH = lohamayagambhIrabhAjanavizeSAH Asan, tAsu 'appegaiyAo' apyekakAH = katipayAH 'taMbabhariyAo' tAmrabhRtAH, -dravIbhUtatAmrapUrNAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'tauyabhariyAo' trapu bhRtAH, 'appegaiyAo' apyekakAH 'sIsagabhariyAo' sIsakabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'kalakalabhariyAo' kalakalabhRtAH = kalakalazabdayukta cUrNa mizratailapUrNAH appegaiyAo' apyekakAH 'khAratellabhariyAo' kSAratailabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'agaNIkAyaMsi agnikAye- agnyupari 'addahiyAo' AdahitA:=Adahanam Adaha:(ApUrvakA 'daha' dhAtorghaJ ) sa saMjAta eSAM te AdahitAH (ArSatvAno padhAvRddhi:) utkAlitAH ( utkathitAH) 'ciTThati' tiSThanti = Asan / 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cAra pAlakasya 'bahave ' bahaca: ' uTTiyAo' uSTrikAH mRNmayabRhatpAtravizeSAH 'nAda' iti prasiddhAH aneka usake pAsa lohe kI baDI 2 gaharI kuMDiyAM thI / unameM 'appegaiyAo' kitanIka to 'taMbabhariyAo' pighale hue garma garma tAMbe se bharI huI rahatI thIM 'appegaiyAo' kitanIka 'tauyabhariyAo' pighale hui garma garma jasada se bharI huI rahatI thIM 'appegaiyAo sIsagabhariyAo' kitanIka pighale hue garma 2 sIse se bharI huI rahatI thIM / appegaiyAo kalakalabhariyAoM" kitanIka kalakala zabda karate hue-ukalate hue cune se mizrita tela se bharI huI rahatI thiiN| 'appegaiyAo khAratellabhariyAo' kitanIka khAre garamAgarama tela se bharI huI rahatI thiiN| aura 'appegaiyAo agaNIkAyaMsi adahiyAo citi' kitanIka agni ke Upara garbhapAnI se ubalatI rahatI thIM / 'tassa NaM dujjohaNassa coragapAlagassa bahave uTTiyAo AsamuttabhariyAo' usa duryodhana cArakapAlaka ke yahAM bahuta sI aisI bhI aneka gaharI ddiiyo| hatI temAM ' appegaiyAo ' DeMTalI to ' taMbabhariyAo bhIgaNAvesa garabha trAMNAthI laresI hatI. 'appegaiyAo' DeMTalls 'tauyabhariyAo' garama yIgaNAveva nasatanA rasanI laresI hutI. 'appegaiyAo sIsagabhariyAo ' DeMTalI garama sIsAnI laresI rahetI hatI. 'appegaiyAo kalakalabhAriyAo ' DeMTalI! usa-usa zRNcha kuratA umjelA yunAnA pANIthI laresI hatI. 'appegaiyAo khAratellabhariyAo' DeMTalI Aza garama tesanI larelI hatI, bhane 'appegaiyAo earthrife addahiyAo ciTThati ' DeTalI agni upara garama pANInI jatI hoya tevI rahetI hatI. 'tassa NaM dujjeohaNassa cAragapAlagassa bahave uTTiyAo AsamuttabhariyAo ' te huryodhana yAra- pAsaune tyAM bhATInI bhoTI moTI aDIyo , zrI vipAka sUtra Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 vipAkazrute 'AsamuttabhariyAo' azvamUtrabhRttAH, 'appegaiyAo' apyekakAH 'hatyimuttabhariyAoM' hastimUtrabhRtAH, 'appegaiyAo' apyekakAH 'uTTamuttabhariyAo' uSTramUtrabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'gomuttabhariyAo' gomUtrabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'elayamuttariyAo' eDakamUtrabhRtAH meSamUtrabhRtAH 'appegaiyAo' apyekakAH 'mahisamuttabhariyAo' mahiSamUtrabhRtAH 'bahupaDipuNNAo' bahupratipUrNAH AmukhaM saMbhRtAH 'ciTaMti' tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'bahave' bahavaH 'hatthaMduyANa ya' hastAndukAnAM-hastabandhanavizeSANAM 'hathakaDI' itipasiddhAnAM 'pAyaMduyANa ya' pAdAndukAnAM pAdabandhanazrRGkhalAnAM 'haDINa ya' haDInAM khoDakAnAM kASThabandhanamiTTI kI baDI2 nAMde thIM jo sadA ghoDoM ke mUtra se bharI rahatI thiiN| appegaiyAo hatthimuttabhariyAoM' koI aisI bhI thIM jinameM hAthiyoM kA mUtra bharA rahatA thA ! 'appegaiyAA uttabhariyAo' kitanIka aisI bhI thIM jo UMTo ke mUtra se labAlaba bharI huI thIM / 'appegaiyAo gomuttabhariyAo' kitanIka esI thIM ki jina meM gAyoM kA mUtra bharA huA thA / 'appegaiyAo elayamuttabhariyAo' kucha2 esI bhI thIM ki jina meM meDhoM kA mUtra bharA rahatA thA / 'appegaiyAo mahisamuttabhariyAo' kitanIka unameM aiso bhI thIM ki jo bhaiMso ke mUtra se bharI rahA karatI thiiN| yahAM 'bahupaDipuNNAo ciTuMti' meM 'bahupaDipuNNAo' yaha pada labAlaba bharane ke artha meM prayakta haA hai| tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa bahave hatthaMduyANa ya pAyaMduyANa ya haDINa ya NiyalANa ya saMkalANa ya puMjA ya NigarA ya' usa cArakapAlaka duryodhana ke yahA~ aneka hastAndukahatI re bhezA ghoDAyanA bhUtrathA marI rAmapAmA mAtI tI. 'appegaiyAo hatthimuttabhariyAo' dha mevI 5Y tI bhA hAthIyAnAM bhUtra maryA 2i sai. 'appegaiyAo uTTamuttabhariyAo' 32403 mevI paNa tI TonA bhUtrathA bhUma lasI 24tI. 'appegaDayAo gomattabhariyAo'el mevI tI mA Ayod bhUtra marelu tu 'appegaiyAo elayamuttabhariyAo' els mevI tI mA beTAnAM bhUtra laya rahetai. 'appegaiyAo mahisamuttabhariyAo' 2ii samAM mevI tI rebhA pAsamAnAM bhUtra laresai sii; mADI 'bahupaDipuNNAo ciTuMti' mA 'bahupaDipuNNAo' se 54 pU2pUrI 12vAna maryabhA yAmerA che. 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa bahace hatthaMduyANa ya pAyaMduyANa ya haDINa ya NiyalANa ya sakalANa ya puMjA ya NigarA ya' te yA24-pAsa zrI vipAka sUtra Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 495 vizeSANAM 'khoDA' iti prasiddhAnAM 'NiyalANa ya' nigaDAnAM 'beDI' iti prasiddhAnAM 'saMkalANa ya' zRGkhalAnAM ca 'puMjA ya' puJjAH sazikhararAzayazva, 'NigarA ya' nikarA: anekarAzisamUhAzca, 'saMNikkhittA' saMnikSiptAH sthApitAH 'ciTThati' tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'veNulayANa ya' veNulatAnAM vaMzalatAnAM 'ciMcAlayANa ya' ciJcAlatAnAm-amlikAlatAnAM 'chibANa ya' cikkaNacarmakazAnAM ca, 'kasANa ya' kazAnAM carmayaSTikAnAM 'vAyarassINa ya' valkalarazmInAM baTAditvaGmayarajjUnAM tADanaprayojanAnAM 'puMjAya NigarAya ciTThati' puJjAzca nikarAzca tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'bahave' bahavaH 'silANa ya' zilAnAM ghaTitapASANAnAM ca' lauDANa ya' lakuTAnAM= hathakaDI, aneka pAdAnduka-pairoM ke bAMdhane kA baMdhana, aneka haDI-khoDA, aneka nigaDa-beDI, aura aneka zRMkhalAoMkA puMja evaM nikara-samUha 'saMNikvittA ciTThati' eka aura makAna meM ekatrIta kiye hue rakkheM rahate the| isI prakAra usa cArakapAlaka duryodhana ke yahAM 'bahave veNulayANa ya ciMcAlayANa ya chivANa ya kasANa ya vAyarassINa ya puMjA ya NigarA ya ciTuMti' vaMzalatAoM kA, ciMcAlatAoM-amlikAlatAoM kA, chiyA-cikkaNa carma ke koDoM kA, kazA-carmayaSTiyoM kA, balkalarassiyoM-vRkSa kI chAla se banI huI rasmiyoM kA, puMja aura samUha makAna meM eka tarapha rakhA rahA karatA thaa| isI prakAra 'tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' usa cArakapAlaka dayodhana ke yahAM 'bahave silANa ya lauDANa ya moggarANa ya kaNaMgarANa ya puMjA ya NigarA ya ciTThati' aneka ghaDe hue paththara kI zilAe~, duryodhanane tyAM aneka hAthakaDIo, aneka paganI bAMdhavAnI pagakaDIo, aneka haDIkheDA, aneka nigaDa-eDI ane aneka zrRMkhalAonA DhagalA ane nika-samUha se tamAma 'saMNikkhittA ciTuMti' me asAyI- 6qet bhAbhI me rIne 2pAtu tu. mA pramANe te yA24-pAsa dhanane tyA ' bahave veNulayANa ya ciMcAdhayANa ya chibANa ya kasANa ya vAyarassINa ya puMjA ya NigarA ya ciTuMti' vaMzalAtAonA, cIMcAlatAo, ablikAlatAe, cIkaNuM cAmaDAnA keyaDAnA kazAcarmayaSTionA, vakala deraDIo-vRkSanI chAlamAMthI banAvelI derIonA moTA samUha DhagalA bhAnamA 4 ta23 2rAmapAmA mAvatA Sal. 2 pramANe tassa NaM dujjohaNassa cAragapAlagassa' te yA24-pAsa huyadhinane tyA 'bahave silANa ya lauDANa ya moggarANa ya kaNaMgarANe ya puMjA ya NigarA ya ciTThati' pattharanI ghaDalI mane zrI vipAka sUtra Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 viSAkazrute daNDAnAM ca 'moggarANa ya' mudarANAM ca 'kaNaMgarANa ya' kanagarANAM pravahaNanizcalIkaraNapASANAnAM ca 'puMjAya NigarAya ciTuMti' puJjAzca nikarAzca tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'bahave' bahavaH 'varattANa ya' paratrANAM karpAsasUtrarajjUnAM carmarajjUnAM vA 'vAgarajjUNa ya' valkalarajjUnAM = vRkSavizeSatvanirmitarajjUnAM 'bAlamuttarajjUNa ya' 'bAlasUtrarajjUnAM kezanirmitarajjUnAM ca 'puMjAya NigarAya ciTuMti' puJjAzca nikarAzca tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'bahave' bahavaH 'asipattANa ya' asipatrANAMkhaDgAnAM 'karapattANa ya' karapatrANAM karavata' iti prasiddhAnAM ca 'khurapattANa ya' kSurapatrANAm 'ustarA' iti prasiddhAnAM ca 'kalaMbacIrapattANa ya' kadambacIrapatrANAM zastravizeSANAM ca 'puMjA ya NigarAya ciTThati' puJjAzca nikarAzca viSThanti / 'tassa NaM lakuTa-daMDe, mudgara, kaNaMgara-nAvoM ko rokane ke laMgara, inake puMja evaM samUha makAna meM eka tarapha bhare rahate the, 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' usa duryodhana cArakapAlaka ke yahAM 'varattANa ya vAgarajjUNa ya bAlasuttarajjuNa ya pujA ya NigarA ya ciTuMti' aneka varanA-kapAsa ke DoroM ko milAkara baTane se tayAra hue moTe2 rassoM kA athavA camaDe ke rassoM kA, valkalarajjuoM kA, cAloM kI rassiyoM kA bhI puMja aura samUha makAna meM eka tarapha bharA rahatA thA isI prakAra 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa bahave asipattANa ya, karapattANa ya, khurapattANa ya, kalaMbacIrapattANa ya, puMjA ya, NigarA ya ciTuMti' usake yahAM bahuta adhika talavAro kA, karoMtoM kA, khurapoM kA, athavA ustaroM kA, kadambacIrapatroM kA Dhera kA Dhera bhare hue rakhe rahate the isI taraha 'tassa NaM dujohaNassa bahave lohakhIlANa ya kaDasakkarANa ya, alipattANa ya pujA zilAo, lakuTadaMDa, mugara, vahANene rokavAnA laMgara tenA samUha makAnanI aMdara eka ta26 mA 22 / / utA, 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa'te huyedhina yA24 pAsane tyA 'varattANa ya vAgarajjUNa ya bAlasuttarajjaNa ya pUMjA ya NiyarA ya cidraMti' bhanera sunanA hAthI zubhetA bhoTa 22sA (2i) athavA - yAmAnA doraDAM, vakila deraDAonA samUDa makAnanA eka bhAgamAM bharelA rahetA hatA, A pramANe 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlasma bahave AsipattANa ya karapattANa ya khurapattANa ya, kalaMbacIrapattANa ya, puMjA ya NigarA ya ciTuMti' tena tyo utar talavAre, karavata, kharapIAo, kadambacIrapatronA DhagalA bharelA rahetA. e pramANe zrI vipAka sUtra Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 497 dujjohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'vahave' bahavaH 'lohakhIlANa ya lohakIlAnAM ca, 'kaDasakkarANa ya' kaTazarkarANAM vaMzazalAkAnAM ca 'alipattANa ya' alipatrANAM-vRzcikapucchasadRzaviSAktazastrANAM ca, 'puMjA ya NigarAya ciTaMti' puJjAtha nikarAzca tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'bahave' bahavaH 'sUcINa ya' sUcInAM ca, 'DaMbhaNANa ya' dambhanAnAM ca, yairamitApitaiH-lohazalAkArUpaiH corazarIre'Gka utpAdyate teSAM, 'kohilANa ya' kohilAnAM isvamudgarANAM ca, 'puMjA ya NigarAya ciTuMti' pujAzca nikarAzca tiSThanti / 'tassa NaM dujohaNassa cAragapAlagassa' tasya khalu duryodhanasya cArakapAlakasya 'bahave' bahavaH 'satthANa ya' zastrANAM-guptiprabhRtInAM ca, 'pippalANa ya' pippalAnAM-churikANAM ca, 'kuhADANa ya' kuThArANAM ca 'NahaccheyaNANa ya' nakhacchedanAnAM 'naharaNI' iti prasiddhAnAM ca 'dabbhANa ya' darbhANAM=darbhAgavattIkSNazastrANAM ca 'pujA ya NigarAya ciTuMti' puJjAzca nikarAzca tiSThanti // sU0 4 // ya NigarAya ciTThati' usa cArakapAlaka duryodhana ke yahAM bahuta adhika saMkhyA meM lohe ke kilo kA, vAMsa kI salAiyoM kA, vRzcika-vicchU-kI puMcha-DaMka ke samAna viSele zastroM kA puMja aura nikara rakhA rahatA thaa| 'tassa NaM dujohaNassa bahave sUcINa ya DaMbhaNANa ya koTilANa ya puMjA ya NigarA cihati' isI taraha usa duryodhana ke yahAM aneka-sUcI-suIyoM kA, dambhanaka-DAmalagAne kI lohe kI salAIyo kA choTe2 mudgaroM kA bhI saMgraha rahA karatA thaa| 'tassa NaM dujohaNassa bahave satthANa ya pippallANa ya, kuhADANa ya, NahacheyaNANa ya, dabmANa ya puMjA ya NigarA ciTThati' isI prakAra usake yahAM gupti Adi zastro kA, churiyoM kA, kuThAroM 'tassa NaM dujjohaNassa bahave lohakhIlANa ya, kaDasakkArANa ya, alipattANa ya puMjA ya NigarA ya citi' te yA24-514 huyedhinane tyAM dhayu! 4 bhoTA prbhaaNamAM leDhAnA khIlAonA, vAMsanI saLIonA, vIchInA DaMkha samAna viSAkata hathibhaashnaa thAnA tyA 4 43zarAmerA hatA, 'tassa NaM dujjohaNassa bahave sUcINa ya DaMbhaNANa ya kohilANa ya paMjA ya NigarA ya cidraMti' me pramANa tehdhanane tyAM aneka se, DAmalagADavAnI leDhAnI saLIo ane nAnA-nAnA mudagarane pae saDa raDato to. 'tassa NaM dujjohaNassa bahave satthANa ya pippalANa Na kuhADANa ya NahacheyaNANa ya dabmANa ya puMjA ya NiyarA ya ciTuMti ' mA zrI vipAka sUtra Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 vipAkazrute kA, nakhoM ko kATane vAlI naharaNiyoM kA evaM darbhake agrabhAga kI taraha tIkSNa hathiyAroM kA Dhera kA Dhera jamA huA rahatA thaa| bhAvArtha-he gautama ! isakA caritra isa prakAra hai-isa madhya jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM siMhapura nAmakA eka nagara thaa| jo jana dhana Adi Rddhi se saMpanna thA , vahAM ke rAjA kA nAma siMhastha thA / isake yahAM duryodhana nAma kA eka cArakapAla (jelara) thA jo kArAgAra kA adhyakSa thA / yaha mahA adhArmika, adharmAnuga, adharmasevI, adharma se hI apanI AjIvikA calAne vAlA durAcArI vrataniyamarahita aura dUsaroM ko duHkha pahuMcAne meM hI Ananda manAne vAlA thA ! isa duryodhana cArakapAlaka ke ghara meM coroM ko daNDa dene ke liye isa prakAra ke upaharaNa rahate the / isa ke pAsa lohe kI baDI2 gaharI kuDiyAM rahatI thiiN| unameM kitanIka kuMDiyA~ pighale hue garma2 tAMbe se bharI huI thIM / kitanIka pighale hue garma2 jasada se, kitanIka pighale hue garma2 sIse se, kitanIka bahuta ukala jAne se kalakala zabda karate hue cane ke pAnI se aura kitanIka kuMDiyAM garama garama khAra tela se bharI huI thiiN| kitanIka kuMDiyoM to hara samaya pAnI se bharI huI agni ke Upara ubalatI hI rahatI thiiN| phira isake yahA~ pramANe tene tyAM gupti Adi hathiare, charIo, kuThAra, nakha kApavAnI naraNIo ane darbhanI aNI jevAM tIkSNa hathiArAnA DhagalAnA DhagalA jamA rahetA hatA. bhAvArtha-he gautama! tenuM caritra A pramANe che. A madhya jabUdvIpanI aMdara bharatakSetramAM siMhapura nAmanuM eka nagara hatuM. te mANasethI ane dhana dhAnya Adi kathiI bharapUra hatuM, tyAMnA rAjAnuM nAma siMharatha hatuM, tene tyAM duryodhana nAmane eka cArakapAla (jelara) hatA. te kedakhAnAne adhyakSa hatuM. ane mahA adhama, adharma upara prItivALe, adharmasevI, adharmathI ja pitAnI AjIvikA calAvanAre, durAcArI, vrata-niyama rahita ane bIjAne du:kha pahoMcADanAra ane temAM Ananda mAnanAra hite, A duryodhana jelaranA gharamAM cera lekene daMDa devA mATe A prakAranAM sAdhane rahetAM hatAM. tenI pAse loDhAnI meTI gaharI kuMDIo rahetI, temAM keTalIka kuMDIo pIgaLavelA tAMbAnA rasathI bharelI hatI, keTalIka garama jasatathI. keTalIka garama sIsAnA rasathI, keTalIka cunAnA ukaLelA pANIthI ane keTalIka kuMDIo ekadama garama khAravALA telathI bharelI rahetI hatI. pANIthI bharelI agni para caDhelI keTalIka kaMDIo niraMtara ukaLatI ja rahetI hatI. te sivAya zrI vipAka sUtra Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 499 bahutasI aisI miTTI kI baDI2 nAMde bhI thIM jinameM kitanIka nAMdeM ghoDoM ke mUtra se khUba bharI rahatI thIM to kitanIka hAthiyoM ke mUtra se, kitanIka U~ToM ke mUtra se to kitanIka beloM ke mUtra se, kitanIka meDhoM ke mUtra se to kitanIka bhaiMsoM ke mUtra se bharI rahatI thIM / phira usa cArakapAla duryodhana ke ghara meM aneka hathakaDiyoM ke, pairoM ke bAMdhane ke, tathA aneka khoDoM ke beDiyoM ke zRMkhalAoM ke bhI puMja ke puMja paDe rahate the| phira isake yahAM aneka vaMzavatAoMvAMsakI khApaTiyoM ke, imalI kI kAmaThiyoM ke, cikane camaDe ke koDoM ke, kazAoM-cAbukoM ke, aura vRkSa kI chAla se bane hue rassoM ke Dhera ke Dhera paDe rahate the| phira isake yahAM aneka ghaDe hue pASANa kI zIlAoM ke, baDe baDe DaMDo ke, mudgaroM ke, naukAoM ke rokane ke laMgaroM ke samUha ke samUha rahate the| phira isake yahAM varatrAoMkapAsa ke sUta se baTe hue rassoM ke athavA camaDe ke bane hue rassoM ke, balkala kI rassiyoM ke aura bAloM kI baTI huI rassiyoM ke bahutase Dhera rahate the| phira isake yahAM aneka talavAroM ke, karoMtoM ke, khurapoM ke athavA ustaroM ke kadambacIrapatroM-atitIkSNa agrabhAgabAle kaNeratuNavizeSo ke puMja ke puMja rahate the| phira isake yahAM bahuta se lohe ke tIkSNa kIloM ke, bAMsa kI salAiyoM ke, mATInI paNa moTI moTI kaThIo tenI pAse hatI je gheDAnAM mUtrathI khUba bharelI rahetI hatI. keTalIka hAthIonAM mUvathI, keTalIka uMTenAM mUtrathI, keTalIka baLadezanAM mUtrathI, keTalIka gheTAMonAM ane keTalIka pADAonA mUtrathI bharI rahetI hatI. te sivAya te jelara duryodhananA gharamAM aneka hAthakaDIo tathA pagane bAMdhavAnAM babdhane tathA aneka kheDA-zRMkhalAonA paNa DhagalA rahetA hatA, temaja tene tyAM vaMzalatA-vAMsanI khApaTIonA, AmalInI kAmaThIonA, cikaNA cAmaDAnA keyaDAonA, cAbukenA ane vRkSanI chAlamAMthI banAvelA deraDAonA DhagalA rahetA hatA. temaja tene tyAM aneka ghaDelI pASANunI zilAo, moTA-moTA DaMDA, muLara ane naukA-vahANane rokavAnA laMgaranA samUhe samUha rahetA hatA temaja tene ghera sutaranAM gu thelA meTAM daraDAo athavA cAmaDAnA guMthelAM deraDAMo, valkalanI deraDIo. ane vALanI guMthelI deraDIe ghaNI ja rahetI, ane tene ghera aneka talavAre, karavate, kharapIAo, astarAo, kadambacIrapatra-atitIkSaNa agrabhAgavALA kaNeratRNa vizeSanA DhagalA rahetA hatA. te sivAya tene tyAM leDhAnA tIkSaNa kIle, vAMsanI saLIo, vIchInA zrI vipAka sUtra Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // 6 tae NaM se dujjohaNe cAragapAlae soharahassa raNNo bahave core ya pAradArie ya gaMThibheyae ya rAyAvakArI ya aNadhArae ya bAlaghAyae ya vIsaMbhaghAyae ya jUyakare ya khaMDapaTTe ya purisehiM giNhAves, giNhAvittA uttANae pADei, pADittA lohadaMDe muhaM vihADe, vihADittA appegaie tattaM taMbaM pejjei, appegaie tauyaM pejjei, appegaie sIsagaM pejjei, appegaie kalakalaM pejjei, appegaie khAratellaM pejjei, appegaie teNaM ceva abhisegaM karei, appegaie uttANae pADei, pADittA AsamuttaM pejjei, appegaie hatthimuttaM pejjei jAva mahisamuttaM pejjei, apperie heTTAmuhe pADei, pADittA balassa vamAvei, appegaie teNaM, ceva uvIlaM dalayai, appegaie hatthaMduyAhiM baMdhAve, apperie pAyaMduyAhi baMdhAvei, appegaie haDibaMdhaNe kArei, apperie NiyalabaMdhaNe kArei, appegaie saMkoDiya - moDie kArei, apperie saMkalabaMdhaNe kArei, appegaie hatthabicchU ke DaMka ke samAna viSAkta zastroM ke puMja ke puMja ghara meM rahate the / phira isake yahAM tIkhI sUiyoM kA, DAMga lagAne kI lohe kI salaiyoM kA, choTe2 mudgaroM kA bhI saMgraha rahatA thA / isI prakAra isake yahAM gupti Adi zastroM kA, churiyoM kA, kuThAroM kA, nakhoM ko kATane vAlI naharaNiyoM kA evaM darbha ke agrabhAga kI taraha tIkSNa hathiyAroM kA bhI Dhera kA Dhera jamA huA rahatA thA // sU0 4 // 500 DaMkha jevA viSAkata zastronA DhagalA tenA gharamAM rahetA hatA, te vinA tIkhI tIkhI suIe, DAma lagAvavAnI leADhAnI saLIe, nAnA nAnA mudgarane paNa sa Mgraha raheta hatA, A pramANe tene ghera gupti Adi zastronA, charIenA, kuThArAnA naraNIye nA ane daInA agrabhAga jevI tIkSNa dhAravALAM ciArAnA moTA-moTA DhagalA jamA rahetA hatA. (sU0 4) zrI vipAka sUtra Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 501 chiore kAres jAva satthovADie kArei, appeiie veNulayAhi ya jAva vAyarassIhi ya haNAvei, appegaie uttANae kArei, kAritA ure silaM dalAvei, dalAvittA laulaM dAvei, dAvittA purisehiM ukaMpAvei, appegaie taMtIhi ya jAva suttarajjuhi ya hatthesu ya pAdesu ya baMdhAvei, baMdhAvittA agaDaMmi ocUlaM pANagaM pejjei, appegaie asipattehi ya jAva kalaMbacIrapatte hi ya paccholAvei, pacchollAvittA khAratelleNaM abbhaMgAas, apperie NilADesu ya avaTusu ya koparesu ya jANusu ya khalupasu ya lohakIlae ya kaDasakkArAo ya dalAvei, alie bhaMjAvei, appegaie sUIo ya DaMbhaNANi ya hatthaMgulayAsu ya pAyaMguliyAsu ya kohila ehiM AuDAvei, AuDAvittA bhUmiM kaMDUyAvei, appegaie satthaehi ya jAva NahacheyaNaehi ya aMgaM paccholAvei, pacchollAvittA dabbhehi ya kusehi ya ullabhehi veDhAve, veDhAvittA AyavaMsi dalayai, sukke samANe caDacaDassa uppADei // sU0 5 // TIkA / 'ari se ityAdi / 'taraNaM se' tataH khalu saH 'dujjohaNe cAragapAlae' duryodhanavArakapAlakaH 'sIharahassa raNNo' siMharathasya rAjJaH 'bahave' bahUn 'tara NaM se' ityAdi / 'tae NaM' usake bAda 'se dujjohaNe cAragapAlae' isa cArakapAlaka duryodhana ne 'sIharahassa raNNo' apane siMharatha rAjA ke rAjya meM rahane f ' tae NaM se' ityAhi. 'tae ' te pachI 'se dujjohaNe cAragapAlae' te vyA24pAsa4-nesara-huryodhane sIharassa raNNo ' potAnA sihastha zanjanA rAjyamA rahenAra ' bahave core ya zrI vipAka sUtra Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'core ya' corAMzca 'pAradArie ya' pAradArikAMzca 'gaMThibheyae ya' granthibhedakAMca 'rAyAvakArI ya' rAjApakAriNazca 'aNadhArae ya' RNadhArakAzca ye RNaM gRhItvA punAtuM necchanti tAn 'bAlaghAyae ya bAlaghAtakAMzca 'vIsaMbhaghAyae ya' vizrambhaghAtakAna-vizvAsaghAtakAriNazca 'jUyakare ya' dyUtakarAna-dyUtakrIDAkAriNazca 'khaMDapaTTe ya' khaNDapaTTAMzca dhUtAzca 'purisehi' puruSaiH rAjapuruSaiH 'gihAvei ' grAhayati, 'gihAvittA' grAhayitvA 'uttANae' uttAkAn-UrdhvamukhAn 'pADei' pAtayati, 'pADittA' pAtayitvA 'lohadaMDeNa' lohadaNDena 'muhaM vihADei' mukhaM vighATayati-udghATayati, 'vihADittA' vighATaya-udghATaya 'appegaie' apyekakAn katipayAn 'tattaM' taptam agnisaMyogena dravIbhUtaM 'taMbaM' tAnaM 'pejjei' pAyayati / evaM 'appegaie' apyekakAn 'tauyaM' trapukaM 'jasada' iti prasiddha, 'pejjei' pAyayati, 'appegaie' apyekakAn 'sIsagaM pejjeI' sIsakaM pAyayati, 'appegaie' apyekakAn 'kalakalaM' cUrNamizratataptatailaM 'pejjeI' pAyayati, appevAle 'bahave core ya pAradArie ya gaMThibheyae ya rAyAvakArI ya aNadhArae ya bAlaghAyara ya vIsaMbhaghAyae ya jayakare ya khaMDapaTTe ya' aneka coroM ko, aneka parastrI-laMpaTo ko, aneka granthibhedako-gAMThakatarane vAloM ko, rAjA ke aneka vidrohiyoM ko, karja adA nahIM karane vAloM ko-udhAra lekara nahIM dene vAloM ko-bAlakoM kI hatyA karane vAloM ko, vizvAsaghAtiyoM ko, dyUtakrIDA karane vAloM ko evaM aneka dhUtoM ko 'purisehi rAjapuruSoM dvArA gaNhAvei pakaDavAtA aura gihAvittA' pakaDavAkara 'uttANae pADei' sabako cittA leTA detA 'pADittA lohadaMDeNa muhaM vihADeI' cittA leTAne ke bAda unakA mukha eka lohe ke daMDa se pakaDavAtA 'vihADittA appegaie tattaM tavaM pejjei, appegaie tauyaM pejjei, appegaie sIsagaM pejjei, appegaie kalakalaM pejjei, appegaie khAratellaM pejjei, appepAradArie ya gaMThibheyae ya rAyAvakArI ya aNadhArae ya bAlaghAyae ya vIsaMbhaghAyae ya jayakare ya khaMDapaTTe ya' bhane yorone, ane 52sI-paTone, mane gaMThIchoDAone, rAjAnA aneka vidrohIone, dezuM nahi ApanArAone-udhAra laI jaine paisA nahi ApanArAone, bAlakanI hatyA karavAvALAone vizvAsaghAtione, // 2 sAnArAmAne bhane mI mane dhUtArAmAna 'purisehiM ' rApuruSo dvArA 'giNhAvei' 54ApatI mane 'gihAvittA' 5vIna 'uttANae pADei' tamAmane yittA pADI to, 'pADittA lohadaMDeNa muhaM vihADei' (yattA pADIne pachI tanA bhADhAmA 4 boTAna nabhI bhAlu Avato. 'vihADittA appegaie tattaM taMba pejei, appegaie tauyaM pejjei, apvegaie sIsagaM pejjei, appegaie kalakalaM zrI vipAka sUtra Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 503 gaie' apyekakAn 'khAratellaM pejjeI kSAratailaM pAyayati, 'appegaie' apyekakAn 'teNaM ceva' tenaiva pUrvoktataptatAmrAdidravyajAte naiva 'abhisegaM karei' abhiSekaM karoti-snapayati / 'appegaie' apyekakAn 'uttANae' uttAnakAn= unmukhAn 'pADe' pAtayati 'pADittA' pAtayitvA 'AsamuttaM' azvamUtraM 'pejjei' pAyayati, 'appegaie' apyekakAn 'hatyimutta' hastimUtraM 'pejjei' pAyayati 'jAva' yAvat-appekakAn 'mahisamuttaM' mahiSamutraM 'pejjei' pAyayati / 'appegaie' apyekakAn 'heTAmuhe' adhomukhAn 'pADei' pAtayati, 'pADittA' pAtayitvA 'balassa' balAt 'camAveI' vamayati 'appegaie' apyekakAn 'teNaM tena gaie teNaM ceva abhisegaM karei' phaDavAkara kinhIM ko garama pighalA huA tAMyA pilAnA, kinhIM ko pighalA huA jasata pilAtA, kinhIM ko pighalA huA sIsA pilAtA kinhIM ko cUnA se mizrita tapta taila pilAtA kinhIM ko namaka milA huA tela pilAtA aura unhIM tapta tAmrAdikoM ko unake Upara manamAnA chiDakAtA / 'appegaie uttANae pADei, pADittA AsamuttaM pejjei, appegaDae hatthimuttaM pejjei jAca mahisamutta pejjeI' citta leTAye hue kinhIM2 ko ghoDe kA mRta pilAtA, kinhIM2 ko vaha baila kA, kinhIM ko meMDhe kA, to kinhI ko ghoDe kA mUta pilAtA, kinhIM2 ko hAthI kA mUta pilAnA, kinhIM2 ko bhaise kA mUta pilAnA 'appegaie hehAmuhe pADeDa, pADittA balassa vamAvei, appegae teNaM ceba ucIlaM dalayai, phira unameM se kitanoM ko audhA leTAtA, leTAkara jabardastI unase vamana karAtA phira unheM khilAtA phira vamana karAtA pejjei, appegaie khAratellaM pejjei, appageie teNaM ceva abhisegaM karei' phaDAvIne tAMbane garama pIgaLAvele rasa pIvarAvate, kaIne garama karI gALelA jasatenA rasa, koIne garama sIsAne rasa pIvarAvate keIne cunAnA mizraNavALuM garama tela pIvarAvate hate, keTalAkane mIThuM meLaveluM tela pIvarAto hate. tenA zarIra upara tapAdar tAna maahiech| prabhAga chAMTato to. 'appegaie, uttANae pADei, pADittA Asamutte pejjei, appegaie hatyimuttaM pejjei jAva mahisamuttaM pejjei' cittA pADelA keTalAkane UMTanAM, koIne baLadanAM, keIne gheTAnAM, keIne gheDAnAM mUtra pIvarAvato hato. keTalAkane hAthInAM mUtra pIvarAvate, koIne pADAnAM mUtra pIvarAvate hate. ' appegaie heDhAmuhe pADei, pADittA balassa vamAvei, appegaie teNaM ceva uvIlaM dalayaI' za pa tamAmAthI mAne yA pADato, pAhIna 4526stIthI tene vamana karAvate, te vamanane pAchuM tene ja khavarAvatA hatA, pharI pAchuM tene vamana zrI vipAka sUtra Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 vipAkazrute bAntAzanAdinA 'ceva' caiva-punarapi 'uvIlaM' avapIDAM-vedanAM 'dalayaI' dApayati-kArayatItyarthaH / 'appegaie' apyekakAn 'hatthaMduyAhiM' hastAndukAbhiH hastazrRGkhalAbhiH, 'hathakaDI' iti prasiddhAbhiH 'baMdhAvei' bandhayati, 'appegaie' apyekakAn 'pAyaMduyAhiM' pAdAndukAbhiH pAdazRGkhalAbhiH pAdabandhanarUpAbhiH 'baMdhAveI' bandhayati, 'appegaie' apyekakAn 'haDibaMdhaNe' haDibandhanAn-haDinA baMdhanaM yeSAM te tathA tAn , 'khoDA' itiprasiddhabandhanabaddhAn 'kArei' kArayati, 'appegaie' apyekakAn 'NiyalabaMdhaNe' nigaDabandhanAn nigaDena 'beDI' iti prasiddhena bandhanaM yeSAM te tathA tAn 'kArei' kArayati, 'appegaie' apyekakAn 'saMkoDiyamoDie' saMkoTitamoTitAn-saMkocitamoTitAn 'kAreI' kArayati, 'appegaie ' apyekakAn 'saMkalavaMdhaNe' zRGkhalAbandhanAn 'kArei' kArayati, 'appegaie' apyekakAna 'hatthachiNNae' hastacchinnakAn 'kArei' kArayati 'jAva' aura punaH use khilAtA, isa prakAra unheM prANAntaka kaSTa phuNcaataa| 'appegaie hatthaMduyAhiM baMdhAveI' kinhIM2 ko hathakaDiyoM se jakaDAkara baMdhavA detA 'appegaie pAyaMduyAhiM baMdhAvei, appegaie haDibaMdhaNe korei, appegaie NiyalabaMdhaNe kArei kinhIM 2 ko pAvoM meM baMdhana DalavA kara baMdhavA detaa| kinhoM ko khoDA se baMdhavA detaa| kinhIM 2 ko nigaDoM -beDiyoM se kasavA detaa| 'appegaie saMkoDiyamoDie kAreD appegaie saMkalabaMdhaNe kArei, appegaie hatthachiNNayaM kArei jAva satthovADie kArei, appegaie veNulayAhi ya jAva vAyarassIhi ya haNAvei, appegaie uttANae kArei, kArittA ure silaM dalAvei' kinhIM 2 ko vaha saMkucita gAtra kara bAMdha detA aura moDa kara TeDhA meDhA kara detaa| kinhIM 2 ko vaha lohekI sAMkaloM se khUba kasA detaa| kinhIM 2 ke vaha hAtha kATa detA, karAvate; ane pharIthI te vamana temane ja khavarAvate hate, A pramANe tene prANA*ds 4Ta paDAyA to ' appegaie hatthaMduyAhiM baMdhAvei ' TAune ta lisii- / nabhAne 044Ine mAMdhAvato 'appegaie pAyaM duyAhi baMdhAvei, appegaie haDibaMdhaNe kArei, appegaie NiyalabaMdhaNe kAreina nwi | mana mAvI hetA, dAne bhImA sAtha gAMdhI to, 4Ane meddii| parAvI heto. 'appegaie saMkoDiyamoDie kArei, appegaie saMkalabaMdhaNe kArei, appegaie hachiNNae kArei jAva satthovADie kArei, appegaie veNulayAhi ya jAva vAyarassIhi ya haNAvei, appegaie uttANae kArei, kArittA ure silaM dalAveI' sAne tenAM gAtra (aMgone) bAMdhI maraDI ane vAMkA cuMkA karI nAkhate, keTalAkanA te zrI vipAka sUtra Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, 50 6, nandiSeNavarNanam 505 yAvat-yAvacchabdena-'pAyachiNNae, kaNNachiNNae evaM nakkauTa jibbhasIsachiNNae' ityAdi bodhyam / pAdacchinnakAn karNacchinnakAn , evaM nAsikoSThajihAzIrSacchinakAn ityaadi| 'satthovADie' zastrAvapATitAn-zastreNa-khaDgAdinA vidAritAn 'kAreI' kArayati / 'appegaie' apyekakAna 'veNulayAhiya' veNulatAbhiH vaMzalatAbhiH 'jAva' yAvat-yAvacchabdena-ciJcAlatAbhiH, 'chivAhiM' cikkaNacarmakazAbhiH, kazAbhiH carmayaSTikAbhiH, iti saGgrahaH 'vAyarassIhi ya' valkalarazmibhiH vRkSatvanirmitarajjubhizca 'haNAvei' ghAtayati / 'appegaie' apyekakAn 'uttANae' uttAnakAn UrdhvamukhAn 'kArei' kArayati, 'kAritA' kArayitvA 'ure' urasi 'silaM' zilAM-gurutarapASANaM 'dalAvei' dApayati 'dalAvittA' dApayitvA tadapari 'laulaM dAveI' laguDaM dApayati, "dAvittA' dApayitvA 'purisehi' puruSaH laguDobhayamAntaniviSTaiH 'ukaMpAvei' utkampayati atIva cAlayati, yAvadaparAdhino'sthIni cUrNitAni bhavanti tAvad bhrAmayatIti bhAvaH / 'appepAMva kATa detA, kAna kATa DAlatA, nAMka kATa DAlatA oSTha kATa DAlatA, jIbha cheda DAlatA, aura kinhIM 2 kA mastaka bhI kATa DAlatA / kinhIM 2 ko yaha karota Adi zastroM dvArA vidArita kara DAlatA, kinhIM 2 ko veNulatAoM se piTavAtA, kinhIM 2 ko ciMcAlatAoM se, kinhIM 2 ko cikane camaDe ke koDoMse kinhIM kI camaDe ko yaSTi se, kinhIM 2 ko vRkSoM kI chAlase banI huI rassiyoM se khUba piTavAtA / kinhIM 2 ko vaha cittA leTAkara unakI chAtI para baDI baDI zilA rakha detA 'dalAvittA laulaM dAveI' dAvittA purisehiM ukkaMpAveI' rakhakara phira usa zilA para eka lakaDI rakhakara phira usake donoM kAnoM ko manuSyoM se pakaDavA kara belana kI taraha use unakI chAtI para phiravAtA, jisase unakI haDDiyA~ cUra 2 ho jAtI / 'appegaie hAtha kApI nAkhate, keTalAkanA paga, kAna, nAka heTha, jIbha ane mAthAM kApI nAkhate, keTalAkane te karavata vaDe karI verI nAkhate, keTalAkane te gulatAothI marAvate keTalAkane cicAlattAothI, keTalAkane cikaNA cAmaDAnA keyaDAthI, keTalAkane cAmaDAnI soTIthI, keTalAkane vRkSanI chAlanI banAvelI deraDIothI khUba mArate. keTalAkane cittA pADIne tenI chAtI para moTA paththaranI zilAone rAkhate 'dalAvitA laulaM dAvei, dAvittA purisehiM ukkaMpAvei' rAbhAna pachI ta zilApara eka lAkaDI rAkhIne pachI tenA bane kAna bIjA mANaso pAse pakaDAvIne velaNanI mAphaka te mANasothI tenI chAtI para pheravAvate jethI karIne harUi-hADakAM yurethurA tha ya che 'appegaie taMtIhiM ya jAva suttarajjUhi ya hatthesu ya pAemu HHHHHHHHHHI zrI vipAka sUtra Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 vipAkazrute gaie' apyekakAn 'taMtIhi ya' tantrIbhiH carmarajjubhiH 'tAMta' iti prasiddhAbhizca, 'jAva' yAvat-yAvacchabdena-'varattAhi ya vAgarajjUhi ya' ityAdisaGgrahaH 'varattAhi ya' vastrAbhizva carmagrathitarajjubhiH 'vAgarajjUhi ya' valkalarajjubhizca vRkSatvanirmitarajjubhiH 'suttarajjUhi ya ' mUtrarajjUbhizca 'hatthesu ya' hasthayozca 'pAemu ya' pAdayozca 'baMdhAvei' bandhayati, 'vaddhAvittA' bandhayitvA 'agaDaMmi' agaDe-kUpe 'ocUlaM' avacUlaM vastrAJcalavallambamAnam-adho'vasthitaziraskam UrdhvapAdaM kArayitvA 'pANagaM' pAnaka-jalaM 'pejjei' pAyayati / 'appegaie' apyekakAn 'asipattehi ya' asipaH khagaH 'jAva' yAvatyAvacchabdena-'karapattehi ya, khurapattehi ya' iti saMgrahaH, tatra 'karapattehi ya' karapatraiH='karavata' iti prasiddhaiH kASThacIraNopakaraNavizeSaiH 'khurapattehi ya' kSurapatraiH 'ustarA' iti prasiddhaiH kalaMbacIrapattehi ya' kadambacIrapatraiH tIkSNAgrazastravizeSaizca 'pacchollAvei' pratakSayati, 'pacchollAvittA' pratakSya 'khAratelleNaM' kSArataMtIhiM ya jAva muttarajjUhi ya hatthemu ya pAesu ya baMdhAvei baMddhAvittA agaDaMmi ocUlaM pANagaM pejjei' kinhIM ke vaha tAMtoM se, varatrAoM se-camaDe kI baTI huI moTI2 rassiyo se, valkala nirmita rassiyoM se aura sUta ke moTe2 rasmoM se donoM hAtha aura donoM para bandhavA detA / bandhavA kara vaha unheM nIce mastaka kara aura Upara paira kara kue meM laTakavA detA aura isa hAlata meM una se kuMeM kA pAnI pilvaataa| 'appegaie asipattehiM jAva kalaMbacIrapattehi ya pacchollAvei pacchollAvittA khAratelleNaM abhaMgAvei' kinhIM ke vaha aMga aura upAMgo ko talavAroM se chaMgavAtA, karotoM se vaharAtA, ustarAoM se chilavAtA aura tIkSNa agrabhAgavAle zastroM se chidavAtA pazcAt una para khArA taila chikaDavAtA ya baMdhAvei baMdhAvittA agaDaMmi ocUlaM pANagaM pejjeI' sAne te tAtothI, varatrAethI, cAmaDAnI guMthelI moTI moTI derIothI (moTAM deraDa) vahakalamAMthI banAvelI deraDIethI, ane sUtaranA meTAM-moTAM deraDAthI, be hAtha ane be paga a dhAvate baMdhAvIne tenuM mAthuM nIce ane paga uMcA rahe te rIte karIne kuvAmAM saTavI ane tavI hAsatamA pArnu pAe tere pAvato 'appepaie asipattehi ya jAva kalaMbacIrapattehi ya pacchollAvei pacchollAvittA khAratelleNaM abhaMgAvei' sAnA te ma ane pAMgone talavArothI hA pAutA, 42vatAthI vestA, astarAothI chelatA hatA, ane tIkSNa agrabhAgavALA zastrothI tene chedatA bheMkatA, pachIthI tenA para khArUM tela ITAvatA hatA, ane te tela vaDe karI mardana zrI vipAka sUtra Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 6, nandiSeNavarNanam 507 tailena 'abhaMgAvei' abhyaGgayati-mardayati / 'appegaie' apyekakAn katipayAnaparAdhinaH 'NilADesu ya' lalATeSu 'avaTusu ya' kATikAsu-grIvAsu 'kopparesu ya' kUpareSu 'kuhaNI' iti prasiddheSu 'jANusu ya' jAnuSu='ghuTanA' iti prasiddheSu 'khaluesa ya' pAdamaNibandhesu ca, eteSu aGgeSu 'vohakIlae ya' lohakIlakAn 'kaDasakarAo ya' kaTazarkarAzca vaMzazalAkAH 'dalAvei' dApayati nikhAtayati, 'alie' alikAn-alikaNTakAnvRzcikakaNTakAn 'bhaMjAvei' bhaJjayati-pUrvoktAGgeSu nikhanya troTayati / 'appegaie' apyekakAn 'maIo ya' sUcIzca 'DaMbhaNANi ya' dambhanAni ca prataptalohAGkanAni 'DAMma' iti prasiddhAni 'hatthaMguliyAsu ya' hastAGgulikAsu 'pAyaMguliyAsu ya' pAdAGgulikAsu ca 'kohillaehi kohillakaiH mudgarakaiH 'AuDAveI' AkoTayati-AkuTTaya pravezayati, 'AuDAvittA' AkoTaya-antaHpravezya, 'bhUmi' bhUmi 'kaMDUyAvei' kaNDAvayati bhUmau ghrssytiityrthH| karacaraNAigulISu sUcIH pravezya karacaraNayobhUmau aura usI tela se mardana karavAtA / 'appegaie NilADesu ya avaTusu ya kopparesu ya jANumu ya khaluesu ya lohakIlae ya kaDasakkarAo ya dalAvei' kinhIM ke mastaka meM, gardana meM, kuhaniyoM meM, ghuTanoM meM, aura paira ke sandhisthAnoM meM vaha lohe ke kIleM, aura bAMsa kI tIkSNa moTI 2 zalAkAeM ThukavAtA, 'alie bhaMjAvei' sAtha meM tIkSNa kAMTo ko bhI unake zarIra ghusabAkara unheM avica se tuDavA detaa| appegaie saIo ya DaMbhaNANi ya hatthaMguliyAsu ya pAyaMguliyAsu ya kohillaehiM AuDAvei' kinhIM 2 ke hAtha kI aMguliyo meM, paira kI aMguliyoM meM sUIoM kA, tapta lohe ke DAMbha lagAne vAle kIloM kA mudagaroM se ThIka 2 kara gaDavA detA / 'AuDAvittA bhUmi kaMDUyAvei' gaDavA kara phira 42vatA, ' appegaie NilADesu ya avaTusu ya kopparesu ya jANusu ya khaluemu ya lohakIlae ya kaDasakkArAo ya dalAvei' TAnA bhAthAmA mAmA keNIomAM ghuTaNamAM ane paganA saMdhisthAnamAM leDhAnA khIlAo ane vAMsanI talay moTI-moTI saNImA mAMDatA athavA bhaart| 'alie bhaMjAveI' sAthai sAtha tIkSA simAna 5 tenA zarIramA parAvI avazyamAte ! toDI naintA 'appegaie saIo ya DaMbhaNANi ya hatthaMguliyAsu ya pAyaMguliyAsu ya kohillaehiM AuDAveI' keTalAkane hAthanI AMgaLIomAM, paganI AMgaLIomAM sone tapAvelA leDhAnA DAma bhA51 mAmAsAne bhuthI o 542 asAratA 'AuDAvittA bhUmi kaMDyAvei' bhUma mIsA bhArIne pachI tene bhAna 52 5sayatA, 'appegaie satthaehi ya zrI vipAka sUtra Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 vipAkazrute gharSaNena mahAduHkhamutpAdayatIti bhAvaH / 'appegaie' apyekakAn 'satthaehi ya' zastrakaiH guptiprabhRtibhiH 'jAva' yAvat-yAvacchabdena-'pippalehi ya' pippalaiH= churikAbhiH, ' kaDADehi ya' kuThAraiH-iti saMgrahaH, NahaccheyaNaehi ya' nakhacchedanakaizca 'naharaNI' iti prasiddhaiH 'aMga' zarIraM 'pacchollAvei' pratakSayati, 'pacchollAvittA' pratakSayya 'danbhehi ya' darbhazca 'kusehi ya' kuzaizca, darbhAH samUlAH, kuzA-nirmUlAH taiH 'ulladabbhehi ya' Ardradarbhazca 'veDhAveI' veSTayati veDhAvittA' veSTayitvA 'AyavaMsi' Atape 'dalayai' dApayati 'sukke samANe' zuSkAn sataH tAn darbhAdIn 'caDacaDassa' caDacaDaM-zabdapUrvakam 'uppADei' utpATayati // mU0 5 // unheM bhUmipara ghsiittvaataa| 'appegaie satthaehi ya jAva NahaccheyaNaehi ya aMgaM pacchollAvei' kitanoM kA vaha guptI Adi zastroM se, yAvat zabda se churI, kuThAra, aura naharaNiyoM se zarIra chinnabhinna karA detaa| 'pacchollAvittA dabbhehi ya kusehi ya ulladabbhehi ya veDhAveIchinnabhinna karane bAda phira vaha hare 2 doM aura kuzoM se unheM veSTita karavAtA 'veDhAvittA Ayasi dalayai sukke samANe caDacaDassa uppADei' jaba ve acchI taraha se veSTita ho cukate taba bAda meM vaha unheM dhUpa meM khaDA kara detA, jaba ve kuza aura darbha acchI taraha zuSka ho cukate taba vaha unako unake zarIra se caDa caDa zabda.pUrvaka ukhaDavAtA jisase camaDI sahita ve nikalane lgte|| bhAvArtha-phira isa duryodhana jelara ne siMharatha rAjA ke rAjya meM basane vAle jitane bhI badamAza the-cora, pAradArika, vyabhicArI the, jitane bhI gAMTha katarane vAle evaM rAjA ke vidrohI jana the. jitane bhI udhAra lekara karja adA nahIM karane vAle the, jitane bhI bAlakoM kI jAva NahaccheyaNaehi ya aMgaM pacchollAvei' ari te zukti mA zothI, yAvat " zabdathI charI kuThAra ane nareNIothI zarIrane chinna-bhinna karAvI detA 'pacchollAvittA dabbhehi ya kusehi ya ulladabbhehi ya veDhAvei' chinna-bhinna prazane pachI ta sIsA- hAmathI tene vATANI heta' veDhAvittA AyavaMsi dalayai sukke samANe caDacaDassa uppADei nyAre sArI rAta vArANI tA te pachI tene sakhta tApa-taDakAmAM ubhA rAkhatA hatA, pachI jyAre te darbha sUkAI jatA tyAre tenA zarIra parathI te caDacaDa zabdanA dhavanI sAthe ukheDavAmAM AvatuM tyAre cAmaDI sahita te nIkaLatuM hatuM. bhAvArtha-pachI e duryodhana jelare siMharatha rAjAnA rAjyamAM vasanArA jeTalA badamAsa hatA (cAra hatA) parastrI laMpaTa vyabhicArI hatA, jeTalA gaMThI cheDA hatA, rAjAnA virodhI jana hatA, jeTalA udhAra laI karaja nahi denArA hatA, jeTalA zrI vipAka sUtra Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 509 hatyA karane vAle, vizvAsaghAtI, juArI evaM jo bhI dhUrta-Thaga the una saba ko rAjapuruSoM dvArA pakaDavA kara unako cittA leTA detA aura unakA mukha eka lohe ke DaMDe se phaDavAkara kinhIM ko tAtA garama pighalA huA tAMbA pilAtA, kinhIM ko pighalA huA garamagarama jasada pilAtA, kinhIM ko pighalA huA sIsA pilAtA, kinhIM ko cUne se mizrita tapta taila pilAtA evaM kinhIM ko namaka milA huA taila pilAtA aura unhIM tapta tAmrAdikoM ko unake zarIra para manamAnA chiDakavAtA thaa| phira vaha cittA liTAye hue kinhIM-kinhIM ko ghoDe kA mUta pilAtA, kinhIM2 ko hAthI kA mUta pilAtA, kinhIM2 ko UMTa kA to kinhIM2 ko baila kA, kinhIM2 koM meMDhe kA to kinhoM2 ko pADe kA mUta pilAtA thA / phira unameM se kitanoM ko nIcA muMha karAkara balAtkAra (jabardastI) se vamana karAtA aura vamana ko unheM khilAtA, phira vamana karAtA aura punaH use khilAtA isa prakAra unheM prANAntaka kaSTa pahucAtA thaa| phira kinhIM2 ko vaha hathakar3iyoM se jakaDA kara baMdhavA detA / kinhI2 ko pA~voM meM bandhana DalavA kara baMdhavA detaa| kinhIM2 ko khoDoM se baMdhavA detA / kinhIM2 ko nigaDoM-veDiyoM se kasavA detA / kinnIra ke zarIra ko vaha bALakonI hatyA karanArA hatA. vizvAsaghAtI, jugArI ane je dhUrtA-Thaga hatA, te tamAmane rAja puru-rAjAnA nokare dvArA pakaDAvI lIdhA pachI tene cittA pADatA, ane tenA mukhane eka leDhAnA DaMDAthI paheluM karAvIne keTalAkane tapAvelA garama pIgaLAvelA tAMbAne rasa pIvaDAvatA hatA, keTalAkane evA ja prakArane jasadane rasa, keTalAkane sIsAne rasa, pIvaDAvatA hatA, keTalAkane cunAmizrita tapAveluM tela pIvaDAvatA hatA, keTalAkane mIThuM meLaveluM tela pAtA hatA, ane tapAvelA tAMbA AdikathI tenA zarIra para IcchA pramANe DAma detA hatA, pachI tene cittA pADIne keTalAkane ghaDAnuM mUtra pAtA, keTalAkane hAthInuM mUtra, keTalAkane uMTanuM mUtra keTalAkane baLadanuM mUtra, keTalAkane gheTAnuM mUtra, keTalAkane pADAnuM mutra pAtA hatA, te pachI temAMnA keTalAkane mukha nIcuM karAvIne balAtkAra (jabaradastI) thI vamana ulTI karAvatA hatA, ane te uTI pAchI tene ja khavaDAvatA, pharI ulaTI karAvatA, ane tene ja khavaDAvatA A pramANe tene prAkRtika kaSTa pahoMcADatA hatA, pachI keTalAkane hAthakaDIothI bAMdhIne jakaDI letA, keTalAkanA pagamAM badhUna nAkhatA ene bAMdhI detA, keTalAkane khIlA sAthe bAMdhatA keTalAkane beDIothI taMga karI detA, keTalAkanAM zarI zrI vipAka sUtra Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vipAkazrute maroDa kara TeDhA meDhA kara bandhavA detA / kinhIM2 ko vaha lohe kI sAMkaloM se khUba kasa detA / kinhoM2 ke vaha hAtha kATa detA, pAMva kATa detA, kAna kATa DAlatA, nAka kATa DAlatA, oSTha kATa DAlatA, jIbha cheda DAlatA aura kinhIM2 kA mastaka bhI kATa DAlatA thA / kinhIM2 ko yaha karoMta Adi zastroM dvArA vidArita kara DAlatA / phira yaha kinhIM2 ko veNulatAoM-bAMsakI char3iyoM se piTavAtA, kinhIM ko ciJcAlatAoM-imalI kI gIlI chaDiyoM se, kinhIM2 ko cikane camaDe ke koDoM se, kinhIM2 ko camaDe kI yaSTI se, kinhIM2 ko vRkSoM kI chAla se banI huI rassiyoM se khUba piTavAtA / kinhIM2 ko vaha cittA leTA ke unake chAtI para baDI-baDI zilA rakhavA detA aura usa zilA para eka lakaDI rakhakara phira usa lakaDI ke dono konoM ko manuSyoM se pakaDavA kara belana kI taraha use unakI chAtI para phiravAtA jisa se unakI haDDiyAM cUra ho jaatiiN| kinhIM2 ko vaha tAMtoM se varatrAo-camaDe kI baTI huI moTI rassiyoM se valkala (vRkSoM kI chAla) kI banI huI rassiyoM se aura sUta ke moTe2 rassoM se, donoM hAtha aura donoM paira baMdhavA detA aura isa hAlata meM muMha ko pAnI meM DubA kara una se kueM kA pAnI pilaataa| kinhIM ke vaha rane mareDI karI vAkuM-cuMkuM karI bAMdhatA, keTalAkane leDhAnI sAMkaLathI bAMdhI detA, keTalAkanA hAtha kApI nAMkhatA, paga kApI nAkhatAM hatAM, kAna, nAka, heTha, jIbha ane mastaka kApI nAkhatA hatA. keTalAkane karavata vaDe karIne verI nAkhatA hatA, pachI keTalAkane te gulatA vAMsanI soTIothI mAra marAvatA, keTalAkane AMbalInI lIlI seTIothI keTalAkane cikaNA cAmaDAnA keyaDAthI, keTalAkane cAmaDAnI gaMThelI seTIothI keTalAkane vRkSanI chAlamAMthI banAvelI deraDIothI khUba mAra-mAratA hatA, keTalAkane cittA suvADIne tenI chAtI para mATI meTI zilAo rAkhI detA, ane te zilAo para lAkaDIo rAkhIne te pachI lAkaDIone banne kAnone puruSa pAse pakaDAvIne velaNanI mAphaka tene tenI chAtI para pheravatA, tethI tenI haDDI-hADakAono cUrecUro thaI jAtA, keTalAkane tAMtathI varatrAethI-cAmaDAMnI guMthelI meTI deraDIothI valkala-vRkSanI chAlanI banAvelI deraDIothI ane sUtaranA meTAM deraDAthI tenA banne hAtha-pagane baMdhAvI detA, pachI tenuM mAthuM nIce ane paga upara rakhAvIne kuvAmAM laTakAvI detA, ane tevI hAlatamAM tenA mukhane pANImAM DubADIne tene te kuvAnuM pANI pIvaDAvatA hatA, keTalAkanA talavArothI aMga upAMgane kApI zrI vipAka sUtra Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 511 aMga aura upAGgo ko talavAroM se chaMgavAtA, karotoM se vaharAtA, ustarAoM se chilavAtA aura tIkSNa agra bhAgavAle zastroM se chidavAtA, pazcAt una para khArA taila chiDakavAtA aura usI khAre tela se mardana karavAtA, kinhIra ke mastaka meM, gardana meM, kuhaniyo meM aura ghuTanoM meM vaha lohe ke kIle aura bAMsa kI tIkSNa moTI2 zalAkAe~ ThukavAtA / sAtha meM tIkSNa kAMTo ko bhI unake zarIra meM ghusavA kara unheM adhavica se hI tuDavA detA / kinhI2 kI hAtha aMguliyoM meM paira kI aMguliyoM meM sUiyoM ko, tapta lohe ke DAMma lagAne vAle kolo ko mudgaroM se Thoka 2 kara gaDavA detA, gaDavAkara phira vaha unheM bhUmi para ghasITavAtA / kitano kA vaha guptI Adi zastroM se churI kuThAra aura naharaNiyoM se zarIra chinnabhinna karA detA, chinnabhinna karAkara phira vaha hare2 darzoM aura kuzoM se unheM veSTita karavAtA, veSTita hone para unheM dhUpa meM khaDA kara detA, jaba ve darbha aura kuza acchI taraha sUkha jAte taba vaha unako unake zarIra se caDacaDa zabda pUrvaka ukhaDavAtA jisase camaDI sahita ve nikalane lagate ||suu05|| nakhAvatA, karavata vaDe vahevarAvatA, astarAthI chelAvatA ane tIkSaNa dhAravALA zastrothI nedAvatA-bheMkatA ane tenA upara khArUM tela chAMTatA, ane te khArA telanuM mardana paNa karAvatA, keTalAkanA mAthAmAM, gardanamAM, keNIomAM ane ghuMTaNomAM te loDhAnA khIlA ane vAMsanI moTI tINa saLIo besatA hatA, sAthe-sAthe tIkSaNa kAMTA paNa tenA zarIramAM besatA ane adhavaccethI te kAMTAnI zaLa teDI nAMkhatA, keTalAkane hAtha-paganI AMgaLIomAM soye besatA, tapAvelA leDhAthI DAma ApavAnA khIlAene muzarethI TIpI-TIpIne besAratA hatA, pachI tene jamIna para ghasaDatA hatA, keTalAkanA te gupti Adi hathiyArathI charI-kuThAra ane nareNIothI zarIra chinnabhinna karAvatA hatA, chinna bhinna karAvIne pachI lIlA darbha-dAbhaDAthI tenA zarIra para viMTALatA, viTALIne tene taDakAmAM rAkhatA hatA. tApamAM rahevAthI jyAre te darbha sUkAI jatuM hatuM tyAre tenA zarIra parathI caDa-caDa zabda thatAM ene ukheDAvatA tethI cAmaDI sahita te nIkaLavA lAga. (sU) 5) zrI vipAka sUtra Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D vipAkazrute // mUlam // taeNaM se dujohaNe cAragapAlae eyakamme 4 subahupAvaM samajiNittA egatIsaM vAsasayAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamahiiesu Neraiesu NeraiyattAe uvavaNNe / se gaM tao aNaMtaraM uvvahittA iheva mahurAe nayarIe siridAmassa raNo baMdhusirie devIe kucchisi puttattAe uvavaNNe / tae NaM tIse baMdhusirIe devIe tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ime eyArUve dohale pAubbhUe-dhannAoNaM tAo ammayAo jAva jAo NaM appaNo paissa hiyayamaMseNaM jAva saddhiM suraM ca5 jAva dohalaM viNeMti, taM jai ahamavi jAva viNijjAmi-ttikaTu taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi jAva jhiyaai| rAyapucchA, baMdhusirIbhaNaNaM / tae NaM se siridAme rAyA tIse baMdhusirIe devIe taM dohalaM keNavi uvAeNaM vinnei| tae NaM sA baMdhusirI devI saMpuNNadohalA5 taM gambhaM suhaMsuheNaM parivahai / tae NaM sA baMdhusirI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAragaM payAyA / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro Nivatte egArase divase saMpatte bArasAhe imaM eyArUvaM NAmadhenaM kareMti-hou NaM amhaM dArage naMdiseNe nAmeNaM / tae NaM se naMdiseNe kumAre paMcadhAI parivuDe jAva parivaDDhai / tae NaM se naMdiseNe kumAre ummukkabAlabhAve jAva viharai, jAva juvarAyA jAe yAvi hotthA / tae NaM se naMdiseNe kumAre raje ya jAva aMteure ya muchie 4 icchai siridAmaM rAyaM jIviyAo vavarovittA sayameva rajasiri kAremANe pAlemANe viharittae // sU0 6 // zrI vipAka sUtra Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se dujjohaNe cAragapAlaye' tataH khalu sa duryodhanaH cArakapAlakaH 'eyakamme' etatkarmA 4 etadeva-caurapAradArikAnAmadhikataraghoradaNDakaraNameva karma-kriyA yasya sa etatkarmA, atra 'eyappahANe, eyavijje, eyasamAyAre' iti padatrayaM saMgrAhyam / etatpadhAnaH-etat-anucitAdhikataradaNDakaraNakarma pradhAnaM yasya sa tathA, etadvidyaH-etasmin karmaNi vidyAjJAnaM yasya sa tathA, ghorataradaNDakaraNavidhijJaH, etatsamAcAraH-uktakarmAcaraNazIlaH / 'mubahupAvaM' nAnAvidhapApaM 'samanjiNittA' samaya-samupAyaM 'egatIsaM vAsasayAI' ekatriMzadvarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH utkRSTamAyuSyaM 'pAlittA' pAlayitvA' 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'chaTThIe puDhavIe' SaSThayAM pRthivyAm 'ukkoseNaM' utkarSeNa 'bAvIsaM sAgarovamadviiesu' dvAviMzatisAgaropamasthiti keSu 'neraiesu' nairayikeSu 'neraiyattAe' nairikatayA 'uvavaNNe' 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isa prakAra 'se dujohaNe cAragapAlae' vaha duryodhana cArakapAlaka ki jisakA 'eyakamme 4' rAta dina kA yahI kAma thA, anucita adhikatara daNDa denA hI pradhAna karma thA, isI karma meM jisane vizeSa vicakSaNatA prApta kI thii| evaM isI prakAra karmoM ke AcaraNa karane kA jisakA svabhAva thA / vaha 'subahupAvaM samajjiNittA' apane kRta karmAnusAra aneka prakAra ke bahula pApakoM ke baMdha karane meM hI 'egatIsaM bAsasayAi paramAuM pAlittA' apanA 3100 varSakI utkRSTa Ayu pUrNa kara 'kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamahiiemu Neraiesu NeraiyattAe uvavaNNe' mRtyu ke avasara mara kara chaTThI 'tae NaM se ' tyA 'tae NaM' yA pramANe 'se dujjohaNe cAragapAlae' te dhina yA24 pArane 'eyakamme 4' rAtrI-hipasa me ma hatu, anuyita adhita26 de eja pradhAna kAma hatuM, te kAmamAM teNe vizeSa kuzaLatA prApta karelI hatI. marthAt mAvA prA2nA bhAnu mAyara 42 megA banA slAva to te 'subahupAvaM samajiNittA' potAnA ta 4AnusAra bhane 542i ge-gior pApabhAnA madha 42vAmAM 'egatIsaM vAsasayAI paramAuM pAlittA pAtAnI 3100 metrIso varSanI kRSTa aAyuSya pUNu 4za 'kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamaTiiemu Neraiesu NeraiyattAe uvavaNNe' mRtyunA zrI vipAka sUtra Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 vipAkazrute upapannA utpnnH| 'se NaM' sa khalu 'tao' tataH tasmAt sthAnAd 'aNaMtaraM' anantaram antararahitam 'udhvaTTittA' uddhRtya 'iheva' ihaiva-atraiva 'mahurAe nayarIe' mathurAyAM nagayA 'siridAmassa rano' zrIdAmno rAjJaH 'baMdhusirIe devIe' bandhuzriyA devyAH 'kucchisi' kukSau 'puttattAe' putratvena 'uvavaNNe' upapannA utpnnH| 'tae the' tataH khalu garbhasthityanantaraM 'tIse baMdhusirIe devIe' tasyA bandhuzriyo devyAH 'tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' triSu mAseSu bahupratipUrNeSu satsu 'ime eyArUve dohale pAubbhUe' ayametadrUpo dohadaH prAdubhUtaH-'dhannAo NaM tAo ammayAo jAva jAoNaM' dhanyAH khalu tA ambAH sapuNyAH, ityAdi vizeSaNaviziSTAstA ambAH, tAsAmeva mulabdhaM janmajIvitapRthivI ke 22 sAgara kI utkRSTa sthiti vAle naraka meM utpanna huaa| ' se gaM to aNaMtaraM ubAhittA iheva mahurAe NayarIe siridAmassa raNNo baMdhusirIe devIe kucchiMsi puttattAe uvavaNNe' vahAM kI 22 sAgara ko sthiti pUrNa kara jaba yaha vahAM se nikalA to isa mathurA nagarI meM zrIdAma rAjA kI rAnI baMdhuzrI kI kukSi meM putrarUpa se garbha meM AyA / 'tae gaM' garbha sthiti hone ke bAda 'tIse baMdhusirIe devIe' usa baMdhuzrI devI ke garbha ke 'tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' tIna mAsa pUre hone para ime eyArUve dohale pAubbhUe' isa prakAra kA dohada utpanna huA 'dhannAo NaM tAo ammayAo jAva' ve mAtae~ dhanya haiM yAvat puNyavatI haiM kRtArtha haiM kRtapuNya haiM-unhoM ne pUrvabhava meM puNya kiyA hai, kRtalakSaNa haiM-ve zubha lakSaNoM se yukta haiM aura kRtavibhava arthAt unhoM ne hI apane vibhava-saMpatti ko dAnAdi zubhakArya meM saphala kiyA hai / unhIM kA avasare maraNa pAmIne chaThThI pRthivInAM rara bAvIsa sAgaranI utkRSTa sthitivALA narakamAM Grpanna thayo. 'se NaM tao aNaMtaraM uvvaTTittA iheva mahurAe NayarIe siridAmassa raNNo baMdhusirIe devIe kucchiMsi puttattAe uvavaNNe tyAMnI sAvIsa 22 sAgaranI sthiti pUrI karIne jyAre tyAMthI nIkaLyA te pachI A mathurA nagarImAM zrIhIma rAnI madhuzrI zInA 2mAM putra35thI galamA mAlyA. 'tae NaM' mana 26 // pachI 'tIse baMdhusirIe devIe' te madhuzrI vInA sana tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' ! bhAsa 52 // yayA pachI ime eyAruve dohale pAunbhUe" maa| pArane ho (manoratha) 4-1 thayo 'dhannAo NaM tAo ammayAo jAva' te mAtAe dhanya che. yAvata puNyavatI che, kRtArtha che, kRta puNya (teNe puNya karelA che) jeoe pUrvabhavamAM puNya karyA che. kRtalakSaNa-te zubha lakSaNethI yukata che ane zrI vipAka sUtra Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam phalaM yAH khalu 'appaNo' AtmanaH svasya 'paissa' patyuH 'hiyayamaMseNaM' hRdayamAMsena 'jAva' yAvacchandena talitena bhajitena zUlyena 'saddhi' sArdai 'suraM ca' surAM ca 5 'AsAemANe4' AsvAdayatyaH 4 'dohalaM jAva' dohadaM 'viNeti' vinayanti=pUrayanti, 'taM jai ahamapi jAva' tad adyahamapi yAvat-evaM prakAreNa dohadaM 'viNijjAmi' vinayAmi-pUrayAmi tadA shreyH| 'tika?' iti kutvA-iti vicArya 'taMsi dohalaMsi' tasmin dohade 'aviNijjAmANaMsi' jAva avinIyamAne-apUrite sati zuSkA bubhukSitA nimausA avarugNA avarugNazarIrA apahatamanaHsaMkalpA 'jhiyAi' dhyAyati ArtadhyAnaM karoti / 'rAyapucchA' bandhumanuSya sambandhI janma aura jIvana saphala hai ki 'jAo NaM appaNA paissa hiyayamaMseNaM jAva saddhiM' jo apane2 pati ke hRdaya ke mAMsa ke, yAvat-jo ki talita-bharjita ora zUla para rakha kara pakAyA huA ho, usake-sAtha 'suraM ca' madhu, meraka, jAti, sIdhu aura prasannA-aise pAMca prakAra kI madirAo kA eka bAra AsvAdana karatIM bAra bAra svAda letI paribhoga karatIM aura anya striyoM ko detI huI 'jAva dohalaM viNeti' dohada ko pUrNa karatI haiM 'taM jai ahamaci jAva' to yadi maiM bhI 'jAva' yAvat isI prakAra se zrIdAma rAjA ke hRdayamAMsa ko pAMco prakAra kI madirAoM ke sAtha upabhogAdi karatI huI apane dohada ko 'viNijjAmi' pUrNa karU~ to acchA ho / 'tti kaTu' aisA soca kara vaha 'taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi' usa dohale ke pUrNa na hone para 'jAva' yAvat sUkane lagI, mAMsa rahita, nisteja, rogiSTha, rogkutavibhava arthAt temaNe ja potAnA vaibhava-saMpattine dAnAdi zubha kAryomAM saphala karI cha tenA manuSya sambandhI sanma sane na sa cha :-'jAo NaM appaNA paissa hiyayamaMseNaM jAva saddhiM '2 potAnA tinA yana bhAsane yAvata-taNI bhulane bhane zUna 52 sabhIna. pAvasA DAya bhane tenI sAthe 'muraM ca 5' bhadhu-bhe24 jAtI, sIdhu ane prasanna evI pAMca prakAranI madirA (dArU)enA ekavAra AsvAdana 431, pAvara svAra baneparisoga 42tI anya khImAna mApAna jAva dohalaM viNeti' hoDa (manoratha)ne pUrNa 42 cha. 'taM jai ahamavi' tAI 5 'jAva' yAvata me pramANe zrI dAma rAjAnA hadayanA mAMsane pAMca prakAranI madirAonI sAthe upabhegAdi za bhArA homanAtha 'viNijjAmi / pUNa 43 to sA3 cha. 'ttika?' mA pramANe viyA2 4zana 'taMsi dohalaMsi aviNijjamANaMsi' pAtA hosa nADa vAthI 'jAva' yAvat suran al, bhUbhI rhe| sA bhAsahita nistara zrI vipAka sUtra Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sirIbhaNaNaM' ekadA rAjA tAM pazyati pRcchati ca / sA sarva kathayati / 'tae NaM se siridAme rAyA tIse bandhusirIe devIe taM dohalaM keNavi uvAyeNaM' tataH khalu sa zrIdAmo rAjA tasyA bandhuzriyo dohadaM kenApyupAyena alakSitatayA svahRdayamAMsasthAne mAMsasadRzAnyavastuvizeSapradAnarUpeNa 'viNei' vinaya ti= dohadaM pUrayati / 'tae NaM sA baMdhusirI devI saMpuNNa dohalA5 taM gambhaM' tataH khalu sA bandhuzrIdevI sampUrNadohadA 5 yAvat taM garbha 'suhaMsuheNaM' sukhasukhena sukhapUrvakaM parivahai' parivahati-dhArayati sma / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'bandhusirI devI' bandhuzrIH devI 'navaNhaM mAsANaM' navasu mAseSu 'bahupaDipuNNANaM' grasta zarIra vAlI aura hatAza hotI huI 'jhiyAi' Arta dhyAna karane lgii| 'rAyapucchA baMdhusirIbhaNaNaM' aisI sthiti meM baiThI huI usa baMdhuzrI ko eka samaya rAjA ne dekhA aura isa paristhiti kA kAraNa puuchaa| usa baMdhuzrI ne apanA saba vRttAMta rAjA ko kaha sunAyA 'tae NaM se siridAme rAyA' tadanantara usa zrIdAma rAjA ne 'tIse baMdhusirIe devIe dohalaM' usa bandhuzrI devI ke usa dohada ko 'keNavi uvAeNa' kisI eka upAya se arthAt jisase vaha nahIM samajha sake isa prakAra apane hRdaya mAMsa ke sthAna para mAMsa ke sadRza anya vastu ko dekara 'viNeI' pUrA kiyA / 'tae NaM sA baMdhusirI devI' phira vaha baMdhuzrI devI aisA karane se 'saMpuNNa dohalA 5' dohale ke saMpUrNa hone para, saMmAnita hone para kisI vastu kI abhilASA se rahita hokara 'taM gambhaM' usa garbha ko "suhaM suheNaM sukhapUrvaka 'parivahaI' dhAraNa karane lgii| 'tae NaM sA zATa zarAsta zarIravANI mane hatAza manAne 'jhiyAi' mAta dhyAna 421. sI. 'rAyapucchA baMdhusirIbhaNaNaM ' bhAvI sthitimA mehI te madhuzrIne me samaya rAjAe joI ane te paristhiti thavAnuM kAraNa pUchayuM, tyAre te baMdhuzrIe potAno tamAma vRttAnta sane hI samAyo 'tae NaM se siridAme rAyA' te pachI zrIhama same, 'tIse baMdhusirIe devIe dohalaM' te mandhuzrI vInA te ho - sAne (manAthane) 'keNavi uvAeNaM' 555 me pAyathA arthAt thA te samajI zake nahi tevI rIte pitAnA hadayanA mAMsanI jagyAe mAMsanA jevI ja bhI 12tu AdhIna 'viNei ' puure| dhyA. 'tae NaM sA baMdhusirI devI' pachI te madhuzrI hevI me pramANe 42vAthI 'saMpuNNadohalA 5' hoDamA pUrNa thatA samAnita thatAM tena para vastunI alisA hI na. 'taM gabha' galane 'suhaMsuheNaM 'subhapUrva 'parivahai dhA295 421 / sI. 'tae NaM sA baMdhusirI zrI vipAka sUtra Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 517 bahupratipUrNeSu 'jAva' yAvata ' dAragaM payAyA' dArakaM prajAtA = prajanitavatI / 'tae NaM' tataH khalu ' tassa dAragassa' tasya dArakasya 'ammApiyaro' ambApitarau 'Nivatte egArase divase' nivRtte ekAdaze divase 'saMpatte bArasAhe ' saMprApte dvAdazAhe 'imaM eyArUvaM' idameta paM 'nAmadhejjaM' nAmadheyaM 'kareMti' kurutaH 'hou NaM' bhavatu khalu 'ahaM' asmAkaM 'dArage' dArakaH = putra: 'naMdiseNe nAmeNaM' nandiSeNo nAmnA nandiSeNa - iti nAmakaH / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'naMdi - seNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'paMcadhAI parivuDe' paJcadhAtrIparivRtaH 'jAva parivaDDhar' yAvat parivardhate / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH : kumAraH 'ummukabAlabhAve ' unmuktabAlabhAvaH 'jAva viharai' yAvat viharati = Aste | 'jAva juvarAyA jAe yAvi hotthA' yAvat yuvarAjo jAtabaMdhusirI devI va mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAragaM payAyA' garbha ke 9 mAha jaba ThIka 2 pUrNa ho cuke taba baMdhuzrI ne eka putra ko janma diyA / 'tae NaM tassa dAragassa' janma hone para isa bAlaka ke 'ammApiyaro' mAtA pitA ne 'Nivvatte egArase divase saMpatte bArasAhe' gyAraha dinoM ke nikala cukane para 12 veM dina ke prAraMbha hote hI 'imaM eyArUvaM NAmadhejjaM kareMti' isa apane putrakA isa prakAra nAmasaMskAra kiyA / hou NaM ahaM dArage naMdiseNe nAmeNaM' ki hamArA yaha putra 'naMdiSeNa' isa nAma se prasiddha hoo| 'tara NaM se naMdiseNekumAre paMcadhAI paribuDe jAva parivaDDU' tatpazcAt vaha naMdisenakumAra pAMca dhAiyoM se parivRta hokara vardhita hone lagA 'tae NaM se naMdiseNe kumAre ummukabAlabhAve jAva viharaha' vaha naMdiSeNa kumAra bAlyakAla ko ullaMghana kara jaba taruNAvasthA ko prApta vahaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAraMgaM payAyA' garbhanA nava bhAsa jarAmara yUrA thA gayA tyArai madhuzrI me me putrano kanbha Ayo 'tara NaM tassa dAragassa' janma yA pachI te khANaunA 'ammApiyaro " bhAtA-pitA 'Nivvatte egAra se divase saMpatte bArasAhe ' agiyAra 11 divasa pUrA thayA pachI mAramA 12bhAM dviva sanA prAraMbhamAM bheTale yArame hivase 'imaM eyArUtraM NAmadhejjaM kareMti ' potAnA me putranA yA pramANe nAmasaMs42 ryA 'hou NaM amhaM dArage naMdiseNe nAmeNaM ' } A abhArI putra 'naMdiSeNa ' mA nAbhathI prasiddha thAo ! 'tae NaM se NaM diseNe kumAre paMcadhAI paribuDe jAva parivaDUi ' tyAra pachI te naMdIsenakumAra pAMtha dhAIethI rakSita thaI vadhavA lAgyuM. tara NaM se naMdiseNe kumAre umukkavAla* zrI vipAka sUtra Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 % 3D - - - vipAkazrute vApyabhavat / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'nadiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'rajje ya' rAjye ca 'jAva aMteure ya' yAvad antaHpure ca 'mucchie 4' mUcchitaH 'giddhe' gRddhaH 'gaDhie' grathitaH ajjhovavaNNe' adhyupapannaH san 'icchai' icchati 'siridAmaM rAyaM' zrIdAmanAmakaM rAjAnaM 'jIviyAo vavarovittA' jIvitAd vyaparopya 'sayameva' svayameva 'rajjasiri' rAjyazriyaM 'kAremANe' kArayan= amAtyAdibhirvardhayan 'pAlemANe pAlayan 'viharittae vihartum // ma0 6 // huA taba isake pitAne ise 'jAva juvarAyA jAe yAvi hotthA' yuvarAja pada pradAna kara diyA, yaha yuvarAja bana gyaa| 'tae NaM se naMdiSeNe kumAre rajje ya jAva aMteure ya muchie 4 icchai siridAmaM rAyaM jIviyAo vavarovittA sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae' 'naMdiseNa kumAra ke citta meM yaha bhAvanA jAgI ki maiM apane pitA zrIdAma rAjA ko mAra kara svayaM amAtyAdi ke sAtha isa rAjya kI vRddhi karatA huA tathA acchI taraha se saMrakSaNa karatA huA rAjyazrIkA pAlana kruuN| ___ bhAvArtha-duryodhanane apanI 3100 varSa kI samasta Ayu ina pApakoM ke karane meM vyatIta kI / ina pApakoM ke karane se usane aneka vidha cikane karmoM kA baMdha kiyA / mRtyu ke avasara para mara kara yaha chaThI pRthavI ke naraka kA nArakI huaa| vahA~ kI 22 sAgara kI Ayu samApta kara jaba yaha marA to isa mathurA nagarI meM zrIdAma rAjA kI rAnI baMdhuzrI ke udara meM putrarUpa se utpanna huaa| ThIka 9 bhAve jAva viharai' nahiNa zumAra have mAnana samaya puu3| 4Ine nyAre ta35 avasthAne (yauvanAne ) prApta thayA tyAra tenA pitA ne 'jAva juvarAyA jAe yAvi hotthA' yu12|0454 mA yu bhane ta yuv2|04 manyA. 'tae NaM se naMdiseNe kumAre rajje ya jAva aMteure ya mucchie 4 icchai siridAmaM rAyaM jIviyAo vavarovittA sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae' naMdiseNa kumAranA cittamAM e bhAvanA jAgI ke huM mArA pitAzrIne zrIdAmarAjAne mArIne huM pote mArA nAkarAnI sAthe maMtrI-AdinI sAthe A rAjyanI vRddhi karIne tathA sArI rIte rakSaNa karIne rAjyanuM pAlana karUM. bhAvArtha-duryodhane pitAnI 3100 ekatrIsa varSanI tamAma AyuSya te pApakarmo karavAmAM ja vyatIta karI, te pApakarmo karavAthI teNe anekavidha cIkaNuM karmone baMdha karyo. mRtyunA samaye maraNa pAmIne te chaThThI pRthivInA narakamAM nArakI thaye, tyAMnI 22 bAvIza sAgaranI AyuSya pUrI karIne jyAre maraNa pAmyA te pachI mathurA nagarImAM zrIdAma rAjAnI rANI baMdhuzrInA udaramAM putrarUpathI utpanna thayA. zrI vipAka sUtra Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSenavarNanam // mUlam // tae NaM se naMdiseNe kumAre siridAmassa rapaNo aMtaraM alabhamANe aNNayA kayAI cittaM alaMkAriyaM sadAvei sadAvittA evaM vayAsI-tumaM NaM devANuppiyA! siridAmassa raNNo sabaTANesu ya sababhUmiyAsu ya aMteure ya diNNAvayAre siridAmassa raNo abhikkhaNaM 2 alaMkAriyakammaM karemANe viharasi / tae NaM tumaM devANuppiyA ! siridAmassa raNo alaMkAriyakamma karemANe gIvAe khuraM Nivesehi tA NaM ahaM tumaM addharajayaM karissAmi, tumaM amhehiM saddhiM urAlAiM bhogabhogAiM bhujamANe viharissasi / tae NaM se citte alaMkArie naMdiseNassa kumArassa vayaNaM eyama paDisuNei // suu07|| TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se naMdiseNe kumAre' tataH khalu sa mAha jaba pUre nikala cuke, baMdhuzrI ne taba eka putra ko janma diyaa| 12 veM dina isakA nAmasaMskAra huaa| naMdiSeNa isa kA nAma rakkhA gyaa| bAlyAvasthA se jaba yaha javAna-taruNa huA-taba pitAne use yuvarAja banA diyA / yuvarAja banane para yaha isa samaya kI pratIkSA meM rahane lagA ki maiM apane pitA ko mAra kara svayaM isa rAjya zrI kA anubhava karUM // sU0 6 // 'tae NaM se' ityAdi __ 'tae NaM' isa prakAra ke nikRSTa vicAra ke bAda se naMdiseNe barAbara nava mAsa pUrA vItI gayA tyAre baMdhuzrIe eka putrane janma Apyo, bAramAM 12mA divase tenA nAmasaMskAra thayA, naMdiNa tenuM nAma rAkhyuM, te potAnI bAla avasthA pUrI karIne jyAre yuvAna avasthAmAM AvyA tyAre tenA pitAe tene yuvarAja pada ApyuM yuvarAja thayA pachI te e samayanI rAha jovA lAgyA ke huM mArA pitAne mArIne huM pote A rAjya lakSamIne anubhava karuM (sU) 6) 'tae NaM se' tyahi 'tae NaM' mA nA ni kyiAre pachI ' se naMdiseNe kumAre' te zrI vipAka sUtra Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute nandiSeNaH kumAraH 'siridAmassa raNo' zrIdAmno rAjJaH svapituH 'aMtaraM'-mAraNAvasaram 'alabhamANe' alabhamAnaH aprAptaH san 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'cittaM alaMkAriyaM' citraM-citranAmakam alaGkArika-nApitaM 'saddAvei' zabdayati-Ahvayati, 'sahAvittA evaM vayAsI' zabdayitvA evamavAdIt 'tuma NaM devANuppiyA' tvaM khalu he devAnupiya ! 'siridAmassa raNo' zrIdAmno rAjJaH 'savvaTThANesu ya' sarvasthAneSu-zayyAdisthAneSu 'savvabhUmiyAsu ya' sarvabhUmikAsu-sarvaprAsAdAdiSu 'aMteure ya' antaHpure ca 'diNNaviyAre' dattavicAraHasya vyAkhyAsminnevAdhyayane dvitIyasUtre kRtA / 'siridAmassa raNNo' zrIdAmno rAjJaH 'abhikkhaNaM 2' abhIkSNaM2=punaHpunaH 'alaMkAriyakamma' alaGkArikakarma= saurakarmAdi 'karemANe viharasi' kurvana viharasi 'tae NaM' tat-tasmAtkAraNAt kumAre' usa naMdiSeNa kumArane 'siridAmassa raNo' apane pitA zrIdAma rAjAke mArane kA 'aMtaraM' avasara 'alabhamANe hAtha AtA nahIM jAnakara 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'cittaM alaMkAriyaM' citra nAmake nAI ko 'saddAveI' apane pAsa bulAyA 'sadAvittA' aura bulAkara 'evaM kyAsI' isa prakAra kahA-'tumaM gaM devANuppiyA' ki he devAnupriya ! 'siridAmassa raNo savvaTThANesu ya savvabhUmiyAsu ya aMteure ya diNNaviyAre siridAmassa raNNo abhikkhaNaM 2 alaMkAriyakammaM karemANe biharasi' zrIdAma rAjAke sarvasthAnoM meM samasta bhUmiyoM meM evaM antaHpurameM rAtadina jAte Ate rahate ho / haraeka jagaha tumheM rAjA kI ora se Ane jAnekI chUTa hai| tathA tumhIM zrIdAma rAjA kA bAra 2 kSaurakriyAhajAmata vigere alaMkArika karma bhI karate rahate ho 'tae NaM tuma nahiSa zumAre 'siridAmassa raNo' potAnA yian zrIma tane bhAravAnA 'aMtaraM' asa2 ' alabhamANe 12 vyo na, menuM samalane ' aNNayA kayAI' 30 me samaye 'cittaM alaMkAriyaM yatra nAbhana vAhane saddAvei pAtAnI pAse mosAvye' sadAvittA' bhane mAlAvIna ' evaM bayAsI' 20 pramANe :'tumaM NaM devANuppiyA' vApriya ! tame siridAmassa raNo savvaTThANesu ya sababhUmiyAsu ya aMteure ya diNNaviyAre, siridAmassa ragaNA abhikkhaNaM2 alaMkAriyakammaM karemANe viharasi' zrIhama 2011 sava sthAnamA, tamAma bhUmimI ane aMta:puramAM rAtrI ane divasa jAva Ave che, dareka sthaLe rAjA taraphathI tamane AvavA javAnI chuTa che, tathA tame zrIdAma rAjAnI hajAmata vagere alaMkArika zrI vipAka sUtra Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandipenavarNanam 521 khalu 'tuma devANuppiyA' tvaM he devAnupriya ! 'siridAmassa raNNo alaMkAriya kammaM karemANe' zrIdAmno rAjhaH alaGkArikakarma kSaurAdikarma kurvan 'gIvAe' grIvAyAM kaNThadeze 'khuraM' kSuraM 'Nivesehi' nivezaya-kSureNa kaNThacchedaM kuru-ityarthaH 'tA gaM' tataH khalu 'ahaM tuma' ahaM tvAm 'addharajjayaM' arddharAjyakaM-rAjyAdhabhAginaM 'karissAmi' kariSyAmi, 'tumaM' tvaM 'amhehiM saddhiM' asmAbhiH sArdha 'urAlAI udArAn 'bhogabhogAI' bhogabhogAn zabdAdiviSayabhogAn 'bhuMjamANe bhuJjAnaH 'viharissasi' vihariSyasi / 'tae NaM se citte alaMkArie' tataH khalu sa citro'laGkArikaH 'naMdiseNarasa kumArassa' nandiSeNasya kumArasya 'vayaNaM' vacanaM 'eyamadvaM' etadartha pUrvoktarAjamAraNArthasaMyuktaM 'paDisuNei' pratizRNotisvIkaroti // sU0 7 // devANuppiyA!' isaliye he devAnupriya ! tuma 'siridAmassa raNo alaMkAriyakammaM karemANe gIvAe khuraM Nivesehi' aba aisA karanA ki jisa samaya zrIdAma rAjA kI tuma hajAmata banAne jAo taba hajAmata banAte samaya rAjA ke kaMTha meM apanA ustarA bhoMka denaa| dekho yaha vicAra kisI ko prakaTa na ho-tuma yadi isa kAma meM saphalaprayAsa vAle ho jAoge to nizcaya samajhanA ki maiM 'tANaM ahaM tumaM addharajjayaM karissAmi' tumheM apanA AdhA rAjya de duuNgaa| 'tumhaM amhehiM sadi urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharissasi' taba tuma mere sAtha hI sAtha udAra manuSyasambandhI pracurabhogoM ko AnaMda ke sAtha bhogoge| 'tae NaM se citte alaMkArie naMdiseNassa kumArassa vayaNaM eyamae paDisuNeI' isa prakAra usa citra nAI ne naMdiSeNa kumAra ke isa prakAra ke rAjA ko mArane 4 42tA hai| cho, 'tae NaM tumaM devANuppiyA' melA bhoTa hai devAnupriya! 'siridAmassa raNNA alaMkAriyakammaM karemANe gIvAe khuraM Nivesehi ' ve tame e pramANe karo ke, tame jyAre zrIdAma rAjAnI hajAmata banAvavA jAo tyAre, hajAmata banAvavAnA samaye rAjAne kaMThamAM-gaLAmAM tamArA astaro khosI devo ane juo, A vicAra kaI pAse pragaTa na thavA pAme te dhyAna ApavuM. jo tame A kAmamAM sa nivaDa to nI sabhA 'tANaM ahaM tumaM addharajjayaM karissAmi' tAI tamane bhA3 25245 mAghI . tyAre 'tumhaM amhehi saddhi urAlAI bhogabhogAiM bhuMjamANe viharissasi tame bhArI sAye S2 manuSya sampandhI sAgA palAgAne AIMEnI sAthe logazI, 'tae NaM se citte alaMkArie NaMdiseNassa kumArassa vayaNaM eyamaDhe paDisuNei' te citra he naSi ubhAranA aa pramANe zrI vipAka sUtra Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 522 vipAkazrute // mUlam // tae NaM tassa cittassa alaMkAriyassa imeyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA, jai NaM mamaM siridAme rAyA eyake liye kahe gaye vacanoM ko svIkAra kara liyA / bhAvArtha- naMdiseNa kumAra aba rAjA ko mArane ke samaya kI pratIkSA meM rahane lgaa| usane isa bAta kI khUba koziza kI, parantu aisA koI sA bhI avasara usake hAtha nahIM aayaa| taba usa ko eka upAya sUjhA-aura usane turaMta hI rAjA ke atyaMta vizvAsapAtra usa citra nAma ke nAI ko bulAyA / aura use apanA vicAra saphala karane ke liye kaha sunaayaa| rAjA ke mArane kA upAya vicArA gayA usa meM yaha nirNaya pAsa kiyA gayA ki tuma jisa dina rAjA ke bAla banAne jAo usa dina bAla banAte2 rAjA ke kaMTha meM ustarA bhoMka denaa| dekho yadi tuma apane isa kArya meM saphala bana jAoge to nizcaya samajhanA maiM tumheM apanA AdhA rAjya tumhAre isa kArya ke inAma rUpa meM duuNgaa| rAjya pAkara tumhArA yaha bAla banAne kA pezA-dhaMdA chUTa jAyagA, aura hamAre jaise bana kara tuma AnaMda ke sAtha vaiSayika sukhoM ko bhogate hue apane jIvana ko saphala kara skoge| nAI ne yuvarAja kI bAta sunakara svIkAra kara lI // suu07|| rAjAne mAravA mATe je vacano kahyAM tene svIkAra karyo. bhAvArtha -nadiSaNa kumAre have rAjAne mAravAnA samayanI rAha jovA lAgyA. teNe e vAtanI khUba kazIza karI, paraMtu e kaI paNa samaya tenAM hAthamAM AvyuM nAha, tyAre tene eka upAya sUryo ane teNe turataja rAjAnA ghaNA ja vizvAsapAtra te citra nAmanA vALaMdane belA ane tene pitAne vicAra saphaLa karavA mATe kahI batAvyA rAjAne mAravAno upAya vicAryo temAM e nirNaya pAsa karyo ke tame je divase rAjanI hajAmata banAvavA mATe jAo te divase hajAmata banAvatAM-banAvatAM rAjAnA kaMThe-gaLAmAM astaro khosI de, juo tame tamArA A kAmamAM saphaLa banaze te nakakI samajavuM ke huM tamane mArUM aradhuM rAjya tamArA A kAmanA InAmamAM ApIza, rAjya maLatAM tamAre A hajAmata banAvavAno dhaMdhe chuTI jaze, ane amArA jevA banIne tame AnaMda sAthe vaiSayika sukha bhogavIne tamAma jIvanane saphaLa karI zakaze, vALade yuvarAjanI vAta sAMbhaLIne te vAtano svIkAra karI lIdhe. (sU) 7) zrI vipAka sUtra Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 523 maheM Agamehii, tae NaM mama Na Najai keNai asubheNaM kumaragaNaM mArissai ti kaTTha bhIe 4 jeNeva siridAme rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA siridAmaM rAyaM rahassiyagaM karayala jAva evaM vayAsI-evaM khalu sAmI! naMdiseNe kumAre rajje ya jAva mucchie 4 icchai tubbhe jIviyAo vavaroviyA sayameva rajasiriM karemANe pAlemANe viharittae / tae NaM se siridAme rAyA cittassa alaMkAriyassa aMtie eyamahaM socA Nisamma Asurutte 4 jAva sAhaTu naMdiseNaM kumAraM purisehiM giNhAvei, gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajhaM ANavei / taM evaM khallu goyamA ! naMdiseNe kumAre jAva viharai // suu08|| TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM tassa cittassa alaMkAriyassa' tataH khalu tasya citrasya alaGkArikasya 'imeyAkhve' ayametadrUpA vakSyamANaprakArakaH 'ajjhathie' AdhyAtmika: AtmagataH 'jAva' yAvat-manogataH saMkalpaH 'samuppajitthA' samudapadyata, tathAhi-'jaya gaM' yadi khalu 'mamaM siridAme rAyA' mama zrIdAmA rAjA 'eyamaTuM' etamartha-yuvarAjakathitamartham , Agamehii' AgamiSyati-jJAsyati tae NaM' ityaadi| 'tae NaM' yuvarAja kathita bAta ko svIkAra karane ke bAda 'tassa cittassa alaMkAriyassa' usa citra nAI ke mana meM 'imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA' isa prakAra kA saMkalpa-adhyavasAya utpanna huA usane vicArA 'jai NaM' yadi 'mamaM siridAme rAyA eyamaDheM Agamehii' merA yaha vicAra jo zrIdAma rAjA ko jJAta ho jAyagA 'tae NaM' 'tae NaM' tyAhi. ___ 'tae NaM' yuvarAra 9sI pAtanI svI2 4Ine pachI 'tassa cittassa alaMkAriyassa' te citra pAnA manamA 'imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA' mA 2 saya-adhyavasAya bhanna thayo bhane ta viyA2 yo 'jai NaM' se 'mamaM siridAme rAyA eyamajheM Agamehii' bhaa| mA vinyA22 zrIrAma rAnA zrI vipAka sUtra Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 vipAkazrute 'tae the' tataH khalu 'mama' mAM Na NajjaI' na jJAyate 'keNaI' kenApi 'asubheNaM' azubhena kumaraNena=kumRtyunA 'mArissaI' mArayiSyati ? 'ttikaTu' iti kRtvA iti vicArya 'bhIe 4' bhItaH 'tatthe' trastaH 'tasie' trasitaH 'uncigge' udvignaHsan 'jeNeva siridAme rAyA teNeva uvAgacchai yatraiva zrIdAmA rAjA tatraivopAgacchati, " uvAgacchittA siridAmaM rahassiyagaM' upAgatya zrIdAmAnaM rAjAnaM rAhasyika-guptattAntaM 'karayala jAva' karatala yAvat-karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA 'evaM vayAsI' evamavAdIta-'evaM khalu sAmI naMdiseNe kumAre rAjje ya jAca mucchie 4' evaM khalu he svAmin ! nandiSaNaH kumAraH rAjye ca yAvat-antaHpure ca mUcchito gRddho grathito'dhyupapannaH san 'icchai' icchati 'tubbhe' yuSmAna 'jIviyAo vavaroviyA' jIvitAd vyaparopya 'sayameva' svayameva 'rajasiri' rAjyazriyaM 'kAremANe' kurvan 'pAlemANe' pAlato 'mamaM Na Najjai' nahIM mAlUma vaha mujhe 'keNai asubheNaM kumaraNeNaM mArissai' kisa azubha-kumaraNa me maravA degaa| 'ttika?' isa prakAra soca samajha kara vaha 'bhIe' DaratA2 jeNeva siridAme rAyA teNeva uvAgacchaI' vahAM pahuMcA jahAM vaha zrIdAma rAjA thA / 'uvAgacchittA' pahu~cakara 'siridAmaM rAyaM rahassiyagaM karayala jAva evaM vayAsI' usane zrIdAma rAjA ko donoM hAtha mastaka para rakhakara namana kiyA, aura isa guptavArtAkA isa prakAra kathana bhI kara diyaa| 'evaM khalu sAmI' he nAtha! 'naMdiseNe kumAre rajje ya jAva mucchie4' naMdiseNa kumAra rAjya-rASTra aura antaHpura meM atyaMta mRcchita evaM gRddha banA huA hai, vaha 'icchai tumbhe jIviyAo vagharoviyA sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae' cAhatA hai Dayanwi bhApa taeM NaM' to 'mamaM Na NajjaI' zu ma52 te bhane 'keNai asubheNaM kumaraNeNaM mArissai / azubha-bha264thI bharAvI nama' tikaTTa' mA pramANe manamA piyArI samalane te 'bhIe' 32 urato 'jeNeva siridAme rAyA teNeva uvAgacchai' yA ta zrIhAma 20 tA tyAM paDAyo 'uvAgacchittA' pADAMcIne 'siridAmaM rAyaM rahassiyagaM karayala jAva evaM vayAsI' te zrIma rAjAne be hAthe mAthA para rAkhIne namana karyuM, ane te gupta vAtanuM A pramANe ithana yu-marthAt gupta pAta 4ii matAvI, 'evaM khalu sAmI' he nAtha! 'naMdiseNe kumAre rajje ya jAva mucchie 4' nasalya zubhA2 204ya-rASTra bhane manta:puramA mahurI bhAsata arthAt gRddha manI gayA che te 'icchai tubbhe jIviyAo vavaroviyA sayameva rajjasiriM kAremANe pAlemANe viharittae ' che che zrI vipAka sUtra Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 525 yan 'viharattae' vihartum / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'siridAme rAyA cittassa alaMkAriyassa' zrIdAmA rAjA citrasyAlaGkArikasya 'aMtie' antike samIpe 'eyamaheM' etamartha svamAraNarUpaM nandiSeNavicAraM 'socA' zrutvAkarNagocarIkRtya 'Nisamma' nizamya hRdaye'vadhArya 'Asurutte' AzuruSTaH zIghrakruddhaH 4 'jAva sAha?' yAvat-saMhRtya yAvad bhRkuTiM lalATe saMhatya-saMkocya "naMdiseNaM kumAraM' nandiSeNaM kumAraM 'purisehiM' puruSaiH svAjJAkArirAjapuruSaiH 'giNhAveI' grAhayati, gihAvittA' grAhayitvA 'eeNaM' etena mAraNarUpeNa 'vihANeNaM' vidhAnena='kAnUna' iti prasiddhana 'vajjhaM' vadhyaM='ANavei' AjJApayati / ____ bhagavAnAha-'taM evaM khalu goyamA' tadevaM khalu he gautama ! 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'jAva' yAvat-purA purANAnAM duthIrNAnAM duSpatikrAntAnAmazubhAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavan , 'viharaI' biharati vartate // sU0 8 // ki maiM rAjA ko mAra kara svayaM rAjagaddI kA mAlika bana jAU~ 'tae NaM siridAme rAyA cittassa alaMkAriyassa aMtie eyamaDhe socA Nisamma Asurutte4 jAva' citra nAi kI isa prakAra kI bAta sunakara zrIdAma rAjA sahasA krodha ke Aveza se talamalA uThA aura 'sAha? naMdiseNaM kumAraM purisehi giNhAveI bhrakRTi TeDI kara apane parivAra kA sIghra hI naMdiSeNa kumAra ko pakar3ane kI AjJA dii| ' gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANaveI' pakaDavA kara usane isa mArane rUpa vidhAna se ise vadhya ghoSita kara diyaa| isa prakAra 'taM evaM khalu' 'goyamA!' he gautama ! 'naMdiseNe kumAre jAva viharaI' yaha naMdiSeNa kumAra pUrva meM Acarita apane azubhatabha pApakarmoM ke kaTuka phala ko bhoga rahA hai| zAne bhArIne pAte hIna bhAvI manI 18. 'tae NaM siridAme rAyA cittassa alaMkAriyassa aMtie eyamaTuM socA Nisamma Asurutte4' thia mein A prakAranI vAta sAMbhaLIne zrIdAma rAjA ekadama krodhanA AvezathI talamalA thaI gayA. mane 'jAva sAhaTu naMdiseNaM kumAraM purisehi giNhAvei 12 asA 4zana potAnA nAzane turata 4 mahiSa ubhArane 543vAnI mAjJA 43 'givhAvittA eeNaM vihANaNaM vajja ANavei' 54Ina tethe te bhA2ne bhAvAnA vidhAna -upAyathA bhaa21| yogya cha mevI rAta zIdhI, // pramANe 'taM evaM khalu goyamA ! ' hai gautama ! 'naMdiseNe kumAre jAva viharai' te mahiSA subhAra pite pUrve karelAM azubhatama pApakarmonAM kaDavAM phaLane jogavI rahyo che. zrI vipAka sUtra Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 vipAkazrute // mUlam // naMdiseNe kumAre io cuo kahiM uvavajjihii ? goyamA ! naMdiseNe kumAresaTThi vAsAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva, tao hatthiNAure nayare macchattAe uvavajihii ! se NaM tattha macchiehiM vahie bhAvArtha- naMdiSeNa kumAra kI bAta suna aura svIkAra kara vaha nAI vahAM se sIdhA cala diyA, aura isa prakAra vicAra karane lagA ki yadi yaha bAta zrIdAma rAjA ke kAnoM meM paDa jAyagI to na mAlUma vaha merI kyA azubhatama gati kara DAlegA, isa bhaya se trasta hokara zrIdAma rAjA ke nikaTa AyA / naMdiSeNa ke sAtha jo kucha bAta huI thI vaha usane rAjA ko kaha sunAI / rAjA ne suna kara krodha ke Aveza meM Akara naukaroM se turaMta hI naMdiSeNa ko pakaDavA liyA aura pakaDavA kara isa prakAra kI AjJA dI - ki jAo, ise mAra DAlo, yaha isI zikSA ke yogya hai ! isa prakAra he gautama ! naMdipeNa ke kaSTa bhogane ke kAraNa isa ke pUrvabhava ke saMcita apAra azubhatama karma haiM / unhIM kA yaha phala hai jo yaha isa prakAra kI vedanA bhoga rahA hai | sU0 8 // bhAvAna diSaNa kumAranI vAta sAMbhaLI ane svIkAra karIne te vALada tyAMthI sIdhA cAlyA gaye, ane A pramANe vicAra karavA lAgyA ke-jo A vAta zrIdAma rAjAnA kAne paDI jAze te mane zuM khabara ke mArI kevI gati karI nAkhaze ? e bhayathI trAsa pAmI zrIdAma rAjAnI pAse Avye. nardiSaNanI sAthe je kAMI vAta thaI hatI te teNe rAjAne kahI batAvI. rAjA te vAta sAMbhaLI krodhanA AvezamAM AvIne nakaro dvArA turata ja noMdaSaSNune pakaDAvI lIdheA, ane pakaDAvIne A pramANe AjJA karI ke jAme ! na'diSeNune mArI nAMkhA te e zikSAne yAgya che. A pramANe he gautama ! nardiSNu je kaSTa bhegave che tenuM kAraNa tenA pUrva bhavamAM saMcaya karelAM apAra azubhatama kama che. tenuja e phaLa che je ahiM A prakAre logavI rahyo che. ( sU0 8 ) zrI vipAka sUtra Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 527 samANe tattheva seTrikule bohiM sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii bujjhihii mucihii pariNivAhii sabadukkhANamaMtaM krehii| evaM khallu Nikvevo chaTussa ajjhayaNassa ayamaTuM paNNatte tibemi // sU0 9 // // chaTuM ajjhayaNaM samattaM // TIkA gautamaH prAha-'naMdiseNe' ityAdi / 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'io cuo' itazcyutaH asmAllokAd mRtaHsan 'kahiM gacchihii' kutra gamiSyati 'kahiM uvavanjihii' kutrotpatsyate ? / bhagavAn kathayati-'goyamA' gautama ! 'naMdiseNe kumAre' nandiSeNaH kumAraH 'saTiM vAsAI' paSTiM varSANi 'paramAuM' paramAyuH utkRSTamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse= mRtyusamaye kAlaM kRtvA mRtvA 'imI se' asyAM 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnapabhAyAM pRthivyAM nairayikatayA utpatsyate / 'saMsAro' saMsAraH bhavAd bhavAntare bhramaNaM 'naMdiseNe' ityaadi| gautama ne punaH prabhu se pUchA-he bhadanta ! 'naMdiseNe kumAre' yaha naMdiSeNa kumAra 'io cuo' yahAM se mara kara 'kahiM gacchihii, kahiM uvavajjihii' kahAM jAyagA kahAM utpanna hogA ? taba prabhu ne kahA 'goyamA !' he gautama ! suno, 'naMdiseNe kumAre sahi vAsAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' yaha naMdiSeNa kumAra 60 varSa kI apanI utkRSTa Ayu samApta kara mRtyu ke acasara meM mara kara 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva' isa ratnaprabhA nAma kI prathama pRthivI ke naraka meM nArakI kI paryAya se utpanna hogaa| isa kA saMsAra paribhramaNa 'naMdiseNe' yA. gautame / prabhune pUchyuM 3 mahanta ! 'naMdiseNe kumAre' nahiSae bhA2 'io cuo' mAthI 12 pAbhIna. 'kahiM gacchihii kahiM uvavajihii' 4i 2, 4yai Grpanna thathe ? tyAre prabhume yu 'goyamA !' gautama. sAmA! 'naMdiseNe kumAre sahi vAsAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' te naMdiNa kumAra 60 sATha varSanI potAnI utkRSTa AyuSya purI karIne mRtyunA samaye bha25 pAbhIne 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva' mA 2tnaprabhA nabhanI pRthivIne narakamAM nArakI jIvanI paryAyathI utpanna thaze, tenA saMsAranuM paribhramaNa mRgA zrI vipAka sUtra Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 vipAkazrute 'taheva' tathaiva mRgAputravadeva vijnyeyH| 'to' tataH yAvadanekazatasahasrakRtvaH pRthivIkAyeSatpatsyate / tato niHsRtya 'hatthiNAure nayare' hastinApure nagare 'macchattAe' matsyatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'se gaM' sa khalu 'tattha' tatra macchiehiM' mAtsyikaiH matsyajIvibhiH 'vahie samANe' vadhitaH hataH san 'tattheva' tatraiva 'sehikule' zreSTikule pratyAyAsyati / tatra 'bohi' bodhi samyaktvaM bhotsyate prApsyati / tato niHsRtya 'sohamme kappe' saudharme kalpe devatvena upapatsyate / tataH 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe janma prApya 'sijjhihiI' setsyati siddho bhaviSyati, 'bujjhihii' bhotsyate-kevalajJAnena sabai jJeyaM jJAsyati, 'mucihii' mokSyate-karmabandhAd mukto bhaviSyati, 'parinivvAhii' parinirvAsyatipAramArthikasukhaM prApsyati / sambadukkhANamaMtaM karehii' sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / mRgAputra kI taraha hI jAna lenA cAhiye / yaha lAkhoM bAra pRthavIkAya meM utpanna hogA, 'tao hatthiNAure nayare macchattAe uvavajjihii' phira hastinApura nagara meM janma dhAraNa karegA 'se NaM tattha macchiehiM vahie samANe tattheva sehikule borhi sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii bujjhihida mucihii pariNicAhii savvadukkhANamaMta karehii' usa paryAya meM yaha macchImAroM dvArA mArA jAkara vahIM para kisI zreSThi ke kula meM utpanna hogA, vahAM bodha kA lAbha kara yaha mara kara saudharma nAma ke kalpa meM deva hogA, vahAM kI sthiti samApta kara phira yaha vahAM se cava kara mahAvideha kSetra meM nirvANa kA lAbha kregaa| kevalajJAna putranA prabhA omell se naye. te pAra pRthivIyamai Sunna tha0. 'tao hatthiNAure nayare macchattAe uvavajnihii' pachI hastinApura nAmAM bhAMjAnI yonimai ort pA21 422. 'se NaM tattha macchiehiM vahie samANe tattheva seThikule bohiM sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii bujjhihii muccihii pariNivAhii savvadukkhANamaMtaM karehii' meM paryAyamA ta bhchiimaa| dvA21 mA . pachI tyAM AgaLaja zreSThinA kulamAM utpanna thaze, tyAM bodhi-samakitano lAbha pAmI te mRtyu pAmIne saudharma nAmanA kalpamAM deva thaze, tyAMnI sthiti pUrI karIne pachI tyAMthI AvIne mahAvideha kSetramAM mokSane lAbha prApta karaze. kevalajJAnathI tamAma reya zrI vipAka sUtra Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 6, nandiSeNavarNanam 529 zrIsudharmA svAmI prAha-evaM khalu' ityAdi / evaM khalu 'Nikkhevo' nikSepa:= samAptivAkyaM tathAhi-he jambUH .! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat mokSa prAptena 'chaTThassa ajjhayaNassa ayama? paNNattetti bemi' SaSThasyAdhyayanasyAyamarthaH prajhaptaH, iti bravImi-vyAkhyA pUrvavat / / sU0 9 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina-zAstrAcArya '-padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaska ndhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAma SaSThamadhyayanaM sampUrNam // 1 / 6 // se samasta jJeya padArtha kA jJAtA hogaa| karmabaMdha se sadA ke liye chUTakArA pA jaaygaa| ise vahAM avyAvAdha anaMta sukha kI prApti hogI mukti avasthAmeM isake sampUrNa duHkhoMkA Atyantika abhAva ho jaaygaa| 'evaM khalu nikkhevo' bhagavAna zrImahAvIra prabhune 'chaTThassa ajjhayaNassa ayama? paNNatte tibemi' isa chaThe adhyayana kA yaha bhAva pharamAyA hai| // suu09|| // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM ' nandiSeNa ' nAmaka chaTThA adhyayana sampUrNa // 1-6 // padArthanA jJAtA thaze. karmabaMdhanathI hamezAM mATe chuTI jaze, ene tyAM AgaLa AvyAbAdha anaMta sukhanI prApti thaze, muktinI avasthAmAM tenA tamAma duHkhane AtyaMtika mamA 4 the evaM khalu nikkhevo' bhagavAna mahAvIra prasume 'chaTThassa ajjhayaNassa ayamaddepaNNatte tti bemi' mA cha / adhyayananA yA pramANe bhAva hyA cha (108) dhati vipAzrutanA 'duHkhavipAka' nAmanA prathama zrutadhanI 'vipAkacandrikA' 2011 zubharAtI manuvAhamA 'nandiSeNa' nAma cha adhyayana sapUrNa che. 1-6 zrI vipAka sUtra Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha saptamam adhyayanam // // mUlam // jai NaM bhaMte ! ukkhevo sattamassa / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pADalisaMDe nayare vaNasaMDe ujjANe uMbaradatte jkkhe| tattha NaM pADalisaMDe nayare siddhatthe raayaa| tattha NaM pADalisaMDe nayare sAgaradatte satthavAhe hotthaa| aDDhe jaavapribhuue| tassa NaM gNgdttaabhaariyaa| tassa NaM sAgaradattassa putte gaMgadattAe bhAriyAe attae uMbaradatte NAmaM dArae hotthA ahiinn0||suu01|| TIkA 'jai NaM bhaMte' ityaadi| 'jai NaM bhaMte' zrI jambUsvAmI pRcchati-'ukkhevo' utkSepaH tathAhisamaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM chaThussa NaM ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte sattamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte iti / sudharmA svAmI mAha-evaM khalu jaMbU' he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'pADalisaMDe // saptama adhyayana // 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / (jai NaM bhaMte ! ukkhevo sattamassa) jaMbU svAmI se sudharmA svAmI pUchate haiM-he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune ki jo siddhisthAna ko prApta kara liye haiM, isa duHkhavipAka ke chaThe adhyayana kA bhAva isa pUrvokta prakAra se kahA / parantu una zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne isa saptama adhyayana kA kyA bhAva pharamAyA haiM ? / zrI sudharmA svAmI kahate haiM ki-'evaM khalu jaMbU' he jaMbU ! 'teNaM sAtamuM adhyayana 'jaiNaM bhaMte ?' tyAdi (jaiNaM bhaMte ! ukkhevo sattamassa) bhU svAmI sudharmA svAbhIra pUche che ke:-he bhadanta? zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhue je siddhisthAnane prApta karI lIdhuM che, te du:khavipAkanA chaThThA adhyayananA bhAva e pUrveta pramANe kahyA, paraMtu te zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe A sAtamA adhyayananA bhAva zuM kahelA che? zrI sudhamAM zrI vipAka sUtra Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, udumbaradattavarNanam 531 nayare' pATalIpaNDaM nagaramAsIt, tatra 'vaNasaMDe ujjANe' vanaSaNDanAmakamudyAnam / tasmin ' uMbaradatte jakkhe' udumbaradatto yakSa AsIt / ' tattha NaM' tatra khalu 'pADalisaMDe nayare' pATalipaNDe nagare 'siddhatthe rAyA' siddhArtho rAjA''sIt 'tattha NaM pADalisaMDe nayare' tatra khalu pATalipaNDe nagare 'sAgaradatte satthavAhe hotthA ' sAgaradattaH sArthavAha AsIt kIdRza: ? 'aDDhe jAva aparibhUe' ADhyo yAvadaparibhUtaH / ' tassa NaM gaMgadattA bhAriyA' tasya khalu gaMgadattAnAma bhAryA 6 tassa NaM sAgaradattassa putte gaMgadattAe bhAriyAe ' tasya khalu sAgaradattasya putraH gaGgadattAyA bhAryAyAH 'attae' AtmajaH = aGgajAtaH 'uMbaradatte NAmaM dArae hotthA' udumbaradatto nAma dAraka AsIt kIdRza: ? ' ahINa0 ' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH || sU0 1 // " kAleNaM teNaM samaeNaM pADalisaMDe nayare' usa kAla meM evaM usa samaya meM eka pATalIpaMDa nAmakA nagara thA / 'vaNasaMDe ujjANe' usa nagara meM eka vanaSaMDa nAmakA bagIcA thA / "uMbaradatte jakkhe' usa meM uduMbaradatta nAmakA eka yakSa rahatA thA 'tattha NaM pADalisaMDe nayare siddhatthe rAyA' pATalIpaMDa nagara ke rAjA kA nAma siddhArtha thA / ' tattha NaM pADalisaMDe nayare sAgaradatte satvA hotthA' usI nagara meM eka sArthavAha rahatA thA isa kA nAma thA sAgaradatta / 'aDDhe jAva aparibhUe' yaha vizeSa dhanavAna thA / sAtha meM itanA bhAgyazAlI thA ki koI bhI vyakti isakA tiraskAra nahIM kara sakatA thA / 'tassa NaM gaMgadattA bhAriyA' ise gaMgadattA nAmakI bhAryA thI / 'tassa NaM sAgaradattassa putte gaMgadattAe bhAriyAe atta uMbaradatte NAmaM dArae hotthA' isa sAgaradanta kA putra gaMgadattAbhAryA svAbhI Ahe che ! -(evaM khalu jaMbU !) he 45 ! ( teNaM kALeNaM teNaM samaeNaM pADalisaMDe nayare) te asa bhane te sabhayane viSe bheu pATasImaMDa nAmanuM nagara hetu, 'vaNasaMDe ujjANe' temAM me vanakhaMDa nAmano magIyo huto. 'uMbaradatte jakkhe' tebhAM uhumaradRtta yakSanu sthAna hetu 'tattha NaM pADalisaMDe nayare siddhatthe rAyA' ghATasIya 'u nagaranA zantanuM nAma siddhArtha tu' 'tattha NaM pADalisaMDe nayare sAgaradatte satvA hotthA' te nagarabhAM meDa sAgaradatta nAmano sArthavAha rahetA hato. 'aDDhejAva aparibhU' te dhana dhanavAna hato, tebhara meTo lAgyazAlI ho artha pazu bhAegusa tena tiraskAra he apamAna urI zakato nAhI ' tassa NaM gaMgadattA bhAriyA' tene gaMgahattA nAmanI patnI hatA. 'tassa NaM sAgaradattassa putte gaMgadattAe bhAriyA ata uMbaradatte NAmaM dArae hotthA ' te sAgarahanttano putra gaMgahattA zrI vipAka sUtra Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samosaraNaM jAva parisA gyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jeNeva pADalisaMDe nayare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA pADalisaMDe nayare purathimeNaM duvAreNaM annuppvisi| tattha NaM pAsai egaM purisaM kacchallaM koDhiyaM douyariyaM bhagaMdaliyaM arisillaM kAsillaM sAsillaM sophillaM sUyamuhaM sUyapAyaM saDiyahatthaMguliyaM saDiyapAyaMguliyaM saDiyakaNNaNAsiyaM rasiyAe ya pUyeNa ya thivithivitaM vaNamuhakimiuNNuyaMtapagalaMtapUyaruhiraM lAlAmuhaM pagalaMtakaNNaNAsaM abhikkhaNaM2 pUyakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vamamANaM kaTAI kaluNAI vIsarAiM kUyamANaM macchiyAcaDayarapahagareNa apiNajamANamaggaM phuTTahaDAhaDasIsaM daMDikhaMDavasaNaM khaMDamallakhaMDahatthagayaM gihe2 dehabaliyAe vittiM kappemANaM pAsai / tayANaMtaraM bhagavaM goyame uccaNIya jAva aDai ahApajjattaM giNhai, giNhittA pADalIsaMDAo nayarAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA bhattapANaM paDidaMsei, paDidaMsittA samaNeNaM3 abbhaNuNNAe samANe kA aMgajAta uMdubaradatta thA / yaha 'ahINa' vizeSa khUbasUrata thA / aMga upAMgo se paripUrNa thA / pratyeka indriyoM kI yathArtha racanA se isakA zarIra vizeSarUpa se dekhane vAloM ke citta ko apanI ora AkRSTa kara liyA karatA thA // sU0 1 // patnI thI ma pAmelA husa26tta ito, te 'ahINa. ' ghajir K2 35vAna hatuM ane tenAM aMga-upAMge paNa pUrNa hatA. tamAma IndriyanI yathArtha racanAthI jenArAone tenuM zarIra vizeSa paNe-cittanuM AkarSaNa karI letuM. (sU0 1) zrI vipAka sUtra Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 533 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, udumbaradattavarNanam jAva vilamiva paNNagabhUeNaM appANeNaM AhAramAhArei, AhAramAhArittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai ||suu02|| TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' tasmin kAle tasmin samaye 'samosaraNaM' samavasaraNaM vanaSaNDamudyAnaM prati bhagavadAgamanaM 'jAva' yAvat 'parisA gayA' pariSadgatA' dharma zrutvA pariSat prtigtaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'bhagavaM goyame' bhagavAn gautamaH 'taheva' tathaiva-pUrvoktavadeva bhagavataH zrI-mahAvIrasvAmino bhikSArthamAjJAM gRhItvA * 'jeNeva pADalisaMDe nayare' yatraiva pATaliSaNDa nagaraM 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAga 'teNaM kAleNaM' ityAdi / "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samosaraNaM jAva parisA gayA' usa kAla aura usa samaya meM grAmAnugrAma vihAra karate2 zramaNa bhagavAna mahAvIra pATaliSaMDa nagara ke vanakhaNDa nAma ke udyAna meM Aye / prabhu kA Agamana sunakara nagara nivAsI evaM rAjA saba ke saba harSotphulla hokara prabhu ko vaMdanA karane ke liye evaM una se dharma kA zravaNa karane ke liye apane2 nivAsasthAna se nikala kara usa bagIce meM Aye / prabhu ko vaMdanA evaM namaskAra kara pariSada aura rAjA yathAsthAna baiTha gaye / prabhune dharmadezanA dii| sunakara saba pramudita hokara vApisa apane2 sthAna para gaye / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jeNeva pADalisaMDe nayare teNeva uvAgacchai' usa kAla aura usa 'teNaM kAleNaM' tyAdi. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samosaraNaM jAva parisA gayA ' te rAta ane te samayane viSe grAmAnugrAma vihAra karatA karatA zramaNa bhagavAna mahAvIra pATalIkhaMDa nAmanA nagaranA bagIcAmAM AvyA, prabhu padhAryA che te vAta sAMbhaLIne nagaranA mANase ane rAjA e tamAma harSathI prakullita thaIne prabhune vaMdanA karavA mATe eTale ke temanI pAsethI dharma zravaNa-sAMbhaLavAnI IcachAthI pitAnA nivAsasthAnathI nIkaLIne te bagIcAmAM AvyA. prabhune vaMdana-namaskAra karIne sabhA ane rAjA pitAnA sthAna para besI gayA. pachI prabhue dharmane upadeza Ape te sAMbhaLIne tamAma prasanna thaine pApotAnA sthAna 52 gayA. "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM goyame taheva jeNeva pADalisaMDe nayare teNeva uvAgacchai' te 46 ane te samayane viSa, zrI vipAka sUtra Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute cchittA pADalisaMDe nayare' upAgatya pATalipaNDe nagare 'purasthimeNaM duvAreNaM' paurastyena dvAreNa-pUrvadigavasthitena dvAreNa 'aNuppavisai' anupavizati, 'tattha gaM' tatra khalu 'pAsai' pazyati 'egaM purisaM' ekaM puruSaM, kIdRzam ? ityAha'kacchUllaM' kacchU nantaM-kaNDUyanarogayuktaM 'koDhiyaM' kuSThinaM kuSTharogayuktaM 'douyariyaM' dvayaudarikaM-dve udare iva udaraM yasya sa tathA tam jalodararogayuktam , 'bhagaMdaliyaM' bhagandarikaM bhagandararogayuktam , 'arisillaM' avintam arogayuktam , 'kAsillaM' kAsavantaM kAsarogayuktaM, 'sAsillaM' zvAsavantaM zvAsarogayuktaM, sophillaM' zophavantaM zopharogayuktaM, 'sUyamuhaM zUnamukhaM zuna-zothayuktaM, mukha yasya sa tathA tam , evamagre'pi 'sUyahatya' zUnahasta-zothayuktahastam , 'mUyapAya' zUnapAda= samaya meM bhagavAna ke baDe ziSya gautamasvAmI pUrva adhyayanoM meM kathita vidhi ke anusAra prabhu se nagarameM gocarI ko jAnekI AjJA prApta kara ravAnA hue 'uvAgacchittA pADalisaMDe nayare purithameNaM duvAreNaM aNuppavisai' ve usa nagara ke pUrva dizA meM rahe hue daravAje se praviSTa hue / tattha NaM pAsai egaM purisaM' praviSTa hote haiM ki vahAM unhoMne eka aise puruSa ko dekhA jo 'kacchullaM, koDhiyaM, douyariyaM, bhagaMdaliyaM arisillaM, kAsillaM, sAsillaM, sophillaM, mUyamuI, myapAyaM, saDiyahatthaMguliyaM, saDiyapAyaMguliyaM' khAja se yukta ho rahA thA, samasta zarIra bhara meM jisake koDha cU rahA thA, do peTa ke jaisA jisakA peTa thA-jalodara roga se jo pIDita thA / bhagaMdara jise ho rahA thA / bavAsIra se jo atyaMta kaSTa meM thaa| khAsI jise kSaNa2 meM cala rahI thI / zvAsa kI jise bImArI thii| zarIra bhara meM jisake sUjana AgaI thii| bhagavAnanA moTA ziSya gautama svAmI AgaLanA adhyayanamAM kahelI vidhi pramANe prabhu pAsethI nAma zAyarI 42vA bhavAnI mAjJA prApta OMzana 2vAnA thayA. 'uvAgacchittA pADalisaMDe nayare purathimeNa dubAreNa aNuppavisai' gautamasvAmI, te nAnI pUrva hizAna 42pAthI praveza yo, 'tattha NaM pAsai egaM purisaM, praveza 42di bhae tyai 101 me purUSana naye te 'kacchullaM, koDhiyaM, douyariyaM, bhagaMdaliyaM, ArisillaM, kAsillaM, sAsillaM, seokillaM, sUyamuhaM, sUyapAya, saDiyahatthaMguliyaM, saDiyapAyaMguliyaM,' irala sahita Dato. mAmAye zarIramA koDha thaye hate. peTa ekadama moTuM hatuM, jaladara rogathI pIDAtA hatA, jene bhagaMdara thayeluM hatuM, bavAsIranA rogathI bahuja kaSTa thatuM, khAMsI jene ghaDIe-ghaDIe AvatI hatI, jene zvAsa roganI bImArI hatI, tamAma zarIramAM jene seje AvI gayuM hatuM. zrI vipAka sUtra Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, udumbaradattavarNanam 535 zothayuktacaraNaM 'saDiyahatthaMguliyaM' zaTitahastAGgalikaM 'saDiyapAyaMguliyaM' zaTitapAdAGgalika 'saDiyakaNNaNAsiyaM' zaTitakarNanAsikaM 'rasiyAe ya' rasikayA 'TitadurgandhivikRtarudhireNa' 'pUyeNa ya' pUyena zaTitadurgandhivikRtarudhirajalena 'thivithivitaM' thivithivizabdaM kurvantaM 'vaNamuhakimiuNNuyaMtapagalaMtapUyaruhiraM' vraNamukhakamyunnudalpagalatpUyarudhiraM-vaNamukhAt kRmayaH-unnudantaH pragalanti pUyarudhirANi ca yasya sa tathA tam , yasya vraNamukhAt kRmayo bahiniHsaranti utpatya patanti pUyarudhirANi pragalanti tamityarthaH / 'lAlAmuhaM' lAlAyuktamukha 'pagalaMtakaNNaNAsaM' pragalatkarNanAsaM-pragalantau kau~ nAse ca yasya sa tathA tam , 'abhikkhaNaM2' abhIkSNaM vAraM vAraM 'pUyakavale ya' pUyakavalAn-zaTitarudhirakavalAn 'ruhirakavale ya' rudhirakavalAn 'kimikavale ya' kRmikavalAMzca 'vamamANaM' muMha sUjakara jisakA phUla gayA thaa| hAtha pAMva jisake saba ora se khUba sUje-phUle hue the| hAthoM evaM pairoM kI aMguliyA jisakI gala gaI thIM 'saDiyakaNNaNAsiyaM' kAna evaM nAka bhI jisake bilakula saDa cuke the / 'rasiyAe ya prayeNa ya thivithivitaM' saDe hae evaM vikRta khUna se tathA pIva se jisake zarIra meM 'thivithivi' isa prakAra kA zabda ho rahA thA, 'vaNamuhakimiuNNuyaMtapagalaMtapUyaruhiraM' jisake ghAvoM ke agrabhAga se kIDe Tapaka rahe the aura pIpa bhI jinhoM se vaha rahI thI, 'lAlAmuhaM lAra se jisakA mukha sanA huA thaa| 'pagalaMtakaNNaNAsaM' saDajAne se kAna aura nAka jisake gira cuke the / 'abhikkhaNaM 2 pUyakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vamamANaM' jo pIpa aura saDe hue khUna ke kulloM kA evaM kRmiyoM ke DheroM kA bArabAra vamana kara jenuM mukha sujIne kulI gayuM hatuM, jenA hAtha-paga bahuja sujIne kulI gayA hatA, hAtha-pAnI manomAnI jI gaI hatA, "saDiyakaNNaNAsiyaM nA Ana bhane na tamAma sahI gayA hutA, 'rasiyA ya pUraNa ya thivithivitaM ' sahI gye| bhane usADIthI bhane 53thI / zarIramA 'thivithivi' mA prA2nA zaha th| ho to, 'vaNamuhakimiuNNuyaMtapagallaMtapUyaruhiraM' nA dhAnA mana mAthI zrI. 854ii 2sA hutA, mane mene 53-par3atu tu, 'lAlAmuhaM ' nA bhumamAthI sAra 854tI utA, 'pagallaMtakaNaNNAsaM' na bhane nA nA sahI sAthI tuTarI gayA itA, 'abhikkhaNaM2 pUthakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vamamANe' 53 mane saDelA lehInA kullA (kAgaLa) ane kRminA DhagalAnI vAraMvAra vamana-ulaTI karate zrI vipAka sUtra Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 vipAkazrute vamantam = mukhAdudbhirantaM 'kaTThAI' kaSTAni kaSTakarANi, darzakajanamanovyathAjanakAni 'kaluNAI' karuNAni = karuNArasotpAdakAni 'bIsarAI ' visvarANi = duHsvarANi vacanAni 'kUyamANaM' kUjantam = avyaktamuccarantaM zeSaM prathamAdhyayanavat - navaraM vizeSasvayam, 'macchiyAca Dagara pahagareNaM' makSikAcaTakara pahakareNa= makSikANAM vRnda-vRndena 'aNijjamANamaragaM' anvIyamAnamArgam=anugamyamAnamArgam 'phuTTahaDAhaDasIsaM' sphuTavhaDAhaDazIrSa = zirovedanayA vyathitamastakaM 'daMDikhaMDavasaNaM' daNDikhaNDavasanaM = daNDI = kanthAdhArI bhikSuvizeSaH tadvatkhaMDavastrayuktaM ca, 'khaMDamallakhaMDahatthagayaM' khaNDa mallakhaNDahastagatam=azanapAnArtha zarAvakhaNDadvayayuktahastaM ' gihe2' gRhe gRhe = pratigRhaM 'dehavaliyAe' dehavalikayA=dehanirvAhArthaM valikA=AhAragrahaNaM dehavalikA= bhikSAvRttiH, tayA 'vitti' vRttim = AjIvikAM ' kappemANaM ' kalpayantaM = kurvantaM 'pAsa' pazyati / ' tayANaMtaraM' tadanantaraM 'bhagavaM goyame' bhagavAn gautamaH 'uccaNIya " rahA thA / 'kaTThAI kaluNAI vIsarAI kUyamANaM' jo isa prakAra ke kaSTakArI duHkhada evaM karuNAjanaka avyakta zabdoM ko bola rahA thA ki jinheM sunakara hara eka vyakti ke mana meM dayA AtI thI / 'macchiyAcaDagarapahagareNa aNijjamANamaggaM' makkhiyoM kA jhuNDa kA jhuNDa jisake cAroM ora bhanabhana karatA huA pIchera calatA thA 'phuTTahaDAhaDasIsaM bhayaMkara zirakI pIDA se jisa kA mAnoM mAthA phUTA jA rahA thA, 'iMDikhaMDavasaNaM' kanthAdhArI bhikSukI taraha jo phaTe hue TATa ke TukaDe oDhe hue thA / 'khaMDa mallakhaMDahatthagamaM' khAne aura pAnI pIne ke liye jisane apane hAtha meM do kapAla miTTIke vartana ke TukaDe le rakkhe the aura 'dehavaliyAe vittiM kappemANaM pAsa' zarIra nirvAha ke liye ghara ghara bhIkha mA~gatA thA usako gautama svAmIne dekhA / hato, 'kaTThAI kaluNAI vIsarAI kUyamANaM' mA pramANe ne puSTArI duHsvara arthAta karUNAjanaka anyakata zabdo bolI rahyo hatA ke jene sAMbhaLIne sau keAI mAnava vyakitane potAnA bhanabhAM tenI ghyA bhAvatI hatI, 'macchiyAcaDagara paha gareNa aNNijja mANamaggaM' mAkhIonA ToLAM jenAM zarIranI cAreya bAju bhaNu-bhaNa karatA tenI pAchaLa pharatA hatA, 'phuTThahaDAhara sIsaM' mAthAnI layaM 42 pIDAthI nenu mAthu choTI ktuM tu', " daMDikhaMDavasaNaM ' unthAdhArI likSunI bhAIDa jhaTesA zagunA TuDaDA moDhesA hutA 'khaMDamallakhaMDahatthagayaM' jAvA-pIvA bhATe bheoge potAnA hAthamAM me bhATInA vAsanA TuDA rAjesA hutA. bhane ' dehavaliyAe vittiM kappemANaM pAsai ' zarIra nirvAha mATe ghera-ghera bhIkha mAgatA hatA. tene gautama svAmIe jAye. zrI vipAka sUtra Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 6, udumbaradattavarNanam 537 jAva aDai' uccanIya yAvadaTati=uccanIcamadhyamakulAni sAmudAnikabhikSArtha bhramati, 'ahApajjattaM' yathAparyAptamAhAraM 'giNhai' gRhNAti, 'giNhittA' gRhItvA 'pADalIsaMDAo jayarAo' pATaliSaNDAt nagarAt 'paDiNikkhamai' pratiniSkrAmati, 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre' yatraiva zramaNo bhagavAna mahAvIraH 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'bhattapANaM' bhaktapAnam =azanaM pAnaM ca 'paDidaMseI' pratidarzayati, 'paDidaMsittA' pratidarya 'samaNeNaM3' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'abbhaNuNNAe samANe abhyanujJAtaH san 'jAva' yAvat 'bilamivapaNNagabhUeNaM' bilamivapannagabhUtena 'appANeNaM' AtmanA 'AhAramAhArei' AhAramAhArayati-AhAraM karoti / yathA soM bilaM pravizan bilasya pArthadvayamaspRzan AtmAnaM bile pravezayati tathA svAdA 'tayANaMtaraM bhagavaM goyame uccanIya jAva aDai' isake bAda bhagavAna gautama bhikSA ke liye nagara ke UMca nIca Adi kuloM meM ghUmane lage aura 'ahApajjattaM giNhaI' yathA paryApta (AvazyakatAnusAra) AhAra grahaNa kiyA 'gihittA pADalIsaMDAo nayarAo paDinikkhamai use lekara pATalIDa nagara se vApisa apane sthAna kI ora prasthita hue / 'paDiNikkhamittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' Ate hI ve jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahAM Aye ora "uvAgacchitA bhattapANaM paDidaMsei' Akara prApta bhaktapAna unhoMne prabhu ko dikhlaayaa| 'paDisittA samaNeNaM3 abbhaNuNNAe samANe jAva bilamiva paNNagabhUeNaM appANeNa AhAramAhArei anantara prabhune AhAra karanekI AjJA de dI / gautamane jaise sarpa apane bila meM praveza karate samaya usake donoM pAvabhAgoM se nahIM aDatA hai aura sIdhA praveza kara jAtA hai ThIka 'tayANaMtaraM bhagavaM goyame uccanIya jAva aDaI' te pachI mAvAna gautamasvAmI mikSA bhoTa ngn| ya-nIya mAhizusamA 12vA sAyA, ane 'ahApajjattaM giNhaI' yathA paryApta (mAvazyatAnusA2) mAhAra bhagavyo, 'gihittA pADalIsaMDAo nayarAo paDiNikkhamaI' bhADAra sAuna pAsI nagaramAthI pAchA potAnA sthAne mAyA, 'paDiNikkhamittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvaagjch|' AvatAM ja jyAM zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra birAjamAna hatA tyAM AvyA, ane 'uvAgacchittA bhattapANaM paDidaMsei' te pachI prati mA2-57 prabhune matAvyA. 'paDidaMsittA samaNeNaM3 abbhaNuNNAe samANe jAva bilamiva paNNagabhUeNaM appANeNaM AhAramAhArei' te pachI prabhume mADA2 42vAnI mAjJA mApI, gautamevI zate sarpa pitAnA daramAM praveza karavA samaye pitAnA banne bAjunA bhAgane (pArzvabhAgane) zrI vipAka sUtra Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 vipAkazrute bhilASAbhAvAd AhAraM mukhe itastato na saMcAlayan galabile pravezayatIti bhAvaH, 'AhAramAhArittA' AhAramAhArya AhAraM kRtvA 'saMjameNaM tavasA' saMyamena tapasA 'appANaM bhAvemANe AtmAnaM bhAvayan 'viharai' viharati // mU0 2 // usI taraha apane mukha meM itastataH svAda kI abhilASA se saMcAlita na karate hue AhAra kiyA 'AhAramAhArittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai' aura AhAra karake tapa saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage arthAt apane jJAna dhyAnameM laga gye| bhAvArtha-usa kAla aura usa samaya meM grAmAnugrAma vihAra karate2 zramaNa bhagavAna mahAvIra pATaliSaMDa nagara ke udyAna meM aaye| prabhukA Agamana sunakara nagara kI pariSada evaM rAjA sabake saba harSita hokara prabhu ko vaMdanA evaM dharmazravaNa karane ke liye apane2 ghara se nikalakara usa bagIce meM Aye prabhuko vandanA evaM namaskAra kara pariSada aura rAjA yathAsthAna baiTha gye| prabhune dharmadezanA dii| dharmadezanA sunakara saba pramudita hokara vApisa apane2 sthAna para gaye / usa kAla usa samaya gautama svAmI bhagavAna mahAvIra svAmI ke samIpa Aye aura chaTha-beleke pAraNA-nimitta pATaliSaMDa nagarI meM gocarI ke liye jAne kI AjJA maaNgii| bhagavAna kI AjJA prApta kara gautama svAmI vahAM se ravAnA hue aura usa nagara ke pUrva dizA ke kayAMI sparza thavA detuM nathI ane sIdhe praveza kare tevI ja rIte pitAnA mukhamAM mAma-tema svAhanI manisAthI naDi 321di mAhAra dhyo, 'AhAramAhArittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai' bhane mA12 4zane ta5-sayamayI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA vicAravA lAgyA, arthAt pitAnA jJAna-dhyAnamAM lAgI gayA. bhAvArtha-te kAla ane te samayane viSe eka gAmathI bIje gAma vihAra karatA karatA zramaNa bhagavAna mahAvIra pATalIkhaMDa nagaranA bagIcAmAM AvyA, prabhunuM Agamana sAMbhaLIne nagaranI pariSada ane rAjA sau harSa pAmIne prabhune vaMdana karavA ane dharma dezanA sAMbhaLavA mATe pitAnA gherathI nIkaLIne te bagIcAmAM AvyA, prabhune vandanA namaskAra karIne pariSada ane rAjA so sonA sthAne beThA. ane prabhue dharmadezanA ApI, pachI dharmadezanA sAMbhaLIne sau prasanna thaI pAchA pitAnA sthAnake gayA. te kAla te samayane viSe gautama svAmI bhagavAna mahAvIra svAmInI pAse AvIne chaThTha-belAnA pAraNa mATe pATalIkhaMDa nagaramAM gocarI mATe javAnI AjJA mAgI, bhagavAnanI AjJA prApta karIne gotama svAmI tyAMthI ravAnA thayA ane te nagaranI pUrva dizAnA dara zrI vipAka sUtra Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 539 daravAje se nagara meM praviSTa hue / andara praveza kiyA to vahAM unhoMne eka aise puruSa ko dekhA ki jo apane saba zarIra meM khAja khujAla rahA thA, samasta zarIrabhara meM jisake koDha cU rahA thA, do peTake jitanA usakA baDA peTa thA-jalodara-roga se jo pIDita thaa| bhagaMdara jisake ho rahA thA / bavAsIra kI pIDA se jo atyanta kaSTa meM thaa| khAMsI jise kSaNa2 meM cala rahI thii| zvAsa kI bImArI se jisakA dama ghuTa rahA thA / zarIra bhara meM jisake sUjana AgaI thii| mu~ha sUjakara jisakA phUla gayA thA / hAtha pAva jisake saba sUjakara phUle hue the / hAthoM evaM pairoM kI aMguliyA~ jisakI gala gaI thIM / kAna evaM nAka jisa ke bilakula saDa cuke the / saDe hue evaM vikRta khUna se tathA pIpa se jisake zarIra meM 'thivithivi' aisA zabda ho rahA thaa| jisake ghAvoM ke agrabhAga se kIDe Tapaka rahe the aura pIpa bhI jinhoM se baha rahI thii| lAra se jisakA mukha sanA huA thaa| saDajAne se nAka aura kAna jisake gira cuke the / jo pIpa aura saDe hue khUna ke kulloM kA evaM kRmiyoM ke DheroM kA bArabAra vamana kara rahA thA / jo isa prakAra ke kaSTakArI evaM karuNAjanaka dusvara-dukhabharI dhvani se avyakta zabdoM ko bola rahA thA ki jinheM sunakara hara eka vyakti ke mana meM dayA A jAtI thii| makkhiyoM kA vAjAthI nagaramAM praveza karyo, praveza karyo tyAre teNe eka evA puruSane je ke jene potAnA zarIramAM khaMjavALa AvatI hatI, tamAma zarIramAM keDha thayela hatuM. be peTa jevaDuM tenuM peTa hatuM. arthAt jaledAra regathI pIDAto hato. jene bhagaMdara thayeluM hatuM. bavAsIranA roganI pIDAthI bahuja du:khI hate, khAMsI jene vAraMvAra AvatI hatI, zvAsanA rogathI jene dama ghuMTAtA hatA. tamAma zarIramAM jene sojo thaye hato, meTuM sUjIne jenuM pulI gayuM hatuM, hAtha paga jenAM tamAma sUjIne pulI gayA hatA, hAtha-paganI AMgaLIe jenI kharI paDI hatI. jenAM nAkakAna tamAma saDI gayAM hatAM, saDelA ane bagaDelA lehI tathA parathI jenA zarIramAM "thivi--thivi" jevA zabdo thatA hatA, jenA saDelA ghAnA agrabhAgamAMthI kIDA TapakatA hatA, ane parU paNa vahetuM hatuM, lALathI mukha jenuM bharyuM hatuM, nAka-kAna saDI javAthI jenAM kharI paDyAM hatAM, parU ane bagaDelA lehI, ane kRmionA DhagalAnuM vAraMvAra vamanA karatA hatA. je A pramANe kaSTakArI-karUNAjanaka du.svara-duHkha bhaya vanithI avyakata (keI samaje nahi evA) zabda belate hatuM ke jene sAMbhaLIne harakoI mANasanA manamAM dayA AvI jatI hatI, mAkhIonAM TeLAM jenA cAreya bAju bhaNa-bhaNATa zrI vipAka sUtra Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 vipAkazrute // mUlam // tae NaM se bhagavaM goyame doccaMpi chaDakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM karei jAva pADalisaMDaM nayaraM dAhipilleNaM duvAreNaM aNuppavisai, taM ceva purisaM pAsai kacchallaM taheva jAva saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / jhuNDa kA jhuNDa jisake cAroM ora bhina-bhina karatA huA pIche pIche calatA thaa| bhayaGkara zira kI pIDA se jisakA mAthA mAno phUTA jA rahA thA / kanthAdhArI bhikSu kI taraha jo phaTe hue TATa ke TukaDe oDhe hae thaa| khAne aura pAnI pIne ke lie jisane apane hAtha meM do kapAla-miTTI ke bartana ke TukaDe le rakhe the| zarIra nirvAha ke liye vaha ghara-ghara bhIkha mAMgatA phiratAthA usako gautama svAmIne dekhaa| - isake bAda bhagavAna gautama bhikSAke liye nagara ke Uca-nIca Adi kuloM meM ghUmane lage aura yathAprApta AhAra grahaNa kara pATalipaMDa-nagara se nikalakara apane sthAna Aye aura zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko prApta AhAra dikhalAkara bhagavAna kI AjJA sejaise sarpa bila meM praveza karate samaya bilake donoM bhAgoM ko nahIM aDatA hai arthAt sIdhA praveza kara jAtA hai, ThIka usI taraha apane mukha meM svAda kI abhilASAse itastataH saMcAlita na karate hue AhAra kiyA, phira tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage-arthAta apane jJAna dhyAna meM laga gaye // sU0 2 // karatA tenI pAchaLa pharatA hatA; bhayaMkara mAthAnI pIDAthI jenuM mAthuM phUTI jatuM hatuM, kanthAdhArI bhikSunI mAphaka phATelA zaNanA TukaDA jeNe oDhayA hatA, khAvA ane pANI pIvA mATe jeNe pitAnA hAthamAM mATInA vAsaNanA be TukaDA lIdhA hatA, zarIra nirvAha mATe ghara-ghara bhikSA mAgate pharate have tene gautamasvAmIe je, te pachI bhagavAna gautamasvAmI bhikSA mATe nagaranAM ucca-nIca Adi kulemAM pharIne yathA paryApta bhikSA-AhAra grahaNa karI pATalIkhaMDa nagarathI nIkaLIne potAnA sthAna para AvyA ane zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne prApta AhAra batAvIne bhagavAnanI AjJAthI-sarpa jema daramAM praveza karatI vakhate daranA banne bhAgane nahi aDatAM sIdhe daramAM praveza kare che, barAbara te ja pramANe pitAnA mukhamAM svAdanI abhilASAthI mukhanI bane-bAju Ama-tema nahi pheravatAM AhAra karyo. pachI tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne bhAvika karatA thakA vicAravA lAgyA arthAta pitAnA jJAna-dhyAnamAM sabhI gayA. (sU0 2) zrI vipAka sUtra Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 541 tae NaM se goyame taccaM pichakkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva paJccatthimilleNaM duvAreNaM aNuppavisamANe taM caiva purisaM kacchullaM0 pAsai / cotthaM pi chaTTakkhamaNapAraNagaMsi uttareNaM0 imeyAve ajjhathie samuppanne, aho NaM ime purise purAporANANaM jAva evaM vayAsI / evaM khalu ahaM bhaMte ! chaTukkhamaNapAraNagaMsi jAva rIyaMte 0 purathimilleNaM duvAreNaM paviTThe / tattha NaM evaM purisaM pAsAmi kacchullaM jAva kappemANaM / tae NaM ahaM doccaM pichaTTapAraNagaMsi dAhiNileNaM duvAreNaM0 taccapi chaTThakkhamaNapAraNagaMsi paJcatthimeNaM thev0| tae NaM ahaM cotthaM pi chaTukkhamaNapAraNagaMsi uttaraduvAreNaM aNuSpavisAmi taM caiva purisaM pAsAmi kacchullaM jAva vitti kappemANe viharai | ciMtA mama / puvabhavapucchA 0 / vAgarei ||suu0 3 // TIkA 'tara NaM se' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'bhagavaM goyame' bhagavAna gautamaH 'docaMpi' dvitIyamapi vAraM 'chakkhamaNapAraNagaMsi' SaSThakSapaNapAraNa ke 'paDhamAe porisIe' prathamAyAM pauruSyAM 'sajjhAyaM karer3a' sUtrapaThanarUpaM svAdhyAyaM karoti 'jAva' yAvat - pAtrAdikaM pramArNya mikSArthaM bhagavato'nujJAM gRhItvA 'pADalisaMDa nayaraM ' pATaliSaNDaM nagaraM 'tara NaM se' ityAdi / 'tae ' pazcAt ' se bhagavaM goyame doccaMpi' ve bhagavAna gautama svAmI dvitIya vAra bhI ' chaTThakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM kares jAva pADalisaMDaM nayaraM dAhiNilleNaM duvAreNaM aNuppavisara' dUsare cha khamaNa pAraNA ke divasa meM prathama pauruSI meM svAdhyAya evaM dvitIya pauruSI meM dhyAna karane ke bAda prabhu se AhAra lAne kI AjJA prApta 'tae NaM se0 ' tyAhi. 'tae NaM ' te pachI 'se bhagavaM goyame doccapi' te bhagavAna gautama svAbhI zrIlavAra yazu ' chaTThakkhamaNapAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM karei jAva pADalisaMDe nayare dAhiNilleNaM duvAreNaM aNuSpavisara' jIna chamamA pArakhAnA divase prathama paurasImAM svAdhyAya; ane khIjI paurasImAM dhyAna karyA pachI prabhu pAsethI AhAra lAvavAnI AjJA prApta karIne pATalIkhaMDa nagaramAM gAcarI mATe nIkLyA, dakSiNa zrI vipAka sUtra Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'dAhiNilleNaM duvAreNaM' dAkSiNAtyena dvAreNa 'aNuppavisara' anupravizati tatra 'taM caiva purisaM' tameva puruSaM yaH paurastye dvAre dRSTastameva 'pAsa' pazyati, kIdRzaM ? kacchulaM' kacchUmantaM=kaNDUyanarogayuktaM 'taheva' tathaiva = pUrvoktasarvarogayuktaM yAvad gRhe gRhe mikSAM kurvantaM pazyati / tadanantaraM bhagavAn gautamaH uccanIcamadhyamakuleSu bhikSAmaTan yathAmAptamAhAraM gRhItvA bhagavataH samIpe samAgacchati, 'jAva' yAvat 'saMjameNa0 ' saMyamena 'tavasA appANaM bhAvemANe' tapasA''tmAnaM bhAvayan 'viharai' viharati / 542 'tae NaM se goyame' tataH khalu sa gautamaH ' taccapi' tRtIyamapi vAraM chaTTakvamaNapAraNagaMsi' paSTakSapaNapAraNa ke 'taheba' tathaiva = pUrvoktavidhinA 'jAba' yAvat bhikSArthI bhagavataH AjJAM prApya 'pATalisaNDe nayare paccatthimilleNaM' pAcAtyena=pazcimadigavarithatena 'duvAreNaM' dvAreNa 'aNuSpavisamANe' anupravizana 'taM ceca kara pATaliSaMDa nagara meM gocarI ke liye nikale / dakSiNa dizA ke daravAje se nagara meM jyoM hI unhoMne praveza kiyA ki ' taM caiva purisaM pAsai kacchullaM taheva jAva saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihara' vahAM usI puruSa ko dekhA jo khAja Adi saba rogoM se yukta thA yAvat pUrNa duHkhI aura bhIkha mAMgatA thA / gautama svAmIne Uca nIcAdi kuloM meM bhramaNa kara yathA praryApta bhikSA prApta kI aura use lekara ve apane sthAna para Aye / pUrva kI taraha AhAra pAnI karake tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / 'tae NaM se goyame taccapi chaTThakkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva paccatthimilleNaM duvAreNa aNuSpavisamANe taMceva purisaM kacchullaM0 pAsai' isI prakAra jaba ve tRtIyavAra bhI chuTTakhamaNapAraNA ke liye prabhu kI AjJA lekara usI nagara kI aura prasthita hue aura jyoM hI unhoMne usa meM pazcima taraInA haravAbhethI nagaramA tebhAye vo praveza ye De, 'taM catra purisaM pAsai kacchullaM taba jAva saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANe viharai' tyAM mevA puruSane yo je khaMjavALa Adi tamAma rAgeAthI yukta hateA eTale ke pUrNa du:khI ane bhIkha mAgatA hatA. gautama svAmI uMca nIca Adi leAmAM pharIne yathA paryApta bhikSA prApta karI ane te bhikSA laine peAtAnA sthAna para AvyA, pUrva pramANe AhAra pANI karIne tapa ane saMyamamAM peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA vicaravA lAgyA, 'tara NaM se goyame taccapi chaTThakkhamaNaprAraNagaMsi taheva jAva paccatthimilleNaM duvAreNaM aNuSpavisamANe taM caiva purisaM kacchullaM0 pAsaI' me pramANe zrIlavAra paNa chaThThakhamaNu pAraNA mATe prabhunI AjJA mArgone te nagaranI tarapha cAlatA thayA ane temaNe nagaranA pazcima daravAjAthI nagaramAM praveza karyAM, te tyAM AgaLa paNa zrI vipAka sUtra Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 543 purisaM' tameva pUrvoktaM puruSaM kacchullaM' kacchulAdi nAnAvidharogayuktaM yAvad bhikSAvRttiM kurvantaM 'pAsai' pazyati dRSTvA bhagavAn gautamo bhikSAM gRhItvA bhagavataH samIpe samAgatya pUrvavadeva saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati / . tadanantaraM 'cotthaMpi' caturthavAramapi 'chaTukravamaNapAraNagaMsi' SaSThakSapaNapAraNake bhagavAn gautamaH pATalipaNDe nagare 'uttarilleNaM0' auttareNa-uttaradigabasthitena dvAreNa anupavizati, tatra tameva pUrvavarNitaM puruSaM pazyati dRSTvA bhagavato gautamasya 'imeyArUve' ayametadrUpaH vakSyamANaprakAraH 'ajjhathie' 5 AdhyAtmikaH Atmani yAvat manogataH saMkalpaH 'samuppaNNe' samutpannaH-'aho NaM' aho khalu 'ime purise' ayaM puruSaH 'purAporANANaM' purApurANAnAM purA-pUrvabhavakRtAnAM purANAnAm anekabhavasaMcitAnAM karmaNAM 'jAva' yAvat-pApakaM phalattivizeSaM pratyanubhavan viharati iti kRtvA-manasi saMcintya bhikSAM gRhItvA bhagavataH samIpe samAgatya yAvat-bhagavantam AdakSiNapradakSiNapUrvakaM vanditvA evaM vayAsI' dizAko ora ke daravAje se praveza kiyA, to vahAM para bhI kaNDUyana Adi rogoM se pIDita usI puruSa ko dekhA / pUrvakI taraha vahA~ se gocarI lekara vApisa apane sthAna para Aye, yAvat-saMyama evaM tapase apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| 'cotthaM pi cha?kkhamaNapAraNagaMsi uttareNa0 imeyArUve ajjhathie samuppanne aho NaM ime purise purAporANANaM jAva evaM vayAsI' isI prakAra caturthavAra bhI jaba ve chaTTha ke pAraNa ke nimitta prabhu se AjJA prApta kara bhikSAcaryA ke liye nagara meM uttara ke dvAra se praviSTa hue taba bhI. usI vyakti ko unhoMne dekhA / dekhakara unake citta meM isa prakAra kA saMkalpa huA ki aho! yaha puruSa pUrvabhava meM kiye gaye evaM aneka bhavoM ke saMcita karmoM ke isa aneka vyAdhirUpa phalako bhoga rahA hai / bhikSA lekara khaMjavALa Adi rogathI pIDita te puruSane je, pUrva pramANe tyAMthI gocarI laIne pAchA pharI potAnA sthAna para AvyA, yAvat saMyama, ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita 42tA 14 viy21| sAMyA. 'cotthaM pi chaTakkhamaNa pAraNagaMsi uttareNaM0 imeyArUve ajjhathie samuppanne aho NaM ime purise purAporANANaM jAva evaM vayAsI' mA pramANe yAthIvA2 pAnyAre tebhANe chaThanA pA2 nimitta prabhunI mAjJA meLavIne bhikSA mATe nagaramAM uttaranA daravAjAthI praveza karyo tyAre paNa te vyakitane temaNe joye, joIne tenA cittamAM A pramANe saMkalpa thaye ke ahe! A puruSa pUrva bhavamAM karelAM aneka nA saMcita karmonA A aneka vyAdhirUpa phaLane bhegavI rahyo che. bhikSA laIne nagarathI pAchA AvyA tyAre prApta bhikSAne batAvIne prabhune teNe kahyuM ke zrI vipAka sUtra Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 vipAkazrute evamavAdIt-evaM khalu ahaM bhaMte' he bhadanta ! 'chakkhamaNapAraNagaMsi' SaSThasya= SaSThabhaktasya pAraNake 'jAva' yAvat 'rIyaMte' riyan bhikSArtha gacchan 'jeNeva' yatraiva pATaliSaNDaM nagaraM tatraivopAgacchAmi, upAgatya pATaliSaNDasya nagarasya 'purathimilleNaM duvAreNaM paviTe' paurastyena dvAreNa anupraviSTaH / 'tattha NaM' tatra khalu 'egaM purisaM pAsAmi' ekaM puruSaM pazyAmi, kIdRzaM ? 'kacchUllaM' kacchUmantaM 'jAtra' yAvat-bhikSAvRttiM 'kappemANaM' kalpayantaM kurvantam / 'tae NaM' tataH khalu 'ahaM docaMpi' dvitIyavAramapi 'chaTThapAraNagaMsi' SaSThapAraNake 'dAhiNilleNaM duvAre NaM' dAkSiNAtyena dvAreNa 'taheva' tathaiva pUrvoktaM sarvamatrApi vAcyam / evaM 'tacaMpi' tRtIyavAramapi 'chaTTha0' iti SaSThakSapaNapAraNake'haM 'paJcatthimeNaM' pAzcAtyena dvAreNa praviSTaH 'taheva' tathaiva-pUrvoktavadeva kacchvAdirogayuktaM dehanicAhArthaM bhikSAM kurvantaM pazyAmi / 'tae NaM' tataH khalu 'cautthaMpi' caturthavAramapi jaba ve nagara se vApisa Aye taba prApta bhikSA ko dikhAkara prabhu se unhoM ne kahA ki 'evaM khalu ahaM bhaMte ! chaTakkhapaNapAraNagaMsi jAva rIyaMte. purathimilleNaM duvAreNaM paviDhe tattha NaM egaM purisaM pAsAmi kacchullaM jAva kappemANaM' he bhadanta ! maiM Apa se AjJA lekara cha?ke pAraNa ke dina bhikSA nimitta jaba pATaliSaMDa nagara meM usake paurastya dvAra se praviSTa huA to he bhadanta ! vahA~ maine eka aisA puruSa dekhA jisake samasta zarIra meM kaNDrayana Adi saba roga vyApta haiM aura jo ghara2 bhIkha mAMgatA phira rahA thA / 'tae NaM ahaM docapi chaTukkhamaNapAraNagaMsi dAhiNilleNaM duvAreNaM0 taMJcapi chaTTakkhamaNapAsaNagaMsi paJcatthimeNaM taheva0 / tae gaM ahaM cotthaMpi chaTThakkhamaNapAraNagaMsi uttaraduvAreNaM aNuppavisAmi' ityAdi / isI prakAra maiM dvitIyavAra bhI chaTTake pAraNe ke liye usa nagara meM jaba dakSiNa ke dvAra se gayA taba bhI usI puruSa ko dekhA tRtIya vAra "evaM khalu ahaM bhaMte chaTukravamaNapAraNagaMsi jAva rIyaMte0 purathimilleNaM duvAreNaM paviTuM tattha NaM egaM purisaM pAsAmi kacchullaM jAva kappemANaM' manta! ApanI AjJA laIne chaThanA pAraNAnA divase bhikSA nimitte jyAre pATalIkhaMDa nagaramAM jyAre tenA AgalA daravAjAthI praveza karyo te he bhadanta ! tyAM meM eka e puruSa je jenA samasta zarIramAM khaMjavAla Adi tamAma roga vyApta hato ghera-ghera bhIkha bhAgato to to. 'taeNaM ahaM doccapi chaTukkhamaNapAraNagaMsi paJcasthimeNaM thev0|| tae NaM ahaM cotthaMpi chaThakravamaNapAraNagasi uttaraduvAreNaM aNuppavisAmi' ityAdi, A pramANe huM bIjI vakhata paNa chaThanA pAraNA mATe te nagaramAM jyAre dakSiNanA daravAjAthI gaye, tyAre paNa te puruSane joyo. trIjI vakhata paNa jyAre huM chaThanA pAraNA zrI vipAka sUtra Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 545 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumvaradattavarNanam ahaM 'chaTTapAraNagaMsi' SaSThapAraNa ke pATaliSaNDe nagare 'uttaraduvAreNaM' uttaradiksthitadvAreNa 'aNuppavisAmi' anupavizAmi tadA 'taM ceva purisaM pAsAmi' tameva puruSaM pazyAmi, kIdRzaM ? 'kacchullaM' kaccharogayuktaM 'jAva' yAvat-sa dehabalikayA zarIranirvAhArtha 'vitti' vRtti bhikSAvRtti kappemANe' kalpayan=kurvan 'viharai' viharati, taM dRSTvA cintA 'aho NaM ime purise' ityAdirUpo vicAraH mama manasi saMjAtaH / 'puvabhavapucchA' pUrvabhavapRcchA 'se NaM bhaMte purise pubvabhave ke AsI' sa khalu he bhadanta ! puruSaH pUrvabhave ka AsIt , ityAdirUpA pRcchA gautamena kRtA / 'vAgarei' vyAkaroti bhagavAn tasya puruSasya pUrvabhavavRttAntaM kathayati // mU03 // bhagavAn kacchvAdirogayuktasya tasya puruSasya pUrvabhavavRttAntaM kathayati'evaM khalu' ityAdi / bhI jaba maiM chaThake pAraNA ke liye vahAM pazcima ke dvAra se gayA taba bhI usIko dekhaa| caturtha bAra bhI pAraNA ke liye jaba maiM vahAM uttara dvAra se gayA taba bhI maiMne 'taM ceva purisaM pAsAmi kacchullaM jAva vitti kappemANe viharaI' use usI hAlata meM dekhaa| 'ciMtA mama putvabhavapucchA0 vAgarei' prabho ! use dekhakara mere hRdya meM aneka prakAra kI vicAradhArAe~ utpanna huii| maiM bhikSA lekara vApisa aayaa| he nAtha ! isakI isa prakAra kI paristhiti kA kyA kAraNa huA hai ? yaha pUrvabhava meM kauna thA ? gautama kI yaha bAta sunakara prabhune isa prakAra kahanA prAraMbha kiyA bhAvArtha-prathama pAraNA kI taraha gautama svAmI anya pAraNAoM ke liye bhI usI nagara meM Ate jAte rahe / ye chaTha-chaThakI tapasyA karate the / jaba pAraNA kA dina hotA taba yathAvidhi prabhu se AjJA mATe tyAM pazcimanA daravAjethI game tyAre paNa tene je, cothI vakhata paNa pAraNuM bhATe nyAre uttaranA 42vAre thapa gayo tyAre 5 meM 'taM ceva purisaM pAsAmi kacchullaM jAba vittiM kappemANe viharaI tane tevIsa DAlatamA bayo. 'ciMtA mama puvvabhavapucchA vAgarei' pramA! tene chana bhA2iyamA bhane prA2nI viyA2. dhArAo utpanna thaI, huM bhikSA laIne pAchA Avye, he nAtha ! tenI e pramANe sthiti thavAnuM kAraNa zuM che? te pUrvabhavamAM keNa hatuM? gautamanI A pramANe vAta sAMbhaLIne prabhue A pramANe kahevAne prAraMbha karyo. bhAvArtha-prathama pAraNA pramANe gautamasvAmI bIjA pAraNA mATe paNa te nagaramAM javA-AvavA lAgyA, te chaThTha chaThThanI tapasyA karatA hatA, jyAre pAraNane divasa Avate tyAre yathAvidhi prabhunI AjJA laIne pAraNuM mATe nagaramAM jatA hatA. zrI vipAka sUtra Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // evaM khalu, goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse vijayapure nAmaM nayare hotthA riddh| tattha NaM vijayapure nayare kaNagarahe nAmaM rAyA hotthA / tassa NaM kaNagarahassa ranno dhanvaMtarI nAmaM veje hotthA aTuMgA-uvveyapADhae taM jahA-komArabhiccaM sAlAge sallahatte kAyatigicchA jaMgole bhUyavijjA rasAyaNe vAIkaraNe, sivahatthe suhahatthe lahuhatthe |suu0 4 // TIkA 'evaM khalu goyamA' he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle lekara pAraNA ke liye nagara meM jAte the| usa nagara ke cAra daravAje the| bhinna2 daravAjoM se hokara ye usa meM praviSTa hote| parantu jisa vyakti ko aneka prakAra kI bImAriyoM kA puMjasvarUpa bhIkha mAMgatA huA unhoMne prathama pAraNA ke dina pUrva dizA ke daravAje se praviSTa hote samaya dekhA, usI vyakti ko unhoMne cAroM pAraNAoM ke dina cAroM hI daravAje dekhA / gautama svAmIne caturtha pAraNA ke dina prabhu se pUchA ki yaha manuSya jo isa prakAra kI narakAdhika vedanA kA pAtra banA huA hai so pUrvabhava meM kauna thA? aura isane kyA pApa kiyA jisase yaha itanA duHkha pA rahA hai ? // sU0 3 // 'evaM khalu' ityaadi| 'evaM khalu goyamA !' he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa te nagaranA cAra daravAjA hatA. jUdA jUdA daravAjAmAM pasAra thaIne temAM te praveza karatA hatA, paraMtu je vyaktine aneka prakAranI bimArIonA DhagalA svarUpa bhIkha mAgatA hoya tevI rIte prathama pAraNAnA divase pUrva dizAnA daravAjethI praveza karavAnA samaye ja, te vyakitane temaNe cAreya pAraNAnA divasamAM cAreya daravAje je. gautamasvAmIe cethA pAraNAnA divase prabhune pUchyuM ke-te manuSya je A prakAranI narakathI paNa adhika vedanAnuM pAtra bane che, pUrvabhavamAM keNa hatuM? ane teNe zuM pApa karyuM che ke jenA phaLarUpa ATaluM du:kha bhogavI rahyo che ? (sU0 3) 'evaM khalu goyamA' tyAdi 'evaM khalu goyamA ! gautama! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM'te 46 bhane zrI vipAka sUtra Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 547 tasmin samaye 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse' ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'vijayapure NAmaM nayare hotthA' vijayapuraM nAma nagaramAsIt , kIdRzam ? 'riddhastimi ya samiddham 3' RstimitasamRddham , ityAdi / 'tattha NaM vijayapure nayare' tatra khalu vijayapure nagare 'kaNagarahe NAmaM rAyA' kanakaratho nAma rAjA 'hotthA' AsIt / 'tassa NaM kaNagarahassa raNo' tasya khalu kanakarathasya rAjJaH 'dhaNNaMtarI NAmaM vejje hotthA' dhanvantarinAma vaidya AsIt / sa kIdRzaH ? ityAha-'aruMgAuvveyapADhae' aSTAGgAyurvedapAThakaH AyurvedaH vaidyakazAstraM,tasyASTAvaGgAni 'taM jahA' tadyathA tAnImAni-(1) 'komArabhicca' kaumArabhRtyaM, kumArANAMbAlakAnAM bhRtiH-poSaNaM, tatra sAdhu naipuNyaM kaumArabhRtyam / kumArapoSaNanimittakasya kSIrasya duSTastanyakAla aura usa samaya meM 'iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse vijayapure nAma nayare hotthA riddha0' isI jaMbUdvIpake bharata kSetra meM eka vijayapura nAmakA nagara thaa| vaha zobhAsaMpanna evaM samRddha thaa| 'tattha NaM vijayapure nayare kaNagarahe nAmaM rAyA hotthA' isake rAjAkA nAma kanakaratha thA 'tassa NaM kaNagarahassa ranno dhanvaMtarI nAmaM vejje hotthA' isa kanakaratha rAjA ke dhanvatarI nAmakA eka vaidya thA / 'aTuMgAunveyapADhae' yaha aSTAMga Ayurveda kA viziSTa jJAtA thaa| 'taM jahA' Ayurveda ke aSTAMgoM kA nAma isa prakAra hai 1'komArabhicce 2 sAlAge3 sallahatte 4 kAyatigicchA 5 jaMgole 6 bhUyavijjA 7 rasAyaNe 8 vAIkaraNe sivahatthe suhahatthe lahuhatthe kaumArabhRtya, zAlAkya, zalyahatya,kAya-cikitsA, jAGgalika,bhUtavidyA,rasAyana aura vAjIkaraNa / ina meM bAlakoM ke poSaNa karane meM kAraNabhUta dUdha kI kharAbI dUra karanA kaumArabhRtya1, netra nAsikA Adi ke rogoM kA te samayana viSa 'iheba jaMbUddIve dIve bhArahe vAse vijayapure nAma nayare hotthA riddha' A jaMbudvIpanA bharatakSetramAM eka vijayapura nAmanuM nagara hatuM, te zebhAsaMpanna arthAt samRddha i 'tattha NaM vijayapure nayare kaNagarahe nAmaM rAyA hotthA' tenA satarnu nAma 4420 tu. 'tassa NaM kaNagarahassa ranno dhannaMtarI nAmaM vejje hotthA' te 45425 2na 4-4 tarI nAmanA vaidha tA. 'aTuMgAuvveyapADhae' te maSTAMga mAyuvanA vizeSa 2 tA. 'taM jahA' mAyuhanA mA bhaganA nAma / pramANe che. 'komArabhiccaM 1 sAlAge 2 sallahatte 3 kAyatigicchA 4 jaMgole 5 bhUyavijjA 6 rasAyaNe 7 vAIkaraNe 8 sivahatthe suhahatthe lahuhatthe' aumArabhRtya 1, saya 2, 6yahatya 3, yAlsiA 4, guli 5, bhUtavidhA, rasAyaNa 7, ane vAjIkaraNa 8, temAM bALakonA piSaNamAM kAraNabhUta dUdhanI kharAbI zrI vipAka sUtra Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute janyavyAdhiprazamanarUpaM prathamamaGgam / (2) 'sAlAge' zAlAkyaM - zalAkAyAH karma zAlAkyaM nayananAsikAdirogANAM zalAkayA parizodhanaM dvitIyamaGgam / (3) 'sallahatte' zalyahatyaM = zalyasya hatyA = hananam uddhAraH, zalyahatyA tatpratipAdakaM zAstraM zalyahasya = zarIramaviSTatIrAdizalyoddharaNanirUpakaM zAstraM tRtIyamaGgam / (4) 'kAyatigicchA' kAyacikitsA = kAyasya=jvarAdirogAdigrastazarIrasya cikitsA = rogapratikriyA yasmina zAstre tat caturthamaGgam (5) 'jaMgole' jAGgalikaM = jAGgali:= viSavaidyaH tatkarma jAGgalika - sarpAdivividhavipavighAtakaM zAstraM paJcamamaGgam / (6) 'bhUyavejjA' bhUtavidyA = bhUtopadravazamakaM zAkhaM paSThamaGgam / (7) 'rasAyaNe' rasAyanaMrasaH=vayaHsthApanArthamAyurmedhAjanako rogApaharaNasamarthazcAmRtarasaH, tasya-ayanaM= prAptiH, tatpratipAdakaM zAstramapi rasAyanam idaM saptamamaGgam (8) ' vAIkaraNe vAjIkaraNam - avAjinaH vAjinaH karaNaM bAjIkaraNam = alpakSaNazuSkavIryasya vAjivadavalotpAdanaM tatpratipAdakaM zAstram idaM vaidyakazAstrasyASTamamaGgam / sa dhanvantari , 3 548 " zalAI se parizodhana karanA - zAlAkyara, zarIra meM praviSTa tIra Adi zalya kisa taraha bAhara nikAlanA cAhiye isa prakAra kI vidhi pradarzaka zAstra - zalya hasta 3, jvarAdika roga se grasita zarIra kI cikitsA kA pratipAdakazAstra - kAyacikitsA 4, sarpa Adi jaharIle jAnavaroM ke aneka prakAra ke viSoM ke vinAzaka prayogoM kA pratipAdaka zAstra, - jAGgulika5, bhUtoM ke upadravoM ko zamana karane vAlA zAstra, bhUtavidyA6, vayake sthApana ke liye Ayu aura medhA kA janaka, evaM aneka rogoM kA apahAraka jo amRtarasa hai unakI vidhikA pratipAdaka zAstra - rasAyana 7, aura nirvIryavyakti bhI vAjI ghoDe jaisA baliSTa jisa oSadhi ke sevana se bana jAtA hai usakA kathana karane vAlA shaastr-vaajiidUra karavI, te kaumArabhRtya che ? nAka, netra Adi avayavanA rAgo mATe zalAkA(saLI)-varDa-parizeAdhana karavuM te zAlAkaya 2, zarIramAMthI tIra Adi zalyane kevI rIte bahAra kADhavuM joie ema batAvanArUM zAsra te zalyahatya 3, javarAdika regamAM gherAelA zarIranI cikitsAnuM pratipAdana karanArUM zAsra te kAyacikitsA 4, sarpa Adi jherI jAnavAnAM aneka prakAranAM viSeA tenuM nivAraNa karAya tevA prayogAnuM pratipAdaka zAstra, te jAgulika pa, bhUtAna upadravane zAMta karanArUM zAstra te bhUtavidyA 6, vayanA sthApana mATe AyuSya ane meghA-buddhi utpanna karanArUM arthAt aneka roge nivAraNa karanAra je amRta rasa che tenI vidhinuM pratipAdana karanArU' zAstra te rasAyaNa zAstra 7, ane nivIya vyakita paNa gheADA jevA jenA sevanathI khalavAna banI jAya zrI vipAka sUtra Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 549 vaidyaH Ayurvedasya pUrvoktASTAGgajJAnapavINa AsIt / punaH sa kIdezaH ? ityAha'sivahatthe' zivahastaH-ziva-kalyANam ArogyamityarthaH, tat haste yasya sa tathA tasya hastasparzamAtreNa rogI rogamukto bhavatIti bhAvaH / 'suhahatthe' zubhahastaH, sukhahastovA, zubhaM sukhaM vA haste hastasparza yasya sa tathA / 'lahuhatthe' laghuhastaH-laghuHvraNacIraNazalakAdikriyAsu dakSaH hasto yasya sa tathA hastalAghavasampannaH ||muu0 4 // // mUlam // tae NaM se dhaNNaMtarI vejje vijayapure nayare kaNagarahassa ranno aMteure ya annesiM bahaNaM rAIsara jAva satthavAhANaM annesiM ca bahaNaM dubbalANa ya gilANANa ya vAhiyANa ya rogiyANa ya aNAhANa ya saNAhANa ya samaNANa ya mAhaNANa ya bhikkhugANa ya karoDiyANa ya kappaDiyANa ya AurANa ya appegaiyANaM macchamaMsAiM uvadesei / appegaiyANaM kacchabhamaMsAI, appegaiyANaM gohAmaMsAI, appegaiyANaM magaramaMsAiM, appegaiyANaM susumAramaMsAiM evaM elayarojjhasUyaramigasasayagomaMsakaraNa hai8| vaha dhanvaMtari ina aSTAMgoM kA pUrNajJAtA thA tathA isa dhanvantari ke hAtha meM aisA to yaza thA ki yaha jisa rogIko apane hAtha se chU detA usakA roga avazya dUra ho jAtA thaa| yaha sukha yA zubha hastakalA thA, rogI ko isake hastasparza se sukha kA anubhava hone laga jAtA thaa| phoDA Adi ke cIrane phADane meM yaha itanA siddhahasta thA ki rogI ko cIrA phADI ke kaSThakA anubhava hI nahIM hotA thA ||suu0 4 // che. te vidhi jaNAvanArUM zAstra te vAjIkaraNa che, 8, te dhanvatarI upara jaNAvela AyurvedanA ATha aMgenA purNa jANakAra hatA, tathA e dhavaMtarInA hAthamAM evo te yaza hatuM ke je (regIne) pitAnA-temanA hAthane sparza thatA tene rega avazya nAza pAmatA hatA, te sukha tathA zubha hAthavALA hatA, regIne tenA hAthane sparza thatAM ja sukhane anubhava thatA hatA, phellA Adine cIravA tathA phADavAmAM e eTalA kuzaLa hatA ke-siddhahasta hatA, rogIne cIra-sADamAM jarA paNa kaSTano anubhava thato nahi. (sU) ) zrI vipAka sUtra Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 vipAkazrute mahisamaMsAiM, appegaiyANaM tittiramaMsAiM appegaiyANaM vaTTakalAvakakavoyakukkuDamayUramaMsAiM aNesiM ca bahaNaM jalayarathalayarakhahayaramAINaM maMsAi uvadesei, appaNAvi ya NaM se dhaNNaMtarI vejje te hiM bahahiM macchamaMsehi ya jAva mayUramaMsehi ya annehi ya bahahi jalayarathalayarakhahayaramaMsehi ya solliehi ya taliehi ya bhajiehi ya suraM ca AsAemANe visAemANe vihri|| tae NaM se dhaNNaMtarI vejje eyakamme0 subahu pAvakamma samajiNittA battIsaM vAsasayAiM paramAuyaM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTrIe puDhavIe ukoseNaM bAvIsasAgarovamaTTiiesu neraiesu neraiyattAe uvavanne // sU0 5 // TIkA 'tae NaM se dhaNaMtarI' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'dhaNNaMtarI vejje' dhanvantaricayaH, 'vijayapure nayare kaNagarahassa rano' vijayapure nagare kanakarathasya rAjJaH 'aMteureya' antaHpure 'aNNesiM ca bahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM 'rAIsara jAva sasthavAhANaM' rAjezvara yAvatsArthavAhAnAM-rAjezvaratalavaramADambikakoTumbikebhyazreSThisenApati 'tae NaM se ghaNNaMtarI0' ityaadi| 'tae NaM se dhaNaMtarI vejje' usa dhanvaMtarI vaidya kA yaha kAma thA ki vaha 'vijayapure nayare kaNagarahassa raNo' vijayapura meM kanakaratha rAjA ke 'aMteure ya' antaHpura meM rahane vAlI striyoM kA annesiM vahaNaM rAIsara jAva satthavAhANaM' tathA nagaranivAsI anya aneka rAjezvara se 'tae NaM se dhaNNaMtarI' tyAdi. 'tae NaM se dhaNaMtarI vejje' te dhanvata vaidhanu me ma tu te 'vijayapure nayare kaNagarahassa raNo' viyapuramA 4.425 2innA 'aMteure ya' mata:puramA 29vApAjI zrImAna tathA 'annesiM bahuNaM rAIsara jAva satthavAhANaM' tathA nanivAsI anya bhane 22vazthI dAna sAvAI sudhA manuSyonA 'annesi zrI vipAka sUtra Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam sArthavAhAnAm , 'annesiM ca bahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM 'dubbalANa ya' durbalAnAM= balarahitAnAM ca, 'gilANANe ya' ralAnAnAM kSINavIryANAM ca, 'vAhiyANa ya' vyAdhitAnAM-sadyoghAti-jvara-zvAsa-kAsa-dAhA-tisAra-bhagandara-zUlAjINavyAdhiyuktAnAM ca, 'rogiyANa ya' rogikAnAM ciraghAtijvarAtIsArAdirogayuktAnAM ca, 'aNAhANa ya' anAthAnAM ca, asahAyAnAM 'saNAhANa ya' sanAthAnAM ca 'samaNANa ya' zramaNAnAM gairikazAkyAdInAM, 'mAhaNANa ya' mAinAnAM yAcakavizeSANAM 'bhikkhugANa ya' bhikSukANAM bhikSAvRttInAM ca, 'karoDiyANa ya' karoTikAnAM% kApAlikAnAM ca, khaparadhAriNAmityarthaH, 'kappaDiyANa ya' kArpaTikAnAM jIrNakanyAdhAriNAM ca, 'AurANa ya' AturANAm asAdhyarogapIDitAnAM ca madhye 'appegaiyANaM' apyekeSAM katipayAnAM rogiNAM 'macchamaMsAI' matsyamAMsAni, lekara sArthavAha paryanta manuSyoM kA 'annesiM ca bahUNaM dubbalANa ya gilANANa ya vAhiyANa ya rogiyANa ya evaM anya bahuta se dubailoM kA, glAnAM kA, vyAdhitoM-prANoMkA zIghra nAza karane vAle jvara, zvAsa, kAsa, dAha, atisAra, bhagandara, zala, ajIrNa Adi ke rogiyoMkA-derase nAza karanevAle jvara, atisAra, Adi rogoM se yukta rogiyoM kA, aNAhANa ya saNAhANa ya samaNANa ya mAhaNANa ya bhikkhugANa ya karoDiyANa ya kappaDiyANa ya AurANaya0' anAthoM-jinakA koI bhI rakSaka nahIMdhAaiserogiyokA,sanAthoMjinakI sevA zuzrUSA karane vAle ghara meM the aise rogiyoM kA, zAkyAdika zramaNoMkA, mAhanoM yAcakavizeSoM kA, bhikSuka-bhikSAvRti karane vAloM kA, karoTika-kApAlikoM kA, kArpaTikoM-jIrNakanthA dhAraNa karane vAloM kA aura AturoM-asAdhya roga vAloM kA saba kA-ilAja kiyA karatA thaa| yaha ina meM se 'appegaiyANaM macchamaMsAiM uvadesei' kinhIM2 ko ca bahUNaM dubbalANa ya gilANANa ya vAhiyANa ya rogiyANa ya' pramANa bIjA ghaNAM dubaLAonAM, glAnena, prANAnA jaladI nAza karavAvALA, javara, zvAsa, 41sa, hADa, atisAra, bhaganha2, zUsa, , mAhinA bhImAnA, vinAza 42vAvA 412. matisA2, mAhizagAthA yuta sImAnA, 'aNAhANa ya saNAhANa ya samaNANa ya mAhaNANa ya bhikkhugANa ya karoDiyANa ya kappaDiyANa ya Au0' manAyA ne 15 2kSa nathI sevA sImAnA, sanAthAnI sevA zuzrUSA karanArA gharamAM hoya evA rogIonA, zAyAdi zramaNonA mAhane nyAcakavizenA, bhikSukabhikSAvRtti karavAvALAonA kaTika-kApAlionAM, jIrNakaLyA dhAraNa karanArAonA ane asAdhyarogavAjAmAnA se sonA mAna yA to hatA, te samAMthI 'appegaiyANaM zrI vipAka sUtra Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 vipAzrute 'uvadisai' upadizati = rogapratikriyAyAM bhakSaNArthaM kathayati / 'appegaiyANaM ' apyekeSAM 'kacchabhamasAI' kacchapamAMsAni upadizati / 'appegaiyANaM' apyekeSAM 'gohAmaMsAI' grAhamAMsAni grAhANAm = jalacaravizeSANAM mAMsAni upadizati / 'appegaiyANaM' apyekeSAM 'magaramaMsAI' makaramAMsAni upadizati / 'appegaiyANaM' apyekeSAM ' sumAramaMsAI' suMsumAra mAMsAni suMsumArAH = jalacaravizeSAsteSAM mAMsAni upadizati / apyekeSAM 'ayamaMsAI' ajamAMsAni = upadizati / ' evaM ' anenaiva prakAreNa 'elaya - rojjha - sUyara - miga-samaya- gomaMsa - mahisamaMsAI ubadisai' eDaka - rojjha - (gatraya) - mUkara - mRga- zazaka- gomAMsa-mahiSamAMsAni sthalacaramAMsAni upadizati, tatra - eDakaH = meSaH, rojjhaH = gavayaH, sukaraH = varAhaH, mRgaaant prasiddhau / 'appegaiyANaM' apyekeSAM 'tittirasAI' tittiramAMsAni upa 6 roga kI pratikriyA ke nimitta khAne ke liye matsya ke mAMsa kA upadeza detA, 'matsya ke mAMsa khAne se yaha roga zAMta ho jAyagA' aisA kahatA appegaiyANaM kacchabhamaMsAI ' kinhIM2 se kahatA ki - ' kacchapakA mAMsa khAo taba yaha roga naSTa hogA ? isI prakAra appegaiyANaM gohAmasAI appegaiyANaM magaramaMsAI, appegaiyANaM suMsumAramaMsAI, appegaiyANaM ayamaMsAI, evaM elaya - rojjha - sthara - miga-samaya- gomaMsa-mahisamaMsAI ' kinhIM2 ko grAha ke mAMsa khAne kA, kinhIM2 ko magara ke mAMsa khAnekA, kinhIM 2 ko suMsumAra (jalacara jIva ) ke mAMsa khAne kA, kinhIM 2 ko bakare ke mAMsa khAnekA, kinhIM2 ko meDhA ke, rojha ke, sUkara ke, mRgake, kharagoza ke, gAya ke aura bhaiMsA ke mAMsa khAne kA upadeza detA rahatA thA / kinhIM2 se yaha kahA karatA thA ki 'ttittirasAI' tuma tItara kA mAMsa macchamaMsAI uvadesei' artha-adhane roganA pratiDiyA mATe mAMchalAnu mAMsa bhAvAnA upadeza ApatA hatA; " mAMchalAMnuM mAMsa khAvAthI A roga zAMta thai jaze, " e pramANe uDeteA hato. 'appegaiyANaM kacchabhamaMsAI' netA -"chAyamAnuM bhAMsa aao| tyAre yA roga nAza yAmathe" se pramANe 'appegaiyANaM gohAmaMsAI, appegaiyANaM magaramaMsAI, appegaiyANaM suMsumAramaMsAI, appegaiyANaM ayamaMsAI, evaM - elaya - rojjJa - sUyara - miga - sasaya- gomaMsa-mahisamaMsAI' - dhane zrAharnu mAMsa khAvAnuM, kAine magaranuM mAMsa khAvAnuM, keAIne susumAra (jala jaMtu)nuM mAMsa bhAvAnuM, ne zanuM mAMsa, adhane gheTAnuM rAjanuM suvaranuM, bhRgarnu, bharagozanuM, gAyanuM ke pADA vagerenAM mAMsa khAvAnuM kahetA hatA keTalAkane ema kahetA hatA ke, 'tittarasAI' tabhe tetaranu mAMsa mAge, 'appegaiyANaM' bhane DeTalAune aDato zrI vipAka sUtra Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradatta varNanam 553 dizati / 'appegaiyANaM' apye keSAM vaTTaga-lAvaga-kaboya-kukkuDamayUramaMsAI' vartaka-lAvaka-kapota-kukkuTa-mayUramAMsAni khecaramAMsAni upadizati, tatra 'vartakaH' = 'vaTera' iti prasiddhaH pakSivizeSaH, 'lAvaga' lAvakaH='lAvA' iti prasiddhaH pkssivishessH| 'annesiM ca bahUNaM' anyeSAM ca bahUnAM 'jalayara-thalayara-khahayaramAINaM' jalacara-sthalacara-khecarAdInAM 'masAi uvadesei' mAMsAni upadizati / 'appaNAvi ya NaM se' AtmanApi ca khalu saH svayamapi saH 'dhaNNaMtarI vejje' dhanvantarivaidyaH 'tehiM' taiH pUrvoktaH 'macchamaMsehi ya jAva' matsyamAMsaiH yAvat-yAvacchabdena-pUrvakathitaiH sarvavidhairmAsaH 'aNNehi ya bahuhiM' anyaizca bahubhiH 'jalayarathalayara-khahayaramaMsAI' jalacara-sthalacara-khecaramAMsAni 'solliehi ya' zaulyaiH= agnipakvaiH, 'taliehi ya' talitaiH 'bhajjiehi ya' bharjitaiH kaTAdikAdau zuSkakhAo, 'appegaiyANaM' aura kinhIM2 se kahA karatA ki tuma 'vaTTakalAvaka-kavoya-kukuDa-mayura-maMsAI' vaTera kA, tuma lAvA kA, tuma kabUtara kA, tuma murge kA. aura tuma mayUra kA mAMsa khaao| 'annesiM ca bahaNaM jalayara-thalayara-khahayaramAINaM maMsAi uvadesei' kinhIM se aisA kahatA rahatA thA ki tuma ina bahuta se jalacara jIvoM kA, tuma thalacara jIvoM kA, tuma khecara jIvoM kA mAMsa khAo / dUsaroM ko hI mAMsa khAne kA yaha upadeza dekara zAMta rahatA ho so bAta nahIM hai kintu 'appaNAvi ya NaM se dhaNNaMtarI vejje' svayaM bhI vaha dhanvaMtarI vaidya 'tehiM bahUhi macchamaMsehiM ya jAva mayUramaMsehiM ya annehi ya bahuhiM jalayara-thalayara-khahayaramaMsehi ya' una machalI Adi se lekara mayUra taka ke samasta jIvoM ke mAMsa ke sAtha tathA jalacara thalacara evaM khecara Adi tiryaJcoM ke mAMsa ke sAtha 'solliehi ya taliehi ya bhajiehi ya suraM ca AsAemANe visAemANe3 tabhe 'vaTTaka-lAvaka-kavoya-kukkuDa-mayUramasAI' patanu, sAvAnu, 4bhutaranu, bhu2sAnu mane bhAnu mAMsa mAmera. 'annesiM ca bahUNaM jalayara-thalayara-khahayaramAINaM maMsAi uvadeseI ne mevI rIta to to tame ghaegian eAR jInA-thalacara jIvenAM ane khecara jIvonAM mAMsa khAo, bIjAne ja mAMsa khAvAne me tana upaheza mApAna zAMta raDato nADa, paraMtu 'appaNAvi ya NaM se dhaNaMtarI vejje pote paNa te dhanvaMtarI vaidya 'tehi bahUhi macchamaMsehi ya jAva mayUramaMsehi ya annehiM ya bahUhiM jalayara-thalayara-khahayaramaMsehiM ya ta bha74I mAhithI bane, mera sudhInAtamAma jInA mAMsanI sAthe jalacara-thalacara ane khecara Adi tiyAnAM bhAsanI sAthe 'solliehi ya taliehi ya bhajjiehi ya muraM ca 5 AsAemANe zrI vipAka sUtra Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 vipAkazrute pakvaizca saha 'suraM ca5' surAM ca5 'asAemANe'4 AsvAdayan 4 'viharai' viharati, 'tae NaM se' tataH khalu saH 'dhaNNaMtarI vejje' dhanvantarirvadyaH 'eyakamme4' ekatkarmA4 etad-uktavividhamatsyamAMsabhakSaNatadupadezakaraNarUpaM karma yasya sa tathA, 4 'mubahu pAvakamma' subahu pApakarma 'samajiNittA' samaya-samupAjya 'battIsaM vAsasayAI' dvAtriMzadvarSazatAni 'paramAuyaM' paramAyuH utkRSTAyuH 'pAlayittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'chaTThIe puDhavIe' SaSThayAM pRthivyAM 'ukoseNaM' utkarSeNa 'bAvIsasAgarovamaTThiiemu dvAvizatisAgaropamasthitikeSu -- neraiemu ' nairayikeSu -- neraiyattAe' nairayikatayA 'uvavaNNe' utpannaH // mU0 5 // viharaI' ki jo zaloM para laTakA kara pakAyA jAtA thA, tavA Adi para jo tailAdi se talA huA hotA thA, agni Adi dvArA jo zuSka bhuMjA huA rahatA thA unake sAtha aneka prakAra kI madirAko yatheccha khAtA pItA rahatA thA, evaM dUsaroM ko bhI khilAtA pilAtA rahatA thaa| 'tae NaM se dhaNNaMtarI vejje eyakamme0 subahu pAvakammaM samajiNittA battIsaM vAsasayAiM paramAuyaM pAlaittA' vaha dhanvaMtarI vaidya ki jisa kA eka yahI karma thA, svayaM mAMsa khAnA aura dUsaroM ko mAMsa khAne kA upadeza denA, aneka prakAra ke pApa karmoM kA upArjanakara 3200 varSe pramANa apanI utkRSTa Ayu ke vyatIta hone para 'kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsaM sAgarovamaTiiemu neraiemu neraiyattAe uvavanne' mara kara chaThIpRthivI ke naraka meM ki jahAM para utkRSTa sthiti22 sAgara kI hai nArakI kI paryAya se utpanna huaa| visAemANe 3 viharai 2 zazIkA 52 vaTapIne 54AbhI mAve cha tevA Adi para je tela AdithI taLavAmAM AvatAM, agni Adi dvArA jene sUkA mUMjavAsekavAmAM AvatAM tenI sAthe aneka prakAranI madirAne potAnI IcchA pramANe khAte- pItuM hatuM ane bIjAne paNa khavarAvate-ane pIvarAvate hato. _ 'tae NaM se dhaNaMtarI vejje eyakamme0 subahu pAvakammaM samajjiNittA battIsaM vAsasayAI paramAuyaM pAlaittA' te panta vaidha renu me404 4 tu ke, pite mAMsa khAto ane bIjAne mAMsa khAvAne upadeza dete, te aneka prakAranAM pApa karmone upArjana karI batrIsa (3ra00) varSa pramANa pitAnI utkRSTa AyuSya pUrI thatA 'kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsaM sAgarovamaTiiesu neraiemu neraiyattAe uvavanne' bha295 pAbhAna chavI pRthivAnA na24i 3 oryAM utkRSTa sthiti (22) bAvIsa sAgaranI che. tyAM nArakI jIvanI paryAyathI utpanna thaye. zrI vipAka sUtra Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru. 1, a0 7, udumbaradattavarNanam bhAvArtha-yaha vaidya apanI vidyA meM vizeSa nipuNa thA, isaliye rAjA ke antaHpura kI samasta rAniyoM kA evaM nagara ke samasta logoMkI cikitsA kiyA karatA thaa| rAjezvara Adi se lekara sArthavAhoM taka ke gharoM meM isa kA praveza thA / apanI cikitsA kA yaha eka namUnA thA / rAjA ke mahala se lekara raMka kI jhopaDI taka yaha prasiddhi pA cukA thA, ataH hara eka vyakti kA yaha pUrNa vizvAsapAtra bana gayA thA / kyA dubela, kyA glAna, kyA vyAdhita, kyA rogI Adi samasta jana isake pAsa apanI2 bImArI kI cikitsA karAne Ate rahate ! cikitsA karate2 yaha saba ke liye unake rogoM kA zamana ke nimitta matsya Adi jIvoM ke mAMsa khAne kA upadeza diyA karatA / kinhIM2 ko matsya ke mAMsa khAne kA, kinhIM2 ko kacchapa ke mAMsa khAne kA aura kinhIM2 ko grAha Adi prANiyoM ke mAMsa khAne kA pratidina upadeza detA / svayaM bhI mAMsa khAne meM yaha bahuta gRddha thaa| mAMsa ko bhUjakara tala kara evaM saMka kara yaha aneka prakAra kI surA ke sAtha khAyA karatA thA / isa prakAra ke vyavasAya meM hI isa vaidyane apanI 3200 battIsa sau varSa kI Ayu samApta kara dii| anta meM jaba yaha aneka pApoM ke poTale ko mAthe para lAda kara marA taba yaha chaThI pRthavI ke 22 sAgara kI sthiti vAle naraka meM utpanna huA ||suu0 // bhAvArtha-te vaidya pitAnI vidyAmAM vizeSa kuzaLa hatA, tethI rAjAnAM aMtapuranI tamAma rANIonI ane nagaranA tamAma lokonI cikitsA karyA karate hate. rAjezravara AdithI laIne sArthavAha sudhInA gharamAM teno praveza hato, pitAnI ciki. tyAre te eka namuno hate. rAjAnA mahelathI AraMbhIne raMkanI jhuMpaDI sudhI te prasiddha thaye hate; tethI karI tamAma mANasone te vizvAsapAtra banI gayuM hatuM, durbala, glAna regI ane pIDitajane sau te vaidyanI pAse pitAnA raMganI cikitsA karAvavA AvatA hatA, cikitsA karatAM karatAM te tamAma rogIone roga nivAraNa mATe mAchalAM Adi jInAM mAMsa khAvAne upadeza Apato hato keTalAkane masya AdinA mAMsa khAvAne, keIne kAcabAnuM mAMsa khAvAne kaIne grAha-muMDanuM mAMsa khAvAne pratidina upadeza ApatuM hatuM, pote mAMsa khAvAne bahuja gRddhaAsakata hate, mAMsane sekIne, taLIne aneka prakAranI madirAnI sAthe te khAdhA karatuM hatuM, 2 // prA2nA vyavasAyamA te vaidha pAtAnI (3200) trIsase panI AyuSya parI karI, aMtamAM jyAre te aneka pApanA gAMsaDA mAthA para bAMdhIne-lAdIne maraNa pAme tyAre te chaThThI pRthivInA bAvIsa (22) sAgaranI sthitivALA narakamAM utpanna thaye. (sU. 5) zrI vipAka sUtra Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute ||muulm // tae NaM sAgaradattassa satthavAhassa gaMgadattA bhAriyA jAijiMduyAvi hotthA / tIse je je jAyA dAragA te te viNighAyamAvajaMti, tae NaM tIse gaMgadattAe satthavAhIe aNNayA kayAiM putvarattAvarattakAlasamayaMsi kuDaMbajAgariyaM jAgaramANIe ayaM ajjhathie5 samuppaNNe evaM-khalu ahaM sAgaradatteNaM satthavAheNaM saddhiM bahuiM urAlAiM mANussagAI bhogabhogAI bhuMjamANI vihraami| No ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi taM dhaNNAo NaM tAo ammayAosapuNNAo NaM tAo ammayAo kayatthAo NaM tAo ammayAo kayapuNNAoNaM tAo ammayAo kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo suladdheNaM tAsiM ammayANaM mANussae jammajIviyaphale jAsiM maNNe NiyagakucchisaMbhUyAiM thaNaduddhaluddhagAiM mammaNapayaMpiyAiM thaNamUlakakkhadesabhAgaM aisaramANAI muddhagAiM puNo puNo ya komalakamalovamehi hatthehiM gihiUNa ucchaMgaNivesiyAI diti samullAvae sumahure puNo puNo maMjulappabhaNie, ahaNaNaM adhaNNA apuNNA akayapuNNA, etto egayaramavi Na pattA, taM seyaM khalu mamaM kallaM jAva jalaMte sAgaradattaM satthavAhaM ApucchittA subahupupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM gahAya bahurhi mittaNAiNiyagasayaNisaMbaMdhipariyaNamahilAhiM saddhiM pADalisaMDAo jayarAo paDiNikkhamittA bahiyA jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyataNe teNeva uvAgacchittae, uvAgacchittA tattha NaM uMbaradattassa jakkhassa maharihaM pupphaccaNaM karittae, karitA jANupAyavaDiyAe uvayAittae-jai NaM ahaM devANuppiyA! dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi, to NaM ahaM jAyaM ca dAyaM ca bhAyaM ca akkhayaNihiM ca aNuvaTrissAmitti kaTu uvayAiyaM uvAiNittae evaM zrI vipAka sUtra Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 557 saMpehei2 kallaM jAva jalaMte jeNeva sAgaradatte satthavAhe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI-evaM khalu ahaM devANuppiyA tubbhehi saddhiM jAva Na pattA, taM icchAmi NaM devANuppiyA ! tubbhehiM abbhaNuNNAyA jAva uvAiNittae, tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattaM bhAriyaM evaM vayAsI-mamaM piNaM devANuppiye esa ceva maNorahe kahaNNaM tumaM dAragaM vA dAriyaM vA payAejAsi-gaMgadattAe bhAriyAe eyamaDhe aNujANai ||suu0 6 // ttiikaa| 'tae NaM sAgaradattassa' ityAdi / 'tae NaM sAgaradattassa satthavAhassa gaMgadattA bhAriyA' tataH khalu sAgaradattasya sArthavAhasya gaGgadattA bhAryA 'jAiNiMduyA' jAtinindukA janmato mRtavatsA 'yAvi hotthA' cApyabhavat / 'tIse' tasyAH 'je je jAyA dAragA' ye ye jAtA dArakAH te te sarve 'viNighAyamAvajaMti' vinighAtamApadyante jAtamAtrA eva mriyante / 'tae NaM' tataH khalu 'tIse' tasyAH 'gaMgadattAe satthavAhIe' gaGgadattAyAH sArthavAhyAH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'puvvara 'tae NaM sAgaradattassa0' ityAdi / _ 'tae NaM eka samaya kI bAta hai ki 'sAgaradattassa satyavAhassa' sAgaradatta sArthavAha kI 'gaMgadattA bhAriyA' gaMgadattA nAmaka strI thI / vaha 'jAiNiMduyAvi hotthA' jAtininduka (mRtavandhyA) thii| 'tIse je je jAyA dAragA te te viNighAyamAvajjaMti' isa ke jo jo bAlaka hotA thA vaha utpanna hote hI mara jAtA thaa| 'tae NaM tIse gaMgadattAe satyavAhIe' kucha samaya bAda usa gaMgadattA sArthavAhI ko 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya _ 'tae NaM sAgaradattassa.' tyA. 'tae NaM / ye sabhayanI bAta che 'sAgaradattassa satthavAhassa' sAgarahatta sAtha vADanI 'gaMgadattA bhAriyA' ! nAmanI zrI tI te 'jAiNiMduyAvi hotthA' ti nindu tI 'tIse je je jAyA dAragA te te viNighAyamAvajjati' tene re re pANI yatA tA te 4-1 thadian mRtyu pAmatA tai. 'tae NaM tIse gaMgadattAe satthavAhIe' mA samaya pachI ta gattA sAtha vADIna zrI vipAka sUtra Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkazrute ttAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-rAtremadhyabhAge 'kuTuMbajAgariyaM' kuTumbajAgarikAM 'jAgaramANIe' jAgratyAH kurvatyAH 'ayaM' ayaM vakSyamANaH, 'ajjJathie' AdhyAtmikaH 5 Atmani manogataH saMkalpaH 'samuppanne' samudapadyata / 'evaM khalu ahaM sAgaradatteNaM satthavAheNaM saddhiM urAlAI mANussagAI' evaM khalu ahaM sAgaradattena sArthavAhena sAdhe bahUni varSANi yAvat udArAn mAnuSyakAn manuSyasambandhinaH 'bhogabhogAI bhogabhogAn kAmabhogAn 'bhuMjamANI' bhuJjAnA 'viharAmi' viharAmi vasAmi / kintu 'No ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM' naiva khalu ahaM dArakaM vA=AyuSmantaM bAlaM vA dArikAM vA=AyuSmatI bAlikA vA ' payAyAmi' prajAye-prajanayAmItyarthaH taM dhaNNAo gaM tAo' tad dhanyAH khalu tA 'ammayAo' amvAH mAtaraH, 'sapuNNAo NaM tAo ammayAo' 'puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe' rAtri ke madhyabhAga meM jaba ki yaha kuTumbajAgaraNA karatI thI 'ayaM ajjhatthie samuppaNNe' isa prakAra kA adhyavasAya utpanna huA / 'evaM khalu ahaM sAgaradatteNaM satthavAheNaM saddhi bahuI vAsAiM urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANA viharAmi' ki maiM sAgaradatta sArthavAha ke sAtha bahuta varSoM se urAlapradhAna manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhoga rahI hU~ 'No ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi' to bhI abhI taka mujha se jo jIvita rahe aisA na to koI putra hI utpanna haA hai, aura na koI putrI hii| 'taM dhaNNAo tAo ammayAo sapugNao0 kayatthAo0 kayapuNNAo0 kayalakkhaNAo muladve NaM tAsi ammayANaM mANussae jammajIviyaphale' ataH ve hI mAtAe~ dhanya haiM, ve hI mAtAe~ puNyazAlinI haiM veM hI mAtAe~ 'aNNayA kayAI' 13 me samaya 'puvvattAvarattakAlasamayasi kuDuMbajAgariyaM jAgaramANIe' raatriin| madhya bhAgamA nyAre te 95 // 2 // 42tI tI tyAre 'ayaM ajjhathie samuppaNNe' ! prazno adhyavasAya (viyA2) thayo' evaM khalu ahaM sAgaradatteNaM satthavAheNaM saddhi bahuiM vAsAiM urAlAI mAsussagAI bhuMjamANA viharAmi' I sAsadatta sArthavAnI sAthe ghagia varSIthA manuSya saMdhI udAra Ama-sAgone mAgakI 2 chu. 'No ceva NaM ahaM dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi' te paNa Aja sudhI mane jIvate rahe e kaI putra utpanna na thaye ke putrI paNa utpanna na 27. 'taM dhaNNAo NaM tAo ammayAo sapuNNAo0 kayatthAo0 kayapuNNAo0 kayalakkhaNAo0 muladdhe NaM tAsiM ammayANaM mANussae jammajIviyaphale' tathA te bhAtAsAne dhanya cha, te bhAtAmain Yeuel cha, te bhaataa| zrI vipAka sUtra Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 559 sapuNyAH khalu tAH ambA, 'kayatthAo NaM tAo ammayAo' kRta puNyAH khalu tAH ambA', 'kayalakkhaNAo NaM tAo ammayAo' kRtalakSaNAzca khalu tA ambAH, 'suladdhe NaM' sulabdhaM khalu 'tAsiM ammayANaM' tAsAm ambAnAM 'mANussae jammajIvi - yaphale' mAnuSyakaM janmajIvitaphalam asti 'jAsiM' yAsAM 'maNNe' manye Niyagakucchi saMbhUyAI' nijakukSisambhUtAH 'thaNaduddhaluddhagAI' stanadugdhalubdhakAH - stanadugdhAbhilASiNaH 'mammaNapayaMpiyAI' manmanaprajalpitAH manmaneti madhurasamullApayuktAH 'thaNamUlakakkhadesa bhAga' stanamUlakakSa dezabhArga= stanamUlAm = stanamUlabhAgAt kakSa dezabhAga = kakSaikadezam 'aisaramANAi' abhisarantaH = nirgamapravezau kurvantaH 'muddhagAi' mugdhakAH = saralahRdayAH 'puNe puNeo yaH punaH punazca 'komalakamalovamehiM hatthehiM' komalakamalopamAbhyAM hastAbhyAM 'giNhiUNa' gRhItvA 'ucchaMgaNivesiyAI' utsaGganivezitAH = aGke sthApitAH santaH, 'diti' dadati 'samullAvae' samullApakAnsamullApA eva samullApakAstAna - samyagucceH zabdAn 'sumahure' sumadhurAn 'puNo kRtArtha haiM aura unhIM mAtAoM kI strIparyAya saphala hai tathA unhI mAtAoMne apane mAnavabhava ke janma aura jIvana ko saphala kiyA hai jAsi maNNe NiyagakucchisaMbhUyAI thaNaduddhaluddhagAI mammaNaparyaMpiyAI thaNamUlakakkhadebhAgaM asaramANAI muddhagAI puNo puNo ya komalakamalovamehiM hatthe hiM giNhiUNa ucchaMgaNivesiyAI' ki jo apanI kukSi se utpanna hue, stana ke dugdha meM lubdhaka bane, maMda maMda isa prakAra ke madhura AlApoM ko bolane vAle, stana ke mUla bhAga se kakSa deza bhAga taka abhisaraNa karane vAle, evaM bhole bhAle aise bAlakoM ko apane komala kamala jaise hAthoM se grahaNa kara godI meM rakhatI haiM, aura jo bAlaka apanI mAtA ko 'samullAvara sumahure puNo puNo maMjulappabhaNie diti' godI meM kRtA che. ane te mAtAonI ja zrIparyAya-saphala che, tathA te mAtAe e ja pAtAnAM bhAnavalavano bhanma bhane bhavana saisa reso che' jAsi maNNe Niyagakucchi saMbhUyAI thaNaduddhaluddhagAI mammaNaparyaMpiyAI thaNamUlakakkhadesabhAgaM aisaramANAI muddhagAIM puNo puNo ya komalakamalovamehiM hatthehiM givhiUNa ucchaMgaNivesiyAI' je pAtAnI kukhathI utpanna thayela, stana dudhamAM-dhAvaNamAM lubdhaka anela, mana-mana A prakAranA madhura AlApeAthI kheAlanAra. stananA mUla bhAgathI kakSadeza bhAga sudhI abhisaraNa karavAvALA ane bhelA bhAlA evA bALakane peAtAnA kemala kamala jevA hAthI vaDe aNu urIne mojAmA rAkhe che, manene mAja potAnI bhAtAnA 'samulAvae sumahure puNe puNe maMjulappabhaNie diti ' joNAma mesIne suMdara , zrI vipAka sUtra Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 vipAkazrute puNo' punaH punaH 'maMjulappaNie' majulaprabhaNitAn-'mA-mA' iti zravaNaramaNIyabhASitAn dadati mAtRprabhRtizravaNAya vitaranti, tAdRzAn zabdAn kurvanti, tA mAtaro dhanyA iti bhaavH| kintu 'ahaNaM' aha khalu 'adhaNNA' adhanyA, 'apuNNA' apuNyA, 'akayapuNNA' akRtapuNyA'smi yataH 'etto' eteSu-dArakANAM vA dArikANAM vA prabhaNitAdiSu 'egayaramavi' ekataramapi-kaJcidekamapi 'Na pattA' na prAptA 'taM' tat-tasmAt kAraNAt 'seyaM' zreyaH 'khalu mamaM' khalu mama 'kallaM jAva jalaMte' kalye yAvat jvalati, kalye prAduSprabhAtAyAM rajanyAM yAvat 'utthite' udite sUrye sahasrarazmau dinakare tejasA jvalati dedIpyamAne sati 'sAgaradattaM satyavAha' sAgaradattaM sArthavAhaM 'ApucchittA' ApRcchaya 'subahupuSphavatthagaMdhamallAlaMkAraM' suvahupuSpavastragandhamAlyAlaGkAraM 'gahAya' gRhItvA 'bahuhiM' bahubhiH 'mittaNAiNiyagasayaNasaMbaMdhipariyaNamahilAhiM' mitrajJAtinijakasvajanasambabaiThakara sundara AlApoM ko evaM madhura apanI vANI se "mA mA" isa karNapriya ramaNIya zabda ko sunAte haiN| 'ahaM NaM adhaNNA apuNNA akayapuNNA' maiM to bilakula adhanya hUM, akRtapuNya hUM aura maMdabhAginI hUM, jo "etto egayaramavi Na pattA' unake ina madhura AlApAdikoM meM se kisI bhI AlApa sunane kA saubhAgya prApta nahIM kara rahI haiN| 'seyaM khalu mamaM kallaM' aba prAtaH hone para mujhe yahI zreya hai ki jaba 'jalaMte' sUrya apanI AbhA se camakane lagegA taba maiM 'sAgaradattaM satthavAhaM ApucchittA' sAgaratta sArthavAha se pUchakara 'subahupupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM gahAya' aneka puSpa, vastra, gaMdhamAlya, evaM alaMkAroM ko lekara 'bahuhi mitta-NAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNamahilAhiM saddhiM' aneka mitroM, jJAtijanoM, svajanoM evaM saMbaMdhIjanoM tathA parijanoM kI mahilAoM ke mAtApAyA potAnI pAe 43 "bhA-bhA" sevA 4 priya zaNhe! samajAve che. 'ahaM NaM adhaNNA apuNNA akayapuNNA' Ito tana mAgyahIna cha, bhane mahamAzyavANI chu. tethI 'etto egayaramaviNa pattA' tenA ko madhura mAyA ThInA mAtA5 sAlapArnu saubhAgya prApta zalyu nathI. 'seyaM khalu mama kallaM' have savAra yatAM 1 mAre bhATa se ti42 cha / nyAre 'jalaMte' sUrya potAnI mAmAthI yama41sArI tyAre -'sAgaradattaM satthavAhaM ApucchittA' sAgaratta sAtha pAine 5chI 43zane- 'subahupupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM gahAya' mane pu05, 17. dha bhAtya bhane ma ne sAdhane 'bahuhiM mittaNAi-Niyaga-sayaNa-saMbaMdhi-pariyaNa-mahilAhiM saddhi' bhane bhitrI, zAtinI, svanI, samAdhAna tathA parinAnI sImAnI zrI vipAka sUtra Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 7, udumbaradattavarNanam nAnA 561 ndhiparijanamahilAbhiH 'saddhiM pADalisaMDAo nayarAo' sArdhaM pATaliSaNDAt nagarAt 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'bahiyA' bahiH 'jeNeva' yatraiva 'uMbaradattassa jakkhassa' udumbaradattasya yakSasya 'jakkhAyataNe' yakSAyatanaM 'teNeva' tatraiva 'uvAgacchittae' upAgantum , 'uvAgacchittA' upAgatya 'tattha NaM' tatra khalu "uMbaradattassa jakkharasa' udumbaradattasya yakSasya 'maharihaM' mahA=mahAmUlyaM 'pupphaccaNaM' puSpArcanaM-puSpaiH pUjanaM 'karittae' kartuM 'karittA' kRtvA 'jANupAyavaDiyAe' jAnupAdapatitAyAH jAnubhyAM jAnunI bhUmau nipAtyetyarthaH, pAdayoH yakSacaraNayoH patitAyAH=natAyAH 'uvayAittae' upayAcituM-kAryasiddhau satyAM prAbhRtArtha mAnasikaM saMkalpaM kartum / upayAcanAsvarUpamAha-'jai NaM' ityAdi 'jai NaM' yadi khalu 'ahaM devANuppiyA' ahaM he devAnapriya ! 'dArayaM vA dAriyAM vA' dArakaM vA dArikAM vA "payAyAmi' prajAye-janayAmi 'to NaM' tahi khalu ahaM 'jAyaM ca' yAgaM ca-pUjAM 'dAyaM ca' dAyaMdAnaM 'bhAyaM ca' bhAgaM lAbhAMzaM 'akkhayaNihiM ca, akSayasAtha 'pADalIsaMDAo nayarAo paDiNikkhamittA' pATaliSaMDa nagara se nikala kara 'bahiyA' bAhira kI tarpha 'jeNeva jahAM uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe' uduMbaradatta yakSa kA yakSAyatana hai 'teNeva uvAgacchittae' vahAM jAUM / 'uvAgacchattA' aura jAkara 'tattha NaM uMbaradattassa jakkhassa maharihaM pupphaccaNaM karittae' vahAM usa uduMbaradatta yakSa kI mahArha puSpArcA karU~ / evaM 'karittA jANupAyavaDiyAe uvayAittae' pUjana ke bAda donoM ghuTanoM ko Teka kara yakSa ke caraNoM meM paDa kara yaha yAcanA kruuN| 'jai NaM ahaM devANuppiyA dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi' ki he devAnupriya ! yadi maiM putra athavA putrI inameM se jIte hue kisI bhI eka ko janma dUM 'to NaM' to nizcaya se 'ahaM jAyaM ca dAyaM ca bhAyaM ca akkhayaNihiM ca aNuvaDDhissAmi' sAthe ' pADalisaMDAo nayarAo paDiNikkhamittA' pAzel n||2thii nIseI bhI 'bahiyA' mAnA nAma 'jeNeva' jyA 2 'uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe' 26tta yakSanuM yakSAyatana 'teNeva uvAgacchittae' tyAM 16 'uvAgacchittA' mana dhana 'tattha NaM ubaradattassa maharihaM pupphaccaNaM karittae' tyAta patta yakSanI tanai anus mahA pAyaryA 43. 'evaM karittA jANu-pAyavaDiyAe uvayAittae' pUnA pachI bhanne dhunA thI yakSanA yaramA 5 yAyanA 43 "jai NaM ahaM devANuppiyA dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi' hevAnupriya ? mAre putra athavA putrI e bemAMthI kaI paNa ekane jIvatA hoya tevI sthitimAM ma thAya to-'to NaM' nizcayathA 'ahaM jAyaM ca dAyaM ca bhAyaM ca akkhayaNihiM zrI vipAka sUtra Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 vipAkazrute , nidhiM ca devabhANDAgAraM devadravyaM ca 'aNuvadissAmi' anuvardhayiSyAmi 'cikaTu' iti kRtvA = iti saMkalpya 'uvayAiyaM' upayAcitaM 'mannautI' bolavAM' iti prasidam ' uvAiNie' upayAcituM mama zreyaH, iti pUrveNa sambandhaH / evaM 'saMpehei' saMprekSate = manasi vicArayati, saMprekSya = vicArya 'kallaM jAva jalaMte' kalye yAvaujvalite sUryodaye sati 'jeNeva sAgaradate satthavAhe teNeva uvAgaccha yatraiva sAgaradattaH sArthavAhastatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA sAgaradattaM satyavAhaM evaM amrit ' upAgatya sAgaradattaM sArthavAhamevamavAdIt - ' evaM khalu devANupiyA !" evaM khalu he devAnupriya ! 'tubhehiM saddhi' yuSmAbhiH sArddhaM 'jAva' yAvat bahUni varSANi udArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn bhuJjAnA viharAmi, kintu adya prabhRti ahaM ekataramapi dArakaM vA dArikAM vA 'Na pattA' na prAptA 'taM icchAmi NaM devApiyA' tad icchAmi khalu he devAnupriya ! ' tubbhehiM anbhaNuNNAyA maiM pUjA ke artha, dAna ke artha, aura bhoga ke artha Apa ke bhaMDAra ko bhara dUMgI, 'ttika' isa prakAra 'uvayAiyaM uvAiNittae' kaha kara maiM usa yakSa se manautI manAUM - isI meM aba merA kalyANa hai ' evaM saMpehei saMpehittA' isa prakAra usa gaMgadattA sArthavAhI ne vicAra kiyaa| vicAra karane ke pazcAt 'kallaM jAva jalate jeNeva sAgaradatte satthavAhe teNeva uvAgacchai' jaba prAtaHkAla huA aura sUrya jaba apanI kiraNamAlA se khUba camakane lagA, taba vaha gaMgadattA jahAM usake pati sAgaradatta seTha the vahAM gaI 'unAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM kyAsI' aura jAkara sAgaradatta sArthavAha se isa prakAra bolI- ' evaM khalu ahaM devANupiyA tumbhehiM saddhiM jAva Na pattA, ki he devAnupriya ! maiMne tumhAre sAtha bahuta varSoMse Aja taka udAra kAmabhogoM ko bhogA hai, kintu phira ca aNuvassAmi' hu punnarthe chAna bhATe, mane loga bhATe AApanA laMDArane larI AAdhIza, 'ttikaTTu' mA pramANe 'uvayAiyaM uvAiNittae' mAnatA mAnIne hu yakSarnu bhana bhanAvIza, temAM huve bhAI udayA che. 'evaM saMpeheI' mA pramANe te gaMgadvattA sArthavAhIko vicAra ye ' saMpehittA ' vicAra arIne yachI 'kallaM jAva jalate jeNeva sAgaradatte satthavAhe teNeva uvAgacchai' nyAre prAtaH asa thayo bhane sUrya jyAre potAnAM kiraNAthI khUba camakavA lAgyA, tyAre te gaMgadattA jyAM peAtAnA yati sAgarahanta zeTha hutA tyAM ga 'uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM bayAsI' yAne mAne sAgarahutta sArthavAhane yA pramANe hevA bAgI 'evaM khalu ahaM devANupiyA tumbhehiM saddhiM0 Na pattA' he he hevAnupriya ! meM mAna sudhI tabhAza sAthe ghaNAM varSoM sudhI udAra kAmabhegAne bhagavyA che, paraMtu mane koi prakAre Aja zrI vipAka sUtra Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 563 yuSmAbhirabhyanujJAtA-bhavatA prAptAjJAhaM 'jAva uvAiNittae' yAvat upayAcitum= udumbaradattaM yakSaM putrArthamArAdhayituM vAJchAmIti bhAvaH / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'sAgaradatte satthavAhe' sAgaradattaH sArthavAho 'gaGgadattaM bhAriyaM evaM bayAsI' gaGgadattAM bhAryAmevamavAdIt-'mamaMpi NaM devANuppiye' mamApi khalu he devAnupriye ! 'esa ceva maNorahe' eSa eva manorathaH abhilApo varttate yat 'kahaNNaM' kathaM khalu= kenopAyena 'tumaM dAragaM vA dAriyaM vA' svaMdArakaM vA dArikAM vA 'payAejjAsi' prajanayeH, ahamapIdaM vAcchAmi cintayAmi ca kenopAyena tava santatiH syaaditi'ityaashyH| evamuktvA udumbaradattayakSArAdhanarUpamartham , 'gaMgadattAe bhAriyAe' gaGgadattAyA bhAryAyAH 'eyamaheM' etamartha 'aNujANai' anujAnAti-svIkaroti ||muu0 6 // bhI mujhe kisI prakAra se abhI taka bhI eka bhI AyuSmAna putra yA putrI kI prApti nahIM huI hai 'taM icchAmi NaM devANuppiyA' isa liye he devAnupriya ! maiM cAhatI hUM ki 'tubbhehiM abhaNuNNAyA jAva uvAiNittae' tuma se AjJA lekara maiM vastrAdika pUjana kI sAmagrI lekara manotI mAnyatA manAneke liye udumbaradatta yakSa ke yakSAyatana jAU~ / 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattaM bhAriyaM evaM vayAsI' isa prakAra apanI patnI ke vacanoM ko sunane ke bAda vaha sAgaradatta sArthavAha gaMgadattA se isa prakAra bolA ki 'mama pi NaM devANuppiye esacceva maNorahe' he devAnupriya ! merI bhI Antarika yahI bhAvanA hai ki- 'kahaNaM tumaM dAragaM vA dAriyaM vA payAejjAsi' kisa upAya se tumhAre putra yA putrI hove| esA kaha kara sAgaradatta ne 'gaMgadattAe bhAriyAe eyamaDheM aNujANai, gaMgadattA ke kathita abhiprAya ko svIkRta kara liyaa| // sU0 6 // sudhA me 5 AyuSyamAna putra putrInI pAsi tha nahi. 'taM icchAmi NaM devANuppiyA' te bhATevAnupriya ! IyAI chu, 'tubbhehi abbhaNuNNAyA jAva uvAiNittae' bhArI pAsethI mA prApta zana hU~ mAnI sAmagrI sa zana manAtI-bhAnatA bhnaa| bhATa humatta yakSanA yakSayatane 15 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattaM bhAriyaM evaM vayAsI'ta pramANe pAtAnI patnInA vacanene sAMbhaLIne pachI-te sAgaradatta sArthavAha gaMgadattAne A pramANe kahevA lAgyA ke 'mamaM piNaM devANuppiye esacceva maNorahe' hevAnupriye ! bhArI 555 mata2i4 yA bhAvanA cha : ' kahaNNaM tumaM dAragaM vA dAriyaM vA payAejjAsi ' yA pAyathA bhane putra athavA putrI thAya, se prabhAvahIna sAsarahate 'gaMgadattAe bhAriyAe eyamadraM aNujANai' mahattA sA vidyAranA svii||2 4 sIdhI. (sU0 6) zrI vipAka sUtra Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 564 vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradattasatthavAheNaM eyamaheM abbhaNuNNAyA samANI subahuM puppha0 jAva mittaNAi0 mahilAhiM saddhiM sayAo gihAo paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA pADalisaMDaM nayaraM majhamajheNaM Niggacchai, NiggacchittA jeNeva pukkhariNIe tIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA pukkhariNIe tIre subahuM puppha-gaMdha-mallAlaMkAraM Thavei, ThavittA pukkhariNI ogAhei, ogAhittA jalamajaNaM karei, karittA jalakIDaM karei,karittA bahAyA kaya-kouya-maMgala-pAyacchittA ullapaDasADiyA pukkhariNIe paJcattarai paccuttarittA taM puppha0 giNhai giNihattA jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA uMbaradattassa jakjassa Aloe paNAmaM karei, karittA lomahatthaM parAmusai, parAmusittA uMbaradattajakkhaM lomahatthaeNaM pamajjai, pamajjittA dagadhArAe abbhukkhei, abbhukkhittA pamhala0 gAyalaTuiM olUhei, olUhittA seyAI vatthAiM parihei, parihittA maharihaM pupphAruhaNaM vatthAruhaNaM mallAruhaNaM gaMdhAruhaNaM cuNNArahaNaM karei, karittA dhUvaM Dahai, dhUvaM DahittA jANupAyavaDiyA evaM vayAsI jai NaM ahaM devANuppiyA! dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi to NaM jAva uvAiNai, uvAiNittA jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disi paDigayA // sU0 7 // TIkA 'tae NaM sA gaMgadattA' ityAdi / 'tae NaM sA gaGgadattA bhAriyA' tataH khalu sA gaGgadattA bhAryA 'sAgaradattaM satyavAheNaM' sAgaradattena sArthavAhena 'eyamae etamartha' 'anbhaNuNNAyA samANI' zrI vipAka sUtra Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam abhyanujJAtA satI 'subahuM puSpha0' subahuM puSpagandhamAlyAlaMkAraM gRhItvA 'jAva' yAvat mittaNAi0 mahilAhiM' mitrajJAti-svajanasambandhi-parijana-mahilAbhiH 'saddhiM' sArdha 'sayAo gihAo' svasmAd gRhAt 'paDiNikkhamaI' pratiniSkramati, 'paDiNikvamittA' pratiniSkramya 'pADalisaNDaM nayaraM majjhaM majjheNaM' pATaliSaNDaM nagaraM madhyamadhyena 'Niggacchai' nirgacchati, 'nirgacchittA' nirgatya 'jeNeva' yatraiva 'pukkhariNI' puSkariNI 'teNeva uvAgacchai' tatraiva upAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'pukkhariNIe tIre' puSkariNyAstIre 'mubahu puSphagaMdhamallAlaMkAre' subahu 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA0' ityAdi / 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradattasatthavAheNaM abbhaNuNNAyA samANI' isa ke bAda apane pati sAgaradatta dvArA isa kAma ke liye jise AjJA prApta ho cukI hai 'sA gaMgadattA bhAriyA' aisI vaha gaMgadattA seThAnI 'subahuM puppha0 jAva mittaNAi0 mahilAhiM saddhiM' aneka puSpa Adi vastuoM ko lekara apane paricita janoM kI mahilAoM ke sAtha2 sayAo gihAo paDiNikkhamaI apane ghara se bAhira nikalI aura 'paDiNikvamittA' nikala kara 'pADalisaMDaM nayaraM majhamajjheNaM Niggacchai' pATaliSaMDa nagara ke ThIka madhyabhAga se hokara usa yakSAyatana kI ora calI / 'NiggacchittA' calatI2 vaha 'jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchaI' vahAM AI ki jahAM eka puSkariNI-bAvaDI thI / 'uvAgacchittA' Akara usane 'pukkhariNIe tIre khubahaM pupphagaMdhamallAlaMkAraM ThaveI' usa puSkariNI ke taTa para ve sAtha meM lAe hue saba puSpa gaMdha, mAlya evaM alaMkAra Adi rakha diye| 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA0' tyAhi. 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradattasatthavAheNaM abbhaNuNNAyA samANI' te pachI pitAnA pati sAgaradatta dvArA te kAma mATe AjJA jene prApta thaI gaI che. sA gaMgadattA bhAriyA' mevI te gamahattA Astoft 'subahuM puppha jAva mittaNAi0 mahilAhiM saddhi' bhane yo mAha vastubhAsa pAtAnA paziyata bhAsAnI sImAnI sAthai sAtha 'sayAogihAo paDiNikkhamaI'yotAnA gharathI mahA nIjI mane 'paDiNikkhamittA' pADalisaMDaM jayaraM majjhaM-majjheNaM Niggacchai' pArasImanagaranA sarAsara bhayanAmA thane te yakSanA sthAna ta23 myAdI. 'NiggacchittA' yAsatI- yAsatI te 'jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchai' tyA bhAvI ori me pu2i9l-qsI tI. 'uvAgacchittA' bhAvAna to pukkhariNIe tIre subahuM pupphagaMdhamallAlaMkAraM Thaveite puSkariNInA kAMThA para pitAnI sAthe lAvela tamAma puSpagaMdha,mAlya,alaMkAra AdirAkhI dIdhAM. zrI vipAka sUtra Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute puSpagandhamAlyAlaGkAraM 'Thavei' sthApayati, 'ThavittA' sthApayitvA 'pukkhariNI' puSkariNIm , 'ogAhei' avagAhatepravizati, 'ogAhittA' avagAhya pravizya 'jalamajjaNaM' jalamajjana-jala DanaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA 'jalakIDaM' jalakrIDAMjalalIlAM karei' karoti, 'karittA' kRtvA 'pahAyA' snAtA 'kayakouyamaMgalapAyacchittA' kRtakautukamaGgalamAyazcittA 'ullapaDasADiyA' AIpaTazATikA-Ardravastreva, 'pukkhariNI' puSkariNI 'paccuttarai' pratyuttarati-tato bahinissarati, 'paccuttarittA' pratyuttIrya-bahinissRtya 'taM' taM-pUrvasthApitaM 'puppha0' puSpagandhamAlyAlaGkAraM 'giNhai' gRhNAti, 'gihittA' gRhItvA 'jeNeva' yatraiva 'uMbaradattassa jakkhassa' udumbaradattasya yakSasya 'jakkhAyayaNe' yakSAyatanaM yakSasthAnaM 'teNeva' tenaiva 'uvAgacchai ' upAgacchati, "uvAgacchittA' upAgatya 'uMbaradattassa jakkhassa' udumbaradattasya yakSasya 'Aloe' Aloke darzane sati 'ThavittA pukkhariNI ogAhei' rakha kara vaha phira usa puSkariNI meM snAna ke nimitta praviSTa huii| 'ogAhittA' ghusa kara usane 'jalamajjaNaM karei' usa ke jala meM DubakI lagAI / 'karittA 'jalakIDaM karei' DubakI lagAne ke bAda phira usane usameM jalakrIDA kii| 'karittA prahAyA' jala krIDA kara usane snAna kiyA, isa prakAra jaba vaha acchI taraha snAna kara cukI evaM 'kayakouyamaMgalapAyacchittA' kautuka, maMgala aura prAyazcita karma se jaba nipaTa cukI tava 'ullapaDasADiyA' gIlI sADI pahirI huI hI vaha 'pukkhariNIo paccuttarai' puSkariNI se bAhara niklii| paccutarittA taM puppha giNhaI' aura nikala kara usane ve taTa para rakhe hue puSpa Adi liye| giNhittA jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai' uThA kara vaha usa ora calI ki jisa ora usa yakSa kA yakSAyatana thaa| 'ThavittA pukkhadiNI ogAhei' rAbhAna tere pachI 40426 mA snAna 421 / bhATe praveza dhyo, 'ogAhittA' praveza prazane to 'jalamajjaNaM karei' tesamA DamaDI bhArI 'karittA jalakIDaM kareI' mane to te pAbha rat 4N, "karittA hAyA' jalakrIDA karIne pachI teNe snAna karyuM, A pramANe te jyAre sArI rIte snAna karI rahI te pachI 'kayakouya maMgalapAyacchittA' autu, bhagata bhane prAyazcitta bhathA nyAre nivRtta yA tyAre 'ullapaDasADiyA' hIdI (Monalel) sADa paDezana te 'pukkhariNIo paccuttarai' dhuriNAthI pahA nItI 'paccuttarittA taM puppha0 giNhai' bhane nIjAna ta sist 52 rAmesa puSpo, mAhiza yu tu te sIdhu 'gihittA jeNeva uMbaradattassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchaisa zane yakSanA sthAna ta23 sAlI 'uvAgacchittA' yakSanA sthAnamA pADayAne taNe uMbaradattassa zrI vipAka sUtra Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 7, udumbaradattavarNanam 'paNAmaM karei' praNAmaM karoti-praNamati, praNAmaM 'karittA' kRtvA 'lomahatthaM ' romahastaM mayUrapicchamArjanIM 'parAmusaI' parAmRzati-spRzati gRhNAtItyarthaH / 'parAmusittA' parAmRzya-gRhItvA 'uMbaradattaM jakkhaM' udumbaradattaM yakSaM 'lomahatthaeNaM' romahastakena 'pamajjai' pramASTi-pramArjayati-rajo'panayatItyarthaH, 'pamajittA' pramAjya-rajo'paniya 'dagadhArAe' dakadhArayA-udakadhArayA 'abbhukkhei' abhyukSati, 'abbhukkhittA' abhyukSya 'pamhala' pamhalamukumAlAe 'gaMdhakAsAiyAe' iti saMgrAhyam / pakSmalasukumArayA-sukomalaromavatyA gandhakApAyikayA-sugandhiyuktakaSAyaraGgaraJjitazATikayA sugandhivastreNetyarthaH 'gAyalahi' gAtrayaSTiM yakSazarIraM 'olheI' avarukSayati-zuSkaM karoti, proJchatItyarthaH 'olUhittA' avarUkSya 'seyAI vatthAI' zvetAni vastrANi 'parihei' paridhApayati, 'parihittA' paridhApya 'uvAgacchittA' yakSAyatana meM pahu~cate hI usane 'uMbaradattassa jakkhassa' jyoM hI udumbaradatta yakSa ko 'Aloe' dekhA tyoM hI 'paNAma karei' use praNAma kiyaa| 'karitA lomahatthaM parAmusai' praNAma karane ke anantara usane vahIM para rakhI huI mayUroM ke paMkhoM kI banI eka pIchI uThAI 'parAmusittA uMbaradattaM jakkha lomahatthaeNaM pamajjai uThA kara usane usa uduMbaradatta kA usa pIchI se pramArjana kiyA / 'pamajjittA dagadhArAe abbhukkhei' pramArjana kara usane jalakI dhArA se usakA abhiSeka kiyaa| 'anbhukkhittA pamhala0 gAyalahi~ olUheI' abhiSeka karane ke anantara usane usa yakSa ke zarIra ke jalakaNoM ko eka aise vastra se sApha kiyA jo mahIna, komala evaM sugaMdhita kaSAya raMga se raMgA huA thA / 'olUhittA seyAI vatthAI parihei' jaba yakSa ke zarIra ke jalakaNa bilakula zuSka ho cuke, taba usane phira use sapheda vastra pahirAye 'parihittA jakkhassa' yaig24tta yakSane 'Aloe' yA te mate 'paNAmaM karei' tane prathama puryA 'karittA lomahatthaM parAmusaI' praNAma 4aa pachI tethe tyA mANasI bhAranA pIchAnI manelI me pIchI sIdhI. 'parAmusittA ubaradattaM jakkha lomahatthaeNaM pamajjaI' pIchIna to te mahattana te pIchI 43 prabhAna yu. "pamajjittA dagadhArayA abbhukkhei' prabhAna rIne pachI dhArA 13 tane maliSa yo. 'anbhukkhittA pamhala0 gAyalahi~ olhei' abhiSe 4aa pachI te te yakSanA shriirnAM jalakane eka evA vastrathI sApha karyA ke je pAtaluM, kamaLa, ane sugaMdhita kaSAya gathI gavata, 'olUhittA seyAI patyAiM parihei'yAre yakSanA zarIranA rase] tamAma zu04 45 yA, tyAre tana zveta 4 parAvyo, 'parihittA maharihaM zrI vipAka sUtra Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 vipAkazrute 'maharihaM' mahAhai 'pupphAruhaNaM' puSpArohaNaM-puSpasamarpaNaM 'vatthAruhaNaM' vastrArohaNaM vastrasamarpaNaM 'mallAruhaNaM' mAlyArohaNaM-puSpamAlAsamarpaNaM 'gaMdhAruhaNaM' gandhArohaNaM 'cuNNAruhaNaM' cUrNArohaNaM gandhacUrNasamarpaNaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA 'dhUvaM Dahai' dhUpaM dahati, 'DahittA' dagdhvA 'jANupAyavaDiyA' jAnupAdapatitA-jAnubhyAM yakSapAdayoH patitA satI 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'jai NaM ahaM devANuppiyA' yadi khalu ahaM devAnupriya ! he yakSa ! 'dAragaM vA dAriyaM vA' dArakaM vA dArikAM vA 'payAyAmi' prajAye-bhajanayAmi, 'to gaM tarhi khalu-jAva' yAvatahaM 'jAyaM ca' yAgaM pUjAM 'dAyaM ca' dAnaM dInaduHkhibhyo'nnAdivitaraNaM 'bhAyaM ca' bhAgaM lAbhAMzaM 'akkhayaNihiM ca' akSayanidhi devabhANDAgAraM ca 'aNuvadiDhassAmi' anuvardhayiSyAmi devadravyavRddhiM kariSyAmi 'ni kaTu' iti kRtvA 'uvayAiyaM' upayAcitaM mAnasika saMkalpaM 'uvAiNaI upayAcate-karoti, 'uvAiNittA' maharii pupphAruhaNaM, vatthAruhaNaM, mallAruhaNaM, gaMdhAruhaNaM, cuNNAruhaNaM karei' vastra pahirAne ke bAda phira usane use bahamUlya puSpa samarpita kiye, vastra samarpita kiye, puSpamAlAe~ samarpita kI, candanAdika sugaMdhita dravya samarpita kiye aura gandhacUrNa bhI arpita kiye| karittA dhuvaM Dahai, dhuvaM DahittA jANupAyavaDiyA evaM bayAsI' saba cIjoM ko arpita kara usane vahAM dhUpa kheI / dhUpa khene ke bAda vaha yakSa ke caraNoM meM donoM ghuTanoM ko Teka kara par3a gaI aura manautI manAne ke rUpa meM isa prakAra bolIjai NaM ahaM devANuppiyA dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi, to gaM jAva uvAiNaI' ki he devAnupriya yakSeza ! yadi maiM AyuSmAn putra athavA putrI ko janma dUM to niyama se yAga-pUjA, dAna, lAbhAMza aura Apa ke akSayabhaMDAra kI vRddhiM kruuNgii| isa prakAra kaha kara usane usase manautI pupphAruhaNaM, vatthAruhaNaM, mallAruhaNaM, gaMdhAruhaNaM cuNNAruhaNaM karei' para parAcyA pachI teNe te yakSane bahumUlya puSpa samarpaNa karyA vastra samarpaNa karyA, ane gadhacUrNa paNa ma dhyu, karittA dhRvaM Dahai, dhRvaM DahittA jANupAyavaDiyA evaM vayAsI' tamAma vastuo arpaNa karIne teNe tyAM dhUpa karyo ane dhUpa karyA pachI te yakSanA cara mAM banne ghuMTaNane Teke ApIne pagamAM paDI gaI. ane mAnatA mAnatI hoya tema mA prabhArI mAlI, 'jai NaM ahaM devaguppiyA dAragaM vA dAriyaM vA payAyAmi, to gaM jAva uvAiNai vAnupriya yaza ! le bhane mAyubhAna putra athavA putrIne janma thAya te niyama pramANe yoga-pUjA, dAna, lAbhAMza ane ApanA akSaya mArane pdhaare| rIza mA prabhArI hIna to bhAnatA bhanAvI. 'uvAiNittA jAbheva zrI vipAka sUtra Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam upayAcya 'jAmeva disi pAunbhUyA' yasyA dizaH prAdurbhUtA-samAgatA 'tAmeva disiM tasyAmeva dizi 'paDigayA' pratigatA=pratinivRttA // sU0 7 // // mUlam // tae NaM se dhaNaMtarI vejje tAo naragAo aNaMtaraM uvahittA iheva jaMbaddIve dIve bhArahe vAse pADalIsaMDe nayare gaMgadattAe bhAriyAe kucchisi puttattAe uvvnnnne| tae NaM tIse gaMgadattAe bhAriyAe tiNhaM mAsANaM bahapaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAubbhUe, dhaNNAo tAo ammayAo jAva phale, jAo NaM viulaM asaNaM4 uvakkhar3Ati, uvakkhaDAvittA bahuhi mitta0 jAva parikhuDAo taM viulaM asaNaM4 suruM ca5 puppha jAva gahAya pADalisaMDaM nayaraM majjhamajjheNaM paDiNikkhamaMti, paDiNikkhamittA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA pukkhariNI ogAheMti, ogAhittA pahAyA jAva pAyacchittAo taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 bahuhi mittaNAi jAva saddhiM AsAeMti4 AsAittA4 dohalaM viNeMti, evaM saMpehei, saMpehittA kallaM jAva jalaMte jeNeva sAgaradatte satthavAhe teNeva uvAgacchai uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI-"dhannAo NaM tAo jAva viNeti," taM icchAmi NaM jAva vinnitte| tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattAe bhAriyAe eyamaDheM aNujANai / tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradatteNaM satthavAheNaM abbhaguNNAyA samANI viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA manAI 'uvAiNittA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disi paDigayA' isa prakAra manautI manA kara vaha jisa dizA se hokara apane ghara se yahAM AI thI, usI dizA se hokara vaha apane ghara vApisa calI gii| ||suu0 7 // disi pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA' yA pramANe bhAnatA manAvAne zimethI pitAnA gherathI AvI hatI te ja dizAthI potAnA ghera pAchI cAlI gaI. (sU0 7) zrI vipAka sUtra Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 vipAkazrute taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 subahupuppha0 parigiNhAvei, parigihAvittA bahuhiM jAva parivuDA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA pukkhariNIM ogAhei, ogAhittA pahAyA jAva pAyacchittA pukkhariNIo paccuttarai / tae NaM tAo mitta jAva mahilAo gaMgadattaM satthavAhaM mallAlaMkAravibhUsiyaM kareMti, tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA tAhiM mittajAva aNNAhiM bahuhiM nayara mahilAhiM saddhiM taM viulaM asaNaM4 suraMca5 AsAemANI 4 dohalaM viNei, viNittA jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disiM pddigyaa| tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA pasatthadohalA taM gandhaM suhaMsuheNaM parivahai / tae NaM sA gaMgadttA bhAriyA NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dArayaM payAyAi jAva nAme jamhANaM amhaM ime dArae uMbaradattassa jakkhassa uvayAiyaladdhae taM hou NaM ime dArae uMbaradatte nAmeNaM / tae NaM se uMbaradatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivaDUi ||suu08|| TIkA 'tae NaM se ghaNNaMtarI vejje' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu sa ' ghaNNaMtarI vejje' dhanvantarirvaidyaH 'tAo naragAo' tasmAt narakAt = SaSThyAH pRthivyAH 'anaMtaraM' anantaram pazcAt 'uvahitA' udghRtya = nissRtya 'iheva' atraiva 'jaMbUdIve dIve' jambUdvIpe dvIpe jambU 'tae NaM se dhaNaMtarI vejje' ityAdi / 'tae NaM' eka samaya kI bAta hai ki 'se dhaNNaMtarI vejje' usa dhanvaMtarI vaidya kA jIva 'tAo naragAo' usa chaThe naraka se 'anaMtaraM' apanI bhavasthiti pUrNa hote hI 'ubvaTTittA' nikala kara 'ihetra jaMbUddIve 'tara NaM se dhaNaMtarI vejje 0 ' ityAdi 'tara NaM' : sabhayanI vAta che ! ' se ghaNNaMtarI vejje' te dhanvaMtarI vaidyanAva 'tAo naragAo' te chuTTI narasthI 'anaMtaraM' potAnI avasthiti pUrI thAMba 'ubahittA' nImbIne iheba jaMbUdIve dIve bhArahe bAse pADalisaMDe Nayare zrI vipAka sUtra Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 571 dvIpanAmake dvope-madhya jambUdvIpe 'bhArahe vAse' bhArate varSe bharatakhaNDe 'pADalisaMDe gayare' pATalipaNDe nagare 'gaMgadattAe bhAriyAe' gaGgAdattAyAH bhAryAyAH 'kucchisi' kukSau 'puttattAe' putratvena 'uvavaNNe' utpannaH / 'tae the' tataH khalu 'tIse gaMgadattAe bhAriyAe ' tasyAH gaMgadattAyA bhAryAyAH 'tiNhaM mAsANaM' triSu mAseSu 'bahupaDipuNNANaM' bahupratipUrNeSu sarvathA pUrNeSu satsu 'ayameyArUve' ayametadrUpaH vakSyamANaprakAraH 'dohale' dohadaH garbhaprabhAvajanito'bhilASaH 'pAubhUe' prAdurbhUtaH-samutpannaH / dohadasvarUpamAha-'dhaNNAo NaM ityAdi / 'dhaNNAo NaM tAo' dhanyAH khalu tAH 'ammayAo' ambA:-mAtaraH 'jAva phale' yAvat phalaM atra yAvacchabdAdevaM yojanA-sapuNyAH, kRtArthAH, kRtapuNyAH, kRtalakSaNAzca tA mAtaraH, tathA sulabdhaM tAsAmambAnAM mAnuSyakaM janmajIvitaphalam, 'jAo NaM' yAH khalu 'viulaM' vipulaM 'asaNaM4' azanaM pAnaM khANaM svAdyam uvakhadIve bhArahe vAse pADalisaMDe Nayare gaMgadattAe bhAriyAe kucchisi puttattAe uvavaNNe' isI jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM rahe hue pATaliSaMDa nAma ke nagara meM basane vAle sAgaradatta seTha kI bhAryA gaMgadattA kI kukSi meM putrarUpa se utpanna huA / 'tae NaM tIse gaMgadattAe bhAriyAe tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAunbhUe' jaba isake usa gaMgadattA kI kukSi meM Aye hue3 mAsa ThIka vyatIta ho cuke, taba gaMgadattA ke citta meM isa prakAra kA dohalA utpanna huaa| 'dhaNNAo NaM tAo ammayAo' ki ve mAtAe~ dhanya haiM 'jAva phale' ve hI mAtAe~ sapuNya-puNyasahita haiM, ve hI kRtArtha haiM, ve hI mAtAe~ kRtapuNya haiM, unhIM mAtAoM kA janma aura jIvana donoM saphala hai 'jAo NaM viulaM asaNaM4 uvakkhaDAveti' jo vipula pramANa meM4 prakAra kA AhAra gaMgadattAe bhAriyAe kucchisi puttattAe uvavaNNe' te 4Iyana maratakSetramA rahelA pATalIpuMDa nAmanA nagaramAM rahenArA sAgaradatta zeThanI strI gaMgadattAnA udaramAM putra35thii utpanna thayo. 'tae NaM tIse gaMgadanAe bhAriyAe tiNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM ayameyArUve dohale pAunbhUe' nyAre te me gamahattAnI kSi-42mA 25vyAne 3 traNa mAsa barAbara pUrA thayA, tyAre gaMgadattAnA cittamAM A prakArane eka dehalebhnaa25 85-na thayo. 'dhaNNAo NaM tAo ammayAo' te bhAtAmA dhanya cha 'jAva phale' te maataaye| puNyaktache, kRtArtha cha, te bhaataa| itapuSya cha, te mAtAsAnA bhI mana na bhanna saNa cha, 'jAo NaM viulaM asaNaM4 uvakkhaDAceti' 24 prabhAmA 4 prA2na! sADA tayAra 42rAve cha, bhane 'uvakkhaDAvittA bahurhi zrI vipAka sUtra Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 vipAkazrute DAti' upaskArayanti, 'uvakkhaDAvittA' upaskArya 'bahuhiM ' bahubhiH 'mitta jAva' mitra-yAvat-mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilAbhiH 'parivuDAo' parivRtAH 'taM viulaM asaNaM' taM vipulaM azanam azanAdi caturvidhamAhAraM 'suraM ca' surAM ca 5 'puSpha jAva' puSpagandhamAlyAlaMkAraM 'gahAya' gRhItvA 'pADalisaMDaM jayaraM' pATaliSaNDaM nagaraM majjhaMmajjheNaM madhyamadhyena-madhyato bhUtvA 'paDiNikkhamaMti' pratiniSkrAmyanti, 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'jeNeva pukkhariNI' yatraiva puSkariNI 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA pukkhariNI' upAgatya puSkariNIm 'ogAheMti' avagAhante, 'ogAhittA' avagAhya 'pahAyA' snAtAH 'jAva pAyacchittAo' yAvat-prAyazcitAH--kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH 'taM' tat 'viulaM asaNaM' vipulam azanaM4 azanAdi caturvidhamAhAraM 'suraM ca5' surAM ca5 'bahurhi' bahubhiH 'mittaNAi jAva saddhiM' mitrajJAtiyAvat taiyAra karavAtI haiM ora 'uvakkhaDAvittA bahuhi mitta-jAva parivuDAo' taiyAra karavA kara apane mitrAdi parijanoM kI mahilAoM ke sAtha parivRta hokara 'taM viulaM asaNaM4 suraMca5 puppha jAva gahAya pADalisaMDaM NayaraM majjhaMmajjheNaM paDiNikkhamaMti' usa taiyAra kiye hue azana ko vividha prakAra kI madirA ko evaM puSpa, gandha, mAlya, vastra aura alaMkAra ko lekara pATaliSaMDa nagara ke bIcoM-bIca hokara jo nikalatI haiN| paDiNikvamittA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchaMti' aura nikala kara jahAM puSkariNI hai vahAM jAtI haiM / 'uvAgacchittA pukkhrinn| ogAheti jAkara usameM avagAhana karatI haiM / 'ogAhittA hAyA jAva pAyacchittAo taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 bahuhi mittaNAi jAva saddhiM AsAeMti4' avagAhana kara snAna karatI haiM aura kautuka, maMgala evaM prAyazcitta se nivRtta ho kara usa caturvidha AhAra ko evaM vividha prakAra kI usa madirA ko mitta jAva parivuDAo' taiyAra 4zavIne potAnA bhitrAhi pA2nAnI zrImAnI sAye parivRta-vIjAIna. 'taM viulaM asaNaM 4 suraM ca 5 puppha jAca gahAya pADalisaMDa NayaraM majjhamajjheNaM paDiNikkhamaMti' te tayAra 42vA mAne vividha prA2nI mhi| - dArU ane puSpa, gabdha. mAlA, vastra alaMkArane laIne pATalIkhaMDa nagaranAM vacce vacce 2stAthI nANe cha 'paDiNikkhamittA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchaMti' bhane nAzIne nyai YriNA cha tyo yacha uvAgacchittA pukkhariNi ogAhaMti' dhana tamAM mAna 3 cha (snAna 42 cha-humahI bhAre che 'ogAhitA vhAyA jAva pAyacchittAo taM viulaM asaNaM4 suraMca 5 bahuhi mittaNAi jAva saddhiM AsAeMti4' umar3I bhArI snAna za ane autu, magara bhane prAyazcittathI nivRtta / zrI vipAka sUtra Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 573 sAdha-mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilAbhiH sArdhaM 'AsAeMti'4 AsvAdayanti visvAdayanti, paribhAjayanti, paribhujate, 'AsAittA 4' AsvAdya, visvAdya, paribhAjya, paribhujya ca 'dohalaM viNeti' dohadaM vinayanti-pUrayantIti / anena pUrvoktaprakAreNa 'saMpehei' saMprekSate gaGgadattA bhAryA svamanasi vicArayati, 'saMpehittA' saMprekSya-vicArya 'kallaM jAva jalaMte' kalye yAvajjvalati AgAmini divase sUryodaye sati 'jeNeva' yatraiva 'sAgaradatte satthavAhe' sAgaradattaH sArthavAhaH 'teNeva tatraiva 'uvAgacchai' upAgacchati, 'uvAgacchittA sAgaradattaM satyavAhaM evaM vayAsI' upAgatya sAgaradattaM sArthavAhamevamavAdIt-'dhannAo NaM tAo jAva' dhanyAH khalu tA ambAH yAvat pUrvaktivat-yAH svadohadaM 'viNeti' vinayanti 'ta' tat-tasmAt kAraNAt icchAmi NaM' icchAmi khalu 'jAva' yAvat - apane mitrAdi parijanoM kI mahilAoM ke sAtha khAtI haiM, AsvAdatI haiM, vibhakta kara dUsaroM ko detI haiM, aura svayaM bhI usakA paribhoga karatI haiN| 'AsAittA dohalaM viNeti' isa prakAra AsvAdanAdi kriyApUrvaka jo mAtAe~ apane dohale kI pUrti karatI haiM ve mAtAe~ dhanyAtidhanya haiM 'evaM saMpehei' isa prakAra usane vicAra kiyA / 'saMpehitA' vicAra kara ke vaha phira 'kallaM' prAtaHkAla 'jAva jalaM te' jaba sUrya kI AbhA cAroM ora phaila cukI taba 'jeNeva sAgaradatte teNeva uvAgacchai' uTha kara jahAM apane pati sAgaradatta the vahA~ pahUMcI / 'uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI' pahu~cate hI usane sAgaradatta seTha se isa prakAra kahA 'dhaNNAo NaM tAo jAva viNeti' ve mAtAe~ dhanya haiM jo isa2 prakAra se apane dohale ko pUrNa karatI haiM, dohale kI pUrti ke liye isane jo kucha bhAvanAe~ apane mana meM pallavita kI thIM, te caturvidha AhArane ane vividha prakAranI madirAne pitAnA mitrAdi parijanenI mahilAo sAthe khAya che. svAda le che. bhAga pADIne bIjAne Ape che ane pote paNa tene paribhega 43 che. 'AsAitA dohalaM viNeti'mA pramANe mAravAhanAhi jiyApUrva bhAtAmA potAnA hoDayA-(manoratha)ne pUrNa 42chete dhanyAtidhanya che. evaM saMpeheI' yApramANe tere vicAra yo 'saMpehitA' viyA2 zata zata 'kallaM' prAta:sa 'jAva jalaMte nyAre sUryana | yAzya mAnnu at gayAM tyAre 'jeNeva sAgaradatte teNeva uvAgacchai' ne nyo potAnA pati sA24tta tA tyAM paDAyI, 'uvAgacchittA sAgaradattaM satthavAhaM evaM vayAsI' pahAyatAMnI sAthe tethe sAgata zahane mA prabhArI chu 'dhaNNAo NaM tAo jAva viNeti' te bhAtAmA dhanya cha 2 mA prabhAva pAtAnA hoDasA-manArayane pUrNa kare che. dehalAnI pUrti mATe teNe je kAMi bhAvanA pitAnA manamAM khIlavI zrI vipAka sUtra Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 vipAkazrute pUrvavarNitavadeva ahamapi svadohadaM 'vittie' vinetuM = pUrayitumicchAmIti pUrveNa sambandhaH / ' tara NaM se sAgaradatte satthavAhe' tataH khalu sa sAgaradattaH sArthavAha: 'gaMgadattAe bhAriyAe ' gaGgadattAyAH bhAryAyAH 'eyama' etamartha = dohadapUraNarUpam 'aNujANaI' anujAnAti = anumodate 'om' iti svIkaroti / 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradatteNaM satthavAheNaM amaNuSNAyA samANI viulaM asaNaM 4' tataH khalu sA gaGgadattA bhAryA sAgaradattena sArthavAhena abhyanujJAtA satI vipulamazanaM pAnaM khAdyaM svAdyaM 'uvakkhaDAvei' upaskArayati; 'uvakkhaDAvittA' upaskArya 'ta' tat vipulamazanaM 4 'suraM ca5' surAM ca5 'subahu puppha0 subahupuSpagandhamAlyAlaMkAraM 'parigiNhAve' parigrAhayati, 'parigiNhAcittA' parigrAhya 'bahuhiM' bahubhiH 'jAba' yAvat-mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilAbhiH ve sabakI saba sAgararadatta ko kaha sunAI / 'taM icchAmi NaM jAva viNittae ' isa liye maiM bhI Apa kI AjJA pAkara usI upAya se apane udbhUta dohale kI pUrti karanA cAhatI hU~ / 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattAe bhAriyAe eyama aNujANaI' sAgaradatta sArthavAhane apanI patnI gaMgadattA ke kathita isa abhiprAya ko sunakara svIkAra kara liyA 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradatteNaM satthavAheNaM anbhaNuSNAyA samANI viDalaM asaNaM4 ukkhaDAve ' pati dvArA apanA abhiprAya svIkRta jAna kara athavA pati dvArA anumodita hokara usa gaMgadattAne vipula mAtrA meM4 prakAra kA AhAra pakavAyA 'uvakkhaDAvittA taM viulaM asaNaM 4 suraM ca5 subahupuSpha0 parigihAve' pakavA kara usa cAroM prakAra ke AhAra ko, nAnA prakAra kI madirA ko evaM puSpa gaMdha mAlA alaMkAra Adi ko sAtha meM liyA itI te tamAma sAgarahanta pAse uhI saMlajAvI. 'te icchAmi NaM jAva viNittAe ' e mATe huM paNu ApanI AjJA meLavIne A upAyathI mane udbhavelA deohalAnI- manorathanI pUrti rakhA thA. 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe gaMgadattAe bhAriyAe eyamahaM aNujANaI' sAgarahata sArthavAha yotanI patnI gaMgahattA sA abhiprAyane sAMbhaNIne te abhiprAyano svAra the, 'tara NaM sA gaMgadattA bhAriyA sAgaradatteNaM satthavAheNaM anbhaNuSNAyA samANI biulaM asaNaM 4 uvakkhaDA ver3a ' patie peAtAnA abhiprAyane svIkAra karyAM te vAta jANIne athavA patinuM anumedana maLyuM tethI te ga MgadattAe puSkaLa pramANamAM cAra prakAranA AhAra banAvyA, 'uvakkhaDAvattA taM vilaM asaNaM4 suraMca5 subahupuppha0 parigiNhAvei ' manAvAne te yAra prakAranA AhArane, nAnA prakAranI madirAone, puSpa, gaMdha, mAlA alaMkArAdine sAthe zrI vipAka sUtra Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 575 , 'paribuDA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchai ' parivRtA yatraiva puSkariNI tatraivopAgacchati / ' uvAgacchittA pukkhariNIM ogAhei ogAhittA' upAgatya, puSkariNImavagAhate, avagAhya 'vhAyA jAtra pAyacchittA' snAtA kRtabalikarmA kRtakautukamaGgalaprAyazcittA ' pukkhariNIo paccuttarai' puSkaraNItaH pratyuttarati= bahirnissarati / 'tara NaM' tataH khalu 'tAo ' tAH 'mitta jAva mahilAo' mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilA : 'gaMgadattaM satyavAhiM' gaGgadattAM sArthavAhIM 'savvAlaMkAravibhUsiyaM kareti' sarvAlaMkAravibhUSitAM = vakhAlaGkAraparimaNDitAM kurvanti / ' tae NaM sA ' tataH khalu sA 'gaMgadanA bhAriyA ' gaGgadattA bhAryA 'tAhiM' tAbhiH = pUrvoktAbhiH 'mitta jAva' mitrayAvat-mitrajJAtisvajanasambandhiparijanamahilAbhiH 'aNNAhi bahurhi' anyAbhirbahubhiH 'nayaramahilAhiM saddhi' nagaramahilAbhiH sadhai 'taM ' tat gRhAdAnItaM vipulaM 'asaNaM4' azanaM pAnaM khAdyaM svAdyaM surAM 'parigahnAvitA bahu jAtra parivaDA jeNeva pukkhariNI teNeva uvAgacchan ' sAtha meM lekara phira vaha aneka mitrAdi - parijanoM kI mahilAoM ke sAtha parivRta ho kara puSkariNI para AI / aura Akara usane sabake sAtha vahAM snAna kiyaa| kaue Adi prANiyoM ko annAdi dene rUpa bali karma kiyA / kautuka, maMgala, mapotilakAdi kiyA aura bAhara AI / "ta NaM tAo mitta jAva mahilAo gaMgadattaM satyavAhiM savvAlaMkAravibhUsiyaM kareMti', phira usa gaMgadattA seThAnI ko sAtha kI mitrAdi-parijanoM kI mahilAoMne mila kara samasta alaMkAroM se vibhUSita kiyA 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA tAhiM mitte jAva aNNAhiM bahUhiM NayaramahilAhiM saddhiM taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 AsAemANI4 dohalaM viNei' pazcAt usa gaMgadattA bhAryAne una mitrAdi - parijanoM kI evaM aneka anya nagara nivAsI sIdhA 'parigiNDAvittA bahuhiM jAtra parivaDA jeNetra pukkhariNI teNeva uvAgacchara' sAthe laine te pachI aneka mitrAdi parijanAnI strIe sAthe viMTAine te puSkaraNInA kAMThe AvI ane saunI sAthe teNe snAna karyuM, kAgaDA AdiprANIone annAdi ApIne nirmayu, tu, maMgala bhaSItisahi yu, bhane mahAra khAvI. 'tae NaM tAo mittajA mahilAo gaMgadattaM satthavAhiM savvAlaMkAra - vibhUsiyaM kareMti' pachI te gagadattA zeThANIne temanI mitrAddhi parijaneAnI strIee malIne tamAma alaMkArAthI vibhUSita urI 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA tAhiM mitta jAva aNNAhi~ vahuhiM mahilAhiM saddhiM taM viulaM asaNaM4 suraMca5 AsAemANI4 dohalaM viNe ' pachI te gaMgadattA strI te mitrAdi parijanAnI ane anya nagaravAsIjanAnI strIonI zrI vipAka sUtra Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 vipAkazrute ca 'AsAemANI' AsvAdayantI visvAdayantI paribhAjayantI paribhujAnA 'dohalaM' dohadaM 'viNei' vinayati-pUrayati, 'viNittA' vinIya paripUrya 'jAmeva disiM pAunbhUyA' yasyA dizaH jadurbhUtA 'tAmeva disiM paDigayA' tAmeva dizaM pratigatA gRhaM prati nivRttetyarthaH / 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA' tataH khalu sA gaGgadattA bhAryA 'pasatthadohalA5' prazastadohadA-sampUrNadohadavatI5 'taM gambhaM' taM garbha 'suhaMsuheNaM' sukhasukhena-sukhapurvakaM 'parivahai' parivahati-dhArayati / 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA' tataH khalu sA gaGgadattA bhAryA 'navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' navasu mAseSu bahupratipUrNeSu sarvathA pUrNeSu sArddhasaptadivasAdhikeSu navasu mAseSu gateSvityarthaH "jAva' yAvat 'dArayaM' dArakaM 'payAyA' prajanitavatI 'Thii jAva NAme' sthitiyAvat nAma sthitipatitAM kulakramAgatAM dAzAhikamahotsava kriyAM kRtvA mAtApitarau tasya nAma kurutaH 'jamhA NaM' yasmAtkhalu janoM kI mahilAoM ke sAtha usa vipula azana pAna Adi kA evaM aneka prakAra kI madirA kA Asevana kiyA aura apane dohada kI pUrti kI / 'viNittA jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disi paDigayA' isa prakAra vaha apane dohada kI pUrti kara jahAM se AI vahAM vApisa cali gii| 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA pasatthadohalA5 taM gabbhaM suhaMsuheNaM parivahaI' isa rIti se dohada ke saMpanna hone para usa gaMgadattA bhAryAne usa apane garbha ko AnaMda ke sAtha dhAraNa kiyA / 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA NavaNhaM mAsANaM jAva dArayaM payAyA Thii jAva NAme jamhA NaM amhaM ime dArae uMbaradattassa jakkhassa uvayAiyaladdhae' garbha jaba pUre naumAsa kA ho gayA naumAsa shit7|| dina jaba adhika ho gaye, taba usane putra ko janma diyA / apane kulakrama se calI AI dazAhnika mahotsavakriyA sAthe maLI te puSkaLa azana-pAna AdinuM ane aneka prakAranI madirAonuM Asevana jyu mane potAnA hounI pUrti za 'viNittA jAmeva disi pAubbhUyA tAmeva disi paDigayA' mA pramANe potAnA hoDasAnI pUrti zana nyAthI mAvI tI tyAM pAchI . 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA pasatthadohalA taM gabbhaM suhaMsuheNaM parivahai' mA prabhArI ho pUNa thatA te mahattA pAtAnA galane mAnathA dhAra 4yA. 'tae NaM sA gaMgadattA bhAriyA NavaNhaM mAsANaM jAva dArayaM payAyA Thii jAva NAme jamhA NaM amhaM ime dArae uMbaradattassa jakkhassa uvayAiyaladdhae' garbha jyAre nava mAsane pUro thaI gaye-nava mAsa upara sADAsAta 7 divasa jyAre vadhAre gayA tyAre teNe putrane janma ApTe, potAnA kulAcAra pramANe cAlI AvatI zrI vipAka sUtra Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 577 'amhaM' asmAkam 'ime dArae' ayaM dArakaH 'uMbaradattassa jakkhassa' udumbaradattasya yakSasya 'uvayAiyaladdhae' upayAcitalabdhakA-ArAdhanayA prAptaH 'taM hou NaM' tasmAd bhavatu khalu 'ime dArae' ayaM dArakaH 'uMbaradatte NAmeNaM' udumbaradatto nAmnA / 'tae NaM se uMbaradatte dArae' tataH khalu sa udumbaradatto dArakaH 'paMcadhAIpariggahie' paJcadhAtrIparigRhItaH paJcadhAtrIbhiH paripAlitaH 'jAva' yAvat 'parivaiDaI' parivardhate-sukhena vRddhiM prApnoti // mU0 8 // // mUlam // tae NaM se sAgaradatte satthavAhe jahA vijayamitte, kAladhammuNA saMjutte / gNgdttaavi| uMbaradatte nicchUDhe jahA ujjhiye| tae NaM tassa uMbaradattassa dAragassa aNNayA kayAiM sarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAyaMkA pAubbhUyA, taM jahA-sAse? kAse2 jAva koDhe / tae NaM se uMbaradatte dArae solasahi rogAyaMkehiM abhibhUe samANe saDiyahatthaM jAva vihri| evaM khalu goymaa| uMbaradatte dArae purApurANANaM jAva paccaNubbhavamANe viharai // sU0 9 // kara mAtApitAne usakA nAma isa khyAla se ki yaha hameM uMdubaradatta yakSa kI ArAdhanA se prApta huA hai 'taM hou NaM ime dArae uMbaradatte NAmeNaM' isa liye isa bacce kA "udumbaradatta" aisA nAma hoo| 'tae NaM se ubaradatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivaDDhaI' nAma-saMskAra ke pazcAt aba vaha udumbaradatta dAraka pAMca dhAya mAtAoM se parigRhIta hotA huA AnaMda pUrvaka vRddhi ko prApta hone lagA / / sU0 8 // dazame divase thanArI mahatsava kriyA karIne mAtApitAe te bALakanuM nAma e lakSathI rAkhyuM sA putra bhane 52 yakSanI mArAdhanAthI pAsa thayo cha 'taM hou NaM ime dArae uMbaradatte NAmeNaM' te bhATe 20 nuM nAma ' 26tta' se prabhArI thaa| 'tae NaM se uMbaradatte dArae paMcadhAIpariggahie jAva parivaiDhai' nAma s24|2 pachI have te udde baradatta bALaka pAMca dhAya mAtAothI parigrahIta (paripAlita) banIne mAnapUrva mATo thavA sAmyo. (sU0 8) zrI vipAka sUtra Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 vipAkazrute TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'ta NaM se sAgaradatte satyavAhe ' tataH khalu sa sAgaradattaH sArthavAhaH 'jahA vijayamitte' yathA vijayamitraH = atraiva dvitIyAdhyayanoktavijayamitrasArthavAhavat - lavaNa - samudramadhye 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyukto jAtaH mRta ityarthaH, 'gaMgAdattA vi' gaGgadattApi sAgaradattasya bhAryA gaGgadattApi lakSmIvinAzaM potavinAzaM patimaraNaM cAnucintayantI2 kAladharmeNa saMyuktA jAtA mRtA 'uMbaradatte' sa udumbaradato dArakaH 'nicchUDhe' nikSiptaH = svakAd gRhAd niSkAsitaH 'jahAujjhiyae' yathA ujjhitakaH - ujjhitakavat / tataH khalu sa udumbaradato dArakaH svAd gRhAnnisRtaH san pATalipaNDe nagare gRGgATakatrikacatuSkacatvaramahApathapatheSu paribhramati / 'tae NaM se sAgaradatte satthavAhe 0 ' ityAdi / ' tara NaM se sAgaradatte satthavAhe ' kisI eka samaya kI bAta hai ki vaha sAgaradatta sArthavAha 'jahA vijaya mitte ' dvitIya adhyayana meM varNita vijayamitra sArthavAha kI taraha 'kAladhammuNA saMjutte' lavaNa samudra meM DUba kara mara gayA / 'gaMgadattAvi' gaMgadattA bhI apane pati kA acAnaka maraNa suna kara evaM jahAja ke lavaNa samudra meM DUba jAne se samasta lakSmI kA vinAza jAna kara duHkhita ho mara gaI 'jaMbaradatte nicchUDhe' vahAM ke rAjapuruSoM ne udumbaradatta ko cAla-calana se bhraSTa hone ke kAraNa 'jahA ujjhiyae' pUrva meM varNita ujjhita dAraka kI taraha ghara se bAhara nikAla diyA / 'tara NaM tassa uMbaradattassa dAragassa aNNayA kayAI sarIragaMsi jagamagameva solasa rogAyaMkA pAunbhUyA' ghara se bahAra nikAlA 'tara NaM se sAgaradatte satthavAhe 0' chatyAhi. 'ta se sAgaradatte satthavAhe' he me samayanI vAta che De te sAgarachatta sArthavAha 'jahA vijayamitte' jIna adhyayanamAM varNita vizyabhitra sArthavAha pramANe 'kAladhampuNA saMjutte' savayu samudramAM DUmIne bhara pAbhyo, 'gaMgadattAvi' gagahattA paNa peAtAnA patinuM acAnaka mRtyu sAMbhaLIne tathA lavaNu samudramAM vahANu DUbI javAthI tamAma lakSmIno nAza thA gayo mahIne huHjIta thahane bhara cAbhI "uMbaradatte nicchUDhe' tyAMnA rAmapuruSome uhu marahattanI vyAsa-thalagata bhraSTa hovAnA araNe 'jahA ujjhiyae anjita 624 prabhAge dharathI mahAra ADhI bhUJjyo, 'tara NaM tassa uMbaradattassa dAragassa aNNayA kayAI sarIragaMsi jamagasamagameva solasa rogAyaMkA pAubbhUyA' zrI vipAka sUtra Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 579 'tae NaM tassa uMbaradattassa' ityAdi / 'tae NaM tassa uMbaradattassa dAragassa' tataH khalu tasya udumbaradattasya dArakasya 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'sarIragaMsi' zarIre 'jamagasamagameva' yamakasamakameva-yugapadeva 'solasa' SoDaza 'rogAyaMkA' rogAtaGkAH rogAH kAsAdayaH, AtaGkAH udarazUlAdayaH 'pAubbhUyA' prAdurbhUtAH, 'taM jahA' tadyathA-te yathA-teSAM nAmAnyAha-'sAse' zvAsaH 1 'kAse' kAsaH2 'jAva' yAvat 'koDhe' kuSThaH 16 / 'tae NaM se uMbaradatte dArae' tataH khalu sa udumbaradatto dArakaH 'solasahiM SoDazabhiH 'rogAyaMkehi' rogAtaGkaH 'abhibhUe samANe' abhibhUtaH san 'saDiyahatthaM jAva' zaTitahastaM yAvatzaTitahastAGgalikaH, zaTitapAdAGgalikaH, ityAdi sarva pUcavad vijJeyam , yAvad bhikSAvRtti kurvan 'viharai' viharati / bhagavAn kathayati-"evaM khalu' ityAdi / gayA udumbaradatta pATaliSaMDa nagara meM zRMgATaka, trika, catuSka, catvara, aura mahApatha, ina meM lAvArisa-abArA kI taraha itastataH ghUmatA phiratA aura caritrabhraSTa bana gayA / bhakSyAbhakSya, gamyAgamya Adi ke viveka se bilakula vihIna ho gyaa| svacchaMda pravRttizAlI hone se evaM agamya ke sAtha gamana karane se isake zarIra meM eka hI sAtha 16 prakAra ke roga aura AtaMka utpanna hue / 'taM jahA'-jaise 'sAse kAse jAva koDhe' zvAsa, kAsa se lagA kara koDa taka / 'tae NaM se uMbaradatte dArae solasehiM rogAyaMkehi abhibhUe samANe' isa prakAra zvAsa kAsa se lagAkara koDha taka ke 16 prakAra ke roga aura AtaMkoM se vyathita vaha udumbaradatta 'saDiyahatthaM jAva viharai' aMga upAMgo se vihIna banA huA, jaisA ki isI adhyayana meM dvitIya sUtra meM kahA gayA hai, ghara ghara bhIkha mAMgatA phira rahA hai / gharathI bahAra kADhI mUkele te udde baradatta pATalIkhaMDa nagaramAM gaMgATaka, trika. catuSka. catra ane mahApatha, temAM lAvArisadhaNI vinAnA reDhIALa mANasa pramANe raghavAye thaI Ama-tema ghumate-pharato ane cAritra bhraSTa banI gaye bhayA-bhaya, gamyAgamya, vivekathI ekadama rahita banI gaye-svachaMdI pravRttivALo banavAthI agamyanI sAthe gamana karavAthI tenA zarIramAM eka sAthe soLa 16 prakAranA roga ane AtaMke utpanna thayA, 'taM jahA sAse kAse jAva koDhe' *vAsa. sathI bhAMDIne sudhA 'tae NaM se ubaradatte dArae solasahiM rogAyaMkehiM abhUbhie samANe' mA pramANe vAsa-kAsathI laIne keDha sudhI saLa prakAranA roga ane AtaMka pIDita te mahatta 'saDiyahatthaM jAva viharai' Al-SigAthA hita manAne kI rIte A adhyayananAM bIjA sUtramAM kahela che tema ghera-ghera bhIkha mAgate pharate hate. zrI vipAka sUtra Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 vipAkazrute 'evaM khalu goyamA !' evaM khalu he gautama ! 'uMbaradatte dArae' udumbaradatto dArakaH 'purApurANANaM' purApurAtanAnAMpUrvabhavakRtAnAM 'jAva' yAvat-karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSa 'paJcaNubbhavamANe' pratyanubhavan 'viharai' viharati ||muu0 9 / / // mUlam // ___ se NaM uMbaradatte dArae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihii kahiM uvavajihii ? goyamA ! uMbaradatte dArae bAvattari vAsAI paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe NeraiyattAe uvavajihii, saMsAro taheva jAva puddhviisu| tao hatthiNAure Nayare kukkuDattAe paJcAyAhii, jAyamite ceva gohillavAhie tattheva hathiNAure Nayare seTrikulaMsi uvavajihii, bohi, sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii / nikkhevo ||suu0 10 // sattamaM ajjhayaNaM samattaM // 7 // ttiikaa| gautamaH pRcchati-'se NaM' ityAdi / 'se gaM ubaradatte dArae' sa khalu udumbaradatto dArakaH 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiMgacchihii' kutra gamiSyati 'kahiM uvavajihii' ___ bhagavAna kahate hai ki-'evaM khalu goyamA' he gautama ! isa prakAra 'uMbaradatte dArae purApurANANaM jAva paccaNubhavamANe viharai' yaha udumbaradatta dAraka apane pUrvopArjita anekavidha pApakoM kA phala bhoga rahA hai |suu.9|| 'se NaM uMbaradatte dArae.' ityAdi / gautama pUchate haiM,-'se NaM uMbaradatte dArae' he bhadanta ! yaha uduMbaradatta dAraka 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAla mAsa meM kAla kara 'kahiM gacchihii mapAna cha (evaM khalu goyamA) gautama ! 2 pramANe 'uMbaradatte dArae purApurANANaM jAba pacaNubbhavamANe viharaI' te 524tta 4.24 pAnai pUrvoparita aneka prakAranAM pApa karmonAM phaLane bhegavI rahyo che. (sU0 9). " se NaM uMbaradatte dArae" tyAdi gautama pache chaha mahanta ! 'se NaM uMbaradatte dArae' te mahatta // 24 'kAlamAse kAlaM kiccA' bha2 samaye bhara pAbhI 'kahiM gacchihii kahi zrI vipAka sUtra Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam 581 kutrotpatsyate ? / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / he gautama / 'uMbaradatte dArae' udumvaradatto dArakaH 'bAvattariM vAsAI' dvisaptatiM varSANi-dvisaptativarSaparimitaM 'paramAuyaM' paramAyuSkam utkRSTamAyuH 'pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse' asyAM 'rayaNappabhAe puDhavIe' ratnaprabhAyAM pRthivyAm utkarSeNa ekasAgaropamasthitikeSu nairapikeSu 'NeraiyattAe' nairayikatayA 'uvavajihii' utpatsyate / 'saMsAro' saMsAra:-bhavAd bhavAntare bhramaNam, 'taheva' tathaiva-mRgAputravadeva vijJeyam / 'jAva puDhavImu' yAvat pRthivISu pRthivIkAyeSu anekazatasahasrakRtvaH utpatsyate / 'tao' tataH tadanantaraM 'hatthiNAure Nayare' hastinApure nagare 'kukkuDattAe' kukkuTatayA 'paJcAyAhii' pratyAyAsyati-kukkuTo bhaviSyatItyarthaH / saH 'jAyamitte caiva' jAtamAtra eva 'goDhillavahie' goSThikakahiM uvavanjihii' kahAM jAyagA ? aura kahAM utpanna hogA ? isa prakAra gautama kA prazna sunakara bhagavAnane kahA 'gAyamA uMbaradatte dArae bAvattari vAsAiM paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' gautama ! yaha udumbaradatta dAraka apanI72 varSa kI utkRSTa Ayu ko samApta kara kAla ke avasara mara kara 'imIse rayaNa0 NeraiyattAe uvavajihii saMsAro taheva jAva puDhavIsu' prathama pRthivi meM1 sAgara kI utkRSTa sthitivAle naraka meM nArakI kI paryAya se utpanna hogaa| isakA bhava se bhavAntara bhramaNa mRgAputra kI taraha hI samajhanA cAhiye / yaha pRthivIkAya meM aneka zatasahasra bAra utpanna hogA / 'tao hatthiNAure Nayare kukkuDattAe' pacAyAhii vahAM se bhramaNa kara phira yaha hastinApura nagara meM kukkuTa-murgA kI paryAya meM janma dhAraNa kara 'jAyamitte ceva gohillavahie' goSThika puruSoM dvArA uvavanjihii' 4yAM naye ? bhane 4yAM utpanna thathe ? mA 42ne prazna AirvIne lagavAne hyu 'goyamA uMbaradatte dArae bAvattari vAsAI paramAuya pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' u gautama ! te dupatta hA24 potAnI 72 mADAMtara panI GTa mAyuSya pUrI 4zane bha295 samaye bha25 pAbhIna ' imIse rayaNa. jaraiyattAe uvavajjihii saMsAro taheva jAva puDhavIsu' prathama-paDI prathivImA me 1 sAgaranI utkRSTa sthitivALA narakamAM nArakI jIvanI paryAyathI utpanna thaze, tenuM eka bhavamAMthI bIjA bhavanuM paribhramaNa mRgAputranA pramANe samajI levuM joIe. te jIva pRthivIkAyamAM ane seMkaDevAra-hajArevAra (eka lakSa-lAkho vAra) utpanna thaze, 'tao hathiNA ure Nayare kukkuDattAe paJcayAhii' tyAMcA prbh| prazana rI te stinApura nAmA 44AnI paryAyabhama pAe / 'jAyamitte ceva gohilla vahie' zrI vipAka sUtra Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute vadhitA goSThikapuruSairvadhaM prAptaH san 'tattheva' tatraiva 'hatthiNAure Nayare' hastinApure nagare 'seTikulaMsi' zreSTikule 'uvavanjihii' utpasyate / tatra 'bohiM' vodhi-samyaktvaM prApsyati / tato mRtvA 'sohamme kappe' saudharme kalpe devo bhaviSyati / tatazcyutvA 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe-mahAvidehe kSetre utpatsyate / tatra saH 'sijihiI' setsyati / asya vyAkhyA pUrvavat / 'nikkhevo' nikSepaH samAptivAkyaM, tathAhi-'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM duhavivAgANaM sattamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte' iti / 'ttivemi' iti bravImi yathA bhagavataH samIpe mayA zrutaM tathaiva tvAM kathayAmi // sU0 10 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta-jaina-zAstrAcArya '-padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri--jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaska ndhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm saptamamadhyayanaM sampUrNam // 1 / 7 // mArA jAyagA aura phira 'tattheva hatthiNAure nayare' seTikulaMsi uvavajihii usI hastinApura meM kisI seTha ke ghara meM utpanna hogA, vahAM ise sthaviroM ke pAsa dharma zravaNa karane se 'bohiM sohamme kappe mahAvidehe vAse sijjhihii' bodhikA lAbha hogaa| mara kara tapa saMyama ke prabhAva se yaha saudharma svarga kA deva hogaa| vahAM se cyavakara phira yaha mahAvideha kSetra meM janma dhAraNa kregaa| vahAM dIkSA lekara sakala goSThi 53 // 6||2bhaaye gaye, bhane 36 / 'tattheva hathiNAure nayare sehi kulaMsi uvavanjihiite hastinApurama me 2tthn| dhe2 panna yathe, tyAMta sthvire| pAse dharma-zra142, bhane dharma-zrava 4214thI tana 'bohiM sohamme kappe mahA videhe vAse sijihii' mAdhinA am thathe, pachI bha2 pAbhIna ta5 saMyamanA prabhAvathI te saudharma nAmanA svargamAM deva thaze. pachI tyAMthI cavIne pharI pAcho mahAvideha kSetramAM janma dhAraNa karaze, tyAM dIkSA laIne sakala karmone kSaya zrI vipAka sUtra Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 viSAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 7, udumbaradattavarNanam karmoM kA kSaya kara siddhigati ko prApta karegA 'nikkhevo' isa prakAra he jambU ! isa saptama adhyayana kA yaha bhAva bhagavAnane pharamAyA hai / maiMne jaisA prabhu se sunA vaisA hI tuma se kahA hai // sU 10 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathamazrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM ' udumbaradatta' nAmaka saptama adhyayana sampUrNa // 1-7 // 4zana siddhigatina pAsa 420 'nikkhevo' mA pramANe nyU ? 2sAtamA adhyayananA A bhAva bhagavAne kahela che, meM paNa prabhu pAsethI jevA sAMbhaLyA che tavI zate tamane usa che. (sU0 10) dhati vizrutanA 'duHkhavipAka' nAmanA prathama zrutadhanI 'vipAkacandrikA' Arn gujarAtI anuvAmA 'udumbaradatta' nAma sAtabhu adhyayana sapUrNa 1-7 zrI vipAka sUtra Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha aSTamam adhyayanam // // mUlam // jai NaM bhaMte aTramassa ukkhevo! evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM soriyapuraM NayaraM, soriyavaDiMsagaM ujjANaM, sorio jakkho, soriyadatto raayaa| soriyapurassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM ege macchaMdhapADae hotthaa| tattha NaM samudadatte NAmaM macchaMdhe parivasai ahammie jAva duppddiyaannNde| tassa NaM samuddadattassa macchaMdhassa samudadattA NAmaM bhAriyA hotthA ahiinn| tassa NaM samudadattassa macchaMdhassa putte samudadattAe bhAriyAe attae soriyadatte NAmaM dArae hotthA ahINa0 // sU0 1 // TIkA 'jai NaM bhaMte' ityAdi / 'jai NaM bhaMte' yadi khala he bhadanta ! 'aTamassa ukkhevo' aSTamasyopakSepaHprArambhavAkyam tathAhi-'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM sattamassa ajjJayaNassa ayamaDhe paNNatte, advamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte' / 'tae NaM se suhamme aNagAre jambU aNagAraM evaM aSTama adhyayana / 'jai NaM bhaMte ! aTThamassa ukkhevo' ityAdi / isasUtra ke kathana kA samanvaya isa prakArase samajhanA cAhiye 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM sattamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, aTThamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte ! tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vyaasii'| AThamuM adhyayana 'jai NaM bhaMte aTThamassa ukkhevo , tyAha. mA sUtramA DasA uthananu samanvaya sA pramANe samanvana- 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM sattamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, aTThamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte tae NaM se suhamme aNagAre jaMbU aNagAraM evaM vayAsI' zrI vipAka sUtra Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 585 vayAsI -' iti / jambUsvAmI zrIsudharmasvAminaM pRcchati - 'jai NaM bhaMte' ityAdi / yadi khalu he bhadanta ! he bhagavan ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM saptamasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH, aSTamasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya duHkhavipAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM saMprAptena ko'rthaH prajJaptaH ! tataH khalu sa sudharmA'nagAro jambUnAmakamanagAramevaM vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt - evaM khalu he jambUH ! ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' tasmin kAle tasmin samaye 'soriyapuraM gayaraM' zauryapuraM nagaram | 'soriyavarDisagaM ujjANaM ' zauryAvataMsakamudyAnam / 'sorio jakkho ' zauryA yakSaH - zauryanAmako yakSaH / 'soriyadatto rAyA' tatra - zauryadattanAmako rAjA AsIt / ' tassa NaM' tasya khalu 'soriyapurassa Nayarassa vahiyA' zauryapurasya nagarasya bahi: 'uttarapuratthime disI bhAvArtha- he bhadanta ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne duHkhavipAka ke saptama adhyayana kA 'uduMbaradatta' kI kathAnaka rUpa bhAva pratipAdita kiyA hai to unhIM prabhune isake aSTama adhyayana kA kyA bhAva kahA hai ? isa prakAra jaMbU svAmI ke pUchane para zrI sudharmA svAmI ne kahA ki - he jambU ! suno ! siddhisthAnagata zrImahAvIra prabhune aSTama adhyayana kA jo bhAva kahA haiM, vaha isa prakAra hai 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'soriyapuraM yaraM' zauryapura nAma kA nagara thA / usameM ' soriyavaDisagaM ujjANaM' eka zauryAvataMsaka nAmaka bagIcA thaa| 'sorio jakkho' usa bagIce meM zaurya nAmakA eka yakSa rahatA thA / 'sAriyadatto rAyA' usa bhAvArtha-De bhadanta ? jo ke zramaNu bhagavAna mahAvIre du:khavipAkanA sAtamA adhyayananA urdu kharadattanI kathA rUpa bhAva pratipAdana karyAM che, te prabhuzrIe tenAM AThamA adhyayananAM zuM bhAva kahyA che? A prakAranA jaMbU svAmIne prazna thatAM zrI sudharmAM svAmIe kahyuM ke he jammU ? sAMbhaLeA ? siddhisthAna pAmelA zrI mahAvIra prabhue AThamA adhyayananA je bhAva kahyA che te A pramANe che. ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te asa te sabhayane viSe ' soriyapuraM NayaraM ' zauryapura nAmanu nagara tu, temAM 'soriyavaDiMsagaM ujjANaM' me zauryApataMsa naamne| mItheA hato, 'sArio jakkho ' te jagIyAmAM zaurya nAmano eka yakSa raheteA hateA, sAriyadatto rAyA' te nagaranA rAjanu nAma zauryadhatta hatu " zrI vipAka sUtra Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 vipAkazrute bhAe' uttarapaurastye digbhAge-IzAnakoNe 'ettha NaM' atra khalu-ekadezabhAge 'ege' ekaH 'macchaMdhapADae' matsyabandhapATakaH kaivartajanavasatiH 'hotthA' AsIt , 'tattha gaM' tatra khalu 'samudadatte NAma' samudradatto nAma 'macchaMdhe' matsyabandhaH kaivataH 'parivasaI' privsti| kIdRzaH ? ityAha-'ahammie' adhArmikaH 'jAva duppaDiyANaMde' yAvat dussptyaanndaa-sntosskrnnairpynutpdymaansntossH| 'tassa NaM samudadattassa macchaMdhassa' tasya khalu samudadattasya matsyabandhasya 'samuhadattA NAmaM bhAriyA hotthA' samudradattA nAma bhAryA''sIta / sa kIdRzI ? tyAha'ahINa.' ahInaparipUrNapatrendriyazarIrA / 'tassa NaM samuddadattassa macchaMdhassa pute samudadattAe bhAriyAe' tasya khalu samudradattasya matsyavandhasya putraH samudradattAyA bhAryAyA 'attae' AtmajaH 'soriyadatte NAmaM zauryadato nAma 'dArae hotthA' dArako'bhavat sa kIdRzaH ityAha-'ahINa' ahiinpripuurnnpnycendriyshriirH||muu0 1 // nagara kA rAjA zauryadatta thA / 'tassa NaM soriyapurassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disibhAe' usa zauryapura nagara ke uttarapaurastya-digbhAga meM IzAna koNa meM 'estha NaM ege macchaMdhapADae hotthA' eka aura eka kaivartaka-macchI mAroM-kI vastI thI 'tattha NaM samudatte NAmaM macchaMdhe parivasai' usa vastI meM samudradatta nAmakA eka macchImAra rahatA thaa| yaha 'adhammie jAva duppaDiyANaMde' mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdI thA / 'tassa0 NaM samudattassa macchaMdhassa samudadattA NAmaM bhAriyA hotthA' samudradatta macchImAra kI bhAryA kA nAma samudradattA thA / 'ahINa' yaha bahuta hI sundara thI / pramANa evaM lakSaNa se isa kI pAMcoM indriyAM paripUrNa thiiN| 'tassa NaM samuddadattassa macchaMdhassa putte samudadattAe bhAriyAe attae seoriyadatte NAmaM dArae hotthA' isa samudradatta macchImAra kA eka putra thA jo 'tassa NaM seoriyapurassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disibhAe' te zaurya pu2 nagaranA uttara dizAnA mAmA zAna suSmA 'ettha NaM ege macchaMdhapADae hotthA' me pAtu vata-52chImArAMnI 1stI tI. 'tattha NaM samuddadatte gAma macchaMdhe parivasai' te pastImA samudrahatta nAmanI me bharachImAra rahAtA to, te 'ahammie jAva duppaDiyANaMde, mahAabhI ane duSpratyAnahI to. 'tassa NaM samuddadattassa macchaMdhassa samuhadattA NAmaM bhAriyA hotthA' te samudrata bha2chImAranI sIna nAma samudratA tu ' ahINa. ' te dhaollar sun62 tI. pramANa arthAta RAuthA tenI pAMya chadriyo paripUrNa tA. ' tassa NaM samudadattassa macchaMdhassa putte samuddadattAe bhAriyAe attae seoriyadatte NAmaM dArae hotthA' meM samudrAtta zrI vipAka sUtra Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe jAva parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa0 jehe. jAva soriyapure Nayare uccaNIya0 ahApajattaM samudANiyaM bhikkhaM gahAya soriyapurAo NayarAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA tassa macchaMdhapADagasta adUrasAmaMte NaM vIivayamANe mahaimahAlayAe maNNussaparisANaM majjhagayaM pAsai egaM purisaM sukkaM bhukkhaM NimmaMsaM aTTicammAvaNaddhaM kiDikiDiyAbhUyaM NIlasADagaNiyatthaM macchakaMTaeNaM galae aNulaggeNaM kaTAI kaluNAI vIsarAI kUyamANaM abhikkhaNaM2 pUyakavale ya ruhirakavale ya kimikavale ya vamamANaM pAsai, pAsittA ime ajjhathie5 samuppajitthA-aho NaM ime purise purApurANANaM jAva viharai, evaM saMpehei, saMpehittA jeNeva samaNe3 jAva puvabhavapucchA jAva vAgaraNaM // sU0 2 // TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sAmI samosaDDhe' svAmI samavasRtaH zramaNo bhagavAna mahAvIraH samudrattAkI kukSi se utpanna huaathaa| isa kA nAma zauryadatta thA 'ahINa.' yaha bhI bahuta sundara aura indriyoM kI paripUrNatAse yuktthaa|||suu0 1 // __'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe' usI kAla meM aura usI samaya meM grAnAnugrAma vihAra karate hue zrI zramaNa bhagavAna vIraprabhu macchImArane eka putra hatuM je samudradattAnA udarathI utpanna thaye hatuM, tenuM nAma zauryadatta tu. 'ahINa' te dhaNe! sun62 mane ndriyAnI paripUrNatAthA yuTata hato. (sU01) teNaM kAleNaM' tyAhi. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe' te anete samayane viSe grAmanugrAma vihAra karatA-karatA zrI zramaNa bhagavAna vIra prabhu te nagaranA zaurya zrI vipAka sUtra Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 vipAkazrute samAgataH 'jAba parisA paDigayA' yAvat pariSat pratigatA yAvat-pariSad bhagavadvandanArthaM grAmAnnirgatA, bhagavatA dharmaH kathitaH, dharma zrutvA pariSat pratigatA = pratinivRttA / 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTThe jAva' jyeSThaH yAvat-jyoSTho'ntevAsI gautamaH svAdhyAyAdi kRtvA vidhipUrvakaM bhagavadAjJAM gRhItvA 'soriyapure Nayare' zauryapure nagare 'uccanIya0' uccanIcamadhyamakulAni mikSAmaTan 'ahApajjataM yathAparyAptaM yAvatA nirvAho bhavati tAvatparimitaM 'samudANiyaM bhikkha' samudAnikIM bhikSAM 'gahAya' gRhItvA 'soriyapurAo NayarAo' zauryapurAt nagarAt 'paDinikkhamai' pratiniSkrAmati= nissarati, 'paDiNikkhamittA' pratiniSkramya 'tassa macchaMdhapADagassa' tasya matsyabandhapATakasya kaivarttakanivAsausa nagara ke zauryAvataMsaka bagIce meM Aye / 'jAva parisA paDigayA' nagara nivAsIjana evaM rAjA sabake saba prabhu kA Agamana suna kara unake vaMdana karane ke liye usa bagIce meM ekatrita hue| prabhune dharma kA upadeza diyA / sunakara sabake saba apane2 sthAna para vApisa gaye / teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM samaNassa0 jeTThe jAva sAriyapure Nayare uccanIya0 ahApajjatte samudrANiyaM bhikkhaM gahAya soriyapurAo jayarAo paDinikans' isI samaya kI yaha eka ghaTanA hai ki prabhu ke bar3e ziSya gautama svAmI jo mahA tapasvI the / chaThakI tapasyA ke pAraNA ke nimitta gocarI lene ke lie prabhu zrImahAvIrase AjJA lekara usa nagara meM Aye U~ca-nIca Adi kuloM meM ghUmakara yathA prApta bhikSA lekara ye zauryapura nagara se cale 'paDiNikkhamittA.... mahaimahAlayAe ityAdi' jaba ye 6 vata'saka bagIcAmAM AvyA. jAva parisA paDigayA ' nagaranivAsI bhANuso bhane rAjA tathA tenA karmacArIe sau prabhunuM Agamana sAMbhaLIne temane vaMdana karavA mATe te bagIcAmAM ekaThA thayA. AvelA sau mANasane prabhue dharmanA upadeza ApTe, te upadeza sAMbhaNIne sau yotAnA sthAna para pAchA gayA ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa 0 jeThThe jAva sAriyapure Nayare uccanIya0 ahApajjatte samudANiyaM bhikkhaM gAya sAriyapurAo NayarAo paDinikkhamai ' na samayanI mA me ghaTanA che ke, prabhunA mATA ziSya gautama svAmI je mahAtapasvI hatA te chaThThanI tapasyAnA pAraNA nimitte gocarI levA mATe prabhunI AjJA prApta karIne te nagaramAM AvyA; ucca-nIca Adi kuleAmAM phrIne je kAMi bhikSA malI te laine zaurya pura nagarathI cAlyA ' paDiNikkhamitA....mahaimahAlayAe ityAdi ' nyAre gautama svAmI te mazIyAnI zrI vipAka sUtra Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 589 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam sthAnasya 'adUrasAmaMteNaM' adUrasAmantena-pArzvabhAgena 'vIivayamANe' vyativrajan 'mahaimahAlayAe' mahAtimahAlayAyA 'maNussaparisAe' manuSyapariSado 'majjhagayaM' madhyagataM 'pAsaI' pazyati 'egaM purisaM' ekaM puruSaM 'sukkaM' zuSkaM zoNitApakarSAt , 'bhukkhaM' bubhukSita kSudhApIDitaM 'NimmaMsa' nimAsa-mAMsarahitam 'ahi. cammAvaNaddhaM' asthicauvanaddham atikRzatvAdasthisaMlagnacarmakaM 'kiDikiDiyAbhUyaM' kiTikiTikAbhUtam atikRzatvAdupavezanAdikriyAyAM kaTakaTeti zabdAyamAnAsthikaM 'NIlasADagaNiyatthaM' nIlazATakanivasitaM-nIlazATakaM nIlaparidhAnavastraM nivasitaM parihitaM yena yasya vA sa tathA taM-parihitanIlavastraM 'macchakaMTaeNaM' matsyakaNTakena 'galae aNulaggeNaM' gale'nulagnena-kaNThapraviSTena galagatamatsyakaNTakabAdhayetyarthaH, 'kaTThAI' kaSTAn kaSTakarAn zrotRjanamanovyathAjanakAn 'kaluNAI' karuNAn= bagIcA kI aura usa macchImAroM kI vastI ke pAsa hokara Arahe the, taba inhoMne ThIka vahIM para eka baDA bhArI manuSyoM kA jhuMDa dekhaa| 'maNussaparisANaM majjhagayaM pAsai egaM purisaM' usa jhuNDa meM inhoMne eka aisA puruSa dekhA jo sukka bhukkhaM NimmaMsaM aTThicammAvaNaddhaM kiDikiDiyAbhUyaM NIlasADagaNiyatthaM.... vamamANaM pAsaI' zarIra meM khUna na hone se ikadama zuSka thA, bhUkhA thA, kSudhA se pIDita thA, mAMsa se rahita thA, atikaza hone se jisakI haDDiyoM meM camaDI ceTI huI thI aura uThate baiThate samaya jisakI haDDiyA~ caTacaTa zabda karatI thIM, jisane nIla vastra pahirA huA thA, gale meM jisa ke machaliyoM kA tIkSNa kAMTA lagA huA hone se jo adhika pIDA kA anubhava kara rahA thA, jisa ke pIDA se nikale hue gadgad vilApa ko sunane vAloM ke hRdaya meM karuNA utpanna hotI thii| nirantara eka bAju jyAM macchImAronI vastI che tenI pAse thaIne AvatA hatA, tyAre temaNe sarAsarIta tyAMmAga ghair mANusonA samUDahI thayesAlayo. 'maNussaparisANaM majjJagayaM pAsai egaM purisaM' te 4 thayeA Tojoma temaNe 4 the| puruSa naye re 'sukkaM bhukkhaM NimmaMsaM acimmAvaNaddhaM kiDikiDiyAbhUyaM NIlasADagaNiyatthaM vamamANaM pAsai' tenA zarIramA sohI nahi pAthI mehama sukAe hatuM, bhUkhyo hato, bhUkhathI pIDita hatuM, zarIramAM mAMsa na hatuM, tethI ati dubaLa hovAnA kAraNe tenAM hADakAM sAthe cAmaDI ceTelI hatI, ane uThatA besatAM jenAM hADakAnA saMbaMdhathI cAmaDInA caTacaTa zabda thatA hatA, jeNe lIlA raMganuM vastra pahereluM hatuM, gaLAmAM jene mAchalIne kAMTe vAgela hatuM tethI bahuja du:kha thatuM hoya tema jaNAtuM hatuM, jenI pIDAthI tenA ga-ga6 zabda pUrvakanA vilApane sAMbhaLIne sAMbhaLanAranA hRdayamAM karUNa utpana thatI hatI, hamezA jenA mukhamAMthI saDeluM lehI ane zrI vipAka sUtra Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 vipAkazrute karuNarasotpAdakAn 'visarAI' visvarAn vikRtasvarAn 'dussarAI duHsvarAnagadgadasvarAn zabdAn 'kUyamANaM' kUjantam-AraTantam 'abhikkhaNaM2' abhIkSNa2 vAraM vAraM 'pUyakavale ya' pUyakavalAn-zaTitarudhirakavalAn 'ruhirakavale ya' rudhirakavalAn 'kimikavale ya' kRmikavalAMzca 'vamamANaM' vamantam-udgirantaM 'pAsa' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA gautamasvAminaH 'ime' ayaM vakSyamANapakAraH 'ajjhathie5' AdhyAtmikaH5 'samuppajitthA' samudapadyata-'aho NaM' aho ! khalu mahadAzcaryametat yad ' ime purise' ayaM puruSaH 'purApurANANaM' purApurANAnAM 'jAva viharaI' yAvad viharati, atra yAvacchabdAdevaM yojanA-'duciNNANaM duSNaDikaMtANaM asubhANaM pAvANaM kaDANaM kammANaM phalavitivisesaM paJcaNubbhavamANe' iti / epAM vyAkhyA'syaiva prathamAdhyayane dvAdazamUtre kRtA / evaM 'saMpeheI' saMprekSate-vicArayati 'saMpehittA' saMprekSya 'jeNeva' yatraiva 'samaNo bhagavAn mahAvIrastatthauvAgacchai' zramaNo bhagavAn mahAvIrastatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'jAva puyabhavapucchA' yAvat pUrvabhavapRcchA tasya puruSasya pUrvabhavaM pracchatItyarthaH / 'jAva vAgaraNaM' yAvada vyAkaraNaM-vakSyamANaprakAreNa tasya puruSasya pUrvabhavavarNanaM bhagavAn karotItyarthaH // sU0 2 // jisake mukha se sar3e hue khUna ora pIpa ke kulle gira rahe the, sAtha meM khUna kA bhI jo vamana kara rahA thaa| vamana meM jisake kRmiyoM kA Dhera kA Dhera thA / 'pAsittA' isa puruSa ko dekha kara gautama svAmi ke citta meM 'ime ajjhathie4 samuppajjitthA' isa prakAra vicAradhArA utpanna hui / 'aho NaM ime purise purApurANANaM jAva viharaI' are ! yaha puruSa pUrvopArjita azubhatama karmoM ke phala bhoga rahA hai / 'evaM saMpeheI' isa prakAra gautama svAmIne vicAra kiyaa| 'saMpehitA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai' vicAra kara phira ve bhagavAna mahAvIra ke pAsa pahu~ce aura isa ke 'puvvabhavapucchA jAva vAgaraNaM' pUrvabhava kI pRcchA kIpUrvabhavoM ko pUchA / bhagavAnane usake pUrvabhava isa prakAra kahA / sU0 2 // parUnA kegaLA nIkaLatA hatA, eTaluM ja nahi paNa sAthe sAthe-te lehInuM vamana karate Dato mane tana manamA bhisAnA DhasA tA. 'pAsittA' puruSale ne gautama svAbhAnA vittamA 'ime ajjhathie4 samuppajjitthA' mA pramANe viyaa2dhaa2| panna 24. 'aho NaM ime purise purApurANANaM jAva viharai ' ma ! ma puruSa pUrvApAnita (pUrva bhimA 42i) azubhatama 4InAM jana logavI rahyo cha. 'evaM saMpehei' 2 // pramANe gautama svAmI viyA2 jyo. 'saMpehittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai vayA2 za pachI mAvAna mahAvIranI pAse pADAMcyA mane tenA pUrvabhava viSe prazna pUchaye. bhagavAne tenA pUrvabhava viSe A pramANe kahyuM (sU02) zrI vipAka sUtra Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 591 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam // mUlam // ____ evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUdIve dIve bhArahe vAse gaMdipure NAmaM Nayare hotthA / mitte rAyA, tassa NaM mittassa ranno sirIe nAma mahANasie hotthA ahammie jAva duppaDiyANaMde / tasta NaM sirIyasta mahANasiyassa bahave macchiyA ya vAguriyA ya sAuNiyA ya diNNabhaibhattaveyaNA kallAkaliM bahave sohamacche ya jAva paDAgAipaDAge ya ae ya jAva mahise ya tittire ya jAva mayUre ya jiviyAo vavaroveMti, vavarovittA sirIyassa mahANasiyassa uvaNeti / aNNe ya se bahave tittirA ya jAva mayUrA ya paMjaraMsi saNNiruddhA ciTThati, aNNe ya bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA bahave tittire ya jAva mayUre ya jIviyae ceva Nippakheti, NippakhittA sirIyassa mahANasiyassa uvnneti| tae NaM se sirIe mahANasie bahaNaM jalayara-thalayara-khahayarANaM maMsAiM kappaNIkappiyAiM karei, taM jahA sAhakhaMDiyANi ya vaTTakhaMDiyANi ya dIhakhaMDiyANI ya rahassakhaMDANi ya himapakANi ya jammapakkANi ya dhammapakkANi ya mAruyapakkANi ya kAlANi ya heraMgANiya mahiTrANi ya amalarasiyANi yamudiyArasiyANi ya kaviTrarasiyANi yadAlimarasiyANi ya maccharasiyANi ya taliyANi ya bhajiyANi ya solliyANi ya uvakkhaDAvei / aNNe ya bahave maccharasae ya eNijjarasae ya tittirarasae ya jAva mayUrarasae ya aNNaM ca viulaM hariyasAgaM uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA mittassa raNNo bhoyaNamaMDavaMsi bhoyaNavelAe uvnnei| appaNAvi ya NaM se sirIe mahANasie tehiM ca bahuhiM jAva jalayara-thalayara-khahayara-maMsehi rasiehi ya hariya zrI vipAka sUtra Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 vipAkazrute sAgehi ya sohi ya taliehi ya bhajiehi ya suraM ca5 AsAemANe 4 viharai / tae NaM se sirIe mahANasie eyakamme 4 subahu pAvakammaM samajiNittA tettIsaM vAsasayAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe uvavaNNe // sU0 3 // TIkA ' evaM khalu goyamA' ityAdi / bhagavAnAha - evaM khalu ' goyamA' he gautama / ' teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'iheba jambUdIve dIve' ihaiva jambUdvIpe dvIpe 'bhArahe vAse' bhArate varSe 'maMdipure NAmaM yare' nandipuraM nAma nagaraM 'hotthA' AsIt / tatra 'mitte rAyA' mitranAmako rAjA AsIt / ' tassa NaM mittassa ranno' tasya khalu mitrasya rAjJaH 'sirIe nAma ' zrIko nAma 'mahANasie' mahAnasika: = annapAcakaH 'hotthA' AsIt / sa kIdRzaH ? 'ahammie' adhArmikaH 'jAva duSpaDiyANaMde' yAvat duSpratyAnandaH = duSparitoSa:adharmAcaraNe viratirahitaH / ' tassa NaM ' tasya khalu 'sirIyassa' zrIkanAmnaH 'mahANasiyassa' mahAnasikasya 'bahave' bahavo 'macchiyA ya' mAtsyikAzca = matsya ' evaM khalu goyamA0 !' ityAdi / 'evaM khalu goyamA' he gautama 'teNa kAleNaM teNaM samaraNaM' avasarpiNI kAla ke caturtha Are meM 'iheva jaMbUdIve dIve' isa jaMbUdvIpa ke 'bhArahe vAse' bharata kSetra meM 'naMdipure NAmaM Nayare hotthA' naMdipura nAmakA eka nagara thA / 'mitte rAyA' isa kA rAjA kA nAma mitra thA 'tassa NaM mittassa raNNo sirIe NAmaM mahANasie hotthA' rAjA kA eka rasoiyA thA jisakA nAma zrIka thA / ' ahammie jAva duppaDiyANaMde' yaha mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMda - duSparitoSa - adharmAcaraNa meM virati se vihIna thA / ' tassa evaM khalu goyamA ? ' tyAhi. " evaM khalu goyamA !' he gautama! ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM avasarpiNI asanA thothA mArAmA, 'iheva jaMbUddIve dIve ' dIyanAM ' bhArahe , vAse ' bhArata kSetramA 'gaMdipure NAmaM Nayare hotthA ' naMhipura nAmanu ! nagara tu, 'mitte rAyA tyAMnAM zannanu nAma bhitra tu ' tassa NaM mittassa raNo sirIe NAmaM mahANasie hotthA' te rAmane me rasoya to-nenuM nAma zrI hetu, ' ahammie jAva duSpaDiyANaMde ' te mahA adharbhI mane duSpratyAnaM hi - duSparitoSaadharbhAtharazubhAM prasanna hato, 'tassa NaM sirIyassa mahANasiyassa bahave macchiyA zrI vipAka sUtra , Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 593 ghAtinaH kaivartAH, 'vAguriyA ya' vAgurikAzca-mRgabandhakAH lubdhakAH 'sAuNiyA ya' zAkunikAca-pakSighAtakAH, ete sarve 'diNNabhaibhattaveyaNA' dattabhRtibhaktavetanAH pAgvyAkhyAtametat / 'kallAkalliM' kalyAkalyaM pratidina bahave' bahUn 'sohamacche ya' zlakSNamatsyAMzca-matsyavizeSAn 'jAva' yAvat yAvacchabdena 'khavallamacchA, jugamacchA, vibhiDimacchA, laMbhaNamacchA' ityAdisaMgrahaH / 'paDAgAipaDAge ya' patAkAtipatAkAn matsyavizeSAn , tathA 'ae ya ajAMzca 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdena-'elae ya rojjhe ya sUyare ya mige ya' iti saMgrahaH / eDakAMzca rojjhAMzcagavayAn mUkarAMzca 'mAhise ya' mahiSAMzca tittire ya' tittirAMzca 'jAva' yAvat'vaTTae ya, lAvae ya, kavoe ya, kukkuDe ya' vattakAMzva, lAvakAMzca, kapotAca, kukkuTAMzca, 'mayUre ya' mayUrAMzca 'jiviyAo vavaroti' jIvitAd vyaparopayanti= mArayanti vavarovittA' vyaparopya 'sirIyassa' zrIkasya 'mahANasiyarasa' mahAnaNaM siriyassa mahANasiyassa bahave macchiyA ya vAguriyA ya mAuNiyA ya diNNabhaibhattaveyaNA kallAkalliM bahave sohamacche ya jAva par3AgAipaDAge ya ae ya jAva mahise ya ttittire ya jAva mayUre ya jIviyAo vavaroti' isa rasoiye ke yahAM para aneka naukara cAkara kAma karate the, inameM koI matsyaghAti the, koI mRgaghAti the' koI zAkunika-pakSI kA zikAra karane vAle the| apane kAma kA sabako isakI ora se vetanAdi diyA jAtA thaa| ye loga pratidina bahuta adhika saMkhyA meM, aneka matsya vizeSoM kI, yAvat 'patAkAtipatAka' nAma ke matsyoM kI, bakarAoM kI, eDakoM kI, (ghaMTA) rojhoM kI, sUkaroM kI, mRgoM kI, tItaroM kI, cir3iyoM kI, lAbA pakSiyAM kI, kabUtaroM kI, kukkuToM kI, aura mayUroM kI zikAra kiyA karate the 'vavarovittA' zikAra kara ina saba jAnavaroM ko ye loga ya vAguriyA ya sAuNiyA ya diNNabhaibhattaveyaNA kallAkalli bahave sahamacche ya jAva paDAgAipaDAge ya gae ya jAva mahise ya tittire ya jAva mayUre ya jIviyAo vavaroveMti' rasoyAnI pAse bhane ne|42-yaa42 ma 42tA hatA, temAM koI masmaghAtI (mAchImAra) hatA, ke mRgaghAtI, keI zakunika-pakSInA zikAra karavAvALA hatA, te tamAmane teonA kAmanA pramANamAM tenA taraphathI pagAra ApavAmAM AvatuM hatuM. te mANase hamezA ghaNaja saMkhyAmAM aneka matsya vizeSa yAvata (tamAma prakAranA masya) patAkAtipatAka nAmanA mAchalAnAM, bakarAonA, eDake, rejha, sUpare, bhRgalAmA, pAmo, tetarI, thImA, sApApakSImA, bhUta3, 44AsI, bhAra yorenA zi2 2tAta. ' vavarovittA zi:24zana te ziArImA tamAma jnv| zrI vipAka sUtra Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 vipAkazrute sikasya 'uvaNeti' upanayanti-samarpayanti / 'aNNe ya' anye ca 'se' tasya mahAnasikasya 'vahave' bahavaH tittirA ya' titirAzca 'jAya mayUrA ya' yAvat mayUrA 'paMjaraMsi' paJjare 'saMNiruddhA' saMniruddhAH pratiruddhAH 'ciTuMti' tiSThanti / 'aNNe ya bahave purisA' anye ca bahavaH puruSAH 'diNNabhai-bhattaveyaNA' dattabhRtibhaktavetanAH 'bahave' bahUn titire ya' tittirAMzca 'jAva mayUre ya' yAvat mayUrAzca 'jIviyae ceva' jIvitakAneva 'NippakvaMti' niSpakSayanti-pakSarahitAn kurvanti-jIvitAnAmeva pakSiNAM pakSAnutpATayantItyarthaH, 'NippakkhittA' niSpakSIkRtya pakSiNaH pakSarahitAn kRtvA 'sirIyassa mahANasiyassa' zrIkasya mahAnasikasya 'uvaNeti' upanayanti-AnIya samayanti / 'tae NaM' tataH khalu 'se' saH "sirIe mahANasie' zrIko mahAnasikaH 'vahaNaM' bahanAM 'jalayarathalayarakhahayarANaM' jalacarasthalacarakhecarANAM maMsAI' mAMsAni kappaNIkappiyAI' kalpanI'sirIyassa' usa zrIka nAma ke 'mahANasiyassa' mahAnasika-rasoiye ko 'uvaNeti' de diyA karate the / 'aNNe ya se bahave tittirA ya jAva mayUrA ya paMjaraMsi saNNiruddhA ciTuMti' aura bhI aneka isake yahAM tItara se lekara mayUra taka jAnavara-pakSI the jo piMjaroM meM baMda rahA karate the / 'aNNe ya bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' isa ke yahAM kitaneka aise bhI naukara cAkara the jo vetana aura bhojana para naukarI karate the, jinakA kAma yaha thA ki ve 'bahave tittire ya jAva mayUre ya jIviyae ceva nippakveti' tItara se lekara mayara taka ke samasta jIte hue pakSiyoM ke paMkhoM ko ukhADate rahate the, aura 'nipakkhittA sirIyassa mahANasiyassa uvarNati' ukhADa kara phira ve unheM le jAkara usa zrIka rasoiye ko de diyA karate the / 'tae NaM se sirIe mahANasie bahUNaM jalayara-thalayara-khahayarANaM 'sirIyassa' te zrI nAmanA 'mahANasiyassa' mAnasi4-2somAne ' uvaNeti' mApI tA tA. 'aNNe ya se bahave ttittirA ya jAva mayurA ya paMjaraMsi saNNiruddhA ciTThati ' mane bhIan vNa bhane tene tyAM tetarathI sAdhana bhAra sudhAnai 5kSA ital o 5irAbhAM pUrekhA rahatA tai 'aNNe ya bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' tema04 tene tyAM bhI sapA ne|32 yA42 55 tAre 52 mana lozana mejavAna nArI 2tA itA, tenu ma sa tu te 'bahave tittire ya jAva mayure ya jIviyae ceva nippakkheti' tatarathI dAne bhAra sudhInAM tamAma Odi pakSImAnI 5im Sist hatA, bhane 'nippakkhittA sirIyassa mahANasiyassa uvaNeti' mADIne pachI te na ta sAyAne sApatA tA. 'tae NaM se sirIe mahANasie bahUNaM jalayara-thalayarakhahayarANaM maMsAI kappaNIkappiyAI zrI vipAka sUtra Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 8, zauryadattavarNanam 595 kalpitAni-kartarIkartitAni ' karei' karoti, kIdRzAni karotIti darzayatitaM jahA ityaadi| 'taM jahA' tadyathA tAni yathA-'saNhakhaDiyANi ya' zlakSNakhaNDitAni ca-mUkSmarUpeNa khaNDIkRtAni 'vaTTakhaMDiyANi ya vRttakhaNDitAni ca-golAkAreNa khaNDIkRtAni 'dIhakhaMDiyANi ya' dIrgharavaNDitAni ca lambarupeNakhaNDIkRtAni 'rahassarakhaMDiyANi ya' isvakhaNDitAni ca laghurUpeNa khaNDIkRtAni / tathA 'himapakkANi ya' himapakkAni ca 'hima' 'barpha' iti bhASApasiddham 'jammapakkAgi ya' janmapakAna=svayameva pakkAni 'ghammapakkANi ya' dharmapakkAni=sUryAtapapakAni 'mAruyapakkANi ya' mArutapakkAni ca 'kAlANi ya' kAlAni ca kAlapakkAni 'heraMgANi ya' heraGgANi ca-matsyamAMsena pakkAni 'mahihANi ya' mahiSThAni ca-takrasaMsRSTAni 'AmalarasiyANi ya AmalakarasitAni ca AmalakarasasaMskRtAni 'muddiyArasiyANi ya' mRdvIkArasitAni ca drAkSArasasaMskRtAni 'kaviTTharasiyANi ya' maMsAI kappaNIkappiyAI karei taM jahA-saNhakhaMDiyANi ya....uvakkhaDAveI' taba vaha zrIka rasoiyA una samasta prApta jalacara thalacara aura khecara saMjJI paMcendriya tiryaMca jIvoM ko mAra kara unake mAMsa ke kaiMcI se TukaDe2 kara ddaaltaa| una meM kai TrakaDe sUkSma hote kaI gola2, kaI lambe2 aura kaI aise bhI hote jo choTe2 the| 'himapakkANi ya' ina meM kitaneka ko vaha varpha meM DAla kara pakAtA, 'jammapakkANi ya' kitaneka ko vaha alaga rakha detA jo svataHhI paka jaate| "ghammapakkANi ya kitaneka ko vaha dhUpa meM rakhakara zuSka kara letA, 'mAruyapakkANi ya' kitaneka ko havA ke dvArA pakA letA, 'kAlANi ya' kitaneka ko samayAnusAra pakAtA, kitaneka ko vaha machaliyoM ke mAMsa meM kitaneka ko maThA meM-rAyatA ke rUpa meM kitaneka ko AMbale ke rasa meM, kitaneka ko kapittha-kaitha ke rasa meM, karei taM jahA-saNhakhaMDiyANi ya....uvakkhaDAveI' sudhI te zrI sAdhyA te bhaNesA tamAma jalacara, thalacara, ane khecara saMjJI pAMca IndriyavALAM tiryaMca jIvane mArIne tenA mAMsanA kAtarathI TukaDA karI nAMkhate, temAM keTalAka TukaDA nAnA thatA, keTalAka goLa, lAMbA ane keTalAka evA paNa thatA hatA ke taddana nAnA thatA hatA. temAMnA 'himapakkANi ya' mAne 123mA zabhAna 54patA, 'jammapakkANi ya' TamAne / rAmapAmA sAvatA mana sebha svAbhAvi rIte pAhatA, 'ghammapakkANi ya' TamA ne tA5- tamA bhI suvI setA, "mAruyapakkANi ya' mAne hvaavaayuddhaa2|| 54vI setA, 'kAlANiya sAune samaya pramANe suvI khetA. mAne te mAchalIonA mAsamAM pakavatA, keTalAkane chAsamAM rAyatAnA rUpamAM, keTalAkane zrI vipAka sUtra Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 vipAkazrute kapittharasitAni ca-kapittharasasaMskRtAni 'kapittha' kaviTha' iti bhASAprasiddham, 'dAlimarasiyANi ya' dADimarasitAni ca-dADimarasasaMskRtAni, 'maccharasiyANi ya' matsyarasitAni ca-matsyarasasaMkRtAni ca / tathA 'taliyANi ya' talitAni ca tailAdiSu 'bhajjiyANi ya' bharjitAni ca aGgArAdiSu, 'soliyANi ya' zolyAni ca zUlapakAni zUle dhRtvA aGgArAdiSu pakAni 'uvakkhaDAvei' upaskArayati saMskArayati / 'aNNe ya bahave' anyAMzca bahUn 'maccharasae ya' matsyarasAn 'eNijjarasae ya' aiNeyarasAna-mRgamAMsarasAna tittirarasae ya' tittirarasAn 'jAva' yAvat-vaTerAdirasAn mayUrarasae ya' mayUrarasAMzca / tathA 'aNNaM ca viulaM anya ca vipulaM 'hariyasAgaM' haritazAkaM haritazAkajAtaM 'ukkaravaDAvei' upaskArayati, 'uvakkhaDAvittA' upaskArya 'mittassa raNo' mitrasya rAjJaH 'bhoyaNamaMDavaMsi' bhojanamaNDape-bhojanasthAne 'bhoyaNavelAe' bhojanavelAyAm 'uvaNei' upanayati kitaneka ko dAkhoM ke rasa meM, kitaneka ko anAra ke rasa meM aura kitaneka ko machaliyoM ke rasa meM pakane rakha detA / 'taliyANi ya' kitaneka TukaDoM ko vaha taila se talatA, 'bhajjiyANi ya' kitaneka ko bhUjatA aura kitaneka ko "solliyANi ya' lohe ke takue (zalAkA) para laTakA kara agni meM sektaa| isa prakAra vaha zrIka rasoiyA ina saba mAMsa ke Tukar3oM ko 'uvakkhaDAveI' aneka prakAra se pakAtA thA 'aNNe ya bahave maccharasae ya....uvakkhaDAvei' sAtha meM machaliyoM ke mAMsa ke rasa ko, mRga ke mAMsa ke rasa ko, tItara ke mAMsa ke rasa ko tathA vaTera Adi jAnavaro se lekara mayUra taka ke mAMsa ke rasa ko evaM aura dUsarI adhika mAtrA meM zAka Adi tarakArI ko bhI pakAtA thaa| 'uvakkhaDAvittA' saba ko acchI taraha pakA kara phira vaha pake hue sAmAna ko 'mittassa raNo bhoyaNamaMDavaMsi bhoyaNavelAe uvaNeI' mitra rAjA AMbaLAnA rasamAM, keTalAkane kaThAnA rasamAM. keTalAkane drAkSanA rasamAM, keTalAkane anAranA 2samA pA41bhATa rAmapAmA mAtA, sAmAna te sadhyA "taliyANi ya' tarama tato to, vAne 'bhajjiyANi ya' bhUto, mAine 'solliyANi ya' khoTAnA zalAkA' trA 52 TAvI manibhA seto, mA pramANe te zrI sodhyo te tamAma mAMsanA Tu4AmAne 'uvakkhaDAve' mane prAre 5vata ito. 'aNNe ya bahave maccharasae ya uvakkhaDAvei ' sAtha-sAthe bhAjImAna bhAMsanA rasane, mRgamAMsanA rasane, tetaranAM mAMsa rasane, tathA baTera-eka prakAranuM pakSI Adi jAnavarathI laine mora sudhInAM mAMsarasane ane bIjAM adhika mAtrAmAM zAka-tarakArIne pA pAvato to. ' uvakkhaDAvittA' tamAmana sArI zata 5vI te pachI te pakSI sAmagrI 'mittassa raNo bhoyaNamaMDavaMsi bhoyaNavelAe uvaNei' zrI vipAka sUtra Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam samIpe sthApayati / 'appaNAvi ya NaM se' AtmanApi svayamapi ca khalu sa 'sirIe mahANasie' zrIko mahAnasikaH 'tehiM' taiH pUrvoktaiH 'bahuhi' bahubhiH 'jAva' yAvatzlakSNamatsyAdimAMsaH 'jalayarathalayarakhahayaramaMsehi' jalacarasthalacara khecaramAMsaH 'rasiehi rasitaiH AmalakAdirasayuktaH 'hariyasAgehi ya' haritazAkaizca 'taliehi ya' talitaizca 'bhajjiehi ya' bharjitaizca 'sollaehi ya' zolyaiH zUlapakvaizca saha 'suraM ca' surAM ca5 'AsAemANe4 AsvAdayan4 'viharai' viharati / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'sirIe mahANasie' zrIko mahAnasikaH 'eyakamme4' etatkarmA4 'subahu' suvahu-sAtizayaM 'pAvakamma' pApakarma 'samanjiNittA' samayasamupAyaM 'tettIsaM vAsasayAI trayastriMzadvarSazatAni 'paramAuM' paramAyuH utkRSTamAyuH 'pAlittA' pAlayitvA' 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'chaTThIe puDhacIe' paSThayAM pRthivyAm 'upavaNNe' upapannaH / / mU0 3 // ke pAsa bhojanazAlA meM bhojana karane ke avasara para pahuMcA detaa| tathA 'appaNAvi ya NaM se sirIe mahANasie tehiM ca bahuhiM jAva jala.... viharai' svayaM bhI vaha zrIka rasoiyA-una pUrvokta samasta jIvoM ke mAMsoM ke pake hue tale hue bhuMje hue Tukar3oM ke sAtha2 aneka prakAra kI madirA ko khAtA pItA thA / 'tae NaM se sirIe mahANasie eyakamme4 subaha pAvakammaM samajjiNittA tettIsaM vAsasayAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaDrIe puDhavIe upavaNNe' eka samaya kI bAta hai ki jaba usa rasoiye kI samasta 3300 varSa kI Ayu inhIM khoTe2 kAmoM ke karane meM pUrI ho gaI taba vaha apane kAla samaya meM mara kara chaThI pRthivI meM jAkara utpanna huA / bhAvArtha-bhagavAna kahate haiM--he gautama ! isake pUrvabhava kA vRttAnta bhajana karavAnA samaye mitra rAjAnI pAse bhejanazALAmAM pahoMcADI dete. tathA 'appaNAvi ya NaM se sirIe mahANasie tehiM ca bahuhiM jAva jala0....viharai' pite paNa te zrIka AgaLa kahelA tamAma jI-prANuonA mAMsenA pakavelA, taLelA, ane bhUjelA TukaDA sAthe sAthe aneka prakAranI madirAne-khAte ane pote hate. 'tae NaM se sirIe mahANasie eyakamme4 subahu pAvakammaM samajjiNittA tettIsaM vAsasayAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe uvavaNNe' eka samayanI vAta che ke jyAre te rasayAnI 3300 tetrIsaso varSanI tamAma AyuSya e pramANe mAThAM kAma karavAmAMja pUrI thaI gaI tyAre, te pitAnA kAla samaye maraNa pAmIne chaThI pRthivImAM jaIne utpanna thaye.. bhAvArtha...bhagavAna kahe che gautama ! tenA pUrva bhavRttAMta A pramANe zrI vipAka sUtra Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 vipAkazrute isa prakAra hai-isI avasarpiNI kAla ke cauthe Are meM isa jaMbUropa ke bharata kSetra meM nandipura nAmakA eka nagara thA, vahAM ke rAjA kA nAma mitra thA / usa rAjA ke rasoDe kA kAma karane vAlA zrIka nAmakA eka rasoiyA thaa| yaha mahA adhArmika adharmAnuga adharmiSTha adharmasevI adharma se hI apanA jIvananirvAha karane vAlA evaM yAvat duSpratyAnanda-dUsare ko duHkha pahuMcAne meM hI prasanna hone vAlA thaa| usa zrIka rasoiye ke adhikAra meM bahuta se naukara cAkara kAma karate the, inameM koI mAtsyika-matsyaghAtI the, koI vAgurika-mRgaghAtI the, koI zAkunika-pakSiyoM kA zikAra karane vAle the / apane kAma kA sabako isakI ora se vetana bhojana, vastra Adi diyA jAtA thaa| ye saba loga pratidina bahata saMkhyA meM zlakSNa matsya-zlakSNa jAti ke matsyoM kI yAvat patAkAtipatAkA jAti ke matsyoM kI, tathA bakarAoM kI, meSoM kI, rojhoM kI, sUkaroM ko, mRgoM kI, bhaiMsoM kI, tItaroM kI, ciDiyoM ko, lAvA pakSiyoM ko, kabUtaroM kI, kukkuTo-mugoM kI aura mayUroM kI zikAra kara ina saba jAnavaroM ko isa zrIka rasoiye ko lAkara diyA karate the| phira isake yahAM aura bhI tItara se lekara mayUra taka pakSigaNa piMjaroM meM baMda kiye hue rahate the| isake yahAM kitaneka aise bhI naukara cAkara the, jo vetana aura bhojana para nokarI che. te avasarpiNI kAlanA cothA ArAmAM A jaMbudvIpanA bharatakSetramAM nandipura nAmanuM eka nagara hatuM, tyAMnA rAjAnuM nAma mitra hatuM, te rAjAnA rasoDAnuM kAma karanAra zrIka nAmano eka raseI hatuM, te mahA adhama, adharmAnuga, adharmiSTha, adharmasevI, adharmathI ja pitAne jIvananirvAha karavAvALA ane bIjAne du:kha pahacADavAmAM ja prasanna thavAvALo hate, te zrIka rasoIyAnA adhikAramAM ghaNAja-nokara-cAkara kAma karatA hatA, temAM keTalAka matsya mAranAra hatA, koI mRga mAranAra; keI zakunikapakSIono zikAra karavAvALA hatA te dareka nokarane potAnA kAmanA pramANamAM te rase IyA taraphathI pagAra ane bhejana paNa maLatuM hatuM. te kare hamezAM ghaNuM ja meTI saMkhyAmAM slaNa masya-phlakSaNa jAtinA matsya tathA patAkAtipatAkA jAtinA matsyone, marAmA, dheTAmA, rAjI, su42|| (su), bhRgo, pAyo, tittirI, Asi, aqL pakSIo, kabutara, kukaDAM, maraghAo, ane mera A tamAmane zikAra karIne te tamAma jAnavara lAvIne te rasoiyAne ApatA hatA, te sivAya tene tyAM bIjA paNa tattarathI laIne mera sudhInAM pakSIo pAMjarAmAM bAMdhelA rahyA karatAM hatAM, te raIsAyA pAse bIjA evA paNa nekara cAkara hatA je pagAra ane bhejana maLe tema karI zrI vipAka sUtra Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 599 karate the, jinakA kAma yaha thA ki ve tItara se lekara mayUra taka ke samasta jIte hue pakSiyoM ke paMkhoM ko ukhADate rahate the, phira ve unheM le jA kara zrIka rasoiye ko de diyA karate the / vaha zrIka una samasta jalacara thalacara aura khecara saMjJI paMcendriya tiryaJca jIvoM ko mAra kara unake kaiMcI se TukaDe kara DAlatA / una meM kaI TukaDe sUkSma hote, kaI gola, kaI lambe2, aura kaI aise bhI hote jo choTe2 the / ina meM kitaneka ko vaha barapha meM DAla kara pakAtA / kitaneka ko vaha alaga rakha detA so svataH hI paka jAte / kitaneka ko vaha dhUpa meM rakha kara zuSka kara letA / kitaneka ko havA ke dvArA pakA letA / kitaneka ko samayAnusAra pakAtA / kitaneka ko vaha machaliyoM ke mAMsa meM, kitaneka ko maThA meM rAyatA ke rUpa meM, kitaneka ko AMbale ke rasa meM, kitaneka ko kapittha-kaiMtha ke rasa meM, kitaneka ko dAkhoM ko rasa meM, kitaneka ko anAra ke rasa meM aura kitaneka ko machaliyoM ke rasa meM pakAtA thA / kitaneka-TukaDoM ko vaha tela se talatA, kitaneka ko bhuMjatA, aura kitaneka ko lohe ke takue ( zalAkA) para laTakA kara agni meM sekatA / isa prakAra vaha zrIka rasoiyA ina saba mAMsa ke TukaDoM ko aneka prakAra se pakAtA thA / phira vaha sAtha meM machaliyoM ke mAMsa ke rasa ko mRga ke mAMsa ke karatA hatA, te nAkarAnuM kAma e hatu ke te tetarathI laIne mAra sudhInAM tamAma jIvatA prANIonI pAMkhe ukhADatA hatA ane te pAMkha vinanAM tamAma prANIe lAvIne te zrIka rasAiyAne ApatA hatA, te zrIka e tamAma jalacara, thalacara ane khecara sannI paMcendriya tiryaMca jIvAne mArIne tenA kAtarathI TukaDA karI nAMkhatA hatA, temAM keTalAka TukaDA sUkSma thatA, keTalAka gALa, keTalAka lAMbA, ane keTalAka evA pazu thaI jatA ke taddana nAnA hAya te TukaDAmAMthI keTalAkane baraphamAM nAMkhIne pakAvatA, keTalAkane te judA rAkhatA je svAbhAvika rIte pAkI jatA, keTalAkane taDakAmAM rAkhI sUkAvI nAMkhatA, ane kaeNTalAkane havA-vAyudvArA pakAvatA hatA. keTalAka samayAnusAra pAkI jatA hatA, keTalAkane mAchalIonA mAMsamAM, keTalAkane chAsa-dahIMmAM rAyatAnA rUpamAM, keTalAkane AMbaLAnA rasamAM, keTalAkane kAThAnA rasamAM, drAkSanA, anAranA ane keTalAkane mAchalIonA rasamAM pakAvatA hatA. keTalAka TukaDAne telamAM taLatA hatA, keTalAne bhUMjate, ane keTalAkane leDhAnA tavA para saLI loDhAnI hoya tenA para caDhAvIne agnimAM sekatA hatA, A pramANe te zrIka rasAiyA te tamAma mAMsanA TukaDAone jUdI jUdI rIte pakAvatA hatA, te sAthe vaLI mAchalIonA mAMsarasane-mRganA mAMsarasane, zrI vipAka sUtra Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 vipAkazrute // mUlam // tae NaM sA samuddadattA bhAriyA NiyAvi hotthA jAyAra dAragA viNighAyamAvati / jahA gaMgadattAe ciMttA ApucchaNA uvAiyaM dohalA jAva dAragaM payAyA jAva jamhA NaM amhaM ime dArae soriyassa jakkhassa uvAiyaladdhe tamhA NaM hou NaM amhe ime dArae soriyadatte NAmeNaM / tae NaM se soriyadatte rasa ko, tItara ke mAMsa ke rasa ko, tathA baTera Adi jAnavaroM se lekara mayUra taka mAMsa ke rasa ko, evaM aura dUsarI adhika mAtrA meM zAka Adi tarakArI ko bhI pakAtA thaa| sabako acchI taraha pakA kara phira vaha pake hue sAmAna ko mitra rAjA ke pAsa bhojanazAlA meM bhojana karane ke avasara para pahu~cA detA / tathA svayaM bhI vaha zrIka rasoiyA una pUrvokta samasta jIvoM ke mAMsa ke pake hue, tale hue, bhuMje hue TukaDoM ke sAtha2 aneka prakAra kI madirA kA sevana karatA thaa| isa zrIka rasoiye kA jAnavaroM ko mAranA aura mAMsa madirA kA sevana karanA yahI eka pradhAna kAma thA / isI kAma meM isane vicakSaNatA prApta kI thI, evaM isI prakAra ke pApakarmo ke AcaraNa karane kA hI isakA svabhAva thA / yaha apanI te tIsa sau (3300) varSa kI pUrI Ayu inhIM kAmoM meM samApta kara mRtyu ke avasara mara kara chaThI pRthivI meM jAkara utpanna huA // sU0 3 // tettara, baTera Adi jAnavarothI laIne mera sudhInA mAMsarasane ane bIjI moTI moTI mAtrAmAM zAka-takArIone paNa pakAvatuM hatuM, e tamAmane sArI rIte pakAvIne pachI te pakAvelA sAmAnane mitra rAjAnI pAse bhojanazALAmAM bhejana karavAnA samaye pahoMcADatA ho, tathA te pite zrI raI paNa AgaLa je kahyA te tamAma jIvonAM mAMsanAM pakAvelA, taLelA, bhUjelA, padArthonI sAthe-sAthe aneka prakAranI madirAnuM paNa sevana karatA hatA, te zrIka rasoIyAne jAnavarone mAravAM tathA mAMsa-madirAnuM sevana karavuM eja mukhya kAmakAja hatuM, te kAmamAM teNe pUrI rIte kuzaLatA meLavI hatI, ane e prakAranAM pApakarmonuM AcaraNa karavAno ja jene svabhAva hatuM, te rasoIye pitAnI tetrIsa-3300 varSanI pUrI AyuSya e kAmamAM ja samApta karIne mRtyu pAbhyo pachI chaThI pRthivIma ne spanna thayo. (sU0 3) zrI vipAka sUtra Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam dArae paMcadhAipariggahie jAva ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamitte jovaNagamaNupatte yAvi hotthA / tae NaM se samuddadatte aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte / tae NaM se soriyadatte dArae bahuhiM mitta0 royamANe 3 samuddadattassa NIharaNaM kreN| aNNayA kayAI se sayameva macchaMdhamahattaragattaM uvasaMpajittANaM viharai / tae NaM se soriyadatte dArae macchaMdhe jAva ahammie jAva duppaDiyANaMde |sU0 4 / TIkA 601 'ta NaM sA' ityAdi / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'samudadattA bhAriyA ' samudradattasya matsyabandhasya bhAryA samudradattA 'giMdyA vi' nindukApi = mRtavatsA 'hotthA' AsIt / tasyAH jAyA 2' jAtA jAtA: = utpanna mAtrA eva 'dAragA' dArakAH 'viNighAyamAvajjaMti' vinighAtamA padyante = mriyantaH ityarthaH, 'jahA gaMgadattAe' yathA gaGgadattAyAH saptamAdhyayanoktAyAH tadvat cintA = putraprAptyarthaM yakSopAcanarUpo vicAraH asyA api samutpannaH / ' ApucchaNA' AmacchanA=pati pratipRcchAkaraNam / tadvadeva 'ucAiye' upayAcitaM-yakSamandire gatvopayAcanakaraNam / 'tara NaM sA' ityAdi / 'tara NaM sA' isake bAda 'samudadattAbhAriyANidyAvihotthA' macchImAra samudradatta kI strI jisakA nAma samudradattA thA aura jo jAtinindukA thI, 'jAyA jAyA dAragAviNighAyamAvajjaMti' usake udarase utpanna honevAle pratyeka bAlaka mara jAte the| jaba garbha ThIka3 mAha kA ho gayA taba samudradattA ke mana meM garbha ke prabhAva se 'jahA gaMgadattAra ciMtA' gaMgadattA kI taraha dohalA utpanna huA / usane isa dohale kI pUrti ke liye 'ApucchaNA' apane pati se kahA, jaisA ki gaMgadattA ne 'tara NaM sA' ityAhi. ' tara NaM sA samuddadattAbhAriyANidyAvihotthA ' te pachI bhanchIbhAra samudrachattanI rakhI ai bhenu nAma samudrahaMttA tu gAne ne lati-nindu hutI, jAyA jAyA dAragA viNighAyamAvajjaMti' tenA hare utpanna thanAra tamAma jANa / bharI batA hatA. jyAre garbha kharAbara traNa 3 mAsane thai gayA tyAre samudradattAnA--manamAM garbhAnA alAvathI 'jahAgaMgadattAe citA' gaMgahattAnApramANe hoilA - manoratha - utpanna thayeA. tyAre tethe te hoIsAnI pUrti bhATe 'ApucchaNA' potAnA patine adhu, bhevI rIte gaMgahattA udhu, tu te pramANe dhuM. 'uvAiyaM' te patime potAnI khInA hoisAnI zrI vipAka sUtra Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 vipAkazrute zrIkamahAnasikajIvasya SaSTapRthivyAH svAyuHkSayeNAsyA garbhe samavataraNam / triSu mAseSu pUrNeSu 'dohalA' utpannadohadA pUrNadohadA-mAMsamadirAbhakSaNarUpadohadaprAdurbhAvastatpUrtizca, tatpazcAt-'jAva' yAvat-navasu mAseSu pratipUrNeSu 'dAragaM' dArakaM= putraM 'payAyA' prajAtA janitavatI jAva yAvat-paramparAgataM putrajanmotsavaM kRtvA prApte dvAdaze divase mAtApitarau tasya nAmadheyaM kurutaH, tathAhi-'jamhA NaM' yasmAt khalu 'amhaM' asmAkaM 'ime dArae' ayaM dArakaH 'soriyassa jakkhassa zoryasya yakSasya 'uvAiyaladdhe' upayAcitalabdhaH upayAcanApApto'sti, 'tamhA gaM' tasmAtkhalu 'hou NaM' bhavatu khalu 'amhe' asmAkam 'ime dArae' ayaM dAraka: 'soriyadatte NAmeNaM' zauryadatto nAmnA / 'tae NaM se soriyadatte dArae' tataH kahA thA / 'uvAiyaM' isane usake dohale kI pUrti ke sAdhanoM ko juTAne kI anumati dedI / yaha bhI apane 'dohalaM jAva' dohada kI pUrti ke liye zauryayakSa ke Ayatana meM pahu~cI, aura vahAM usane usakI manauti (mAnatA) kii| isa prakAra jaba isakA dohalA pUrNa ho cukA taba nau mAha ke pUrNa hote hI usane 'dAragaM payAyA' eka putra ko janma diyaa| mAtApitA ne putraprAsi kA ThATabATa ke sAtha utsava kiyaa| 11 dina ke vyatIta hone para 12 veM dina meM unhoMne aisA khyAla kara ki-'jamhANaM amhaM ime dArae soriyassa jakkhassa uvAiladdhaM yaha putra hameM zauryayakSa kI ArAdhanA se prApta huA hai 'tamhANaM houNaM amhe ime dArae seAriyadatte NAmeNaM' isaliye isakA nAma zauryadatta rakhanA cAhiye ataH usakA "zauryadatta" nAma rakhA / 'tae NaM se seoriyadatte pUtinA sAdhanAne bhejavAnI anumati mAthI te 55 (strI) 'dohalA jAva' potAnA dehalAnI pUrti mATe zIyayakSanA nivAsa sthAne pahoMcI ane tyAM teNe yakSanI mAnatA karI, A pramANe jyAre tene dehale pUrNa thaI cukyuM tyAre nava 9 mAsa pUrAM thatAM taNe 'dAragaMpayAyA' se putranAma . mAtA-pitA putra prApta thA tethI moTA ThATha-mAThathI eka utsava karyo. bALakanA janmanAM agiyAra divasa purAM zani nyAre 12 mAramA hivasa thayo tyAre tere mevA vicAra ye, 'jamhA NaM amhaM ime dArae seoriyassa nakkhassa uvAiladdhe' mA putra mabhane zaurya yakSanI mArAdhanAthI ta yo cha, 'tamhANaM houNaM amhe ime dArae seoriyadatte NAmeNaM' merA bhATe menu nAma zIta rAma naye. 2mA nirNaya 4Ine " zotta" nAma sabhyu. 'tae NaM se soriyadatte dArae paMcadhAipariggahie zrI vipAka sUtra Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam khalu sa zauryadatto dArakaH 'paMcadhAipariggahie' paJcadhAtrIparigRhItaH pazcadhAtrIparipAlitaH 'jAva' yAvat-girikandarAgatacampakapAdapa iva sukhasukhena parivardhate / tataH khalu sa zauryadatto dArakaH 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH gatabAlyAvasthaH 'viNNAyapariNayamitte' vijJAtapariNatamAtraH paripakvavijJAna: 'jovaNagamaNupatte yAvi' yauvanakamanuprAptaH yuvAvasthAsampannazcApi 'hotthA' abhavat / 'tae NaM se samuddadatte' tataH khalu sa samudradatto matsyavandhaH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'kAladhammugA saMjutte' kAladhamaNa saMyuktaH mRtaH / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'soriyadatte dArae' zauryadatto dArakaH 'bahuhiM bahubhiH 'mitta0' mitrajJAtisvajanasambandhiparijanaiH sArdha 'royamANe3' rudan vilapan krandan 'samuddadattassa' samudradattasya 'NIharaNaM' nirharaNa mRtadehasya zmazAne nayanaM 'karei karoti, 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'se' saH zauryadattaH 'sayameva' svayameva 'macchaMdhamahattaragattaM' matsyavandhamaharattarakatvaM matsyavandhAdhipatitvam 'upasaMpajittA NaM' dArae paMcadhAIpariggahie jAya ummukkabAlabhAve viNAyapariNayamitta jovaNagamapaNutte yAvi hotthA' zauryadatta pA~ca dhAya mAtAoM se lAlita pAlita hotA huA jaba bAlya avasthA se pAra hokara taruNa avasthA vAlA huA, evaM yuvAvasthA ke jJAna se saMpanna ho gayA, 'tae NaM se samudadatte aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte' taba usake pitA samudradatta kA dehAMta ho gayA / 'tae NaM se seoriyadale dArie bahuhiM mitta0 royamANe3 samuddadattassa NIharaNaM karei' isane aneka mitrAdi parijanoM ke sAtha mila kara rote cillAte hue samudradatta kI zmazAnayAtrA nikaalii| 'aNNayA kayAI se sayameva macchaMdhamahattaragattaM upasaMpajjitANaM viharai' pitAkI dAhakriyA Adi samApta hone para kisI eka samaya ise macchImAroM ne mila kara jAva ummukkabAlabhAve viNNAyapariNayamitte jAva jovaNagamaNupatte yAvi hotyA' zauyadattane pAMca-dhAya mAtAe lAlana-poSaNa-pAlana vagere karavA lAgI ane tema karatAM jyAre tenI bAla-avasthA pUrI thaI ane terUNa-javAna avasthAmAM AvyuM mane yuvAna avasthAnu jJAna paNa bhajI Ayu. 'tae NaM se samudatte aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte' tyAre tenA pitA samudrahattanu bha295 thayu. 'tae NaM se soriyadatte dArae bahuhiM mina0 royamANe3 samuddadattassa NIharaNaM karei' tyAre teNe aneka mitra-parijananI sAthe maLIne, ratAM-kakaLatA samudradattanI smazAna yAtrA aTI. 'aNNayA kayAI se sayameva macchaMdhamahattaragattaM uvasaMpajjittANaM viharaha' pitAnI dAhakriyA Adi samApta thayA pachI ke eka samaye macchImAroe maLIne zrI vipAka sUtra Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 604 vipAkazrute upasampadya-pApya khalu viharai' viharati-tiSThati / 'tae NaM se tataH khalu sa 'soriyadatte dArae' zauryadatto dArakaH 'macchaMdhe' matsyabandhaH 'jAe ahammie' jAto'dhArmikaH-adhArmiko jAta ityanvayaH, 'jAva' yAvat 'duppaDiyANaMde' duSpratyAnandaH pApakarmabhirduSparitoSyaH-bahuvidhapApakarmanirato jAta ityarthaH // sU0 4 // // mUlam // tae NaM tassa soriyadattassa macchaMdhassa bahave purisA dinabhaibhattaveyaNA kallAkalliM egaTriyAhi jauNaM mahANaiM ogAhiMti ogAhittA bahuhiM dahagAlaNehi ya dahamalaNehi ya dahamadaNehi ya dahamahaNehi ya dahavahaNehi ya dahapavahaNehi ya pavaMpulehi ya jaMbhAhi ya tisarAhi ya bhisarAhi ya ghisarAhi ya visarAhi ya hillirIhi ya jhillirIhi ya jAlehi ya galehi ya kUDapAsehi ya vakkabaMdhehi ya suttabaMdhehi ya bAlabaMdhehi ya bahave sohamacche ya jAva paDAgAipaDAge ya giNiMti, giNihattA egaTriyAo bhareMti, bharittA kUlaM gAhiMti, kUlaM gAhittA macchakhalae kareMti, karittA AyavaMsi dlyNti| aNNe ya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA Ayavatattehi macchehi taliehi ya bhajiehi ya solliehi ya rAyamagaMsi vitiM kappemANA viharati / appaNAvi ya NaM se soriyadatte bahurhi sohamacchehi ya jAva paDAgAipaDAgehi ya taliehi ya bhajiehi ya solliehi ya suraM ca 5 AsAemANe4 viharai // sU0 5 // isa ke pitA ke pada para niyukta kara diyA / 'tae NaM se soriyadatte dArae macchadhe jAe ahammie jAva duppaDiyANaMde' isa prakAra yaha apane pitA ke pada para rahatA huA machalI Adi kI zikAra karane meM nipuNa ho gayA, sAtha meM mahA adhArmika evaM duSpratyAnaMdi bhI bana gayA ||suu04|| tene pitAnA 54 52 niyuta dhye. 'tae NaM se soriyadatte dArae macchaMdhe jAe ahammie jAva dappaDiyANaMde' mA pramANe te potAnA pitAnA 56 52 2DIne mAchalAM Adine zikAra karavAmAM kuzaLa banI gaye sAthe-sAthe mahA adhamI ane bIjAne duHkha pahoMcADavAmAM AnaMda mAnavAvALa banI gaye. (sU) 4) zrI vipAka sUtra Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 8, zauryadattavarNanam TIkA 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM tassa' tataH khalu tasya 'soriyadattasya macchaMdhassa' zauryadattasya matsyabandhasya 'bahave purisA' bahavaH puruSAH 'dinabhaibhattaveyaNA' dattabhRtibhaktavetanAH 'kallAkalliM' kalyAkalyaM-pratidinam 'egaThiyAhi' ekAthikAbhiH naukAbhiH 'jauNaM mahANaiM' yamunAM mahAnadIm 'ogAhiti' avagAhante, 'ogAhittA' avagAhya 'bahuhi' bahubhiH 'dahagAlaNehi ya' idagAlanaH hadajalanirgAlanaiH, matsyAdigrahaNArtha hadajalasya vastrAdibhirgAlanaiH 'dahamalaNehi ya' idamalanaH jale punaH punarbhamaNaiH 'dahamadaNehi ya' hudamardanaiH= snuhI (thuhara) dugdhanikSepeNa jalavikRtikaraNaiH 'dahamahaNehi ya' hUdamayanaiH=vRkSazAkhAdiviloDanaiH, 'dahavahaNehi ya' hRdavahanaiH nAlikAdinA hradajalaniHsAraNaiH 'dahapavahaNehi ya' idapravahaNaiH hRdajale matsyAdigrahaNArtha naukayA bhramaNaiH, tathA 'papulehi ya prapambulaiH matsyavandhanavizeSaH, 'jaMbhAhi ya, tisarAhi ya, bhisarAhi ya, ghisarAhi ya, visarAhi ya, hillirIhI ya, jhillirIhi ya, ete jaMbhAdizabdAH sarve dezIyA jAlavAcakAH, taiH matsyabandhanavizeSaiH 'jAlehi ya' jAlaizca, galehi ya' galai: galakaNTakaiH, 'kUDapAsehi ya' kUTapAzaiH pAzarUpairvandhanavizeSaiH 'tae NaM tassa' ityAdi / _ 'tae NaM' kucha samaya ke bAda 'tassa soriyadattassa macchaMdhassa' isa macchImAra zauryadatta ke yahAM 'bahave purisA' aneka puruSa 'dinabhaibhatta veyaNA' ki jinheM isakI tarapha se vetana aura khurAka milatI thI kallAkalliM' pratidina egaThiyAhiM jauNaM mahANaiM ogAhiti' naukAo para baiTha kara yamunA nadI meM ghusate 'ogAhittA ghusa kara 'bahuhiM dahagAlaNehi ya dahamalaNehi ya dahamadaNehi ya dahamahaNehi ya dahavahaNehi ya dahapavahaNehi ya parvapulehi ya jaMbhAhi ya tisarAhi ya bhisarAhi ya dhisarAhi ya visarAhi ya hillirIhi ya jhillirIhi ya jAlehi ya galehi ya kUDapAsehi ya bakabaMdhehi ya 'tae NaM tassa ' tyAdi. 'tae NaM' mA samaya pachI. ' tassa soriyadattassa macchaMdhassa' ta bhanchImAra zAyattane tyAM, bahave purisA' bhane puruSa - dinnabhaibhattaveyaNA' zAna tanA tathA porA4 bhane 52 bhagato to, 'kallAkalli' pratidina 'egaThThiyAhiM jauNaM mahANaiM ogAhiti' 19bha mesIna yamunA nadImA utaratA 'ogAhittA' nadImA utarIna 'bahuhiM dahagAlaNehi ya dahamalaNehi ya dahama daNehi ya dahamahaNehiya, dahavahaNehi ya dahapavahaNehi ya pavaMpulehi ya jamAhi yatisarAhi ya bhisarAhi ya ghisarAhi ya visarAhi ya hillirIhi ya jhillirIhi zrI vipAka sUtra Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'vakkabaMdhehi ya' valkalabandhaiH, "muttabaMdhehi ya mutrabandhaiH 'bAlabaMdhehi ya' bAlabandhaiH kezanirmitabandhanaizca zauryadattasya bhRtyAH 'bahave' vahUn 'sahamacche ya' zlakSNamatsyAn 'jAva' yAvat 'paDAgAipaDAge ya' patAkAtipatAkAn-etanAmakAn matsyAn zlakSNamatsyAdArabhya patAkAtipatAkamatsyaparyantamanekavidhA matsyA bhavanti, tathA hi prajJApanAsUtrasya prathamapade 'se kiM taM macchA ? macchA aNegavihA paNNattA, taM jahA-sahamacchA khavallamacchA juMgamacchA vijjhaDiyamacchA halimacchA magaramacchA rohiyamacchA halIsAgarA gAgarAvaDA vaDagarA gabbhayA usagArA timitimigilA NakA taMDulamacchA kaNikAmacchA sAlisatthiyA macchA laMbhaNamacchA paDAgA paDAgAipaDAgA joyAvanne tahappagArA; sette macchA' tAn sarvAnityarthaH, 'giNhaMti' gRhanti / 'giNDittA' gRhItvA taimatsyaiH 'egaTThiyAo' ekAthikAH naukAH 'bhaireti' bharanti-pUrayanti / 'bharittA' bhRtvA 'kUlaM' yamunAmuttabaMdhehi ya bAlabaMdhehi ya bahave sahamacche ya jAva paDAgAipaDAge ya giNhaMti' vahA~ para ve machaliyoM ko pakar3ane ke liye vastroM se usakA pAnI bhara kara chAnate usameM ve itastataH cakkara kATate, thUhara kA dUdha bharakara pAnI meM DAlate jisase pAnI kharAba ho jAya, vRkSoM kI zAkhA se kabhIra pAnI kA viloDana karate, moriyoM dvArA kabhIra usakA pAnI bAhira nikAla dete, kabhI2 naukA para caDhe2 hI pAnI meM idhara udhara DolA karate / tathA prapambuloM dvArA, jaMbhAoM dvArA, tisarAoM dvArA, misarAoM dvArA dhisarAoM dvArA, visarAoM dvArA, hillariyoM dvArA, jhilliriyoM dvArA, (ye saba zabda jAlavizeSa ke vAcI hai) jAloM dvArA, galakaMTakoM dvArA, kUTapAzoM dvArA, valkalabandhoM dvArA, sUtrabandhoM dvArA, bAlabandhoM dvArA,aneka zlakSNa machaliyoM ko patAkAtipatAkA machaliyoMko pakaDate the| ya jAlehi ya galehi ya kUDapAsehi ya vakkabaMdhehi ya muttavaMdhehi ya bAlabaMdhehi ya bahave sahamacche ya jAva par3AgAipaDAge ya giNhaMti' tyo bhAsaNa temA maachlIone pakaDavA mATe vastromAM tenuM pANI bharIne gALatA temAM Ama tema cakkara mAratA. tharanuM dUdha bharIne pANImAM nAMkhatA jenAthI pANI kharAba thaI jAya, vRkSonI DALIo kApIne pANImAM nAMkhatA, merI vaDe karI kayAreka tenuM pANI bahAra kADhI nAkhatA. kayAreka vahANa upara caDhIne pANImAM Aju-bAju DenyA karatA hatA tathA aneka prakAranI jALe nA nAma-pI, 55 bhuTo, mAmI, tisarAsI, bhisarAsI, ghisazI, visarAmA, hilivarIo, jhilarie, A dareka jAtanI jAla vaDe tathA jALa dvArA, galakaMTake; phUTapAze, vahakala badhe, sUtrabandha, bAlabadvArA aneka laNa mAchalIone, patAkAtiualit nAmanI mAchImAne 54to to, 'giNihattA' 54Izana egaTThiyAo zrI vipAka sUtra Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam taTaM 'gAhiti' gAhante-Anayanti / 'kUlaM gAhittA' grAhitvA-AnIya 'macchakhalae' matsyakhalAn matsyAnAM-khalAn-rAzIn 'kareMti' kurvanti, karittA' kRtvA 'AyavaMsi' Atape 'dalayaMti' dadati / 'aNNe ya' anye ca 'se' tasya zauryadattasya 'bahave purisA dinabhayibhattaveyaNA' bahavaH puruSA dattabhRtibhaktavetanAH 'AyavatattehiM AtapataptaiH AtapazuSkaiH 'macchehi' matsyaiH kIdRzaistaiH 1 'taliehi ya' talitaiH, 'bhajjiehi ya' bharjitaiH 'solliehi ya' zaulyaiH zUlapakcaizca 'rAyamaggaMsi' rAjamArga 'vitti' vRttim-jIvikAM 'kappemANA, kalpamAnAH kurvanto 'viharaMti' viharanti / 'appaNAvi ya NaM' AtmanA svayamapi ca khalu 'se soriyadatte' sa zauryadattaH 'bahuhiM' bahubhiH 'saNhamacchehi ya' zlakSNamatsyaiH 'jAva 'giNDittA' pakaDa kara egaThiyAo bhareMti' unheM ve saba naukA meM DAlate jAte / jaba naukA bhara jAtI, taba ve 'bharittA kUlaM gAhiti' usa bharI huI naukA ko tIra para le aate| 'kUlaM gAhittA macchakhalae kareMti' tIra para lA kara ve saba una machaliyoM kA eka Dhera karate 'karittA AyavaMsi dalayaMti' Dhera karane ke bAda ve unheM dhUpa meM phailA kara sukhA dete / 'aNNe ya se bahave purisA diNNabhaimattaveyaNA' kucha puruSa usake pAsa isa bAta kI bhI naukarI Adi pAte the jo una sukAI gaI machaliyoM ko 'AyavattehiM macchehi taliehi ya bhajjiehi ya solliehi ya' dhUpameM sukA huvA macchoko taila se talate the, bhuMjate the aura zUloM dvArA pakAte the, phira bAda meM unheM 'rAyamaggaMsi' rAjamArga meM rakha kara beMcate the, aura isa prakAra 'vittiM kappemANA viharaMti' apanI jIvikA calAte the / 'appaNAvi ya NaM se soriyadatte bahurhi sahabhareMti' tene potAnA bhI nAmatA tA tA. nyAre temArnu pahA marA tuM tyAre te 'bhahittA kUlaM gAhiti' maresA pANane nahInA id a ntA utA, 'kUlaM gAhittA macchakhalae kareMti' he sAvIna te pAemAthI mAchavI mAra 4ADhIne DhasA 42tA ta. 'karittA AyavaMsi dalayaMti' DhasA zane pachI tane tamA pADAjI rIne sUto hatA, 'aNNe ya se bahave purisA diNNabhaibhattaveyaNA' mA puruSotanI pAse the Ama bhATe patha nArI 42tA tA sudha reii bhAbhImAne 'AyavattehiM macchehi taliehi ya bhajjiehi ya solliehi ya' sukAvelA mAchalAMne telamAM taLatA hatA, bhuMjatA hatA, ane zUlI para caDhAvIne pakAvatA ta. pachI tene 'rAyamaggaMsi' mA bhArAbhAna veyatA utA, mana se prabhArI 'vittiM kappemANA viharaMti' pAtAnI mAvi sAvatA tA ' appaNAvi ya Na se soriyadane bahuhiM sahamacchehi ya jAva paDAgAipaDAgehi ya taliehi ya zrI vipAka sUtra Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 vipAkazrute paDAgAipaDAgehi ya' yAvat patAkAtipatAkaiH matsyavizeSaiH, kIdRzaiH 1 tali. ehi ya' talitaiH 'bhajjiehi ya' bharjitaiH 'solliehi ya' zaulyaizca-zulAdau samAropyAGgArAgninA pakvaiH saha 'suraM ca5 ' surAM ca5 'AsAemANe 4' AsvAdayan 4 'viharaI viharati // mU0 5 // macchehi ya jAva paDAgAipaDAgehi ya taliehi ya bhajiehi ya solliehi ya muraM 5 AsAemANe4 viharai' vaha zauryadatta bhI una tamAma zlakSNa machaliyoM se lekara patAkAtipatAkA machaliyoM taka ke samasta jalacara jIvoM ke mAMsa ke sAtha jo talA huA, bhuMjA huA evaM zUla para pakA huA hotA thA, aneka prakAra kI madirA kA upabhoga karatA rahatA thA aura dUsaroM ko bhI khilAtA pilAtA rahatA thA / bhAvArtha-jaba zoyadatta apane pitA ke pada para AsIna ho gayA, taba usane bhI apanA paramparAgata vyApAra prAraMbha kara diyaa| isake liye usane apane ghara para aneka naukara vetana aura bhojana para niyukta kara liye / ye naukara cAkara pratidina jamunA nadI para jAte aura naukA dvArA usameM avagAhana karate / vahAM jitanI bhI machaliyAM hotI unheM jaise bhI banatA pakaDate, vahAM para ve machaliyoM ko pakar3ane ke liye vastroM se usa kA pAnI bhara kara chAnate, yamunA meM ve idhara udhara cakkara kATate, thUhara kA dUdha bhara kara pAnI meM DAlate jisase pAnI kharAba ho jAtA aura machaliyAM mara kara pAnI ke Upara A jAtI, bhajjiehi ya solliehi ya suraM5 AsAemANe 4 viharai ' te zAstta 5 te tamAma palaNa mAchalIothI laIne patAkAtipatAkA mAchalIo sudhInA tamAma jalacara nAM mAMsanI sAthe je taLeluM, bhujeluM ane pakAveluM hatuM te, aneka prakAranI madirAonI sAthe upabhega karatuM hatuM, ane bIjAne paNa khAvAmAM Apate ha. bhAvArtha-jyAre zauryadatta pitAnA pitAnA pada upara sthAna pAme, tyAre teNe paNa pitAnA paraMparAgata dhandha prAraMbha karI dIdhuM. te mATe tenA pitAnAM gharapara nakara pagAra ane bhojana maLe tevI rIte rAkhelA hatA; te nokara-cAkare hamezAM jamunA-yamunA nadImAM jaIne vahANa dvArA temAM avagAhana karatA, tyAMthI jeTalI mAchalIo maLatI tene game tevI rIte paNa pakaDatA hatA tyAM mAchalIone pakaDavA mATe vastrothI pANI bharIne gALatA, ane yamunAmAM Ama-tema cAreya bAju cakkara mAratA. tharanuM dUdha bharIne pANImAM nAkhatA, jenA vaDe pANI kharAba thaI jatuM ane mAchalIo marI jatI ane pANImAM upara AvatI, kaI kaI vakhata vRkSanI DALIethI pA zrI vipAka sUtra Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam kabhIra vRkSoM kI zAkhAoM se pAnI kA viloDana karate, kabhIra moriyoM dvArA nadI kA pAnI bAhira nikAlate, kabhIra naukA para caDhe2 hI pAnI meM idhara udhara DolA karate / tathA prapaMvuloM dvArA jabhAoM dvArA, tisarAoM dvArA, misarAoM dvArA ghisarAoM dvArA, visarAoM dvArA, hilliriyoM dvArA jhilliriyoM dvArA arthAt ina pUrvokta prakAra kI nAnAvidha jAlavizeSoM dvArA, tathA sAmAnya jAloM dvArA, galakaMTako dvArA kUTapAzoM dvArA, valkalabandhoM dvArA, mUtrabaMdhI dvArA, bAlabaMdho dvArA aneka zlakSNa machaliyoM ko yAvat patAkAtipatAkA arthAt prajJApanA sUtra ke prathamapada meM kahe hue samasta machaliyoM ko pakaDate the aura una saba ko naukA meM bharate the / jaba naukA bhara jAti, taba ve usa bharI huI naukA ko tIra para le Ate / tIra para lAkara usa naukA se machaliyoM ko nikAla kara tIra para Dhera karate aura unheM phailA kara dhUpa meM sUkhA dete the| kucha puruSa usake pAsa isa bAta kI naukarI karate the ki una sukhAI huI machaliyoM ko taila se talate the, bhuMjate the, zUloM para rakha kara pakAte the| tayAra kara phira unako rAjamArga meM rakha kara becate the, unheM beMcara kara apanI AjIvikA calAte the / vaha zauyadatta svayaM bhI una tamAma zlakSNa machaliyoM se lekara patAkAtipatAka machaliyoM taka ke jalacara jIvoM ke AleDana (halAvatA) karatAM, kayAreka mArI dvArA nadInuM pANI bahAra kADhI nAMkhatA, kyAreka vahANa para caDhIne pANIne cAreya bAju DoLyA karatA, tathA prapabuledvArA, jabhAedvArA, tisarAedvArA, bhisarAo dvArA, dhisarAo dvArA, visarAodvArA, hilirIye dvArA, jhiliriye dvArA, arthAt A nAmanI aneka prakAranI jALa dvArA tathA sAmAnya jALadvArA, gaLaka Taka dvArA, kUTapAzedvArA velakalaba dvArA. sUtraba dhe dvArA, bAlabaMdha dvArA, aneka laNa mAchalIo tathA patAkAtipatAkA arthAt prajJApanA sUtranA prathamapadamAM kahela samasta mAchalIone pakaDatuM hatuM, ane teo tamAmane vahANamAM bharatA hatA. ane jyAre vahANa bharAI jatuM tyAre te bharelA vahANane nadI kAMThe laI jaIne te vahANamAMthI mAchalIone Dhagale kAMThA para karatA hatA ane te DhagalAne paheLe karAvIne sUkAvatA hatA, keTalAka puruSe tenI pAse e jAtanI nokarI paNa karatA hatA ke te sUkAvelI mAchalIone telamAM taLatA hatA, bhuMjatA, zUla para rAkhIne pakavatA hatA, pachI te taiyAra karIne tene rAjamArga para rAkhIne vecatA hatA, tene vecIne pitAnI AjIvikA calAvatA hatA. te zauryadatta pate te tamAma lakSaNa machalIothI laIne patAkAtapatAkA mAchalIo sudhInAM jalacara, chanA mAMsanI sAthe zrI vipAka sUtra Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // tae NaM tassa soriyadattassa macchaMdhassa aNNayA kayAI te macche talie bhajie sollie ya AhAremANassa macchakaMTae galae lagge yAvi hotthA / tae NaM se soriyadatte macchaMdhe mahayAe veyaNAe abhibhUe samANe koDaMbiyapurise sahAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! soriyapure Nayare siMghADaga jAva pahesu mahayAra sadeNaM ugghosemANAra evaM vayaha-evaM khalu devANuppiyA! soriyadattassa macchakaMTae galae lagge, jaM jo NaM icchai, vijo vA vijaputto vA soriyadattassa macchiyassa macchakaMTagaM galAo NIharittae tassa NaM soriyadatte viulaM atthasaMpayANaM dlyi| tae NaM te koDaMbiyapurisA jAva ugghoseMti // sU0 6 // ttiikaa| 'tae NaM tassa' ityaadi| 'tae NaM tassa' tataH khalu tasya 'soriyadattassa macchaMdhassa zauryadattasya matsyavandhasya 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'te macche' tAn mAMsa ke sAtha jo talA huA bhuMjA huA pakA huA hotA thA, aneka prakAra kI madirA kA sevana karatA rahatA thA aura dUsaroM ko bhI khilAtA pilAtA thA // sU0 5 // 'tae NaM tassa.' ityAdi / 'tae NaM tassa seoriyadattassa' usa zauryadatta 'macchaMdhassa' macchImAra ke 'aNNayA kayAI' kisI eka samaya jaba ki vaha 'te macche' una je taLelA, kuMjelA, pakavelA hatA te paNa khAte ane tenI sAthe aneka prakAranI madirAnuM sevana karatuM hatuM temaja bIjAne paNa khavarAvate pIvarAvate hate. (sU0 5) 'tae NaM tassa' tyahi 'tae NaM tassa soriyadattassa' te thoyatta ' macchaMdhassa' bhanchImArane 'aNNayA kayAI me samaya te nyAre ' te macche' bhalAmAna re zrI vipAka sUtra Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 611 matsyAn 'talie bhanjie sollie ya' talitAn bharjitAn zaulyAn-zUlapakvAMzca 'AhAremANassa' AhArayataH bhuJjAnasya 'macchakaMTae' matsyakaNTakaH 'galae' galegalabile 'lagge yAvi' lagnazcApi 'hotthA' abhavat / 'tae NaM se soriyadatte macchaMdhe' tataH khalu sa zauryadatto matsyabandhaH 'mahayAe veyaNAe' mahatyA vedanayA 'abhibhUe samANe' abhibhUtaH pIDitaH sana 'koDuMbiyapurise' kauTumbikapuruSAn = svakarmakarapuruSAn 'saddAveI' zabdayati 'sadAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt 'gacchaha NaM' gacchata khalu 'tubbhe devANuppiyA' yUyaM he devAnupiyAH! 'soriyapure Nayare' zauryapure nagare 'siMghADana jAva pahesu' zRGgATakatrikacatuSkacatvaramahApathapatheSu mahayA2 sadeNaM mahatAra zabdena-uccasvareNa ugghosemANAra' udghoSayantaH2 evaM vakSyamANaprakAreNa 'vayaha' vadata-' evaM khalu devANuppiyA' evaM khalu he devAnupriyAH ! 'soriyadattassa' zauryadattassa 'macchakaMTae' matsya. machaliyoM ko ki jo 'talie bhajjie sollieya' talI huI bhuMjI huI evaM zaloM para rakha kara pakAI huI thIM 'AhAremANassa' khA rahA thA 'macchakaMTae galae lagge yAvi hotthA' taba gale meM machaliyoM kA kAMTA laga gayA / 'tae NaM se soriyadatte macchadhe mahayAe veyaNAe abhibhUe samANe' isase usa zauryadatta macchImAra ne bahuta hI prabala vedanA se Akranta hokara 'koDuMbiyapurise sadAvei' apane naukara-cAkaroM ko bulAyA / 'sadAvittA evaM vayAsI' aura bulAkara isa prakAra kahA 'gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! seoriyapure Nayare siMghADaga jAna pahesu' he devAnupriya! Apa loga zauryapura nagara meM jAo, ora zRGgATaka Adi mArgoM meM 'mahayAra saddaNaM ugghosemANA2 evaM vayaha ' baDe2 jora ke zabdoM se yaha ghoSaNA karo ki "evaM khalu devANuppiyA ! soriyadattassa macchakaMTae galae lagge' ' talie bhajjie sollie ' taNelI, surelI ane trA: 52 bhAna 5hI tI te 'AhAremANassa' mAto to, tevAmA macchakaMTae galae lagge yAvi hotthA' tanAM mAM bhAchamIna iTe sAdhya. 'tae NaM se soriyadatte macchaMdhe mahayAe veyaNAe abhibhUe samANe' tethI te zohatta bhanchImA2 ghalar // 35 vehanAthI mA- manIne 'koDuMbiyapurise sadAvei' potAnA nA32 yA2ne potAnA pAse mosAvyo, 'sadAvittA evaM bayAsI' mAlAvIna mA pramANe yuM 'gacchaha gaM tubbhe devANuppiyA ! soriyapure Nayare siMghADaga jAva pahesu vAnupriya! tabhesI zIpura nagaramA nayA, bhane zuTa4 mA bhAbhi 'mahayArasadeNaM ugrosemANA2 evaM vayaha ' moTA-moTAhAra zahAthI me ghoSayA 43 / ' evaM khallu devANuppiyA ! soriyadattassa macchakaMTae galae lagge' hai devAnupriyo ! zrI vipAka sUtra Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute - kaNTakaH 'galae lagge' gale lagnA=gale viddhaH 'ja' yat 'jo NaM icchai' yaH khalu icchati 'vijjo vA' vaidyo vA 'vijjaputto vA' vaidyaputro vA 6 'sauriyadattassa macchiyassa' zauryadattasya mAtsyikasya 'macchakaMTagaM' matsyakaNTakaM 'galAo' galAt 'NIharittae' nihatu-niSkAsayitum icchatIti pUrveNa sambandhaH, 'tassa NaM' tasya khalu 'soriyadatte' zauryadattaH vipulam 'atthasaMpayANaM' arthasaMpadAnaM dhanadAnaM 'dalayaI' dadAti / 'tae NaM te' tataH khalu te ko kuMbiyapurisA' kauTumbikapuruSAH 'jAva ugghoseMti' yAvat zRGgATakAdiSu udghoSayanti ghoSaNAM kurvanti ||suu0 6 // // mUlam // tae NaM te bahave vijA ya imaM eyArUvaM ugghosaNaM ugghosijaMtaM NisAmeMti, NisAmittA jeNeva soriyadattassa gihe jeNeva soriyadatte macchaMdhe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bahuhiM uppattiyAhi ya 4 buddhIhi ya pariNamamANA vamaNehi ya chaDDaNehi ya ovIlaNehi ya kavalaggAhehi ya salluddharaNehi ya visallIkaraNehi ya icchaMti soriyadattassa macchaMdhassa macchakaMTagaM galAo he devAnupriyoM ! suno| zauryadatta ke gale meM machalI kA kAMTA laga gayA 'jaM jo NaM icchai vijjo vA vijaputto vA soriyadattassa macchiyassa macchakaMTagaM galAo NIharittae' jo vaidya athavA vaidya kA putra Adi usa zauryadatta macchImAra ke gale se kAMTe ko bAhara nikAla degA ' tassa NaM soriyadatte vipulaM atthasaMpayANaM dalayai' usake liye zauryadatta adhika se adhika dravya pradAna kregaa| 'tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva ugroseMti' isa prakAra zauryadatta kA Adeza pAkara ve loga zauryapura nagara meM gaye aura vahAM zRMgATaka Adi mArgoM meM jAkara pUrvokta ghoSaNA kaha sunAI ||suu0 6 // samajA ! zItana mA mAtInA sit ano cha 'jaM jo NaM icchai vijjo vA vijjaputto vA soriyadattassa macchiyassa macchakaMTagaM galAo NIharittae' te je vaidya athavA vaidyanA putra Adi hoya te e zayadatta mAchImAranA gaLAmAMthI siTAne pA2 Dha0 tassa NaM soriyadatte viulaM atthasaMpayANaM dalayai' to tana zIya hatta vadhArabha padhAre dravya bhAparI tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva ugghoseMti' A pramANe zauryadattanI AjJA meLavIne te leke zauryapura nagaramAM gayA ane tyAM zaMgATaka Adi mArgomAM jaIne pUrvokata ghoSaNA kahI saMbhaLAvI. (sU) 6) zrI vipAka sUtra Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam NIharittae vA visohittae vA, No ceva NaM saMcAeMti NIharittae vA / tae NaM te bahave vijA ya jAhe No saMcAeMti soriyadattassa macchakaMTagaM galAo NIharittae vA2 tAhe saMtA3 jAmeva disaM pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA // sU0 7 // TIkA 'tae NaM te' ityAdi / 'tae NaM te' tataH khalu te 'vahave vijjA ya' bahavo vaidyAzca3 'imaM eyArUvaM' etAmetadrUpAM pUrvoktaprakArAm 'ugyosaNaM' udghoSaNAM 'ugrosijaMtaM' udghoSyamANAM 'NisAmeti' nizAmayanti-zRNvanti, 'NisAmittA' nizamya zrutvA 'jeNeva' yatraiva yatra sthAne 'soriyadattassa gihe' zauryadattasya gRhaM 'jeNeva soriyadatte macchaMdhe' yatraiva zauryadatto matsyabandhaH 'teNeca uvAgacchaMti tatraivopAgacchanti, 'udAcchittA' upAgatya 'bahuhi' bahubhiH bahuprakArAbhiH 'uppattiyAhi ya4' autpAtikIbhiH, vainayikIbhiH, kArmikIbhiH, pAriNAmikIbhizca-etAbhizcatasRbhiH 'buddhIhiM ya' buddhibhizca 'pariNamamANA' pariNamantaH naipuNyaM prApnuvantaH santo vaidyAdayaH 'vamaNehi ya' vamanaiH svayaM 'tae NaM te' ityAdi / 'tae NaM' isake anantara 'te bahave vijjA ya' nagaranivAsI samasta vaidyoM ne 'imaM eyArUvaM ugghosaNaM ugdhosijjaMtaM NisAmeti' isa prakAra kI unake dvArA kI gaI ghoSaNA ko sunaa| 'NisAmittA jeNeva soriyadatte macchaMdhe teNeva uvAgacchati' sunakara ve jahAM zauryadatta kA ghara evaM vaha zauryadatta thA vahAM pahu~ce / "uvAgacchittA bahuhi uppaniyAhi ya4 buddhIhi ya pariNamamANA' pahu~cate hI unhoMne autpAtikI, vainayikI, kArmikI evaM pAriNAmikI buddhiyoM se saMpanna ho use 'vamaNehi ya chaDDaNehi ya 'tae NaM te 'tyA.. 'tae NaM' te pachI ' te bahave vijjA ya . te nAbhA rhnaa| tamAma vaidyAne 'imaM eyArUvaM ugghosaNaM ugghosijjaMtaM NisAmeti' se 52nI 424ii ghoSaNa!-rAta sAlI 'NisAmittA jeNeva soriyadattassa gihe jeNeva soriyadatte macchaMdhe teNeva uvAgacchaMti' sAmagIna nyAM zIttanu dha2 tu arthAta zauhatta nyo 2tA tyAM gayA. ' uvAgacchittA bahuhiM uppattiyAhi ya 4 buddhIhiM ya pariNamamANA' tyA pADAMnyAne turata tebho vAta 4ImeTa te mAyAlist, banAyI, abhijI, mane paa29||milii bhuddhimAthI sapanna hutAtemA vamaNehi ya zrI vipAka sUtra Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 vipAkazrute 9 sambhUtaiH 'chaDaNehi ya' chardanaiH = prayoga kRtairvAntivizeSaiH, 'ovIlaNehi ya' avapIDanaiH = kaNThatAlavAdyavapIDanaiH, 'kavalaggAhehi ya' kavalagrAhaiH =sthUlakavalanirgAlanaiH 'salluddharaNehi ya' zalyoddharaNaiH zalyoddharaNayantraprayogaH 'visallIkaraNehi ya' vizalyIkaraNaiH = vizalpIkArakauSadhAdiprayogaizca 'soriyadattassa macchaMghassa' zauryadattasya matsyabandhasya 'macchakaMTagaM' matsyakaNTakaM 'galAo' galAt 'NIharitae vA' nirhetu zastrAdinA niSkAsayituM 'visohittae vA icchaMti' vizodhayitum= auSadhAdiprayogadvArA pUyAdinissAraNena zodhayituM vA icchanti, kintu 'No veva NaM' naiva khalu 'saMcAeMti' zaknuvanti 'NIharitae vA bisohittae vA' nirhetu vA vizodhayituM vA / 'tae NaM te' tataH khalu te 'bahave vijjA ya' bahavo 'vaidyAca 'jAhe' yadA 'No saMcAeMti' no zaknuvanti 'soriyadattassa' zauryadattasya 'macchakaMTagaM' matsyakaNTakaM 'galAo' galAt 'NIharitae vAra' nirharnu vA vizodhayituM vA, ' tAhe ' tadA ' saMtA3 ' atra 'saMtA, taMtA, paritaMtA' iti padatrayaM rators ya kavalaggAdehi ya salluddharaNehi ya visallIkaraNehi ya icchaMti soriyadattassa macchaMdhassa macchakaMTagaM galAo NIharitae vA visAhittaevA ant dvArA, chardana dvArA, kaTha evaM tAlu Adi avayavoM ko dabAne dvArA, sthUla grAsoM ko khilAne dvArA, zalyoddharaNayaMtra ke prayogoM dvArA, vizalpIkAraka auSadhAdi ke prayogoM dvArA, usa zauryadatta macchImAra ke gale se machalI ke kAMTe ko nikAlane kA athavA use vahIM para pakA kara galAne kA prayatna kiyA / parantu 'No ceva NaM saMcArati NIharitae vA visAhitta vA' ve apane kAma meM kRtakArya nahIM hue / 'tara NaM te bahave vijjA 0 jA go saMcAeMti sAriyadattassa macchakaMTagaM galAo NIharita vA visAhittae vA tAhe saMtA3 jAmeva disaM pAunbhUyA tAmeva disaM paDiassife ya oataNehi ya kavalaggAhehi ya salluddharaNehi ya visallIkara Nehi ya icchaMti soriyadattassa macchaMdhassa macchakaMTagaM galAo NIharitae vA visohittae vA vamanadvArA, chanadvArA, kaM-tAlu Adi avayavAne dabAvavA dvArA, sthUla grAsA khavarAvavAnA upAya dvArA, zayeddharaNa yaMtranA prayAga dvArA, vizIkAraka auSadhAdi prayAgA dvArA, te zaurya datta macchImAranA gaLAmAMthI mAchalIonA kAMTAne bahAra kADhavA bhATe athavA tyAM bhAgaNa pADIne aMTA gaNI laya te mATe prayatnA ryA, paraMtu ' No ceva NaM te saMcANaMti Noharitae vA visohittae vA ' te vaidyo potAnA abhamA saja thayA nahi. ' tara NaM te bahave vijjA ya0 jAhe No saMcAeMti soriyadattassa macchakaMTagaM galAo NIharitae vA visohittae vA tAhe saMtA3 jAmeva disaM , zrI vipAka sUtra Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam bodhyam / tatra 'saMtA' zrAntAH, 'taMtA' tAntAH khinAH paritaMtA' upAyarahitatvAd vizeSeNa khinnAH santaH 'jAmeva disaM pAubbhUyA' yasyA dizaH prAdurbhUtAH samAgatAH 'tAmeva disaM paDigayA' tAmeva dizaM pratigatAH svasvasthAnaM saMprAptAH ||suu0 7 // // mUlam // tae NaM se soriyadatte macchaMdhe vijjapaDiyAraNiviNNe teNaM dukkheNaM abhibhUe sukke jAva viharai, evaM khalu goyamA ! soriyadatte macchaMdhe purAporANANaM jAva viharai // sU0 8 // TIkA 'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM se' tataH khalu saH 'soriyadatte macchaMdhe' zauryadatto matsyabandhaH 'vijjapaDiyAraNiviNNe' vaidyapaticAranirviNNaH= vaidyakRtopacArairhatAzaH 'teNaM dukkheNaM' tena duHkhena 'abhibhUe' abhibhUtaH pIDitaH san 'sukke' zuSkaH zoNitAbhAvena zuSkazarIraH 'jAva' yAvat-atraivaM yojanA'bhukkhe' bubhukSitaH annAdirucerabhAvAt , 'lukkhe' rUkSaH zarIrakAntivarjitaH 'nimmaMse' nirmAsaH mAMsopacayarahitaH 'advicammAvaNaddhe' asthidharmAvanaddhaH asthisaMlagnacarmA-etAdRzo bhUtvA 'viharai' viharati / gayA' ataHve sabake saba vaidya jaba isa zauryadatta ke gale se machalI ke lage hue kAMTe ko nikAlane evaM galAne meM samartha nahIM hue taba zrAnta tAnta evaM paritAnta hokara-upAya-rahita hokara jahAM se Aye the vahAM para vApisa cale gaye // sU0 7 // __ 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se soriyadatte macchaMdhe' isake bAda vaha zauryadatta macchImAra 'vijapaDiyAraNiviNe' java vedyoM dvArA bhI hatAza ho gayA, taba 'teNaM dukkheNaM' usa duHkha se 'abhibhUe mukke jAva viharaI' atyaMta pIDita pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA' te 4294thI me tamAma vaidha nyAre te zauryattana gaLAmAM lAgelA mAMchalInA kAMTAne bahAra kADhI zakayA nahIM tyAre thAkIne manamAM kaleza pAmIne upAya rahita banIne jyAMthI AvyA hatA tyAM pAchA cAlyA gayA. (sU) 7) 'tae NaM se, yAha. 'tae NaM se soriyadatte macchaMdheta 57 me zItta bhImAra 'vijjapaDiyAraNiviNNe' yA vaidyAthI sAla na thayo tyAre hatAza gayo. tyAre teNaM dukkheNaM' ta thA ' abhibhUe sukke jApa viharai ' ma pI pAmIna A zrI vipAka sUtra Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 vipAkazrute evaM zauryadattasya matsyabandhasya caritraM varNayitvA bhagavAnAha - ' evaM khalu gomA' ityAdi / evaM khalu he gautama ! 'soriyadatte macchaMdhe ' zauryadatto matsyabandhaH ' purAporANANaM ' purApurANAnAM = pUrvabhavopArjitAnAM ' jAva viharai ' yAvat = duvIrNAnAM duSmatikrAntAnAmazubhAnAM karmaNAM pApakaM phalavRti-vizeSaM pratyanubhavan viharati // sR0 8 // // mUlam // soriyadatte NaM bhaMte! macchaMdhe io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gaccha ika ivavajihii ! goyamA ? sattarivAsAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiJccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva jAva puDhavIsa / se NaM tao hatthiNAure Nayare macchattAe uvavajihi / se NaM tao macchiehiM hokara kuzazarIra ho gyaa| yahAM yAvat zabda se 'bhukkhe lukkhe nimmaMse acammAraNaddhe' anna khAne ko ruci calI jAne se yaha vubhukSita rahane lagA, zArIrika kAMti se rahita hone se yaha bilakula rUkSa bana gayA / mAMsa kI vRddhi se rahita hone ke kAraNa nirmAsa aura camaDI haDDiyoM meM aTakA rahane ke kAraNa yaha asthicarmAvanaddha ho gyaa| isa prakAra kI paristhitisaMpanna banA huA yaha Aja apane jIvana ke dinoM ko nikAla rahA hai / isa prakAra zauryadatta macchImAra ke caritra ko varNana karake bhagavAna ne kahA 'evaM khalu goyamA ! sAriyadatte macchaMdhe purAporANANaM jAva vihara' isa prakAra he gautama ! yaha zauryadatta macchImAra pUrvabhava meM upArjita ducIrNa, duSpratikrAnta, azubha pApa karmoM ke pApamaya phala ko bhoga rahA hai | sU0 8 // zarIra (humaNeo) thaha gye|, ahIM yAvat zabdathI 'bhukkhe lakkhe nimmaMse acimmAvaNave ' manA bhavAnI 3thI gaMdha thavAthI te lagyo rahevA lAgyo bhane zarIranI kAMti nAza pAmavAthI te ekadama rUkSa-banI gayA. mAMsanI vRddhi rahita thavAthI hADakAmAM cAmaDI ceTI rahevA lAgI te kAraNathI asthicamAMvanaddha ( mAtra hADakAM ane cAmaDIvALA) thai gayA. A prakAranI paristhitisa panna thayelA te have potAnA jIvananA divase kADhe che. yA pramANe zauryahatta bharIbhAranA yaritranuM vArjuna ne lagavAne uchu ' evaM khalu goyamA ! soriyadatte macchaMdhe purAporANANaM jAva viharai ' ma pramANe he gautama! te zauya datta macchImAra pUrvabhavamAM upArjita dudhdhI, duSpratikrAnta, azubha pApakarmAMnA pApabhaya iNane logavI rahyo che. ( sU0 8 ) zrI vipAka sUtra Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 617 jIviyAo vavarovie samANe tattheva sehikulaMsi0 bohi sohamme0 mahAvidehe vAse sinjhihii5| Nikkhevo // sU0 9 // // aTramaM ajjhayaNaM samattaM // 8 // TIkA gautamasvAmI bhagavantaM pRcchati-'soriyadatte NaM' ityAdi / 'soriyadatte NaM' zauryadattaH khalu 'bhaMte' he bhadanta ! 'macchaMdhe' matsyabandhaH 'io kAlamAse kAlaM kiccA' itaH asmAd bhavAt kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiM gacchihii' kutra gamiSyati ? kahiM uvavajihii' kutrotpatsyate ? bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'sattariyAsAI' saptativarSANi 'paramAuM' paramAyuH 'pAlittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA' 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm utkarSeNa ekasAgaropamasthitikeSu nairayikeSu nairayikatayA utpatsyate / 'saMsAro' saMsAraH bhavAntare paribhramaNaM 'taheva' tathaivamRgAputravadeva 'jAva puDhavIsu' yAvat pRthivIkAyeSu anekazatasahasrakRtvaH utptsyte| 'se NaM tao' sa khalu tataH 'hatthiNAure Nayare' hastinApure nagare 'macchattAe' 'sAriyadatteNaM' ityAdi / gautamasvAmI ne bhagavAna se pUchA ki-he bhadanta ! 'soriyadatte NaM bhaMte macchaMdhe' yaha zauryadatta macchImAra 'io kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihii kahiM uvavajjihiI isa paryAya se mRtyu ke avasara para mara kara kahAM jAyagA? kahAM utpanna hogA? bhagavAnane kahA-'goyamA' he gautama ! 'sattarivAsAI paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' yaha sattara (70)varSa kI apanI utkRSTa Ayu ko samApta kara aba kAla mAsa meM mRtyu ke adhIna hotA huA 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsAro taheva jAva puDhavIsu, se NaM tao hatthiNAure Nayare macchattAe uvavajihii' isa ratnaprabhA pRthivI meM utkRSTa1 'soriyadatte NaM' yA gautama svAbhIme mAvAnane 57yu De mahanta ! 'soriyadatte NaM bhaMte macchaMdhe' te zIya hatta bhanchIbhA2 'io kAlamAse kAlaM kiccA kahiMgacchihii kahiM uvavajjihii' mA paryAyamA bha23 pAbhIne yA ze ? 4yAM utpanna 22 ? mAvAne hyu 'goyamA gautama ! ' sattarivAsAiM paramAuM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' te 70 sittara varSA potAnI Se AyuSya pUrI prazane va samaye bharaNa pAbhIne, 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe saMsArotaheva jAva puDhavIsu se NaM tao hasthiNAure Nayare macchattAe uvava zrI vipAka sUtra Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 vipAkazrute matsyatayA 'uvavajihiI' utpatsyane / 'se NaM' sa khalu 'tao' tataH tasmAd bhavAt 'macchiehiM' mAtsyikaiH matsyabandhaiH 'jIviyAo vavarovie samANe' jIvitAd vyaparopitaH-mAritaH san 'tattheva' tatraiva hastinApure 'seTikulaMsi' zreSThikule utpatsyate / tatra 'bohi' bodhi-samyaktvaM prApsyati / anagAro bhUtvA tataH 'sohamme' saudharme kalpe prathamasvarge utpatsyate / tato 'mahAvidehe vAse mahAvidehe varSe sijjhihii5' setsyati5 / 'Nikkhevo' nikssepH| vyAkhyA pUrvavat ||muu0 9 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-vizuddhagadyapacanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina-zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'zauryadatta' nAmaka-aSTamamadhyayanaM sampUrNam // 1 / 8 // sAgara kI sthitivAle naraka meM nArakI kI paryAya se utpanna hogaa| isakA bhava se bhavAntararUpa saMsAra mRgAputra kI taraha jAnanA caahiye| arthAt yaha bhI usI kI taraha lAkhoM bAra pRthivIkAya AdimeM utpanna hogaa| janmamaraNa karegAbAda meM vahAM se nikala kara yaha hastinApura nagara meM macchI kI paryAya meM janma legaa| 'se gaM to macchiehiM jIviyAo vavarovie samANe tattheva seTikulaMsi0 bohiM0 sohamme0 mahAvidehe vAse sijjhihii5' vahAM para bhI yaha macchImAroM dvArA jIvana se viyukta karAyA jAyagA, pazcAt vahIM para kisI zreSThI ke kula meM putrarUpa se utpanna hokara yaha sthavira jjihii ' mAnA pRthivImA 8 me 1 sAranI sthiti na24bhA nA24InI paryAyathI utpanna thaze, tenAM eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM bhavAntara rUpa saMsAra mRgAputranA pramANe jANI levA joIe, arthAt A zauryadatta paNa mRgAputranA pramANe lAkhAvAra pRthivI kAyamAM utpanna thaze, te pachI tyAMthI nIkaLIne hastinApura nagaramAM macchInI paryAyamA ma 2. se NaM tao macchaehiM jIviyAo vavarovie samANe tatyeva seThikulaMsi0 bohiM0 sohamme0 mahAvidehe vAse sijjhihii5 ' yAM AgaLa marachImAra dvArA tenuM jIvana nAza pAmaze, pachI tyAM AgaLa kaI zeThanA kulamAM zrI vipAka sUtra Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 8, zauryadattavarNanam 619 sAdhuoM ke samIpa dharma-zravaNa karate hue bodhi kA lAbha karegA / phira yaha isa paryAya se chUTa kara saudharma svarga meM deva aura vahAM se mahAvideha meM janma lekara siddhigati ko prApta hogA / 'Nivakhevo' isa prakAra zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne isa adhyayana kA yaha bhAva pharamAyA hai / 'ttibemi' jaisA maiMne bhagavAna se sunA hai vaisA hI tuma se kahA hai | sU0 8 // // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathamazrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'zauryadatta ' nAmaka aSTama adhyayana sampUrNa // 1-8 // putrarUpe utpanna thai te sthavira-munienI pAsethI dhama sAMbhaLIne meAdhi-bIjanA lAbha prApta karaze, pachI te jIva e paryAyathI chuTIne saudha svargamAM deva-ane tyAMthI mahAvicheDumAM kanbha sahane siddhi gatine yAmathe. 'Nikkhevo ' A pramANe zramaN bhagavAna mahAvIra svAbhIme mA adhyayanano lAva udyo che. ' ttibemi' bhagavAna pAsethI jevuM meM sAMbhaLyuM che tevuMja meM tamane kahyuM che. (sU. 9) chati viSAzrutanA 'duHkhavipAka ' nAmanA prathama zrutasmdhanI ' vipAkacandrikA' TInA zubharAtI anuvAhamAM 6 nAmaka AThamuM zauryadatta ' adhyayana sampUrNa ! 108 5 zrI vipAka sUtra Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha navamam adhyayanam // jai NaM bhaMte ! ukkhevo nnvmss| evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rohIDae NAmaM Nayare hotthA riddh0| puDhavIvaDiMsae ujjANe / dharaNe jakkhe / vesamaNadatte raayaa| sirI devii| pUsaNaMdIkumAre juvraayaa| rohoDae Nayare datteNAmaM gAhAvaI parivasai aDDhe / kaNhasirI bhAriyA / tassa NaM dattassa dhUyA kaNhasirIe attayA devadattA NAmaM dAriyA hotthA, ahINa jAva ukiTrasarIrA // sU0 1 // TIkA 'jai NaM bhaMte' ityaadi| 'jai NaM bhaMte' yadi khalu he bhadanta ! 'ukkhevo' upakSepaH prArambhavAkyaM 'Navamassa' navamasyAdhyayanasya, tathAhi-'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM aTThamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte navamassa gaM bhaMte ajjhayaNassa duhavivAgANaM ke aTTe papaNatte ? / tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAramevaM vayAsI-' iti / jambUsvAmI-sudharmasvAminaM pRcchati-'jai NaM bhaMte' ityAdi / navamA adhyayana / 'jai NaM bhaMte' ityAdi / 'ukkhevo' isa sUtra kA prAraMbhavAkya isa prakAra hai-'jaI NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM aTThamassa ajjhayaNassa ayamaTTe paNNatte navamassa gaM bhaMte ! ajjhayaNassa dahavivAgANaM ke aTe paNNatte? tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI' jaMbU svAmI sudharmA navamuM adhyayana 'jai NaM bhaMte' tyAdi. 'ukkhevo' mA sUcanA prAraMbha pAya mA prabhArI cha 'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM duhavivAgANaM aTThamassa ajjJayaNassa ayamaDhe paNNatte navamassa NaM bhaMte ! ajjJayaNassa duhavivAgANaM ke aTUThe paNNate' tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI 'yU svAmI sudhA svAmIne zrI vipAka sUtra Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 621 yadi khalu he bhadanta ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhisthAnaM prAptena duHkhavipAkAnAmaSTamasyAdhyayanasyAyamarthaH : prajJaptaH / navamasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya ko'rthaH prajJaptaH ? / tataH khalu sa sudharmAna gAro jambU managAramevamavAdIt'evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'rohIDae NAmaM Nayare' rohitakaM nAma nagaraM 'hotthA' AsIt, tat kIdRzam ? ityAha- 'riddha0 - riddhatthimiyasamiddhe' RddhastimitasamRddham / tatra 'puDhavI Disae' pRthivyavataMsakam = etannAmakam 'ujjANe' udyAnamAsIt / tatra dharaNe jakkhe' dharaNo yakSaH / tasmin nagare 'vesamaNadatte rAyA' vaizravaNadatto rAjA, tasya 'sirI' zrIH = zrInAmnI devI =rAjJI, 'pUsaNaMdI kumAre' puSpanandi: svAmI se pUchate haiM - 'jai NaM bhaMte' ityAdi / he bhadanta ! siddhisthAna meM prApta zrI zramaNa bhagavAna mahAvIrane duHkhavipAka ke aSTama adhyayana kA yaha bhAva pratipAdita kiyA hai, to hai bhadaMta ! isake navameM adhyayana kA kyA bhAva unhoMne kahA hai ? isa prakAra jaMbUsvAmI ke pUchane para sudharmA svAmI kahate haiM ' evaM khalu jaMbU' isa prakAra he jaMbU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla aura usa samaya meM ' rohIDae NAmaM Nayare hotthA' rohitaka nAmakA eka nagara thA / 'riddha0 puDhavIvarDisae ujjANe' yaha riddha, stimita aura samRddha thA / isameM pRthivI kA AbhUSaNa svarUpa eka pRthivIavataMsaka nAmakA bagIcA thA / 'dharaNe jakkhe' isa bagIcA meM dharaNa nAmakA eka yakSa rahatA thA / ' vesamaNadatte rAyA' nagara kA adhipati 'vaizravaNadatta' isa nAma kA eka rAjA thA / 'sirI devI' isakI rAnI pUche che ' jai NaM bhaMte ' tyAhi he lahanta ! siddhisthAnamA mizannatA (siddhisthAna prAsa) zrI zramaNu bhagavAna mahAvIre du:khavipAkanA AThamA adhyayanamAM te bhAva pratipAdana karyAM che to he bhadanta ! A navamA adhyayananA bhAva temaNe zuM kahyA che? A pramANe jaMbU svAmIe pUchyuM tyAre sudharmA svAmI kahe che~~ " evaM khalu jaMbU' mA prabhA De ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM te Asa bhane te sabhayane viSe ' rohIDae NAmaM Nayare hotthA ' me4 rohita nAmanu nagara tu ' riddha0 puDhanIvarDisae ujjANe ' te siddhastimita bhane samRddha itu tebhAM pRthivInA mAbhUSaNuzya me pRthivI - avataMsa nAmano yazIyA hato. ' dharaNe jakkhe ' te azIyAmAM dharazu nAmano me yakSa raDato to 'vesamaNadatte rAyA' nagaranA adhiyati vaizravaNudatta yA nAmanA yeSTha rAma hatA. ' sirI devI ' tenAM rASthInu nAma 66 " zrI vipAka sUtra " Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 vipAkazrute kumAraH 'juvarAyA' yuvarAja AsIt / tatra khalu 'rohIDae Nayare' rohitake nagare 'datte NAma' datto nAma 'gAhAvaI paricasai' gAthApatiH parivasati / sa kIdRzaH ? 'aDDhe' ADhayaH yAvad aparibhUtaH / tasya dattagAthApateH 'kaNhasirI bhAriyA' kRSNazrIrbhAryA AsIt / 'tassa NaM dattassa' tasya khalu dattasya 'dhUyA' duhitA 'kaNhasirIe attayA' kRSNazriya AtmajA devadattA nAma dArikA 'hotthA' AsIt / sA kIdRzI ? ityAha-'ahINa jAva ukiTasarIrA' ahIna yAvat utkRSTazarIrA-atra yAvacchabdAta-ahIna paripUrNapatrendriyazarIrA, yauvanena rUpeNa lAvaNyenAtIvotkRSTA, iti saMgrahaH // mU0 1 // // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe jAva parisA nniggyaa| teNaM kAleNaM teNaM saNaeNaM jeTe aMtevAsI chaTukkhamaNapAraNagaMsi taheva jAva rAyamaggaM ogADhe hatthI Ase purise paasi| tesi purisANaM majjhagayaM pAsai ega itthiyaM avaukA nAma zrI devI thA aura 'pUsaNaMdI kumAre juvarAyA' yuvarAja kA nAma puSpanandi kumAra thA / 'rohIDae Nayare datte NAma gAhAvaI parivasai' IsI rohitaka nagara meM datta nAma kA eka gAthApati rahatA thA / 'aDDhe0' yaha dhanasaMpanna evaM aparibhavanIya thaa| 'kaNhasirI bhAriyA' gAthApati kI bhAryA kA nAma kRSNazrI thA / 'tassa NaM dattassa dhUyA kaNhasirIe attayA devadattA NAmaM dAriyA hotthA' isa datta ke kRSNazrI se utpanna eka devadattA nAmakI dArikA thI / 'ahINa jAva ukkiTThasarIrA' jo indriyoM kI pramANopeta evaM lakSaNopeta racanA se paripUrNa zarIravAlI thI, yauvana, rUpa evaM lAvaNya se atyaMta utkRSTha thI / sU0 1 // zrIhavI tu. 'pUsaNaMdI kumAre juvarAyA' tenA yu124 nAma pu0panA bhAra tu. rohIDae Nayare datte NAma gAhAvaI parivasaI' te zaDita nAbhA itta nAmanA me AyApati rahetA tA. 'aDDhe0 ' dhana sapanna mane thA parAma na pAme te tA, 'kaNhasirI bhAriyA' yAtina strInu nAma "eej zrI tu 'tassa NaM dattassa dhUyA kaNha sirIe attayA devadattA NAmaM dAriyA hotthA' te dattane kRSNazrInAM udarathI utpanna thayelI devadattA nAmanI eka dArikA -bALakI hatI. 'ahINa jAva ukkiTThasarIrA' diyonI sapramANatA arthAt yogya sAyAnI zyanAthI paripUrNa zarIravALI hatI, te yauvana, rUpa ane lAvaNyamAM bahuja utkRSTa hatI. (sU0 1) zrI vipAka sUtra Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 9, devadattAvarNanam 623 DagabaMdhaNaM ukittakaNNaNAsaM jAva sUle bhijjamANaM pAsai, pAsittA ime ajjhathie 4 taheva Niggae jAva evaM vayAsI-esi NaM bhaMte! te itthiyA puvabhave kA AsI? // sU0 2 // TIkA teNaM kAleNaM' ityAdi / ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sAmI' svAmI zrImahAvIrasvAmI 'samosaDDhe' samavastaH samAgataH 'jAva' yAvat-bhagavadAgamanaM zrutvA 'parisA NiggayA' pariSanirgatA-rAjApi nirgataH, bhagavantaM vanditvA namaskRtya yAvat paryupAste / dharmaH kathitaH / dharmakathAM zrutvA bhagavantaM vanditvA namaskRtya pariSat pratigatA, rAjApi pratigataH / iti pUrvavad bodhyam / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM tasmin kAle tasmin samaye bhagavato mahAvIrasya 'jeTe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI-jyeSThaziSyaH gautamasvAmI svAdhyAyapratilekha 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM sapaeNaM' usa kAla evaM usa samaya meM 'sAmI samosaDDhe' zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI grAmAnugrAma vihAra karate hue rohitaka nagara ke pRthivIavataMsaka bagIce meM padhAre / 'jAva parisA NiggayA' bhagavAna kA Agamana sunakara nagaravAsI jana evaM rAjA prabhu ke darzana karane evaM unase dharmakathA sunane ke liye usa bagIce meM ekatrita hue / sabane bhagavAna ko vaMdanA namaskAra kiyaa| aura unakI paryupAsanA kI / prabhu ne dharmadezanA dI / dharmadezanA suna kara janatA evaM rAjA vaMdanA namaskAra kara vahAM se apane2 sthAna ko gaye 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNa' isI kAla aura isI samaya 'jeThe aMtevAsI' ' teNaM kAleNaM' tyAdi. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' a sea te samayane viSa 'sAmI samosaDDhe' zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI grAmAnugrAma vihAra karatA karatA rahitaka nagaranAM pRthivIbhvt samayamA pAryA. 'jAva parisA NiggayA' mAvAnabhAgamAna salamAna nagaranivAsI mANase ane rAjA sau maLIne prabhunA darzana karavA ane temanI pAsethI dharmakathA sAMbhaLavA mATe te bagIcAmAM ekaThA thayA, ane saue bhagavAnane vaMdana-namaskAra karyA, ane temanI paryapAsanA karI. prabhue dharmakathA kahI saMbhaLAvI, pachI-namaskAra zane so tyAMcA potAnA sthAna gayA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' bhane te samayane vidhe, 'jeThe aMtevAsI' pAna maDAvI2nA moTA ziSya gautama svAmI zrI vipAka sUtra Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 vipAkazrute nAdi kRtvA bhagavadAjJAM gRhItvA 'chaTukkhamaNapAraNagaMsi' SaSThakSapaNapAraNake taheva' tathaiva-praktivadeva 'jAva' yAvata-rohitake nagare bhikSomaTan 'rAyamaggaM' rAjamArgam 'ogADhe' avagAhaH smaagtH| tatra 'hatthI' hastinaH 'Ase' azvAn 'purise' puruSAMzca pAsai' pazyati / tesiM purisANaM' teSAM puruSANAM 'majjhagayaM' madhyagatAM 'pAsai' pazyati / kAM pazyatItyAha-- 'egaM itthiyaM' ekAM striyam / kIdRzIm 'avauDagabaMdhaNaM' avakoTakabandhanAM vyAkhyA prAguktA, 'ukittakaNNaNAsaM' utkRttakarNanAsAM 'jAva' yAvat-'mUle' zule-zUlAyAM 'bhijjamANaM' bhidyamAnAM 'pAsaI' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA tasya bhagavato gautamasya 'ime' ayaM vakSyamANaH ajhathie04' AdhyAtmikaH 4 Atmani manogataH-saGkalpaH 'taheva' tathaiva pUrvoktaprakAra eva samudapadyata, 'Niggae' nirgataH sAmudAnikoM bhikSAM gRhItvA bhagavAna mahAvIra ke baDe ziSya gautama svAmI 'chaTTakkhamaNapAraNagaMsi' svAdhyAya dhyAna evaM pratilekhanAdika kriyA samApta kara bhagavAna kI AjJA lekara chaTha ke pAraNA ke nimitta 'taheva jAva rAyamaggaM ogADhe' pUrvokta vidhi ke anusAra rohitaka nagara ke UMca-nIcAdi kuloM meM bhikSA ke liye phirate hue rAjamArga meM Aye / 'hatthI Ase purise pAsaI' vahAM unhoMne aneka hAthiyoM, ghoDoM aura puruSoM ko dekhA / sAtha meM 'tasiM purisANaM majhagayaM pAsai egaM itthiyaM avauDaga-baMdhaNaM ukkittakaNNaNAsaM jAva mUle bhijamANaM pAsai' una puruSoM ke bIca meM unhoMne eka aisI strI dekhI ki jisake dono hAtha pIche kI ora karake baMdhe hue the / nAka aura kAna jisake donoM kaTe hue the| zUlI para jo caDhI huI thii| 'pAsittA ime ajjhanthie4' aisI kaSTa dazA meM paDe huI strI ko dekhakara bhagavAna gautama ke citta meM ye vakSyamANa saMkalpa 'taheva' pUrva kI 'cha?kkhamaNapAraNagaMsi' syAya, dhyAna bhane pratise manAlts foyA pUrI rIne bhagavAnanI mAjA ne chaThanA paa21|| nibhitte, 'taheva jAva rAyamaggaM ogADhe' AgaLa kahevAmAM AvI che te vidhi mujaba rohitaka nagaramAM UMca-nIcAdika kulemAM bhikSA mATe 52t| 32tA 14 mA 52 bhAvyA. ' hatthI Ase purise pAsai' tyAM tebho bhane hAthImA, ghaam| mane puruSAne yA sAthe 'tesiM purisANaM majjJagayaM pAsai egaM itthiyaM avauDagabaMdhaNaM ukttikakaNNaNAsaM jAva mUle bhijjAmANaM pAsaI' te puruSanI vacamAM eka evI strIne joI ke jenA banne hAtha pAchaLathI bAMdhelA hatA. nA mane ana nA apekSA tai mata 2 zUTI 52 yI tI. 'pAsittA ime ajjhathie4' mevI 48 zAma 5 te zrInadhana, bhagavAna gautamanA vittama zrI vipAka sUtra Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 625 vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 9, devadattAvarNanam zrIgautamasvAmI, rohitakAta nagarAt , 'jAva' yAvat pUrvapad bhagavataH samIpe samAgatya 'evaM vayAsI' evamavAdIta 'esA NaM' epA khalu 'bhaMte' he bhadanta ! 'itthiyA' strI 'punvabhave' pUrvabhave 'kA AsI' kA''sIt ? // sU0 2 // // mUlam // evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUhIve dIve bhArahe vAse supaiTe NAma Nayare hotthA riddha0 3 / tattha mahAseNe rAyA, tassa NaM mahAseNassa raNNo dhAriNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe yAvi hotthA / tassa NaM mahAseNassa raNo putte dhAriNIe devIe attae sIhaseNe NAmaM kumAre hotthA ahINa. juvraayaa| tae NaM tassa sIhaseNassa kumArassa ammApiyaro aNNayA kayAiM paMca pAsAyavaDiMsayasayAiM kAreMti, abbhugaya0 / tae NaM tassa sIhaseNassa ammApiyaro aNNayA kayAiM sAmApAmokkhANaM paMcaNhaM rAyavarakaNNagasayANaM egadivaseNaM pANiM giNhAveMti / paMcasayao daao| tae NaM sIhaseNe kumAre sAmApAmokkhehi devIsaehiM saddhiM uppiM jAva viharai // sU0 3 // taraha utpanna hue / pazcAt 'Niggae' yathAprApta bhikSA prApta kara phira ve usa rohitaka nagara se cale aura 'jAva' jahAM zrI bhagavAna mahAvIra svAmI virAjamAna the vahA~ Aye / prApta bhikSA dikhA kara 'evaM vayAsI' prabhu se unhoMne usa strI kA samasta vRttAnta khaa| sAtha meM yaha bhI pUchA 'esANaM bhaMte itthiyA pavvabhave kA AsI' ki he bhadanta ! yaha strI pUrvabhava meM kauna thI // sU0 2 // 'taheva' pahanAnI bhA34 2465 thayeo. pachI 'Niggae' yathAta likSA prApta zana pAchA te potAnA sthAna para cAlyA, ane jyAM zrI bhagavAna mahAvIra svAmI birAjatA utA tyA mAvyA. mane prApta bhikSA prabhune matAvAna evaM vayAsI' gautama svAbhIme nayehI sInA tamAma vRttAMta dho. mane te sAye the 55 pUchyu. esA NaM bhaMte itthiyA punvabhave kA AsI' 3 mahanta !tekhI pUrva laqi3tI. (sU02) zrI vipAka sUtra Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 vipAkazrute TIkA bhagavAna devadattAyAH pUrvabhavaM varNayati 'evaM khalu' ityAdi / evaM khalu 'goyamA' he gautama ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'iheva' ihaica-'jambUddIve dIve' jambUdvIpe dvIpe bhArahe vAse' bhArate varSe 'supaiTe NAma jayare' supratiSThaM nAma nagaraM 'hotthA' AsIt , 'riddha0 3' RddhastimitasamRddham / tatra 'mahAseNe rAyA' mahAseno rAjA AsIt , 'tassa gaM' mahAseNassa raNNo' tasya khalu mahAsenasya rAjJaH 'dhAriNIpAmokkha' dhAriNIpramukhaM 'devIsahassaM' devIsahasraM 'orohe yAvi' avarodhazcApi 'hotthA' AsIt / tassa NaM mahAseNassa raNo putte' tasya khalu mahAsenasya rAjJaH putraH 'dhAriNIe devIe attae' dhAriNyA devyA AtmajaH 'sIhaseNe NAmaM kumAre hotthA' siMhaseno nAma kumAra AsIt / kIdRzaH ? 'ahINa' ahInaparipUrNapaJcendriyazarIraH 'juvarAyA' 'evaM khalu goyamA0' ityAdi / gautama ke prazna ko sunakara prabhune devadattA ke pUrvabhava kA isa prakAra varNana kiyA evaM khalu goyamA' he gautama 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe cAse supaiTe NAmaM Nayare hotthA' usa kAla evaM usa samaya meM isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM supratiSTha nAma kA eka nagara thA / yaha 'riddha03' riddha, stimita evaM samRddha thaa| 'tattha mahAseNe rAyA' isameM mahAsena nAma kA rAjA rahatA thaa| 'tassa NaM mahAseNassa raNo dhAriNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe yAvi hotthA' isa mahAsena nRpati ke antaHpura meM dhAriNI Adi eka hajAra rAniyAM thiiN| 'tassa NaM mahAseNassa raNNo putte dhAriNIe devIe attae sIhaseNe NAmaM kumAre hotthA' rAjA kA eka putra thA jo dhAriNI devI kI kukSi se "evaM khalu goyamA !' yA. gautamanA praznane sAMbhaLIne prabhue devadattAnA pUrvabhavanuM A pramANe varNana karyuM ' evaM khalu goyamA' zItama ? ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse supaiThe NAmaM jayare hotthA' te mana ta samayane viSa mA muddhIpana larata-kSetramA suprati nAmarnu me nagara tu. te 'riddha031 rikSa stibhita mana samRddha tu. 'tattha mahAseNe rAyA' mA mahAsena nAmanA rAta rahetA utA. ' tassa NaM mahAseNassa raNNo dhAriNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe yAvi hotthA' te mahAsena PANI manta:puramA dhAriel mA me SMR Patil stI. 'tassa NaM mahAseNassa raNNA putte dhAriNIe devIe attae sIhaseNe NAmaM kumAre hotthA' ne me putra hatA. pAriza vAnA RthI ma pAbhyo hato, tenu zrI vipAka sUtra Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 627 yuvraajH| 'tae NaM tassa sIhaseNassa' tataH khalu tasya siMhasenasya 'kumArassa kumArasya 'ammApiyaro' ambApitarau 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'paMcapAsAyaDisayasayAI paJcamAsAdAvataMsakazatAni 'koti' kArayataH kIdRzAni? 'abbhuggaya.' 'abbhuggayamUsiyapahasie viva' abhyudgatocchUitAni atyantoccAni, prahasitAnIva, hasitumArabdhAnIvetyarthaH, ityAdi sarva prAsAdAvataMsakavarNanaM jhAtAdharmakathAGgasUtrAdito'vaseyam / 'tae NaM tassa sIhaseNassa' tataH khalu tasya siMhasenasya kumArasya 'ammApiyaro' ambApitarau 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'sAmApAmokkhANaM' zyAmApramukhAnAM 'paMcaNhaM' paJcAnAM 'rAyavarakaNNagasayANaM' rAjavarakanyakAzatAnAm 'egadivaseNaM' ekadivase (atra saptamyarthe tRtIyA) 'pANi' pANi hastaM 'giNhAveti' grAhayataH / 'paMcasayao dAo' paJcazatako dAyaH= janmA thaa| isa kA nAma thA siMhasena kumaar| yaha 'ahINa.' viziSTa zobhAzAlI thaa| rAjA ne ise 'juvarAyA' yuvarAja pada para sthApita kara diyA thaa| 'tae NaM tassa sIhaseNassa kumArassa ammApiyaro aNNayA kayAI pacapAsAyavaDisayasayAiM kAreMti' kisI eka samaya kI bAta hai ki isa siMhasena kumAra ke mAtA-pitA ne pAMcasau sundara se sundara prAsAda banavAye / 'abbhuggaya0' jo bahata hI unnata the evaM dekhanevAloM ko aise pratIta hote the ki mAnoM ye haMsa rahe haiN| prAsAdoM ke viSaya kA vizeSa varNana jJAtAdharmakathAGga sUtra se jAna lenA cAhiye / 'tae NaM tassa sIhaseNassa ammApiyaro aNNayA kayAiM sAmApAmokkhANaM paMcaNhaM rAyavarakaNNagasayANaM egadivaseNaM pANiM gihArveti' rAjArAnI ne milakara apane putra siMharatha kA kisI eka samaya zyAmApramukha pAMcasau uttama rAjAoM kI kanyAoM ke sAtha eka hI dina vivAha kara diyA 'paMcasayao dAo' nAma siMDasena zubhA2 tu. 'ahINa' vizeSa prAthI zobhAyamAna to 2 tene 'juvarAyA' yu12|4 56 52 sthApita ye hato. 'tae NaM tassa sIhaseNassa kumArassa ammApiyaro aNNayA kayAiM paMcapAsAyavaDiMsayasayAI kAreMti' me samayanI vAta che ke te siMhasena kumAranA mAtA-pitAe pAMcase suMdaramAM suMdara mahela sanA12cyA, 'abbhuggaya0' ghaia nata utA anenAra bhAsane abhadANe oned Ajii sAme te bha ratA DAya. 'tae NaM tassa sIhaseNassa ammApiyaro aNNayA kayAI samApAmokkhANaM paMcaNhaM rAyavarakaNNagasayANaM egadivaseNaM pANi giNhAvati' 1 mane rANI mahIna potAnA putra siMhasthana me sabhayana viSa zyAmA pramukha pAMcase uttama rAjAonI kanyAonI sAthe eka divasamAM vivAha karyo. 'paMcasayao dAosaMDaratha bhATate paaNyse| nyAmAnA mAtA-pitAmAthe parAmImA zrI vipAka sUtra Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 vipAkazrute tasmai siMhasenakumArAya paJcazatarAjavarakanyakAnAM svasvamAtApitRbhyAM hiraNyasuvarNAdInAM dAsIparyantAnAM pratyekaM paJcazatasaMkhyako dAyaH pradatta ityarthaH / 'tae NaM sIhaseNe kumAre' tataH khalu saH siMhasenaH kumAraH 'mAmApAmokkhehi' zyAmApramukhaiH 'paMcahi' paJcabhiH 'devIsaehiM devIzataiH 'saddhi' sArdha 'uppiM jAva' upariprAsAde yAvat divyAn mAnuSyAna kAmabhogAn bhuJjAnaH viharai' viharati ||muu0 3 // // mUlam // tae NaM se mahAseNe rAyA aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte NIharaNaM0 rAyA jAe mahayA0 / tae NaM se sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie 4 avasesAo devIo No ADhAi No parijANAi, aNADhiyamANe aparijANamANe viharai / tae NaM egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNAiM paMcamAisayAiM imIse kahAe laTTAI samANAiM-evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie 4 amhaM dhUyAo No ADhAi No parijANAi taM seyaM khalu amhaM sAmaM deviM aggippaogeNa vA visappaogeNa vA satthappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae, evaM saMpeheMti, saMpehitA sAmAe devIe aMtarANi ya chidANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo2 viharati / tae NaM sA sAmA siMhastha ke liye ina pAMca sau kanyAoM ke mAtApitAoM ne daheja meM hiraNya suvarNa Adi se lekara dAsIparyanta pratyeka vastu pAMca pAMca sau kI gaNanA meM pradAna kI / 'tae NaM sIhaseNe kumAre sAmApAmovehi paMcahiM devIsaehiM saddhiM uppi jAva viharai' siMhasena kumAra aba zyAmApramukha apanI pAMca sau striyoM ke sAtha una prAsAdoM meM rahatA huA divya manuSya-bhava saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogane lagA // sU0 3 // hiraNya-suvarNa AdithI laIne dAsI sudhInA pratyeka vastu pAMcasonI saMkhyA-pramANa ApI, 'tae NaM sIhaseNe kumAre sAmApAmokkhehi paMcahiM devIsaehiM saddhiM uppiM jAva viharai' Disena kumAra se zyAmAprabhubha pAtAnI pAyaso zrImAnI sAthe te mahasamA rahIne divya manuSyabhava saMbaMdhI kAma-bhegene bhegavavA lAge. ( sU0 3) zrI vipAka sUtra Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 629 devI imIse kahAe laTTA samANI evaM vayAsI - evaM khalu mamaM egUNANaM paMcahaM savattIsayANaM egUNAI paMcamAisayAI imase kahAe laTTAI samANAiM evaM vayAsI evaM khalu sIhaseNe rAyA jAva paDijAgaramANIo viharaMti, taM Na Najjai NaM mamaM kei kumAreNaM mArissaMti tikaTTu bhIyA 4 jeNeva ko ghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ohaya jAvajjhiyAi // sU0 4 // TIkA 'ta NaM se' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu saH 'mahAseNe rAyA' mahAseno rAjA 'aNNayAkamAI' anyadA kadAcit ' kAladhammuNA saMjutte ' kAladharmeNa saMyuktaH mRtaH / 'NIharaNaM' nirharaNaM - atraivaM yojanA - tataH khalu sa siMhaseno dArako bahubhirmitrajhAtiprabhRtibhiH saha rudan 3 siMhasenasya = mRtazarIrasya smazAnadeze prApaNaM karoti / laukika - mRtakRtyAni karoti, tataH khalu sa siMhaseno dArakaH, 'rAyA jAe' rAjA jAtaH, sa kIdRza: ? ' mahayA0 ' mahAhimavanmahAmalayamandara mahendrasAraH, vyAkhyAtametat / 'tara NaM se sIhaseNe rAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'ta NaM se' ityAdi / 'tae NaM' anantara 'se mahAseNe rAyA aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte' kisI eka samaya mahAsena rAjA kAladharma ko prApta ho gaye / 'NIharaNaM' siMhasena ne aneka mitrAdi-parijanoM ke sAtha mila kara apane pitA kI antyeSTi kriyA kI / mRtyukRtyoM ke bAda siMhasena ne apane pitA ke pada kA bhAra saMbhAlA arthAt yaha 'rAyA jAe' svayaM rAjA ho gayA 'mahayA' yaha mahAhimavAn, mahAmalaya, mandara aura mahendra ke jaisA zaktizAlI thA / 'tae NaM se sIhaseNe rAyA' yaha siMhasena rAjA ' tara NaM se' tyAhi. 'tae NaM ' te pachI 'se mahAseNe rAyA aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte ' 4) me! samaya bhaDAsena zabna bharAzu yAbhyA, NIharaNaM pachI siMDasene bhane bhitrAhi parajanAnI sAthe maLIne potAnA pitAnI atyeSTi kriyA karI. mRtyu pachI lAka vyavahAranI DiyA ryA pachI siMDasene potAnA pitAnuM yaha salANI -sIdhu arthAt te 'rAyA jAe' pote zabda manI gye|. 'mahayA0 ' te mahADibhavAna, bhaDAbhalaya, bhara bhane mahendra nevA zaktizAjI hato. 'tae NaM se sIhaseNe rAyA ' o sihasena zabda 'sAmAe devIe ' zrI vipAka sUtra Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 vipAkazrute 'sAmAe devIe' zyAmAyAM devyAM 'mucchie.' mUJchitaH gRddhaH, prathitaH, adhyupapanA atyAsaktaH saMjAta ityarthaH 'avasesAo devIo' avazeSAH devIH anyA rAjJIH 'No ADhAi' no Adriyate-na manyate 'No parijANAI' no parijAnAti, draSTumapi necchati, 'aNADhiyamANe tAH anAdriyamANaH tAsAmanAdaraM kurvANaH 'aparijANamANe' aparijAnAnaH dRSTIgocarIkartumapyavAnchan 'viharai' viharati / 'tae NaM' tataH khalu 'tAsi tAsAM 'egaNagANaM' ekonAnAm-ekasaMkhyAnyUnAnAM 'paMcaNhaM devIsayANaM' pazcAnAM devIzatAnAM navanavatyadhikacatuHzatAnAM rAjJInAmityarthaH 'egUNAI' ekonAni ekasaMkhyAnyUnAni 'paMcamAisayAI' pazcamAtRzatAni ekonapaJcazatamAtara ityarthaH 'imIse kahAe' asyAH kathAyA 'laTThAI' labdhArthAni-jJAtasvasvamutApamAnAni 'samANAI' santi, asya 'evaM saMpeheti' itya'sAmAe devIe' zyAmA devI meM 'mucchoe4' atyaMta mUcchita, gRddha evaM atyAsakta bana gayA aura 'avasesAo devoo' bAkI rAniyoM kI ora 'No ADhAi No parijANAi' isane sarvathA upekSA dhAraNa karalI-unakA na yaha Adara karatA, na unakI kisI bhI prakAra se anumodana karatA, na unakI tarapha dekhatA aura na vacanAdika dvArA unheM satuSTa hI krtaa| 'aNADhiyamANe aparijANamANe viharaI' inakA anAdara karane vAlA aura inheM apanI A~kha uThAkara bhI nahIM dekhane kI icchA rakhane vAlA yaha siMhasena rAjA zyAmA rAnI ke sAtha hI sukha se apane dina vyatIta karatA huA AnaMda se rahane lagA / 'tae NaM tAsiM egRNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egRNAiM paMcamAisayAI' jaba isakA isa prakAra kA vyavahAra una 499 laDakiyoM kI 499veM mAtAoM ne 'imIse kahAe laTThAI samANAI' zyAmA vImA 'mucchie4. satyAta moDa pAbhI satyAsatamAnI gayo bhane 'avasesAo devIo' uInI rANI ta26 'No ADhAi No parijANAi' tethe 44 apekSA karI, bAkInI bIjI kaI rANIone te Adara karatuM nathI, nathI anumodana Apate temaja tenA tarapha dRSTi sarakhI paNa karatuM nathI ane mIThAM vacane vaDe karI saMteSa paNa ApatuM nathI. 'aNADhiyamANe aparijANamANe viharaI' bhI tamAma sImAno manA2 421.vANA ane netra ucA karIne sAmuM paNa nahi jenArA te siMhasena rAjA zyAmA rANInI sAtheja sama5 potAnA hiso vAtAva cha bhane bhAna hathI 29 cha. 'tae NaM tArsi egaNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egRNAiM paMcamAisayAI nyAre sanI mA 42ne vyvahAra te 499 cAso navANuM rANIo jenA tarapha rAjA daSTi paNa nathI karate te sImAnI bhAtAmAnApAmA mAvyA 'imIse kahAe laDhAI samANAI' mADIta zrI vipAka sUtra Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam `NAnvayaH, kiM saMprekSante-kiM vicArayantItyAkAkSAyAmAha-evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu sIhaseNe rAyA' evaM khalu siMhaseno rAjA 'sAmAe devIe' zyAmAyAM devyAM 'mucchie4' 'mucchito gRddho grathito'dhyupapannaH san 'amheM dhUyAo' asmAkaM duhitaH 'No ADhAI' no Adriyate 'go parijANAI' no parijAnAti-draSTumapi necchati 'taM seyaM khalu' tacchreyaH khalu 'amhaM' asmAkaM 'sAmaM deviM' zyAmAM devIm 'aggippaogeNa vA' agnipayogeNa vA 'visappaogeNa vA' viSaprayogeNa vA 'satthappaogeNa vA' zastraprayogeNa vA 'jIviyAo vavarovittae' jIvitAda vyaparopayitum , evaM 'saMpeheMti' saMprekSante vicArayanti / 'saMpehittA' vicArya tA ekonapaJcazatamAtaraH, 'sAmAe devIe' zyAmAyA devyAH 'aMtarANi ya' antarANi ca-avasarANi 'chiddANi ya' chidrANi ca-dUSaNAni 'virahANi ya' virahAMzca%3D rAjAnupasthitirUpAn-ekAntasthAnAni vA, 'paDijAgaramANIo2' pratijAgratyaH sunA arthAt 'evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie4 amhaM dhUyAo No ADhAi No parijANAI' yaha siMhasena rAjA hamArI laDakiyoM se na bolatA-cAlatA hai aura na inakI tarapha dekhatA hI hai, kintu rAtadina zyAmA devI meM hI atyaMta Asakta banA rahatA hai, taM seyaM khalu amhaM sAmaM devIM aggipaogeNa vA visappaogeNa vA satthappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae' to aba isImeM hamArI bhalAI hai ki hama loga usa zyAmA devI ko agni ke prayoga se viSake prayoga se athavA zastra ke prayoga se jIvana se viyukta kara deM / 'evaM saMpeheMti' isa prakAra unhoMne-sabane vicAra kiyaa| 'saMpehittA' vicAra karane ke bAda ve saba aba 'sAmAe devIe aMtarANi ya chidANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo2 viharaMti' zyAmAdevI ke chidroM kI, dUSaNoM kI, rAjA kI anupasthiti Airvii arthAta 'evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie4 amhaM dhRyAo No ADhAi No parijANAi' siMhasena 2it abhArI putrImo sAthai bolatA-cAlatA nathI temanA tarapha jotA paNa nathI ane rAtrI divasa zyAmA devI S52 atyanta mAsAta manI raDatA che. "ta seyaM khalu amhaM sAmaM devi aggippaogeNa vA visappaogeNa vA satthappaogeNa vA jIviyAo vavarovittae' ve te amAruM hita e rIte ja che ke amo te zyAmAdevIne agninA prayogathI, viSanA prayogathI athavA zakhanA prayogathA tanA nanA nAza za nAbhIye 'evaM saMpeheti' mA pramANe te some bhAna viyA2 zyo. 'saMpehittA' viyA2 4zana pachI te soDave 'sAmAe devIe aMtarANi ya chiddANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo2 viharaMti' zyAmAdevInAM chIdronI, dUSaNonI, rAjAnI gerahAjarI rUpa virahanI, athavA keI samaya zrI vipAka sUtra Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 vipAkazrute 2=gaveSantyaH2 'viharaMti' viharanti=tiSThanti / 'tae NaM sAmAdevI' tataH khalu zyAmA devI 'imIse' asyAHsvaghAtarUpAyAH 'kahAe' kathAyAH vArtAyAH laTThA samANI' labdhArthA satI 'evaM vayAsI' evamavAdIta-svamanasyevamavadatevaM vicArayati smetyarthaH-evaM khalu 'mama' mama 'egaNANaM paMcaNhaM, ekonAnAM pazcAnAM 'savattIsayANaM' sapatnIzatAnAm 'egUNAI' ekonAni "paMcamAisayAI' paJcamAtRzatAni-ekonapaJcazatamAtaraH 'imIse kahAe' asyAH kathAyAH 'laTThAI samANAI' labdhArthAni santi 'aNNamaNNaM' anyonyam 'evaM vayAsI' evamavAdiSuH =vicArayanti sma-'evaM khalu sIha seNe rAyA' evaM khalu siMhasenoM rAjA 'jAva' yAvat-'zyAmAyAM devyAM mUcchitaH4 san asmAkaM duhitaH no Adriyate no parijAnAti, tat zreyaH khalu asmAkaM zyAmAM devImagniprayogeNa viSaprayogeNa zastraprayogeNa vA jIvitAd vyaparopayitum , evaM vicArya tAH ekonapaJcazatamAtaraH mama antarANi chidrANi virahAMzca 'paDijAgaramANIo viharaMti' pratijAgratyo viharanti iti, 'taM Na Najai NaM, tanna jJAyate khalu 'mama' mAM 'keNai kumAreNaM' rUpa viraha kI, athavA kisa samaya yaha parijana se rahita akelI hotI hai, isa prakAra ke avasara kI pratIkSA evaM gaveSaNA karatI huI rahane lagIM / 'tae NaM sA sAmA devI imI se kahAe laTThA samANI evaM bayAsI' jaba zyAmAdevI ko yaha unakA vicAra jJAta huA taba usane bhI apane mana meM isa prakAra vicAra kiyA 'evaM khalu mamaM egRNANaM paMcaNhaM savattIsayANaM egUNANaM paMcamAisayAI imIse kahAe laTTAI samANAI aNNamaNNaM evaM vayAsI' ki merI eka kama pAMcasau sautoM kI mAtAone jo yaha paraspara meM isa prakAra vicAra kiyA hai ki 'evaM khalu sIhaseNe rAyA jAva paDijAgaramANIo viharaMti' siMhasena rAjA zyAmA devI se hI adhika prema Adi karatA hai aura hamArI laDakiyoM kI tarapha dekhatA taka bhI nekara, cAkara ane parijana vinA phakata zyAmA ekalI hoya-e prakAranA avasaranI rAcha bhane 5 421 // yai. 'tae NaM sA sAmA devI imIse kahAe laTThA samANI evaM vayAsI' mA pramANe pAtAnI 4984 khImAnAM mAtA ta23thI yAsatI pravRtti zyAmA devInA jANavAmAM AvI, tyAre teNe paNa pitAnA manamAM A pramANe vicAra karyo 'evaM khalu mamaM egRNANaM pacaNhaM savattIsayANaM egaNAI paMcamAisayAI imIse kahAe laTThAI samaNAI aNNamaNNaM evaM vayAsI' bhArI mahenAnI 486 bhAtAmA 52252mA mA pramANe diyA ye hai evaM khalu sIhaseNe rAyA jAva paDijAgaramANIo viharaMti ' siMDasena 2 zyAmA pAnI sAthai adhi prema mAha rAmecha, mana samArI putrImA ta26 na142 55 42te| nathI mAhi 'taM Na Najjai zrI vipAka sUtra Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 9, devadattAvarNanam kenApi kumAreNa-kumRtyunA apamRtyunA 'mArisseMti' mArayiSyanti' 'ttika?' iti kRtvA iti vicArya 'bhIyA4' bhItA trastA trasitA udvignA satI 'jeNeva kovaghare' yatraica kopagRhaM 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'ohaya jAva' apahata yAvad-apahatamanaHsaMkalpA 'jhiyAi' dhyAyati= ArtadhyAnaM karoti // sU0 4 // // mUlam // ____tae NaM se sIhaseNe rAyA imose kahAe laTTe samANe jeNeva kovaghare jeNeva sAmA devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA, sAmaM devi ohayajAva pAsai, pAsittA evaM vayAsIkiM NaM tumaM devANuppiyA ! ohaya jAvagjhiyAsi ? tae NaM sA sAmA devI sIhaseNeNaM rannA evaM vuttA samANI-uppheNauppheNiyaM sIhaseNaM rAya evaM vayAsI-evaM khalu sAmI! mamaM egUNapaMcasavattIsayANaM egaNapaMcamAisayAiM imIse kahAe laddhaTrAI samANAiM aNNamaNNaM sadAveMti sadAvittA evaM vayAsI evaM khalu sohaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie 4 amhaM dhUyAo No ADhAi No parijANAi jAva aMtarANi ya chidANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo viharaMti, taM Na Najai NaM mamaM keNai kumAreNaM mArisseMti tikaTu bhIyA 4 jAvajjhiyAmi // suu05|| nahIM hai Adi2 / 'taM Na Najjai NaM mamaM keNai kumAreNaM mArismaiti' so na mAluma ye saba mujhe kisa samaya kisa kumAra-kumauta se mAra ddaal| "tikaTTha' aisA mana hI mana vicAra kara 'bhIyA4' bhayabhIta, trasita aura udvigna citta hokara 'jeNeva kovaghare teNeva uvAgacchai' jahAM kopa ghara thA vahAM gii| aura 'uvAgacchittA' jA kara 'ohaya jAvajjhiyAi' vimanaska ho AtaMdhyAna karane lagI // sU0 4 // NaM mamaM keNai kumAraNaM mAriseMti' yA pramANe cha to bhane zu 5052 3 se tamAma bhaNI bhArI nAza 43. ane bhAta bharAve 'ttikaTTa' pramANe manamA piyAra uzane 'bhIyA4' bhayabhIta, trasita bhane dezamaya vitta manIne 'jeNeva kovaghare teNeva uvAgacchai' yA 5 52 hetu tyAM mane 'uvAgacchittA' 44ne 'ohaya jAvajjhiyAi' dezabhaya thardhana mAtadhyAna 421 / sI. (sU0 4) zrI vipAka sUtra Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute TIkA 'tae NaM se' ityAdi / "tae NaM se sIhaseNerAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'imIse kahAe' asyAH kathAyAH pUrvoktAyAH 'laDhe samANe' labdhArthaH san 'jeNeva kovaghare' yatraiva kopagRhaM 'jeNeva sAmA devI' yatraica zyAmA devI sthitA 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya sAmaM deviM' zyAmAM devIm 'ohayajAva pAsaI' apahatamanaHsaMkalpAM yAvad ArtadhyAnaM kurvatIM pazyati 'pAsittA' dRSTvA 'evaM vayAsI' ekmavAdIt 'kiM NaM' kiM khalu kena kAraNena khalu 'tuma devANuppiyA' tvaM he devAnupriye ! 'ohaya jAvajjhiyAsi' apahatamanaHsaMkalpA yAvad dhyAyasI AtedhyAnaM karoSi ? / 'tae NaM sA sAmAdevI' tataH khalu sA zyAmA devI 'siMhaseNeNaM rannA' siMhasenena rAjJA 'evaM vuttA samANI' evamuktA satI 'umpheNa-upapheNiyaM' utphenotphenitaM-kopavazAtphenaprakAzanapUrvakaM 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' anantara 'se sIhaseNe rAyA' vaha siMhasena rAjA 'imIse kahAe' isa samAcAra se laTTe samANe' paricita hotA huA 'jeNeva kovaghare jeNeva sAmA devI teNeva uvAgacchaI' jahAM kopagRha thA tathA usameM jisa jagaha zyAmA devI thI vahAM para pahu~cA 'uvAgacchittA sAmaM devi ohaya jAva pAsai' pahu~cate hI usane zyAmA devI ko anamanI evaM AtadhyAna karatI huI dekhaa| 'pAsittA evaM kyAsI' dekha kara vaha zyAmA devI se bolA ki 'kiM NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAvajjhiyAsi' he devAnupriye ! tuma Aja anamanI kyoM ho aura kyoM AtadhyAna kara rahI ho ? 'tae gaM sA sAmA devI sIhaseNeNaM rannA evaM vuttA samANI uppheNa 'tae NaM se' yAdi. 'tae NaM' te pachI 'se sIhaseNe rAyA' te siMhasena 220 'imI se kahAe' yA sabhAyA2thA 'laDhe samANe' paricita yA pachI te 'jeNeva kovaghare jeNeva sAmA devI teNeva uvAgacchai' lyo / 552-5ys tu tathA te 52mA he zyAmA devI tai lyai 2011 AyA. 'uvAgacchittA sAmaM devi ohaya jAva pAsaI' viative tere zyAmAvAne ciMtAtura bhane mAttayAna 42tA yA 'pAsittA evaM vayAsI' sana 201 zyAmAvAne yA att , ' kiM NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAvajjhiyAsi' devAnupriye ! tame mA Sta Al mATe ch| ? bhane / bhATe bhAttadhyAna 42 // ch| 'tae NaM sA sAmA devI sIhaseNeNaM rannA evaM vuttA zrI vipAka sUtra Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 'sIhaseNaM rAyaM' siMhasenaM rAjAnaM 'evaM vayAsI' evamavAdIt-evaM khalu sAmI evaM khalu he svAmin ! 'mama' mama 'egaNapaMcasavattIsayANaM' ekonapaJcasapatnIzatAnAm 'egaNapaMcamAisayAI' ekonapaJcamAtRzatAni sapatnInAM navanavatyadhikacatuH-zatamAtaraH 'imIse kahAe' asyAH-vakSyamANAyAH kathAyAH 'laTTAI samANAI' labdhArthAni santi 'aNNamaNNaM' anyonyaM parasparaM 'sadAti' zabdayanti= Ahvayanti, 'sadAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdiSuH evaM vakSyamANaprakAreNa vicArayanti sma-evaM khalu 'sIhaseNe rAyA' siMhaseno rAjA 'sAmAe devIe muchie4' zyAmAyAM devyAM mUcchito gRddho grathito'dhyupapannaH san 'amhaM dhUyAoM asmAkaM duhitaH 'No ADhAi No parijANAi' no Adriyate no parijAnAti 'jAva' yAvataagniviSAdiprayogeNa mAM mArayitum, evaM vicArya tAH ekonapaJcazatamAtaraH mama 'aMtarANi ya' antarANi ca avasarANi 'chidANi ya' uppheNiyaM sIhaseNaM rAyaM evaM payAsI' siMhasena rAjA dvArA isa prakAra pUchI gaI zyAmA devI baDe hI krodha ke sAtha isa prakAra bolI 'evaM khalu sAmI mamaM egaNapaMcasavattosayANaM egRNapaMcamAisayAI imIse kahAe laDhAI samANAI aNNamaNNa sadAveti sadAvittA evaM kyAsI' svAmin ! merI ina eka kama pAMcasau sautoMke ekakama pAMca sau mAtAoM ne isa samAcAra ko jAnakara paraspara meM mila kara gupta maMtraNA kI hai aura usameM unhoMne aisA vicAra kiyA hai 'evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie4 amhaM dhUyAo No ADhAi No parijAgAi jAva aMtarANi ya chidANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo viharaMti' ki yaha siMhasena rAjA zyAmA devI meM hI atizaya anurakta hai, isase yaha hamArI putriyoM kI ora samANI uppheNa-uppheNiyaM sIhaseNaM rAyaM evaM vayAsI' siDasena. 210-2 24 pramANe pUchayuM tyAre, zyAmA devI mahA krodhanI sAthe A pramANe kahevA lAgI. 'evaM khalu sAmI mamaM egaNapaMcasattisayANaM egaNapaMcamAisayAiM imIse kahAe laTThAiM samANAI aNNamaNNaM sadAti sadAvittA evaM vayAsI' svAmin ! bhArI cArase navANu zeka che temanI dareka mAtAoe mArI sAthenA tamArA premanI hakIkata jANe che tethI te saue maLIne A prakAranI chAnI-gupta vicAraNA karI che. ane tamA mevo piyA jye che. 'evaM khalu sIhaseNe rAyA sAmAe devIe mucchie4 amhaM dhRyAo No ADhAi Na parijANAi jAva aMtarANi ya chiddANi ya virahANi ya paDijAgaramANIo viharaMti' te-siMhasena rAta zyAmAvImA atizaya Asakata che. tethI te rAjA, amArI putrIonI sAme dRSTi paNa karatA nathI temaja zrI vipAka sUtra Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 vipAkazrute chidrANi dUSaNAni 'virahANi ya' virahAn =bhavadanupasthitirUpAn ekAntasthAnAni vA 'paDijAgaramANIo' pratijAgratyaH = gaveSayantyo 'viharaMti' viharanti / 'taM Na gajjai' tanna jJAyate 'mamaM' mAM 'keNai kumAreNaM' kenApi kumAreNa agniviSAdiprayogeNa 'mArisseti ' mArayiSyanti 'ttikaTTu ' iti kRtvA - iti manasi vicAryAhaM 'bhIyA 4' bhItA 4 satI 'jAvajjhiyAmi' yAvad dhyAyAmi, yAvatapahatamanaH saMkalpA''rttadhyAnaM karomi / / sU0 5 // jarA bhI AMkha uThA kara nahIM dekhatA hai aura na unase bolatA cAlatA hI hai, isaliye apanI putriyoM ke isa kAMTe ko jaise bhI saMbhavita upAya se bane vase zIghra hI naSTa kara denA cAhiye; ityAdi saba samAcAra usane apane pati ko kaha sunAyA aura sAtha meM yaha bhI kaha diyA ki 'taM NaM Najjai mamaM keNai kumAreNaM mArisseti' na jAne isa IrSyA bhAva se prerita hue ye loga saba mujhe kisa samaya kumauta se mAra DAleM / 'ti kaTTu bhIyA4 jAvajjhiyAmi' isa vicAra se maiM atyaMta bhayabhIta banI huI hUM aura isI liye anamanI tathA ArttadhyAna se yukta ho rahI hUM / bhAvArtha - rAjA ko jaba rAnI ke kopagRha meM praveza karane kA samAcAra vidita huA taba vaha usake pAsa usa kopaghara meM pahu~cA aura pahu~cate hI usane use kopaghara meM Ane kA sakala vRttAnta anamanI banI huI rAnI se pUchA / rAnIne gusse meM Akara yathAsthita samasta vRttAnta rAjA ko kaha diyA, usameM usane batalAyA ki hamArA aura ApakA jo sneha hai use ye hamArI sautoM ke mAtAe~ sahana nahI temanA sAthe khelatA cAlatA nathI, eTalA mATe amArI putrIone te kAMTA je kAI je kaMi saMbhavita upAya hAya ane e rIte banI zake tema turataja teneA nAza karI devA joie, ityAdi, tamAma samAcAra petAnA patine kahI saMbhaLAvyA, ane sAthe te thae| uDI yAthyu }-taMga gajjai mamaM keNai kumAreNaM mArispreti bhane yUro laya che ! tetheo dharSAlAvathA prerAne bhAI je mRtyu rAvaze (tti kaTTu bhIyA 4 jAvajjhiyAmi) mA vidyArathI hu~ maDuna layalIta manI gaI chu, bhane te arathI 4 udAsIna thaine ArttadhyAna karUM chuM, bhAvA --rANI ke pagRhamAM che evA samAcAra rAjAe jANyA tyAre te rAjA rANInI pAse te kepagRhamAM AvyA ane rAjA AvyA pachI teNe kepagharamAM AvavAnI tamAma hakIkata udAsIna banelAM rANIne pUchI, tyAre rANIe Adha sAthe tamAma hakIkata hatI te rAjAne kahI saMbhaLAvI, ane jaNAvyuM ke mAro ane tamAre je aMtaranA sneha che tene mArI je zAka che tenI mAtAe sahana karI zakatI nathI eTaluM ja nahi paNa zrI vipAka sUtra Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 637 // mUlam // tae NaM se sIhaseNe rAyA sAmaM devi evaM vayAsI mA NaM tumaM devANuppiyA ? ohaya jAva jjhiyAhi, ahaM NaM tahA jattIhAmi jahA NaM tava Nathi kuttovi sarIrassa AbAhe vA pavAhe vA bhavissai tti kaTu tAhiM iTAhi jAva samAsAsai, samAsAsittA tao paDiNikkhamai, paDiNikkhamittA koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! supaiTassa nayarassa bahiyA paJcatthime disIbhAe egaM mahaM kUDAgArasAlaM kareha aNegakhaMbhasayasaMniviDhe jAva pAsAIyaMTa, karittA mama eyamANattiyaM paJcappiNaha / tae NaM te koDaMbiyapurisA karayala jAva paDisuNeti, paDisuNittA suppaiTassa Nayarassa bahiyA paJcatthime disIbhAe egaM mahaM kUDAgArasAlaM kareMti aNegakhaMbhasayasaMniviDaM jAva pAsAIyaM,karittA jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva uvAgacchaMti,uvAgacchittA tamANattiyaM paJcappiNaMti ||suu06|| karatI haiN| unhoMne mila kara paraspara meM yaha vicAra nizcita kara liyA hai ki hamArI putriyoM ke sukha meM bAdhA DAlane vAle isa zyAmA devI rUpa kAMTe ko kisI bhI upAya se jaise bane vaise jaldI nikAla denA cAhiye / ataH he nAtha ! ye loga na mAluma kisa samaya mujhe kumauta se mAra DAleM / isaliye merA mana saciMta hai, kahIM para bhI mana ko zAMti nahIM hai / aura isIliye merI yaha dazA huI hai // sU0 5 // te soe paraspara malIne e vicAra nizcaya karyo che ke amArI putrIonAM sukhamAM viddha karanArI e syAmAdevI rUpa je kAMTe che-te kaI paNa upAyathI jema bane tema jaladIthI kADhI nAkhavuM joIe tethI he nAtha! te leke mane kayAre kamene mArI nAkhaze te kahI zakatI nathI, tethI mAruM mana ciMtAtura che. ane keI paNa sthaLe manane zAMti thatI nathI. te kAraNathI ja mArI A dazA thaI che. ( sUtra 5 ) zrI vipAka sUtra Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute % 3D TokA 'tae NaM se ityAdi / 'tae NaM se sIhaseNerAyA' tataH khalu sa sihaseno rAjA sAmaM deviM' zyAmAM devIM 'evaM vayAsI' evamavAdIt 'mA gaM tumaM devANuppiyA' mA khalu tvaM he devAnupiye ! 'ohaya jAvajjhiyAhi' apahata yAvad dhyAya-apahatamanaH saMkalpA mA ArtadhyAnaM kuru / 'ahaMNaM' ahaM khalu "tahA jattIhAmi' tathA yatiSye tena prakAreNa yatna kariSyAmi' "jahA NaM yathA khalumyena tara 'Natthi' nAsti-na bhavati na bhaviSyatItyarthaH, 'kuttovi sarIrassa' kuto'pi-kutazcidapi zarIrasya 'AvAhe vA' AvAdho vAIpatpIDA 'pavAhe vA' pravAdho vA prakRSTA pIDA vA 'bhavissai' bhaviSyati, asya nAstIti pUrveNa sambandhaH; yadvA-'Natthi' nAsti iti niSedhArthakamavyayaM kriyAvizeSaNam / AbAdho na bhaviSyatItyAdirarthaH / AvAdhAdisadbhAvo na bhaviSyatIti yAvat / pacati bhavatItivadayaM prayogaH / 'tti kaTu' iti kRtvA-iti kathayitvA 'tAhi' tAbhiH pUrvoktasvarUpAbhiH "idvAhi6 iSTAbhiH 11-manobhilaSitAbhiH 'jAva' yAvat-'miyamahurasassirIyAhi baggUhi' mitamadhurasazrIkAbhiH vAgbhiH 'samAsAsai' samAzvAsayati vizvAsamutpAdayati / 'samAsA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' zyAmAdevI se isa prakAra samAcAra sunane bAda 'se sIhaseNe rAyA' vaha siMhasena rAjA 'sAmaM devi zyAmA devI se 'evaM vayAsI' isa prakAra bolaa| 'mA NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAvajjhiyAhi' he devAnupriye ! tuma anamanI mata bano aura na AtedhyAna hI kro| 'ahaM NaM tahA jattIhAmi jahA NaM taba Nasthi kuttovi sarIrassa AbAhe vA pabAhe vA bhavissaiti kaTu tAhi idrAhi jAva samAsAsaI' maiM isa prakAra kA prayatna karUMgA ki jisase tumhAre zarIra ko kisI bhI taraha se kisI ke bhI dvArA jarA sI bhI pIDA na ho skegii| isa prakAra 'tae NaM se' yA 'tae NaM' zyAmAdevI pAsethI 21 pra42nA samAyA sAmanya pachI 'se sIhaseNe rAyA' te siMhasena In sAmaM deviM' zyAmA vAna evaM vayAsI' mA pramANe mAtyA 'mA NaM tumaM devANuppiyA ohaya jAvajjJiyAhi devAnupriye! tame hAsa yA nA bhane AttayAna 57 42 / / nahi. 'ahaM NaM tahA jattIhAmi jahA NaM tava Natthi kutto vi sarIrassa AvAhe vA pavAhe vA bhavissai tikaTu tAhiM iTThAhiM jAva samAsAsaiI sevA pradhAna prayatna 4 thI parIne tmaa2| zarIrane keIpaNa prakArathI keI paNa dvArA jarA paNa pIDA nahi thaI zake. A pramANe zrI vipAka sUtra Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam sittA' samAcAsya 'tao' tataH tasmAtsthAnAt kopagRhAt 'paDinikkhamai' patiniSkrAmati-nissarati, 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya nissRtya 'koDuMbiyapurise' kauTumbika puruSAn svanidezavatino janAn 'sadAvei' zabdayati-Ahvayati, 'mahAvittA' zabdayitvA=AhUya 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'gacchaha NaM' gacchata khalu 'tubbhe devANuppiyA' yUyaM he devAnupriyAH ! 'mupaiTThassa nayarassa' sumatiSThasya nagarasya 'bahiyA' bahiH vahirmArge 'paccatthime disIbhAe' pazcimAyAM digbhAge 'egaM mahaM' ekAM mahatIM 'kUDAgArasAlaM' kUTAkArazAlAM-parvatazikharatulyAM zAlAM 'kareha' kuruta-kArayatetyarthaH, kIdRzIm ! ityAha-aNegakhaMbhasayaniviTTha' anekastambhazatasaMniviSTAM bahuzatastambhayuktAM 'jAva' yAvat 'pAsAIyaM4' prAsAdIyAM darzakajanamanaHprasAdajanikAM 'darisaNijja' darzanIyAM darzanayogyAm 'abhirUvaM' abhirUpAm abhi pratikSaNaM navaM navamiva rUpaM yasyAH sA abhirUpA tAm, manojJamita madhura sazrIka vacanoM dvArA use AzvAsana pradAna kiyA / 'samAsAsittA tao paDiNikkhamai' AzvAsana dekara phira vaha vahAM se calA AyA / 'paDiNikvamittA koDaMbiyapurise saddAvei' apane sthAna para vApisa Ate hI usane nokarajanoM ko bulAyA 'sahAvittA evaM kyAsI' aura bulAkara isa prakAra kahA ki 'gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA' devAnupriya ! tuma loga yahAM se jAo aura 'supaidumsa nayarassa bahiyA pacatyime disIbhAe egaMmahaM kUDAgArasAlaM kareha' supratiSTha nagarake bAhara pazcima dizAkI tarapha eka bhArI kUTa AkAravAlI zAlA jI parvata ke zikhara ke tulya ho, 'aNegakhaMbhasayasanniviTuM jAva pAsAIyaM' tathA jisameM saikar3oM khaMbhe lage hue ho, jo darzakajanoM ke citta ko mudita karane vAlI ho, darzanIya ho, jisakA rUpa kSaNa kSaNa meM dekhane vAloM ko apUrva pratIta hotA ho priya ane hiMmata bhaya vacane dvArA rAjAe zyAmA devIne AzvAsana ApyuM. 'samAsAsittA tao paDinikkhamai' mavAsana pAdhIne pachI te rAta tyAMcI yAdayA sAvyA. 'paDinikvamittA kATuMbiyapurise sahAvei potAnA sthAna 52 pAchA bhAvata to nazene potAnI pAse mAsAcyA sadAvittA evaM bayAsI' bhane pAlApAna mA pramANe ukhu 'gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA' hevAnupriya ! ta sI sI thI ye mane 'supaiThassa nayarassa bahiyA paccatthime disIbhAe egaM mahaM kUDAgArasAlaM kareha' supratiSTha nAnA 17.2 pazcima dizA ta23nA bhAgamAM eka meTI bhAre kUTa AkAra vALI zALA je parvatanA zikharanAM barAbara hoya, 'aNegakhaMbhasayasaMniviTThaM jAva pAsAIyaM' tathA mA se4|| 2 gelA hAya ane te sthaLa jonAranA cittane prasanna karanArI hoya, jevA lAyaka hoya, jenuM rUpa zrI vipAka sUtra Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 vipAkazrute rUpAmityarthaH, 'paDirUvaM' pratirUpAm - advitIyarUpAm 'karitA' kRtvA mama 'eyamANattiyaM' etAmAjJatikAM 'paccapiNaha' pratyarpayata / 'tae NaM te koDaM biyapurisA' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH 'karayala jAva' karatala yAvat karatalaparigRhItaM zira - Avartta mastake'JjaliM kRtvA rAjAjJAM 'paDisurNeti pratizRNvanti = svIkurvanti 'paDisuNittA' pratizrutya = svIkRtya 'suppaTTassa Nayarassa bahiyA' supatiSThasya nagarasya bahi:, ' pacatthime disIbhAe' pAzcAtye digbhAge = pazcimAyAM dizi ' egaM mahaM kUDAgArasAlaM' ekAM mahatIM kUTAkArazAlAM 'kareMti' kurvanti - kArayanti / 'aNegaravaMbha0' anekastambhazatasaMviniSTAm, 'jAva' yAvat 'pAsAIyaM4' prAsAdIyAM darzanIyAm abhirUpAm pratirUpAm / 'karitA' kRtvA = kArayitvA 'jeNeva sIhaseNe rAyA' yatraiva siMhaseno rAjA 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' evaM jisake sadRza aura koI zAlA na ho aisI banavAo / 'karitA mama eyamANattiyaM paccapiha' banavA kara mujhe pIche khabara do / 'tae NaM te ko biyapurisA karayalajAba paDisurNeti' rAjA ke isa prakAra kI AjJA ko una kauTuMbika puruSoM ne donoM hAthoM ko joDa kara svIkAra kiyA aura ' paDiNitA supaissa Nayarasa bahiyA paccatthime disIbhAe egaM mahaM kUTAgArasAla kareMti' AjJA pramANa kara ve sabake saba supratiSTha nagara ke bahi:pradeza meM pazcima dizA kI ora jAkara usa kUTAkAra vAlI zAlA kI racanA karavAne meM laga gaye / 'aNegakhaMbhasayasaMniviDaM pAsAIM' usa meM unhoMne saikar3oM khaMbhoM kI racanA karavAI / zAlA dekhane vAloM ke citta ko AnaMda denevAlI, darzanIya, apUrvarUpa saMpanna evaM advitIya banakara jaba taiyAra ho cukI, taba 'jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva uvAgacchaMti' A jonArane kSaNe-kSaNe apUrva jaNAya ane jenA samAna khIjI kei pazu zALA na hoya tevI nAva 'karitA mama eyamANattiyaM paJcaviNaha' janAvIne pachI bhane amara mA. 'tae NaM te kATuMbiyapurisA karayala jAva paDisurNeti' rAjanI aAranI AjJAne te Tumsi puruSoM meM hAtha leDIne svIkAra Y=ryo bhane paDisuNittA suparaTThassa Nayarassa bahiyA paccatthime disIbhAe egaM mahaM kUTAgArasAlaM kareMti' mAjJA svArIne te tamAma supratiSTha nagaranA mahAranA pradezamAM pazcima hizA tara nete ITAravAjI zANAnI ithanA puravAmAM bAgI gayA. 'aNegakhaMbhasayasaMniviTThe jAva pAsAIyaM karitA' temAM tethethe seNdde| thAMlalAyonI rathanA karAvI, zALA jonAranAM cittane Anada ApanArI, dazanIya, pU rUpa sapanna, arthAt mameDa janAvI sAthI. yachI kyAre taiyAra thaI tyAre ' jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva zrI vipAka sUtra Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 641 upAgatya 'tamANattiyaM tAmAjJaptikAM-pUrvoktAmAjJAM -- paJcappiNaMti ' pratyarpayanti= svAmin ! kUTAgArazAlA saMpAditA'smAbhiriti nivedayantIti // mU0 6 // // mUlam // tae NaM se sIhaseNe rAyA aNNayA kayAiM egaNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egaNAiM paMcamAisayAiM AmaMtei / tae NaM tAsiM egaNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egaNAI paMcamAisayAI sIhaseNeNaM raNNA AmaMtiyAiM samANAiM savAlaMkAravibhUsiyAI jahAvibhaveNaM jeNeva supaihe Nayare jeNeva sohaseNe rAyA teNeva uvAgacchaMti / tae NaM se sIhaseNe rAyA egaNANaM paMcadevIsayANaM egaNANaM paMcaNhaM mAisayANaM kuTAgArasAlaM AvasahaM dalayai ||suu07|| ttiikaa| 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se sIhaseNe rAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit ekasmin samaye 'egUNagANaM' ekonAnAM 'paMcaNhaM devIsayANaM' paJcAnAM devIzatAnAm 'egUNAI paMcamAisayAI' ekonAni paJcamAtRzatAni navanavatyadhikacatuHzatasaMkhyakAH svazvazrUH 'AmaMtei' ve jahAM siMhasena rAjA virAjamAna the vahAM para Aye aura 'uvAgacchittA tamANattiyaM paJcappiNaMti' Akara nivedana kiyA ki he rAjA! ApakI AjJAnusAra kUTAkAra zAlA bana kara taiyAra ho cukI hai ||suu06|| 'tae NaM se' ityAdi / __'tae NaM' kaTAkAra zAlA ke sampUrNarUpa se nirmita ho cakane bAda 'se sIhaseNe rAyA' usa siMhasena rAjAne 'aNNayA kayAI kisI eka samaya 'egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egaNAiM paMcamAisayAI AmaMtei' eka uvAgacchaMti' te yA si sena In [5224Ana tA, tyai A11 mAcyA mane 'uvAgacchittA tamANattiyaM paccappiNaMti' mApIne nivehana yu 2n ! ApanI AjJA pramANe kuTAkAra zALA banIne taiyAra thaI gaI che, (sU) 6) 'tae NaM se tyAhi. __ 'tae NaM' / / 2 zAsapae 35thI taiyA2 cyA pachI 'se sIhaseNe rAyA' tasiDasena sA 'aNNayA kayAiM se samaye 'egRNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egRNAiM paMcamAisayAiM AmaMteI' yAse navA potAnI patnI tI tenI mAtA zrI vipAka sUtra Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 vipAkazrute Amantrayati - tAmAmAgamanAyAmantraNaM preSayati / 'tae NaM' tataH khalu 'tAsi' tAsAm ' eguNagANaM' ekonAnAM 'paMca'haM devIsayANaM paJcAnAM devIzatAnAm eguNapaMcamAisAI ekonapaJcamAtRzatAni 'sIha seNeNaM raNNA' siMhasenena rAjJA 'AmatiyAI' AmantritAni=AhUtAni 'samANAI' santi 'savvAlaMkAravibhUsiyAI' sarvAlaGkAravibhUSitAni 'jahAvibhaveNaM' yathAvibhavena = svasvavibhavAnusAreNa 'jeNeva suiTThe re' yatraiva sumattiSThaM nagaraM 'jeNeva sIha seNe rAyA' yatraiva siMhaseno rAjA 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti / 'tara NaM se sIhaseNe rAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'egUNANaM' ekonAnAM ' paMcadevIsayANaM' paJcadevIzatAnAm ' egUNANaM' ekonAnAM paMcaNha mAIsayANaM' paJcAnAM mAtRzatAnAM 'kUDAgArasAla' kUTAkArazAlAm 'AvasahaM' Avasatham, vAsasthAnaM 'dalaya3' dadAti // suu07|| // mUlam // tae NaM se sIhaseNe rAyA koTuMbiya purise sahAvei saddAvittA evaM vayAsI - gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA viulaM asaNaM4 kama pAMcasau apanI patniyoM kI mAtAoM ko vahAM para AmaMtrita kiyA / 'tara NaM tAsi egUgANaM paMcaNDa devIsayANaM eguNAI paMcamAisayAI sIha seNeNaM raNNA AmaMtiyAI samANAI savvAlaMkAravibhUsiyAI jahAvibhaveNaM jeNeva mupaidde Nayare jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva uvAgacchaMti' AmaMtrita hue ve sabake saba ekakama pAMcasau mAtAe~ samasta apanI2 vibhavasaMpatti ke anusAra samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara supratiSTa nagara meM jahAM siMhasena rAjA virAjamAna the vahA~ A pahu~cIM / 'tae NaM se sIhaseNe rAyA egUNANaM paMcaharaj rai paMca mAisayANaM kUDAgArasAlaM AvasahaM dulayara' jaba ve vahAM A cukIM taba usa siMhasena rAjA ne una ekakama pA~casau apanI bhAryAoM kI eka kama pAMcasau mAtAoMko usa kUTAkAra zAlA meM ThaharA diyaa| suu07|| sone te ITAra zANAbhAM yadhAravAnuM AmaMtraNa mAbhyu' 'tae NaM tAsiM eguNagANaM paMca devIsayANaM eguNAI paMcamAisayAI sIha seNe raNNA AmaMtiyAI samANAI savvAlaMkAravibhUsiyAI jahAvibhaveNaM jeNeva supaiTThe Nayare jeNeva sIhaseNe rAyA teNeva uvAgacchati' AmaMtraNa bhaNatAM te tamAma thAraso navAguM bhAtAmA peAtAnI saMpatti pramANe tamAma alaMkArathI zaNagAra karIne supratiSTha nagaramAM jyAM siMhasen zabda mizanamAna hutA tyAM bhAvI yahIM thI 'tae NaM se sIha seNaM rAyA egUNANaM paMcadevIsayANaM egUNANaM paMcaNDaM mAisayANaM kUDAgArasAlaM AvasahaM dalayai' te tabhAbha jyAre rAjA pAse AvI gai tyAre te si Mhasena rAjAe te cAraso navANu pAtAnI patnIonI cAraso navANuM mAtAone te kUTAkAra zAlAmAM rahevA mukAma karAvyeA (sU. 7) zrI vipAka sUtra Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam uvaNeha, subahu pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM ca kUDAgArasAlaM sAhareha, tae NaM te koDaMbiyapurisA taheva jAva sAhareMti, tae NaM tAsiM egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNAI paMcamAisayAI savvAlaMkAravibhUsiyAiM taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 AsAemANAiM4 gaMdhavvehi ya NADaehi ya uvagIyamANAI naccijamANAI viharAMti, tae NaM se sIhaseNerAyA aDarattakAla samayaMsi bahuhiM purisehiM saMparibuDe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA kUDAgArasAlAe duvArAiM pihei, pihittA kaDAgArasAlAe savvao samaMtA agaNikAyaM dalayai, tae NaM tAsiM egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNagAiM paMcamAisayAiM sIhaseNeNaM raNNA AlIviyAI samANAI royamANAiM3 attANAI asaraNAiM kAladhammuNA saMjuttAiM // sU0 8 // TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se sIhaseNe rAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'koDubiyapurise saddAveI' kauTumbikapuruSAn zabdayati, 'sadAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA' gacchata khalu yUyaM he devAnupriyAH ! 'viulaM' vipulam 'asaNaM4' azanaM pAnaM khAdya 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' pazcAt 'se sIhaseNe rAyA' usa siMhasana rAjA ne 'kokuMbiyapurise sadAvei' apane naukara-cAkaroM ko bulAyA 'sadAvittA' aura bulAkara 'evaM' isa prakAra 'vayAsI' kahA ki 'gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA' he deyAnupriya ! Apa loga yahAM se jAo 'viulaM asaNaM4 uvaNeha' 'tae NaM se' tyAha. 'tae NaM' te pachI 'se sIhaseNe rAyA' te sahasena 20 me 'koDuMbiyapurise sadAvei' potAnA na42 yAzane mosAvyA 'sadAvittA' mAsAvAne 'evaM' yA pramANe 'vayAsI' muhya 'gacchaha NaM tumbhe devANuppiyA' vAnupriya? 5 sau mIthI me| viula asaNaM4 uvaNeha' mane yA204 52nA 22 tyAMnA . sAtha zrI vipAka sUtra Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 vipAkazrute svAdham 'uvaNeha' upanayata-kUTAgArazAlAyAM prApayata / tathA 'subahu puSphavatthagaMdhamallAlaMkAraM ca subaha puSpagandhamAlyAlaMkAraM ca 'kUDAgArasAlaM' kuTAkArazAlAM 'sAhareha' saMharata-nayata / 'tae NaM te koDuMbiyapurisA' tataH khalu te kauTumbikapuruSAH 'taheva' tathaiva-rAjAjJAnusAreNeva 'jAva' yAvat-'sAhareMti' saMharantiupanayanti 'tae NaM' tataH khalu tAsiM' tAsAm 'egUNagANaM' ekonAnAM 'paMcaNhaM' pazcAnAM 'devIsayANaM' devIzatAnAm 'egUNapaMcamAisayAI' ekonapaJcamAtRzatAni 'savvAlaMkAravibhUsiyAI' sarvAlaGkAravibhUSitAni 'taM viulaM' tad vipulam 'asaNaM 4' azanaM pAnaM khAcaM svAdhaM ca 'suraM ca 5' surAM ca5 'AsAemANAI' AsvAdayamAnAni, visvAdayamAnAni, pAribhAjayamAnAni, paribhuJjAnAni 'gaMdhavvehi ya' gAndhazca-gAyakapuruSaiH gAnakalAkuzalairgAyakaiH 'gADaehi ya' nATakaizca-nartaka aura 4 prakAra kA AhAra vahAM le jAo sAtha meM 'mubahu pupphavatthagaMdha mallAlaMkAraM ca kUDAgArasAlaM sAhareha' aneka prakAra ke puSpa, vastra, gaMdha mAlya aura alaMkAra bhI isa kUTazAlA meM le jaao| 'tae NaM te koDuMbiyapurisA taheva jAva sAhareMti' rAjA kI isa prakAra AjJA sunane ke bAda una kauTumbika puruSoMne rAjA kI AjJA ke anusAra samasta khAne pIne evaM puSpa vastra gaMdha mAlA Adi sAmagrI usa kUTAkAra zAlA meM upasthita kara dI / (tae NaM tAsi egRNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egaNapaMcamAisayAI savvAlaMkAvibhUsiyAI taM viulaM asaNaM4 suraM ca5 AsAemANAiM4 gaMdhavvehi ya NADaehi ya uvagIyamANAI nacinjamANAI viharaMti) anantara una eka kama pAMcasau deviyoM kI ekakama pAMcasau mAtAoMne una Aye hue cAroM prakAra ke AhAra ko khUba khAyA, pIyA, dUsaroM ko bhI khilAyA pilAyA, madirA bhI khUba pI aura pilaaii| 'subahu pupphavatthagaMdhamallAlaMkAraM ca kUTAgArasAlaM sAhareha' bhane 5412 // 5, vasa, adha, bhATya, mane mAra paNa te TAsAmA Cont. "tae NaM te koI biyaparisA taheva jAva sAharati sakatanI mA 42nI mAjJA sAmanyApachI ta Tu(54 puruSae rAjAnI AjJA pramANe tamAma khAvA-pIvAnI vastu ane puSpa, vastra-gaMdhamAlA mA sAmagrI tamAma te 58412 samaya sAvAne hI mApI 'tae NaM tArsi egaNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNapaMcamAisayAiM savvAlaMkAravibhUsiyAiM taM viulaM asaNaM 4 suraM ca5 AsAemANAI4 gaMdhavvehi ya NADaehi ucagIyamANAI naccijjamANAI viharaMti' te pachI yArasI navAeM (488) patnI-mAnI (486) mAtAo e te AvelA cAra prakAranA AhAranA padArthone sArI rIte AhAra karyo, madirA pIdhI, bIjAne paNa khavarAvyA-pIvarAvyA, madirA paNa pAI, gandhae paNa zrI vipAka sUtra Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0-9, devadattAvarNanam 645 puruSaizca 'uvagIyamANAI' upagIyamAnAni 'nacijjamANAI' nartyamAnAni 'viharaMti' viharanti / 'tae NaM se sIhaseNerAyA tataH khalu sa siMhasenA rAjA 'addharattakAlasamayaMsi' ardharAtrakAlasamaye arddharAtrau 'bahuhiM purisehi' bahubhiH purUSaiH 'saMparivuDe' saMparivRtaH sahitaH 'jeNeva' yatraiva 'kUDAgArasAlA' kUTAkArazAlA 'teNeva' tatraiva 'uvAgacchai' upAgacchati 'uvAgacchittA' upAgatya 'kUDAgArasAlAe' kaTAkArazAlAyAH 'duvArAI dvArANi 'pihei' pidadhAti AThaNoti, 'pihittA' pidhAya 'kUDAgArasAlAe' kUTAkArazAlAyAH 'sacao samaMtA' sarvataH samantAt 'agaNikAya dalayai' agnikArya dApayati-kUTAkArazAlAM jvAlayatItyarthaH / 'tae NaM' tataH khalu 'tAsiM' tAsAm 'egUNagANaM' ekonAnAM 'paMcaNhaM' paJcAnAM 'devIsayANaM' devIzatAnAm 'egUNagAI' ekonAni 'paMcamAisayAI paJcamAtRzatAni 'sIhaseNeNaM raNNA' siMhasenena rAjJA 'AlIviyAiM samANAI' AdIgandhoM ne bhI inake Ane kI khUba khuziyAM manAyIM, isake upalakSa meM unhoMne khUba inakI prazaMsA ke gAne gAye / nartaka logoMne manamAne apane nRtyoM se bhI inakA svAgata kiyA (tae NaM se sauhaseNe rAyA addharattakAlasamayasi bahahiM purisehiM saMparivuDe jeNeva kaDAgArasAlA teNeva uvAgacchai) phira vaha siMhasena rAjA arddha rAtri ke samaya meM aneka apane nijI puruSoM se yukta hokara usa kUTAkAra zAlA kI tarapha AyA / (uvAgacchittA kUDAgArasAlAe duvArAI pihei) vahAM pahu~ca kara pahile to usane usake samasta daravAjoM ko baMda karavA diyA / (pihittA kUDAgArasAlAe savvao samaMtA agaNikAyaM dalayai) pazcAt usa kUDAkAra zAlA meM usane saba tarapha se agni lagavA dI / (tae NaM tAsiM egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNagAI paMcamAisayAI sIhaseNeNaM raNNA teonA AvavA mATeno AnaMda jaNAvyuM. teonAM mAnamAM gaMdharvoe teonI prazaMsAnA gIta gAyAM tathA nRtya karanArA mANasee manamAnyA pitAnA mRtyathI teonuM, svAgata dhyu 'tae NaM se sIhaseNe rAyA addharattakAlasamayaMsi bahuhiM purisehiM saMparikhuDe jeNeva kUDAgArasAlA teNeva uvAgacchai' pachI si usena 20 arAtrInA samaye potAnA mane svanAnI sAtha te / 2 / ta25 yAtyA 'uvAgacchittA sAlAe duvArAI pihei' tyAM pAyAne prathama ta teNe tamAma 214 14 42vI sIdhA 'pihittA kUDAgArasAlAe sacao samaMtA agaNikAyaM dalayai' pachI duu||4||2 mA teNe yAzya mAthI ani an adhI. 'tae NaM tAsiM egUNagANaM paMcaNhaM devIsayANaM egUNagAI paMcamAisayAI sIhaseNeNaM raNNA AlIviyAI samANAI zrI vipAka sUtra Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute pitAni-prajvAlitAni santi 'royamANAiM3' rudanti rodanaM kurvanti 'kaMdamANAI' krandanti, uccaiH svareNa rudanti 'vilavamANAI' vilapanti-ziraHsphoTanapUrvakaM vilApaM kurvanti, 'attANAI' atrANAni-rakSArahitAni 'asaraNAI' azaraNAni= zaraNarahitAni 'kAladhammugA saMjuttAI' kAladharmeNa saMyuktAni-tAsAmekonapaJcazatadevInAmekonapaJcazatamAtaro mRtA ityarthaH // mU0 8 // AlIviyAI samANAI royamANAiM3 attANAI asaraNAiM kAladhammuNA saMjuttAI) isase ekakama pAMcasau una saba deviyoM kI ve 499 ve mAtAe~ siMhasena rAjA ke dvArA jalAI gaI huI rudana karate2 AkraMdana karate2 aura vilApa karate2 rakSA ke sAdhanoM ke abhAva meM niHzaraNa hokara kAladharma se saMyukta ho gyiiN| bhAvArtha-una sabake usa kUTAkAra zAlA meM Thahara jAne para rAjAne apane naukara-cAkaroM ko bulA kara kahA ki-he devAnupriya ! tuma loga yahAM se jAo aura cAroM prakAra ke AhAra ko vahAM le jAo aura sAtha meM aneka prakAra ke puSpa, vastra, gaMdha, mAlA, aura alaMkAroM ko bhI le jaao| rAjA kI AjJA pAkara ve kauTumbika puruSa rAjA kI AjJA ke anusAra cAroM prakAra ke taiyAra kiye hue AhAra ko evaM puSpa vastra gaMdha mAlA Adi sAmagrIyAM ko usa kUTAkAra zAlA meM upasthita kara dii| anantara una cAra sau navANu deviyoM kI 499 mAtAoM ne usa Aye hue cAra prakAra ke AhAra kI khUba royamANAiM3 attANAI asaraNAI kAladhammuNA saMjuttAI' tathA yArasA navA pitAnI patnIonI cAraso navANuM mAtAone siMhasena rAjAe saLagAvI dIdhI tyAre te sau rUdana-AkaMdana karatI ane vilApa karatI karatI pitAnAM rakSaNanAM sAdhanene abhAva joI ni:zaraNa banIne tamAma maraNa pAmI gaI, bhAvArtha- te tamAma e phaTAkAra zALAmAM gaI ane sthira thai tyAre rAjAe pitAnA nekara-cAkarane bolAvIne kahyuM ke he devanupriya ! tame sau ahIMthI jAo ane cAra prakAranA AhAranA padArtho tyAM zALAmAM laI jAo temaja sAthe sAthe aneka prakAranAM puSpa, vastra, gaMdha mAlA ane alaMkArone paNa laI jAo. rAjAnI A pramANe AjJA meLavIne te sau nokara-cAkara vage rAjAnI AjJA pramANe cAra prakAranA taiyAra karAvelA AhAranAM padArtho tathA puSpa, vastra, gaMdha mAlA Adi sAmagrIne laI kUTakAra zALAmAM AvyA. pachI te cArase navANuM strIonI mAtaoe te cAra prakAranA AhAranA padArtho khAdhA-pIdhA, puSpa, vastra, gaMdha, mAlA zrI vipAka sUtra Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 647 // mUlam // tae NaM se sIhaseNe rAyA eyakamme4 subahu pAvakamma samajiNittA cauttIsaM vAsasayAiM paramAuM pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamaTriiesu Neraiesu NeraiyattAe uvavaNNe ! se NaM tao aNaMtaraM uvvaTTittA iheva rohIDae Nayare dattassa satthavAhassa kaNhasirIe bhAriyAe kucchiMsi dAriyattAe uvavaNNe / tae NaM sA kaNhasirI NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAriyaM payAyA sukumAla khAyA pIyA, puSpa vastra gaMdha mAlA Adi kA upabhoga kiyA aura aneka prakAra kI madirAoM ko khUba pI aura pilAI / gaMdhavoM ke vividha prakAra ke gAne sune, evaM nartakoM ke nRtyoM ko khUba dekhA aura khUba khuzI manAI / bAda meM vaha siMhasena rAjA usI dina arddha rAtri ke samaya meM apane aneka nijI puruSoM ko lekara isa kUTAkAra zAlA kI tarapha AyA / vahAM pahu~cakara usane pahale una nijI puruSoM dvArA kUTAkAra zAlA ke samasta daravAjoM ko baMda karavA diyA pazcAt usa kUTAkAra zAlA ke cAroM tarapha Aga lagavA dI / isase ve 499 deviyoM kI sabakI saba 499 mAtAe~ siMhasena rAjA ke dvArA jalAI gaI huIrudana karate2 Akrandana karate2 aura vilApa karate2 rakSAke sAdhanoM ke abhAva meM niHzaraNa hokara kAladharma ko prApta huI-mara gaI ||suu0 8 // Adi padArthono paNa yogya rIte upalega karyo sAthe aneka prakAranI madirAone paNa khUba pIdhI ane bIjAne paNa ApI, goMnAM vividha prakAranAM gIta sAMbhaLyAM, ane nRtya karanArAonA nAcane paNa khUba joyA tathA khuzI thayAM, pachIthI te siMhasena rAjA te divase ardharAtrInA samaye pitAnA aneka nija janane sAthe laIne te kUTAkAra zALA pAse AvyA AvIne prathama pitAnA mANasane AjJA karIne zALAnA tamAma daravAjA baMdha karAvyA ane te pachI kUTAkA zALAnI cAreya bAju Aga lagAvI dIdhI tethI cArase navANuM (499) devIonI (499) mAtAo tamAma siMhasena rAjA dvArA agnithI baLatI thakI rUdana karavA lAgI Akradina ane vilApa karatI pitAnA rakSaNanAM sAdhanonA abhAve Azraya vinAnI thaIne kAladharmane pAmI gaI-arthAta maraNa pAmI gaI. sU0 8 zrI vipAka sUtra Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 vipAkazrute jAva surUvAM / tae NaM tIse dAriyAe ammApiyaro Nivvatte egArase divase saMpatte bArasAhe viulaM asaNaM4 jAvamitta0 NAmadhejaM kareMti, taM hou NaM dAriyA devadattA NAmeNaM / tae NaM sA devadattA dAriyA paMcadhAipariggahiyA jAva parivaDDhai || sU0 19 // TIkA 'tara NaM' ityAdi / 'taraNaM sIhaseNerAyA' tataH khalu sa siMhaseno rAjA 'eyakamme4' etatkarmA4ekonapaJcazatazvazrUhiMsanakarmakArakaH, evamatra - etatpradhAnaH, etadvidyaH etatsamAcAra ityapi bodhyam / 'subaha' subaha =atyadhikaM 'pAcakammaM' pApakarma 'samajjiNittA' samaya= samupAye 'cauttIsaM vAsasayAI' catustriMzadvarSazatAni 'paramAuM' paramAyu:utkRSTAyuH 'pAlaittA' pAlayitvA kAlamAse kAlaMkicA kAlamAse kAlaM kRtvA 'chaTTI puDhaaty' yAM pRthivyAm 'ukoseNaM' utkarSeNa 'vAvIsasAgarovamahiiesa' dvAviMzatisAgaropamasthitikeSu 'raiesa' nairayikeSu 'raiyattAe' nairayikatayA ar NaM ' ityAdi / 6 , (tara NaM) isa ke anantara (se sIhaseNe rAyA) vaha siMhasena rAjA ( eya kamme 4 ) ki jisane apanI samasta sAsoM ko mArane rUpa mahA adhArmika kRtya kiyA isI bhayaMkara aparAdha se (subahu pAvakammaM samajji - pittA) aneka prakAra ke pApakarmoM kA upArjana kara (cauttIsaM vAsasayAI paramAuM pAlanA ) 3400 varSa kI utkRSTa Ayu ke samApta ho cukane para (kAlamAse kAlaM kiccA) mRtyu ke avasara meM mara kara (chaTTIe puDhavIe ukko seNaM bAvIsa sAgarovamaTTiiesa Neraiesa neraiyattAe ubavaNNe) chaThI pRthivI ke utkRSTa 22 sAgara kI sthitivAle naraka meM nArakIparyAya se utpanna 'tae NaM' ityAdi 'tae NaM ' te pachI 'se sIhaseNe rAyA' te siMhasena zabda 'eyakamme4 ' ke jeNe potAnI tamAma sAsuene mAravA rUpa mahA adhArmika kRtya karyuM che te bhaya kara aparAdhathI 'subahu pAvakammaM samajjiNittA' bhane prahAranA pAyAbhane upAna naharI 'cauttIsaM vAsasayAI paramAuM pAlaittA ' 3400 tarIsaseo varSAMnI utkRSTa AyuSya pUrI thA rahyA chI, 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu samaye bharaNa pAbhIne 'chaDIe puDhavI ukko seNaM bAvIsasAgarIvamaTTiesa Neraiyaesa rahayattAe ubavaNNe' ThThI pRthvInA utkRSTa 22 khAvIsa sAgaranI sthitivALA narakamAM nArakInI paryAyathI zrI vipAka sUtra Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 649 'uvavaNNe' utpnnH| 'se NaM' sa khalu siMhasenajIvaH 'to' tataH tasmAt sthAnAt 'aNaMtaraM' anantaram pazcAt 'uvvaTTittA' uddhRtya=nissRtya 'iheva' ihaiva= atraiva 'rohIDae Nayare' rohitake nagare 'dattassa satthavAhassa' dattasya sArthavAhasya 'kaNhasirIai bhAriyAe kucchisi' kRSNazriyo bhAryAyAH kukSau-garma 'dAriyattAe uvavaNNe' dArikAtayA-putrItvena utpnnH| 'tae NaM sA kaNhasirI' tataH khalu sA kRSNazrIH 'NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM' navasu mAseSu bahuparipUrNeSu 'jAca' yAvat 'aTTamANaM rAidiyANaM vIikkaMtANaM' arddhASTamarAtriMdiveSu vyatikrAnteSu 'dAriyaM' dArikAM 'payAyA' prjaataa-prjnitvtii| kIdRzImityAha-'sukumAla jAva surUvAM sukumAra-yAvat surUpAM, sukumArapANipAdAM yAvatsurUpAm / 'tae NaM' tataH khalu 'tIse dAriyAe' tasyA dArikAyAH 'ammApiyaro' ambApitarau 'Nivatte egArase divase' nivRtte ekAdaze divase 'saMpatte vArasAhe' saMpApte dvAdazAhe-dvAdaze divase 'viulaM' vipulam 'asaNaM4' azanaM pAnaM khAyaM svAdyaM huaa| (se NaM tao aNaMtaraM uvvaTTittA iheva rohIDae Nayare dattassa satthavAhassa kaNhasirIe bhAriyAe kucchisi dAriyattAe uvavaNNe) vahAM se sthiti pUrNa kara yaha siMhasena kA jIva nikala isI rohitaka nagara meM datta sArthavAha kI bhAryA kRSNazrI kI kukSi meM putrIrUpa se utpanna huaa| (tae NaM sA kahasirI NavaNhaM mAsANaM vahupaDipuNNANaM jAva dAriyaM payAyA) jaba nau mAha 7 // dina acchI taraha se vyatIta ho cuke taba kRSNazrIne putrI ko janma diyA / (sukumAla jAva surUvAM) isa ke hAtha paira Adi avayava bahuta hI sukumAra the ora AkRti bhI isakI vizeSa sundara thI / (tae NaM tIse dAriyAe ammApiyaro Nivvatte egArasame divase saMpatte bArasAhe) jaba isa kI utpatti ke11 dina vyatIta ho cuke aura12 tpanna yo. 'se NaM tao aNaMtaraM uvvaTTittA iheva rohiDae Nayare dattassa satthavAhassa kaNhasirIe bhAriyAe kucchiMsi dAriyattAe uvavaNNe' tyAMnI sthiti pUrNa karIne te siMhasenane jIva nikaLIne A zahitaka nagaramAM dattasArthavAhanI bhAryA-strI kRpazrInai S2mAMthI putrI 3 utpanna thayo 'tae NaM sA kaNhasirI NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM jAva dAriyaM payAyA' nyAre na1 bhAsa bhane 52 sADesAta (7 // rAtrI sArI zate vAtI gayA, tyAre zrI putrAno bhanma 2mAcyA. 'sukumAla jAva murUvAM' tenA eya-51 mA maya ghai subhA2 utA bhane mAti 5 544 sun62 tA. 'tae NaM tIse dAriyAe ammApiyaro Nicatte egArasame divase saMpatte bArasAhe' tanAmanA nyAre agiyAra (11) hisa pUrA 24 (12) mAramA hivasa zrI vipAka sUtra Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 vipAkazrute 'jAva' yAvat upaskArya 'mitta0' mitra jJAtisvajanasambandhiparijanAn puSpavastragandhamAlyAlaGkAreNa satkRtya samAnya teSAM samakSaM tasyA dArikAyAH 'nAmadhejjaM kareMti0' nAmadheyaM kurutaH- yasmAt kAraNAt khalu iyaM dArikA devaprasAdAt labdhA 'te' tat = tasmAt kAraNAt 'hou NaM' bhavatu khalu 'amhaM dAriyA' asmAkaM dArikA devadattANAmeNaM' devadattA nAmnA 'tae NaM sA devadattA dAriyA' tataH khalu sA devadattA dArikA paMcadhAIpariggahiyA' paJcadhAtrI parigRhItA=paJcadhAtrIparipAlitA satI 'jAva paravaDDhar' yAvat girikandarAlInacampakapAdapa iva parivardhate // sU0 9 // // mUlam // tae NaM sA devadattA dAriyA ummukkabAlabhAvA jovvaNeNa ya rUveNa ya lAvaNNeNa ya jAva ahaMvara ukkiTThA ukkiTusarIrA jAyA yAvi hotthA / tae NaM sA devattA dAriyA aNNayA kayAiM pahAyA jAva vibhUsiyA bahUhiM khujAhiM jAva parikkhittA uppi AgAsatalaMsi kaNagatiMdUsaeNaM kIlamANI viharai // sU0 10 // vAM dina jyoM hI lagA usa samaya (viulaM asaNaM4 jAva mitta0 NAmadhejjaM kareMti) isake mAtApitAne vipula mAtrA meM cAroM prakAra kA AhAra pakavAyA aura mitra, jJAti, svajana, saMbaMdhi aura parijanoM kA puSpa, vastra, gaMdha, mAlya aura alaMkAra Adi se satkAra kara unake samakSa hI usa laDakI kA nAmasaMskaraNavidhAna kiyA, aisA khyAla kara ki ( ta hou NaM dAriyA devadattA NAmeNaM) yaha kanyA hameM deva kI prasannatA se varadAna rUpa meM prApta huI hai, isa liye isa kA nAma devadattA hoo| (tae NaM sA devadattA dAriyA paMcadhAIpariggahiyA jAva parivaiDhaI) vaha devadattA pAMca dhAyamAtAoM kI dekharekha meM rahatI huI giri ko kandarA meM AlIna campaka vRkSa kI taraha sukhapUrvaka baDhane lagI / // sU0 9 // syAnyo tyAre te sabhaye, 'viulaM asaNaM4 jAva mitta0 NAmadhejjaM kareMti ' tenAM mAtA-pitAe mATA pramANamAM cAra prakAranA AhAra taiyAra karAvyA ane mitra, jJAti, svajana sabaMdhI ane prajanAnA puSpa, vajra, gaMdha mAdhya ane alaMkAra AdithI sArA satkAra karyAM, ane te saunA samakSa putrInAM nAmakaraNa saMskAranuM vidhAna yu temAM me dRSTi rANI 3, taM hou NaM dAriyA devadattA NAmeNaM ' ma nyA amane deva-prasanna thavAthI varadAnarUpamAM prApta thai che, te mATe te kanyAnuM nAma devadattA zabhavu che 'tae NaM sA devadattA dAriyA paMcadhAIpariggahiyA jAva parivai ' te devadattA pAMca dhAya mAtAonI dekharekhamAM rahetI thakI parvatanI guphAmAM rahelA campaka vRkSa pramANe sukhapUrvaka vadhavA lAgI. ( sU. 9 ) zrI vipAka sUtra Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam TIkA 'tae NaM sA ityAdi / 'tae NaM sA devadattA dAriyA' tataH khalu sA devadattA dArikA-kanyakA 'ummukkabAlabhAvA' unmuktabAlabhAvA 'jovyaNeNa ya' yauvanena 'rUveNa ya' rUpeNa= zarIrAkRtyA 'lAvaNNeNa ya' lAvaNyena zarIrakAntyA 'jAva' yAvat-'atIva2' atIvAtIva 'ukiTThA' uskRSTA 'ukkiTusarIrA' utkRSTazarIrA-paramasundarI 'jAyA yAvi hotthA' jAtA cApyabhavat / 'tae NaM sA devadattA dAriyA' tataH khalu sA devadattA dArikA 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit ekasmin samaye 'hAyA' snAtA=kRtasnAnA 'jAva vibhUsiyA'yAvad vibhUSitAsarvAlaGkAravibhUSitA parihitasundaravastrAbharaNA satI 'bahUhiM khujAhiM' bahubhiH kubjAbhiH 'jAva' yAvat-aSTAdazadezIyAbhirdA sIbhiH 'parikkhittA' parikSiptA parivratA 'uppiM AgAtasalaMsi' upari AkAzatale prAsAdoparibhAge 'cAdanI' iti prasiddha sthAne 'kaNagatiMdUsaeNaM' kanakatindUsakena=suvarNakandukena='kIlamANI' krIDantI viharai'viharati-varttate ||suu010|| 'tae NaM sA' ityAdi / (tae NaM sA devadattA dAriyA) jaba vaha devadattA putrI (ummukkabAlabhAvA) bAlyAvasthA ke bAda yuvAvasthA Ane para (jovaNeNa ya rUveNa ya lAvaNNeNa ya jAva aIca2 ukkiTThA ukkiTThasarIrA jAyA yAvi hotthA) isakA zarIra AkRti aura lAvaNya se sundara dIkhane lagA / 'tae NaM sA devadattA dAriyA aNNayA kayAiM NhAyA jAva vibhUsiyA bahuhiM mujAhiM jAva parikkhittA' kisI eka samaya yaha devadattA laDakI snAna kara aura vastrAbhUSaNa pahira kara apanI 18 deza kI dAsiyAM ke parivAra ke sAtha 'uppi AgAsatalaMsi kaNagatiMdusaeNaM kIlamANI viharai ' Upara AkAzatala-prAsAda ke UparI bhAga-cAMdanI-meM suvarNa kI geMda se krIDA kara rahI thii||suu010|| 'tae NaM sA' tyAhi. 'tae NaM sAdevadattA dAriyA' nyAre te hepattA putrI 'ummukkabAlabhAvA mAlyAvasthA pachI nyAre yauvanAvasthAmA mAvI tyAre jovaNeNa ya rUveNa ya lAvaNNeNa ya jAva aIva2 ukkiTThA ukkiTThasarIrA jAyA yAvi hotthA' te pAtAnA zarIranI mAiti bhane sAeyathA sun62 mAvA all. 'tae NaM sA devadattA dAriyA aNNayA kayAI bahAyA jAva vibhUsiyA bahuhiM khujAhiM jAva parikkhittA' ye samaye te vihattA putrI snAna 3rI bhane sAbhUSaNa pahezana potAnI maDha2 zanI sImAnA parivAra sAthe 'uppi AgAsatalaMsi kaNagatidasaeNaM kIlamANI viharaI' pAtAnA mAzatavA bhaDasanA paranA lAbhA-yAMnAbhA sonAnA geDI-thImatI tI. (sU0 10) zrI vipAka sUtra Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // imaM ca NaM vesamaNadatte rAyA pahAe jAva vibhUsie AsaM durUhai, durUhittA bahurhi purisehiM saMparibuDe AsavAhaNiyAe NijjAemANe dattassa gAhAvaissa gihassa adUrasAmaMte vIivayai / tae NaM se vesamaNe rAyA jAva vIIvayamANe devadattaM dAriyaM uppi AgAsatalaMsi kaNagatidUseNaM kIlamANiM pAsai, pAsittA devadattAe dAriyAe rUveNa ya jovvaNeNa ya lAvaNNeNa ya jAva vimhie koDuMbiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-kassa NaM devANuppiyA! esA dAriyA ? kiM vA NAmadhejaM ? tae NaM te koDuMbiyapurisA vesamaNarAyaM karayala0 evaM vayAsI-esa NaM sAmI dattasatthavAhassa dhUyA kaNhasiri bhAriyAe attayA devadattA NAmaM dAriyA rUveNa ya jovvaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukiTTA ukiTTasarIrA // sU0 11 // TIkA 'imaM ca NaM' ityaadi| 'imaM ca NaM' itazca khalu 'vesamaNadane rAyA' vaizravaNadatto rAjA 'NhAe jAva vibhUsie ' snAto yAvat sarvAlaMkAravibhUSitaH 'AsaM durUhai ' azva durohati Arohati durUhittA' duruhya ArUhya 'bahuhiM purisehiM saMparikhuDe' bahubhiH puruSaiH saMparivRtaH 'AsavAhaNiyAe' azvavAhanikAyai-azvakrIDArthama-azvArUDho 'imaM ca NaM' ityAdi / 'imaM ca NaM' eka samaya kI bAta hai 'vesamaNadatte rAyA' vaizravaNa datta rAjA 'pahAe jAva vibhUsie' snAna kara ke vastrAbhUSaNoM se alaMkRta ho kara 'AsaM durUhaI' apane ghoDe para savAra huA, 'durUhittA' savAra hokara 'bahuhiM purisehi saMparivuDe' aneka puruSoM ke sAtha2 'AsavAhaNiyAe' " imaM ca NaM" tyA (imaM ca NaM) me abhayanI vAta cha. (vesamaNadatte rAyA) vaizravaNuhatta 2in (hAe jAba vibhUsie) snAna zane trAbhUSaNethI kRtana (AsaM durUhai) potAnA ghoDA 52 21 // 2 thayA. (durUhittA) svA2 thane (bahuhiM purisehi saMparikhuDe) zrI vipAka sUtra Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % D vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 9, devadattAvarNanam yatrAzvagatilIlApradarzanapUrvakamazvaM dhAvayati sA'zvakrIDA'zvavAhanikA tayA tasyai tadarthamityarthaH / 'nijjAyamANe' niryAn-nirgacchan 'dattassa gAhAvaimsa gihassa' dattasya gAthApatergahasya 'adUrasAmaMte' nAtidUre nAtisamIpe pArzvabhAgata ityarthaH 'vIivayai' vyativrajati gacchati / .' tae NaM se vesamaNe rAyA' tataH khalu sa vaizravaNo rAjA 'jAva' yAvat azvakrIDArtha nirgacchan dattagAthApattehasamIpataH 'vIIvayamANe' vyativrajan 'devadattaM dAriyaM' devadattAM dArikAm ' uppiM AgAsatalagaMsi' upariAkAzatale prAsAdoparibhAge 'kaNagatiseNaM' kanakatindUkena= suvarNakandukena 'kIlamANi' krIDantI 'pAsai' pazyati / 'pAsittA' dRSTvA 'devadattAe dAriyAe' devadattAyA dArikAyAH 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya' rUpeNa yauvanena lAvaNyena ca 'jAva' yAvat-vimhie' vismita: aho ! adRSTapUrvamIdRzaM rUpamityAzcaryayuktaH san 'koDuMbiyapurise sadAvei' kauTumbikapuruSAn zabdayati=Ahvayati 'sadAvittA' zabdayitvA-AhUya evaM vayAsI' azva krIDA karane ke liye 'nijjAyamANe' jAtA huA 'dattassa gAhAvaissa gihassa adUrasAmaMte vIikyaI' dattagAthApati ke ghara ke kucha pAsa se hokara nikalA / 'tae NaM se vesamaNe rAyA jAca vIIvayamANe devadattaM dAriyaM uppi AgAsatalaMsi kaNagatiMduseNa kIlamANi pAsaI' jAte hue usa vaizravaNa rAjAne Upara makAna para suvarNa kI kaMduka se krIDA karatI huI usa devadattA ko dekhA / 'pAsittA devadattAe dAriyAe rUveNa ya jodhaNeNa ya lAvaNNeNa ya jAba vimhie' dekha kara devadattA ke rUpa se yauvana se aura lAvaNya se ati Azcaryayukta huaa| aisA rUpa to Aja taka dekhane meM nahIM AyA isa prakAra cakitacitta hokara usane 'koDubiyapurise saTTAvei' apane kauTumbikapuruSoM ko bulAyA 'saddAvittA' bulAkara 'evaM vayAsI' aisA kahA bhane puruSAnI sAtha-sAthe (AsavAhaNiyAe) 4*48131 42vA mATe (nijjAyamANe) 46 2 utA (dattassa gAhAvaissa gihassa adUrasAmaMte vIivayai) vRttamAyApatinA dharanI 42 // pAse yadhane nAlyA, (tae NaM se vesamaNe rAyA jAva vIIvayamANe devadattaM dAriyaM uppiM AgAsatalaMsi kaNagatiMduseNaM kIlamANiM pAsai) te mate te vaizravaNa rAjAe mahela upara senAnA geDI-daDAthI kriIDA karatI-ramatI te devadattAne joI. (pAsittA devadattAe dariyAe rUveNa ya jovaNeya ya jAva vimhie) ledhana devadattAnA rUpathI yauvanathI ane lAvaNyathI Azcarya pAmI gaye. AvuM rUpa AjasudhI nepAmA mAyu nathI- pramANe yati-thitta-yasAyamAna thane tethe (koDuMbiyapurise saddAveha) potAnA Tumi puruSAne nAvAcyA. 'sadAvittA' melApAna zrI vipAka sUtra Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 vipAkazrute evamavAdIt-'kassa gaM devANuppiyA !' kasya khalu he devAnupriyAH ? 'esA' 'dAriyA' eSAmAsAdazikhare kanakakandukena krIDantI dArikA ? kiMvA NAmadhejja kiM vA nAmadheyamasyAH ? / ' tae NaM kauTuMbiya purisA' tataH khalu te kauTumvikapuruSAH 'vesamaNarAyaM' vaizravaNarAjaM karayala0' karatalaparigRhItaM ziraAvate mastake'JjaliM kRtvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'esaNaM' eSA khalu 'sAmI' he svAmin ! 'dattasatthavAhassa' dattasArthavAhamya 'dhRyA' duhitA-putrI 'kaNhasirIe bhAriyAe' kRSNazriyo bhAryAyA: 'attayA' AtmajA devadattA NAmaM dAriyA 'devadattA nAma dArikA 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukkiTThA ukkiTTha sarIrA' rUpeNa yauvanena lAvaNyena cotkRSTA utkRSTazarIrA asti / / sU0 11 // // mUlam // tae NaM se vesamaNe rAyA AsavAhaNiyAo paDiNiyatte samANe abhitarahANijje purise saddAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA ! dattasya dhUyaM kaNha'kassa NaM devANuppiyA esA dAriyA' he devAnupriya ! kaho, yaha kisa kI putrI hai ? 'kiM vA NAmadhejja' isakA nAma kyA hai ? 'tae NaM te koDaMviyapurisA vesamaNarAyaM karayala0 evaM vayAsI' isa prakAra nRpati kA kathana sunakara una kauTumbikapuruSoMne hAtha joDa kara aisA kahA ki 'esa NaM sAmI dattasatthavAhassa dhRyA kaNhasirIe bhAriyAe attayA devadattA NAmaM dAriyA' he svAmin ! yaha datta sArthavAha kI laDakI hai| kRSNazrI nAma kI usako bhAryA se yaha utpanna huI aura isakA nAma devadattA hai / 'rUveNa ya jovaNeNa ya lAvaNNeNa ya jAva aIva2 ukkiTThA ukkaTThasarIrA' yaha rUpa, yauvana evaM lAvaNya se utkRSTa evaM anupama zarIrasaMpanna hai| ||suu0 11 // 'evaM vayAsI' mA pramANe hyu, 'kassa NaM devANuppiyA esA dAriyA' hevAnupriyA ! DA se chInI putrI che. 'kiM vA NAmadhejja' tenu nAma zu? 'tae NaM te koDaMbiyapurisA vesamaNarAyaM karayala0 evaM vayAsI' pramANe na vayana sAmAna ta ani puruSAce hAya DIna 240 pramANe 4yu:- "esa NaM sAmo dattasatthavAhassa dhRyA kaNha sirIe bhAriyAe attayA devadattA NAmaM dAriyA' he svAmina! te dattasArthavAhanAM putrI che kRSNazrI nAmanA tenAM patnIthI te utpanna thye| che bhane tenuM nAma devattA cha. 'rUveNa ya jovvaNeNa ya lAvaNNeNa ya ukkiTThA ukkisarIrA' te 35, yauvana bhane sAyathI Gre AthAt anupmzarIrasaMpanna che. e sU0 11 che zrI vipAka sUtra Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devadatta mA sayaMtra NA vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam sirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdissa juvaraNNo bhAriyatAe vareha jaivi ya sA sayaM rajjasukkA / tae NaM te abhitaradANijjA purisA vesamaNeNaM raNA evaM vuttA samANA haTTatuTTA karayala jAva paDisuNeti, paDisuNittA pahAyA jAva suddhappAvesAI vatthAi pavaraparihiyA jeNeva dattassa gihe teNeva uvAgacchaMti // sU0 12 // 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se vesamaNe rAyA' tataH khalu sa vaizravaNA rAjA 'AsavAhaNiyAo' azvavAhanikAtaH 'paDiNiyatte samANe' pratinivRttaH san 'abhitarahANijje purise' abhyantarasthAnIyAn puruSAn-nijAntarikajanAn 'saddAvei' zabdayati=Ahvayati, 'sadAvittA' zabdayitvA='AhUya' 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA' gacchata khalu yUyaM he devAnupiyAH ! 'dattassa dhUyaM' dattasya duhitaraM-putroM kaNhasirIe attayaM' kRSNazriya AtmajAM-kRSNazrIbhAryAkukSisaMbhUtAM 'devadattaM dAriyaM' devadattAM dArikAM 'pUsaNaMdissa juvaraNNo' puSpanandino yuvarAjasya 'bhAriyattAe' bhAryAtayA (bhAryA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isake bAda se vesamaNe rAyA' usa vaizravaNa rAjAne 'AsavAhaNiyAo paDiNiyatte samANe azvavAhanikA-azvakrIDA se pratinivRtta hokara 'abhitarahANijje purise' abhyaMtara sthAna para niyukta puruSoM ko 'sadAveI' bulAyA 'sadAcittA' aura bulAkara evaM vayAsI' isa prakAra kahA 'gacchaha NaM tubbhe devANuppiyA' he devAnupriya ! tuma zIghra jAo! aura 'dattassa dhUyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsagaMdissa juvaraNNo bhAriyattAe vareha' datta kI putrI jo kRSNazrI kI kukSi se utpanna huI hai evaM jisakA nAma devadattA hai use apane yuvarAja puSpanaMdI ke liye 'tae NaM se' yAha. 'tae NaM ' te pachI * se vesamaNe rAyA te vaizravA mye 'AsavAhaNiyAo paDiNiyatte samANe 413thA nivRtta thachana 'abhitarahANijje purise pAtAnA 42 // sthAna52 rAmesa puruSAne 'sadAvei ' mAsAvyA 'saddAvittA' bhane mAlAvIna evaM vayAsI' yA prakAre hyaM gacchaha NaM tubbhe devANappiyA / vAnupriyA tamesa yo, bhane 'dattassa dhyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdissa juvaraNNo bhAriyattAe vareha hattanAM putrI re zrInI mathI utpanna thaI che ane jenuM nAma devadattA che, tene ApaNe yuvarAja puSyanaMdI sAthe varAve. zrI vipAka sUtra Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 656 vipAkazrute tvena) 'vareha' vRNudhvam 'jaivi ya sA sayaM rajjamukkA' yadyapi ca sA svayaM rAjyazulkA-rAjyadAnenApi deyA bhavet, yadvA yadi sA svayaM rAjyazulkA-paTTarAjJI bhavitumicchet tathApi tatsvIkRtya tAM vRNudhvamiti bhAvaH / 'tae NaM tataH khala te 'abhitarahANijjA purisA' AbhyantarasthAnIyAH puruSAH 'vesamaNeNaM raNNA' vaizravaNena rAjJA 'evaM vuttA samANA' evamuktAH santaH 'haTTatuTThA' hRSTatuSTA: harSitahRdayAH santuSTamAnasAH 'karayala jAva' karatala yAvat karatalaparigRhItaM ziraAvarta mastake'JjaliM kRtvA-'paDimuNeti' pratizRNvanti-svIkurvanti / 'paDisuNittA pratizrutya svIkRtya 'NhAyA' snAtAH 'jAva' yAvat-kRtabalikarmANaH vAyasA dyarthakRtAnnabhAgAH kRtakautukamaGgalaprAyazcittAH duHsvapnAdidoSanivAraNArtha prAyazcittarUpeNa ghRtadadhyakSatarvAdikAH 'suddhappAvesAI' zuddhapravezyAni zuddhAni-zucIbhUtAni zuklAni vA pravezyAni-rAjasabhAdau praveSTuM yogyAni 'vatthAI' vastrANi 'pavaraparihiyA' pavaraparihitAH-pravaratayA yathocitarUpeNa parihitAH paridhRtavantaH 'jeNeva dattassa gihe' yatraiva dattasya gRhaM 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti ||s0 12 // varaNa karo / 'jaivi ya sA sayaM rajjamukkA' yadi usake varaNa karane ke zulka meM rAjya bhI denA par3e to koI cintA jaisI bAta nahIM hai athavA yadi vaha svayaM paTTarAnI hone kI apanI bhAvanA vyakta kare to bhI ThIka hai, parantu jisa taraha se yaha varaNa ko jAya usa taraha se karo / 'tae NaM te abhitaradvANijjA purisA vesamaNeNaM raNNA evaM vuttA samANA' isa prakAra rAjA ke dvArA kahe gaye una Abhyantarika puruSoMne 'haTTatuTThA karayala jAva paDimuNeti' vaDe hI harSa se yukta hokara hAtha joDakara rAjA ke isa Adeza ko svIkAra kiyA / aura 'paDisuNittA' svIkAra kara 'pahAyAjAva suddhappAvesAI vatthAI pavaraparihiyA' snAna kiyA, vAyasa Adi ke liye anna vitaraNa kiyA, evaM duHsvapna Adi doSa kI 'jaivi ya sA sayaM rajjamukkA' te 4nyA sAthe yuno samaya 42vAmA re zulaka-strI dhana tarIke rAjya ApavuM paDe te paNa kaI cintA nathI. athavA te je te pote (devadattA) paTarANI thavAnI pitAnI bhAvanA jaNAve che paNa ThIka che. paraMtu 2zata yuvA sAthai tanA samaya yAya te pramANe are| 'tae NaM te adhibhatarahANijjA purisA vesamaNeNaM raNNA evaM vuttA samANA' yA pramANe salame sei qyane te potAnA maranA bhAganA bhANusoya-puruSAne 'hatuTTA karayala jAva hiti ghaNuja harSa sAthe hAtha joDIne rAjAnA e hukamane svIkAra karyo, ane 'paDisuNittA' svI42 4zane NhAyA jAva suddhappAvesAiM vatthAI pavaraparihiyA' snAna karyuM, kAgaDA Adi mATe anna vaheMcyuM ane duHsvapna Adi doSanI nivRtti zrI vipAka sUtra Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam // mUlam // tae NaM se datte satthavAhe te purise ejjamANe pAsai, pAsittA haTTatuTTa AsaNAo, abbhuTThei, abbhuTTittA sattaTupayAI abbhuggae AsaNeNaM uvaNimaMtei, uvaNimaMtittA te purise Asatthe vIsatthe suhAsaNavaragae evaM vayAsI - saMdisatu NaM devAppiyA kimAgamaNappaoaNaM / tae NaM te rAyapurisA dattaM satthavAhaM evaM vayAsI - amhe NaM devAppiyA ! tava dhUyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdista juvaraNNo bhArittAe varemA, taM jai NaM jANAsi devANuppiyA ! juttaM vA pattaM vA salAhaNijaM vA sarisA vA saMjogo dijjau NaM devadatta | bhAriyA pusaNaMdissa juvaraNNo, bhaNa devANuppiyA ! kiM dalayAmo sukkaM ! tae NaM se datte te abhi taraTTANijje purise evaM vayAsI- eyaM caiva devANuppiyA ! mamaM sukaM, japaNaM vesamaNadatte rAyA mamaM dAriyANimitteNaM aNuhi / te abhitaradvANijje purise viuleNaM pupphavattha gaMdhamallalaMkAreNaM sakkArei sammANei, sakkAritA sammANittA paDivisajjei / tae NaM te abbhitaraTTANijjA purisA jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA vesamaNassa raNNo eyamahaM Nivedeti // sU. 13 // 657 nivRtti ke liye prAyazcittarUpa se dadhi dUrvAdika mAMgalika vastueM dhAraNa kIM, pazcAt rAjasabhA meM praveza karate samaya pahirane ke yogya ucita vastrAdikoM ko pahira kara ve ' jeNeva dattassa gihe teNeva uvAgacchaMti' jisa aura dattasArthavAha kA ghara thA usa ora ravAnA hue // sU0 12 // mATe prAyazcitta rUpe ho, durvAdi mAMgalika vastuo dhAraNa karI. pachI rAjasabhAmAM praveza karavAnA samaye paheravA cegya suthebhita vastrAdika paherI karIne te " jeNeva dattassa gihe teNeva uvAgacchaMti ' ? tara hatta sArthavAhunu ghara te tarapha ravAnA thayA. / sU0 12 5 zrI vipAka sUtra Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65. vipAkazrute D TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se datte satthavAhe' sa dattaH sArthavAhaH 'te purise' tAn puruSAn 'ejamANe ejamAnAn AgacchataH 'pAsai' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'haTTatuTTa0' hRSTatuSTahRdayaH 'AsaNAo abbhuTeI' AsanAd abhyuttiSThati, 'abbhudvettA' abhyutthAya 'sattaTupayAI' saptASTapadAni 'abbhugae' abhyudgataH teSAM puruSANAM saMmukhaM gataH' 'AsaNeNaM' Asanena-AsanadAnena 'uvaNimaMtei' upanimantrayati-Asanopari upaveSTuM prArthayati / 'uvaNimaMtittA' upanimantrya 'te purise' tAn puruSAn 'Asatthe' AsvasthAna-svasthIbhUtAn 'vIsatthe' visvasthAn vizeSeNa svasthAn 'suhAsaNavaragae' mukhAsanavaragatAnsukhAsanopaviSTAn evaM vayAsI' evamavAdIta-kimavAdIt ? ityAha -'saMdisaMtu NaM' ityAdi / 'saMdisaMtu NaM devANuppiyA' saMdizantu AjJApayantu khalu he devAnupriyAH ! 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM se datte satthavAhe' datta sArthavAhane te purise ejamANe pAsaI' Ate hue una rAjapuruSoM ko dekhaa| 'pAsittA haTTatuTTha0 AsaNAo abbhuTei' dekhakara vaha baDe hI harSabhAva se yukta hokara evaM santuSTa mana ho apane Asana se uThakhaDA huA aura 'anbhuTTittA' uTha kara 'sattaTThapayAI abhuggae' una ke satkAra ke liye 7-8 paga sAmane gayA / unako Age lekara phira usane unase 'AsaNeNaM uNimaMtei Asana para caiThane kI prArthanA kI / 'uvaNimaMtittA te purise Asatthe vIsatthe suhAsaNa varagae evaM vayAsI' prArthanA karane para jaba ve saba Asana para baiTha gaye taba Asvastha evaM vizeSarUpa se prasannacitta bane hue rAjapuruSoM se dattasArthavAha ne isa prakAra kahA-'saMdisaMtu NaM devANuppiyA kimAgamaNa 'tae NaM'tyAdi. 'tae NaM se datte satyavAhe itta sAtha pAI 'te purise enjamANe pAsaI' sAvatA puruSAne yA 'pAsittA hatuTa0 AsaNAo abbhuTeina ghaNuja harSa bhAva sAthe ane saMtuSTamana thaIne pitAnA Asana uparathI ubhA thayA ane 'abbhuTTittA' hIna 'sattaTThapayAiM abbhuggae' tenI sA2 bhATa 7-8 patA sAme gayA. tyAne mAga 4zana tabho temAne (AvevA 21 puruSAne ) 'AsaNeNaM uvaNimaMtei zAsana 52 mesavAnI prArthanA 421. 'uvaNimaMtittA te purise Asatthe vIsatthe suhAsaNavaragae evaM vayAsI' prAyanA yA pachI nyAre te so mAsana 52 besI gayA, te sau rAjapuruSane vizeSa prasanna thaIne datta sArthavAhe A pramANe kahyuM'sNdisNtu NaM devANuppiyA kimAgamaNappaoyaNaM' hA hevAnupriya ! mAyane mahI zrI vipAka sUtra Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 659 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 'kimAgamaNappaoyaNaM' kimAgamanaprayojanaM bhavatAmAgamanaM kimarthaM jAtam ? iti bhAvaH / 'tae NaM te' tataH khalu te 'rAyapurisA' rAjapuruSAH dattaM satyavAhaM dattaM sArthavAham 'evaM cayAsI' evamavAdiSuH-'amhe NaM devANuppiyA' vayaM khalu he devAnupriya ! 'tava dhUyaM tava duhitaraM 'kaNhasirIe attayaM' kRSNazriya AtmajAMkukSisaMbhUtAM 'devadattaM dAriyaM' devadattAM dArikAM 'pUsaNaMdissa juvaraNNo' puSpanandino yuvarAjasya 'bhAriyattAe' bhAryAtvena 'varemo' vRNumaH, 'taM jai NaM' tad yadi khalu svaM 'jANAsi devANuppiyA' jAnAsi he devAnupriya ! 'juttaM vA' yukra-saMgataM 'pattaM vA' prAptaM vA-kulocitamaryAdAmAptaM 'salAhaNijjaM vA' zlAghanIya prazaMsanIyaM 'sariso vA saMjogo' sadRzo vA'yaM saMyoga iti, jAnAsi iti pUrveNa sambandhaH, tadA 'dijau NaM devadattAbhAriyA' dIyatAM khalu devadattA bhAryA 'pUsaNaMdissa paoyaNaM' kahiye devAnupriya ! yahAM taka Ane kA kyA prayojana hai ? 'tae NaM te rAyapurisA dattaM satthAvahaM evaM vayAsI' datta sArthavAha kA prazna suna kara una logoM ne usase isa prakAra kahA-'amhe Na devANuppiyA tava dhUyaM kaNhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pUsaNaMdissa juvaraNNo bhAriyattAe varemo' he devAnupriya ! hama loga ApakI putrI evaM kRSNazrI kI AtmajA jo devadattA hai use apane yuvarAja puSpanaMdI ke liye bhAryArUpa se varaNa karanA cAhate haiM 'taM jANaM jANAsi devANuppiyA juttaM vA pattaM vA salAhaNijja vA sariso vA saMjogo dijau NaM devadattA bhAriyA pUsaNaMdissa juvaraNNo' so yadi ApakI isameM anumati ho tathA he-devAnupriya ! yadi ise saMgata aura kulocita maryAdA ke anurUpa evaM prazaMsanIya samajhate hoM tathA 'yaha saMyoga sadRza hai' aisA jo mAnate ho to bhAvapArnu prayAna zuche ? ' tae NaM te rAyapurisA dattaM satthavAhaM evaM vayAsI' dattasArthavAne A prakArano prazna sAMbhaLIne rAjapurue temane A pramANe kahyuM'amhe NaM devANuppiyA tava dhUyaM kAhasirIe attayaM devadattaM dAriyaM pusaNaMdissa juvaraNo bhAriyattAe varemo' hevAnupriya ! 21me Aluri putrI meTa 4vezrInA AtmajA je devadattA che tene amArA yuvarAjA puSpagaMdI mATe saMbaMdha (bhAya35thii)126 42vAnA 4272||bhii chIthe 'taM jai NaM jANAsi devANuppiyA juttaM vA pattaM vA salAhaNijjaM vA sariso vA saMjogo dijjau NaM devadattA bhAriyA pUsaNaMdissa juvaraNNo' ta ne mApanI mA pAmatamA saMbhAta DAya tathA 3 devAnupriya ! Apa je A viSe sahamata ane kucita maryAdAne anukULa tathA prazaMsA pAtra samajAtA he. tathA "A saMga barAbara che" evuM mAnatA he te Apa zrI vipAka sUtra Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 vipAkazrute juvaraNa' puSpanandine yuvarAjAya, 'bhaNa devANuppiyA' bhaNa= kathaya he devAnupriya ! 'kiM dalayAmo sukkaM' kiM dadAmaH zulkam = upahAram ? / 'tae NaM' tataH khalu sa dattaH 'abhitaradvANijje purise evaM bayAsI' AbhyantarasthAnIyAn puruSAn evamavAdIt - 'eyaM caiva devANupiyA' etadeva he devAnupriyAH ! mama 'mukkaM' zulkaM 'jaNaM' yatkhalu 'vesamaNadatte rAyA' vaizravaNadatto rAjA 'mama' mAM 'dAriyAnimittenaM' dArikAnimittena 'aNugiNhai' anugRhNAti = anugrahaM karoti, iti kathayitvA 'te abhitaraTThANijje purise' tAna AbhyantarasthAnIyAn puruSAn 'viuleNaM vipulena 'pupphavattha gaMdha mallAlaMkAreNaM' puSpavastragandhamAlyAlaMkAreNa 'sakkArei Apa apanI putrI ko hamAre yuvarAja puSpanaMdI ke liye de dIjiye / tathA sAtha meM yaha bhI 'bhaNa' kaha dIjie ki 'devANupiyA' he devAnupriya ! 'kiM dalayAmo sukkaM' isake mUlyasvarUpa meM hameM kyA denA paDegA / 'tae NaM' rAjapuruSoM kI isa prakAra se bAta sunakara 'se datte te abhitaraTThANijje purise evaM vayAsI' usa datta sArthavAha ne una rAjapuruSoM se isa prakAra kahA - 'eyaM caiva devANupiyA mama sukkaM jaNNaM vesamaNadatte rAyA mamaM dAriyA nimitteNaM aNugiNha' he devAnupriya ! mere liye yahI mUlya hai jo ve vaizravaNadatta rAjA hamAro putrI ko nimitta kara hamAre Upara anugraha kara rahe haiM arthAt yahI unakI hamAre Upara baDI bhArI kRpA hai jo hamArI putrI ke sAtha apane yuvarAja kA saMbaMdha cAha rahe " / isase adhika isa saMbaMdha kA mUlya kyA ho sakatA hai ! ' te abhitaradvANijje purise viuleNaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNa sakkArei ' isa prakAra kaha kara usa datta sArthavAhane una rAjapuruSoM kA vipula puSpa, mApanI putrI amArA yuvarAja puSpanaMhI bhATe yA ! tathA sAthai me pazu 'bhaNa DIAya' devANupiyA ' e he devAnupriya ! ' kiM dalayAmo sukaM ' te unyAnA mukhya tarIThe abhAre zuM vyApavuM paDathe. 'tae NaM' rAnpuruSonI yA pramANe vAta salajIne ' se datte te amitaradvANijje purise evaM vayAsI ' te hattasArtha vADe te puruSAne yA prabhA adhu - ' evaM caiva devANuppiyA mamaM sukkaM japaNaM vesamaNadatterAyA mamaM dAriyAnimitteNaM aNu giNhai hai devAnupriya ! mArA mATe eja mUlya-zulka che ke-vaizravaNadatta rAjA amArI putrIne nimitta rAkhI amArA para anugraha karI rahyA che, arthAta temanI amArA para meTI kRpA che. je amArI putrI sAthe peAtAnA yuvarAjanA saMbadha karvA cAhe che. AthI vizeSa A saMbaMdhanuM mUlya zu ho ?' abhitarahANijje purise viuleNaM puSphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkArei , A prakAre kahIne te dattasA vAhe te rAjapuruSAne puSkaLa puSpa vA, " zrI vipAka sUtra Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fapAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 661 , sammANe ' satkaroti sammAnayati, 'sakkAritA sammANittA' satkRtya sammAnya 'paDivisajje ' prativisarjayati = pratinivarttayati / 'tae NaM te abbhitarahANijjA purisA' tataH khalu te AbhyantarasthAnIyAH puruSAH ' jeNeva vesamaNe rAyA yatraiva vaizravaNo rAjA ' teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'vesamaNassa raNNo' vaizravaNasya rAjJaH 'eyama' etamartha = dattasArthavAhasvIkRtarUpaM vRttAntaM 'Nivedeti' nivedayanti // sU0 13 / / vastra, gaMdha, mAlA aura alakAro se khUba satkAra kiyA ' sammANei saMmAna kiyA / 'sakkAritA sammANittA' satkAra evaM samAna kara phira usane ina sabako 'paDivisajjeha' bidA kiyA / 'tara NaM te abhitaraTThANijjA purisA jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchaMti ' vahAM se bidA hokara ve rAjapuruSa bhI jahA~ vaizravaNa rAjA the vahAM para vApisa Aye aura 'uvAgacchittA' Akara vesamaNassa raNNo eyamahaM NivedeMti' unhoMne vaizravaNa rAjA ke liye dattasArthavAha kI svIkRti rUpa sakala vRttAnta kaha sunAyA / bhAvArtha - jaba dattasArthavAhane apane ghara para Aye hue rAjA ke khAsa vyaktiyoM ko dekhA to usake harSa kA ThikAnA nahIM rahA / usane uThakara sabakA abhivAdana kiyA / sAta ATha paira cala kara vaha unheM apane sthAna para le AyA / aura sundara Asana para baiThA kara unase Ane kA kAraNa puuchaa| zAMtacitta hokara una logoMne apane Ane kA kAraNa isa prakAra prakaTa kiyA-zreSThin ! ApakI jo ' sammANei ' sanmAna karyu pachI te saune 'paDivisajje ' jeNeva vesamaNe rAyA teNeva " gaMdha, bhAlA bhane asaM arothI bhUkha sathAra 'sakkAritA sammANittA' satkAra bhane sanmAna vihAya ya, 'tae NaM te abhitaradvANijjA purisA navA smRti tyAMthI vidAya thaIne te rAjapuruSa jyAM vaizravaNa rAjA hatA tyAM AgaLa pAchA bhAvyA mane ' uvAgacchittA' bhAvAne 'vesamaNassa raNNo eyamahaM Nivedeti temaNe vaizravaNu rAjA mATe dattasA vAhe je vAtanA svIkAra karyAM hatA te tamAma vAta kahI saMbhaLAvI. bhAvArtha -jyAre dattasAvADe potAnA ghera AvelA rAjAnA khAsa mANasone joyA teA tenA harSanA pAra na rahyo, teNe uThIne tamAmane abhivAdana karyuM. (darekanAM nAma laIne namaskAra karyAM ) sAta-ATha pagalAM AgaLa cAlIne tene peAtAnA sthAna para lai AvyA, ane sundara Asana para besAryAM ane tenA AvavAnuM kAraNu pUchyuM-pachI zAMta citta thaine pote je kAraNathI AvyA che, te kAraNu kahyuM, zela! zrI vipAka sUtra Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 vipAkazrute tae NaM se datte gAhAvaI aNNayA kayAiM sobhaNaMsi tihikaraNadivasaNakkhattamuhurtasi viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvitA mittaNAi0 AmaMtei, AmaMtittA bahAe jAva pAyacchitte suhAsaNavaragae teNaM mitta0 saddhiM saMparibuDe taM devadattA putrI hai hama use apane yuvarAja ke liye varaNa karanA cAhate haiM / kahiye, isameM bheTa svarUpa hameM Apako kyA denA cAhiye / Apa yaha vizvAsa rakheM yaha saMbaMdha bahuta hI ucita hai / yadi ApakI bhAvanA ho to saMbaMdha Aja se hI nizcita kara liyA jAya / isa prakAra rAjapuruSoM kA abhiprAya suna kara dattasArthavAha bahuta hI prasanna huaa| anta meM usane apanI isa saMbaMdha ke liye zubha sammati pradarzita karadI aura kahA ki yaha Apa logoM kA baDA bhArI anugraha hai jo Apa jaise baDe vyakti hamAre jaise choTe vyaktiyoM ke sAtha apane yuvarAja kA saMbaMdha sthApita kara rahe haiM / saMbaMdha-vArtA nirNIta ho jAne para dattasArthavAha ne calate samaya una rAjapuruSoM ko puSpa vastrAdikoM se khUba AdarasatkAra kara vidA kiye, ve sabake saba prasanna vadana hote hue vaizravaNa rAjA ke pAsa Aye, saMbaMdha nizcita hA jAne kI vArtA ke samAcAra sunA kara rAjA ko saMtuSTa kiyA // sU0 13 // ApanI je devadattA putrI che tene lagna saMbaMdha ame amArA yuvarAjanI sAthe karavA cAhIe chIe. te Apa amane jaNAve ke tenA badalAmAM bheTarUpe amAre tamane zuM ApavAnuM raheze? tame khAtrIthI mAnaze ke A saMbaMdha ghaNoja egya che. je tamArI bhAvanA hoya te saMbaMdhano AjathI ja nizcaya karI laIe, A pramANe rAjapuruSane abhiprAya sAMbhaLIne dattasArthavAha ghaNAja prasanna thayA ane chevaTamAM temaNe A saMbaMdha mATe pitAnI zubha saMmati jAhera karI batAvI ane kahyuM ke tamAro saune mArA upara meTa anugraha che ke Apa jevA meTA mANase amArA jevA nAnA-mANaso sAthe tamArA yuvarAjane lagna saMbaMdha sthApita karavA Iccho cho. pachI saMbaMdha viSe. nirNaya thayA bAda dattasArthavAha-jyAre te rAjapuruSa vidAya thavA lAgyA tyAre temane puSpa, vastrAdikethI ghaNe ja Adara satkAra karyo ane vidAya karyA. te sau rAjapuruSe prasannamukha banIne vaizravaNa rAjAnI pAse AvyA ane saMbaMdha nakakI thaI gayA che te hakIkata kahIne rAjAne prasanna karyA. e sUtra 13 muM zrI vipAka sUtra Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru. 1, a0 9, devadattAvarNanam viulaM asaNaM4 AsAemANe4 viharai / jimiyabhuttuttarAgae AyaMte3 taM mittaNAi0 viuleNaM gaMdhapupphavatthamallAlaMkAreNaM sakkArei, sammANei, sakAritA sammANittA devadattaM dAriyaM pahAyaM jAva vibhUsiyasarIraM purisasahassavAhiNi sIyaM dUrohei, dUrohittA subahumitta jAva saddhiM saMparivuDe savviDDIe jAva NAiyaraveNaM rohIDagaM NayaraM majjhamajheNaM jeNeva vesamaNaraNNo gihe jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA karayala jAva vaddhAvei, vaddhAvittA vesamaNassa raNNo devadattaM dAriyaM uvaNei // sU0 14 // TIkA 'tae NaM se datte' ityAdi / 'tae NaM se datte gAhAvaI' tataH khalu sa datto gAthApattiH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'somaNaMsi' zobhane 'tihikaraNadivasaNakkhattamuhuttasi' tithikaraNadicasanakSatramuhUrte 'viulaM' vipulam 'asaNaM 4' azanaM pAnaM khAdyaM svAdyam 'uvakravaDAvei' upaskArayati, "uvakkhaDAvittA' upaskArya 'mittaNAi0' mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanAn 'AmaMtei' 'taeNaM se datte' ityAdi / 'tae NaM' pazcAt 'se datte gAhAvaI' usa dattasArthavAhane 'aNNayA kayAI kisI eka samaya 'sobhaNaMsi tihikaraNadivasaNakkhattamuhuttaMsi' zubha tithi, zubha karaNa, zubha divasa, zubha nakSatra, rUpa zubha muhUrta meM 'viulaM asaNaM0 uvakkhaDAvei' bahuta adhika4 cAro prakAra kA AhAra tayAra krvaayaa| 'ukkakhaDAvittA mittaNAi0 AmaMtei' jaba saba prakArase AhAra kI sAmagrI vipula mAtrA meM saMpanna ho cukI-usa samaya usane apane mitrajana jJAtijana Adi sambaMdhI parijanoM ko AmaMtrita kiyA / 'AmaMtittA "tae NaM se datte" tyAdi 'tae NaM' ta pachI 'se datte gAhAvaI' te ittamA pAI 'aNNayA kayAI me samaya 'sAbhaNaMsi tihikaraNadivasaNakkhattamuhuttaMsi 'zula tithi. zama zubha visa, nakSatra 35 bhutabhA 'viulaM asaNaM0 uvakkhaDAvei dhayAM moTA abhAbhA yA anADA2na pahA taiyAra 42vyA, 'uvakkhaDAvittA mittaNAi0 AmaMtei' nyAre tamAma praznI mAhArI sAbhazrI 3 prabhAzubha taiyAra tha64 te samaye teNe potAnA mitrajana, jJAtijana Adi saMbaMdhI parijanene AmaMtraNa zrI vipAka sUtra Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 vipAkazrute Amantrayati, 'AmaMtittA' Amantrya 'pahAe' snAtaH 'jAva pAyacchitte' yAvatkRtavalikarmA kRtakautukamaMgalamAyazcittaH 'suhAsaNavaragae' sukhAsanavara gataH-sukhamAsInaH 'teNaM' tena, 'mitta0 saddhiM' mitrajJAti - svajanasambandhiparijanena sArdhaM 'saMparivuDe' saMparitaH ' taM viulaM asaNaM 4' tat pUrvopaskAritaM vipulam azanaM pAnaM khAdyaM svAdyam 'AsAemANe 4 viharai' AsvAdayan 4 viharati / 'jimiyamuttuttarAgae' nimittabhuktottarAgataH = mAgvyAkhyAtametat / 'AyaMte 3' AcAntaH, cokSaH, zucibhUtaH = hastamukhAdiprakSAlanapUrvakaM zucibhUtaH, 'taM' tat 'mittaNAi0 mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanaM 'viuleNaM' vipulena 'gaMdhapuSpavatthamallAlaMkAreNaM' gandhapuSpa mAlyAlaGkAreNa 'sakkArei sammANe ' satkaroti sammAnayati, 'sakkAritA sammANittA' satkRtya sammAnya 'devadattaM dAriyaM' devadattAM dArikAM hAe jAva pAyacchitte suhAsaNavaragae' phira usane acchI taraha se snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka maMgala evaM prAyazcitta Adi bhI kiye / pazcAt sukhAsana para baiTha kara usane 'teNaM mitta0 saddhiM saMparivuDe taM viulaM asaNaM 4 AsAemANe 4 vihara' apane Aye hue mitrAdikoM ke sAtha sammi litarUpa se usa cAroM prakAra ke AhAra ko khUba rucipUrvaka jImA aura jimAyA / 'jimiyamuttuttarAgae' jIma cukane ke bAda phira isane 'AyaMte 3 taM mittaNAi0 viuleNaM gaMdhapupphavatthamallAlaMkAreNaM sakkArei' apane sthAna para Akara Acamana kiyA, hasta mukha Adi kA acchI taraha prakSAlana kiyA / jaba yaha acchI taraha apane hAtha muMha ko sApha kara liyA taba phira isane bhojya meM sammilita hue mitrAdi parijanoM kA gaMdha, puSpa, vastra, mAlA aura alaMkAra Adi dvArA satkAra Ayu ane teAvyA. ' AmaMtittA jAva pAyacchitte muhAsaNavaragae ' pachI sArI rIte snAna karyuM kAgaDA Adi pakSiyAne anna ApavArUpa li karmo karyuM, kautuka maMgaLa ane prAyazcita Adi paNa karyuM. te pachI sArI rIte sukhAsana para besIne temaNe ' teNaM mitta0 saddhiM saMparivuDe taM viulaM asaNaM 4 AsAemANe 4 virahai potAnA AmaMtrita arthAt AvelA mitrAdikA sAthe maLIne te cAreya prakAranA AhAine yUja 3thipUrva bhabhyA ane bhADayA ' jimiyattuttarAgae ' bhI rahyA pachI te 'AyaMte 3 taM mittaNAr3a biuleNaM gaMdhapuSpavatthamallAlaMkAreNaM sakkArei ' potAnA Asana para AvIne Acamana karyuM, hAtha mukhane sArI rIte dhecA, pachI jayAre sArI rIte peAtAnA mukha ane hAthane sApha karI lIdhA pachI te sau mitrAdi parijanAne gaMdha, puSpa, vastra, mAlA ane alaMkAra Adi dvArA satkAra karyAM. , zrI vipAka sUtra , Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 665 'vhAya' snAtAM ' jAva vibhUsiyasarIraM ' yAvat sarvAlaMkAravibhUSitazarIrAM 'purisasahasrasavAhiNi sIyaM puruSasahasravAhinIM zivikAM 'dUrohei' dUrohAti Arohayati "dUrohittA' dUroA = ArohA 'subahumita jAva saddhiM subahu mitra yAvat sAdha - subahu mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena sArdhaM 'saMparivuDe' saMparivRtaH 'saccisaIe' sarva 'jAva NAiyaraveNaM' yAvat nAditaraveNa, atra yAvacchabdakaraNAdeva yojanA'vagantavyA - 'savvajuIe, savvabaleNaM, savvasamudapaNaM, savvAraMbheNaM, savvavibhUIe, savvavibhUsAe, savvasaMbhameNaM savvapuSpagaMdha mallAlaMkAreNaM, savvatuDiyasa isa SNiNA eNaM, mahayA iDDhI e, mahayA juIe, mahayA baleNaM, mahayA samudapaNaM, mahayA varatuDiyajamagasama gappavAieNaM, saMkha- paNava- paDaha - bheri jhallAra kharamuhihuDukka-suraya-muaMgaduMduhi - NigghosaNA iyara veNaM' iti / tatra 'sabbajuIe' sarvagratyA-sakalavastrAbharaNAnAM prabhayA, ' savvabaleNaM - sarvasainyena, sarvasamudayena - sakalapauraparivArAdisamudAyena, kiyA / 'sammANe ' sanmAna kiyA / 'sakkAritA sammANittA devadattaM dAriyaM hAyaM jAva vibhUsiyasarIraM purisasahasvAhiNiM sIyaM dUrohei' satkAra aura sanmAna karane bAda snAna karAI huI evaM samasta alaMkAroM se vibhUSita zarIravAlI apanI putrI devadattA ko usane pAlakhI meM - jise eka hajAra AdamI vahana kara rahe the-biThA diyA / 'durohittA subahu - mitta jAva saddhiM saMparivuDe savbiDDhIe jAva NAiyaraveNaM rohIDagaM NayaraM majjhaMmajjheNaM jeNeva vesamaNaraNNo gihe jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchaD jaba vaha pAlakhI meM acchI taraha baiTha gaI taba yaha use lekara mitrAdiparijanoM se yukta hokara sarva prakAra kI Rddhi se, sarva prakAra kI kAnti se, sakala vastra aura AbharaNoM kI prabhA se, sarvasainya se, sarva samudAya se sakala paura parivAra Adi ke samudAya se, sarva prakAra ke 4 sammANe ' sanmAna yu 'sakkAritA sammANinA devadattaM dAriyaM vhAyaM jAva vibhusiyasarIraM purisa - hassavAhiNiM sIyaM dUrohei ' satkAra bhane sanmAna ryA pachI snAna karAvIne samasta alaMkArAthI zaNagArelI peAtAnI putrI devadattAne je pAlakhIne eka hajAra mANaseA upADI rahelA che te pAlakhImAM esArI AvyA 6 9 dUrohittA subahumitta jAva saddhiM saparivuDe savvidIe jAva rohIDagaM NayaraM majjhamajjheNaM jeNeva vesamaNaraNNo gihe jeNeva vesamaNe rAyA teNeva uvAgacchai jyAre te pAlakhImAM besI gai tyAre tene mitrAddhi parijanAnA sAthe sarva prakAranI kAntithI, tamAma vastra ane AbharaNe-ghareNAeAnAM tejathI, sarva saunyathI, sakala nagarajana Adi samudAyathI, sarva prakAranA AithI, sarva prakAranI vibhUtithI, sava zrI vipAka sUtra Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 vipAkazrute sarvAdareNa-sarvapayatnena, 'savvavibhUIe' sarvavibhUtyA-sarvaizvaryeNa, sarvasaMpadetyarthaH, sarvavibhUSayA-sarvavidhanepathyAdidhAraNena sarvazobhayetyarthaH, sarvasaMbhrameNa-sarveNa autsukyena-snehamayena cAJcalyenetyarthaH, sarvapuSpagandhamAlyAlaMkAreNa-sugamametat, 'savvatuDiyasahasaNiNAeNaM' sarvatruTitazabdasaMninAdena sarvavidhAnAM truTitAnAM vAdyAnAM zabdAsteSAM saMninAdaH saMmilitaH saMgato nAdaH mahAn ghoSaste netyarthaH / atra sarvazabdo bahutarArthabodhakaH, iti bodhayituM tavyAkhyArUpeNa punarAha-mahayA iDDhIe' ityAdi / mahatyA RddhayA, mahatyA yutyA, mahatA samudAyena-samUhena mahatA varatruTitayamakasamakavAditena mahatA-bRhatA, varatruTitAnAM zreSThavividhavAdyAnAM yamakasamakena yugapat , pravAditena, 'saMkha-paNava paDaha-bheri-jhallari-kharamuhihuDukka-muraya-muaMga-duMduhiNigghosaNAiyaraveNaM' zaGkha-paNava-paTaha-bherI-jhallarIkharamukhI-huDukka-muraja-mRdaGga-dundubhini?SanAditaraveNa zaGkhAdidundubhyantAnAM vAdyavizeSANAM nirghoSasya nAditaraveNa pratidhvaninA, 'rohIDagaM NayaraM' rohitakasya nagarasya 'majha majjheNaM' madhyamadhyena 'jeNeva vesamaNaraNNo gihe' yatraiva vaizravaNasya rAjJo gRhaM 'jeNeva vesamaNe rAyA' yatraiva vaizravaNo rAjA teNeva uvaagcch|' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'karayala jAva baddhAvei' karatalaparigRhItaM zira-Avarta mastake'JjaliM kRtvA vaizravaNaM rAjAnaM jayena vijayena-jayaAdara se, sarva prakAra kI vibhUti se, sarva prakAra ke nepathyAdika ke dhAraNa se, sarva prakAra ke saMbhrama se, sarva prakAra ke puSpa, gaMdha, mAlA evaM alaMkAro se, saba taraha ke vAdiMtroM kI gaDagaDAhaTa se, mahatI Rddhi se, mahatI yuti se, mahAna sainyAdirUpa bala se, mahAn samudAya se, aneka prakAra ke sundara2 sAtha2 bajate hue zaMkha, paNava, paTaha, bherI, jhallarI, kharamuhI, huDukka, muraja mRdaMga dundubhI ke zabdoM kI pratidhvani ke sAtha rohitaka nagara ke ThIka madhyabhAga se hotA huA jahAM vaizravaNa rAjA kA prAsAda thA vahAM para gyaa| 'uvAgacchittA karayala jAva baddhAvei' jAkara usane donoM hAtha joDakara rAjA ko nepathyAdika dhAraNathI, sarva prakAranAM saMbhramathI, sarva prakAranAM puSpa, gaMdha, mAlA ane alaMkArothI yukata tathA tamAma prakAranAM vAjIMtranA nAda sAthe mahAna Rddhighuti, mahAsainya rUpa baLa ane moTA samudAya sAthe aneka prakAranA sundara sAja-vAgatA-zaMkha, 55, 54, ri, Asa2, 52mubhI, 4, bhu24, mRga, dundubhAnA sahAnA prtiavani sAthe hitaka nagaranA barAbara madhya bhAgamAMthI pasAra thaIne jyAM vaizravaNa 2 bhADe to tyA mANa gayA. uvAgacchittA karayala0 jAva baddhAveda' jaine teNe banne hAtha joDIne rAjAne "Apa jayavanta he, Apane-vijaya hi?" zrI vipAka sUtra Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam vijayazabdena vardhayati 'vaddhAbittA' vardhayitvA 'vesamaNassa raNo' vaizravaNasya rAjJaH 'devadattaM dAriyaM' devadattAM dArikAm 'uvaNeDa' upanayati // mU0 14 // // mUlam // tae NaM se vesamaNe rAyA devadattaM dAriyaM uvaNIyaM pAsai, pAsittA haTTatuTTa0 viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei, uvakkhaDAvittA mittaNAi0 AmaMtei jAva sakkArei sammANei, sakkAritA sammANittA pUsaNaMdikumAraM devadattaM dAriyaM paTTayaM dUrohei, dUrohittA seyApIehi kalasehiM majAvei, majAvittA varaNevatthiyaM karei, karittA aggihomaM karei, karittA pUsaNaMdikumAraM devadattAe dAriyAe pANiM gilAvei / tae NaM se vesamaNadatte rAyA pUsaNaMdissa kumArassa devadattaM dAriyaM savvaDDhIe jAva nAdiyaraveNaM mahayA iDDhIsakkArasamudaeNaM pANiggahaNaM kArei, kArittA devadattAe bhAriyAe ammApiyaro mittajAva pariyaNaM ca viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM pupphavatthagaMdhamalAlaMkAreNa ya sakkArei jAva paDivisajjei ||suu0 15 // TIkA 'tae NaM se vesamaNe' ityAdi / tae NaM se vesamaNe rAyA tataH khalu sa vaizravaNo rAjA 'devadattaM "Apa jayavanta hoM Apako vijaya ho" ina zabdoM se bdhaayaa| 'vaddhAvittA' badhA kara 'vesamaNassa raNNo devadattaM dAriyaM uvaNeI' usane usa vaizravaNa rAjA ke samakSa apanI devadattA kanyA ko upasthita kara dI // sU0 14 // 'tae NaM se vesamaNe' ityAdi / 'tae NaM' pazcAt ' se vesamaNe rAyA' vaizravaNa rAjAne 'devadattaM yA zahAthI, vadhAcyA 'vaddhAvittA' vadhAvAne 'vesamaNassa raNNo devadattaM dAriyaM uvaNei' to te vaizravaNa 20tanA samakSa potAnA devattA nyAne upasthita 4rI (2014) 'tae NaM se vesamaNe' tyAhi. 'tae gaM' pachI nyAre ' se vesamaNe rAyA' te vaizravaNa 20n 'devadanaM zrI vipAka sUtra Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 - vipAkazrute dAriyaM' devadattAM dArikAm 'uvaNIya' upanItAMsamIpamAgatAM 'pAsai' pazyati 'pAsittA' dRSTvA 'haTTatuTu0' hRSTatuSTahRdayaH 'viulaM' vipulam 'asaNaM4' azanAdikaM caturvidhamAhAram ucakkhaDAvei' upaskArayati, ' uvakkhaDAvittA' upaskArya 'mittaNAi0' mitrajhAtinijakasvajanasambandhiparijanAn 'AmaMtei' Amantrayati-Ahvayati 'jApa' yAvat-tAn vipulena puSpavastragandhamAlyAlaMkAreNa 'sakkArei sammANeI' satkaroti sammAnayati, sakAritA sammAnittA satkRtya saMmAnya 'pUsaNaMdikumAraM devadattaM dAriyaM' puSpanandikumAraM devadattAM dArikAM ca 'paTTayaM' paTTakaM paTTakopari 'dUrohei' dUrohayati Arohayati-upavezayati 'dUrohittA' dUrohaya 'seyApIehi~' zvetapItaiH rajatasuvarNamayaiH 'kalasehiM kalazaiH 'majjAvei' majjayati-snapayati 'majjAvittA' majjayitvA snapayitvA 'varaNevatthiyaM' varanedAriyaM' devadattA dArikA ko 'uvaNIyaM' apane pAsa AI huI 'pAsa' dekhA, 'pAsittA' dekhakara vaha 'haTTatuTTha0 viulaM asaNaM4 uvakkhaDAvei' bahuta adhika harSitacitta huA / bAda meM usane cAroM prakAra ke AhAra ko adhikase adhika mAtrA meM tayAra karavAyA / 'ubakkhaDAvittA' tayAra karavA kara 'mittaNAi0 AmaMtei ' usane apane mitrAdi parijanoM ko AmaMtrita kiyaa| 'jAva sakkArei sammANeI' unake sAtha baiTha kara usane khUba manamAnA bhojana kiyA aura sabako krvaayaa| pazcAt gaMdha mAlA AdikoM se sabakA satkAra aura sanmAna kara usane 'pUsaNaMdikumAraM devadatta dAriyaM paTTayaM dUrohei' puSpanadi kumAra ko evaM devadattA ko pATa para baiThAye 'darohittA seyApIehi kalasehiM majjAvei' baiThA kara cAMdI aura sone ke kalazoM se unakA abhiSeka kraayaa| dAriyaM devatA mA4i-OMnyAne 'uvaNIyaM ' potAnA pAse sAvalI 'pAsaI' 2tyAre 'pAsittA'ne te 'hatu40 viulaM asaNaM4 ulakkhaDAvei 'yittamA ghara harSa pAmyA, pachIthI teNe cAra prakAranA AhArane vadhAremAM vadhAre pramANathI taiyAra karAvyA. 'uvakkhaDAvittA' taiyAra 4zavIna 'mittaNAi0 AmaMtei tethe potAnA bhitra parisanAne mAtraya sApAna sosAvyA. 'jAva sakkArei sammANei' bhane temAnI sAthe besIne teNe khUba mana-bhAvatAM bhejana karyA ane saune bhejana karAvyAM. pachI adha, bhAva mA 13 sInA sa2 bhane sanmAna 4aa pachI taNe 'pUsaNaMdikumAra devadattaM dAriyaM paTTayaM dUrohei' 0pana hI bhAra bhane hepattAne pATa 752 mesAyaryA. 'darohittA seyApIehiM kalasehi majjAvei sArIra yAMhI-sonAMnA sAthI tbhne| maniSa 42|0ye| ' majjAvittA varaNevatthiyaM karei ' mali (yA tha/ zrI vipAka sUtra Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 1, a. 9, devadattAvarNanam 669 payikAM= zreSTha vastrAbharaNavibhUSitAM 'karei' karoti, 'karitA ' kRtvA 'aggihomaM kAre ' agnihomaM kArayati, 'karitA' kArayitvA 'pUsaNaMdikumAraM ' puSpanandikumAraM 'devadattAe dAriyAe ' devadattAyA dArikAyA: 'pANi giNhAve' pANi- karaM grAhayati / 'tara gaM' tataH khalu 'se vesamaNadane rAyA' sa vaizravaNadatto rAjA 'pUsaNaMdissa kumArassa' puSpanandinaH kumArasya 'devadattaM dAriyaM' devadattAM dArikAM 'savvaDDhIe' sarvaddharcA ' jAva nAdiyaraveNaM' yAvat-nAditaraveNa, atrayayAvacchadabodhyo'rthaH prAganantarasUtra eboktaH / mahayA iDDhIsakkArasamudapaNaM' mahatA RddhisatkAra samudayena pANigahaNaM' pANigrahaNaM vivAda 'kAreDa' kArayati, kAritA kArayitvA 'devadattA bhAriyAe ' devadattAyA bhAryAyAH 'ammApiyaro' ambApitarau 'mitta jAva pariyaNaM' mitra yAvatparijanaM 'viuleNaM' vipulena = pracureNa 'asaNa pANakhAimasAimeNaM' azanapAnakhAdyasvAdhena 'puSpavattha gaMdhamallAlaMkAreNa ya' 'majjAvattA varaNevatthiyaM karei' abhiSeka kriyA ho jAne ke bAda sundara vastra aura AbhUSaNoM se unheM alaMkRta kiyA / 'karitA aggihomaM karei' alaMkRta karA kara unase phira havana karAyA / ' karitA pUsaNaM dikumAraM devadattAe dAriyA pANi giNhAvei ' homavidhi jaba samApta ho cukI, taba rAjAne devadattA kA puSpanaMdi kumAra ke sAtha pANigrahaNa karane kI vidhi karavAI / isa prakAra 'se vesamaNadatte rAyA pUsaNaMdissa kumArassa devadattaM dAriyaM savvadIe jAva nAdiyaraveNaM mahayA iDDhIsakkArasamudraNaM pANigaNaM kAre' usa vaizravaNa rAjAne apane yuvarAja puSpanaMdi kumAra kA devadatta dArikA ke sAtha sarva prakAra kI Rddhi Adi ke anurUpa baDe hI ThATavATa se gAje bAje ke sAtha2 vivAhavidhi pUrNa kI kAritA devadattA bhAriyAe ammApiyaro mitta jAva pariyaNaM ca viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM puSpavatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkArei jAva paDivisajjei' isa prakAra devadattA bhAryA ke mAtapitA ko evaM mitrAdiparijanoM 6 2hyA mAha suMdara vastra bhane ajha arothI zazugAryA . ' kAritA aggihomaM karei ' zAzugAryA pachI te 12-4nyA pAse havana purAvyA. 'kAritA pUsaNadikumAra devadattAe pANi giNhAve' homa vidhI thA rahyA mAha rAnnaye hevahattAno yuSyanaMhI ThubhAra sAthai pANigrahAya vidhI purAvyA. ye rAte 'se vesamaNa datte rAyA pUsaNaM dikumArasa devadattaM dAriyaM savvaDaDIe jAva nAdiyara veNaM mahayA iDDhI sakkArasamudapaNaM pANiggahaNaM kAreDa' te vaizravaNu rAjAe petAnA yuvarAja puSpanadI kumAranI, devadattA kanyAnI sAthe sa prakAranI Rddhi Adine anukULa gAjate vAjate meTA samAra MbhapUrvaka lagna vidhi pUrNa karI. kAritA devadattAe bhAriyAe ammApiyaro mitta jAva pariyaNaM ca viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNa ya sakkA rei jAva paDivisajjei' 4 zrI vipAka sUtra Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % E 670 vipAkazrute puSpavastragandhamAlyAlaMkAreNa ca 'sakkArei jAva paDivisajjeI' satkaroti yAvat prativisarjayati - satkaroti sammAnayati, satkRtya sammAnya prativisarjayati= pratinivartayati // sU0 15 // ||muulm // tae NaM se pUsaNaMdikumAre devadattAe bhAriyAe saddhiM uppi pAsAyavaragae phuTamANehiM muiMgamatthaehi battIsaibaddhanADaehiM uvagijamANe2 jAva viharai / taeNaM se vesamaNe rAyA aNNayA kayAiM kAladhammuNA saMjutte NIharaNaM jAva rAyA jaae| tae NaM se pUsaNaMdi rAyA sirIdevIe mAyAe bhatte yAvi hotthA, kallAkaliM jeNeva sirIdevI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA pAyapaDaNaM karei, karittA sayapAgasahassapAgehi tellehi abhigAvei, advisuhAe maMsasuhAe tayAsuhAe romasuhAe cauvvihAe saMvAhaNAe saMvAhAvei, saMvAhAvittA surabhiNA gaMdhavaTTaeNa ubaTrAvei uccaTTAvittA tihiM udaehi majjAvei, taM jahA-usiNodaeNaM sIodaeNaM gaMdhodaeNaM, majjAvittA viulaM asaNaM 4 bhoyAvei, sirIe devIe NhAyAe jAva pAyacchittAe jAva jimiyamuttattarAgayAe tao pacchA pahAi bhuMjai vA, urAlAI mANussagAiMbhogabhogAiM bhuMjamANe viharai ||suu0 16 // TIkA 'tae NaM se pUsarNadikumAre' ityAdi / 'tae NaM se pUsaNaMdikumAre' ko vipula4 cAroM prakAra ke AhAra pradAna se tathA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA aura alaMkAroM ke pradAna se khUba satkAra sanmAna kara rAjAne vidA kiye / // sU0 15 // 'tae NaM se pUsaNaMdikamAre' ityAdi / 'tae NaM' isa ke bAda se pUsaNaMdikumAre' vaha puSpanaMdi kumAra A pramANe devadattA bharyAnA mAtA-pitA ane mitrAdi parijanane puSkala cAra prakAranA AhAra ApIne tathA puSa, gaMdha, mAlA ane alaMkArathI khUba satkAra sanmAna karIne rAjAe teone vidAya karyo. | sUra 15 che 'tae NaM se pUsaNaMdikumAre 'tyAdi. 'tae NaM' te pachI 'se pUsaNaMdikumAre' te 50pana hI mAre 'devadattAe zrI vipAka sUtra Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam tataH khalu sa puSpanandikumAraH 'devadattAe bhAriyAe saddhiM' devadattayA bhAryayA sArdham 'upi' upari 'pAsAyavaragae' prAsAdavaragataH 'phuTTamANehiM muiMgamatthaehi' sphuTayamAnarmadaGgamastakaiH vAdyamAnaimRdaGgaiH 'battIsaibaddhanADaehi' dvAtriMzadbaddhanATakaidvAtriMzadvaddhaiH dvAtriMzatprakArakaiH-dvAtriMzatpAtranibaddhaizca nATakaiH 'uvagijjamANe2'upagIyamAna upagIyamAnaH 'jAva' yAvat-upalAlyamAnaH2 zabdasparzarasarUpagandharUpAn vipulAn mAnuSyakAna kAmabhogAn pratyanubhavan 'biharai' viharati / 'tae NaM se vesamaNe rAyA' tataH khalu sa vaizravaNo rAjA 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'kAladhammuNA saMjutte' kAladharmeNa saMyuktaH mRtH| 'NIharaNaM' nirharaNaM= zmazAna bhUmau nayanaM svarAjyocitaRddhisatkArasamudayena saMpAditam / 'jAva' yAvat-laukikAni maraNakRtyAni kRtvA kAlenAlpazoko jaatH| 'rAyA jAe' rAjA jAtA=pituH padaM nRpAsanamArUDhaH, rAjyAbhiSekaM prApta ityrthH| 'tae NaM' 'deyadattAe bhAriyAe' devadattA bhAryA ke sAtha 'uppiM pAsAyavaragae' Upara prAsAda para raha kara 'phuTamANehiM muiMgamatthaehi' baja rahe haiM zreSTha mRdaMga jina meM aise 'vattIsaibaddhanADaehi' battIsa prakAra ke nATakoM dvArA ki jo bhinna2 battIsa prakAra ke pAtroM dvArA khele jAte the 'uvagijjamANe2' prazaMzita hotA huA 'jAva viharaI' zabda-rUpa-gaMdha-rasa-aura sparzaviSayaka vipula manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogane lgaa| 'tae NaM se vesamaNe rAyA aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte kisI eka samaya kI bAta hai ki vaizravaNa rAjA kAladharma ko prApta huaa| NIharaNaM jAva rAyA jAe' puSpanaMdikumAra ne apane pitA kI zmazAnayAtrA khUba gAje bAje ke sAtha nikaalii| mRtyu avasara ke samasta kRtyoM se nizcinta hokara aba vaha svayaM rAjA bana gayA / 'tae NaM se pUsaNadI rAyA sirIdevIe bhAriyAe ' hehatA bhAryAnI sAthe 'uppi pAsAyavaragae ' bhADesanA 752na bhAgamA 2hIne 'phuTTamANehiM muiMgamasthaehiM ' bhA zreSTha bhRha vAsI 2 // che. the| 'battIsaibaddhanADaehi ' patrI prAranA nATIdvA272pAmA mata bhinna-bhinna atrIsa prAznA pAtrI dvArA nATa masAtuDatu' uvagijjamANe2' prazAsita panIne 'jAva viharai' za6, 35, gaMdha, 24 bhane 25 // viSaya qiye manuSya saMdhI misAgAne maga sAyA 'tae NaM se vesamaNe rAyA aNNayA kayAI kAladhammuNA saMjutte 'me sabhayanI vAta che , vaizravaNa 20 sayama (bha25) pAbhI gayA ' NIharaNaM jAva rAyA jAe 05nahI sumAre potAnA pitAnI smazAna yAtrA khUba gAjate-vAjate kADhI mRtyu pachInA samasta kAryo karI nizcitta banIne have pachI pote 20 manI gayA. 'tae NaM se pUsaNaMdI rAyA sirIdevIe mAyAe zrI vipAka sUtra Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D vipAkazrute tataH khalu 'se pUsaNaMdI rAyA' sa puSpanandI rAjA 'sirIdevIe' zrIdevInAmnyAH 'mAyAe' mAtuH 'bhatte yAvi hotthA' bhaktazcApyabhavat / 'kallAkalliM' kalyAkalyi pratidinaM 'jeNeva sirI devI' yatraiva zrIdevI 'teNeva uvAgacchai' tatraigopAgacchati, upAgatya pAyapaDaNaM' pAdapatanaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA tAM mAtaraM 'sayapAgasahassapAgehiM tellehi' zatayAkasahasrapAkaiH taileH 'abhigAveI' abhyaGgayati, 'advisuhAe1, maMsamuhAe2, tayAsuhAe3, romamuhAe4' asthisukhayA1, mAMsamukhayA2, tvakamukhayA3, romasukhayA4 ca-asthi-mAMsa tvam-romasukhotpAdikayA 'caunvihAe' caturvidhayA 'saMvAhaNAe' saMvAhanayA zarIravaiyAvRttyA 'saMvAhAvei' saMvAhayati-saMmarda yati, 'saMvAhAvittA' saMbAhya zarIrasaMmardanaM kRtvA tatpazcAt suramAyAe bhatte yAvi hotthA' aura apanI mAtA zrIdevI kA bhakta bhI ho gayA / 'kallAkali jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai' vaha pratidina jahAM para zrIdevI hotI vahAM jAtA 'uvAgacchittA pAyapaDaNaM karei' aura unake caraNoM meM apanA mastaka rakhatA / 'karittA sayapAgasahassapAgehi tellehi abhigAvei' namaskAra karane ke bAda vaha phira apanI mAtA kI zatapAka vAle evaM hajAra pAkavAle tailoM dvArA mAliza karatA, mAliza ho cukane para phira vaha usake zarIra kA isa prakAra se mardana karatA ki jisase use 'advimuhAe, maMsasuhAe, tayAsuhAe, romasuhAe' asthiyoM meM sukha milatA, mAMsapesiyoM meM ArAma pahu~catA, zarIra kI tvacA meM sukha mAlUma paDatA evaM romarAji meM jisase use AnaMda AtA / isa prakAra 'caubihAe saMvAhaNAe saMvAhAveI' puSpanaMdi kumAra isa4 cAra prakAra kI vaiyAvRtya (veyAvacca) se pratidina apanI jananI ko ArAma pahu~cAtA rahatA / itanA hI nahIM kintu vaha jaba bhane yAvi hotthA' bhane potAnI mAtA zrIvAnA mata paY 45 gayA. 'kallAkalli jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai uvAgacchittA pAyapaDaNaM karei' bhane temana yaramA potAnu zira samatA 'karittA sayapAgasahassapAgehiM tellehi abhigAvei' nabhaH42 4aa pachI zapotAnA bhAtAnA zatapAvANAM mane 7012 pAkavALA tailedvAra maliza karate, ane mAliza pUruM thayA bAda temanA zarIranuM bhaIna 42 (yAMpato) nA 5 te2 'advisuhAe, maMsamuhAe, tayAsuhAe, romasuhAe 11bhA, bhAMsapesImAmA suna bhane mArAma bhagato to, shrii2cAmaDImAM sukha jaNAtuM ane nAnAM-nAnAM rUvADAmAM AnaMda maLatuM hatuM. A pramANe 'caubihAe saMvAhaNAe saMvAhAvei' 05nahI subhA2 te 4 yAra prA2nI vaiyaanRtya (sevA) thI haMmezAM pitAne mAtAne ArAma pahoMcADate, eTaluM ja nahIM zrI vipAka sUtra Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 673 bhiNA= sugandhayuktena' gaMdhavaTTaeNa' gandhavartta ke na= gandhacUrNena 'ubaTanA' iti prasiddhena 'ubvaTTAve' udvarttayati, ' uccaTTAvittA' udvartya 'tirhi udaehiM ' tribhirudakaiH ' majjAvei ' majjayati = snapayati / kIdRzena trividhodakena ? ityAha- 'taM jahA ' tadyathA 'usiNodaNaM' uSNodakena, 'sIodaeNaM' zItodakena, 'gaMdhoda eNaM' gandhodakena / 'majjAvittA' majjayitvA = snapayitvA 'viulaM' vipulam 'asaNaM'4' azanam 4= azanAdikaM caturvidhamAhAraM 'bhoyAve' bhojayati / 'sirIe devIe ' zriyAM devyAM 'vhAyAe' snAtAyAM 'jAba pAyacchitAe' yAvat - kRtakautukamaGgalaprAyazcittAyAM 'jAva' yAvat - ' jimiyattuttarAgayAe ' jimitabhuktottarAgatAyAM= bhojanAnantaraM svasthAne samAgatAyAM kRtahastamukhAdiprakSAlanAyAM zucibhUtAyAM usake zarIra kI mAliza evaM mardana kara cukatA taba 'surabhiNA gaMdhavaTTaeNa uTTAve' vaha sugaMdhita cUrNa se usake zarIra kA ubaTana bhI karatA / 'uvvaTTAvitA tihi udaehiM majjAvei' ubaTanA ho cukane ke anaMtara vaha use tIna prakAra ke pAnI se snAna bhI karAtA vaha isa prakAra se 'usiNodaNaM sIodaeNaM gaMdhodaraNaM' pahile garma jalase, bAda meM zItala jala se aura phira sugaMdhita jalase / isa prakAra 'majjAvittA vilaM asaNaM 4 bhoyAvei' jaba mAtA kA snAna ho jAtA taba phira bAda meM vaha use4 cAroM prakAra ke AhAra kA bhojana karAtA 'sirIe devI hAyare jAva pAyacchittAe jAva jimiyamuttuttarAgayAe' isa bhAMti zrIdevI ke snAna Adi se lekara kautuka, maMgala evaM prAyazcittavidhi ke kara cukane para tathA bhojana se nivaTa kara apane sthAna para A cukane para aura vahAM hasta mukha Adi kA acchI taraha prakSAlana kara pazu nyAre te bhAtAnAM zarIrane mAliza ne mana urI deto tyAre ' surabhiNA itage or ' te sugaMdhita yUrothI (sugaMdhI padArthothA) tenA zarIrane vinaya rato te ' ubvaTTAvittA tihiM udaehiM majjAvei' sugadhI pahArtho ceALyA pachI te potAnAM mAtAne traNa prakAranAM pANIthI snAna karAvatA, te A pramANe ke 'usiNodaNaM sIodaeNaM gaMdhodaeNaM ' prathama garama pANIthI, pachI zItala 4sathI bhane pachI sugaMdhIta satha ma pramANe 'majjAvittA viulaM asaNaM 4 bhoyAvei' jyAre mAtAnuM snAna thai rahetu. tyAre temane cAra prakAranA AhAranuM bhAjana karAvatA hatA, 'sirIe devIe vhAyAe jAva pAyacchittAe jAva jimiyamuttuttarAgayAe A pramANe zrIdevI snAna AdithI laine kautuka, maMgala, ane prAyazcitta vidhi karI rahyA bAda tathA bhejana vidhi pUrI karyAM pachI ane potAnA sthAna para AvI jatAM. tyAM hAtha-mukha AdinuM kharAkhara prakSAlana karI rahIne pachI sukhAsanapara birAja " " zrI vipAka sUtra Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sukhAsanavaragatAyAM=svAsane yathAsukhamupaviSTAyAM satyAM 'tao pacchA' tataH pazcAt = tadanantaraM mAtRsevAnantaraM sa puSpanandI rAjA 'hAi' snAti = svayaM snAnaM karoti, 'bhujai vA' bhuGkte ca bhojanaM karoti, tathA 'urAlAI ' udArAn = zreSThAnu 'mANurasagAI mAnuSyakAn = manuSyasambandhino 'bhoga bhogAI ' bhogabhogAn = zabdAdiviSayAn 'bhuMjamANe viharai' bhuJjAno viharati = tiSThati / / sU0 16 // , 674 // mUlam // tae NaM tIse devadattAe devIe aNNayA kayAiM puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe imeyArUve ajjhatthiSa 4 sumuppajjitthA - evaM khalu pusaNaMdI rAyA sirIdevIe mAIe bhatte jAva viharai taM eeNaM vighAeNaM No saMcAemi ahaM pusaNaMdiNA raNNA saddhi urAlAI0 bhuMjamANI viharattie, taM seyaM khalu mama siriM deviM aggippaogeNa vA visappaogeNa vA maMtappaogeNa vA jIviyAo vavarovittara | evaM saMpehei, saMpehittA sirie devIe aMtarANi ya3 paDijAgaramANI2 viharai // sU0 17 // TIkA 'tae NaM tIse ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'tIse devadattAe devIe ' lene para evaM sukhAsana para virAjamAna ho jAne para ' tao pacchA usake bAda rAjA puSpanaMdI 'vhAi bhuMjai vA snAna karatA aura bhojana karatA / aura 'urAlAI mANussagAI bhoga bhogAI bhuMjamANe viharai ' udAra manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogatA thA // sU0 16 // 'tara NaM tIse' ityAdi / 'tara NaM' kucha samaya ke bAda 'tIse devadattAe devIe ' usa bhAna thatAM DatA, 'tao pacchA' te pachI rAma yuSyanaMhI 'hAI bhujaiM vA ' snAna 42tA bhane lonana uratA bhane 'urAlAI mANussagAI bhogabhAgAI bhuMjamANe viharai ' uhAra manuSya sagaMdhI amalogone logavatA hatA. // sU0 16 // 'tae NaM tIse ' chatyAhi 'tae NaM ' TasA samaya pachI 'tIse devadattAe devIe ' te devahattA , zrI vipAka sUtra Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 675 , tasyA devadattAyA devyAH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'puvvarattAvaratakAlasamasi' pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye = rAtripUrvabhAge pazcAt bhAgeca 'kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe' kuTumbajAgarikAM jAgratyAH = kurvatyA ' imeyArUve ' ayametadrUpaH = vakSyamANaprakAraH ajjhatthie ' AdhyAtmikaH = AtmagataH manogataH saMkalpaH 'samupajjitthA ' samudapadyata / sa kIdRza: ? ityAha evaM khalu' ityAdi / evaM khalu 'pUsaNaMdI rAyA' puSpanandI rAjA ' sirIdevIe mAIe bhatte ' zrIdevyA mAturbhaktaH 'jAba bihara' yAvad viharati = sarvaprakAreNa mAtRsevAM kurbANa Aste 'taM' tat - 'eeNaM' etena = mAtRbhaktirUpeNa 'vighAraNaM' vighAtena - vighnena madanukUlakAryakaraNapratibandhavazAditi bhAvaH / 'NA saMcAe miahaM' no zaknomi ahaM 'pUsadiNA raNNA saddhiM puSpanandinA rAjJA sAdham ' urAlAI 0 ' udArAn mAnuSyakAn bhogabhogAn 'bhuMjamANI' bhujjAnA 'viharitae' viha na zakno - motipUrveNAnvayaH / 'taM' tat tasmAt kAraNAt 'seyaM khalu mama' zreyaH = samIcInaM khalu mama 'siri devI' zriyaM devIM = mama zvazrUm 'agnipaogeNa vA devadattA devI 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit jaba ki yaha 'puccarattAvarattakAlasamasi' rAtri ke pUrva pazcima bhAgameM 'kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe' kuTuMba kI cintA se jaga rahI thI, taba 'imeyArUve ajjhatthie 4 samuppajitthA ' isa prakAra kA saMkalpa utpanna huA ' evaM khalu pUsaNaMdI rAyA sirIe devIe mAIe bhatte jAva viharai' yaha puSpanaMdI rAjA zrIdevI mAtA kA bhakta ho rahA hai ' taM eeNaM vidhAraNaM No saMcAemi ahaM pUsaNaM diNA raNNA saddhiM urAlAI0 bhuMjamANI viharitae' isaliye isa mAtRbhaphirUpa vighna se jo use mere anukUla kArya karane meM pratibandha svarUpa haimeM puSpanaMdI rAjA ke sAtha udAra manuSyasaMbaMdhI kAmabhogoM ke bhogane se vaJcita hUM / taM seyaM khalu mama siriM deviM aggippaogeNa vA visahevIo ' aNNayA kayAI' anyamA uhAyita nyAre he te ' putrvarattAvara ttakAlasamayaM si rAtrInA madhya bhAgamAM ' kuTuMbajAgariyaM jAgaramANIe ' TuMjanI cintAthI lagI rahI hatI, tyAre 'imeyArUve ajjhatthie samuppajjitthA 4 A pramANe sakalpavimuhp utpanna thayA. ' evaM khalu pUsaNaMdI rAyA sirIe devIe mAIe bhatte jAba viharai ' mA puSpanaMhi zabda zrI hevI bhAtAnA lahuta thaha gayA che. 'taM eeNaM vidhAraNaM No saMcAe ma ahaM pUsaNaMdiNA raNNA saMddhiM urAlAI 0 bhuMjamANI viharittae' eTalA mATe mAtRbhakita rUpa vighna che te mArA anukULa kAya karavAmAM pratimandha svarUpa che. huM punadi rAjAnA sAthe udAra manuSya sabaMdhI kAmabhogo bhogavavAmAM taM seyaM khalu mama siriM deviM aggippaogeNa vA visappaogeNa " 7 vAMcita cheM zrI vipAka sUtra 6 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 vipAkazrute agniprayogeNa visappaogeNa vA' viSaprayogeNa 'maMtappaogeNa vA' mantraprayogeNa vA 'jIviyAo babarovittae' jIvitAdavyaparopayituM = mArayatuM zreyaH iti pUrveNa sambandhaH / ' evaM ' evam = anena prakAreNa 'sapehei' saMprekSate = vicArayati 'saMpehittA' saMprekSya 'sirIe devIe ' zriyo devyAH 'aMtarANiya 3' antarANi - mAraNAnukUlAvasarAn chidrANivivarANi puSpanandhanupasthitirUpANi, anyajanAbhAvena gADha nidrAvazena ca niHzaGkatayA mAraNAnukUlasamayAna iti bhAvaH / 'paDijAgaramANi2' pratijAgratI2 gaveSayantI 2 'viharas' viharati = Aste sma ||0 17 // // mUlam // tae NaM sA sirI devI aNNayA kayAiM majjAviyA virahiyasayaNijjaMsi suhapasuttA jAyA yAvi hotthA, imaM ca NaM devadattA devI jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA siriM deviM majjAviyaM virahiyasayaNijjaMsi suhapasuttaM pAsai, pAsitA disAloyaM karei, karitA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai. uvAgacchittA lohadaMDaM parAmusai, parAmusittA lohadaMDa paogeNa vA matapaogeNa vA jIbiyAo vavarovittae' isaliye mujhe aba yahI ucita hai ki maiM isa zrIdevI ko agni ke prayoga se athavA viSa ke prayoga se yA maMtra ke prayoga se prANoM se rahita kara dUM / ' evaM saMpehei ' aisA usane vicAra kiyA / ' saMpehittA sirie devIe aMtarANi3ya paDijAgaramANI 2 viharai' vicAra kara ke phira aba vaha zrIdevI ko mArane ke liye samaya kI pratIkSA karane lagI / puSpanaMdI ke anupasthitirUpa usake chidroM ki bATa dekhane lagI / sU0 16 // vA maMtappaogeNaM vA jIviyAo vanarovittae ' bheTalA bhATe bhArA bhATe khela hAla ucita che ke huM e zrIdevIne agninA prayAgathI athavA viSanA prayogathI athavA maMtranA prayogathI prANAthI rahita karI dauM" arthAt tenA nAza karI nAkhuM, ' evaM saMpeti' mA pramANe vicAra ye 'sapehittA sirIe devIe aMtarANi 3 ya paDijAgaramANI2 viharai ' vicAra urIne pachI te have zrIdevIne bhArI nAmavA mATe anukULa samayanI rAha jovA lAgI, puSpanadinI gerahAjarI rUpa tenA chidronI vATa jovA lAgI. !! sU0 17 / zrI vipAka sUtra Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 677 tAvei, tAvittA tattaM samajoibhUyaM phulakisuyasamANaM saMDAsaeNaM gahAya jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sirIe devIe apANaMsi pakkhivei / tae NaM sA sirI devI mahayA2 sadeNaM ArasittA kAladhammuNA saMjuttA // sU0 18 // ttiikaa| 'tae NaM sA' ityaadi| 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'sirIdevI' zrIdevI aNNayA kayAI'anyadA kadAcit-ekasmin samaye 'majAviyA' majjitA-snapitA satI 'virahiyasayaNijjasi' virahitazayanIye-ekAntazayyAyAM 'suhapasuttA' sukhaprasuptA-sukhanidrAmupagatA 'jAyA yAvi hotthA' jAtA cApyabhavat / 'imaM ca NaM devadattAdevI, etasminnavasare devadattA devI 'jeNeva sirI devI' yatraiva zrIdevI 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati / 'uvAgacchittA' upAgatya 'siri deviM' zriyaM devIM 'majjAviyaM majjitAM snapitAm ata eva 'virahiyasayaNijjasi suha pasuttaM' virahatizayanIye sukhaprasuptAMgADhanidrAsamAkrAntAM 'pAsai' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'disAloyaM' dizAlokaM-caturdikSu 'tae NaM sA' ityaadi| 'tae NaM sA' kucha dinoM ke bAda yaha ghaTanA ghaTI, zrIdevI "aNNayA kayAI' kisI eka samaya 'majjAviyA' snApita hotI huI 'virahiyasayaNijjaMsi' ekAnta meM apanI seja para muhapasuttA jAyA yAvi hotthA' sukha kI nidrA meM so rahI thI 'imaM ca NaM devadattA devI jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai' yaha devadattA devI usa sirI devI ke pAsa AI 'uvAgacchittA siriM devaM majjAviyaM virahiyasayaNijjaMsi suhapasuttaM pAsaI aura usane use snAna kara ekAnta meM seja para sukha se sotI huI dekhA / pAsittA disAloyaM karei' dekha kara phira isane 'tae NaM sA' yA 'tae NaM sA' as samaya gayA pachI / ghaTanA thas, zrIdevI 'aNNayA kayAI 4 saya ' majjAviyA' snA rIne 'virahiyasayaNijjaMsi' sentamA potAnI se04-5yArImA 'muhapasuttA jAyA yAvi hotthA' sumanI nidrAmA sUpa rahI tI. 'imaM ca NaM devadattA devI jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaI tehattA devI, me zrIdevInI pAse mAyA 'uvAgacchittA siriM devi majjAviyaM virahiyasayaNijjasi muhapasuttaM pAsaI' bhane tene snAna 4ii me-tabhA se52 sumethI sutelI . ' pAsittA disAloyaM karei ' dhana pachI tethe yAzya zrI vipAka sUtra Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 vipAkazrute itastato'valokanaM 'karei karoti 'karittA' kRtvA 'jeNeva bhattaghare' yatraiva bhaktagRhaM 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya lohadaMDaM lohadaNDaM 'parAmusaI' parAmazatigRhNAti 'parAmusittA' parAmRzya-gRhItvA 'lohadaMDa' lohadaNDaM 'tAvei' tApayati 'tAvittA' tApayitvA taM tattaM' taptaM 'samajoibhUya' samajyotirbhUtam-agnisadRzaM 'phullakiMmuyasamANaM' phullakiMzukasamAnam-vikasitapalAzapuSpavadraktaM lohadaNDaM 'saMDAsaeNaM' saMdaMzakena 'gahAya' gRhItvA 'jeNeva sirI devI' yatraiva zrIdevI 'teNeva uvAgacchai' tatraivopAgacchati 'ucAgacchittA' upAgatya 'sirIe devIe' zriyo devyA 'apANaMsi' apAne-guptasthAne yonAvityarthaH, 'pakvivei' prakSipati-pravezayati / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'sirI devI' zrIdevI 'mahayA2 sadeNaM' mahatAra zabdena uccaiH svareNa 'ArasittA' Arasya-Akrandha 'kAladhammuNA saMjuttA' kAladhameNa saMyuktA-mRtA / / sU0 18 // cAroM tarapha dizAoM kI ora dekhA ' karittA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai' dizAvalokana kara yaha jahAM bhaktagRha thA vahA phuNcii| 'uvAgacchittA lohadaMDaM parAmusai' pahu~cate hI isane vahAM rakhe hue eka lohadaMDaM ko uThAyA 'parAmusittA lohadaMDaM tAvei' aura uThA kara use tapAyA 'tAvittA' tapAkara phira usa 'tattaM samajoibhUyaM phullakiMsuyasamANaM' tapta agnimaya evaM kiMsuka ke phUla samAna lAla lohadaMDa ko 'saMDA saeNaM gahAya' lohe kI saMDAsI se pakaDa kara 'jeNeva siri devI teNeva uvAgacchai' jahA~ zrIdevI thI vahAM gaI / 'uvAgacchittA sirIe devIe apANaMsi pakSivei' jAte hI usane zrIdevI ke apAna bhAga meM-guptasthAna meM usako praviSTa kara diyA / 'tae NaM sA sirI devI mahayAra ta25nI dizA sAmu nayu 'karitA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai ' 624 dizA sAmuM joyA pachI jayAM bhakata gRha -bhejanazALA-seDuM hatuM tyAM pahoMcI gaI. 'uvAgacchittA lohadaMDaM parAmusaI' paDAyatair to sthaNe so me soDa ne pAyo. 'parAmusittA lohadaMDaM tAveI' bhane pachI tene tapA0yo 'tAvitA' ta5pAne pachI te 'tattaM samajoibhUyaM phullakiMmuyasamANaM' tapAso manisamAna sozu-marAnai Ysa samAna vAyA thye| tena 'saMDAsaeNaM gahAya' baDhAnI sAsI 43 54Ine 'jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchai' lyAM zrIdevI tI tyAM 5. ' uvAgacchittA sirIdevIe apANaMsi pakkhivei' ne turata teNe e lehadaMDane zrIdevInA apAna bhAga-gupta bhAgamAM praveza karAvya'te NaM sA sirI devI mahayA2 sadeNaM ArasittA kAladhammuNA saMjuttA' zrI vipAka sUtra Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam // mUlam // tae NaM tIse sirIdevIe dAsaceDIo AraDiyasadaM socA Nisamma jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA devadattaM devi tao avakammamANiM pAsaMti, pAsittA jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA siri devi NippANaM Nicce jIvavippajaDhaM pAsaMti pAsittA 'hAhA aho akajaM' tikaTu royamANIo kaMdamANIo vilavamANIo jeNeva pUsaNaMdi rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA pUsaNaMdi rAyaM evaM vayAsI evaM khalu sAmI ! sirI devI devattAe devIe akAle ceva jIviyAo vvroviyaa| tae NaM se pUsaNaMdI rAyA tAsiM dAsaceDINaM aMtie eyama socA Nisamma mahayA mAisoeNaM apphuNNe samANe pharasuNiyatte viva caMpagapAyave dhasatti dharaNItalaMsi savvaMgehiM saNNivaDie // sU0 19 // ttiikaa| 'tae NaM tIse' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'tIse sirIdevIe' tasyAH zrIdevyAH 'dAsaceDIo' dAsaceTayaH 'AraDiyasaI' AraTitazabdam ArtanAdaM cItkArazabdaM 'socA' zrutvA saddeNaM ArasittA kAladhammuNA saMjuttA' usake bAda zrIdevI baDe uce svara se cillA2 kara kAladharma ko prApta ho gaI-mara gaI // sU. 18 // 'tae NaM tIse' ityAdi / 'tae NaM' jaba 'tIse sirIdevIe dAsaceDIo' zrIdevI kI dAsiyoMne 'AraDiyasadaM socA' usake cillAne kI AvAja sunI taba ve A pramANe leDhAne daMDa guptadvAramAM besavAthI zrIdevI bhAre uMcA svarathI rudana karatI karatI zeka karIne maraNa pAmI gaI. (sU0 18) ___ 'tae NaM tIse' yA. 'tae Na' yAre 'tIse sirIdevIe dAsaceDIo' zrIvAnI hAsImeAme 'AraDiyasaI soccA' tenA 27vAnA apane samaya tyAre tethe saindi or zrI vipAka sUtra Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 vipAkazrute 'Nisamma' nizamya = zrIdevyA ayaM cItkAra iti hRdyavadhArya 'jeNeva sirI devI' yatraiva zrIdevI 'teNeva uvAgacchati' tatraivopAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya tatra 'devadattaM devaM devadattAM devIM 'tao' tataH tasmAtsthAnAt 'avakammamANi' apakrAmantIm = avagatAm 'pAsaMti' pazyanti, 'pAsittA' dRSTvA 'jeNeva sirI devI' yatraiva zayanIye zrIdevI asti 'teNeva uvAgacchati' tatraivopAgacchanti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'siriM deviM' zriyaM devIM 'NiSpANaM' niSprANAM= prANarahitAM 'Nicce' nizreSTAM= calanAdikriyAvarjitAM 'jIvavipyajaDhaM' jIvavimayuktAM=jIvarahitAM 'pAsaMti' pazyanti, 'pAsitAM' dRSTvA 'hAhA aho akajjaM' hA hA aho akAryam = akRtyamidaM jAtam 'ttikaTTu' iti kRtvA = ityuktvA 'royamANIo3' rudatyaH 'hA mAtaH' iti, 'kaMdamANIo' kandantyaH uccaiH svareNa rodanaM kurvatyaH 'vilavamANIo' vilapantyaH- mastakAdisphoTanapUrvaka hA ! asmAkaM kiM bhaviSyatIti vilApaM kurvatyaH jeNeva pusaNaMdI rAyA' yatraiva puSpanaMdI rAjA 'teNeva uvAgacchati' sunate hI ' Nisamma ' AvAja yaha zrIdevI kI hai aisA vicAra kara 'jeNeva sirI devI teNeya uvAgacchaMti' jahAM vaha zrIdevI thI vahA~ gayIM / 'uvAgacchittA devadattaM devi tao avakkammamANi pAsaMti' jAte hI unhoMne vahAM se devadattA devI ko nikalate hue dekhA / 'pAsitA jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaMti' dekha kara vaha zrI devI jahAM sotI thI phira ye vahAM pahu~cIM / 'uvAgacchittA siridevi NippANaM NicceDaM jIvacippajaDhaM pAsaMti' pahu~cate hI unhoMne zrIdevI ko niSprANa, nizzreSTa evaM jIvana se rahita dekhA / 'pAsittA hA hA aho akajjaMti kaTTu royamANIo kaMdamANIo vilavANIo' dekha kara ve sabakI saba 'hA ! hA ! yaha mahA anartha huA, aisA kahatI huI rone lagIM, Akrandana karane lagIM aura sira pITatI huI vilApa karane lagIM / ' jeNeva pUsaNaMdI rAyA teNeva uvAgacchati ' rotI 'Nisamma' mA bhavAna-dhvani shriideviine| che, mev| vicAra urIne 'jeNeva sirI devI teNeva uvAgacchaMti ' nayAM zrIdevI hutI tyAM ga ' uvAgacchittA devadattaM deviM ae aarammamANi pAsaMti' tyAMta te hAsI tyAM bhAgaNathI devadattA hevIne nimtA yAM, 'pAsittA jeNeva sirIdevI teNeva uvAgacchaMti ' lene te zrIdevI nayAM sutAM tAM tyAMte yahIM thI 'uvAgacchittA siriM devi NippANaM Nicce jIvavippajaDhaM pAsaMti' pahayatAM teoye te zrIdevIne niSprANu nizzreSTa mero } lavanarahita avasthAmAM leyA, 'pAsittA hA hA ! aho ! akajjaM ti kaTaTu royamANIo kaMdamANIo vilamANIo ' leAne te tamAma hAsI varga hAhA, A mahA anatha thayA, e pramANe kahetI ane raDavA lAgI, Amrudana 66 zrI vipAka sUtra Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam tatraivopAgachanti 'uvAgacchittA upAgatya 'pUsaNaMdi rAyaM' puSpanandinaM rAjAnam 'evaM bayAsI' evamavAdiSuH-'evaM khalu sAmI' he svAmin ! 'sorI devI' zrIdevI 'devadattAe devIe' devadattayA devyA 'akAle ceva akAla eva 'jIviyAo vavaroviyA jIvitAda vyaparopitA-mAritA / 'tae NaM' tataH khalu sa pUsaNaMdI rAyA' puSpanandI rAjA 'tAsiM dAsaceDINaM' tAsAM dAsaceTInAm aMtie' anti ke samIpe 'eyamaTuM' etamartha mAtRmaraNarUpaM vRttAntaM 'secciA' zrutvA 'Nisamma' nizamya = devadattayA devyA mAritaH iti hRyavadhArya 'mahayA mAisoeNaM' mahatA mAtRzokena 'apphuNNe samANe' AspRSTaH san AkrAntaH san mUrchA'vasthAM prApya 'pharamuNiyatte viva caMpagapAyave' parazunikRtta iva campakapAdapaH kuThAracchinnacampakakSa ica 'dhasatti' dhasa iti zabdapUrvakaM 'dharaNIyalaMsi' dharaNItale bhUmau 'savvaMgehi' sarvAGgaiH 'saNNivaDie' saMnipatitaH // sU0 19 // bilakhatI huI phira ve jahAM puSpanaMdI rAjA the vahAM pahuMcI 'uvAgacchittA pUsaNaMdi rAyaM ecaM vayAsI' pahucate hI unhone puSSanaMdI rAjA se isa prakAra kahA, 'evaM khalu sAmI ! sirI devI devadattAe devIe akAle ce jIviyAo vavaroviyA' he svAmin suniye ! zrIdevI Aja devadatta devI dvArA akAla meM hI apane jIvana se vipamukta karA dI gaI hai 'tae NaM se pUsaNaMdI rAyA tAsiM dAsaceDINaM aMtie eyamaDhe soccA Nisamma mahayA mAisoeNaM apphuNNe samANe pharamaNiyatte viSa caMpagapAyave dharaNi dharaNItalaMsi savvaMgehi saNNivaDie' isa prakAra puSpanaMdI rAjA una dAsiyo ke pAsa se isa bAta ko suna kara aura vicAra kara asahya mAtRviyoga-janya zoka se AkrAnta hotA huA pharasA se kATe gaye 421 / as mane mAthu juTIna pilA5 425. sI. 'jeNeva pUsaNaMdI rAyA teNeva uvAgacchaMti' zatI vian5 42tI 42tI cyA 505nahI rAhatA tyA paDAyA. uvAgacchittA pUsaNaMdi rAyaM evaM vayAsI' pAyAne tethe panAhI 20 pAse mA pramANe pAta : ' evaM khalu sAmI ! sirIdevI devadattAe devIe akAle ceva jIviyAo vavaroviyA' svAbhina sAlo ! mAre zrIdevI devatAhevI dvArA akAle jIvana purU karI gayAM. arthAta akALe devadattAe zrIdevInA jIvanane mata mAyA-(bhRtyu thu) 'tae NaM se pUsaNaMdI rAyA tAsiM dAsaceDINaM aMtie eyamae seoccA Nisamma mahayA bhAisIeNaM apphuNNe samANe pharasuNiyatte viva caMpagapAyace dhasatti dharaNItalaMsi saccaMgehiM saciDie' 25 pramANe 05nAhI rAjA te dAsIo pAsethI e vAta sAMbhaLIne ane vicAra karIne mAtAnA viyeganA asahya zokathI AkrAnta thaIne kuhADAthI caMpakanA vRkSane kApatAM jema "dha" zabda thAya zrI vipAka sUtra Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 vipAkazrute // mUlam // tae NaM se pUsaNaMdI rAyA muhattareNaM Asatthe samANe bahuhi2 rAIsarajAva satthavAhehi mitta jAva pariyaNeNa ya saddhiM royamANe3 sirIe devIe mahayA iDhi0 NIharaNaM karei, karittA Asurutte devadattaM devi purisehi giNhAvei, gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei / evaM khala goyamA ! devadattA devI purAporANANaM jAva viharai // sU0 20 // TIkA 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se' tataH khalu sa 'pUsaNaMdI rAyA' puSpanandI rAjA 'muhuttaMtareNa muhUrtAntareNa-kiJcitkAlena 'Asatthe samANe' AsvasthA labdhacetanaH san 'bahurhi' bahubhiH 'rAIsara jAva satthavAhehi' rAjezvarayAvatsArthavAha:-rAjezvaratalabaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhaiH mitta jAva pariyaNeNa ya' mitrayAvatparijanena-mitrajJAtinijakasvajanasambandhiparijanena ca 'saddhiM' sArdha 'royamANe3' rudan 'kaMdamANe ' krandan uccaiH-svareNa ' hA mAtaH ? kva gatAsi ?' ityAdi, 'vilavanANe' vilapan='he mAtaH ! tava caMpaka vRkSa kI taraha dhasa zabda pUrvaka sarvAGgoM sahita-ekadama jamIna para gira gayA // sU0 19 // 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM se' isake bAda se pUsaNaMdI rAyA' usa puSpanaMdI rAjAne 'muhattareNaM' kucha kAlake pazcAt 'Asatthe samANe saceta hokara 'bahuhi~ rAIsara jAva satyavAhehiM mitta jAca pariyaNeNa ya' bahuta se rAjezvara, talavara, mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati evaM sArthavAhoM tathA mitra se lekara parijanoM ke 'saddhiM' sAtha 'royamANe3' milakara rote hue Akrandana karate hue evaM 'he mAtaH ! tuma Aja hama ko te pramANe dhasa zabdapUrvaka sarvAga sahita ekadama jamIna para paDIga yA. (sU) 19) 'tae NaM se' tyAki. 'tae NaM' te pachI 'se pUsaNaMdI rAyA' te pana me 'muhuttareNaM' thoDA samaya gayA pachI ' Asatthe samANe' sanyata chana 'bahuhiM rAIsara jAva satyavAhehi mitta jAva pariyaNeNa ya' dhaejipe A232, tapa2, Hisfa. . 4i, 40ya zreSTi, senApati, sArthavADI tathA bhitrayI parinAnI 'saddhi' sAthai 'royamANe3' mI zatA-34na 42tamAhana 42 // 54 bhAta ! zrI vipAka sUtra Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 683 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam virahaH zalyavadantaraM dahati ' ityAdi-vilApaM kurvan 'sirIe devIe ' zriyo devyAH 'mahayA iDhi0' mahatA RddhisatkAra-samudayena 'NIharaNaM kareI nirharaNaM karoti-agnisaMskAraM karoti / 'karittA' kRtvA 'Asurutte' AzuruSTaH-atikuSitaH 'devadattaM devi' devadattAM devIM 'purisehi' puruSaiH-rAjapuruSaiH 'giNhAveI' grAhayati, 'gihAvittA' grAhayitvA eeNaM 'vihANeNaM' etena pratyakSadRSTena vidhAnena prakAreNa 'vajjhaM' vadhyAm 'iyaM hantavyA' iti 'ANavei' AjJApayati / __evaM khalu 'goyamA' he gautama ! 'devadattAdevI' devadattA devI 'purAporANANaM' purApurANAnAM pUrvabhavakRtAnAM 'jAva' yAvat-duzcIrNAnAM duSpatikrAntAnAm azubhAnAM pApAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavantI 'viharaI' viharati ||suu020|| // mUlam // devadattA NaM bhaMteM ! devI io kAlamAse kAlaM kiccA choDa kara kahAM calI gaI, tumhArA viraha hameM isa samaya zalya ke samAna aruntuda ho rahA hai, tumhAre viyoga se merA hRdaya phaTA jA rahA hai, isa rUpa se vilApa karate hue 'sirIe devIe mahayA iDhi0 NIharaNaM karei' zrIdevI kI baDe utsava ke sAtha zmazAna yAtrA-arthI nikAlI 'karittA' agni saMskAra ho jAne ke pazcAt usane phira 'Asurutte' atyaMta kupita hokara 'devadatta devi devadattA devI ko 'purisehi giNhAveI' rAjapuruSoM dvArA pakaDavA liyA / 'gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajjhaM ANavei' aura pakaDavA kara isa pratyakSa dRSTa vidhi ke anusAra vadhya ghoSita kiyA hai| evaM khalu goyamA !' isa prakAra he gautama ! 'devadattA devI' devadattA devI 'purApurANANaM jAva viharai' pUrvabhava meM kiye hue duzcIrNa, duSpa. tikrAnta evaM azubhatama pApa karmoM ke vizeSa phalako bhoMga rahI hai|suu020|| tame Aja amane choDIne kayAM cAlyA gayAM, tamArA vigathI mArUM. hadaya pharI taya cha, mA prabhAva vimA5 42tA 54 'sirIe devIe mahayAiDhi0 NIharaNaM karei' zrIdevInI moTara sapanI sAthai zmazAna yAtrA stDhI 'karittA' bhani 242 4aa pachI te 'Asuitte' atyaMta a5 7zana 'devadattaM devi ' hattA vAna 'purisehiM giNhAvei' rApuruSo dvArA 54vI sIdhI. 'gihAvittA eeNaM vihANeNaM vajhaM ANavei' bhane pratyakSa purAvAne ||2nne tepattAdhya che me pramANe ||27saadhu: 'evaM khalu goyamA ! ' mA prabhAra gautama ! 'devadattA devI' haivahatA haivI 'purApurANANaM jAva viharaI' pUnama 42 huzzI), pratisia ane azubhatama pApa karmonA vizeSa phaLane bhegavI rahI che. (sU0 20) zrI vipAka sUtra Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 vipAkazrute kahiM gacchihii kahiM uvavajihii ? goyamA! asII vAsAiM paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe sAgarovamahiiesu neraiesu raiyattAe uvavajihii / saMsAro taheva / tao aNaMtaraM uvvahitA gaMgapure Nayare haMsattAe paJcAyAhii / se NaM tattha sAuNiehiM vadhie samANe tattheva gaMgapure Nayare seTrikulaMsi puttattAe uvavajihii, bohiM0 sohamme0 mahAvidehe sijjhihii5||nnikkhevotti bemi ||suu021|| // navamaM ajjhayaNaM samanaM // TIkA 'devadattA NaM bhaMte' ityAdi / gautamaH pRcchati-'devadattA NaM' devadattA khalu 'bhaMte' he bhadanta ! devI 'io' itaH-asmAd bhavAt kAlamAse kAlaM kiccA kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiM gacchihii ' kutra gamiSyati 'kahiM uvajihii' kutrotpatsyate ? bhagavAnAha'goyamA' he gautama ! 'asIiM vAsAI' azItiM varSANi 'paramAuyaM paramAyuSkam utkRSTapAyuH 'pAlittA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM 'devadattA NaM bhaMte' ityaadi| gautamane punaH pUchA 'bhaMte' he bhadanta ! 'devadattA NaM devI' yaha devadattA devI aba 'io kAlamAse kAlaM kiccA' isa bhava se mara kara 'kahiM gacchihiI' kahA~ jAyagI ? 'kahi~ uvavajihiI' kahAM utpanna hogI? 'goyamA' he gautama ! suno, yaha 'asIiM vAsAiM paramAuyaM pAlittA' assI varSa kI apanI utkRSTa Ayu kA paripAlana kara 'kAlamAse kAlaM kiccA' 'devadattA NaM bhaMte' tyAha. gautame 31 pUchayu bhaMte' he mahanta ! 'devadattA NaM devI' te hepattA hevI Daye 'io kAlamAse kAlaM kiccA' - mamAthI bha2 pAbhIna 'kahiM gacchihii' 45i vthe ? 'kahiM unavajjihii ' 4yAM apanna tharI ? ' goyamA' De gautama ! sAlA, te 'asIiM vAsAiM paramAuyaM pAlittA' mesI pAnI potAnI kRSTa AyuSyane logavIna 'kAlamAse kAlaM kiccA' bhRtyunA samaye bha275 pAmIna zrI vipAka sUtra Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, devadattAvarNanam 685 kRtvA 'imIse rayaNapyabhAe puDhavIe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'ukkoseNaM sAgarovamasi Neraiesa' utkRSTaM sAgaropamasthitikeSu nairayikeSu 'NeraiyattAe' nairayikatayA 'uvavajjihira' utpatsyate / 'saMsAro taheba ' saMsArastathaiva bhavAd bhavAntarabhramaNaM prathamAdhyayanavad vijJeyam / 'tao' tataH pRthivIkAyAt 'anaMtaraM' anantaram 'uvvadvittA' udghRtya nissRtya 'gaMgapure Nayare' gaGgapure nagare 'haMsattAe paccAyA haMsatayA pratyAyAsyati haMso bhaviSyatItyarthaH / ' se NaM' sa khalu devadattAjIvaH 'tattha' tatra haMsabhave 'sAuNiehiM' zAkunikaiH = pakSiyAtakaiH 'vadhie samANe' vadhitaH=mAritaH san ' tattheva gaMgapure Nayare ' tatraiva gaGgapure nagare 'sekulasi' zreSTikule 'puttattAe uvavajjihira' putratayA utpatsyate / 'bohiM0 ' bodhaM prApsyati / tataH 'sohamme0 ' saudharme = saudharmakalpe devo bhaviSyati / tataH ' mahAvidehe ' mahAvidehe varSe 'sijnieis 5' setsyati // 'Nikkhevo' maraNa ke avasara meM mara kara 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe sAgarovamahiisu' isI ratnaprabhA pRthvI ke1 sAgara kI sthitivAle 'neraiesa ' naraka meM 'NeraiyattAe' nArakI ke rUpa meM 'uvavajjihi ' utpanna hogI / isakA bhava se bhavAntara meM bhramaNa prathama adhyayana meM kahe hue mRgAputra ke anusAra samajha lenA cAhiye / 'tao anaMtaraM uccaTTittA' isake anaMtara vahAM se pRthivIkAya se nikala kara 'gaMgapure Nayare' gaMgapura nagara meM 'haMsattAe pacAyAhi ' yaha haMsarUpa se utpanna hogI / 'seNaM tattha sAuNiehiM dhie samANe tattheva gaMgapure Nayare sehikulaMsi puttattAe uvavajjihi' vahAM yaha zikArI dvArA mArI jAkara pazcAt usI gaMgapura nagara meM kisI seTha ke ghara para putrarUpa se utpanna hogI 'bohiM0 sohamme 0 mahA videhe sijjhihi' vahAM yaha bAdhi ko pAyagI, saMyama lekara mara 'imI se rayaNappabhAe puDhavIe sAgarovapamaTiiesa' me ratnapralA pRthivInA me4 sAgaranI sthitivANA 'neraiesa' narambhAM ' NeraiyattAe ' nAraDonA 35mA 'ubavajjihii' utpanna thaze. tenuM me lavathI jIla lavamAM-lavAntaramA bhramaNa te prathama adhyayanamAM !hevAmAM AvelA bhRgAputranApramANe lI bedhuM 'tao anaMtaraM ubvaTTittA' te pachI tyAMthI pRthivIDAyathI nIlIne 'gaMgapure gayare' gaMgapura nagaramA 'haMsattAe paccAyAhi' te usa 3pathI utpanna thaze. 'se NaM tattha sAuNiehiM vadhie samANe tattheva gaMgapure Nayare seTThikulaMsi puttattAe uvavajjihira' tyAM te zirI dvArA mAryA jaze, pachI te ga Mgapura nagaramA kei eka zeThanA ghera putra rUpathI utpanna thathe 'behiM0 sohamme0 mahAvidehe sijjihii' tyAM AgaNa te modhiratna yAmaze zrI vipAka sUtra Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute nikSepaH samAptivAkyaM pUrvavat / sa caivam-evaM khalu he jambUH ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatisthAnaM saMprAptena duHkhavipAkAnAM-duHkhavipAkanAmakasya prathamazrutaskandhasya navamasyAdhyayanasyAyamarthaH prajJapta iti / 'tti bemi, iti bravImIti pUrvavat // sU0 21 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'devadattA' nAmaka-navamamadhyayanaM sampUrNam // 1 / // 9 // kara saudharma svarga meM deva hogI, vahAM se cyavakara mahAvideha meM janma lekara vahAM se siddhigati ko prApta kregii| 'Nikkhevo' sudharmA svAmI kahate haiM-he jaMbU! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIne isa navaveM adhyayanakA jo bhAva pharamAyA hai 'ttibemi' usI prakAra maiMne tuma se kahA hai| suu021|| // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathamazrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'devadattA' nAmaka navama adhyayana sampUrNa // 1-9 // saMyama laIne maraNa pAmyA pachI saudharma svargamAM deva thaze, tyAMthI cavIne mahAvihemaa ma sadhana tyAMthI siddhitine prApta 20. 'Nikkhevo' sudhA svAmI kahe che. he jammu ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmIe A navamA adhyayananA je mApa 3 tA 'ttibemi' te pramANe meM tamane // cha. (sU0 21) bhAta vizrutA 'duHkhavipAka' mA prathama zrutadhanI 'vipAkacandrikA' Aslil gutI manuvAmA 'devadattA' nAma nabhu adhyayana smpuu||16|| zrI vipAka sUtra Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 9, aJjUvarNanam // atha dazamamadhyayanam // navamAdhyayanazravaNAnantaraM zrIjambUsvAmI dazamAdhyayanaviSaye zrI. sudharmasvAminaM pRcchati-'jai NaM bhaMte' ityAdi / // mUlam // jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa dasamassa ukkhevo / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vaddhamANapure NAmaM Nayare hotthA / vijayavaddhamANe ujANe / maNibhadde jkkhe| vijayamitte raayaa| tattha NaM dhaNadeve NAma satthavAhe hotthA aDDhe0 / tassa NaM piyaMgU NAmaM bhAriyA / aMjU dAriyA jAvasarIrA // sU0 1 // TIkA 'jaha NaM bhaMte' ityAdi / 'jai NaM bhaMte' yadi khalu he bhadanta ! 'samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'dasamassa' dazamasya-dazamAdhyayanasya 'ukkhevo' upakSepaH prArambhavAkyaM, tathAhi-'jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM navamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatne, dasamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa duhavivAgANaM ke aDhe paNNatteM ? / dazamA adhyayana / navameM adhyayana ko sunane ke bAda zrIjaMbUsvAmI aba dazameM adhyayana ke viSaya meM zrIsudharmAsvAmI se pUchate haiM 'jai NaM bhaMte !' ityAdi / siddhisthAna prApta zrI zramaNa bhagavAna mahAvIrane duHkhavipAka ke navaveM adhyayana kA artha devadattA ke AkhyAna se spaSTa kiyA hai, to unhIM zramaNa bhagavAn mahAvIrane dazameM adhyayana kA kyA bhAva dazamuM adhyayana navamuM adhyayayana sAMbhaLyA pachI zrI jakhkha svAmI have dazamA adhyayananA viSayamAM zrI sudharmA svAmIne pUche che 'jai NaM bhaMte' tyA siddhisthAnane pAmelA zrI zramaNa bhagavAna mahAvIre duHkhavipAkanA navamAM adhyayanano artha devadattAnA AkhyAnathI spaSTa karyo che te teja zramaNa bhagavAna zrI vipAka sUtra Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 vipAkazrute tae NaM se muhamme aNagAre jaMbU aNagAraM evaM vayAsi' iti / yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena duHkhavipAkanAM navamasyAdhyayanasya ayamarthaH pUrvo. tapakAro devadattAcaritrarUpo bhAvaH prajJaptaH sa mayA zrutaH, kintudazamasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya duHkhavipAkAnAM ko'rthaH kIdRzo'rthaH 'paNNatte' prjnyptH| 'tae NaM se suhamme aNagAre jambU aNagAraM' tataH khalu sa sudharmA'nagAraH jambUmanagAram 'evaM vayAsi' evamavAdI-evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambUH 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'vaddhamANapure NAma Nayare hotthA' vardhamAnapuraM nAma nagaramAsIt , tatra 'vijayavaddhamANe ujjANe' vijayavardhamAnanAmakamudyAnam AsIt / tasmin udyAne 'maNibhadde jakkhe' maNibhadro yakSa AsIt / tatra nagare -- vijayamitte rAyA' vijayamitro nAma rAjA AsIt / 'tattha the' tasmin khalu nagare 'dhaNadeve NAmaM satyavAhe hotthA' dhanadevo nAma sArthavAha AsIt / sa kIdRzaH ? 'aDDhe0' ADhayo yAvadaparibhUtaH 'tassa NaM' tasya khalu dhanadevasArthavAhasya 'piyaMgU NAmaM bhAriyA' priyagurnAma bhAryA, 'aMjU dAriyA' aJjUrdArikA-ajjUnAmnI putrI Asit / sA kIdRzIprarUpita kiyA hai ? zrI sudharmAsvAmI kahate haiM 'evaM khalu jaMbU' he jambU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'vaddhamANapure NAma Nayare hotthA' varddhamAnapura nAmakA eka nagara thA / 'vijayavaddhamANe ujjANe' usameM vijayavartamAna nAmakA udyAna thA / 'maNibhadde jakkhe' usameM maNibhadra yakSa rahatA thA / 'vijayamitte rAyA' vijayamitra rAjA isa nagara ke zAsaka the / 'tattha NaM dhaNadeve NAmaM satyavAhe hotthA' yahAM para eka sArthavAha bhI rahatA thA, jisakA nAma dhanadeva thA / 'aDDhe0' yaha vizeSa dhanADhya thaa| 'tassa NaM piyaMgU NAmaM bhAriyA' isakI bhAryA kA nAma priyaMgu thaa| 'aMjU dAriyA jAvasarIrA' mahAvIre dazamA adhyayananA bhAva zuM kahelA che ? zrI sudharmA svAmI kahe che, 'evaM khalu jaMbU' yU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' te se bhane te samayane viSa 'vaddhamANapure NAma Nayare hotthA' paddhabhAnapura nAmanu me // 2 tu 'vijayavaddhamANe ujjANe' te piya paddhabhAna naabhne| pIya! to, 'maNibhadde jakkhe' temA maNima naamne| yakSa 2Deto to. 'vijayamitte rAyA' piyabhitra rAta se nArana rAta to 'tattha NaM dhaNadeve NAmaM satthavAhe hotthA' tyAM mAme sAvA paNa raDato to, nAma dhanadeva tu. 'aDaDhe0 ' te vizeSa prAre dhanADhaya-zrImata hato, ' tassa NaM piyaMgU NAmaM bhAriyA' tenI zrI vipAka sUtra Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, aJjUvarNanam tyAha-'jAvasIrA' yAvatazarIrA-atra yAvacchabdena-'ahINapaDipuNNapaMciMdiyasarIrA jovvaNeNa ya lAvaNNeNe ya ukkiTThA ukkiTThasarIrA' iti bodhyam / ahInaparipUrNapaJcendriyazarIrA yauvanena ca lAvaNyena ca utkRSTA utkRSTazarIrA''sIt / / sU. 1 // // mUlam // samosaraNaM / parisA NiggayA jAva pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa 3 jeThe jAva aDamANe vijayamittassa gihassa asogavaNiyAe adUrasAmaMteNaM vIivayamANe pAsai egaM itthiyaM sukkaM bhukkhaM lukkhaM NimmaMsaM kiDikiDiyAbhUyaM ahicammAvaNaddhaM NIlasADagaNiyatthaM kaTAI kaluNAI vissarAiM kUyamANaM pAsai, pAsittA ciMtA taheva jAva evaM vayAsI-esaNaM bhaMte ! itthiyA puvvabhave kA Asi ? vAgaraNaM // suu02|| 'samosaraNaM ityaadi| 'samosaraNaM' samavasaraNaM-tasya nagarasya vijayavardhamAnodyAne bhagavata AgamanaM saMjAtam / ' parisA NiggayA' pariSannirgatA bhagavadAgamanaM zrutvA nagarajanasaMhatibhagavantaM vandituM nismRtA, jAva paDigayA' yAvat pratigatA inake aMjU nAma kI eka putrI thI / jo ahIna evaM pratipUrNa pA~coM indriyoM se viziSTazobhAspadazarIravAlI thI / yauvana aura lAvaNya se jo utkRSTa thI isIse jisakA zarIra bhI bahuta hI utkRSTa mAlUma detA thA // sU0 1 // ___ 'samosaraNaM' ityAdi / usa nagara ke vijayavardhamAna udyAna meM 'samosaraNaM' zrI vIraprabhu tIrthaMkara kA Agamana huaa| 'parisA NiggayA' bhagavAna kA Agamana suna kara nAgarika jana prabhu ko vaMdana karane ke liye apane2 ghara se patnInu nAma priyazu tu. 'aMja dAriyA jAvasarIrA' tane madhu nAmanI me putrI hatI te pAMca iMdriyethI vizeSazAbhAspadazarIravALI hatI, yauvana ane lAvaNyathI te utkRSTa hatI, tethI tenuM zarIra ghaNuM ja sAruM dekhAtuM hatuM. (sU0 1) 'samosaraNaM' tyAdi. nAnA viyava bhAna mAyAmA 'samorasaNaM' zrI vIra prabhu tIrtha 42nu bhAsamAna yu. 'parisA NiggayA' bhagavAnak mAgamana samajAne nA24 na prabhunA zana mane pahana 4211 mATe pAtAnA dherathI nIjIne te mAyAmAM mAvyA. 'jAva zrI vipAka sUtra Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 690 dharme zrutvA pariSat pratigatA - pratinivRttA / " , 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa 3' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTTe' jveSTho'ntevAsI gautamagotra indrabhUtinamAnagAraH 'jAva' yAvat-bhagavadAjJAM gRhItvA varddhamAnapure nagare uccanIcamadhyamakuleSu sAmudAnika bhikSAm 'aDamANe' an 'vijaya mittassa raNo gihassa' vijayamitrasya rAjJo gRhasya ' aseogavaNiyAe' azokavanikAyAH 'adUrasAmaMteNaM' 'adUrasAmantena = nAtidUreNa nAtyAsannena pArzvabhAgata ityarthaH, 'vIivayamANe' vyativrajan = gacchan 'pAsa' pazyati, kiM pazyati? ityAha- ' egaM ithiyaM, ekAM striyam kIdRzIm ? ityAha- 'sukkaM' ityAdi / 'sukkaM ' zulkAM zoNitApacayAt, 'bhrukkhaM bubhukSitAM kSudhAbAhulyAt bhojanIyadravyAbhAvAcca, 'lukkha' rUkSAM rUkSazarIrAM kAntirAhityAt, 'Nimsa' nirmAsAM mAMsApacayAt, nikala kara usa bagIce meM ekatrita hue / 'jAva paDigayA' bhagavAna ko vaMdana kara dharmadezanA suna kara bAda meM sabake saba rAjA sahita apane 2 sthAna para gaye / 'teNaM kAleNaM teNa samaeNaM samaNassa3 jeTThe jAva amANe' usI kAla aura usI samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu ke bar3e ziSya gautamagotrI zrI indrabhUti muni jo viziSTa tapasvI the, ve chaThake pAraNA ke nimitta bhagavAna se AjJA prApta kara varddhamAnanagara meM bhikSA ke lie gaye aura uccanIca Adi kuloM meM itastataH vicaraNa karate hue / 'vijayamittassa gihassa asogavaNiyAe adUrasAmaMteNaM vIivayamANe pAsa' vijayamitra rAjA ke rAjamahala kI azokavATikA ke pAsa se hokara nikale itane meM unhoMne vahAM eka dRzya dekhA 'egaM ithiyaM sukkaM bhukvaM lukva nimmaMsaM kiDakiDiyAbhUyaM advica vipAkazrute paDigayA' lagavAnane vahana urI dharmadezanA sAMlajI pachI rAma sahita sau potAnA sthAna para gayA. ' teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM samaNassa3 jeTThe jAva aDamANe ' te kAla ane te samayane viSe zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhunA moTA ziSya gautama gotranA zrI indrabhUti muni je vizeSa tapasvI hatA, te chaThanA pAraNAnAM niMmate bhaga vAna pAsethI AjJA meLavIne vamAna nagaramAM bhikSA mATe gayA ane ucca-nIca mAhi mujheobhAM irIne 'vijayamittassa gihassa aseogavaNiyAe adUrasAmaMteNaM vIravayamANe pAsai vijayamitra rAjAnA rAjamahelanI zekavATikAnI pAse thaine nIDajyA che, bheTasAmAM tebhANe tyAM yo dRzyale ' egaM itthiyaM sukkaM bhukkhaM , zrI vipAka sUtra Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, aJjUvarNanam 'kiDikiDiyAbhUyaM' kiTikiTikAbhUtAM-kiTikiTikA-upavezanAdikriyAyAM nimIsatvenAsthyAM zabdaH, tAM bhUtA-mAptA, tAM-zabdAyamAnAsthikAm 'ahicammAvaNaddhaM' asthicarmAvanaddhAm asthicamamAtrAvazeSAmityarthaH, 'NIlasADagaNiyatthaM' nIlazATakanivAsitAM atimalinavastraparidhAnAmityarthaH, 'kaTThAI' kaSTAni-kaSTA''vedakAni 'kaluNAI' karuNAni-karuNarasavanti -- vissarAI' visvarANi ArtasvarayuktAni vacanAni 'kUyamANa' kUjantoM-sagadgadaM vadantIM 'pAsai' pazyati, pAsittA' dRSTvA 'ciMtA' cintA tadarzanena gautamasya manasi vicAraH samutpannaH 'taheva' tathaiva= pUrvavadeva 'jAva' yAvat-bharAvataH samIpe gatvA 'evaM vayAsI' evamavAdItmmAvaNaddhaM NIlasADagaNiyatthaM kaTThAI kaluNAI vissarAI kUyamANaM pAsaI' vahAM eka strI esI dekhI jo zoNIta ke apacaya se bilakula zuSka ho rahI thI, vedanA ko bahulatA se jo kucha bhI nahIM khA pAtI thI, isa liye bubhukSita rahatI thii| zarIra bhI jisa kA sarvathA rUkSa ho rahA thA, isIse jisake zarIra meM kAMti kA to nAma hI nahIM mila rahA thA / mAMsa ke apacaya se jisakA zarIra nimAMsa ho rahA thA, isIse jaba yaha uThatI baiThatI thI, taba isakI saMdhiyoM kI asthiyoM meM "kiTakiTa' isa prakAra kA avyakta zabda hotA thA / zarIra meM isake nasAjAla aura camaDe ke sivAya aura kucha nahIM dikhAI detA thA / isane sirpha1 nIlI sADI hI pahira rakhI thii| isake hArdika duHkha ko vyakta karane vAle ve zabda the jo pratisamaya karuNArasa se bhIne hae isake gadagada kaMTha se nikalate rahate the| ye visvara yeAtasvara se yukta the / 'pAsittA ciMtA taheva jAva evaM vayAsI-esa gaM lukkhaM Nimmase kiDi kiDikiyAbhUyaM advicammAvaNaddhaM NIlasADagaNiyatthaM kaTAI kaluNAI vissarAI kUyamANaM pAsai' tyo 4 strI sevA hebhI sohI vyaya thavAthI taddana zuSka thaI gaI hatI, ghaNI ja vedanA thavAnA kAraNe kAMI paNa khorAka khAI zakatI nahIM tethI te bhUkhI rahetI hatI, jenuM zarIra paNa taddana rUkSa hatuM te kAraNathI tenA zarIramAM nAma mAtra kAMti na hatI, mAMsanA vyayathI zarIra paNa jenuM mAMsarahita thaI raheluM hatuM, tethI jyAre te uThatI besatI hatI tyAre tenA sAMdhAomAM 'kiTa-kiTa" A prakAranA avyakata avAja thatA hatA, jenA zarIramAM nasenI jALa ane cAmaDA vinA bIjuM kAMI paNa dekhAtuM ja nahIM. jeNe phakata 1 lIlA raMganI sADI paherI rAkhI hatI. tenA hAdike duHkhane jaNAvanArA te zabda hatA, je prati samaya karUNA rasathI bhIMjAelA ane tenA gada-ga kaMThathI nikaLatA hatA. te vira12 tA-mAta sva2 tA. 'pAsittA ciMtA taheva jAva evaM vayAsI zrI vipAka sUtra Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 vipAkazrute 'esa NaM bhaMte ' eSA khalu he bhadanta ! 'itthiyA' strI 'putvabhave' pUrvabhave 'kA AsI' kA''sIt ? 'vAgaraNaM' vyAkaraNaM tasyAH pUrvabhavavarNanaM vakSyamANaprakAreNa bhagavatA kRtamiti bhAvaH // sU0 2 // // mUlam // __ evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse iMdapure NAmaM Nayare / tattha NaM iMdadatte rAyA, puDhavIsirI NAmaM gaNiyA hotthA, vaNNao / tae NaM sA puDhavIsirI gaNiyA iMdapure Nayare bahave rAIsarajAvappabhiyao bahuhiM cuNNappaogehi ya jAva abhiogittA urAlAI mANussagAI bhogabhogAiM bhuMjamANI viharai / tae NaM sA puDhavosari gaNiyA eyakammA4 subahuM pAvaM samajiNittA paNattIsaM vAsasayAiM paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamaTTiiesu Neraiesu NeraiyattAe uvavaNNA / sA NaM tao uvvahittA iheva vaddhamANaNayare dhaNadevassa satthavAhassa piyaMgubhAriyAe kucchisi dAriyattAe uvavaNNA / tae NaM sA piyaMgU bhAriyA NavaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAriyaM payAyA / NAmaM aMjU / sesaM jahA devadattAe // sU0 3 // bhaMte ! itthiyA puvvabhave kA Asi ? vAgaraNaM' dayanIya dazA meM paDI huI isa strI ko dekha kara gautama ke mana meM pUrva adhyayanoM meM kathita paddhati ke anusAra vicAra utpanna huaa| ve vahAM se bhagavAna ke samIpa pahuMce aura bole-he bhadanta ! yaha strI pUrvabhava meM kauna thI ? | gautama kI bAta suna kara prabhune usa strI ke pUrvabhava isa prakAra se kahe // sU0 2 // esa NaM bhaMte ! itthiyA puzvabhave kA Asi ? vAgaraNaM' yA zAma paDelI te strIne joIne gautamanA manamAM pUrvanA adhyayanamAM kahelI paddhati pramANe vicAra utpanna thaye, pachI te gautama tyAMthI nIkaLIne bhagavAnanI pAse AvyA ane bolyA he bhadanta ! te strI pUrvabhavamAM keNa hatI. gautamanI A vAta sAMbhaLIne, prabhue te strIne pUrvanA bhava viSe A pramANe kahyuM. (sU0 2) zrI vipAka sUtra Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru.1, a. 10, aJjUvarNanam - TIkA bhagavAn kathayati-'evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu goyamA' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse' tasmin kAle tasmin samaye ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'iMdapure NAmaM Nayare' indrapuraM nAma nagaram AsIt / 'tattha NaM' tatra khalu 'iMdadatte rAyA' indradatto rAjA''sIt / 'puDhavIsirI NAmaM gaNiyA' pRthivIzrI ma gaNikA 'hotthA' AsIt / 'vaNNao' varNakaH varNanamanyatra draSTavyaH / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'puDhavIsirI gaNiyA' pRthivIzrIrgaNikA 'iMdapure gayare' indrapure nagare 'bahave' bahUn 'rAIsarajAvappabhiyaoM' rAjezvarayAvatprabhRtIn-rAjezvaratalavaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatiprabhRtIn 'bahuhiM' bahubhiH 'cuNNappaogehi ya' cUrNaprayogaH 'jAva' yAvat-yAvacchabdena-mantraprayogaiH= kAmeNaprayogaiH unma 'evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu goyamA' he gautama ! ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasarpiNI ke cauthe kAla meM 'iheva jaMbuddIve dIve' iso jaMbUdvIpa nAmaka dvIpa ke 'bhArahe vAse' bharatakSetra meM 'iMdapure NAmaM Nayare' indrapura nAmakA nagara thA / 'tattha NaM iMdadatte rAyA, puDhavIsirI NAmaM gaNiyA hotthA, vaNNao' iMdradatta rAjA yahAM kA zAsaka thaa| pRthvIzrI nAma ko eka gaNikA yahAM rahatI thii| isakA varNana dUsarI jagaha se jAna lenA / 'tae NaM sA puDhavIsirI gaNiyA iMdapure Nayare' pRthvIzrI gaNikA usa indrapura nagara meM 'bahave rAIsara jAvappabhiyao' aneka rAjezvara, talavara, maDAmbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI aura senApati Adi ko 'bahahiM cuNNappaogehi ya jAva abhiyogittA' aneka prakAra ke carcA ke prayogoM se, maMtroM ke ' evaM khalu' tyA 'evaM khalu goyamA' gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' 2014pInA yathA mA 'iheva jabuddIve dIve' in dvIpanA 'bhArahe vAse bharatakSetramA iMdapure NAmaM Nayare' ndrapura nAmarnu na tu tattha NaM iMdadatte rAyA, puDhavIsirI NAmaM gaNiyA hotthA, vaNNaoM' tyAMnA 20nk nAma datta hatuM, pRthvIzrI nAmanI eka gaNikA tyAM rahetI hatI. tenuM tarNana bIjA sthaLathI onell se. 'tae NaM sA puDhavIsirI gaNiyA iMdapure Nayare' pRthvIzrI ga!i te chandrapura nagaramA 'bahave rAIsara jAvappabhiyao' bhane 4 saya2, tasava2, bhAM4i , jo4i , kya, zre4i mana senApati mAni 'bahuhiM cuNNappaogehi ya jAva abhiogittA' bhane prAranA yuuni| prayogothI, bhatrAnA prayogothI unmatta manA zrI vipAka sUtra Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 vipAkazrute hRdayoDDApanaprayogaiH = cittAkarSaNaprayogaiH cittAkarSaNaprayogaiH kAyoDDApana parAbhivanaprayogaiH vazIkaraNa = karaNAdiprayogaH prayogaiH = kAyAkarSaNaprayogaiH = yogamayogaiH prayogaizceti saMgrahaH, 'abhiogittA' abhiyujya = vazIkRtya ' urAlAI ' udArAn 'mANussagAI mAnuSyakAn = manuSyasambandhinaH ' bhoga bhogAI ' bhogabhogAn = zabdAdiviSayabhogAn 'bhuMjamANI' bhuJjAnA=kurvati 'vihara' viharati / 'tae NaM sA' tataH khalu sA 'puDhavIsirI gaNiyA' pRthivI zrIgaNikA 'eyakammA 4' etatkarmA4 - cUrNaprayogAdinA rAjezvarAdivazIkaraNapUrvakaviSayabhogakAriNI, etaspradhAnA - cUrNaprayogAditatparA, etadvidyA- cUrNa prayogAdividyAvatI, etatsamAcArA = etadAcaraNazIlA, 'subahaM pAnaM' subahu pApaM 'samajjiNittA' samaya= samupAya ' paNattIsaM vAsasayAI' paJcatriMzad varSazatAni 'paramAuyaM' paramAyuSkam= utkRSTamAyuH 'pAlitA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM prayogoM se, unmatta banAne vAle sAdhana Adi ke prayogoM se, citta ko AkarSita karane vAle, kAya ko AkarSita karane vAle, dUsaroM kA tiraskAra karane vAle evaM vaza meM karane vAle aise maMtrAdikoM ke prayogoM se apane vaza meM karake 'urAlAI mANussagAI bhogabhogAI muMjamANI vihara ' udAra manuSyabhava saMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogA karatI thI / 'tara NaM sA puDhavIsirI gaNiyA eyakammA 4 subahuM pAvaM samajjiNittA paNattIsaM bAsasayAI paramAuyaM pAlittA kAlamAne kAlaM kiccA chaTThIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgama ra esa NeraiyattAe ubavaNNA' isa prakAra vaiSayika sukha bhogate 2 usane aneka pApakarmoM kA upArjana karane meM hI paiMtIsa sau 3500 varSa kI apanI samasta Ayu vyatIta kara dI / jaba vaha marI vanArAM sAdhana ane tevA prayAgathI, citta AkaSaNu karanArA pratyeAgethI, kAyAnuM AkaNu karanArA prayAgAthI, khIjAne tiraskAra karanArA-arthAt vaza karanArA praye!godhii sevA maMtrAhi prayoga vaDe potAne va arIne ' urAlAI mANussagAI bhogabhogAI bhuMjANI viharai' bhanuSyalava saMdhI uddhAra amalogone logavatI hutI. 'tara NaM sA puDhavIsirI gaNiyA eyakammA 4 subahu pAvaM samajjiNittA paNati bAsasayAI paramAuyaM pAlittA kAlamAse kAle kiccA chaTTIe puDhavIe ukkoseNaM bAvIsasAgarovamaTiiesa Neraiesa NeraiyattAe ubavaNNA' 2mA pramA viSaya sukha bhogavatAM begavatAM teNe aneka pApakarmAMnI kamANI karavAmAM ja 3500 pAMtrIsaso varSanI potAnI tamAma AyuSya vItAvI dIdhI. ane te maraNa pAmyA zrI vipAka sUtra Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru0 1, a0 10, avarNanam 695 kRtvA 'chaTTIe puDhavIe' paSThayAM pRthivyAm 'ukkoseNaM bAvIsasAgarovama diie desee' utkarSeNa dvAviMzatisAgaropamasthitikeSu nairayikeSu 'NeraiyattAe' nairapikatayA 'ubavaNNA' utpannA | 'sA NaM' sA khalu 'tao' tataH tasyAH pRthivyAH 'uvvaTTittA' uddhRtya = nissRtya 'iheba baddhamANe Nayare' atraiva vardhamAne nagare 'ghaNadevassa satyavAssa' dhanadevasya sArthavAhasya 'piyaMgrabhAriyAe ' miyagu bhAryAyAH 'kucchisi' kukSau 'dAriyattAe' dArikAtayA 'uvavaNNA' utpannA / 'tara NaM sA piraMgUbhAriyA' tataH khalu sA priyaGgubhAryA 'vahaM mAsA bahupaDipuNNANaM' navasu mAseSu bahupratipUrNeSu 'dAriyaM' dArikAM 'payAyA' prajAtA= prajanitavatI / tasyAH 'NAmaM' nAma 'aMjU' aJjaH - iti / 'sesa' zeSaM = zeSavarNanaM 'jahA devadattAe' yathA devadattAyAH varNanam asyaiva navamAdhyane kRtaM tadvadbodhyamityarthaH / sU0 3 // // mUlam // tae NaM se vijaya rAyA AsavAhaNiyAe NijjAyamANe to upArjita pApakarmoM ke udaya se vaha 22 sAgara kI utkRSTa sthitivAle chaTTI pRthibI ke narakoM meM nArakI kI paryAya se utpanna huI / 'sA NaM tao ucaTTittA iheva vaddhamANaNayare dhaNadevassa satyavAhassa pigu-bhAriyAe kucchiMsi dAriyattAe ubavaNNA' vahAM se nikala kara vaha isI varddhamAna nagara meM dhanadeva sArthavAha kI priyaMgu bhAryA kI kukSi meM avatarita huI / 'tara NaM sA priyaMgu bhAriyA NavaNhaM mAsANaM bahupaDi puSNANaM dAriyaM payAyA, NAmaM aMjU, sesaM jahA devadattAe ' jaba nau mAha acchI taraha se pUre nikala cuke tava priyaMgune eka putrI ko janma diyA / usakA nAma 'aMjU' rakkhA gyaa| aMjU kA bAkI varNana devadattA ke varNanakI taraha samajha lenA cAhiye || sU0 3 // pachI meLavelAM pApakarmAMnA udayathI te 22 bAvIsa sAgaranI utkRSTa sthitivALI chaThThI pRthivInA narambhAM nAraDI lavanI paryAyathI utpanna tha 'sA NaM tao uccaTTittA iheva vaddhamANaNayare dhaNadevassa satyavAhassa piyaMgUbhAriyAe kucchiMsi dvAriyatAe uvavaNNA' tyAMthI nIDaNIne te yA varddhamAna nagarabhAM dhanadeva sArthavAhanI priyaMgu patnInA urabhAM putrInA 3ye avatarita thA, ' tae NaM sA pigaMgU bhAriyA vahaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM dAriyaM payAyA, NAmaM aMjU, sesaM jahA devadattAe ' jyAre nava mAsa sArI rIte pUrA nIkaLI gayA tyAre priya Mgue eka putrInA janma ApyA, tenuM nAma a rAkhavAmAM Avyu, bAkInuM vizeSa jUnuM varNana devadattAnAM varNana pramANe samajI levuM. (sU. 3) zrI vipAka sUtra Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute jahA vesamaNadatte tahA aMju pAsai, NavaraM appaNo aTAe varei, jahA tetalI jAva aMjUe bhAriyAe saddhiM uppiM jAva vihri| tae NaM tIse aMjUe devIe aNNayA kayAiM joNIsUle pAubbhUe yAvi hItthA / tae NaM se vijaye rAyA koDaMbiyapurise sadAvei, sadAvittA evaM vayAsI-gacchaha NaM devANuppiyA ! vaddhamANapure Nayare siMghADaga jAva evaM vayaha, evaM khalu devANuppiyA! vijayassa ranno aMjUe devIe joNIsUle paaubbhuue| jo NaM icchai vijjo vA6 jAva ugdhosaMti / tae NaM te bahave vejjA vA6 imaM eyArUvaM ugghosaNaM soccA Nisamma jeNeva vijae rAyA teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA bahahiM uppattiyAhi ya buddhIhiM pariNAmemANA icchaMti aMjUe devIe joNIsUlaM uvasAmittae, No saMcAeMti uvasAmittae / tae NaM te bahave vijjA ya6 jAhe No saMcAeMti aMjue devIe joNIsUlaM uvasAmittae, tAhe saMtA taMtA jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva disaM pddigyaa| tae NaM sA aMjudevI tAe veyaNAe abhibhUyA samANI sukkA bhukkhA jimmaMsA kaTTAiM kaluNAI vIsarAiM vilavai / evaM khalu goyamA ! aMjudevI purA jAva viharai ||suu04|| TIkA 'tae NaM se vijae' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se vijae rAyA' sa vijayo rAjA 'AsavAhaNiyAe' 'tae NaM se vijae' ityAdi / 'tae NaM se vijae rAyA' tatpazcAt yaha vijaya rAjAne 'Asa'tae NaM se vijae' tyA, 'tae NaM se vijaya rAyA' tyAra pachI ta piyare 'AsavAhaNiyAe' zrI vipAka sUtra Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 697 vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, aJjUvarNanam azvavAhanikAya 'NijjAyamANe' niryAn-nirgacchan 'jahA' vesamaNadatte' yathA vaizravaNadattaH vaizravaNadattanAmako rAjA devadattAM prAsAdopari kanakakandukena krIDantIM dRSTavAn 'tahA' tathA'yaM vijayamitro rAjA'pi 'aMjU ajUM dArikAM 'pAsaI' pazyati kintu 'NavaraM' nabaraM ayaM vizeSaH-vijayamitro rAjA 'appaNo aTThAe' Atmano'rthAya-svasya prayojanAya 'varei' vRNute / vaizravaNadattastu svaputrasya vivAhArthamiti bhAvaH / 'jahA tetalI' yathA tetaliH tetaliputrapradhAnavat 'jAva' yAvat - jJAtA-dharmakathAGgamUtrasya caturdazAdhyayanavarNitatetaliputrapradhAnavad vijayamitro rAjA'pi 'aMjUe bhAriyAe saddhiM ' ajyA bhAryayA sArdham 'uppiM jAva' upari yAvat-upariprAsAde udArAn mAnuSyAn bhogabhogAn bhujAnaH 'viharaI' viharati / vAhaNiyAe' azvavAhanIkAmeM 'NijjAyamANe nikalane para 'jahAvesamaNadatte' vesamaNa datta kI taraha jisa prakAra apane prAsAda ke Upara suvarNa ko kaMduka se khelatI huI devadattA ko azvakrIDA ke liye jAte samaya vaizravaNadatta rAjAne dekhI thI, ThIka isI taraha azvakrIDA ke liye jAte samaya vijayarAjAne prAsAda ke Upara suvarNako geMda se krIDA karatI huI 'aMju pAsai' isaaMjU dArikAko dekho| 'NavaraM' parantu yahA~ itanI vizeSatA hai ki vaizravaNadatta rAjAne devadattA kA pANigrahaNa saMskAra apane putrake sAtha kiyA thA, taba ki vijaya rAjAne 'appaNo aTThAe' aMjU kA pANigrahaNa svayaM apane hI sAtha kiyA 'jahA tetalI jAva aMjUe bhAriyAe saddhiM uppiM jAva viharai' jJAtAdharmakathAGga sUtra ke 14 ve adhyayana meM varNita tetaliputra kI taraha vijayamitra rAjAne bhI aMjU bhAryA ke sAtha apane mahaloM meM raha kara sarvotkRSTa manuSyabhavasaMbaMdhI kAmabhogoM ko bhogaa| 'tae ghoDImA mesIne 'NijjAyamANe' nayA tyAre 'jahA vesamaNadatte' 2 prabhArI devadattA pitAnA mahela upara senAnA geDI-daDAthI ramatI hatI tene vaizravaNadatta rAjAe mI . 42vA ndi mate na tI. 52 / 12 te pramANe mA 'aMjuM pAsaha' aMjU dArikA (bALakI) ne paNa vijaya rAjAe azvakrIDA karavA jatAM mahelanA uparanA bhAgamA sonAnA geDa1-4thI. 2matI 4. 'NavaraM ' 52ntu mahiM meTI vizeSatA cha ke, vaizravaNudatta rAjAe devadattAne vivAha-pANagrahaNa saMskAra pitAnA putra sAthe karyo Dato. tyAre vibhayo 'appANo aTThAya varei' manai ar muha pAtAnI saath| 4. 'jahA tetalI jAva aMjUe bhAriyAe saddhi uppi jAva viharai ' jnyaataadharmakathAga sUtramAM 14 caudamAM adhyayanamAM vaNa na karelA tetalIputranA pramANe vijayamitra rAjAe paNa aMjU bhAyAnI sAthe pitAnA mahelamAM rahIne satkRSTa manuSyabhava zrI vipAka sUtra Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 vipAkazrute 'tae NaM' tataH khalu 'tIse aMjUe debIe' tasyA ajvA devyAH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'joNIsUle pAunbhUe yAvi hotthA' yonizUlaM prAdurbhUtaMcApyabhavat / 'tae NaM' tataH khalu se vijae gayA' sa vijayamitro rAjA ' koDaMbiyapurise' kauTumbikapuruSAn 'sahAvei ' zabdayati, 'sadAvittA' zabdayitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'gacchaha NaM devANuppiyA' gacchata khalu he devAnupriyAH ! 'vaddhamANapure Nayare' vardhamAnapure nagare 'siMghADaga jAva' zuGgATaka yAvat-zRGgATakatrikacatuSkacatvaramahApathapatheSu sarveSu rAjamArgeSvityarthaH, 'evaM vayaha evaM vadaMta-evaM khalu devANuppiyA evaM khalu he devAnupriyAH ! 'vijayassa rano' vijayamitrasya rAjJaH 'aMjUe devIe' ajvA devyAH 'joNImule pAubbhUe' yonizUlaM prAdurbhUtam 'jo NaM' yaH khalu 'icchai' icchati 'vijjovA6' vaidyo vA 'jAva' yAvat-atra yAvacchabdena-'vijjaputto vA, jANao vA, jANayapunA NaM tIse aMjUe devIe aNNayA kayAiM joNImUle pAubbhUe yAvi hotthA' kisI eka samaya aMjU devI ko yonizUla utpanna huA / 'tae NaM se vijaye rAyA koDuMbiyapurise sadAvei ' vijaya rAjAne yaha bAta jAnakara paricArakoM ko bulAyA / 'sadAvittA evaM vayAsI' bulA kara esA kahA ki 'gacchaha NaM tumaM devANuppiyA vaddhamANaNayare' he devAnupriya ! tuma yahAM se zIghra jAo aura, varddhamAnanagara meM 'siMghADaga jAva evaM vayaha ' zRGgATaka Adi rAjamAgoM ke Upara khaDe hokara isa prakAra kI ghoSaNA karo ki ' evaM khalu devANuppiyA vijayassa raNo aMjUe devIe joNImUle pAubbhUe jo NaM icchai vijjo vA6 jAva ugghosaMti' he devAnupriya nagara nivAsiyoM ! suno-vijaya rAjA kI rAnI aMjU devI ko yonizUla uptanna huA hai / jo koI vaidya, vaidya kA putra, jJAyaka, jJAyaka kA putra saMdhI malAgAne mAgacyA. 'tae NaM tIMse aMjae devIe aNNayA kayAI joNImUle pAunbhUe yAvi hotthA' se samaya manu vAna yonizusa / utpanna thayo. 'tae NaM se vijaye rAyA koDaMbiyapurise sahAvei' nyAre vizaya rAto mA pAta samI tyAre pariyAralIna mAsAvyA 'sadAvittA evaM bayAsI' nAtAvAne mA pramANe pratyu 'gacchaha NaM tumaM devANuppiyA vaddhamANaNayare' hai hevAnupriya ! tame maDiyA hI paddhabhAna nasabhA me ane, 'siMghADaga jAva evaM vayaha' zATa 2mA bhAga 52 SAL RhIne, mA prA2nI rAta 42 // 3 'evaM khalu devANuppiyA vijayassa raNNo aMjUe devIe joNIsUle pAunbhUe jo NaM icchai vijjo vA6 jAva ugghosaMti' vAnupriya! nagaramA 2naaraay| sAMbhaLe ! vijaya rAjAnA rANI aMjudevIne nizula roga utpanna thayela che. je koI zrI vipAka sUtra Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 10, avarNanam teicchiyo vA, teicchiyaputto vA' iti saMgraha / vaidyaputro vA, jJAyako vA, jJAyakavutro vA, caikitsiko vA, caikitsikaputro vA, ajUdevyA yonizUlamupazamayituM, tasmai vijayamitro rAjA vIpulamarthasaMpadAnaM dadAti / tataste kauTumbikapuruSAH vijayamitranidezAnusAreNa 'ugyosaMti' udghoSayanti ghoSaNAM kurvanti / 'tae NaM te' tataH khalu te 'bahave vijjA vA6' bahavo vaidyA vA6' imaM eyArUvaM' imAmetadrUpAM-pUrvoktaprakArAm 'ugghosaNaM' udghoSaNAM 'soccA' zrutvA 'Nisamma' nizamya hRdyavardhArya 'jeNeva vijae rAyA' yatraiva vijayamitro rAjA 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti 'uvAgacchittA' upAgatya 'bahUhi' bahubhiH=bahuprakArAbhiH, 'uppattiyAhiM 4' autpattikIbhiH, vanayikIbhiH, kArmikIbhiH, pAriNAmikIbhizca caturvidhAbhiH 'buddhIhi' buddhibhiH 'pariNAmemANA icchaMti' pariNamyamAnAH pariNAma prAptAH santaH icchanti 'aMjUe devIe' ajvA devyAH aura cikitsaka athavA cikitsaka kA putra aMjU devI ke yonizUla ko zAMta karegA to usake liye rAjA vipula dhanarAzi deMge / isa prakAra una kauTumbika puruSoMne vijayamitra rAjA ke nirdezAnusAra joroM se ghoSaNA kI / 'tae NaM te bahave vijjA vA6 imaM eyArUvaM ugghosaNaM socA Nisamma jeNeva vijae rAyA teNeva uvAgacchaMti' isa kRta ghoSaNA ko una sabane sunA aura acchI taraha usa para vicAra kiyA / pazcAt ve sabake saba vijaya rAjA ke pAsa Aye ! ' uvAcchittA' Akara 'bahUhi uppattiyAhiM 4 buddhIhiM pariNAmemANA icchaMti aMjUe devIe joNImUlaM uvasAmittae' unhoMne autpAtikI, vainayikI, kArmikI tathA pAriNAmikI isa taraha cAra prakAra ko buddhiyoM se pariNata hokara vedya, vaidyanA putra, jJAyaka, jJAyakanA putra ane cikitsaka tathA cikitsakanA putra aMju devInA nI regane zAMta karaze-maTADaze, te, rAjA sArI rIte dhana ApIne satkAra karaze. arthAt puSkaLa dhana Apaze. A pramANe rAjAnA kauTumbikapuruSoe rAjAnI AjJA pramANe rAta bharI 'tae NaM te bahave vijjA vA6 imaM eyAkhvaM ugdhosaNaM socA Nisamma jeNeva vijae rAyA teNeva uvAgacchaMti' mA prabhArI rAta thaI tyAre te jAherAta sAMbhaLIne saue te viSe sArI rIte vicAra karyo, pachI te 4Ama 42vAnI sahita gharAta tamAma-viya 2nI pAse bhA0yA. 'uvAgacchittA' bhAvAne 'bahUhi uppattiyAhi4 buddhIhiM pariNAmemANA icchaMti aMjue devIe joNImUlaM uvasAmittae' tamAme motpAtI, vainAyI, mi tathA pA(2mi zrI vipAka sUtra Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 vipAkazrute 'joNImUlaM' yonizulam 'uvasAmittae' upazamayitum, parantu 'No saMcAeMti' no zaknuvanti 'uvasAmittae' upazamayituM nAzaknuvannityarthaH / 'tae NaM te bahave' tataH khalu te bahavaH 'vijjA ya6' vaidyAzca6 'jAhe' yadA 'No saMcAeMti' no zaknuvanti 'aMjUe devIe' ajyA devyAH 'joNImUlaM' yonizUlam 'upasAmittae' upazamayitum, 'tAhe' tadA 'saMtA' zrAntAH-zramAturAH, 'taMtA' tAntAH khinnAH 'paritaMtA' sarvathA khinnAH yogizUlaM nivArayitumasamarthAH santaH, 'jAmeva disaM pAunbhUyA' yasyA eva dizaH prAdurbhUtAH, 'tAmeva disaM paDigayA' tAmeva dizaM pratigatAH parAvRtya svasvagrahaM gatA ityarthaH / 'tae NaM sA ajUdevI' 'tataH khalu sA ajUdevI 'tAe veyaNAe' tayA vedanayA 'abhibhUyA samANI' abhibhUtApIDitA satI 'mukkA' zuSkA zoNitApacayAt 'bhukkhA' bubhukSitA-annAderarucisadbhAvAt 'NimmaMsA' nimAsA-mAMsApacayAt, etAdRzI satI 'kaTThAI' aMjU devI ke prAdurbhUta yonizUla ko zamana karane ke liye upAya kiye parantu 'No saMcAeMti uvasAmittae' ve apane upAyoM meM saphalaprayatna nahIM hue / 'tae NaM te bahave vijjA ya6 jAhe No saMcAeMti aMjUe devIe joNImulaM uvasAmittae tAhe saMtA taMtA jAmeva disaM pAubbhUyA tAmeva disaMpaDigayA' jaba inako yaha nizcaya ho cukA ki aMjUdevI kA yaha yonizUla hamAre dvArA zAnta nahIM ho sakatA hai, taba ye saba ke saba zrAnta aura tAnta hote hue jo jahAM se Aye the vahAM gaye / 'tae NaM sA aMjUdevI tAe veyaNAe abhibhUyA samANI sukkA bhukkhA NimmaMsA kaTThAI kaluNAI vIsarAI vilavai' vaidyoM ke dvArA parityakta huI vaha aMjUdevI usa vedanA se aba atyaMta pIDita hone lgii| mAre kaSTa ke yaha bilakula sUka gaI / zarIra A cAra prakAranI buddhithI pakava-banIne aMjUdevIne thayelA ni phUla roganuM zamana 421 / mATe pAye 4aa 52ntu, No saMcAeMti uvasAmittae' te potAnA bhAM satA pAbhyA nahI. 'tae NaM te bahave vijjA ya6 jAhe No saMcAeMti aMjue devIe joNImUlaM uvasAmittae tAhe saMtA taMtA jAmeva disaM pAunbhUyA tAmeva disaM paDigayA' nyAre te sau vaidyone nizcaya thayo manuvAna se yonIta rega amArAthI zAMta thaI zakavAne nathI tyAre te tamAma thAkI gayA ane je je sthaLethI mAyA tA te te sthaNe paach| yAyA gayA. 'tae NaM sA aMjU devI tAe veyaNAe abhibhUyA samANI sukkA bhukkhA NimmaMsA kaTThAI kaluNAI vIsarAiM vilavaI' vaidyoe jyAre aMjIdevIne regI tarIke cheDI dIdhAM pachI te aMjavI ganI pIDAthI du kha pAmavA lAgyAM, ane roganA kAraNe pIDA thavAthI sukAI gayAM ane tenA zarI zrI vipAka sUtra Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TokA, zru0 1, a0 10, ajjUvarNanam a . ajavarNanama 701 kaSTAn kaSTayuktAn='kaluNAI' karuNAn karuNarasajanakAn 'vIsarAI visvarAnvikRtasvarAn 'vilavaI' vilapati / evaM khalu goyamA' evaM khalu he gautama ! iyaM 'aMjU devI' ajUnAmnI vijayamitrasya rAjho devI 'purA jAva' purA yAvat-purApurANAnAM yAvat pApAnAM karmaNAM pApakaM phalavRttivizeSaM pratyanubhavantI-pratikSaNamanubhavaM kurvatI 'viharai' viharati // mU0 4 // // mUlam // aMjU bhaMte ! devI io kAlamAse kAlaM kiccA kahi gacchihii kahiM uvavajihii ? goyamA ! aMjU NaM devI NauivAsAiM paramAuyaM paalitt| kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosaM sAgarovamaTTiiesu Neraiesu NeraiyattAe uvavajihii / evaM saMsAro jahA paDhame tahA NeyavvaM jAva vaNassaiesu / sA NaM tao aNaMtaraM uvva hittA savva obhadde Nayare mayUrattAe paJcAyAhii / se NaM tattha sAuNiehiM vahie samANe tattheva savvaobhadde Nayare seTrikulaMsi puttattAe paccAyAhii / se NaM tattha ummukabAlabhAve tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujjhihii / pavvajjA0 sohamme0 / se NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM meM isake mAMsa taka nahIM rahA, khAne pIne kI ruci bhI calI gii| basa rAta dina yaha kaSTayukta, karuNArasajanaka aura vikRtasvarayukta aise dInavacanoM ko bolate2 apanA duHkhamaya samaya vyatIta karane lgii| 'evaM khalu goyamA ! aMjU devI purA jAva viharaI' isa prakAra he gautama ! yaha aMjU devI pUrvopArjita, duzcINa evaM duSpratyAkrAnta azubhatama pApakarmoM ke phala ko bhoga rahI hai // sU0 4 // ramAM mAMsa paNa rahyuM nahi. ane khAvA-pIvAnI rUcI nAza pAmI. rAtri ane divasa pIDA pAmIne karUNArasajanaka ane vikRtasvarayukata evA dIna-vacane bolatAM bolatAM potAnA du:samaya samaya ne vAtAva a "evaM khalu goyamA !' 'aMjU devI purA jAva viharai' mA prabhArI gautama! te mahevI pUrvApati, 6zvI sana dupratikrAnta azubhatama pApakarmonA phaLane bhegavI rahI che. che sU0 4 | zrI vipAka sUtra Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 vipAka kahiM gacchaeis kahiM uvavajjihi ? goyamA ! mahAvidehe vAse jahA paDhame jAva sijjhieis bujjhihi mucihi parinivvAhi savvadukkhANamaMtaM kAhi / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayamaTThe paNNatte / sevaM bhaMte ! // sU0 5 // // duhavivAge dasa ajjhayaNesu paDhamo suyakkhaMdho sammatto // TIkA / zrI gautamasvAmI pRcchati - aMjU NaM bhaMte' ityAdi / 6 aMjU NaM bhaMte devI' aJjaH khalu he bhadanta ! devI 'io' itaH asmAdbhavAt 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'kahiM gacchihii' kutra gamiSyati kahiM - uvavajjihi ' kutrotpatsyate ? bhagavAnAha - 'gauyamA' he gautama ! ' aMjU NaM devI uivAsAI' 'aJju khalu devI navativarSANi 'paramAuyaM' paramAyuSkam = utkRSTamAyuH 'pAlitA' pAlayitvA 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAm 'ukko seNaM sAgarovamaTTiiesa Neraiesa' utkarSeNa sAgaropamasthitikeSu nairayikeSu 'aMjU NaM bhate' ityAdi / phira gautamane prabhu se pUchA ki -' bhaMte' he bhadanta ! 'aMjU NaM 'devI' yaha aMjU devI 'io ' isa paryAya se 'kAlamAse kAlaM kiccA ' mRtyu ke avasara meM mara kara 'kahiM gacchihira' kahAM jAyagI ? 'kahi~ ubavajjiha' kahAM usanna hogI ? 'goyamA !' he gautama ! 'aMjU NaM devI' yaha aMjU devI 'NauivAsAI paramAuyaM pAlittA' 90 varSa kI apanI pUrI Ayu ko bhogakara 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyu ke avasara meM mara 'aMjU NaM bhaMte' tyAhi. cchI gAtame irIthI alune pUchayu 3 :- 'bhaMte' he lanta ! 'aMjU NaM devI' te annUhevI 'io' yA paryAyathA 'kAlamAse kAlaM kiccA' mRtyunA samaye bhara bhAbhIne 'kahiM gacchahi' ayAM the? 'kahiM uvavajjihira' yAM utpanna thaze ? 'goyamA !' he gautama! 'aMjU NaM devI' te 'bhUdevI 'NauivAsAI paramAuyaM pAlittA' 90 nevuM varSanA potAnA AyuSyane 53' logavIne 'kAla mAse kAlaM kiccA ' bhRtyunA sabhaye bharaNu yAbhIne, 'imI se rayaNappabhAe puDhavIe ukkosaM sAgarovamahiiesa zrI vipAka sUtra Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, ajjUvarNanam 703 'raiyattAe ' nairayikatayA 'uvavajjihii' utpatsyate / evaM 'saMsAro' saMsAraH= bhavAdbhavAntare paribhramaNaM 'jahA paDhame' yathA prathame = prathamAdhyayane mRgAputravarNanam 'tahA NeyacvaM tathA netavyaM jAva vaNassaiesa' yAvadvanaspatikeSu = vanaspatikAyeSu tatrApi kaTukakSeSu nimbAdiSu kaTukadugdhakeSu - arkasnuhIprabhRtiSu vanaspatiSu aneka zatasahasrakRtvaH=anekalakSavAram utpatsyate / ghoraduSkRtAcaraNena jIvo vanaspatisafe nikRSTavanaspatiSveva samutpadyate iti bhAvaH / 'sA NaM' sA khalu 'tao anaMtaraM' tatonantaraM tatpazcAt vanaspatibhavAt 'uccaTTittA' udUhRtya = nissRtya 'savvaobhadde Nayare' sarvatobhadre nagare 'mayUrattAe' mayUratayA 'paccAyAhi' pratyAyAsyati = utpatsyate - idamatra bodhyam - ajUdArikAjIvo vAyutejo'pRthivIkAyeSu paribhramaNaM kRtvA vanaspatibhavAnantaraM mayUrabhavaM prApsyatIti / 'se NaM tattha' sa khalu tatra = mayUrabhave, 'sAuNiehiM' zAkunike:= pakSighAtaka puruSai: 'bahie samANe' vadhitaH =vadhaM prAptaH san 'tatyeva sabaobhadde kara 'imAse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosa sAgarotramasi Neraie NeraiyatA uvavajji' isa ratnaprabhA pRthivI ke1 sAgara kI utkRSTa sthitivAle naraka meM nArakI kA jIva hogI 'saMsAro jahA paDhame tahA NeyacaM' isakA bhava se bhavAntara meM bhramaNa prathama adhyayana meM varNita mRgAputra kI taraha jAnanA cAhiye / yaha usa bhramaNa meM 'jAva vaNassaiesa' vanaspatikAyoM meM kaTuka vRkSa-jaise nimbAdika vRkSoM meM, kaTuka dugdhavAle vRkSa - jaise arka, snuhI AdikoM meM lAkhoM bAra uptanna hogii| kyoM ki ghora duSkRtya ke AcaraNoM se jIva vanaspatiyoM meM bhI jo nikRSTa vanaspatiyAM hotI haiM unameM hI uptanna hotA hai / phira ' sA NaM tao anaMtaraM ucaTTittA savvaobhadde Nayare mayUrattAe paccAyAhi ' yaha vahAM se nikalakara sarvatobhadra nAmake nagara meM mayUra ke bhava ko lekara janma dhAraNa karegI / ' se NaM tattha sAuNiehiM vahie samANe tattheva savvaobha desee NaraiyattAe uvavajjihira' mA ratnaprabhA pRthivInA se sAgaranI utsRSTa sthitivANA narambhAM nAraTThInA va thaze. 'saMsAro jahA paDhame tahA NeyavvaM tenuM eka bhavathI khIjA bhavamAM paribhramaNa prathama adhyayanamAM varNavelA mRgAputranI mAphaka mAlI sevu. te me prahAranA zrabhazubhAM 'jAva vaNassaiesa' vanaspati AyAmAM aDavAM vRkSa jevAM ke lIMmaDA Adi vRkSomAM, kuTuka dUdhavALAM vRkSo-jevAM ke AkaDA, theAra, AdimAM lAkhAvAra utpanna thaze, kAraNa ke ghAra duSkRtyeAnA AcaraNuthI jIva vanaspatiemAM paNa je halakI jAtanI vanaspati hAya che temAMja utpanna thAya che, pachI sA NaM tao anaMtaraM unnaTTittA savvaobhadde Nayare " , mayUrAe pacAyAtis zrI vipAka sUtra Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 vipAkazrute Nayare' tatraiva=tasminneva sarvatobhadre nagare 'sehikulaMsi ' zreSThikule 'puttattAe ' putratayA ' pacAyAhi' pratyAyAsyati / 'se NaM tattha' sa khalu tatra 'ummukkabAlabhAve' unmuktabAlabhAvaH = nivRttabAlabhAva: : - taruNAvasthAsampannaH 'tahArUvANaM therANaM aMtie' tathArUpANAM bahuzrutAnAM sthavirANAmantike=samIpe kevalaM zuddhaM 'bohi' bodhi = samyaktvaM ' bujjhihii ' bhotsyate =lapsyate, tataH pravrajyA = patrajyAgrahaNaM kariSyati / tataH kAlaM kRtvA 'sohamme0 ' saudharme kalpe devo bhaviSyati / gautamaH pRcchati - he bhadanta ! ' se NaM ' sa khalu pUrvoktaH saudharmakalpavAsI devaH 'tAo devalogAo' tasmAt devalokAt = saudharmakalpAt 'Aurari ' AyuHkSayeNa 'bhavakkhaNaM' bhavakSayeNa 'ThiikkhaeNaM' sthitikSayeNa " pavvajjA0 4 yare sekulasi puttattAe paccAyAhi' yaha usa mayUra ke bhava meM vadhikoM dvArA mArI jAkara phirase usI nagara meM kisI seTha ke yahAM putrarUpa se uptanna hogI / se NaM tattha ummukabAlabhAve tahArUvANaM therANaM aMtie kevalaM borDi bujjhihii, pavvajjA sohamme0 ' jaba aMjU kA jIva zreSThI ke yahAM putra kI paryAya se usane hokara kramazaH apane bAlyakAla kA parityAga karatA huA taruNAvasthAko prApta karegA taba ise tathArUpabahuta sthaviroM ke samIpa dharmazravaNa se zuddha bodhi kA lAbha hogA / isase yaha bhAgavatI dIkSA dhAraNa karegA aura mara kara saudharma kalpa meM deva hogA / 'se NaM tAo devalogAo AukkhaNaM bhavakkhaSNaM ThiikkhaeNaM kahiM gacchahi kahiM uvavajjihii ? goyamA ! mahAvidehe vAse jahA paDhane jAna sijjhihi bujjhihii muccihi pariNicyAhi savvadukkhANamaMtaM kAhi' phira te tyAMthI nIDajIne sarvatobhadra nAmanA nagarabhAM bheranA lava-janma yAmathe ' se NaM tattha sAuNiehiM hi samANe tattheva savvaobhadde Nayare sedvikulaMsi puttattAe paccAyAhira' te bhAranA lavamA pAdhi dvArA bhAyeM naze pachI irIthI te nagaramAM haiN| meDa zeThanA ghera putra35thI utpanna thaze. ' se NaM tattha ummukabAlabhAve tahAruvANaM therANaM aMtie kevalaM bohiM bujjhihi pavvajjA sohamme0 ' nyAre ajUnA jIva zeThanA ghera putranA paryAyathI utpanna thaIne kramaza: potAnA khAlyakALa pUrA karIne tarUNNAvasthAne prApta thaze, tyAre te tathArUpa-bahuzruta sthavirA pAse dhama sAMbhaLavAthI zuddha edhineA lAbha pAmaze, ane meAdhi prApta thavAthI te bhAgavatI dIkSA dhAraNa 42ze. mane bhara pAbhIne saudhabha' upamA deva thaze. 'se gaM tAo devalogAo AukkhaNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaNaM kahiM gacchihii kahiM uvavajjihii ? gomA ! mahAvidehe vAse jahA paDhame jAva sijjhihii bujjhihii pariNivvAhi savtradukkhANamaMtaM kAhi' zrIthI gotame pUchayu ! he prale!! te tyAMthI AyuSya kSaya thatAM lava kSaya , zrI vipAka sUtra Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 1, a0 10, aJjUvarNanam 705 'kahiM gacchihii' kutra gamiSyati ? 'kahiM uvavajihii' kutrotpatsyate ? / bhagavAnAha-goyamA' he gautama ! ' mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'jahA paDhame' yathA prathame prathamAdhyayane mRgAputraH tathA-tadvad 'jAva' yAvat 'sijjhihii' setsyati sakalakRtakRtyatvena siddho bhaviSyati, 'bujjhihii' bhotsyate= vimalakevalAlokena sakalalokAlokaM jJAsyati, 'muccihii' mokSyate sarvakarmebhyo mukto bhaviSyati, 'pariNivvAhii' parinirvAsyati-samastakarmakRtavikArarahitatvena zItIbhUto bhaviSyati= savvadukkhANemaMta kAhii' sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati mAnasika-vAcikakAyikaklezAnAM nAzaM kariSyati avyAbAdhasukhabhAgU bhaviSyatIti bhAvaH / zrIsudharmAsvAmI jambUsvAminaM pAha-' eva khalu jaMbU' evaM khalu he jambUH ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat-siddhigatinAmadheyaM sthAna sammAptena 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM 'dasamassa ajjhayagautamane pUchA ki prabho ! yaha vahAM se Ayu ke kSaya se, bhava ke kSaya se, sthiti ke kSaya se kahAM jAyagA, kahAM uptanna hogA ? taba prabhune kahA ki-he gautama ! prathama adhyayana meM varNita mRgAputra ko taraha yaha mahAvideha kSetra meM uptanna hokara yahAM se sakalarUpa se kRtakRtya ho jAne ke kAraNa siddha hogA, nirmala kevalajJAnarUpa Aloka prakAzase sakala loka aura aloka kA jJAtA hogA, sarva prakAra se jJAnAvaraNa Adi karmoM se mukta hogA aura samasta karmakRta vikAroM se rahita hone se zItIbhUta hotA huA trividha-mAnasika, vAcika, evaM kAyika klezoM kA sarvathA vinAzaka ho jAyagA arthAt-avyAyAdha sukha kA bhoktA hogA / 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dsthatAM,sthiti kSaya thatAM kayAM jaze ? kayAM utpanna thaze ? tyAre prabhue kahyuM ke he gautama! prathama adhyayanamAM varNavelA mRgAputra pramANe te mahAvideha kSetramAM utpanna thaIne tyAM saMpUrNa rIte kRtakRtya thaI javAnA kAraNe siddha thaze. nirmala kevalajJAnarUpa Aleka prakAzathI saMpUrNa loka ane alekanA jJAtA thaze. sarva prakAre jJAnAvaraNIya Adi karmothI mukta thaze ane samasta karmakRta vikArathI rahita hevAthI zItalIbhUta thaIne trividha-mAnasika, vAcika, ane 1148-4vezAthI 2hita manaze arthAt-25vyAyAdha sumanA nAtA thathe ' evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayamaDhe zrI vipAka sUtra Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute Nassa' dazamasyAdhyayanasya 'ayamaDhe paNNatte' ayamarthaH prajJaptaH / zrIjambUsvAmI mAha-'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' tadevaM he bhadanta ! tadevaM he bhadanta ! yad bhagavatA mama pratibodhitaM tatsarva tadeva-tathaivAsti / / mU0 5 // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina zAstrAcArya '-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM vipAkazrute duHkhavipAkanAmaka-prathamazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'aMjU' nAmaka-dazamamadhyayanaM sampUrNam // 1 / // 10 // // iti zrIviSAkazrutasya duHkhavipAkAravyaH prathamaH zrutaskandhaH sampUrNaH // 1 // massa ajjhayaNassa ayamaTe paNNatte / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' sudharmAsvAmI jaMbUsvAmI se kaha rahe haiM-ki he jaMbU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune ki jo siddhisthAna ko prApta kara cuke haiM duHkhavipAka ke isa dazarva adhyayana kA yaha bhAva pratipAdita kiyA hai, 'ttibemi' jasA bhagavAna se maine sunA hai vaisA hI tuma se kahA hai // suu05|| // iti zrI vipAkazrutake duHkhavipAkanAmaka prathamazrutaskandha kI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'aMjU' nAmaka dasavAM adhyayana sampUrNa // 1-10 // iti zrIvipAkazrutakA 'duHkhavipAka'nAmaka prathama zrutaskandha saMpUrNa // 1 // paNNane / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! sudhA svAmI bhUsvAmI 4 che 3-3 jabU! zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhu, ke je siddhisthAnane prApta karI cukyA che temaNe bhAvapAna mA samA adhyayanamA bhAva 2 pratipAina resA cha, 'ttibemi' te ravI rIte meM bhagavAna pAsethI sAMbhaLyA che. tevAja tamane kahyA che. je sU0 5 che ghati vizrutanA duHkhavipAka' nAmanA prathama zruta24 dhanI 'vipAkacandrikA' nA gutI anuvAImA 'aJjU' nAma bhu adhyayana sapUrNa che 1-10 | iti zrI vipAkamRtanuM duHkhavipAka nAmaka prathamazrutaskaMdha saMpUrNa che 1 | zrI vipAka sUtra Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vipAka sUtra atha // dvitIyaH zrutaskandhaH // Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // atha vipAkazrutasya sukhavipAkanAma-- dvitiyaH zrutaskandhaH // // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nayare guNasile ceie suhamme samosale, jaMbU jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI -jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM ayamaTe paNNatte, suhavivAgANaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte ? taeNaM se suhamme aNagAre jaMbuM aNagAraM evaM vayAsIevaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-subAhu1, bhadaNaMdI ya2, sujAe 3, suvAsave 4 / taheva jiNadAse 5, dhaNavaI ya 6, mahabbale 7 / bhaddaNaMdI 8, mahacaMde 9, varadatte 10 // jai NaM bhaMte ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, paDhamasta NaM bhaMte ! ajjhayaNassa suhavivAgANaM samajeNaM jAva saMpatteNaM ke ahe paNNatte ? tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI // sU0 1 // TIkA teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin vipAkazrutakA sukhavipAka nAmakA dvitIya zrutaskaMdha'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasarpiNI kAla ke caturtha Are meM vipAkakRtanA sukhavipaka nAmane bIje kutaskaMdha 'teNaM kAleNa' tyAle. 'teNaM kAleNa teNaM samaeNaM' Aqelipasan yoyA sArAbhA zrI vipAka sUtra Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 6 kAle tasmin samaye 'rAyagihe Nayare' rAjagRha nagaramAsIt / tatra 'guNa sile are' guNazilakaM caityamAsIt / tasmin caitye= udyAne 'suhamme' sudharmA= sudharmasvAminAmako bhagavataH paJcamo gaNadhara H 'samosaDhe' samavasRtaH = ziSyai saha samAgataH / 'jaMbU jAva' janbUH yAvat vajjuvAsamANe ' paryupAsInaH = savinayaM sevAM kurvANaH ' evaM vayAsI' evamavAdIt = evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt = apRcchat 'jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAtra saMpateNaM' yadi khalu he bhadanta ! zramana bhagavatA mahAvIreNa yAvatsiddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena 'duhavivAgANaM' duHkhavipAkAnAM = duHkhavipAkAkhyaprathamazrutaskandhasya 'ayamaTThe' ayamarthaH = ayaM = pUrvIktamakAraH arthaH =bhAvaH 'pannatte' prajJaptaH = kathitaH sa mayA zrutaH, sampati 'vivAgaNaM bhaMte' sukhavipAkAnAM he bhadanta !, sukhavipAkAkhyasya dvitIyazrutaskandhasya he bhagavan ! 'samaNeNaM jAva saMpaneNaM' zramaNena yAvatsamprAptena, zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena 'ke aTTe' ko'rthaH = ko bhAvaH ' paNNatte ' prajJaptaH = kathitaH ? / 'tapaNaM' tataH khalu ' rAyagihe Nayare' eka rAjagRha nAmakA nagara thA / usa meM 'guNasile are' guNazilaka nAmakA eka caitya-udyAna thA / vahAM 'muhamme samosaDhe ' bhagavAna ke pAMcaveM gaNadhara sudharmA svAmI ziSyoM sahita padhAre / 'jaMbU jAva pajjuvAsemANe' jaMbUsvAmI ne savinaya sevA karate hue 'evaM vayAsI' una se isa prakAra pUchA / 'jai NaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM yama patte suhavivAgANaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTThe paNNatte' bhadanta ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jo siddhi ko prApta ho cuke haiM duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskaMdha kA yaha pUrvokta daza adhyayana rUpa bhAva nirUpita kiyA hai - to he bhadanta ! unhIM prabhu ne 'rAyagihe Nayare' gRha nAmanuM nagara tu temAM 'guNasile ceie' guSNuzivam nAbhanu me4 caitya-udyAna - jagI to 'muhamme samosaDhe' bhagavAnanA yAMthamA Azughara sudharmA svAbhI ziSyoM sahita tyAM yadhAryA 'jaMbU jAba pajjuvAsamANe ' jUsvAbhI savinayapAze sevA 42tA thA ' evaM vayAsI' temane yA pramANe pUchayu; 'jaNaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpatteNaM duhavivAgANaM ayamaTThe paNNace suhavivAgANaM bhaMte samaNeNaM jAtra sapatteNaM ke aTThe paNNatte ' he lahanta ! le } zramANu bhagavAna mahAvIra je siddhagatine prApta thayA che. temaNe du:khavipAkanAmanA prathama zrutaska MdhanA te pUrvAMkata daza adhyayanarUpa bhAva nirUpaNa karyAM che. te he bhadanta! te prabhue A 6 zrI vipAka sUtra Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, avataraNikA 'se suhamme aNagAre' sa sudharmA'nagAraH 'jaMbu aNagAraM' jambUmanagAram 'evaM vayAsI' evamavAdIta-evaM khalu' ityaadi| evaM khalu he jambUH ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena yAvatsamprAptena-zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatisthAnaM saMpAptena, 'suhavivAgANaM' sukhavipAkAnAM 'dasa ajjhayaNA paNNattA' dazAdhyayanAni prajJaptAni, 'taM jahA' tadyathA teSAM nAmAnyA''ha "suvAhU ! bhaddaNaMdI ya, 2 sujAe 3 suvAsave 4 taheba jiNadAse 5 / dhaNavaI ya 6 mahabbale 7 bhadaNaMdI 8 mahacaMde 9, varadatte 10 // " // 1 // 'subAhu' ityAdi / suvAhU: 2, bhadranandI ca, sujAtazca 3, suvAsavaH 4 / tathaiva jinadAsazca 5, dhanapatizca 6 mahAbalaH 7 / bhadranandI 8, mahAcandraH 9, varadattaH 10 tathaiva c| etAni dazApyadhyayanAni tattaccaritrapratipAdakatvena tattanAmnA prasiddhAni / zrI jambUsvAmI pRcchati 'jai NaM bhaMte' ityAdi / isa sukha vipAka nAmaka dvitIya zrutaskaMdha kA kyA bhAva pratipAdita kiyA hai ? 'tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI' isa prakAra pUche jAne para sudharma anagArane jaMbU anagAra ke prati aisA kahA' evaM khalu jaMbU samaNeNaM jAva saMpatteNaM dasa ajjhayaNA paNNattA' he jaMbU ! siddhigati prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane isa sukhavipAka nAmaka dvitIya zrutaskaMdha ke 10 adhyayana pratipAdita kiye haiN| 'taM jahA' ve isa prakAra haiM suvAhU1 bhaddaNaMdI ya 2, sujAe 3, suvAsave4 taheva jiNadAse 5, dhaNavaI ya6, mahabbale 7 bhadaNaMdI8, mahacaMde9, varadatte10 // 1 // subha1i54 nAmanA bhI zruta dhanA bhApa zu pratipAna 4 cha ? ' tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu-aNagAraM evaM vayAsI' mA pramANe pUchatA sudhabha-mAre 55 mAra prati mA pramANe 4thu. 'evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva sapattaNaM suhavivAgANaM dasa ajjJayaNA paNNattA' ! siddhi tina prApta zrama bhagavAna mahAvIre A sukhavipAka nAmanA bIjA maitankaMdhanAM 10 daza adhyayana pratipaahn 42ai cha. 'taM jahA' te mA pramANe - 'subAhU, 1 bhadaNaMdI ya, 2 sujAe, 3 suvAsave, 4 taheva jiNadAse, 5 dhaNavaI ya, 6 mahabbale 7 / bhadaNaMdI, 8 mahacaMde, 9 varadatte, 10 // 1 // zrI vipAka sUtra Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'jai NaM' yadi khalu 'bhaMte' he bhagavan ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena bhagavatA yAvatsaMprAptena 'muhavivAgANaM' sukhavipAkAnAM vipAkazrutasyadvitIyazrutamkandhasya 'dasa ajjhayaNA paNNattA' dazAdhyayanAni prajJaptAni, teSu 'paDhamassa NaM' prathamasya khalu 'bhaMte' he bhadanta ! ajjJayaNassa' adhyayanasya 'suhavivAgANaM' sukhavipAkAnAM 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat saMprAptena 'ke adve paNNatte' ko 'rthaH prajJaptaH ko bhAvaH prtipaaditH| 'tae NaM' tataH gvalu 'se suhamme aNagAre' sa sudharmA'nagAraH 'jabuM aNagAraM' jambunAmAnamanagAram 'evaM vayAsI' evaM vakSyamANaprakAreNa, avAdIt-prathamasya subAhukumArasya caritramavarNavat // mU0 1 // subAhu1, bhadranaMdI2, sujAta, suvAsava4, jinadAsa, dhanapatida, mahAbala7, bhadranaMdo8, mahAcaMdra9, aura varadatta10 / ye adhyayana ina nAmoM se isa kAraNa prasiddha hue haiM, ki inake caritroM kA ina adhyayanoM meM varNana kiyA gayA hai 'jaDaNaM bhaMte samaNeNaM jAva saMpattaNa muhavivAgANaM dasa ajjJayaNA paNNattA' jaMbU svAmI puna: sudharmA svAmI se pUchate haiM ki he bhadaMta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne ki jo siddhigati ko prApta ho cuke haiM isa sukhavipAka nAma dvitIya zrutaskaMdha ke10 adhyayana prarUpita kiye haiM / parantu 'bhaMte' he bhadanta ! unameM se 'paDhamassa NaM bhaMte ajjhayaNassa suhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aDhe paNNatte' usake prathama adhyayana kA unhIM zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune kyA bhAva pratipAdita kiyA hai ? 'tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI' isa prakAra jaMbU dvArA pUche jAne para sudharma svAmIne unase isa prakAra kahA // sU0 1 // supA, 1 bhadranandI, 2 sunata, 3 subAsaya, 4 minahAsa. 5 dhanapati, 6 mahAbala, 7 bhadranaMdI, 8 mahAcaMdra, 9 ane varadatta 10, A dasa adhyayana te te nAmathI prasiddha e kAraNathI thayAM che ke je upara jaNAvyA tenA caritre te adhyayanAM varNana 42vAmAM mAvyA cha. 'jaiNaM bhaMte ! samaNeNaM jAva sapattaNa suhavivAgANaM dasa ajjhayaNA paNNattA' svAmi zathI sudharmA svAbhAna pUche : mahanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra je siddhagatine pAmyA che teNe A sukhavipAka nAmanA mI zruta dhanA 10 6sa 'adhyayana' pra3pita resA cha, 52ntu bhaMte' 3 mahanta ! tamAthI ' paDhamassa NaM bhaMte ! ajjhayaNassa suhavivAgANaM samaNeNaM jAva saMpatteNaM ke aTe paNNatte' prathama adhyayananA te zramaNa lagavAna mahAvIra prabhume | bhAva pratipAdana 4 cha ? 'tae NaM se suhamme aNagAre jaMbu aNagAraM avaM vayAsI' jabUsvAmIe te pramANe pUchayuM tyAre sudharmA svAmIe temane A pramANe kahyuM sUtra nA zrI vipAka sUtra Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 1, subAhukumAra varNanam // mUlam // evaM khalu jaMbU / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM hatthisIse NAmaM Nayare hotthA, riddha 3 / tattha NaM hatthisIsassa gayarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM pupphakaraMDae NAmaM ujjANe hotthA svvouyH| tatthaNaM kayavaNamAlapiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe hotthA divve0 / tattha NaM hathisIse Nayare adINasattU NAmaM rAyA hotthA mhyaa0| tassa NaM adINasattussa raNo dhAraNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe yAvi hotthaa| tae NaM dhAraNI devI aNNayA kayAiM taMsi tArisagaMsi vAsabhavaNaMsi sIhaM sumiNe pAsai, jahA mehasassa jammaNaM tahA bhANiyavvaM, NavaraM subAhukumAre, jAva alaM bhogasamatthaM yAvi jANaMti, jANittA ammApiyaro paMca pAsAyavaDisagasayAiM kAreMti abbhuggaya0 bhavaNaM, ettha jahA mahabbalassa raNo NavaraM pupphacUlApAmokkhANaM paMcaNhaM rAyavarakaNNasayANaM edivaseNaM pANi ginnhaaveNti| taheva paMcasaio dAo jAva uppiM pAsAyavaragae phuDamANehiM jAva viharai // sU0 2 // dIkA ___ 'evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'hatthisIse NAma Nayare hotthA' hasti "evaM khalu jaMbU' ityAdi / prathama adhyayana ke artha ko spaSTa karane ke liye sudharma svAmI kahate haiM ki 'jaMbU' he jaMbU ! ' evaM khalu' subAhu kumAra kA caritra isa prakAra hai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' avasarpiNI kAlake caturtha Are meM 'hatthisIse NAmaM Nayare hotthA' hastizIrSa nAma kA eka nagara 'evaM khalu jaMbU !' tyAha prathama adhyayananA arthane spaSTa karavA mATe sudharmA svAmI kahe che ke 'jaMbU ! 'evaM khalusumAI zubhAranu yAtrimA pramANe che. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' masapi sanA yAthA mArAmA 'hatyisIse NAmaM Nayare hotthA' zrI vipAka sUtra Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 vipAkazrute zIrSa nAma nagaramAsIt / tat kodRzam ? ityAha- 'riddha0' RddhastimitasamRddham, ityAdi / ' ' tatra khalu 'hanthisIsassa Nayarassa' hastizIrSasya nagarasya 'bAhiyA' vahi: bahirbhAge 'uttarapuratthime disIbhAe' uttarapaurastye digbhAge= IzAnakoNe, 'ettha NaM' atra khalu ekasmin sthAne 'pupphakaraMDae NAmaM ujjANe hotthA' youkaraNDakaM nAmodyAnamAsIt / kIdRzam ? ityAha- 'savvouya0' saccouyapuSpaphalasamiddhe ramme naMdaNavaNapAse pAsAIe darisaNijje abhirUve paDirUve' sarvartukapuSpaphalasamRddhaM ramyaM, nandanavanaprakAzaM, prAsAdIyaM, darzanIyam, abhirUpam, pratirUpam / ' tattha NaM ' tatra khalu tasminnudyAne ' kayavaNamAlapiyassa kkhassa jakkhANe hotthA' kRtavanamAlapriyasya yakSasya yakSAyatanamAsIt / tatkIdRzam ? 'divve' divyaM = ramaNIyam, ityAdi / ' tattha NaM' tatra khalu 'hasthisIse jayare' hastizIrSe nagare 'adINasatta NAmaM rAyA hotyA' adInazatrurnAma rAjA AsIt kIdRza: ? 'mahayA 0 ' 'mahayAhimavatamahaMtamalaya maMdaramahiMdasAre' mahAthA / ' riddha3 ' yaha nagara Rddha, stimita evaM samRddha thA / ' tatthaNaM hasthisIsassa Nayarasa bahiyA uttarapuratthime disIbhAe ettha NaM pupphakaraMDae NAmaM ujjANe hotthA' usa hastizIrSa nagara ke bAhira kI aura IzAna - koNa meM puSpakaraMDaka nAmakA eka bagIcA thA / ' savvouya0 tattha NaM kayatraNamAlapiyassa jakkhassa jakvAyayaNe hotthA' yaha saba RtuoM ke puSpa aura phaloM se samRddha thA, usa bagIce meM kRtavanamAlapriya yakSakA eka Ayatana thA / 'divve' jo bahuta hI ramaNIya thA / 'tattha NaM hatthisIse yare adINasattU NAmaM rAyA hotthA' usa hastizIrSa nagara meM adInazatru nAmakA rAjA thA / mahayA0 jisa prakAra mahAhimavAna parvata kSullaka himavata parvata kI apekSA UMcAI se, gaMbhIratA se, viSkaMbha " , hastizirSa nAmanuM me nagara tu' 'riddha0' mA nagara Rddha, stibhitameva samRddha hutuH 6 tattha NaM hatthisIsassa Nayarassa bahiyA uttarapurasthime disIbhAe ettha NaM puSkaraMDa NAmaM ujjANe hotthA' te istizIrSa nagaranA mahAznA lAgamAM zAna lAbhAM puSpa4244 nAmano the maNIyA to ' savvouya0 tattha NaM kayavaNamAaftree Grate jakvAyayaNe hotthA ' te sarva RtunA pula ne iNothI bharapura ito, te azIyAmAM kRtavanabhAsa priya yakSanuM nivAsa sthAna hetu 'divve' te dhA zolAyamAna hutu. 'tattha gaM itthisIse Nayare adINasattU NAmaM rAyA hotthA ' te hastizIrSa nagaramA addInazatru nAmanA rAma hutA. 'mahayA 0' ? pramANe mhaahimvAna pata, kSullaka himavata parvatanI apekSA uMcAithI, gaMbhIratAthI viSNubhathI ane zrI vipAka sUtra Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAra varNanam himavanmahAmalayamandaramahendrasAraH-mahAhimavAniva-etannAmakavarSadharaparvataH kSullahimavatparvatApekSayA uccatvAyAmodvedha (gAmbhIrya) viSkambhaparikSepAdinA ratnamaya padmavaravedikAnAnAmaNiratnamayakUTakalpataruzreNiprabhRtinA kSetramaryAdAkAritvena ca mahAn tathA'yamadInazatrurmedinIpatirapi zeSarAjApekSayA jAtikulanItinyAyAdinA vipuladhanakanakaratnamaNimauktikazaGkhazilapravAla-rAjya-rASTrabala-vAhana-koza-koSThAgArAdinA jAtikuladharmamaryAdAkAritvena ca mahAn varIvarti, tathA sarvajanamanomodakatayA vistRtayaza kIrtirUpasugandhatayA ca malayavat, audAryadhairyagAmbhIryAdiguNaimandaravat-meruvat, bhUpande divyarddhidivyadyuti-divyaprabhAvAdibhirmahendravat mahendrA bhidhaparvatavizeSavat sAraH=zreSThaH / 'tassa NaM adINasattussa raNo' tasya khalu se evaM parikSepa Adi se tathA ratnamaya padmavara vedikA se, nAnAmaNiyoM evaM ratno ke kUTa se, aura kalpataruoM kI zreNI Adi se kSetra kI maryAdA karane vAlA hone ke kAraNa mahAna mAnA jAtA hai, usI taraha yaha adInazatru rAjA bhI anya rAjAoM kI apekSA jAti kula, nIti evaM nyAya Adi se, tathA vipula dhana, kanaka, ratna, maNi, mauktika, zaMkha, zilA, pravAla, rAjya, sainya, rASTra, sabArI koza evaM koSThAgAra, ityAdi dvArA jAti aura kulakI maryAdA karane vAlA hone ke kAraNa mahAna thA / tathA-sarvajanoM ke manako AnaMdakArI hone se aura vistRta yaza evaM kIrtirUpa saurabha se surabhita hone se malaya parvata ke samAna thA, tathA audArya dhairya gAmbhIryAdi guNoM se meru parvata ke samAna thA / anya rAjAoM meM divya Rddhi se, divyadyuti se, aura divya prabhAva Adi se mahendra parvata ke samAna zreSTha mAnA jAtA thA / 'tassaNaM adINasattussa raNNo dhAraNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe parikSepa AdithI tathA ratnamaya padvavara vedikAthI. nAnA maNio arthata ratnanA kUTathI ane kalpatarUonI zreNI AdithI, kSetranI maryAdA karanAra hovAthI meTe mAnavAmAM Ave che, te ja pramANe, te adInazatru rAjA paNa anya-bIjA rAjAonA mukAbale nati, sa, nIti, mane nyAya mAhima, tathA vidhuta dhana, dhana, 2na, bha, moti, zama, zikSA, prAa, lorya, rASTra, sainya, savArI, zi, bhane ti35 supAsaNI supAsapUrNa pAthI bhanaya patinA samAna tI, tathA St2di. 'dhIratA='nel2tA Adi guNemAM merU parvata samAna hato. anya rAjAomAM divya ddhithI divyadyatithI ane divyaprabhAva AdithI mahendra parvatanA samAna zreSTha mAnavAmAM AvatuM hatuM. 'tassa NaM adINasattussa raNNo dhAraNIpAmokkhaM devIsahassaM orohe yAvi hotthA' zrI vipAka sUtra Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute adInazatroH rAjJaH 'dhAraNIpAmokkhaM' dhAraNIpramukhaM 'devIsahassaM devIsahasraM dhAraNI pramukhAH sahasradevyaH 'orohe yAvi' avarodhe cApi antaHpure 'hotthA' AsIt / 'tae NaM dhAraNIdevI' tataH khalu sA dhAraNI devI 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcita 'taMsi tArisagaMsi' tasmin tAdRze-pUrvabhavopArjitapuNyapuJjAnAM prANinAM yogye 'vAsabhavaNaMsi' vAsabhavane-zayanagRhe suptA satI 'sII' siMha 'sumiNe' svapne 'pAsai' pazyati 'jahA mehassa jammaNaM tahA bhANiyavvaM' yathA meghasya= jJAtAdharmakathAGgasUtrasya prathamAdhyayane meghakumArasya janmavarNanaM tathA'trApi bhaNitavyaM =jJAtavyam 'NavaraM' navaraM ayameva vizeSaH, atra akAlameghadohadavaktavyatA naasti| tataH khalu tasya subAhukumArasya mAtApitarau-'subAhukumAre' subAhukAra iti nAma 'jAva' yAvat 'alaM' paripUrNa 'bhogasamatthaM yAvi' bhogasamartha cApi3 cakAro'vadhAraNArthakaH, 'api' nizcayArthakaH 'jANaMti' jAnItaH 'jANittA' jJAtvA yAci hotthA' isa adInazatra rAjA ke anta:pura meM dhAraNI pramukha hajAra deviyA thI / 'taeNaM dhAraNI devI aNNayA kayAiM taMsi tArisagaMsi vAsabhavaNaMsi sIhaM sumiNe pAsai' eka samaya kI bAta hai ki dhAraNI devI kisI samaya puNyavAna prANiyoM ke sone yogya zayyA para seAI thI usane svapna meM siMha dekhA 'jahA mehassa jammaNaM tahA bhANiyavyaM' jJAtAdharmakathAGga sUtra ke prathama adhyayana meM meghakumAra ke janma ke varNana kI taraha bahA~ para bhI samajhanA cAhiye / 'NavaraM subAhakumAre jAva alaM bhogasamatthaM yAvi jANaMti jANittA' isa meM vizeSatA yaha hai ki meghakumAra kI mAtA ko akAla meghakA dohada huA thA, yahA~ para aisA nahIM huaa| isa zubha svapna se subAhu kumAra kA janma huaa| se mahAnazatru 20111 mata: 52mA dhA29prabhu 02 hevaayo| tI. 'taeNaM dhAraNI devI aNNayA kayAiM taMsi tArisaMgaMsi vAsabhavaNaMsi sIhaM sumiNe pAsai' eka samayanI vAta che ke dhAraNI devI kaI eka samaya puNyavAna prANIone suvAzayana karavA yogya zayyA para sutI hatI. tyAre teNe svapnAmAM siMha je. 'jahA mehassa jammaNaM tahA bhANiyavaM' hAtAdhama thA-sUtranA prathama adhyayanamA bhemAranA manA qvg pramANe mahI 51 sabha7 le NavaraM subAhukumAre jAva alaMbhogasamatthaM yAvi jANaMti jANittA' tamA vizeSatA se che , bhesskumAranI mAtAne akALe meghane dehada maratha thaye hate; ahiM AgaLa e pramANe nathI thayuM. e zubha svapnathI subAhu kumArane janma thaye. subAhu kumArane zrI vipAka sUtra Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAra varNanam 'ammApiyaro' ambApitarau 'paMca pAsAyavaDiMsagasayAI'paJca prAsAdAvataMsakazatAni= paJcazatasaMkhyakAn zreSThaprAsAdAnityarthaH 'kareMti' kaarytH| kIdRzAn prAsAdAn kArayataH ? ityAha-abbhuggaya' 'abbhuggayamUsiya pahasiyaviva maNikaNagarayaNabhatticitte' abhyudgatocchritAn atyuccAn'abbhugaya' ityatra dvitIyAbahuvacanalopa ArSatvAt, prahasitAniva-prakRSTahAsayuktAniva-zvetojjvalaprabhayA hasata ivetyarthaH, maNikanakaratnabhakticitrAn paJcavarNaratnAnAM bhaktibhiH=vicchittivizeSaiH citrANi yatra tAna ityAdi prAsAdavarNanaM jJAtAsUtroktameghakumAraprAsAdavad vijJeyam / teSAM pAsAdAnAM madhye 'egaM ca NaM mahaM bhavaNaM' ekaM ca khalu mahad bhavanaM kaarytH| tatra ekam advitIyaM zobhAdiguNatastatsadRzadvitIyarahitam, mahat=ativizAlaM, pradhAnaM SaDRtusambandhivividhasaukhyasampannaM sotsavaM vA, bhavanam abhayadAnasupAtradAnAdibhiH samupArjitapuNyapuJjAnAM puNyabhogAya bhavatIti bhavanaM, tat kArayataH / nanu kiM subAhukumAra ko mAtA aura pitAne jaba paripUrNarUpa se bhogoM ke bhogane meM samartha jAnA, taba 'ammApiyaro paMca pAsAyavaDiMsagasayAiM kAreMti' unhoMne pAMcasauM UMce2 sundara prAsAda isake liye banavAye 'abbhuggaya0 bhavaNaM evaM' ye prAsAd atyaMta UMce the / atyaMta dhavala hone ke kAraNa aise mAlUma paDate the ki mAnoM ye ha~sa hI rahe haiN| ina meM nAnA prakAra ke maNiyo, suvarNa evaM ratnoM kI vicitra racanA se aneka citra bane hue the / rAjA ne una prAsAdoM ke bIcoMbIca eka baDAbhArI bhavana bhI banavAyA / jo apanI zobhA se advitIya evaM vizeSa vistRta thA / yaha chahoM Rtuo ke samaya kI zobhA se saMpanna thA / jinhoM ne abhaya supAtra - dAnAdika se puNya arjita kiyA haiM aise puruSoM ko apane kRta puNya ke phalako bhogane ke liye jo sthAna vizeSa mAtA ane pitAe jyAre paripUrNa rUpathI bhoga bhogavavAmAM samartha jANyA. tyAre 'ammApiyaro paMca pAsAyavaDiMsagasayAiM kAraiti' tethe paaNyse| (500) yA mane sun62 maDa ta bhA2 bhATe manAcyA 'abbhuggaya0 bhavaNaM evaM' te mahesa ? uMcA hatA. atyaMta dhavala (ta) hovAnA kAraNe jANe hasatA hoya tevA jaNutA hatA, temAM aneka prakAranAM maNio, suvarNa ane ratnonI vicitra racanAthI aneka citro banAvyAM hatAM. rAjAe te mahelenA vacce eka meTuM bhavana banAvyuM hatuM. te pitAnI zobhAmAM ajoDa ane vistRta hatuM. te cha hatuonA samayanI zobhAthI sapanna tu. 0 ' abhaya supAtradAna ' sAdhIna puthya prApta yu DAya sevA puruSane pitAnA karelA puNyanA phaLane bhegavavA mATe je sthAna vizeSa maLe che tenuM zrI vipAka sUtra Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazru te nAma bhavanaM kazca prAsAdaH ? ucyate-bhavana, dairdhyApekSayA kiMcinyUnocchAyakaM, prAsAdastu dairdhyApekSayA dviguNocchrAyakaH / athavA-ekabhUmikaM bhavanam, anekabhUmikaH prAsAda iti / bhavanavarNanamapi jJAtAsUtre meghakumArabhavane varNane vilokanIyam / iha ca prAsAdA vadhUnimittaM, bhavanaM tu kumArAyeti vivekaH / evam anenaiva prakAreNa pANigrahaNavarNana 'jahA' yathA yena prakAreNa 'mahabbalassa raNNo' mahAbalasya-bhagavatIsUtroktamahAbalasya rAjJo varNanaM,tathaiva sarva vijJeyaM NavaraM'navaram atrAyaM vizeSaH-asya subAhukumArasya 'pupphacUlApAmokkhANaM' puSpayUlApramukhANAM 'paMcaNDaM rAyavarakaNNAsayANaM' pazcAnAM rAjavarakanyAzatAnAM= paJcazatasaMkhyakAnAM zreSTharAjakanyAnAm 'egadivaseNaM' ekadivase-ekasminneva divase 'pANi giNhAveti' pANiM grAhayataH, subAhukumArasya paJcazatarAjakanyAbhiH saha vivAhaM kArayata iti bhaavH| 'taheva' prApta hotA hai usakA nAma bhavana hai / dIrghatA kI apekSA UMcAI meM jo kucha kama hotA hai vaha bhavana, tathA apanI dIrghatA se jisa kI dUnI UMcAI hotI hai vaha prAsAda hai, yahI bhavana aura prAsAda meM antara hai, athavA eka bhUmi Agana vAlA bhavana aura aneka bhUmivAlA prAsAda hotA hai / rAjAne bhavana banavAyA thA vaha kumAra ke nivAsa ke liye thA evaM prAsAda vadhuoM ke liye the| bhagavatI sUtra meM 'jahA mahabbalassa raNo' jisa prakAra mahAbala rAjA ke vivAha kA varNana kiyA gayA hai, usI prakAra subAhukumAra ke vivAha kA varNana bhI samajhanA cAhiye / 'NavaraM' yahAM yaha vizeSa hai-isa subAhukumAra kA pAMcasau (500) kanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA thaa| 'pupphacUlA-pAmokkhANaM paMcaNhaM rAyavarakaNNA sayANaM ega divaseNaM pANiM giNhAveMyitta' ina meM puSpacUlA baDI thii| nAma bhavana che. labAinI apekSAe je uMcAImAM ochuM hoya che te bhavana che, tathA pitAnI laMbAIthI jenI bamaNI uMcAI hoya che te mahela che. bhavana ane prAsAda-mahelamAM antara-pharaka eTale che, athavA eka bhUmi AMgaNavALA te bhavana ane aneka bhUmi AMgaNAvALA te mahela kahevAya che. rAjAe je bhavana banAvarAvyuM hatuM te rAjakumAranA nivAsa mATe hatuM ane je mahela hatuM te vahuonA nivAsa bhATa to. bhagavatI sUtramA 'jahAmahabbalassa raNNo' pramANe mahAna satanA vivAhanuM varNana kareluM che. te pramANe subAhuM kumAranA vivAhanuM varNana samajI levuM. 'NavaraM' mahI me vizeSa che. te sumAI mArane pAMyase. (500) unyAmAnI sAthai pazyiya (1) thayu tu. pupphacUlApAmokkhANaM paMyaNhaM rAyavarakapaNA sayANaM egadivaseNaM pANiM giNhAveMti' te saubhA puSpayUmA mATI tI, te tamAma zrI vipAka sUtra Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, suvAhukumAra varNanam 11 tathaiva-mahAbalarAjavadeva paMcasaio dAo' paJcazatiko dAyaH hiraNyAdInAM pratyekaM paJcazatasaMkhyakaH dAyaH yautukam paJcazatakanyakAnAM svasvamAtApitRbhyAM dIyamAnaM dravyam , ekaikakanyakAmAtApitRbhyAM hiraNyAdInAM pratyekaM paJcazatasaMkhyakaH2dAyaH pradatta ityrthH| 'uppiMpAsAyavaragae' uparipAsAdavaragataH= sarvoccaprAsAdasthitaH= prAsAdoparibhUmikA'vasthitaH, 'phuTTamANehiM' sphuTadbhiH savegaM vAdyamAnaH 'jAva' yAvat atra yAvacchabdena 'muiMgamatthaehiM' mRdaGgamastakaiH mRdaGgamukhapuTaiH, varataruNIsaMprayuktaiH, dvAtriMzatpAtranibaddhanATakaH upagIyamAnaH 2 upalAlyamAna: 2 udArAn manuSyasambandhinaH kAmabhogAn bhuJjAnaH iti saMgrAhyam 'viharai' viharati // mU0 2 // // mUlam // teNaM kAleNaM teNaM samae samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe, parisA NiggayA, adINasattU jahA kUNie Niggae / ina kanyAoM kA saba kA eka hI dina subAhu kumAra ke sAtha vivAha huA thA / aura jisa prakAra mahAbala rAjA ko zvazurapakSa se daheja meM suvarNa Adi dAyabhAga 500-500 kI saMkhyA meM prApta haA thA / 'taheva paMca saio dAo' isI prakAra hara eka kanyA ke mAtA pitAne bhI apane jAmAtA subAhu kumAra ko 500-500 kI saMkhyA meM pratyeka daheja kI cIjeM pradAna kA thiiN| 'jAva uppi pAsAya varagae phuTTamANehiM jAva viharai' subAhukumAra ina 500 striyoM ke sAtha uparibhavanoM meM rahakara kabhI bAjoM ko sunatA to kabhIra battIsa prakAra ke nATakoM ko dekhtaa| isa prakAra udAra manuSyasambandhI kAmabhogoM ko bhogatA huA rahane lagA // sU02 // kanyAonA ekaja divase subAhakumAra sAthe vivAha thayA hatA. ane je pramANe mahAbala rAjAne sAsarA pakSa taraphathI daheja-paherAmaNImAM senA-Adi dAyamaa 500-500 nI sadhyAmA prApta thayA utA, 'taheva paMya saio dAo' teja pramANe, A sthaLe paNa dareka kanyAnA mAtA-pitAe paNa potAnA jamAI subAha kumArane pAMca-pAMcasonI saMkhyAmAM tamAma daheja paherAmaNInI cIjo mApI tI. 'jAva upipAsAya varagae phaTTamANehiM jAva viharai' subhAi zubhAra te 500 pAMcase strIonI sAthe bhavananA uparanA bhAgamAM rahetA ane kayAreka vAjI2 sAMbhaLatA hatA. kayAreka batrIsa prakAranAM nATaka jotA hatA. A pramANe manuSya saMbaMdhI udAra kAmone bhegavatA thakA rahevA lAgyA (sU0 2) zrI vipAka sUtra Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute subAhU vi jahA jamAlI tahA raheNa Niggae, jAva dhammo kahio rAyA parisA gyaa| tae NaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA Nisamma haTTatuDhe uTTAe uddei, udvittA jAva evaM vayAsI-sadahAmi NaM bhaMte niggaMthaM pAvayaNaM jAva jahA NaM devANuppiyANaM aMtie bahave rAIsarajAvappabhiIo muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA No khalu ahaM tahA saMcAemi muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae, ahaNaNaM devANuppiyANaM aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma pddivjissaami| ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM kareha / taeNaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivanai, paDivajittA tameva rahaM duruhai / durUhittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae // sU0 3 // TIkA 'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAna mahAvIraH samosaDhe' samavasRtaH grAmAnugrAmaM viharan samAgataH / 'parisA NiggayA' pariSad 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe, parisA NiggayA, adINasattU jahA kUNie Niggae, subAhu vi jahA jamAlI raheNa Niggae, jAva dhammo kahio, rAyA parisA gayA' usa kAla aura usa 'teNaM kAleNaM' tyAdi. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaMmahAvIre samosaDhe, parisA NiggayA, adINasattU jahA kUNie Niggae, subAhUvi jahA jamAlI raheNa Niggae, jAva dhammo kahio, rAyA parisA gayA te sabhA bhane te samayane viSe zrama zrI vipAka sUtra Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam nirgatA zrImahAvIrasvAminaM vaMdituM bahinisRtA 'adINasatta' adIzatrU rAjA 'jahA kUNie' yathA kUNikA kUNikarAjavat 'Niggae' bhagavadvandanAthai nirgata: 'subAhUvi subAhurapi-subAhukumAro'pi jahA jamAlI'(za.9,u.3)yathA jamAliH= bhagavatI sUtroktajamAliH 'tahA' 'tathaiva' raheNa Niggae'rathena nirgataH rathamAruhyanirgata ityarthaH / 'jAva' yAvat-pazcAbhigamena bhagavataH samIpe samAgatya vandananamaskArapUrvakaM paryupAsate / bhagavatA tasyAM mahAtimahAlayAyAM parSadi 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH 'rAyA' rAjA adInazatruH, dharma zrutvA svabhavanaM gataH 'parisA gayA' pariSadapi pratinivRttA / 'tae NaM se' subAhukumAre' tataH khalu sa subAhukumAraH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra karate hue hastizIrSa nagara ke puSpakaraMDaka udyAna meM Aye / janatA unake darzanArtha apane2 sthAna se nikalI, rAjA adInazatru bhI kUNika rAjA kI taraha baDe hI ThATabATa se nikalA, bhagavatI sUtra (za.9u.3) meM prabhuvaMdanA ke liye jamAlI ke nikalane kA jisa prakAra varNana kiyA gayA hai, ThIka usI prakAra se subAhu kumAra bhI zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu kI vaMdanA nimitta apane sthAna se ratha para svAra hokara niklaa| paJca prakAra ke abhigamana se bhagavAna ke samIpa pahu~ca kara vaha vaMdanAnamaskArapUrvaka prabhu kI payupAsanA karane lgaa| prabhune usa AI huI pariSada meM dharma kA upadeza diyA / pariSada aura rAjA dharma dezanA sunakara apane2 sthAna para gaye / 'tae NaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haTTatuTUThe uThAe uThei' pazcAt subAhu kumAra bhagavAna mahAvIra grAmAnugrAma vihAra kartA hastizIrSa nagaranA puSpakaraMDaka bagIcAmAM padhAryA mANase temanAM darzana mATe pitAnA sthAnathI nIkaLyAM, rAjA paNa kRNika rAjAnA pramANe moTA ThATha-mAThathI nIkaLyA bhagavatI sUtramAM prabhu vaMdanA mATe jamAlInA nIkaLavA saMbaMdhe je prakAranuM varNana che te ja pramANe subAhu kumAra paNa zramaNa bhagavAna mahAvIra prabhune vaMdanA karavA mATe pitAnA sthAnathI ratha-para savAra thaIne nikaLyA che. pAMca prakAranA abhigamanathI bhagavAnanA samIpa jaIne teo vaMdanA-namaskAra pUrvaka prabhunI payuM pAsanA karavA lAgyA. prabhue te AvelI pariSadamAM dharmane upadeza Ape, pachI te pariSada ane rAjA dharmane upadeza sAMbhaLI sau pitAnA sthAna para gayA 'taeNaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma hatuDhe uThAe u?i' pachI sumAbhA2 zrabhA bhagavAna mahAvIra nA pAthI zrI vipAka sUtra Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vipAkazrute 'aMtie' antike samIpe 'dhammaM dharma-zrutacAritralakSaNam agArAnagAralakSaNam= dharma 'soccA' zrutvA 'Nisamma' nizamya grAhyatvena hRdyavadhArya 'haTTatuTUThe hRSTatuSTaH hRSTo hRdaye praphullaH, tuSTo manasi tRptaH san 'uThAe' utthayA= svakRtotthAnakriyayA 'uThei' uttiSThati, 'udvittA' utthAya 'jAva' yAvat zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA 'evaM vayAsI' evamavAdIt-'saddahAmi NaM' zraddadhAmi='idaM yathArthamastI'-tyevaM vizvasimi khalu, 'bhaMte' he bhadanta ! 'niggaMthaM pAbayaNaM' nairgranthaM pravacanaM 'jAva' yAvat-'pattiyAmi NaM bhaMte niggathaM pAvayaNaM' 'pattiyAmi NaM' pratyemi='yathA bhagavatA pratibodhyate tathaiva jIvAdisvarUpamastI'ti pratItiM karomi khalu he bhadanta ! naigranthaM pravacanam / 'royAbhi paM.' rocayAmi= pIyUSadhArAvad vAJchAmi khalu he bhadanta ! naigranthaM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa zrutacAritrarUpa dharmakA svarUpa sunakara evaM usakA acchI taraha manana kara hRdaya meM atyaMta praphullita aura mana meM khUba saMtuSTa hotA huA apane sthAna se svayaM uThA 'uhittA' aura uThakara 'jAva evaM vayAsI' prabhukI usane vaMdanA kI aura namaskAra kiyA / pazcAt isa prakAra bolA-' sahAmi NaM bhaMte NiggathaM pAvayaNaM jAva' he bhadaMta ! maiM isa nirgrantha pravacana para zraddhA karatA hUM-maiM mAnatA hUM ki nirgrantha pravacana hI yathArtha hai, aisA mujhe dRDha vizvAsa hai 'pattiyA mi NaM bhaMte niggaMthaM pAvayaNaM royAmi NaM' nirgrantha kathita pravacana kI hI maiM "Apa jaisA samajhAte haiM vaisAhI jIvAdika tatvoM kA yathArtha svarUpa hai" isa rUpa se pratIti karatA huuN| ApakA pravacana amRtadhArA ke samAna hai nAtha ! maiM Apake isa pravacana meM ruci karatA huuN| ta-cAritra rUpa dharmanA svarUpane sAMbhaLIne ane sArI rIte tenuM manana karI aMtaramAM ghaNAja prasanna thayA, ane manathI khUba saMtoSa pAmyA. pachI pitAnA sthAnathI pite 4yA 'uhitA' hA 'jAva evaM vayAsI' prabhune tarI bahanA 4ii-nbh24|2 aryA pachI 2 // pramANe mAjhyA- 'sadahAmi NaM bhaMte NiggaMthaM pAvayaNaM jAva' mahanta! huM ApanA ninya pravacana para zraddhA karU chuM, huM mAnuM chuM ke nircanja pravacanaja sAyu cha, yathAtha che, me zata bhane 8 vi cha ' pattiyAmi NaM bhaMte niggaMthaM pAvayaNaM royAmi gaM' ni-2 DasA avayanAmAI "52vI zate samaya ch|. tevIja rIte jIvAdika tanuM yathArtha svarUpa che." ane te pramANe ja huM mAnuM chuM. svIkAruM chuM. ApanuM pravacana amRtadhArA samAna hovAthI huM ApanA e pravacanomAM rUcI dharAvuM chuM. zrI vipAka sUtra Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 15 pravacanaM, 'jahA NaM' yathA khalu 'devANuppiyANaM' devAnupriyANAM = bhavatAm 'atie' antike = samIpe 'bahave' bahavaH 'rAIsarajApabhiIo' rAjezvara yAvat-prabhRtayaHrAjezvara talavaramADa vikakauTumbikebhyazreSThi senApatiprabhRtayaH 'muMDA' muNDAH = dravyataH kezaluJcanAdinA bhAvataH kaSAyApagamena muNDitAH 'bhavittA' bhUtvA 'agArAo' agArAta=agAraM gRhaM parityajyetyarthaH 'aNagAriyaM' anagAritAM munitvaM sAdhutvaM 'pavvaiyA' matrajitAH = prAptAH svIkRtavantaH ityarthaH / 'No khalu ahaM' no khalu ahaM 'tahA saMcAemi' tathA zaknomi 'muMDe bhavittA' muNDo bhUtvA ' agArao aNagAriyaM' agArAdanagAritAM 'panvaittae' pratrajituM = svIkartum ; kintu 'ahaNaM' ahaM khalu 'devANupriyANaM' devAnupriyANAM bhavatAm ' aMtie' antike = samIpe ' paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM paJcANutratikaM saptazikSAvratikaM = paJcANutratamayaM saptazikSAvratamayam, evaM dvAdazavidhaM 'gihidhammaM' gRhidharma = zrAvakatvaM 'paDivajjissAmi' pratipatsye = svIkariSyAmi / bhagavAn kathayati - 'ahAsurha' yathA 'jANaM devANupiyANaM aMtie bahave rAIsarajAvapyabhiIo muMDA bhavittA agArAo aNagAriyaM patraiyA' he prabho ! jisa prakAra aneka rAjezvara, talavara, mAsmbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, aura senApati Adi; jo Apa ke pAsa dharmazravaNa kara kezaloMca Adi kriyArUpa dravya muMDana se aura kaSAya ke parityAgarUpa bhAvamuMDana se yukta hokara ghara choDakara pratra - jita hue hai 'No khalu ahaM tahA saMcArami muMDe bhavittA agArAo aNagAri patraittae' he nAtha ! maiM usa prakAra se muMDita hokara gRha kA parityAga kara pravrajyA dhAraNa karane meM asamartha hU~ / parantu 'devANupiyANaM aMtie paMcANubvaiyaM satta sikkhAvaiyaM duvAlasavihaM giridhamma paDivajji - sAmi' he prabho ! maiM Apake pAsa pA~ca aNuvrata, sAta zikSAvrata isa 'jahANaM devANuppiyANaM aMtie bahave rAIsara jAva pyabhiIo muMDA bhavitA agArAo aNagAriyaM pavvaiyA ' Delo ! ApanI pAse ne prabhA aneka rAjezvara, talavara, mADasmika, ibhya, zraSTi ane senApati Adi, dhama sAMbhaLIne kezanuM lAMcana Adi kriyArUpa dravyamuMDana, ane kaSAyanA parityAga rUpa bhAvamuMDana karIne ghara choDI bhuni thayA che. 'jo khalu ahaM tahA saMcArami muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvattae' he nAtha ! hu te prabhAr3o bhuMDita thAne gRhana! tyAga airI bhuniyA dhAraNa 42vAmAM asamartha chu, parantu 'devANuppiyANaM aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhammaM paDivajjissAmi' he alo ! hu ApanI pAse pAMca anuvrata, sAta zikSAvrata e pramANe khAra vrata vidhi rUpa gRhastha dharmanA zrI vipAka sUtra Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 vipAkazrute sukhaM yena prakAreNa mukhaM bhavet tathA kuru / kintu 'devANuppiA ' he devAnupriya ! subAho ! 'mA paDibaMdha kareha' mA pratibandhaM kuru= asmin kArye bilamba mA kuru / 'tae NaM se subAhukumAre' tataH khalu sa subAhukumAra : 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtie' antike samIpe 'paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM' paJcANuvratikaM saptazikSAtikam evaM dvAdazavidhaM 'gihidhamma' gRhidharma 'paDibajjai' pratipadyate 'paDivajittA' pratipadya 'tamevarahaM' tameva rathaM 'duruhai' durohati-Arohati 'duruhittA' duruhya rathamAruhya 'jAmeva disaMpAunbhUe tAmeva disaM paDigae' yasyA dizaH prAdurbhUtaH samAgataH tasyAmeva dizi pratigataH // sU0 3 // ||muulm // teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeThe aMtevAsI iMdabhUI NAmaM aNagAre goyamagotte NaM jAva prakAra dvAdazavidha gRhastha dharma kA aMgIkAra karanA cAhatA huuN| isa prakAra subAhukumAra kI bhAvanA jAnakara prabhune kahA-'ahAsuhaM devANuppiyA' tumheM jaisA sukha ho vaisA karo, parantu 'mA paDibaMdhaM kareha' vilamba na karo 'tae NaM se subAhukumAre samaNamsa bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM duvAlasavihaM gihidhamma paDivajjai ' isa taraha prabhuke pharamAne para subAhukumArane zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa pAMca aNuvrata sAta zikSAvrata isa prakAra dvAdazavidharUpa gRhastha dharma ko svIkAra kiyA / 'paDivajjittA tameva rahaM duruhai duruhittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae aura gRhastha dharma aMgIkAra kara apane ratha para baiThakara jahAM se AyA vahAM vApisa gayA / / sU0 3 // aMgIkAra karavA IcchuM chuM. A pramANe subAhakumAranI bhAvanA jANIne prabhue kahyuM. 'ahAsuhaM devANuppiyA' tabhane pramANe supa 407 te pramANe 421, 52ntu 'mA paDibaMdhaM kareha' qiary na 42 / 'taeNaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiyaM dubAlasevihaM gihidhamma paDivajjai' A pramANe prabhue kahyA pachI turata ja subAhukumAre zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse pAMca aNuvrata-sAta zikSAvrata A pramANe bAra vrata rUpa gRhastha dharmane svIkAra karyo. 'paDivajjittA tameva rahaM duruhai duruhittA jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae' ane gRhastha dharma aMgIkAra karI pitAnA ratha para besI jyAMthI AvyA hatA tyAM thaa| yAhayA gayA. (sU0 3) zrI vipAka sUtra Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam evaM vayAsI-aho NaM bhaMte ! subAhukumAre ihe iTrarUve kaMte kaMttarUve pie piyarUve maNuNNe maNuNNarUve maNAme maNAmarUve somme subhage piyadaMsaNe surUve, bahujaNassa vi ya NaM bhaMte ! subAhukumAre iDhe jAva surUve, sAhujaNassa vi ya NaM bhaMte ! subAhukumAre jAva surUve / subAhukumAreNaM bhaMte ! imA eyArUvA urAlA mANussA riddhI kiNNA laddhA ? kiNNA pattA ? kaNNA abhisamaNNAgayA ? ko vA esa AsI putvabhave jAva abhisamaNNAgayA ? // sU0 4 // TIkA ___'teNaM kAleNaM' ityAdi / teNe kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'samaNassa 3 bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTe aMtevAsI' jyeSTho'ntevAsI-ziSyaH 'iMdabhUI NAma aNagAre goyamagotteNaM' indrabhUti mAnagAro gautamagotraH khalu 'jAva' yAvat-bhagavataH samIpe samAgatya bhagavantaM vanditvA namasyitvA ' evaM vayAsI' evamavAdIta-'aho NaM' aho ! khalu Azcaryametat 'bhaMte' he bhadanta ! 'suvAhukumAre' subAhukumAraH 'iThe' iSTaH= iSyatevAgchayate prayojanavazAd yaH sa tathA, sakalajanamanorathapUrakatvAt / sa 'teNaM kAleNaM' ityAdi / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usIkAla evaM usI samayameM 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 'jeThe aMtevAsI' vaDe ziSya 'iMdabhUI NAmaM aNagAre' iMdrabhUti nAmaka anagAra 'goyamagotte NaM jAva' jinakA gautama gotra thA (prabhuke samIpa Akara) 'evaM vayAsI' isa prakAra bole / 'aho NaM bhaMte ! subAhukumAre iThe iTTharuve kaMte kaMtarUve piye piyarUve maNuNNe maNuNNarUpe maNAme maNAmarUve somme subhage piya 'taNaM kAleNaM' tyA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' a ste bhane ta samayane viSa 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zrama mApAna maDAvIranA 'jeThe aMtevAsI' moTA ziSya 'iMdabhUI NAmaM aNagAre' 'bhUti nAmanA A2 // 2 // 'gomayagotte NaM jAva' rene gautama gautra tu, te prabhunI pAse bhAvAne evaM vayAsI' mA pramANe mAlyA 'aho NaM bhaMte subAhukumAre ihe iharUve kAMte kAMtarUve piye piyarUve maNuNNe maNuNNarUve maNAme maNAmarUce somme subhage piyadaMsaNe surUve' laha-ta! te pAzcaya cha / zrI vipAka sUtra Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vipAkazrute " , " ca vivakSitakAryakAritayApi bhavedityAha - 'irUve' iSTarUpaH - AkRtermanohAritvAt, iSTaH = iSTarUmo vA kAraNavazAdapi syAdityAha - 'kaMte' kAntaH = abhilaSaNIyaHsarvasahAyakAritvAt, satu kAraNavazAdapi syAdityAha - 'kaMtarU ve' kAntarUpaHkamanIyAkRtikatvAt evaMvidho'pi svakarmadoSAtparasyAmiyo bhavedityata Aha- 'pie' priyaH- sarvopakAraparAyaNatvena premotpAdakatvAt, satu svArthavazAdapi syAdityAha - 'piyarU ve' miyarUpaH - sarvAGgasundaratvAt etAdRza upariSTAdapi bhavedityAha' maNunne' manojJaH - hitakAritvAt / evaM ' maNunnarUve ' manojJarUpaH darzakajanacittAkarSakatvAt evaMvidha ekadApi syAdityata Aha- 'maNAme' mano'maH - manasA amyate =gamyate nityaM saMsmaraNena yaH sa mano'maH = ArttiharaNena sarveSAM manasyavasthitatvAt evaM 'maNuSNarUve' mano'marUpaH - sakalajanamano'nukUlAkRtitvAt / etadeva trizadayati- ' somme' saumyaH - bhadrasvabhAvatvena sakalajanAhAdakatvAt, daMsaNe surUve' he bhadaMta ! yaha Azcarya hai ki subAhukumAra (iTThe) samasta janoM ke manoratha kI pUrti karane vAlA hone se iSTa hai / 'ive AkRti isakI baDI hI manohara hai isIliye iSTarUpa hai / ' kaMte ' sabakA sahAyaka hone se kAnta-abhilaSaNIya hai / yaha to kAraNavaza bhI ho sakatA hai ataH kahate haiM ki yaha 'kaMtarU ve' rUpa se bhI kAnta hai, 'pie, piyarUve, maNuNNe maNuNNarUve maNAme maNAmarUve, somme, subhage, piyadaMsaNe, surUve' yaha sabajanoMke upakAra karane meM parAyaNa hone se priya, sarvAGgasundara hone se priyarUpa, pratyekajana ise apane antaH karaNa se sundara mAnate haiM, isaliye manojJa, evaM darzakajanake citta kA AkarSaka hone se manojJarUpa hai / jo vyakti ise ekabAra bhI dekha letA hai, vaha isakI AkRti kA sadA smaraNa kiyA karatA hai issubAhukumAra 'de'samasta mANasonA maneratha pUrNa karanAra hAvAthI STi che (vahAlA che) 'iTTharUve' tebhanI mATTati mahuna sundara che. me arAzuthI bhraSTa 35 che. 'kaMte' sarvane sahAya hAvAthI kAnta che (svAmI che) icchavA yeAgya che; te te kAraNa vaza thaI zake che. tethI ahe che } te 'kaMtarUpe' 35mA pazu anta che. 'pie, piyarUve, maNNuNNe maNuNNarUve maNA maNAmarUve somme, subhage, piyadaMsaNe surU ve' te sau bhANusone upahAra karavAmAM parAyaNu hAvAthI priya, sarvAMga suMdara hovAthI priyarUpa, pratyeka mANase tene peAtAnA anta:karaNathI sundara mAne che tethI maneAjJa, ane jonAranA cittanuM ANu thavAthI maneAjJarUpa che, je vyakita tene eka vAra paNa jIve che te hamezAM tenI AkRtinuM zrI vipAka sUtra - Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 19 vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 'subhage' subhagaH-kalyANamArgagAmitvAt 'piyadasaNe' priyadarzanaH-darzanamAtreNApi premAvirbhAvAt, ataeva 'surUve' surUpaH apUrvarUpalAvaNyAdisampannaH / etAdRzastu kasyacidekasyApi bhavedityata Aha-'bahujaNassa vi' bahunanasyApi 'bhaMte' he bhadanta ! ayaM 'subAhukumare' subAhukumAraH 'iDhe jAva surUve' iSTaH yAvat surUpaH, ayaM na keyalaM gRhasthAnAmeva iSTa iSTarUpo yAvat surUpaH, kintu 'sAhujaNassa vi ya NaM' sAdhujanasyApi-saMyamijanasyApi ca khalu bhaMte' he bhadanta ! 'subAhukumAre' subAhukumAraH 'iThe jAva surUve ' iSTo yAvat surUpo vartate / 'subAhukumAreNaM bhaMte' subAhukumAreNa he bhadanta ! ' imA' liye athavA vipattikAla meM bhI sabake liye sahAyatA pahuMcAtA hai isaliye bhI yaha mano'ma hai, mano'marUpa yaha isa apekSA se hai ki isakI AkRti sakalajanoM ke mana ke anukUla hai, bhadraprakRtivAlA hone se samasta janoM ko isase AhUlAda utpanna hotA hai, ataH yaha saumya hai, hitavidhAyaka mArga meM sadA isakI pravRtti rahatI hai isaliye yaha subhaga hai, jo vyakti ise ekavAra bhI dekha letA hai, use isake prati premakA AvirbhAva ho jAtA hai, isa apekSA se yaha priya. darzana hai, apUrvarUpa aura lAvaNya se yaha alaMkRta hai isaliye yaha surUpavAlA hai 'bahujaNassa vi ya NaM bhaMte ! subAhukumAre iThe jAva surUve' yaha subAhukumAra "iSTa se lekara surUpa" paryanta ke sarva vizeSaNoM se yukta kinhIM2 khAza janoM kI dRSTi se hI ho so bAta nahIM hai, maraNa karyA ja kare che eTalA mATe athavA vipattikAlamAM paNa saune sahAyatA pahoMcADe che tethI paNa e manema che. manomarUpa te apekSAthI che ke, tenI AkRti tamAma mANasonA manane anukULa che, saralaprakRtivALA hovAthI tamAma mANasane tenAthI prasanatA utpanna thAya che. tethI te saumya che. hita thAya tevA mArgamAMja hamezAM tenI pravRtti rahe che tethI te subhaga che, je mANasa tene eka vAra joI le che tene tenA prati prema janme che tethI te priyadarzana che. apUrvarUpa, ane lAvaNyathI te alaMkRta che (suzobhita ) tethI te su35 17 // cha, 'bahujaNassa viyaNaM bhaMte subAhukumAre iTe jAva surUve' sumAAbhAra " 4thI bane su35 sudhInA sarva vizeSaNothI yuta kaI kaI khAsa mANasanI dRSTithI heya te vAta nathI paraMtu he nAtha! te ghaNAM ja bhAsonI Tima 20 prabhArI che bhI to zu! 'sAhujaNassa viyaNaM bhaMte subAhukumAre iDhe jAva surUve' me to sAdhu mANusanI STimA 5 me 24 cha. zrI vipAka sUtra Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute iyaM 'eyArUcA' etadrUpA upalabhyamAnasvarUpA 'urAlA' udArA pradhAnA zreSThA 'mANussA' mAnuSyA manuSyasambandhinI 'riddhi' RddhiH rUpalAvaNyAdisampattiH 'kiNNA' kathaM kena kAraNena 'laddhA' labdhA-upArjitA' 'kiNNA pattA' kathaM mAptA= upArjitA satI kathaM svAyattIbhUtA 'kiNNA abhisamaNNAgayA' kathamabhisamanvAgatA = svAyattIbhUtApIyam RddhiH kathaM kena hetunA-abhiAbhimukhyena sa-sAGgatyena prApteH 'anu' pazcAt 'AgatA' bhogyatAmupagateti / 'ko vA esa AsI pucabhave' ko vA eSaH-subAhukumAraH pUrvabhave AsIt ? 'jAva abhisamaNNAgayA' yAvat-abhisamanvAgatA, atra yAvacchabdA devaM pAThasaMgrahaH kiM nANae vA kiM gottae vA kayaraMsi NayaraMsi vA gAmaMsi vA sannivesaMsi vA, kiM vA dacA kiM vA bhocA kiM vA samAyarittA, kassa vA tahAruvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamapi AriyaM suvayaNaM seAcA nisamma subAhuNA kumAreNa imA eyArUvA urAlA mANussiDDhI laddhA pattA' iti // tatra kinAmako vA kiMgotroM vA katamasmin nagare vA grAme vA saMniveze vA'sya janma saMjAtam ? tasmin bhave kiMvA abhayadAnasupAtradAnAkintu he nAtha ! yaha bahutajanoM kI dRSTi meM bhI isI prakAra hai, aura to kyA-'sAhujaNassa vi ya NaM bhate! subAhukumAre iThe jAva surUve' yaha to sAdhujanoM kI dRSTi meM bhI isI prakAra se hai 'subAhukumAreNaM imA eyAkhvA urAlA mANussA riddhI kiNNA laddhA kiNNA pattA kiNNA abhisamaNNAgayA' he bhagavan ! isa subAhukumArane ye upalabdha svarUpavAlI -subAhukumArameM pAyI jAne vAlI-udAra-pradhAna-zreSTha manuSyasaMbaMdhI RddhiyA-rUpalAvaNya Adi sampattiyA-kisa kAraNase upArjita koM, kisa kAraNase prApta kI, apane adhIna kI, aura kisa kAraNase yaha sarva prakArase inakA bhoktA banA ? 'ko vA esa AsI putvabhave jAva 'abhisamaNNAgayA' pUrvabhava meM yaha kauna thA ? isakA kyA nAma thA ? 'subAhukumAraNaM bhaMte imA eyArUvA urAlA mANussA riddhI kiNNA ddhA kiNNA pattA kiNNA abhisamaNNAgayA' 7 bhagavana! te subAhubhAramA mAnavAmA mAtI udAra, pradhAna, zreSTha manuSya saMbaMdhI addhio-rUpa-lAvaNyatA Adi saMpattio kayA kAraNathI meLavI (arthAta tene zI rIte maLI) kayA kAraNathI tene prApta thaI, kayA kAraNathI te saMpatti tene AdhIna banI ane tene bhekatA kevI rIte banyuM? 'ko vA esa AsI pucabhave jAva abhisamaNNAgayA pUrvasabhI khate ? tenuM nAma zuM hatuM? kayu getra hatuM, kayA nagaramAM ane kayA gAmamAM athavA kayA zrI vipAka sUtra Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam ma 21 dikaM 'daccA' dattvA-vitIrya kiM vA arasavirasAdikamAhAraM 'bhoccA' bhuktvA kiM vA zIlAdikaM 'samAyarittA' samAcarya-paripAlya, tathA 'kassa vA' kasya vA 'tahAruvassa' tathArUpasya 'samaNassa vA' zramaNesya-nigranthasAdhoH 'mAhaNassa vA' mAhanasya dvAdazavratadhArizrAvakasya vA 'aMtie' antike samIpe 'egamavi' ekamapi 'AriyaM' Aryam AryasambandhikaM tIrthakaramatipAditamityarthaH, 'muvayaNaM' suvacanaM pApanivRttirUpaM niravadyavacanaM 'soccA' zrutvA 'Nisamma' nizamya tadvAkyamAdeyatayA hRdyavadhArya subAhunA kumAreNa 'imA' iyaM pratyakSaM dRzyamAnA 'eyArUbA' etadrUpA-upalabhyamAnasvarUpA 'urAlA' udArA pradhAnA 'mANusiDDhI' mAnuSyarddhiH =manuSyasambandhirUpalAvaNyagRhadArAdisampattiH 'laddhA' labdhA 'pattA' prAptA-iti / 'abhisamannAgayA' abhisamanvAgatA-svAdhInatayA bhogyarUpeNopasthiA ? ||muu04|| // mUlam // evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve dIve bhArahe vAse hathiNAure NAmaM Nagare hotthA, riddha 3 / tatthaNaM hatthiNAure Nayare sumuhe NAma gAhAvaI parivasai, aDDhe0 / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosA NAmaM kyA gotra thA ? kisa nagara meM, kisa grAma meM athavA kisa deza meM isakA janma huA? isane pUrvabhava meM kaunasA abhayadAna supAtradAna diyA ? svayaM kisa prakAra kA arasavirasa Adi AhAra kiyA ? kauna kaunase zIlAdika vratakA AcaraNa kiyA ? kisa tathArUpa zramaNa nirgranthake, athavA 12 vratadhArI zrAvakake pAsa tIrthakara pratipAdita pApanivRttirUpa eka bhI niravadya vacana sunA aura acchI taraha usakA manana kiyA? jisase isane ye udAra pradhAna sarvotta manuSyasaMbaMdhI rUpalAvaNyAdi vibhUtiyAM pAI haiM // sU0 4 // dezamAM tene janma thaye hatuM, teNe pUrvabhavamAM kevA prakAranuM abhayadAna, supAtradAna karyuM hatuM, ane teNe kevA arasa virasa padArthonA AhAra karyA hatA, kevA prakAranA zIlAdika vratanAM AcaraNa karyA, tathA kayA tathArUpa zramaNa nigraMthanA athavA bAra vratadhArI zrAvakanA pAse tIrthakare pratipAdana karelAM pApa nivRttirUpa eka paNa niravadya vacana sAMbhaLyuM ane sArI rIte vacananuM manana karyuM jenAthI teNe A udAra pradhAna sarvottama manuSya saMbaMdhI rUpa lAvaNyAdi vibhUtio prApta karI che? (sU0 4) zrI vipAka sUtra Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 vipAkazrute therA jAi saMpaNNA jAva paMcahiM samaNasaehiM saddhiM saMpakhiDA puvvANupuvi caramANA gAmAzugAmaM dUijamANA jeNeva hatthiNAure Nayare jeNeva sahasaMvavaNe ujjANe teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appA bhAvemANA viharati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosANaM therANaM aMtevAsI sudatte NAmaM aNagAre urAle jAva teulesse mAsaM mAseNaM khamamANe viharai // sU0 5 // TIkA bhagavAn subAhukumArasya pUrvabhavaM kathayati ' evaM khalu' ityAdi / ' evaM khalu goyamA' evaM khalu he gautama ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'iheva jaMbUdIce dIve bhAradevAse' ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe 'hatthiNAure NAmaM Nayare hotthA' hastinApuraM nAma nagaramAsIt / tat kIdRzam 'riddha0' RddhastimitasamRddham, 'tattha NaM halthiNAure Nayare' tatra khalu hastinApure nagare 'sumuhe NAmaM gADAvara parivasaI' sumukho ' evaM khalu goyamA !' ityAdi / gautama ke isa prakAra pUchane para prabhune kahA ki ' evaM khalu goyamA' 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla meM aura usa samaya meM 'heva jaMbUddIce dIve bhArahe vAse hathiNAure NAmaM Nayare hotyA' isa jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM hastinApura nAmakA nagara thA 'riddha3' jo Rddha, stimita evaM samRddha thA / 'tattha NaM hatthiNAure gayare sumuhe NAmaM gAhAvaI parisara' usa hastinApura nagara meM sumukha nAmakA eka gAthApati ' evaM khalu goyamA ! ' chatyAhi. gautame mA pramANe pUchyuM tyAre pradhuM :-' evaM khalu goyamA' he gautama! ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' te DAsa bhane te sabhayane viSe ' iheva jaMbUddIve ara bhAra vAse hathiNAure NAmaM Nayare hotthA' yA bhUdvIpanA bharatakSetramAM hastinApura nAmarnu nagara hetu 'riddha' ? Rddha stimita bhane samRddha tu 'tattha NaM hatthiNAre Nayare sumuhe NAmaM gAhAvaI parivasai ' te istinApura nagarabhAM subhu nAmanA me' gAthAyati rahetA hatA. 'aDDhe' te dhanAhi vaibhava saMpanna DatA, zrI vipAka sUtra Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam nAma gAthApatiH parivasati 'aDDhe' ADhaya yAvat-aparibhUtaH parAbhavarahitaH / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'dhammaghosA NAma therA' dharmaghoSA nAma sthavirAH, atrAdarArthe bahuvacanam ; sthavirANAM varNanamAha'jAisaMpaNNA' jAtisampannAH zuddhamAtRvaMzyAH, 'jAva' yAvat-'paMcahi samaNasaehiMsaddhiM' paJcabhiH zramaNazataiH sArdhe 'saMpagvuiDA' saMparivRttAH zramaNasamUhasahitAH 'puvANupuci caramANA' pUrvyAnupUrvyAcarantaH tIrthaGkararItyA viharantaH 'gAmANugAma' grAmAnugrAmam ekasmAd grAmAd grAmAntaraM 'dUijjamANA' dravantaH gacchantaH santaH 'jeNeva hathiNAure' yatraiva hastinApuraM nagaraM 'jeNeva sahassaMbavaNe ujjANe' yatraiva sahasrAmravaNamudyAnaM 'teNeva uvAgacchaMti' tatraivopAgacchanti / 'uvAgacchittA' upAgatya 'ahApaDirUvaM' yathApratirUpaM yathAkalpaM sAdhukalpAnusArerNa 'uggahaM' avagrahaM vasaterAjJAM 'uggiNhittA' avagRhya 'saMjameNaM tavasA rahatA thaa| 'ar3Dhe0' yaha dhanAdi vaibhava saMpanna thA tathA dUsare anyajana isakA parAbhava nahIM kara sakate the / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosA NAma therA jAisaMpaNNA jAva paMcahiM samaNasaehiM saddhiM saMparivuDA' eka samaya usI avasara meM dharmaghoSa nAmake sthavira jo jAtisaMpanna Adi vizeSaNoMse yukta the ve pA~caso anagAroM ke sAtha 'puvANupuci caramANA gAmANugAma dUijjamANA jeNeva hatthiNAure Nayare jeNeva sahassaMvavaNe ujjANe teNeva uvAgacchaMti' pUrvAnupUrvI-tIrthakara pratipAdita paddhati se eka grAmase dUsare grAma vihAra karate hue jahAM hastinApura nagara thA aura usameM bhI jahAM sahasrAmravana nAmakA udyAna thA vahAM para aaye| 'uvAgacchittA ahApaDikhvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANA tayA bhI bhANusa teno parAma1 43 // 24tA nahI. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosA NAma therA jAisaMpaNNA jAva paMcahi samaNasaehiM saddhiM saMparikhuDA' eka samaya te avasaramAM dharma zeSa nAmanA sthavira (muni) jAtisampanna Adi vizeSaNAthI yuta tA te pAMyaso bhanI sAthe puvANupuci caramANA gAmANugAma duijjamANA jeNeva hathiNAure Nayare jeNeva sahassaMvavaNe ujjANe teNeva uvAgacchaMti' pUrvAnu pUI tIrtha 42 pratipAhita paddhatithI me mathI bhIra gAma vihAra karatA jyAM hastinApura nagara hatuM ane temAM paNa jyAM sahasrAmravana nAmanI sagIya hato tyA mAmAcyA. 'uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharaMti' bhAvIna tamAme sAdhu zrI vipAka sUtra Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vipAkazrute appANaM bhAvemANA viharaMti' saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayanto viharanti / 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'dhammaghosANaM therANaM aMtevAsI' dharmaghoSANAM sthavirANAmantevAsI 'sudatte' NAma aNagAre' sudatto nAmAnagAraH sa kIdRzaH ? ityAha-'urAle' udAra:-nispRhatvAt sakalajI vaiH saha maitrIbhAvAt / 'jAva teulesse' yAvattejolezyaH, yAvata-'ghore, ghoravvae, saMkhittaviulateulesse' ghoraH parISahopasargakaSAyazatramANAzavidhau zUraH ghoravrataH ghoraM kAtarairduzcarya vrata-samyaktvazIlAdikaM yasya sa tathA, saMkSiptavipulatejolezya:saMkSiptA-zarIrAntargatatvena saGkucitA vipulA-vizAlA anekayojanaparimitakSetragatavastubhasmIkaraNasamarthA'pi tejolezyA viziSTatapojanitalabdhivizeSatejojvAlA viharaMti' Akara ve sAdhu kalpake anusAra vanapAlase vasati kI AjJA prApta kara tapa aura saMyama se apanI AtmA ko bhAvita karate hue bicarane lge| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghoMsANaM therANaM aMtevAsI mudatte sAmaM aNagAre urAle jAva teulesse mAsaM mAseNaM khamamANe viharaI' usI kAla aura usI samaya meM una dharmaghoSa AcArya ke antevAsI eka sudatta muni the / jo sakala jIvoM ke sAtha maitrI kI bhAvanAse udAra the evaM sAMsArika padArthoM se jinake citta meM nispRhatAvRtti hone se udAra the / yAvat-'ghore' parISaha upasarga evaM kaSAyarUpa zatruoM ke nAza karane meM jo zUra the, 'ghorabbae' kAtarajanoM se duzcarya aise samyaktva aura zIlAdikavratoM ke dhAraka the, "saMkhittaviulateulesse' aneka yojana parimita kSetra meM rahane vAlI vastu ko bhI bhasmasAt kalpanA niyama anusAra vanapAlathI vasatinI AjJA meLavIne, tapa ane saMyamathI potAnA mAtbhAne bhAvita 42tA thA viyavA sAyA. 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dhammaghosANaM therANaM aMtevAsI sudatte NAmaM aNagAre urAle jAva teulesse mAsaM mAseNaM khamamANe viharai' te 4 bhane te samayane viSa te ghoSa AcAryane sudatta nAmanA aMtevAsI muni hatA, te sakala ane sAthe maitrI bhAvanA pUrvaka vartatA hatA athAMta te udAra hatA, ane saMsAranA padArtho prati nA zittanAM nispRDatA tI tathA 2 tA, yAvat 'ghore' pariSa4-5sargA meva 4Aya35 zatrumAnI nAza 42vAmA zUravIra hutA, 'ghoracae' ya2 mA sone hina sevA sabhya31 mane Alales tAnA nA2 tA, 'saMkhittaviulateulesse jeNe aneka jana parimita kSetramAM rahevAvALI vastuone paNa bhasma karanArI teje zrI vipAka sUtra Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 25 yasya sa tathA, 'mAsaM mAseNaM' mAsamAsena-mAsena mAsena mAsaM mAsaM vyApyetyarthaH 'khamamANe' tIveNa tapasA kAlaM yApayan 'viharaI' viharati / / sU0 5 // // mUlam // tae NaM se sudatte aNagAre mAsakhamaNassa pAraNagaMsi paDhamAe porisIe sajjhAyaM karei, jahA goyamasAmI taheva dhammaghose there Apucchai jAva aDamANe sumuhassa gAhAvaissa gihaM aNupaviTTe / tae NaM se sumuhe gAhAvaI sudattaM aNagAraM ejamANaM pAsai, pAsittA haTTatuTTa0 AsaNAo abbhuTei, abbhudvittA pAyapIDhAo paccoruhai, paccoruhittA pAuyAo omuyai, ImuittA egasADiyaM uttarAsaMgaM karei, karittA sudattaM aNagAraM sattaTupayAI aNugacchai, aNugacchittA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karittA vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA sayahattheNaM viulaM asaNaM pANaM svAimaM sAimaM paDilAbhessAmi tti kaTu tuhe. paDilAbhemANe tuThe, paDilAbhietti tuDhe // sU0 6 // TIkA 'tae NaM se sudatte' ityAdi / tae NaM se sudatte aNagAre' tataH khalu sa sudatto'nagAraH 'mAsakkhamaNapAraNagaMsi' mAsakSapaNapAraNake 'paDhamAe porikaranevAlI tejolezyA ko apane zarIra ke bhItara saMkucita karake rakhe hue the aura jo mAsa-mAsa-kSapaNa kI tapasyA karate hue vicarate the||suu05|| 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' isake bAda se sudatte aNagAre' ve sudatta anagAra lezyAne potAnA zarIranI aMdara saMkucita karIne rAkhI hatI. ane je mAsamAsa kSapaNanI tapasyA karatA thA vicaratA hatA. (sU0 5) 'tae NaM se' tyAdi 'tae NaM' te 5chI 'se mudatte aNagAre te sutta 2 2 'mAsakkha zrI vipAka sUtra Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 vipAkazrute sIe' prathamAyAM pauruSyAM 'sajjJAyaM karei' svAdhyAyaM karoti, 'jahA goyamasAmI' yathA gautamasvAmI gautamasvAmI yathA bhikSATanasamAcAroM prayulne, 'taheva' tathaivAyamapi tAiksAmAcArI samAcaran 'dhammaghose there' dharmaghoSAn sthavirAn 'Apucchai' ApRcchati-bhikSArthamAjJAM gRhNAti 'jAva' yAvat-hastinApure nagare uccanIcamadhyamakleSu 'aDamANe aTan=bhikSArtha bhraman 'sumuhassa gAhAvaissa girha' sumukhasya gAthApatergRham 'aNuppaviDhe' anupaviSTaH gataH / 'tae NaM se sumuhe gAhAvaI' tataH khalu sa sumukho gAthApatiH 'mudattaM aNagAraM' sudattamanagAram 'ejjamANaM' ejamAnam-svagRhamAgacchantaM 'pAsa' pazyati, 'pAsittA' dRSTvA 'hatu0' anena 'haTTatuTTacittamANaMdie pIimaNe paramaseAmaNassie harisabasavippamANahiyae' iti saMGgrahaH / tatra 'hatuDacittamANaMdie' hRSTatuSTacittAnanditaH-hRSTatuSTam atituSTaM, yadvA-dRSTaM harSitaM tuSTaM prAptasantoSaM, tAdRzaM 'mAsakkhamaNassa pAraNagaMsi' mAsakSapaNapAraNA ke dina 'paDhamAe porisIe' prathama pauruSI meM 'sajjhAyaM karei' svAdhyAya kiye 'jahA goyamasAmo' gautamasvAmIkI taraha bhikSA ke samaya meM 'dhammaghose there Apucchai' dharmaghoSa AcAryase bhikSA lAne ke liye AjJA mAMgeM aura 'jAva aDamANe sumuhasma gAhAvaissa gihaM aNuppacisai' hastinApura nagara meM uccanIca evaM madhyamakuloM meM bhikSA ke liye ghUmate hue sumukha gAthApati ke ghara para pahu~ce / 'tae NaM' aura ' se sumuhe gAhAvaI sudattaM aNagAraM ejamANaM pAsaI' jyoM hI usa sumukha gAthApatine sudatta anagAra ko apane ghara para AyA huA dekhA tyoM hI 'pAsittA' dekhakara 'hatu10 AsaNAo abbhuTei' vaha bahuta hI harSita huA, sudatta anagAra ko maNassa pAraNagaMsi' bhAsa mama pA2NAnA hivase 'paDhamAe porisIe ' prathama paurasImA 'sajjJAyaM karei ' svAdhyAya yo 'jahA goyamasAmI' gautama svAmInA pramANe bhikSAnA samaye 'dhammaghose there Apucchai' dhApa mAyAya na mikSA sApA bhATe pUchayu bhane 'jAva aDamANe sumuhassa gAhAvaissa gihaM aNuppavitu' hastinApura nagaramAM ucca-nIca evaM madhyama kulemAM bhikSA levA mATe pharatA pharatA subhupa AyAtine dhe2 paDAMgyA 'tae NaM te pachI 'se sumuhe gAhAvaI sudattaM aNagAraM ejjAmANaM pAsai' yA te subhuma gAthApati suhatta mANuArane pAtAnA ghara pAse sAvatA yA te mate 'pAsittA' ne 'hatu40 AsaNAo anmuTei' te ghaNe & pAbhyo, sutta bhuninanana bhanamA dha pa thA tRti zrI vipAka sUtra Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 27 cittaM yasya sa hRSTatuSTacittaH, ataeva AnanditaHAnanda prAptaH saMjAtamAnasollAsa ityrthH| 'pIimaNe' pItimanAH prItiH tRptiH sudattAnagAradarzanena manasi yasya sa tathA; tRptamAnasa ityarthaH, 'paramasomaNassie' paramasaumasyitA paramam = utkRSTaM ca tat saumanasyaM prasannacittatA ceti paramasaumanasyaM tatsaMjAtamasyetiparamasaumanasyitaH munidarzane paramAnurAgapUrNamanaska ityarthaH, harisavasavisappamAgahiyae' harSavazavisarpahRdayaH-harSavazena visarpat=parita ucchavalad hRdayaM yasya sa tathA, sudattAnagAradarzanAdamandAnandataraGgasamucchalitacitta ityarthaH / 'AsaNAo abbhuTei' AsanAd abhyuttiSThati 'abbhuTTittA' abhyutthAya 'pAyapIDhAo paccoruhai' pAdapIThAt pratyavarohati avatarati, 'paJcoruhittA' pratyavaruhya avatIrya 'pAuyAo' pAduke 'omuyai' avamuJcati 'omuittA' uvamucya 'egasADiyaM' ekazATikam=ekA akhaNDA syUtarahitA zATikA-vastraM yasminnuttarAsaGge sa tathA taM tAdRzam , uttarAsaMgaM' uttarAsaGgaM yatanAthai mukhoparivastradhAraNaM 'karei' karoti, 'karittA' kRtvA gRhAgataM sudattamanagAraM 'sattakRpayAI' saptASTapadAni 'aNugacchai' anugacchati-sammukhaM gacchati, 'aNugacchittA' anugamya 'tikkhutto' trivAram dekhakara manameM usake khUba tRpti huI, munidarzana se usake hRdaya meM asAdharaNa anurAga jAgrata huA / harSa ke vaza se usakA anta:karaNa bhara gayA, AnaMda ke mAre usakA citta ullasita hone lgaa| vaha zIghra hI apane Asana se uThA aura 'abbhudvittA pAyapIDhAo paccoruhai uThakara pAdapITha se hokara vaha usase nIce utarA 'paccoruhittA pAuyAo omuyai' aura usane apane pairoM se pAdukAe~ utAroM 'omuittA' egasADiyaM uttarAsaMgaM karei' pAdukAe~ utAra kara usane ekazATika uttarAsaMga-jIvoM kI yatanA ke liye mukha ke upara eka vastra dhAraNa kiyA / 'karittA sudattaM aNagAraM sattaTThapayAI aNugacchai' vastra dhAraNa kara phira vaha sudatta anagAra ke sAmane sAta ATha paga calA 'aNugacchittA thaI, muni darzanavaDe tenA hRdayamAM asAdhAraNa prema jAgRta thaye. harSa thavAthI tenuM antAkaraNa bharAI gayuM, ane AnaMdane lIdhe tenuM citta hullAsamAM AvI gayuM, bhane ta turata potAnA sAsanathI 4yA bhane 'abbhuTTittApAyapIDhAo paccoruhaI' hIna pApIthI nIyata 'paccoruhittA pAuyAo omuyai' bhane potAnA pAnI pAhuyI tarI 'omuittA egasADiyaM unarAsaMga karei' paahuye| utArIne teNe eka zATika-uttarAsaMga-jInI yatanA mATe mukha upara eka vastra pA261 yu. 'karittA mudattaM aNagAraM sattaTThapayAiMaNugacchai ' patra dhAraNa rIne zrI vipAka sUtra Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 vipAkate 'AyAhiNa - payAhiNaM' AdakSiNapradakSiNam = aJjalipuTaM baddhvA taM baddhAJjalipuTaM dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATamadezena vAmakarNAntikena cakrAkAraM triH paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpaM 'karei' karoti / 'karitA ' kRtvA 'vaMdai' vandate = stoti 'namasar3a' namasyati = paJcAGganamanapUrvakaM namaskaroti / stutiprakAramAha'adya me phalito gehe, suraduH kusumaM vinA / anabhrA cAtulA dRSTi, - marusthalyAM suradrumaH // 1 // daridrasya gRhe hema, -nicayaH prakaTo'bhavat / prINito'haM tvadAlokAt, pIyUSapAnato yathA // 2 // tikkhutto yAhiNa - pAyAhiNaM karei' calakara usane tInavAra AdakSiNa pradakSiNA kI - aMjali bAMdha kara dakSiNa karNamUla se AraMbha kara lalATa pradeza para ghumAte hue vAmakarNake antataka cakrAkara ghumAkara phira usa aMjali ko apane mastaka para sthApana karanA usako AdakSiNapradakSiNa kahate haiM / 'karitA vaMdai namasara' bAda meM usane unakI vaMdanA - stuti kI kihe bhadanta ! Aja ApakA mere ghara meM padhAranA mAno mere ghara meM kalpavRkSa vinA phUla ke hI phalA hai, vinA bAdala ke hI praryApta vRSTi huI hai, marusthalI meM kalpavRkSa UgA hai // 1 // daridra ke ghara meM mAno nidhAna pragaTa huA hai / he bhadanta ! maiM Apake darzana se itanA prasanna hUM, jaise koI amRtapAna se prasanna hotA hai || 2 || pachI te sudRtta gugAranA sAbhA sAta Ahe pagalAM vyAlyA. 'aNugacchittA tikkhutto pANipayAhiNaM karei' yAsIne tethe trazu vAra mAhakSiNA pradakSiNA urI me hAtha joDI dakSi--jamaNA kAnanA mULathI prAraMbha karI lalATa pradeza para pheravI DAkhA kAnanA mULa sudhI cakrAkAre pheravIne te be hAtha joDelI aMjalIne potAnA mAthApara sthApana 42vI tene sAdRkSiSya pradakSiNu uDe che. ' karitA vaMdai namasai ' pachI te temanI vadanA-stuti karI ke: he bhadanta ! ApanuM Aje mArA gharamAM padhAravuM thayuM te jANe ke, mArA gharamAM kalpavRkSa vinA kulathI phLyu che, vAdaLa vinAja jANe-saMpUrNa vRSTi thaI che. marUbhUmimAM kalpavRkSa ugyu che. tA 1 5 dAridranA gharamAM jANe nidhAna-bhaMDAra pragaTa thaye che. he bhadanta ! huM ApanA danathI eTale prasanna thaye| chuM ke jema kAi amRtapAna karIne prasanna thaye| hAya ArA zrI vipAka sUtra Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 1, subAhukumAravarNanam paropakRtidhaureyA,-'vardhAya vacanaM mama / bhavatpAdarajaHpAtAt pavitrIkuru me gRham // 3 // ' iti / 'vaMdittA vanditvA pUrvoktaprakAreNa stutvA 'namaMsittA' namasyitvA paJcAGganamaskArapUrvakaM namaskAraM kRtvA sumukho gAthApatiH sudattamanagAraM puraH kRtvA 'jeNeva' bhattaghare teNeva uvAgacchai' yatraiva bhaktagRhaM tatraivopAgacchati, 'uvAgacchittA' upAgatya 'sayahastheNaM' svahastena 'viulaM' vipulaM pracuram 'asaNaM 4' azanaM pAnaM khAcaM svAcaM 'paDilAbhessAmi' pratilAbhayiSyAmi caturvidhAhAradAnena lAbhaM grahISyAmItyarthaH 'ttikaTu' iti kRtvA iti manasi vicArya 'tuTTe' tuSTaH santuSTamanAH, 'paDilAbhemANe' pratilAbhayamAnaH vipulamazanAdikaM dadat 'tuDhe' tuSTaH prasannacittaH, he paropakArI mahApuruSa ! Apa merI prArthanA ko svIkAra kara apane caraNa raja ke kaNa se isa mere ghara ko pavitra kareM // 3 // isa prakAra stuti karake namaskAra kiyaa| 'vaMdittA NamaMsittA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai' pAMco aMga namA kara namaskAra karane ke pazcAt jahAM rasoI ghara thA vahAM para aayaa| 'uvAgacchittA' Akara 'sayahattheNaM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM paDilAbhessAmitti kaTu tuThe, paDilAbhemANe tuThe, paDilAbhie ti tuThe' jAkara vaha dAna dene ke pahale 'maiM Aja apane hAthase munirAjako vipula azanapAna khAdya aura svAdyakA dAna dUMgA, aisA, vicAra kara prasanna citta huA phira dAna dete samayaaho bhAgya ki Aja maiM munirAjako vipula azanAdi de rahA hU' aisA socakara prasanna citta huvA aura jaba dAna de cukA taba bhI he paropakArI mahApuruSa ! Apa mArI prArthanAne svIkAra karIne, tamArA caraNarajanA kaNathI mArA gharane pavitra kare che. 3 ... 2 pramANe 2tuti 4zana nabha2442 4aa. 'vaMdittA NamaMsittA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchai' nama42 4aa pachI, yAM rasoDa (seJi32-54A -) tu tyo mAyA. 'uvAgacchittA' bhAvAne 'sayahattheNaM viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM paDilAbhessAmi-tti kaTu tuTTe, paDilAbhemANe tuThe, paDilAbhietti tuThe' te dAna ApavA pUrve "huM Aja mArA hAthathI munirAjane puSkaLa azana, pAna, khAdya ane svAdyanA dAna ApIza, evI bhAvanA-vicAra karI prasannacitta thaye, pachI dAna devA samaye. aho ! bhAgya che ke Aja huM munirAjane puSkaLa AhAranA azanAdi padArtho ApI rahyo chuM. e vicAra karI prasanna citta thaye ane jyAre dAna-AhAra-ApI cukyA tyAre paNa "Aje mAro janma saphaLa thaye ke meM mArA zrI vipAka sUtra Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 30 'paDilAbhie' pratilambhita = mayA dAnalAbhaH prAptaH 'tti' iti vicArya 'tuTTe' tuSTaH = atIva prasannatAM prAptaH / / sU0 6 / / // mUlam // tara NaM tassa sumuhassa gAhAvaissa teNaM davvasuddheNaM dAyagasudveNaM paDiggAhagasuddheNaM tiviheNaM tikaraNasuddheNaM sudatte anagAre paDilAbhie samANe saMsAre paritIkae, maNussAue viddhe, gihaMsi ya se imAI paMca divvAI pAubbhUyAI, taM jahAvasuhArA buTTA dasavaNe kusume NivAie celukveve kae / AhayAo devaduduhIo aMtarAvi ya NaM AgAsaMsi aho dAra ghuTTe / hasthiNAure siMghADaga jAva pahesu bahujaNo aSNamaNNassa evaM Aikkhai 4 Ne NaM devANupiyA ! sumuhe gAhAvaI jAva taM dhapaNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI // sU0 7 // TIkA 'ar NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu ' tassa sumuhassa gAhA - vaissa' tasya mumukhasya gAthApateH tena sumukhena gAthApatinetyarthaH karttuH sambasAmAnyavivakSAyAM SaSThI, 'teNaM' tena 'davtrasuddheNaM' dravyazuddhena zuddhadravyeNa prAsukaiSaNIya manojJAzanAdirUpeNa 'dAyagamuddheNaM' dAyakazuddhena = zuddhadAya kena=udAra " Aja merA janma saphala huA ki maiMne apane hAthase munirAjako vipula azanAdi pradAna kara lAbha liyA hai ' 'aisA vicAra kara bhI prasannacitta huvA || sR0 6 // 'tae NaM tassa' ityAdi / 'tae NaM' usake bAda 'tassa sumuhassa' usa sumukha ' gAhAvaissa' gAthApatine 'teNaM davvasuddheNaM' usa dravya kI zuddhise, 'dAyagasuddheNaM' daayhAthathI munirAjane puSkaLa azanAdi ApIne lAbha lIdheA," A pramANe vicAra karIne prasanna citta thayeA. 5 sU. | u 'tae NaM tassa' chatyAhi. 'tae NaM ' te pachI 'tassa sumuhassa' te sumukha 'gAhAvaissa' gAthAyatine 'teNaM davvasuddheNaM' te dravya zuddhithI, 'dAyagasuddheNaM' hAyaunI zuddhizI - uddhArabhAva yukta zrI vipAka sUtra Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 31 bhAvayuktena dAyakena 'paDiggAhagasuddheNaM' pratigrAhakazuddhana-zuddhapratigrAhakeNa niraticAratapaHsaMyamasampannena, 'tiviheNaM' trividhena zuddhena dravyAditrayeNa, 'tikaraNasuddheNaM' trikaraNazuddhena-dAyakasya zuddhena manovAkAyalakSaNakaraNatrayeNa mudatte aNagAre' sudatte'nagAre 'paDilAbhie samANe' pratilambhite bhikSAnnagrahaNena pratilAbhadAnAbhimukhIkRte sati, 'saMsAre parittIkae' saMsAraH parItIkRtaH pari samantAt itaH gata iti parItaH, aparItaH parItaH kRta iti parItIkRtaH alpIkRta iti yAvat / 'maNussAue Nivaddhe' manuSyAyuSkaM nibaddham / 'girhasi ya' gRhe ca 'se' tasya, mumukhasya gAthApateH 'imAI' imAni vakSyamANAni paJca 'divvAI' divyAni=devakRtAni 'pAubbhUyAI' bhAdurbhUtAni 'taM jahA' tadyathA tAni paJcadivyAni yathA 'vasuhArA' vasudhArA-suvarNadRSTiH, 'buTTA' vRSTA devaiH suvarNadRSTiH kRtetyarthaH 1 / 'dasaddhavaNNe kusume NivAie' dazArdhavarNAni kusumAni nipAtitAni, dazArdhavarNAni paJcavarNAni kusumAni= puSpANi nipAtitAni devairvaSitAni 2 / ' celukkheve kae ' celotkSepaH kRtaH= kakI zuddhise-udAra bhAvayukta apanI zuddhise 'paDiggAhagasuddheNaM' pratigrAhaka kI zuddhise-aticAra rahita tapa aura saMyamake ArAdhaka sudatta jaise anagArakI zuddhise, ina tIna prakAra kI zuddhiyoM se, evaM tIna karaNa kI zuddhise arthAt zuddha mana vacana aura kAyase 'sudatte aNagAre paDilAbhie samANe saMsAre parittIkae' sudatta anagArako AhAra dAna dene para apanA saMsAra alpa kiyaa| 'maNussAue Nivaddhe' evaM manuSyAyu kA baMdha kiyA / "gihaMsi ya se imAiM paMca divyAI pAunbhUyAI' muni ke prabhAvase usake ghara para pAMca divya bAteM devakRta huii| 'taM jahA' ve isa prakAra haiM-'vasuhArA vuTTA,1 dasavaNNe kusume NivAie, 2 celukkheve potAnI zuddhiyA 'paDiggAhagasuddhaNaM' pratiyAnI zuddhithI-matiyA2 2hita ta5 bhane saMyamanA ArAdhaka sudatta jevA aNagAranI zuddhithI, A traNa prakAranI zuddhithI evuM aey 42NothI zuddhithA arthAta zuddha bhana kyana mane AyAthI 'mudatte aNagAre paDilAbhie samANe saMsAre parittIkae' sutta 2mArane hAna-(mA.2) sApAna potAno saMsAra mAcho dhya.. 'maNussAue Nibaddhe' ke pramANe manuSyAnI maayussyn| 5] 5 4. 'gihaMsi ya imAI paMca divyAiM pAubbhUyAi' bhunina hAna sAyu te puzyanA prabhAthI tenA gharamA pAMya divya pAta-devata tha taM jhaa| te mA pramANe 'vasuhArA vuTTA1, dasavaNNe kusume NivAie2, celukkheve zrI vipAka sUtra Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute vastravRSTiH kRtetyarthaH 3 / 'AhayAo devaduMduhIo' AhatA devadundubhayaH devadundubhayo vAditA ityarthaH 4 / aMtarAvi ya NaM AgAsaMsi' antarApi ca khalu AkAze-AkAzamadhye 'aho dANaM 2' aho dAnamahodAnamiti 'ghuTe ya' ghuSTaM ca ghoSitam 'aho ! sumukhagAthApatinA sudattanAmAnagArAya paramodArabhAvena dAnaM dattam , ko'nya etAdRzo dAtA ?' ityAdi vAkyaH dAnamahimA devaruccaiH svareNa prakaTIkRta ityarthaH 5 / 'hatthiNAure' hastinApure 'siMghADagajAva pahesu' zRGgATaka yAvatpatheSu-zRGgATaka-trika-catuSka-catvara-mahApathapatheSuprAgvyAkhyAtametat / 'bahujano' bahujanaH janasamudAyaH, 'aNNamaNNassa' anyo'nyasya parasparam evaMvakSyamANaprakAreNa 'Aikkhai 4' AkhyAti AkasmikadevadundubhinAdazravaNajanitaharSAtizayena sagadgadakaNThatayA sAmAnyato vadati / kae,3 AhayAo devaduMduhIo,4 aMtarAvi ya NaM AgAsaMsi ahodANaM2 ghuTTe ya' AkAzase devoMne suvarNa vRSTi kI1, pAMca varNavAle phUla barasAye2, vastra barasAye3, devadurbubhi bajI 4, aura AkAzameM devoMne sumukha gAthApati bhAgyazAlI hai, jisane sudatta jaise muniko AhAradAna diyA, isake jaisA dAtA aura kauna ho sakatA hai ? ' isa prakAra dAnakI mahimA baDe hI ucca svarase devoMne gAI / tathA 'hatthiNAure siMghADaga jAva pahesu bahujaNo aNNamaNNassa evaM Aikkhai 4' hastinApurameM Akasmika devavANI aura devadundubhi kA nAda sunakara sabaloga tInakoNe ke mArga para, jahAM tIna mArga milate haiM, jahAM cAra mArga milate haiM, jahAM bahuta mArga milate haiM aise mArgoM para aura rAjamArga tathA sAmAnya mArga ina saba jagaha paraspara meM milakara harSAtirekase gadkae 3, AhayAo devaduMduhIo 4, aMtarAvi ya NaM AgAsaMsi ahodANaM 2 dhuDhe 5 ya' zamAMthA hevAya sonAnI vRSTi za1, pAMya nA isa 12sAvyAM2 vastra varasAvyAM3, devanAM daMbhI vAgyAM, ane AkAzamAM dee "sumukha gAthApati bhAgyazALI che, jeNe sudatta jevA munine AhAradAna ApyuM " tenA jevA dAtA bIjA keNa hoI zake che? A pramANe dAnano mahimA moTA uMcA svarathI gAye tathA 'hatthiNAure siMghADaga jAva pahesu bahujaNo aNNamaNNassa evaM Aikkhai4' hastinApuramAM Akasmika devavANI ane devadundubhInA avAja sAMbhaLIne traNa khuNAnA rastA para-jyAM traNa rastA ekaThA thAya che, jyAM cAra rastA maLe che, jayAM ghaNuM mArgo maLe che, evA rastA para tathA rAjamArga ane sAmAnya mArga-A tamAma vyAye 52252 tamAma bhAse ghora pAbhI gAI 212 14 'evaM bhAsaI' zrI vipAka sUtra Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 33 'evaM bhAsai' evaM bhASate = aho ! sumukho gAthApati - rIdRzaH prabhAvazAlI yasya mahimA devairapi gIyate ityAdi vizeSavacanairvadati / evaM panave' evaM prajJApayati = 'dAnaM svargApavargakapATodghATanasamartha' miti bodhayati / 'evaM parUve' evaM prarUpayati=abhayasupAtrAdidAnamasmAbhiravazyaM karttavya' miti bodhayan kathayati, ki kathayatI ? - tyAha- ' ghaNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI' dhanyaH=dhanyavAdayogyaH khalu he devAnupriyAH ! sumukho gAthApatiH ' jAva' yAvat - yAtra cchabdenAyaM saGgrahaH - 'sapuNNe NaM devAzuppiyA ! sumuhe gAhAvaI, katthe NaM devApiyA ! sumuhe gAhAvaI / kayalakkhaNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI / safarai devANupiyA ! sumuhe gAhAvaI / suddhe NaM devANuppiyA ! tassa sumuhassa gAhAvaissa jammajIviyaphale, jassa imA eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA pattA abhisamaNNAgayA' 'sapuNNe NaM' sapuNyaH = puNyena yuktaH khalu gadsvara hokara ' evaM bhAsai' isa prakAra kahate haiM ki yaha sumukha gAthApati baDA hI bhAgyazAlI hai, dekho isakI mahimA devatA taka bhI gAte haiM / ' evaM pannavei' isa prakAra prajJApanA karate haiM yaha bAtasaca hai ki -dAna, svarga aura apavarga-mokSa ke dvAra ke kapATa ko ughADane meM samartha hai / ' evaM parUvei' isa prakAra prarUpaNA karate haiM ki hamalogoM kA bhI kartavya hai ki hamaloga bhI supAtra dAna diyA kareM / phira kahate haiM ki-'ghaNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI jAva taM ghaNNe NaM devApiyA ! sumuhe gAhAvaI' dekho jaba devatA taka sumukha gAthApati kI prazaMsA kara rahe haiM to hamalogoM kI tarpha se bhI yaha anivArya dhanyavAda kA pAtra hai / yAvat zabda se grahaNa kiye gaye pada isa prakAra haiM- 'sapuNe NaM devANupiyA ! sumuhe gAhAvaI, kayatthe NaM devANuppiyA ! A prakAre kahevA lAgyA ke--A sumukha gAthAti mahAbhAgyazALI che, jue, tenA mahimA hevtaao| pazu gAya che 'evaM pannavei' bhane yA pramANe laDera 4re che mevAta sAthI che ! svarga bhane 'apavarga' 'mokSa' nA haravAnna udhADavAmAM 'hAna' samartha che, ' evaM parUveI' mA pramANe a3 re che - A uparathI sabhAI yA urtavya ke amAre saue supAtrAne dAna ApyA karavuM joIe, pharI paNa kahe che ke, 'ghaNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI jAva taM dhaNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI' lummA, nyAre devatAo sudhInA sau sumukha gAthApatinI prazaMsA 13 che to bhASA saunA tara3thI pazu te anivArya dhanyavAhane pAtra che, 'yAvat' zabdathI aDuNu 12vAmAM AvelAM yaho yA pramANe che. "sapuNNe NaM devANuppiyA ! , zrI vipAka sUtra Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vipAkazrute he devAnupriyAH ! sumukho gAthApatiH / 'kayatthe NaM' kRtArthaH sampAditaH arthaH janmAntareSTasiddhirUpaM prayojanaM yena sa tathA, kRtavAnchitakAryaH khalu he devAnupiyAH ! sumukho gaathaaptiH| 'kayapuNNe NaM' kRtapuNyA=pUrvabhavopArjitapuNyaH khalu he devAnupriyAH ! sumukho gAthApatiH / 'kayalakkhaNe NaM kRtalakSaNaH= kRtaM saphalIkRtaM lakSaNaM-puNyarekhAjIvanarekhAdirUpaM yena sa tthaa| 'kayavihave NaM' kRtavibhavaH kRtaH saphalIkRtaH supAtradAnarUpazubhakAryakaraNena vibhavaH=aizvaryasampattirUpo yena sa tathA / ataeva 'suladdhe NaM' mulabdhaM zobhanaprakAreNa prAptaM sumuhe gAhAvaI ! kayapuNNe NaM devANuppiyA sumuhe gAhAvaI ! kayalakhaNe NaM devANuppiyA / sumuhe gAhAvaI, kayavihave NaM devANuppiyA, sumuhe gAhAvaI, suladdhe NaM devANuppiyA ! tassa mumuhassa gAhAvaissa jammajIviyaphale, jassa Na imA 'eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA pattA abhisamaNNAgayA' inakA artha isa prakAra hai-'sapuNNe NaM devA0' he devAnupriya ! yaha sumukha gAthApati baDA hI puNyazAlI hai 'kayatthe NaM devA0' isane aba janmAntara ke lie iSTa kI siddhi rUpa prayojana ko siddha kara liyA hai| 'kayapuNNe NaM devA0' isane pUrvabhava meM acche puNya kA upArjana kiyA hai jisase supAtra dAna denekA avasara hAtha lagA 'kayalakkhaNe NaM devA0' isane apanI punyarekhA jIvanarekhA Adi zubhalakSaNoM ko saphala kara liyA hai / 'kayavihave NaM devA0' supAtradAna dene rUpa zubhakArya ke karane se isakA dhana pAnA saphala ho gayA hai / 'muladdhe NaM devA0' dhanya hai isa sumuhe gAhAvaI, kayatthe NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI ! kayapuNNe NaM devANuppiyA ! sumuhe gaahaavii| kayalakkhaNe NaM devANuppiyA! sumuhe gAhAvaI, kayavihave NaM devANuppiyA ! sumuhe gAhAvaI, suladdhe NaM devANuppiyA! tassa sumuhassa gAhAvaissa jammajIviyaphale, jassa NaM imA eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA pattA abhisamaNNAgayA tanI artha - prabhArI che. "sapuNNe NaM devA0'vAnupriya ! te subhuma thApati bhATA puNyazAlI cha. 'kayatthe NaM devA' teNe hAlamAM AvatA janma mATe arthAta janmAMtara mATe ISTa (chita vasta) nI siddhi35 prayoganane siya 43rI sIdhu cha, 'kayapuNNe NaM devA to pU bhavamA sArAM evAM mahApuNyane meLaveluM che, jenA vaDe karIne AvA supAtrane dAna ApavAne saksa2 bhanyoche 'kayalakkhaNe NaM devA0' to pAtAnI puzyA , vanazmAmAhizubha lakSaNone sa30 zabIyAM che. 'kavihave NaM devA0 supAtrana hAna hevA rUpa subha kArya karavAthI tene je dhana prApta thayuM te paNa saphaLa thaI gayuM che zrI vipAka sUtra Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam khalu 'tassa sumuhassa gAhAvaIssa' tasya sumukhasya gAthApateH tena mumukhena gAthApatinetyarthaH, atra sambandhasAmAnye SaSThI / jammajIviyaphale' janmajIvitaphalaM-janmano jIvitasya ca phalam / anena sumukhagAthApatinA manuSyajanmApi saphalaM kRtaM jIvitamapi saphalaM kRtamityarthaH, 'jassa NaM' atra tRtIyArtha SaSThI yena khalu 'imA' iyaM pratyakSaM dRzyamAnA 'eyArUcA' etadrUpA IdRzI 'urAlA' udArA pradhAnA sakalasAmagrIyuktatvAt 'mANussaridrI' manuSyaddhiH 'laddhA' labdhAupArjitA 'pattA' prAptA-upArjitA sati svAdhInIbhUtA, 'abhisamaNNAgayA' abhisamanvAgatA-bhogyatAmupagatA ityarthaH / 'jeNaM eriso aNagAro, yenedRzaH= tathArUpaH anagAraH mudattanAmA muniH 'paDilAbhio' pratilambhitA bhikSAgrahaNena pratilAbhadAnArthamabhimukhIkRtaH, 'taM' tat-tasmAt kAraNAt 'dhaNNe NaM' dhanyaH khalu sumukho gAthApatiH // mU0 7 // // mUlam // tae NaM se sumuhe gAhAvaI bahUI vAsasayAI AuyaM pAlei, pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA iheva hatthisIse Nayare sumukhagAthApati ko jisane apane janma aura jIvana kA phala vAstavika rUpa meM prApta kara liyA hai, dekho to sahI, yaha pratyakSa meM dikhatI huI aisI udAra manuSyabhavasaMbaMdhI Riddhi ki-jisameM kisI bhI vastu kI nyUnatA nahIM hai, so ise prApta huI hai, ise isa para pUrNarUpa se adhikAra prApta huA hai-evaM yaha ise nirvighnarUpa se bhoga rahA hai, isIse yaha bAta pUrNarUpa se satya pratIta hotI hai ki yaha viziSTa puNyazAlI hai aura usI puNyake udaya kA yaha bhI phala hai ki jo ise sudatta jaise munirAjako AhAradAna denekA lAbha milaa| dhanya hai isa mAIke lAla ko // sU0 7 // 'muladdhe NaM devA0' te subhuma thApatine dhanya cha, 3 re pAtAne sanma bhane jIvananuM phaLa prApta karI lIdhuM che. juo te kharA ! ApaNe najare joI zakIe chIe tevI udAra manuSyabhavasaMbaMdhI trAddhi ke jemAM koI paNa vastunI uNapa nathI tevI tene prApta thaI che, ane te samRddhipara tene pUro adhikAra paNa prApta thaye che, tethI te gAthApati te samRddhine nirvidhanapaNe bhogavI rahyo che. tethI e vAta te satyaja che ke-te vizeSa puNyazAlI che ane te puNyanA udayanuM e paNa phaLa che ke jene suda jevA munirAjane AhAradAna ApavAne lAbha maLe, dhanya che te mAtAnA putrane ! (sU0 7) zrI vipAka sUtra Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute adINasattassa raNo dhAriNIe devIe kucchisi puttattAe uvavaNNe / tae NaM sA dhAriNI devI sayaNijjAsa suttajAgarA ohIramANI 2 taheva sIhaM pAsai, sesaM taM ceva jAva uppipAsAe viharai, taM evaM khalu goyamA ! subAhuNA imA eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA 3 / pabhU NaM bhaMte ! subAhukumAre devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae / haMtA pabhU ! // sU0 8 // TIkA 'tae NaM se sumuhe' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se sumuhe gAhAvaI' sa sumukho gAthApatiH bahUI vAsasayAI bahUni varSazatAni 'AuyaM pAlei' AyuSkaM pAlayati, 'pAlittA' pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA 'iheva hatthiNAsIse Nayare' idaiva hastizIrSe nagare 'adINasattussa raNo' adInazatro rAjJaH 'dhAriNIe devIe kucchisi' dhAriNyA devyAH kukSau 'puttattAe uvavaNNe' putratayA upapannA utpannaH / 'tae NaM tataH khalu sA dhAriNI devI 'sayaNijjasi' 'tae NaM se sumuhe' ityAdi / 'tae NaM se sumuhe gAhAvaI' usa sumukha gAthApati ne 'bahUI vAsasayAI AuyaM pAlei' saikaDoM varSokI Ayu pAlI 'pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' apanI pUrNa Ayu bhogakara jaba vaha mRtyu ke avasara para marA to 'iheva hatthisIse Nayare adINasattUssa raNo dhAriNIe devIe kucchisi' isI hastinApura nagara meM adInazatru rAjA kI dhAriNI rAnI kI kukSi meM 'puttattAe uvavaNNe' putra rUpa se utpanna huaa| 'tae ___'tae NaM se mumuhe' tyAha. 'tae NaM se sumuhe gAhAvaI' te subhuma gAthApati 'bahUI vAsasayAI AuyaM pAlei' se4 varSa nI mAyuSya pANI pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA' potAnA AyuSya pUrNazata logavIne nyAre bhRtyu samaye bhara pAnyA te pachI 'iheva hatthisIse Nayare adINasattussa raNNo dhAriNIe devIe kucchisi' mA stinApura nagaramA mahAnazatru rAnI pANI Pelu RthI. 'puttattAe uvavaNNe' putra35thA zrI vipAka sUtra Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam zayanIye=zayyAyAM 'muttajAgarA' suptajAgratI-kiJcitsuptA kiJcijAgratI 'ohIramANI 2' nidrANA 2 punaHpunarIpannidrAmanubhavantI satI 'taheva' tathaiva pUrvavadeva svapne 'sIhaM pAsaI' siMha pazyati / 'sesaM' zeSaM zeSavarNanaM nAmakaraNavivAhAdi sarva 'taM ceva' tadevAtra vAcyaM 'jAva' yAvat 'uppiMpAsAya.' uparimAsAdAvataMsake mAnuSkAn bhogabhogAn bhuJjAnaH 'viharai' viharati, 'taM' tanatasmAtkAraNAt pUrvabhavakRtasupAtradAnaprabhAvAt evaM khalu-nizcayena 'goyamA' he gautama ! 'subAhuNA' subAhunA-subAhukumAreNa 'imA' iyaM pratyakSaM dRzyamAnA 'eyArUbA' etadpA zarIrasampattyAdirUpA 'urAlA' udArA pradhAnA 'mANussariddhI' mAnuSyaRddhiH 'laddhA 3' labdhA, prAptA, abhisamanvAgatA / zrIgautamaH pRcchatiNaM se dhAriNI devI sayaNijaMsi muttajAgarA ohIramANI 2 taheva sIhaM pAsai, sesaM taM ceva jAva uppiMpAsAe viharai, taM evaM khalu goyamA ! subAhuNA imA eyArUvA urAlA mANussariddhI laddhA 3' jaba vaha garbha meM AyA taba dhAriNI devI zayyA para kucha jagato sI aura kucha sotI sI nidrA le rahI thI evaM isane svapna meM eka siMha ko dekhA / garbhasthiti pUrNa hone para isake bAlaka kA janma huaa| usakA nAmakaraNa, evaM vivAha Adi saMskAra saba-pahile hI varNita kiyA jA cukA hai / bAlaka jaya baDA ho gayA taba yaha apane bhavana meM rahakara utkRSTa manuSya saMbaMdhI bhogoM ko bhogane lgaa| isa prakAra he gautama pUrvabhava meM kRta supAtradAna ke prabhAva se nizcaya subAhukumAra ne yaha pratyakSa dRzyamAna zarIrAdi saMpatti rUpa sarvotkRSTa manuSyabhavasaMbaMdhI RddhiyAM prApta S4-1 thayA. 'tae NaM se dhAriNI devI sayaNijjaMsi muttajAgarA ohIramANI2 taheva sohaM pAsaDa, sesaM taM ceva jAva uppiMpAsAe viharai, taM evaM khalu goyamA ! subAhuNA imA eyArUbA urAlA mANussariddhI laddhA3' nyAre te te garbhamAM AvyA, tyAre dhAriNudevI zayyA para jarA jAgatI hoya tevI rIte sutI ane nidrA laI rahI hatI. te samayamAM teNe svapnamAM eka siMhane je have garbhane samaya pUro thatAM egya samaye bALakane janma thayo. tenuM nAmakaraNa ane vivAha Adi saMskAra-tamAmanuM varNana pahelAM ja karI ApyuM che. bALaka jyAre moTA thayA tyAre te pitAnA bhavanamAM rahIne utkRSTa manuSya saMbaMdhI bhegene bhogavavA lAgyA. A pramANe he gautama! pUrvabhavamAM karelA supAtradAnanA prabhAvathI nizcaya subAhakumAre a pratyakSa najare dekhAtI zarIrAdi saMpattirUpa sarvotkRSTa manuSyabhavasaMbaMdhI Rddhio zrI vipAka sUtra Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'pabhU NaM' prabhuH samarthaHzaktaH khalu 'bhaMte' he bhadanta ! 'subAhukumAre' subAhukumAraH 'devANuppiyANaM' devAnupriyANAM bhavatAm aMtie' antike 'muMDe bhavittA' muNDo bhUtvA 'agArAo' agArAtgRhaM parityajyetyarthaH 'aNagAriyaM' anagAritAMsAdhutAM 'pavvaittae' pratrajitum ? anagAritAM svIkartuM samarthaH kim ? iti bhAvaH / bhagavAnAha-'haMtA pabhU' hanta ! prabhuH-he gautama ! subAhukumAraH saMyamagrahaNe samartho'stoti bhaavH| 'hanta' iti uktArthasvIkRtivAcakamavyayam // mU0 8 // tae NaM se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsai, vaMdittA NamaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihri| tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAiM hatthisosAoNayarAo pupphakaraMDAo ujjANAo kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNAopaDinikkhamai, paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM vihri| tae NaM se subAhukumAre samaNovAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharai // suu09|| kI haiM aura unheM acchI taraha se yaha bhoga bhI rahA hai| 'pabhU NaM bhaMte ! subAhukumAre devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pacaittae' zrI gautama pUchate haiM ki he bhadanta / yaha subAhukumAra devAnupriya-Apa ke pAsa dharma zravaNa kara dravya evaM bhAvarUpa se muMDita ho ghara kA parityAga karake pravrajyA lene ke liye samartha hai kyA ? prazna ke samAdhAna nimitta prabhune kahA 'haMtA pam' hAM ! gautama ! yaha subAhukumAra saMyama grahaNa karane meM samartha hai // sU0 8 // prApta 4 cha, bhane gahu sArI zate te mAgavI rahyA cha 'pabhU NaM bhaMte ! subAhu kumAre devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaittae' zrI gautama pUche ke-he bhadanta ! te subAhukumAra devAnupriya-ApanA pAse dharma sAMbhaLI dravya ane bhAvarUpathI muMDita thaIne gharane tyAga karIne pratrajyA (dIkSA levA mATe samartha cha ? praznanA samAdhAna nibhitte prabhumme dhyu 'haMtA pabhU' ! gautama! se subAhukamAra saMyama grahaNa karavAmAM samartha che ke sU0 8 che zrI vipAka sUtra Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam TIkA / 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM' sa bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM 'vaMdai NamaMsaha' vandate namasyati, vaMdittA NamaMsittA saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANe viharai' vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati / 'tae NaM' tataH khalu 'samaNe bhagavaM mahAvIraM aNNayA kayAI' zramaNo bhagavAn mahAvIraH anyadA kadAcit 'hatthisIsAo NayarAo' hastizIrSAnagarAt 'pupphakaMDarAo ujANAo' puSpakaraNDAdudyAnAt 'kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNAo' kRtavanamAlamiyasya yakSasya yakSAyatanAt 'paDinikkhamai' pratiniSkramati 'paDinikkhamittA' pratiniSkramya 'bahiyA' bahiH 'jaNevayavihAraM' janapadavihAraM= dezavihAraM 'viharaI' viharati-vicarati / 'tae NaM' tataH khaluH 'se subAhu 'tae NaM se' ityAdi / 'tae NaM' subAhukumAra kA vRttAnta sunane ke bAda 'se bhagavaM goyame' bhagavAn gautama ne 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsaI' zramaNa bhagavAna mahAvIra kI vandanA kI, namaskAra kiyA / 'vaMdittA NamaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai' vaMdanA evaM namaskAra kara ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAiM hathisIsAo NaparAo pupphakaraMDAo ujjANAo kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNAo paDinikkhamai' kisI eka samaya zravaNa bhagavAn mahAvIrane hastizIrSa nagara ke puSpakaraMDaka udyAna meM rahe hue kRtavanamAlapriya yakSa ke yakSAyatana se vihAra kiyA 'paDinikvamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharaI' 'tae NaM se' tyAdi. 'tae NaM' subhAibhAnuM vRttAnta sAmAnya pachI, 'bhagavaM goyame' bhagavAna gautama, 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai NamaMsaI' zrabhA bhAvAna mahAvIrane nA-bha42 4aa, 'vaMdittA NamaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai' 14-nama42 4zane te saMyama bhane tapathI mAtbhAne lAvita 42tA ya4 viyaravA vAya! 'tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre aNNayA kayAiM hasthisIsAo NayarAo pupphakaraMDAo ujjANAo kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNAo paDinikkhamaI' meM samaya abhae lagavAna mahAvIre stizA nAnA pu05karaMDaka nAmanA bagIcAmAM rahelA kRtavanamAlapriya yakSanA yakSAyatana (nivAsasthAna) thI zrI vipAka sUtra Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute kumAre' sa subAhukumAraH 'samaNovAsae jAe' zramaNopAsako jAtaH dvAdazatratadhArI zrAvako jAtaH / kIdRzaH ? ityAha- abhigayajIvAjIve' abhigatajIvAjIvaH= samyagavijJAtajIvAjIvasvarUpaH 'jAva' yAvat-'phAsuyaesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM samaNe NiggaMthe'-prAsukaiSaNIyena azanapAnakhAdyasvAdhena zramaNAn nigranthAn 'paDilAbhemANe' pratilambhayan 'viharaI' viharati // mU0 9 // // mUlam // tae NaM se subAhukumAre aNNayA kayAiM cauddasaTamudiTrapuNNamAsiNIsu jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA posahasAlaM pamajjai, pamajittA uccArapAsavaNabhUmi paDilehei, paDilehittA dabbhasaMthAragaM saMtharai, saMtharittA dabbhasaMthAragaM duruhai, duruhittA ahamabhattaM giNhittA posahasAlAe pAsAhie aTThamabhattie posahaM paDijAgaramANe viharai ||suu0 10 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'se subAhukumAre' sa subAhuvahAM se vihAra karake ye deza meM vihAra karane lage / 'tae NaM' isI aMtara meM 'se subAhukumAre samaNo vAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharai' vaha subAhukumAra zramaNopAsaka ho gayA-12 vratadhArI zrAvaka bana gyaa| jIva aura ajIva tatva ke svarUpa kA jJAtA bhI ho gayA, aura prAsuka eSaNIya caturvidha AhAroM kA nirgrantha muniyoM ko dAna detA huA vicarane lagA // sU0 9 // ___'tae NaM se' ityaadi| 'tae NaM se subAhukumAre' usake bAda vaha subAhukumAra 'agNayA 482 4aa. 'paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai' tyAMthI vi.2 rIne te zamAM viDA2 421 / sAyA. 'tae NaM te sabhaye 'se subAhukumAre samaNovAsae jAe abhigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharaI' te suSamA2 55] shrbho| pAsaka thaI gayA-bAra vratadhArI zrAvaka banI gayA jIva ane ajIva tatvanA jANakAra paNa banI gayA, prAsuka, eSIya caturvidha AhAranuM nircantha munione dAna ApatA viyr| dAyA. (sU08) 'tae NaM se' tyA. zrI vipAka sUtra Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vipAkacandrikA TIkA, zru. 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 41 kumAraH 'aNNayA kayAI' anyadA kadAcit 'cauddasaTamudiThThapuNNamAsiNIsu catudezyaSTamyuddiSTapaurNamAsISu 'uddiSTa' iti amAvAsyA procyate, anyat spaSTam / 'jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai' yatraiva poSadhazAlA tatraivopAgacchati 'uvAgacchittA' upAgatya 'posahasAlaM pamajjai' popadhazAlAM pramArjayati svayameva yatanayA,-'pamajjittA' pramAya 'uccArapAsavaNabhUmi paDilehei' uccAraprasravaNabhUmi pratilekhayati nirIkSate, 'paDilehittA' pratilekhya nirIkSya 'dabbhasaMthAragaM saMtharai' darbhasaMstArakaM saMstRNAti, vistArayati, saMtharittA' saMstIya vistArya 'dabbhasaMthAragaM duruhai' durohati Arohati 'duruhittA' duruhya 'aTThamabhattaM giNhai' aSTamabhaktaM gRhNAti, 'giNDittA' gRhItvA 'posahasAlAe posahie' poSadhazAlAyAM pauSadhikaH= gRhItapauSadhaH 'aTThamabhattie' aSTamabhaknikaH gRhItASTamabhaktaH kRtopavAsatrayaH 'posaha' pauSadhaM 'paDijAgaramANe' pratijAgrat sevamAnaH 'viharai' viharati // mU0 10 // kayAI' kisI eka samaya 'cauddazaTTamuddiSTapuNNamAsiNIsu jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchaI' caturdazI aSTamI amAvAsyA aura pUrNamAsI ke dina pauSadhazAlA meM aayaa| 'uvAgacchittA posahasAlaM pamajjai' Akara sarvaprathama yaha pauSadhazAlA ko svayaM pramArjita kiyA-pU~jA 'pamajjittA uccArapAsavaNabhUmi paDilehei' pauSadhazAlA ko pramArjita karake phira yaha uccAra evaM prasravaNa bhUmi kI pratilekhanA kI / 'paDilehittA dabbhasaMthAragaM saMtharaI' isa bhUmi kI pratilekhanA karane ke bAda phira yaha darbha kA saMthArA bichAyA 'saMtharittA dabbhasaMthAragaM duruhaI' bichAkara usa para baiThA 'duruhittA aTThamabhattaM giNhaI' baiThakara aSThabhakta-tele kA pratyAkhyAna kiyA 'giNhittA posahasAlAe posahie aTThamabhattie posahaM paDijAgaramANe viharai' aSTamabhakta 'aNNayA kayAI' / me sabhaye, 'se subAhukumAre' te sumAbhAra 'cauddasaTamudiTTapuNNamAsiNIsu jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai ' yauhasa, bhAbha, amAvasyA bhane pUnamanA hivase pauSazaNAma mAvyA 'uvAgacchittA posahasAlaM pamajjaI' bhAvIna. sauthI pAsa mA pauSadhAne pote puMcha prabhAIna yu 'pamajjittA uccArapAsavaNabhUmi paDilehei' poSAne prabhAna rIna-ne pachI te adhyA2-prakhA bhUbhirnu prativemana yu 'paDilehittA dabbhasaMthAragaM saMtharaI' te bhUminI pratimanA 4 pachI tere mana sthaa| pAtha- bhivye.. "saMtharittA dabbhasaMthAragaM duruhai' mIchAvAne tenA 52 81. 'duruhittA aTThamabhattaM giNhai' mesIna, maTama mAtanA pratyAbhyAna 4 (52yamA ) 'giNhittA posahasAlAe posahie aTThamabhattie posahaM paDijAgaramANe viharai' bhaTama-satanA 52yamA zrI vipAka sUtra Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // mUlam // tae NaM tassa subAhussa kumArassa puvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhithie 5, dhaNNA NaM te gAmAgaraNagara jAva saNNivesA, jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre viharai / dhaNNA NaM te rAIsara0 jeNaM samaNassa 3 aMtie paMcANuvvaiyaM jAva gihidhamma paDivajjaMti / dhaNNANaM te rAisara. jeNaM samaNassa 3 dhamma suNeti / taM jai NaM samaNe bhagavaM mahAvIre puvANupurvi jAva dUijjamANe ihamAgacchejjA jAva virahijjA tae NaM ahaM samaNassa 3 aMtie muMDe bhavittA jAva pvvejaa||suu011|| TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu 'subAhussa kumArassa' suvAhoH kumArasya 'putrarattAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtrApararAtrakAlasamaye-rAtriprathamacaraNabhAge 'dhammajAgariyaM jAgaramANassa' dharmajAgarikAM jAgrataH 'imeyArUve' ayametadrUpaH vakSyamANaprakAraH, 'ajjhathie' atra ciMtie, kappie, patthie, maNotelekA pratyAkhyAna lekara pauSadhazAlA meM tIna dinakA pauSadha lekara pauSadhakI jAgaraNA karatA huvA vicarane lagA / sU0 10 // 'tae NaM tassa' ityAdi / _ 'tae NaM tassa subAhukumArassa' ekaroja pose meM rahe hue usa subAhukumAra ke 'puncarattAvarattakAlasamayaMsi' pUrvarAtri aura apararAtripIchalI rAtrI ke samaya meM 'dhammajAgariyaM jAgaramANassa' dharma jAgaraNA karate hue ke mana meM 'imeyArUve ajjhathie 5' isa prakAra kA vicAra laIne pauSadhazALAmAM traNa divasanAM pauSadha vrata dhAraNa karI pauSadhanI jAgaraNa karatA thA viyaravA vAyA. (sU0 10) 'tae NaM tassa' tyA. 'tae NaM tassa subAhukumArassa) meksi poSayavatamA 2hIna ta sumAImAre 'pubarattAvarattakAlasamayaMsi' rAtrI bhane pA7el2trIna! samayamAM, dharma // 42tA 24. manamA 'imeyAruve ajjhathie 5' mA prAranA vicAra zrI vipAka sUtra Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam gae saMkappe samuppajitthA' iti sNgrhH| tatra-'ajjhathie' AdhyAtmikaH AtmagataH aGkura iva, tadanu 'citie' cintitaH punaHpunaH smaraNarUpo vicAraH dvipatrita iva 2, tataH 'kappie' kalpitaH sa eva vyavasthAyuktaH 'idamevaM sarvaviratigrahaNarUpaM kariSyAmI' ti kAryAkAreNa pariNato vicAraH pallavita iva 3 'patthie' prArthitaH sa iveSTarUpeNa svIkRtaH puSpita iva 4, 'maNogae saMkappe' manogataH saMkalpaH manasi dRDharUpeNa nizcayaH 'itthameva mayA karnavyam' iti vicAraH phalita iva 5, samuppajjitthA' samudapadyata=samutnaH-'dhaNNA NaM te' dhanyAH khalu te 'gAmAgaraNagara jAva saNNivesA' grAmAkaranagarayAvatsaMnivezAH, atra yAvacchabdena- kheDakabbaDamaDambadoNamuhaNapaTTaNaNigamaAsamasaMvAhasaMnivesA' utpanna huaa| yaha vicAra sarva prathama isake mana meM AyA isalie aGkura ke samAna hone se yaha AdhyAtmika khlaayaa| punaH punaH smaraNarUpa hone se dvipatrita kI taraha cintita, vyavasthA yukta-'maiM avazya sarvaviratirUpa cAritra ko aMgIkAra karU~gA" isa prakArakI dRDha dhAraNA se samanvita hone ke kAraNa pallavita ke samAna kalpita, iSTarUpase svIkRta hone ke kAraNa puSpita ke samAna prArthita evaM mana meM dRDharUpatA se nizcita hocukane ke kAraNa phalita ke samAna mano. gata saMkalpa nAma se khlaayaa| jisa prakAra vRkSa pahile aGkura rUpa meM pazcAt dvipatritarUpa meM, phira pallavitarUpa meM, bAda meM puSpitarUpa meM, aura phira phalitarUpa meM hotA hai usI prakAra subAhukumAra kA vicAra bhI ThIka isI taraha se huA, isaliye cintita kalpita Adi padoM kI vyavasthA yahA~ ghaTita ho jAtI hai 'dhaNNA NaM te gAmAgaraNagara jAva utpanna thaye, te vicAra sauthI prathama tenA manamAM AvyuM. te mATe aMkura samAna hovAthI te AdhyAtmika kahevAye, vAraMvAra smaraNarUpa hovAthI dvipatritanA pramANe citita, vyavasthA yukata- "huM avazya sarva viratirUpa cAritrane aMgIkAra karIza." A prakAranI draDha dhAraNuM goThavelI hovAnA kAraNe palavita pramANe kalpita, ISTarUpathI svIkRta hovAnA kAraNe puSpitanA samAna prArthita, evuM manamAM draDha rUpatAthI nizcita thayelA hovAnA kAraNe phalita samAna mane gata saMka95 nAma kahevAyA. je pramANe vRkSa thavA pUrva prathama aMkura rUpamAM pachIthI be pAMdaDAnA rUpamAM, pachI pAMdaDAthI khilelA rUpamAM, pachIthI puSpitarUpamAM, ane pachI phaLanA rUpamAM thAya che, te pramANe subAhukamAranA vicAre paNa barAbara te pramANe thayA, eTalA mATe cihnita kalpita Adi padanI vyavasthA mahi ghaTI cha. 'dhaNNA NaM te gAmAgaraNagara jAva saNNivesA' dhanyache zrI vipAka sUtra Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute iti yojanA, grAmAkaranagarakheTakabbaDamaDambadroNamukhapattananigamAzramasaMvAhasaMnivezAH tatra-grAmaH vRtivessttitH| AkaraH-suvarNaratnAvutpattisthAnam / nagaram= aSTAdazakaravarjitam / kheTaM-dhUlipAkAraparikSiptam / karbarTa-kutsitanagaram / maDambaMsArdhakrozadvayAntAmAntararahitam / droNamukhaM-jalasthalapathopeto jananivAsaH / pattanaM samastavastuprAptisthAnam / tad dvividhaM bhavati-jalapattanaM, sthalapattanaM ceti, naubhiryatrargamyate tajjalapattanaM, yatra ca zakaTAdibhirgamyate tatsthalapattanam / yadvA zakaTAdibhinauMbhirvA yad gamyaM tat pattanaM, yat kevalaM naubhireva gamyaM tat paTTanam , / uktazca__ "pattanaM zakaTairgamyaM, ghoTakainauMbhireva ca / naubhireva tu yad gamyaM, paTTanaM tat pracakSate // 1 // " iti / nigmnH-prbhuuttrvnnigjnnivaasH| AzramaH-tApasairAvAsitaH pazcAdaparo'pi lokastatrAgatya vasati / saMvAhaH-kRSIvalairdhAnyarakSArtha nirmitaM durgabhUmisthAnam , saNNivesA' dhanya haiM ve grAma (vADase veSTita pradeza) dhanya haiM ve Akara (suvarNa evaM ratnAdika kI utpatti ke sthAna ) dhanya hai vaha nagara(aSTAdaza prakAra ke kara se rahita sthAna) dhanya hai vaha kheTa (dhUlI prAkAra se veSTita sthAna) dhanya hai vaha karbaTa (kutsitanagara) dhanya hai vaha-maDamba (DhAI kosa taka jisake bIca meM koI grAma na ho aisA sthAna) dhanya hai vaha droNamukha-(jalasthala mArga se yukta sthAna) dhanya hai vaha pattana (samasta vastuoM kI prApti kA sthAna ) dhanya hai vaha nigama (aneka-vaNijanoM se basA huA prdesh)| ghanya hai baha Azrama-(tapasvijanoM ke rahane kA sthAna) yaha sthAna pahile tapasviyoM dvArA basAyA jAtA hai, phira pIche se dUsare aura bhI loga vahA~ te grAma (pharatI vADa heya te-gAma kahevAya che) dhanya che te Akara (senA ane ratnAdikanuM utpatti sthAna) dhanya che te nagara-(aDhAra prakAranA karathI rahita sthAna) dhanya che te beTa nAnuM gAmaDuM-dhanya che te karbaTa (kutsita nagara)dhanya che te maDamba (aDhI gAunA pramANamAM vacamAM koI gAma na hoya evuM sthAna) dhanya che te droNamukha, (jala-sthala mArgathI yukatasthAna) dhanya che te pattana, (tamAma vastu jyAM malI zake tevuM sthAna) dhanya che te nigama, aneka vaNika janothI vasele pradeza) dhanya che te Azrama, (tapasvijanene rahevAnuM sthAna) te tapasvio dvArA pahelAM vasAvavAmAM Ave che pachI bIjA mANaso paNa tyAM AvIne zrI vipAka sUtra Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 45 parvatazikharasthitajananivAsaH, samAgataprabhUtapathikajananivAso vA / saMnivezaHsamAgatasArthavAhAdinivAsasthAnam / te grAmanagarAdayo dhanyAH 'jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre viharaI' yatra khalu zramaNo bhagavAn mahAvIro viharati-vicarati / tathA 'dhaNNA NaM te' dhanyAH khalu te 'rAIsaratalabaramADaMbiyakoDaMbiya-ibbha-seDiseNAvaisatthavAhappabhiyao' rAjezvaratalavaramADambikakauTumbikebhya-zreSTi-senApatisArthavAhaprabhRtayaH, tatra-rAjAnaH cakravartyAdayaH, IzvarAH=aizvaryasampannAH-prabhUtaRddhisampannA ityarthaH, talavarAH santuSTabhUpAladattapaTTabandhaparibhUSitarAjakalpAH, mADambikAH grAmapatayaH, itare prasiddhAH / 'je NaM' ye khalu 'samaNassa 3' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya Akara rahane lagate haiM / dhanya hai vaha saMbAha-(kRSIvaloM dvArA dhAnyakI rakSA ke liye banAyA gayA durgabhUmisthAna athavA parvata kI coTI para rahA huA janAdhiSThita sthala vizeSa yA jisameM yahAM vahAM se Akara musAphira loga nivAsa vizrAma kareM aisA sthala vizeSa) dhanya hai vaha saMniveza-(jisameM pradhAnataH sArthavAha Adi basa rahe hoM) pattana do prakAra kA hotA hai-1 jalapattana 2 sthalapattana / jahAM para kevala naukA se hI jAyA jAtA hai vaha jalapattana, evaM jahAM gADI Adi savAriyoM se jAyA jAtA hai vaha sthalapattana hai athavA naukA evaM zakaTa se jo gamya hai vaha pattana tathA kevala naukA se jo gamya hotA hai vaha paTTana hai / dhanya hai vaha pattana 'jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre viharai' jahA~ para zramaNa bhagavAna mahAvIra vicarate haiM ve grAmAdika dhanya tyAM rahevA lAge che.) dhanya che te saMvAha-(kheDUto dvArA anAjanI rakSA para raheluM sthaLa vizeSa athavA te jyAM tyAMthI AvIne mANase nivAsa kare evuM sthaLa) dhanya che te saMniveza. (jemAM khAsa karIne sArthavAha Adi nivAsa kare che) pattana be prakAranA hoya che. (1) jalapattana, (2) sthala pattana jyAM AgaLa kevaLa vahANa dvArAja jaI zakAya che te jalapattana che. ane jyAM gADI Adi vAhana vaDe jaI zakAya che te sthaLa pattana che. athavA te naukA-vahANa ane gADAnA sAdhana vaDe jaI zakAya te sthaLa pattana che. athavA te kevala vahANathI jaI zakAya te pattana che dhanya che te pattana ! 'jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre viharai' nyai 2011 zrama bhagavAna zrI vipAka sUtra Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute 'aMtie' antike samIpe 'muMDA jAva pavvayaMti' muNDA bhUtvA-agArAt anagAritAM pravrajanti-dIkSAM gRhNanti / tathA 'dhaNNA NaM' dhanyAH khalu te 'rAIsara0' rAjezvara0 rAjezvarAdayaH 'je NaM' ye khalu 'samaNassa 3' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtie' antike samIpe 'paMcANuvvaiyaM jAva gihidhamma' paJcANuvratikaM yAvat-gRhidharma-pazcANuvratikaM saptazikSApratikaM dvAdazavidhaM gRhidharma 'paDivajaMti' patipadyante / tathA 'dhaNNA NaM' dhanyAH khalu te 'rAIsara0' rAjezvarAdayaH 'je NaM' ye khalu 'samaNassa 3' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtie' antike 'dhamma' dharma-zrutacAritralakSaNaM 'muNeti' zRNvanti 'taM' tat-tasmAtkAraNAt 'jaI hai / 'dhaNNANaM te rAIsara0 je paM samaNassa3 aMtie muDA jAva pavyayaMti' ve rAjA aura rAjezvara prabhRti bhI dhanya haiM jo zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa muMDita hokara dIkSA dhAraNa karate haiN| yahAM 'rAIsara' pada se 'talavaramADaMviyakoDuMbiya-ibhaseThiseNAvaisatthavAhappabhiyao' ina padoM kA bhI saMgraha huA hai / cakravartI Adi rAjA, aizvaryasaMpanna vyakti Izvara, jinheM rAjA santuSTa hokara lakSmIpaTTabaMdha detA hai, aise rAja-tulya mAnava talavara, gAMva ke adhipati mADambika kahe gaye haiM evaM kauTumbika Adi jana to prasiddha hI haiN| tathA-(dhaNNA NaM te rAIsara0 je NaM samaNassa 3 aMtie paMcANuvbaiyaM jAva gihidhamma paDivajjati' ve rAjezvara prabhRtijana isaliye bhI dhanya haiM ki jo zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa pAca aNuvrata sAma zikSAvana evaM bAraha prakAra ke gRhastha dharma bhaDAvIra viyare che te prAmA6i4 dhanya cha 'dhaNNA NaM te rAIsara0 je NaM samaNassa3 aMtie muMDa jAva pavvayaMti' te zva2 prabhRti 55 dhanya cha / zrama bhagavAna mahAvIra viyare che te yAmAdi dhanya che 'dhaNNA NaM te rAIsara0 jeNaM samaNassa3 aMtie maMDA jAva pavvayaMti' te zazva2 prati pANa dhanya jeo zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse muMDita thaIne dIkSA dhAraNa kare che. ahIM "sara" 54thI 'talavara-mADaMbiya-koDubiya-inbha-seDiseNAvai satyavAha-ppabhiyao' A pade paNa saMgraha thaye che. cakravattI rAjA, aizvarya saMpanna vyakita Izvara, jenA para rAjA prasanna thaIne paTTabaMdha Ape che evA mAnava te rAjA je che tene talavara kahe che, gAmanA adhipati te mADambika kahevAya che, ane kauTumbika Adi bhAsa t| prasiddha cha, tathA "dhaNNA NaM rAIsara0 ja NaM samaNassa3 aMtie paMcANuvvaiyaM jAva gihidhammaM paDivajjati' te 2012 prati bhASAsa meTA mATe dhanya che ke je zramaNa bhagavAna mahAvIranA pAse pAMca aNuvrata sAta zikSAtrata zrI vipAka sUtra Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 47 NaM' yadi khalu ' samaNe bhagavaM mahAvIre ' zramaNo bhagavAn mahAvIraH ' pu0trANuputri' pUrvAnupUrvyA=tIrthaGkaraparamparayA ' jAva' yAvat- 'caramANe gAmANugAma' caran = vicaran grAmAnugrAmam = ekasmAd grAmAdavyavahitaM dvitIyaM grAmaM 'dUijamANe' dravan = gacchan ' ihamAgacchejjA' ihA''gacchet iha = hastizIrSe nagare puSpakaNDakodyAne Agacchet yathAmatirUpamavagrahamatragRhya saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan 'viharijjA' viharet 'tae NaM' tataH khalu tarhi ahaM ' samaNassa 3 ' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya' 'aMtie' antike = samIpe 'muMDe bhavittA' dravyato bhAvatazca muNDo bhUtvA 'jAva' yAvat 'agArAo aNagAriyaM' agArAt = gRhAt - gRhaM parityajyetyarthaH anagAritA = sAdhutAM 'paJcaejjA' pravrajAmi || sU0 19 // // mUlam // tara NaM samaNe bhagavaM mahAvIre subAhussa kumArassa imaM eyArUvaM ajjhatthiyaM jAva viyANittA puvvANupuvvi jAva duijjamANe jeNeva hatthisIse Nayare jeNeva pupphakaraMDae ujjANe aMgIkAra karate haiM ghaNNApaM te rAIsara0 je NaM samaNassa3 aMtie dhammaM surNeti' ve bhI rAjezvara Adi dhanya haiM je zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa zrutacAritra rUpa dharma kA upadeza sunate haiM 'taM jai NaM samaNe bhagavaM mahAvIre puvvANuputri jAva dUijjamANe ihamAgacchejjA jAva viharijjA taNaM ahaM samaNassa 3 aMtie muMDe bhavitA jAva pavvajjA ' ataH yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra tIrthakara paramparA ke anusAra vihAra karate hue jo yahAM AyeM isa hastizIrSa nagara ke puSpakaNDaka udyAna padhAreM to maiM usa prabhu ke samIpa dravya evaM bhAvase muMDita hokara bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karUMgA // sU0 11 // " arthAt yAra prahAranA zrAvamrmanA aMgIbhara re he ' ghaNNANaM te rAIsara0 je NaM samaNassa 3 aMti dhammaM surNeti' te pa rAmezvara yAhi dhanya che } ne zramAyu bhagavAna mahAvIranAM pAse zruta cAritrarUpa dharmonA upadeza sAMbhaLe che. taM jaiNaM samaNe bhagavaM mahAvIre puvvANupuvi jAva duijjamANe ihamAgacchejjA jAva viharijjA taraNaM ahaM samaNassa3 aMtie muMDe bhavittA jAva pavtraejjA tethI jo zramaNa bhagavAna mahAvIra tIrthaMkara paramparA pramANe vihAra karanAra jo ahiM Avaze A hastizISa nagaramAM puSpakara Daka bagIcAmAM padhAraze te huM e prabhunI pAse jai, dravya ane bhAvathI muDita thaine bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karIza. AslR0115 zrI vipAka sUtra Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 vipAkazrute jeNeva kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM uggimihattA saMjameNaM tavasA jAva viharai / parisA niggayA, rAyAvi niggo| tae NaM se subAhukumAre taM mahayA0 jahA paDhamaM tahA niggao, dhammo kahio, parisA paDigayA, rAyAvi, pddigo| tae NaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA Nisamma haTu0 jahA meho tahA ammApiyaro Apucchai / nikkhamaNAbhiseo, taheva aNagAre jAe iriyAsamie jAva baMbhayArI / tae NaM se subAhU aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAiM ekArasa aMgAI ahijjai, ahijjittA bahuhiM cautthachaTTama0 tavovihANehi appANaM bhAvitA bahuiM vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM bhUktasittA sarddhi bhattAiM aNasaNAe chedittA AloiyapaDikkaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvavaNNe // sU0 12 // TIkA 'tae NaM' ityAdi / 'tae NaM' tataH khalu subAhukumArasya tAdRzavicaraNAnantaraM 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNo bhagavAna mahAvIraH 'subAhussa kumArassa' suvAhoH kumArasya 'ima' ima-pUrvoktam 'eyArUvaM ' etadrUpaM saMyama 'tae NaM samaNe' ityAdi / 'tae NaM' isake pazcAt 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zramaNa bhagavAn mahAvIra 'subAhukumArassa' subAhukumAra ke 'ima' pUrvokta 'eyAkhvaM' saMyama 'tae NaM samaNe yA 'tae NaM' te pachI 'samaNe bhagavaM mahAvIre' zrama ta maDAvI2'subAhukumArassa' sumAmA2nA 'imaM' pUrva4ita 'eyAkhvaM' sayama ghaDa 42vAnI zrI vipAka sUtra Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 49 4 , grahaNavAJchArUpaM ' ajjhatthiyaM ' AdhyAtmikam antarAtmagataM jAva yAvat cintitaM pArthitaM kalpitaM, manogataM saMkalpaM 'vijANittA' vijJAya 'puvvANuputri' pUrvAnupUrvyA 'jAva' yAvat carana grAmAnugrAmaM 'duijjamANe' dravana = gacchan 'jeNeva ' yatraiva hasthisIse Nayare' hastizIrSa nagaraM 'jeNeva ' yatraitra 'gopha karaMDa e ujjANe' puSpakaraNDakamudyAnaM 'jeNeva' yatraiva 'kayavaNamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyaya' kRtavanamAlapriyasya yakSasya yakSAyatanaM ' teNeva' tatraiva 'uvAgacchai' uSAgacchiti, 'uvAgacchittA' upAgatya 'ahApaDirUvaM' yathA - pratirUpaM = saMyamamaryAdAnukUlaM 'uragarha' avagrahaM vasatyAderAjJAM 'uggihittA' avagRhya gRhItvA 'saMjameNaM tavasA' saMyamena tapasA 'jAva' yAvat - AtmAnaM bhAvayan 'vihara' viharati / 'parisA nimgayA rAyAtri nimgao' pariSad nirgatA rAjA'pi nirgataH- bhagako grahaNa karane kI vAMchArUpa 'ajjJatthiyaMjAva' antarAtmagata cintita, prArthita, kalpita, manogata saMkalpa ko 'viyANittA' jAnakara 'putrvANuputri jAtra duijjamANe' tIrthakara paraMparAgata mArga ke anusAra vihAra karate hue ' jeNetra hatthasIse Nayare' jahAM vaha hastizIrSanagara evaM ' jeNetra puSkaraMDae ujjANe ' jahAM vaha puSpakaraMDaka udyAna thA, aura ' jeNeva kayavaNamAlappiyarassa jakkhassa jakvAyayaNe' jahAM kRtavanamAlapriya yakSakA yakSAyatana thA ' teNeva uvAgacchan ' vahAM para padhAre ' uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ugiNhittA saMjameNa tavasA jAva viharai' Akara saMyama maryAdA ke anukUla avagraha ( vasati meM Thaharane kI AjJA ) lekara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / 'parisA NiggayA rAyAvi Niggao' prabhu kA Agamana sunakara janatA apane 2 sthAna se darzanArtha evaM dharmazravaNArtha nikalI, rAjA bhI apane vAMchana35, 'ajjhatthiyaM' antarAtmagata cintita, Arthita, ucita, bhanogata saMpate 'viyANittA' nazIne 'pucvANupurvitra jAva duijjamANe' tIrtha aura paraMparAgata varganA anusAra vihAra 42tA - uratA 'jeNetra hasthisIse Nayare' nayAM te istizIrSa nagara bhane 'jeNava kayavagamAlappiyassa jakkhassa jakkhAyayaNe' nayAM kRtavanabhAsapriya yakSanuM yakSAyatana-nivAsasthAna tu' 'teNeva uvAgacchai' tyAM vyAgaNa padhAryA, 'utrAgacchittA' ahApaDirUvaM uggahaM uggahattA saMjameNa tabasA jAva viharai' yAvIne saMyama maryAdAne anukUla avagraha, ( nasatimAM rahevAnI AjJA ) laine saMyama ane tapathI AtmAne lAvita ratA thA viyaravA sAgyA. 'parisA NiggayA rAyAvi Niggao' prabhunuM Agamana sAMbhaLIne mANase peAtAnA nivAsa sthAnathI darzana mATe ane dharmo zrI vipAka sUtra Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute vadvandanArthI pariSad nagarAnnirgatA, rAjA'pi ca vandanArthaM nirgataH / 'tae NaM' tataH khalu 'se subAhukumAre' sa subAhukumAra: 'taM' tat 'mahayA' mahatA RddhisatkArasamudayena 'jahApaDhamaM ' yathA prathamaM yathA yena prakAreNa bhagavatI sUtre za. 9 u. 33 jamAlinirgataH 'tahA' tathA - ayamapi 'niggao' nirgataH - navamazatakagata jamAlivad rathena nirgata ityarthaH / 'dhammo kahio' dharmaH kathitaH -- bhagavatA dharmakathA kathitA 'parisA paDigayA' pariSat pratigatA = dharma zrutvA pratinivRttA 'rAyAvi paDigao' rAjA'pi pratigataH = pratinivRttaH / 'tae NaM se subAhukumAre' tataH khalu sa subAhukumAraH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'aMtie' antike= samIpe 'dhammaM dharme 'soccA' zrutvA 'Nisamma' nizamya = hRdyavardhA 'hadu0' hRSTatuSTacittAnanditaH prItimanAH harSavazavisarpahRdayaH 'jahA meho' yathA meghakumAraH 50 mahala se nikalA / 'tara NaM se subAhukumAre taM mahayA jahA paDhamaM tahA Niggao' suvAhukumAra bhI bhagavatIsUtra meM varNita jamAli kI taraha prabhu kI vaMdanA evaM unase dharmazravaNa karane kI bhAvanA se pahile kI taraha bhagavAna ke samIpa Aye / 'dhammo kahio, parisA paDigayA, rAyAvi paDigao' prabhune samasta pariSada evaM rAjA ko dharma kA upadeza kiyA / upadeza zravaNa kara pariSada evaM rAjA saba ke saba apane2 sthAna para bApisa gaye / 'tara NaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA pisamma haTTa0 jahA meho tahI ammApiyaro Apucchai ' subAhukumArane zravaNa bhagavAn mahAvIra ke nikaTa dharmazravaNa kara aura use acchI taraha hRdaya meM nizcita kara AnaMda evaM harSa se praphullita ho meghakumAra kI taraha ghara Akara apane zrabhay 42vA bhATe nIDajyA rAjna pazu potAnA maDesathI nIDajyA 'tae NaM se subAhukumAre taM mahayA jahA paDhamaM tahA niggao' sumAhuDubhAra pazu bhagavatI sUtramAM varNana karela jamAlI pramANe prabhune vadanA ane temanA pAsethI dharmezramaNa karavAnI bhAvanAthI prathama pramANe bhagavAnanI pAse AvyA 'dhammo kahio parisA paDigayA rAyA vipaDigao' pramukhe samasta pariSada ne zannane dharmanA upadeza sAdhyo. upadeza sAMlaNIne pariSada mane zanna sau potAnA sthAnapara pAchA yAvyA. 'tae NaM se subAhukumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA Nisamma haTTha0 jahA meho tahA ammApiyaro Apucchai ' sumAhuDumAre zramaNa bhagavAna mahAvIra yA dharma zramaNa karI ane sArI rIte hRdayamAM nizcaya karI Ana Mda harSoMthI prapullita thaIne zrI vipAka sUtra Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam 51 mAtApitarau pRSTavAn 'tahA' tathA subAhukumAro'pi 'ammApiyaro' amvApitarau 'Apucchara' ApRcchati / 'nikkhamaNAbhiseo' niSkramaNAbhiSekaH- niSkramaNotsavaH 'taheva' tathaiva = meghakumAravadeva 'aNagAre jAe' anagAro jAtaH / kIdRza: ? 'iriyAsamie' IryAsamitaH = IryAsamitisampannaH 'jAva vaMbhayArI' yAvad brahmacArI yAvad bhASAsamitaH evaM manoguptaH vacoguptaH, kAyaguptaH, guptendriyaH, guptabrahmacArI navavATikAvizuddhabrahmacaryasatpanno jAtaH / ' tara NaM' tataH khalu ' se subAhU aNagAre' sa subAhuranagAraH 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa' zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'tahArUtrANaM tathArUpANAM tAdRzAnAM bahuzrutAnAM 'therANaM' sthavirANAm 'aMtie' antike= samIpe ' sAmAiyamAjhyAI' sAmAyikAdIni 'ekArasa aMgAI' ekAdazAGgAni 'ahijjai' adhIte 'ahijjittA' adhItya 'bahuhiM' bahubhiH 'caumAtapitA se dIkSA lene kI AjJA maaNgii| unhoMne jaba AjJA de dI taba inakA 'NikkhamaNAbhiseo taheva aNagAre jAe iriyAsamie jAna bhayArI' meghakumAra kI taraha dIkSAmahotsava huvA, aura ye anagAra ho gaye / evaM IryAsamiti se saMpanna hokara navakoTI se vizuddha brahmacaryavrata ArAdhaka bana gye| isa avasthA meM sAdhu kI samAcArI rUpa bhASAsamiti se, manogupti se, vacanagupti se, kAyagupti se, surakSita banakara inhoMne apanI indriyoM para vijaya prApta kI / 'tara NaM se subAhu aNagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekArasa aMgAI ahijjai' dIkSita hone ke pazcAt subAhukumArane zravaNa bhagavAn mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyikAdi 11 gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / ' ahijjittA meghakumAra pramANe ghera AvIne potAnAM mAtA-pitA pAse dIkSA levAnI AjJA mAgI. tebhyeo nyAre yAjJA yAyI hIdhI tyAre te 'NikkhamaNAbhiseo taheva aNagAre jAe iriyAsamie jAva bhayArI bheghakumAranA prabhA dIkSita thayA ane te AzugAra thai gayA. ane Iyyasamitisa Mpanna banIne navakeTithI vizuddha brahmacarya vratanA ArAdhaka anI gayA. te avasthAmAM sAdhunI samAcArIrUpa bhASAsamitithI, mane guptithI, vacanaguptithI, kAyaguptithI, surakSita banIne teNe potAnI indriyAnA upara vijaya prApta ya. (chadviyono niyaDu Jjye) 'tara NaM se subAhU agagAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAI ekkArasa aMgAI ahijjai' dIkSita thathA pachI subhAhuhubhAre lagavAna mahAvIranA tathA3ya sthavironI pAsethI sAmAyihi 11 azIsAra saMgonu adhyayana yu, ' ahijjittA bahuhiM zrI vipAka sUtra Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute sthachaTThama0-cautthachaTTamadasamaduvAlasehi' caturthaSaSThASTamadazamadvAdazaiH caturthAdirUpaiH 'tavovihANehiM tapovidhAnaH tapaHsamAcaraNaiH 'appANaM bhAvitA' AtmAnaM bhAvayitvA bahUI vAsAI' bahUni varSANi 'sAmanapariyAgaM' zrAmaNyaparyAyaM cAritraparyAya 'pAuNittA' pAlayitvA 'mAsiyAe saMlehaNAe' mAsikyA saMlekhanayA 'appANaM' AtmAnaM 'jhUsittA' sevitvA 'sardvi bhattAI' paSTiM bhaktAni 'aNasaNAe' anazanayA 'chedittA' chicyA 'AloiyapaDikkate' AlocitapratikrAntaH = AlocitaM gurave niveditaM yadaticArajAtaM tatpatikrAntaM gurUpadiSTaprAyazcittena punarakaraNatayA vizodhite yena sa tathA, 'samAhi patte' samAdhipAptaH samAdhibhAvamupagataH 'kAla. mAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA ' sohamme kappe' saudharma kalpe= saudharmAkhye prathame devaloke utkRSTa sAgaropamadvayasthitikeSu deveSu 'devattAe uvavaNNe' devatayA upapannaH utpannaH // mU0 12 // bahuhiM cautthachaTaTThama0 tavovihANehi appANaM bhAvittA bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe salehaNAe appANaM jhUsittA sahi~ bhattAI aNasaNAe chedittA AloiyapaDikte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvavaNNe' jaba 11 gyAraha agoM ko ye pUrNarUpa se acchI taraha paDha cuke, taba aneka prakAra kI caturthabhakta, paSThabhakta, aSTamabhakta, dazamabhakta, evaM dvAdazabhaktarUpa vividha tapasyAoM ke vidhAna se apanI AtmA ko bhAvita kara bahuta varSoM taka inhoMne sarvaviratirUpa cAritra paryAya kI AradhanA kI / bAda meM eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko jhusita kara aura anazana se sATha bhaktoM kA chedana kara, aticAroM kI guru ke samIpa AlocanA pUrvaka vizuddhi cautthachaTThaTTama0 tavovihANehi appANaM bhAvitA bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM asittA saDhi bhattAI aNasaNAe chedittA AloiyapaDikkaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devadattAe uvavaNNe' 11 20ImAra magAnI pUrNa zate bhakSyAsa 4 dIyA, bhane vividha prakAranI caturthabhakata; SaSThabhakata (chaTaka) aSThamabhakta, dazamabhakata, ane dvAdazabhakatarUpa tapasyAonA vidhAnathI pitAnA AtmAne bhAvita karI, ghaNAM varSo sudhI subAhakumAre sarvaviratirUpa cAritra-(munijIvana) paryAyanI ArAdhanA karI. pachI eka mAsanI lekhanAthI AtmAne sRsita (yukta) karIne ane mAsika anazanathI sATha bhakatenuM chedana karI, aticAronI gurunI samIpamAM AlecanApUrvaka vizuddhi karIne samAdhi zrI vipAka sUtra Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 1, subAhukumAravarNanam // mUlam // se NaM subAhudeve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA mANussaM viggahaM labhihii, kevalaM bohiM bujjhihii, bujjhittA tahArUvANaM therANaM aMtie muMDe jAva pvvissi| se NaM tattha bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNihii, pAuNittA Aloiya-paDikkate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA saNaMkumAre kappe devattAe uvavajihii / tao mANussaM, pavvajjA, baMbhaloe, mANussaM, mahAsukke, mANussaM, ANae, mANussaM, AraNae, mANussaM, savvasiddhe / se NaM tao aNaMtaraM ubahittA mahAvidehe vAse jAI aDDhAiM jahA daDhapaiNNe sijjhihii / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte tti bemi // sU0 13 // // iti paDhamaM ajjhayaNaM samattaM // TokA 'se gaM' ityAdi / 'se NaM subAhudeve' sa khalu subAhurdevaH 'tAo devalogAo' tasmAt saudharmanAmakAt devalokAt 'AukkhaeNaM' AyuHkSayeNa= karate hue samAdhibhAva se kAla kara saudharmasvarga meM-jahAM do sAgara kI utkRSTa sthiti hai vahAM-devakI paryAya se utpanna hue ||suu0 12 // ___ 'se NaM subAhudeve0' ityaadi| __ aba 'se NaM subAhudeve' vaha subAhudeva 'tAo devalogAo' usa devaloka se 'AukkhaeNaM' Ayu ke kSaya se-Ayu karma ke dalikoM kI bhAvathI kAla pAmavAnA avasare kAla pAmIne saudharma svargamAM-jyAM be sAgaranI utkRSTa sthiti che tyAM-devanI paryAyathI utpanna thayA. (sU0 12) ___ 'seNaM mubAhudeve' tyAdi. ve 'se NaM subAhudeve' te sumA 1 'tAo devalogAo' te 4thI 'AyukkhaeNaM / mAyuzyanA yakSa yatA-mAyubhanA lina ni| thavAthI. zrI vipAka sUtra Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute AyurdalikanirjaNena, 'bhavakkhaeNaM' bhavakSayeNa=devabhavanivandhanakarmaNAM gatyAdInAM nirjaraNena 'ThiikkhaeNaM' sthitikSayeNa AyuHkarmaNaH sthitervedanena 'aNaMtaraM' anantaraM tadanu cayaM devazarIraM 'caittA' tyaktvA 'mANussaM' mAnuSyaM manuSyasambandhinaM 'viggahaM 'vigrahaM'=zaroraM 'labhihiI' lapsyate, tatra 'kevalaM' kevalAM-zuddhAM paripUNIM niraticArAmiti yAvat 'bohiM' bodhi-jinadharmaprAptispAM 'bujjhihii' bhotsya te= prApsyati 'bujjJittA' buddhvAbodhi prApya 'tahArUvANaM' tathArUpaNAM tAdRzAnAM bahuzrutAnAM 'therANaM' sthavirANAm 'aMtie' antike samIpe 'muMDe jAva pavaissaI' muNDo yAvat prajiSyati-muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM prajiSyatibdIkSito bhaviSyati / 'se NaM' sa khalu subAhujIvaH 'tatya tatra-tasmin bhave sNymaavsthaayaamityrthH| 'bahUI vAsAI bahUni varSANi 'sAmaNNapariyAgaM' zrAmaNyaparyAyaM= cAritraparyAya pAuNihii pAlayiSyati pAuNittA' pAlayitvA 'AloiyapaDikle AlocitapratikrAntaH AlocitaM-gurave niveditaM yadaticArajAtaM tat pratikrAnta= nirjarA se 'bhavakkhaeNaM, ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA mANussaM viggaraM labhihii' devabhava ke kAraNabhUta karmo kI nirjarAse, Ayukarma kI sthiti ke vedana se devazarIra kA parityAga kara manuSya saMbaMdhI zarIra prApta kregaa| vahA~ 'kevalavohiM bujjhihii bujjhittA tahArUvANaM therANaM aMtie muMDe jAva pavvaissaI' zuddha-paripUrNa-niraticAra jina dharmaprAptirUpa bodhi ko prAptikara tathArUpa sthaviroM ke pAsa dravya aura bhAvarUpa se muMDita hokara agArI se anagArI banakara pravajyA legA / 'se NaM tattha bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNihii' isa avasthA meM vaha aneka varSoM taka zrAmaNya paryAya-cAritra paryAya kA pAlana kregaa| 'pAuNittA AloiyapaDikkaMte samAhipatta kAlamAse kAlaM kiccA saNaMkumAre kappe devattAe uva'bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA mANussaM viggahaM labhihiI devabhavano kSaya karIne AyukamanI sthitinA vItavAthI devazarIrane parityAga karIne manuSya saMdhI zarIne prAta 22. tyAM kevalaM bohiM bujjhihii, bujjhittA tahArUvANaM therANaM aMtie muMDe jAva pabvaissaI' zuddha paripUrNa-niratiyAra 1idharma prAptirUpa be dhine prApta karIne tathArUpa sthavironA pAse dravya ane bhAvarUpathI bhuDita manAne mAthI mArI-(muni) panIne pravanyA . ' se NaM tattha bahUI vAsAI sAmaNNapariyAgaM pANihiI te avasthAmA se sane varSA saMdhI zrAmaNya paryAya -yAtri-paryAyarnu pAsana 42ze. 'pAuNittA AloiyapaDikvaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA saNaMkumAre kappe devattAe uvavajjihii ' zrI vipAka sUtra Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam gurUpadiSTaprAyazcittena punarakaraNapratijJayA vizodhitaM yena sa tathA 'samAhipatte' samAdhiprAptaH zubhadhyAnamupagataH 'kAlamAse kAlaM kiccA' kAlamAse kAlaM kRtvA 'saNaMkumAre' kappe sanatkumAre kalpe sanatkumArAkhthe tRtIye devaloke utkRSTasaptasAgaropamasthitikeSu deveSu "devatAe uvavajjihii' devatayotpatsyate / 'tao' tataH tadanantaraM tammAdevalokAccyutvA 'mANussaM' mAnuSyaM janma grahiSyati, "pavvajjA' pravrajyA-tatra pravrajito bhaviSyati / tataH kAlaM kRtvA 'baMbhaloe' brahmaloke-brahmalokAkhye paJcame devaloke utkRSTadazasAgaropamasthitikeSu deveSu devatayA utpatsyate / tatazcayutvA 'mANussaM manuSyajanma-pravrajyAM ca prApsyati / tato manuSyabhavAt 'mahAsukke' mahAzukre mahAzukrAkhye saptame devaloke utkRSTasaptadazasAgaropamasthiti keSu deveSu devatayA utpatsyate / tataH 'mANussaM' manuSyajanma, tatra pranajyAgrahaNaM ca bhaviSyati / tasmAda bhavAta 'ANae' Anate AnatAkhye navame devaloke utkRSTaviMzatisAgaropanasthitikeSu deveSu vajjihii' pAlana kara ke phira vaha AlocitapratikrAnta hokara samAdhi ko prApta hogaa| apane doSoM kA guru se kathana karanA AlocanA hai, unake dvArA una doSoM kI zuddhi ke liye pradarzita mArga ko svIkAra karanA aura yaha nizcaya karanA ki " aba Age maiM ina doSoM se dUra rahUMgA" isakA nAma pratikramaNa hai, zubhadhyAna kA nAma samAdhi hai / pazcAt kAla avasara kAlakara sanatkumAra nAmake tRtIya devaloka meM. jahAM jaghanya do sAgara aura utkRSTa sAta sAgara kI sthiti hai vahAM deva kI paryAya se uptanna hogaa| 'tao mANussaM, pavvajjA, baMbhaloe, mANussaM, mahAmukke, mANussaM, ANae mANussaM, AraNae, mANussaM, sacaTThasiddhe' vahAM se cyavakara phira vaha mAnava paryAya prApta kara evaM dIkSita ho mara kara brahmaloka nAmake 5meM svargameM-jahAMja ghanya sAta aura utkRSTa 10 sAgara pAlana karIne pachI te Acita-pratikrAnta thaine samAdhine prApta karaze, pitAnA aticAro gurunI pAse jAhera karavA te AlocanA che. guru pAsethI te aticAronI zuddhi mATe mArga jANIne je mArga batAve tene svIkAra karIne pachI te nizcaya karo ke "have hu A dethI dUra rahIza" tenuM nAma pratikramaNa che. zuM dhyAnanuM nAma samAdhi che, pachI kAla avasare maraNa pAmIne sanakumAra nAmanA trIjA devalekamAM jyAM jaghanya be sAgara ane utkRSTa sAta sAgaranI sthiti che. tyAM-devanI paryAyathI utpanna thaze. 'tao mANussaM, pavvajjA, baMbhaloe, mANussaM, mahAmukke, mANussaM, ANae, mANussaM, AraNae, mANussaM, sabasiddhe' tyAMthI yavAne pachI te bhAna paryAya pAmIne dIkSita thaze. pachI maraNa pAmIne te brahmaleka nAmanA pAMcamAM svargamAMjyAM jaghanya sAta ane utkRSTa 10 daza sAgaranI sthiti che, tyAM-utpanna thaze, tyAMthI zrI vipAka sUtra Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute devatayA utpatsyate / tatazcyutvA 'mANussaM' manuSyabhavaM tatra pravrajyAM ca lapsyate / tataH kAlaM kRtvA 'AraNae' AraNake AraNakAkhye ekAdaze devaloke utkRSTaekaviMzatisAgaropamasthitikeSu deveSu devatayA / utpatsyate tatazcyutvA 'mANussaM' mAnuSaM manuSyajanma pravrajyAM ca prApsyati / tatra-AlocitapratikrAntaH samAdhiprAptaH kAlamAse kAlaM kRtvA 'sabasiddhe' sarvArthasiddhe' sarvArthasiddhavimAne devatayotpatsyate sarvArthasiddhavimAne trayastriMzatsAgaropamasthitikeSu deveSu devatayA utpatsyate / 'se NaM' sa khalu subAhujIvaH 'tao aNaMtaraM' tato'nantaraM tasmAsarvArthasiddhavimAnAt 'aNaMtaraM' anantaram 'udhvaTTittA' udvatya-nissRtya mahavidehe kI utkRSTa sthiti hai vahAM-utpanna hogaa| vahAM se cyavakara manuSya janma le, dIkSita ho, mara kara jaghanya 14 sAgara aura utkRSTa 17 sAgara kI sthitiyukta mahAzukra svargameM, vahAM se cyavakara, mAnava paryAya dhAraNa kara, dIkSA le, mara kara navamA Anata nAma ke devaloka meM-jahA~ jaghanya 28 utkRSTa 19 sAgara kI sthiti hai vahAM-utpanna hogA, yahAM se cyavakara manuSyabhava dhAraNa karegA evaM dIkSA lekara 11 veM AraNa nAmake devaloka meM devakI paryAya se utpanna hogaa| yahAM kI jaghanya 20 aura utkRSTa 21 sAgara pramANa sthiti ko bhoga kara yaha yahAM se cyavakara mAnavake paryAya meM janma lekara dIkSita hogaa| vahAM yaha apane pApakoM kI AlocanA evaM pratikramaNa kara mRtyu ke avasara meM mara kara sarvArthasiddha nAmaka vimAna meM ahamindra hogaa| yahAM 33 sAgara kI utkRSTa evaM jaghanya sthiti hai, ise pUrNa bhogakara arthAt saba deva lokoMmeM utkRSTa sthiti bhoga kara ' se NaM tao aNaMtaraM uTTittA cavIne manuSya janma laIne dIkSAdhAraNa karI maraNa pAmIne jaghanya 14 sAgara ane utkRSTa 17 sattara sAgaranI sthiti yukata mahAzukra svargamAM jaze, tyAMthI AvIne mAnavaparyAya dhAraNa karIne dIkSA laI maraNa pAmyA bAda, navamA Anata nAmanA devalokamAM-jyAM jaghanya 28 ane utkRSTa 19 sAgaranI sthiti che tyAM utpanna thaze, tyAMthI cavIne manuSya bhava dhAraNa karaze. ane dIkSA laIne 11 mA AraNa nAmanA devalokamAM, devanA paryAyamAM 20 vIsa utkRSTa utpana thaze, tyAMnI jaghanya 20 ane utkRSTa 21 ekavIsa sAgara pramANa sthitine bhegavI karIne tyAMthI cavIne mAnava paryAyamAM janma laIne dIkSita thaze. tyAM AgaLa te pitAnAM pApakarmonI AlocanA ane pratikramaNa karI mRtyu samaye maraNa pAmIne sarvArthasiddha nAmanA vimAnamAM ahamindra thaze, tyAM tetrIsa (33) sAgaranI utkRSTa sthiti evuM jaghanya sthiti che tene pUrNa sAgavAna arthAta yA vasomA Ta sthiti sAgavAna 'se NaM tao aNaMtaraM ucaTTittA mahAvidehe vAse jAI aDDhAiM jahA daDhapaiNNe sijjhahii 5' zrI vipAka sUtra Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 1, subAhukumAravarNanam vAse mahAvidehe varSe 'jAI aDDhAI' yAni 'mahAvidehevAse' ADhayAni-samRddhAni kulAni teSAmanya tamasmin kule janma grahISyati 'jahA daDhapaiNNe' yathA dRDhapratijJaH aupapAtikasUtre yathA dRDhapatijJo varNitastathA'yamapi vAcyaH, tatra 'sijjJihii 5' setsyati sakalakAryakAritayA siddho bhaviSyati, 'bujjhihii' bhotsyate-vimala kevalAlokena sakalalokAlokaM jJAsyati, 'muccihii' mokSyate sakalakarmabhyo mukto bhaviSyati, 'parinivvAhii' parinirvAsyati-samastakamakRtavikArarahitatvena zItalIbhUto bhaviSyati, 'savvadukkhANamaMtaM karehii' sarvaduHkhAnAm - zArIrika mAnasika duHkhAnAm = antaM kariSyati = nAzaM kariSyati zaM kariSyati-avyAvAdhasukhabhAga bhaviSyatItyarthaH / etatparyantamuktvA zrIsudharmAsvAmI prAha-evaM khalu he jambU : ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena yAvat-siddhigatisthA naM saMpAptena 'suhavivAgANaM' sukhavipAkAnAM 'paDhamassa ajjhayaNassa' prathamasya subAhunAmakasyAdhyayanasya 'ayamaDhe' ayamarthaH-pUktimahAvidehe vAse jAiM ar3DhAiM jahA daDhapaiNNe sijjhihii 5' yaha subAhukumAra kA jIva sarvArthasiddha vimAna se cyavakara, mahAvidehakSetra meM jo ADhyakula hai, unameM se kisI eka kula meM janma dhAraNa karegA / aupapAtika sUtra meM jisa prakAra dRDhapratijJa kA varNana hai usI taraha yahAM isakA bhI varNana samajhanA caahie| yahAM se yaha siddha hogA, 'bujjhihii' vimala kevalarUpI Aloka se sakala loka aura aloka kA jJAtA hogA, 'mucihii sakala karmoM se mukta hogA, 'parinivvAhii' samasta karmakRta vikAroMse rahita hone ke kAraNa zItalIbhUta hogA aura 'savvadukkhANamaMtaM karehira' samasta klezoMkA nAza kregaa| 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte tti bemi' yahAM taka kathana kara zrI sudharmAne te subAhukumArane jIva sarvArthasiddha vimAnathI AvIne mahAvideha kSetramAM je Ayakula che temAM keI eka kulamAM janma dhAraNa karaze papAtikasUtramAM je pramANe draDhapratijJanuM varNana che te pramANe ahiM paNa varNana samajI levuM. tyAMthI te siddha thathe 'bujjhihii' vibhata-usa 3thI mAsothI sa46 so bhane wasnA jAtA thaze. 'mucihii sasa bhAthI bhuta tharI, 'parinivvAhii' samasta karmonA karelA vikArothI rahita hovAnA kAraNe zItalIbhUta thaze, ane 'savvadakkhANamaMtaM kareDii tamAma sazAna nA 42the 'evaM khalu jaMbU! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte-ti bemi' zrI vipAka sUtra Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 vipAkazrute prakAro bhAvaH 'paNNatte' prajJaptaH kthitH| 'tti bemi' iti bravImi yathA bhagavataH samIpe mayA zrutaM tathA tvAM kathayAmIti // mU0 13 // // iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha -- prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka - pravizuddhagadyapacanaikagranthanirmAyakavAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina zAstrAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI -ghAsIlAla - bativiracitAyAM vipAkazrute dvitIyazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyA vyAkhyAyAm 'subAhukumAra' nAmaka prathamamadhyayanaM sampUrNam // 2 // // 1 // jaMbU svAmI se kahA ki-siddhagati prApta zramaNa bhagavAna mahAvIrane he jaMbU ! sukhavipAka ke prathama adhyayana kA pUrvokta bhAva kahA hai unake samIpa jaisA sunA usI prakAra meM ne yaha tuma se kahA hai // 13 // // iti zrI vipAkazruta ke duHkhavipAka nAmaka dvitIya - zrutaskandhakI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'subAhukumAra' nAmaka prathama adhyayana sampUrNa // 2-1 // ahi sudhI zrI sudharmAe jaMbusvAmIne kahyuM ke siddhigatine pAmelA zramaNa bhagavAna mahAvIre he jakhU! sukhavipAkanA prathama adhyayanano pUrvokata (AgaLa kahevA pramANe) bhAva kahyo che, temanI pAsethI jevuM sAMbhaLyuM che, tevuM ja meM tamane kahyuM che. (sU013) vipAkazrutanA sukhavipAka nAmanA bIjA zrutaskaMdhanI 'vipAkacandrikA' nA gu082|tii manuvAmA 'suvAhukumAra' nAmanu prathama adhyayana sapUrNa che 2 1 5 zrI vipAka sUtra Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 2, bhadranandikumAravarNanam // atha bhadranandinAmakaM dvitIyamadhyayanam // // mUlam // vIyassa ukkhevo / evaM khala jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM usabhapure Nayare / yUmakaraMDage ujANe / dhaNNo jakkho / dhaNabaI rAyA, sarassaI devI, sumiNadaMsaNaM, kahaNaM, jammaNaM, vAlattaNaM, kalAo ya, jovvaNaM, pANiggahaNaM, dAo, pAsAyA, bhogA ya jahA subAhussa / NavaraM bhadanaMdI kumAre, siridevIpAmokkhANaM paMcasayANaM rAyavarakannagANaM pANiggahaNaM, sAmisamosaraNaM, sAvagadhamma, puvvabhavapucchA, mahAvidehe vAse puMDarIgiNI NayarI, vijayakumAre, jugavAha titthayare, paDilAbhie, mANussAue nibaddhe, ihaM uppaNNe / sesaM jahA subAhussa jAva mahAvidehe, sijjhihii, bujjhihii, muJcihii, parinivvAhii, savvadukkhANamaMtaM karehii // sU0 1 // ||viyN ajjhayaNaM samattaM // 2 // TIkA'vIyassa' ityAdi / 'vIyassa' dvitIyassa-adhyayanasya -- ukkhevo' utkSepaH = prArambhavAkyarUpo vAcyaH / sa cAyam - 'jai NaM bhaMte !' samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte vIyassa NaM bhaMte ! ajjJayaNassa suhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA bhadranandinAmakaM dvitIyadhyayana / 'vIyassa ukkhevo evaM khalu' isa dvitIya adhyayana kA prAraMbha vAkya isa prakAra hai ' jai NaM bhaMte samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaThe paNNatte, vIyassa bhadranandi nAmanuM bIjuM adhyayana'viiyss ukkhevo evaM khalu' mA mI01 madhyayananu prAramanuM pAya yA pramANe cha. 'jai NaM bhaMte ! samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM paDhamassa ajjhayaNassa ayamaDhe paNNatte, vIyassa NaM bhaMte ! ajjhaya zrI vipAka sUtra Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 vipAkazrute mahAvIreNaM jAva sapatteNaM ke aTThe paNNatte ? / tae NaM se suhamme aNagAre jambU aNagAraM evaM vayAsI, iti / jambUsvAmI pRcchati - ' jai NaM bhaMte' ityAdi / yadi khalu he bhadanta ! zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvat siddhigatinAmadheyaM sthAnaM saMprAptena sukhavipAkAnAM prathamasya adhyayanasyAyamarthaH prajJaptaH, dvitIyasya khalu he bhadanta ! adhyayanasya sukhavipAkAnAM zramaNena bhagavatA mahAvIreNa yAvatsamprAptena ko'rthaH prajJaptaH ? / tataH khalu sudharmA'nagAro jambUmanagAram evaM = vakSyamANaprakAreNa 'vayAsI' avAdIt - ' evaM khalu' ityAdi / evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'usabhapure Nayare' RSabhapuraM nAma nagaramAsIt / tatra 'dhUbhakaraMDage ujjANe' stUpakaraNDakaM nAmodyAnam / tasmin 'dhaNNo jakkho' dhanyo nAma yakSa AsIt / tasminnagare 'dhaNavaI rAyA' dhanaNaM bhaMte ! ajjhayaNassa suhavivAgANaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpa - teNaM ke aTThe paNNatte ? tae NaM se muhamme aNagAre jaMbu aNagAraM evaM vayAsI' - jaMbUsvAmIne zrI sudharmAM svAmI se pUchA ki he bhadaMta ! yadi zramaNa bhagavAn mahAvIrane ki, jo siddhigati meM virAjamAna haiM, isa sukhavipAka nAmaka dvitIya zrutaskaMdha ke prathama adhyayana kA jo vaha bhAva kahA hai to una siddhigati ko prApta zrI zravaNa bhagavAna mahAvIra ne dvitIya adhyayana ke kyA bhAva pharamAyA hai ? zrI sudharmA kahate haiM- he jambU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usI kAla evaM usI samaya meM 'usabhapure Nayare dhUbhakaraMDage ujjANe ghaNNo jakkho' RSabhapura nAmakA nagara thA / usameM stUpakaraMDaka udyAna thA / usameM dhanya nAmake yakSa Nassa suhavivAgANaM samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM jAva saMpatteNa ke aTe paNNatte / taraNa se suhamme aNagAre jaMbuM jaNagAraM evaM vayAsI' maMjU svAbhIme sudharmA svAmIne puchyu ke he bhadanta ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jeNe siddhigati prApta karI che. arthAt siddhigatimAM birAjamAna che, jemaNe A sukhavipAka nAmanA bIjA zrutaskaMdhanA prathama adhyayananA A bhAva kahyo che te siddhigatine prApta zrI zramaN bhagavAna mahAvIre khIjA adhyayananA zuM bhAva kahyA che ? zrI sudhAM svAmI kahe che, DebhyU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM' te DAsa bhane te sabhayane viSe 'usamapure pare dhUbhakaraMDage ujjANe dhUSNo jakkho' RSalapura nAbhanu nagara hetu, temAM stupakaraDaka nAmanA bagIcA hatA, te khagIcAmAM dhanya nAmanA cakSanuM yakSAyatana zrI vipAka sUtra Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 2, bhadranandikumAravarNanam pati ma rAjA''sIt / tasya 'sarassaI devI sarasvatI nAma devI-rAjJI AsIt / 'mumiNadaMsaNaM' svapnadarzanam / 'kahaNaM' kathanaM bhUpAya nivedanam / 'jammaNaM' jnm| 'bAlattaNaM' bAlatvam / 'kalAo ya' kalAzca dvAsaptatikalAgrahaNam / 'jovaNaM' yauvanam / 'pANiggahaNaM' paannigrhnnN-vivaahH| 'dAo' daayH| 'pAsAyA' praasaadaaH| 'bhogA ya' bhogAzca / etatsarva varNanaM 'jahA subAhussa' yathA suvAhukumArasya tathA vijJeyaM, 'NavaraM' navaram , ayaM vizeSa:-atra 'bhadanaMdI kumaare| bhadranandI kumaarH| 'siridevIpAmokkhANaM paMcasayANaM rAyavarakanANaM pANiggahaNaM' zrIdevIpramukhANAM paJcazatAnAM rAjavarakanyakAnAM pANigrahaNam / 'sAmisamosaraNaM%3D kA yakSAyatana thA / 'dhaNavaI rAyA' dhanapati rAjA isa nagara kA adhipati thA / 'sarassaI devI' isakI rAnI kA nAma sarasvatI devI thA / 'sumiNadaMsaNaM kahaNaM jammaNaM bAlattaNaM kalAo ya jodhaNaM pANiggahaNaM dAo pAsAyA bhogA ya jahA subAhussa' rAnI kA svapnAvalokana, svapnakA rAjA se nivedana, putra kA janma, usakA laDakapana, 72 kalAoM kA zikSaNa, yauvana kA Agamana, rAjyakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa, daheja kA milanA, rAjaprAsAdoM kA nirmApaNa evaM vividha bhogoM kA anu bhavana ye saba vAteM yahAM subAhukumAra ke varNana jaisI hI jAnanI cAhiye / 'NavaraM' vizeSatA sirpha itanI hI hai ki 'bhaddanaMdI kumAre sirIdevIpAmokkhANaM paMcasayANaM rAyavarakannagANaM pANiggahaNaM sAmisamosaraNaM sAvagadhammaM punvabhavapucchA' isa rAjA-dhanapati ke putra kA nAma bhadranaMdI kumAra thA / isakA dhanapati rAjAne 500 rAjakanyAoM ke sAtha pANi(nivAsa sthAna) hetu 'dhaNavaI rAyA' te nagaranA adhipati dhanapati in tA, 'sarassaI devI' tanA 2alk nAma sarasvatI hevI tu 'sumiNadaMsaNaM kahaNaM jammaNaM bAlattaNaM kalAo ya. jovvaNaM pANiggahaNaM dAo pAsAyA bhoggA ya jahA subAhassa' rANIne 21 mA, sanane svajanI AsaoqvI, putrano ma, tenuM bALapaNuM, bahotera kalAnuM zikSaNa, yauvanAvasthAnuM Agamana, pAMcaso rAjakanyAo sAthe pANagrahaNa-vivAha, paherAmaNa maLavI, rAjamahelanuM nirmANa, ane vividha bheganA anubhava e tamAma vAta ahiM subAhakumAranAM varNana pramANe samaya se naye. 'NavaraM' vizeSatA mAtra merI , 'bhanaMdIkumAre sirIdevI pAmokkhANaM paMcasayANaM rAyavarakannagANaM pANiggahaNaM sAmisamosaraNaM sAvagadhamma putvabhavapucchA' mA dhanapati nanA putranu nAma madananhI bhAra tu. mnaMdI kumAranAM dhanapati rAjAe pAMcase rAjakanyAonI sAthe pANigrahaNa karAvyAM zrI vipAka sUtra Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 vipAkazrute bhagavataH zrIvardhamAnasvAminastatra samAgamanam / 'sAvagadhamma' zrAvakadharma-bhadranandikumAro bhagavatsamIpe zrAvakadharma svIkRtavAn / 'punvabhavapucchA' purvabhavapRcchA= gautamasvAminA bhagavatsamIpe bhadranandikumArasya pUrvabhavapRcchA kRtA / bhagavatkathanam-' mahAvidehe vAse ' mahAvidehe varSe 'puMDarIgiNI NayarI' puNDarIkiNI ngrii| tatra 'vijayakumAre' vijayakumAra AsIt / tatra tena 'jugavAhU' yugabAhunAmA 'titthayare' tIrthakaraH=viharamAnatIrthakaraH 'paDilAbhie' prtilmbhitH| tena 'mANussAue nibaddhe' manuSyAyuSkaM nibaddham / tataH kAlaM kRtvA 'i uppaNNe' ihotpannaH dhanapatibhUpasya sarasvatIdevIkukSau bhadranandikumAratvena smutpnnH| grahaNa karavAyA thaa| una meM mukhya zrIdevI thii| bhagavAna vardhamAna svAmI kA vahAM jaba samavasaraNa huA taba bhadranaMdI kumArane unake samIpa dharma zravaNa kara zrAvaka ke 12 vratoM ko dhAraNa kiyaa| gautamasvAmIne bhagavAna se bhadranaMdI kumAra kA pUrvabhava pUchA, bhagavAnane kahA 'mahAvidehe vAse puMDarIgiNI NayarI vijayakumAre jugabAhu titthayare paDilAbhie mANussAue nibaddhe' mahAvideha kSetra meM puMDarIkinI 'nagarI hai / vahAM yaha vijayakumAra thA / isane eka samaya yugabAhu tIrthakara ko AhAradAna diyA / usake prabhAva se ise manuSya Ayu kA vaMdha huA / 'ihaM uppaNe sesaM jahA subAhussa jAva mahAvidehe sijjhihii bujjhihii muccihii parinivvAhii sabbadukkhANamaMtaM karehii ' bAda meM jaba yaha vahAM se marA to dhanapati bhUpakI bhAryA sarasvatI devI kI kukSi meM putrarUpa se avatarita huA / kAlAntara meM isakA janma huaa| hatAM temAM mukhya zrIdevI hatAM. bhagavAna vardhamAna svAmInuM samavasaraNa thayuM tyAre bhadrana dikumAre temanI pAse dharma sAbhaLIne zrAvakanAM bAra vate dhAraNa karyA. gautama svAmIe bhagavAnane bhadrana da kumAranA pUrvabhava viSe pUchayuM, bhagavAne tene uttara bhApatai xyu, ' mahAvidehe vAse puMDarIgiNI NayarI vijayakumAre jugavAhU titthayare paDilAbhie mANussAue nibaddhe' bhaviDa kSetramA me rInA nagarI che, tyAM te vijayakumAra hatA, teNe eka samaya yugabAhu tIrthakarane AhAra dvAna mAdhyu, tenA pramAthI ta manuSyanI mAyuno maya thayo. "ihaM uppaNNe sesaM jahA subahussa jAva mahAvidehe sijjhihii bujjhihii muccihii parinivvAhii savvadukkhANamaMtaM karehii' pachI te tyAMthI bha26 pAbhIne dhanapati 20nI 25 sarasvatI devInA udaramAM putrarUpe avataryA, kAlAntaramAM tene janma thaye. tenuM nAma zrI vipAka sUtra Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 2, bhadranandikumAravarNanam 'sesa' zeSam-avaziSTaM sarvavarNanaM 'jahA mubAhussa' yathA subAhoH-subAhukumAravad vijJeyaM 'jAva' yAvat-mahAvidehe varSe 'sijjhihii, bujjhihii,mucihiha, parinivvAhii, savvadukkhANamaMtaM karehiI setsyati, bhotsyate, mokSyate, parinirvAsyati, sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati / etatpadapazcakaM subAhukumArAdhyayane vyAkhyAtam // muu01|| // iti zrI-vizvavikhyAta - jagadvallabha -- prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApaka - pravizuddhagadyapadhanakagranthanirmAyakavAdimAnamardaka- zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjamadatta- jaina zAstrAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguruvAlabrahmacAri jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI -ghAsIlAla - vrativiracitAyAM vipAkazrute dvitIyazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm 'bhadranandi' nAmaka dvitIyamadhyayanaM sampUrNam // 2 // // 2 // bhadranaMdI kumAra isakA nAma rakhA gayA / bAkIkA avaziSTa varNana subAhukumAra kI taraha jAnanA cAhiye / yaha mahAvideha kSetra meM janma lekara siddhigatiko pAyegA / 'setsyati, bhotsyate' Adi kriyApadoM kI vyAkhyA prathama adhyayana meM kathita vyAkhyA ke anusAra jAnanI cAhiye // sU0 1 // // iti zrI vipAkazruta ke duHkhavipAka nAmaka dvitIya - zrutaskandhakI 'vipAkacandrikA' TIkA ke hindI anuvAda meM 'bhadranandI' nAmaka dvitIya adhyayana sampUrNa // 2 // // 2 // bhadranaMdI kumAra rAkhyuM. bAkInuM tamAma varNana subAhukumAranA pramANe jANI levuM, te mahAvita kSetramA bhane siddhigatina prApta 42-'setsyati, bhotsyate' Adi kriyApadanI vyAkhyA prathama adhyayanamAM karelI vyAkhyA pramANe jANI levI sUnA zrI vipAkazratanA sukha vipAka nAmanA bIjA zrutaskandhanI vipAka candrikA TIkAnA gujarAtI anuvAdanA 'bhadranandi' nAmanu bhA adhyayana saMpUrNa che 2 2 che zrI vipAka sUtra Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute // atha sujAtanAmakaM tRtIyamadhyayanam // . // mUlam // taccassa ukkhevo / vIrapuraM NayaraM, maNoramaM ujANaM, vIraseNo jakkho, vIrakaNhamitte rAyA, sirI devI, sujAe kumAre, balasirIpAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM, sAmI samosarie, puvabhavapucchA, usuyAre gayare, usamadatte gAhAvaI, pupphadatte aNagAre paDilAbhie, mANussAue nibaddhe, ihaM uppaNNe jAva mahAvidehe sijjhihii 5 // sU0 1 // // taiyaM ajjhayaNaM samattaM // TIkA 'tacassa' ityAdi / 'taccassa' tRtIyasya sujAtakumAranAmakasyAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH pArambhavAkyaM, sa ca dvitIyAdhyayanoktavadatrApi vaacyH| tRtIyAdhyayanArthaviSaye jambUsvAminaH pRcchA, tataH sudharmasvAminaH prativacanamevaM khalu he jambUH! tasmin kAle tasmin samaye 'vIrapuraM NayaraM' vIrapuraM nagaramAsIt / tatra 'manoramaM ujjANaM' manorama-manoramanAmakamudyAnam / 'vIraseno sujAta nAmaka tRtIya adhyayana'taccassa ukkhevo' / jisa prakAra dvitIya adhyaya ke prAraMbha karane kA uddezya prakaTa kiyA gayA hai, usI prakAra isa tRtIya adhyayana ke prAraMbha karane kA bhI uddezya samajha lenA cAhiye / jaMbU svAmI se sudharmA svAmI kahate haiM ki he jaMbU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla evaM usa samaya meM 'vIrapuraM gayaraM' vIrapura nAmakA eka nagara thaa| 'manoramaM ujjANaM' usa meM manorama nAmakA eka sundara evaM sabhI RtuoM meM sujAta nAmanuM trIjuM adhyayana'tccsss ukkhevo' pramANe mI adhyayana prA 42vAna uddezya prATa kare che te A trIjA adhyayananA prAraMbha karavAne uddezya samajI le. sudharmA svAmI jaMbU svAbhAna ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM tara mana ta samayana vi 'vIrapuraM jayaraM' pI252 nAmarnu me nagara tu. 'manAramaM ujjANaM ' temAM manerama nAmane eka sundara ane sarva RtuomAM sukha Ape teve sukhadAyi zrI vipAka sUtra Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 3, sujAtakumAravarNanam jakkho' vIrasenayakSasya yakSAyatanam / 'vIrakaNhamitte rAyA' vIrakRSNamitro raajaa| 'sirI devI' zrIdevI zrInAmnI rAjJI / tayoH 'sujAe kumAre' sujAtaH-mujAtanAmA kumaarH| 'balasirIpAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM' balazrIpramu. khANAM paJcazatakanyakAnAM pANigrahaNam / 'sAmI samosarie' svAmI samavasRtaH= zramaNo bhagavAna mahAvIraH samAgataH / 'punvabhavapucchA' gautamakRtA pUrvabhavapRcchA / bhagavAn kathayati-'usuyAre Nayare' iSukAranAmakaM nagaramAsIt , tatra 'usabhadatte gAhAvaI' RSabhadatto gAthApatiH parivasati / tena 'puSphadatte aNagAre paDisukhadAyo udyAna thaa| 'vIrasene jakkho' usameM vIrasenayakSakA yakSAyatana thA, 'vIrakaNhamitte rAyA' vIra kRSNamitra yahAM kA rAjA thaa| 'sirIdevI' zrIdevI isakI rAnI kA nAma thA / 'sujAe kumAre isakA eka kumAra kA nAma sujAta thaa| 'balasirI pAmokkhANaM paMcasayakaNNagANaM pANiggahaNaM' sujAtakumAra kA vivAha balazrI Adi 500 rAjakanyAoM ke sAtha huA thA / 'sAmI samo sarie' bhagavAna mahAvIra svAmI vihAra karate hue yahAM para Aye / nagaranivAsI samastajana (rAjA se lekara prajA taka) prabhu ke vaMdanA ke liye Aye / rAjakumAra bhI AyA / dharma zravaNa kara saba loga vApisa gaye / 'pUccabhavapucchA' gautamane prabhu se savinaya rAjakumAra kA pUrvabhava puuchaa| bhagavAnane usakA pUrvabhava isa prakAra batalAyA "usuyAre Nayare' iSukAra nAmakA nagara thaa| usamadatte gAhAvaI' isa meM RSabhadatta gAthApati rahatA thaa| 'puSphadatte aNagAre mAyA to, 'vIraseno jakkho' vIrasena yakSanuM yakSAyatana tu, 'vIra kaNhamitte rAyA' bhane pA2Nabhitra nAmanA tyAMnA 20 tA. 'sirIdevI' manAM zInu nAma zrIdevI tu, 'sujAe kumAre' tenA me mAranu nAma sunata tu. 'balasirI pAmokkhANaM paMcasayakaNNagANaM pANiggahaNaM' te sulata bhA2nA qibs 59zrI mAha 500 204nyA-mAnA sAthe yA tA. 'sAmI samo sarie' bhagavAna mahAvIra svAmI vihAra karatA karatA tyAM AgaLa AvyA. nagaranAM tamAma mANase-rAjA sahita prajA -sau maLIne prabhune vaMdana karavA mATe AvyA, rAjakumAra paNa AvyA dharma upadeza sAmanIne so mAse paach| potAnA sthAna 52 gayA. 'pudhabhavapucchA' gautama svAmIe prabhune savinaya te sujAta kumAranA pUrvabhavanI vAta pUchI tyAre bhagavAne tenA pUrvamanI DIta mA pramANe hI matAvA 'iSuyAre Nayare' 52 nAmarnu me nA tu. tamA 'usamadatte gAhAvahI ' RSalahata thApati raDatA chatA, zrI vipAka sUtra Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 vipAkazrute , lAbhie' puSpadatto'nagAraH pratilambhitaH tena 'mANussAue nibaddhe' mAnuSyAyukaM nibaddham / 'ihaM uppaNNe' tataH kAlaM kRtvA ihotpannaH - sujAtakumAro jAtaH / 'jAva' yAvat - 'mahAvidehe vAse' mahAvidehe varSe 'sijjhihi' setsyati 5 // mra0 1 // // tRtIyamadhyayanaM sampUrNam // 2 // 3 // // atha caturthAdhyayanam // // mUlam // cautthassa ukkhevo / vijayapuraM NayaraM, gaMdaNavaNaM ujjANaM asogo jakkho, vAsavadatte rAyA, kaNhA devI, suvAsave kumAre, bhadApAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM jAva puvabhavo, kosaMbI NayarI, dhaNapAle rAyA, vesamaNabhadde aNagAre paDilA - bhie, ihaM uppaNe jAva siddhe / // sU0 1 // // cautthaM ajjhayaNaM samattaM // TIkA cautthassa ' ityAdi / 'cautthassa' caturthasyAdhyayanasya ' ukkhevo' paDilAbhie' puSpadatta anagAra ko isane AhAra dAna diyA thA / isa prabhAva se 'mANussAue nibaddhe' ise manuSyAyu kA baMdha huA / vahAM apanA AyuSya pUrA kara 'ihauppaNNe' isa bhava meM yaha sujAtakumAra huA hai / 'jAtra mahAvidehe sijjhihii 5 ' yaha bhaviSya meM videha kSetra meM mukti lAbha karegA // sU0 1 // // tRtIya adhyayana sampUrNa // 2 // 3 // suvAsava nAmaka cauthA adhyayana 'cautthassa ukkhevo' caturtha adhyayana kA prAraMbha vAkya kahanA cAhiye " tethe 'puSpadate aNagAre paDIlAbhie' puSpahatta bhAgugArane bhADArahAna mAbhyu hetu, tenA prabhAvathI tethe 'mANussAue nibaddhe' bhanuSyAyunA madhaya, tyAM potAnu AyuSya 53 rI ' ihauppaNNe ' yA lavamAM te sunnatakumAra thayA che' jAva mahAvidehe sijjhihii' te laviSyamAM maDAviheDa kSetramAM bhuktisAla 42. (sU0 1 ) 5 trIjuM adhyayana saMpUrNa // 2 // 3 // zrI vipAka sUtra Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 4, suvAsavakumAravarNanam 67 utkSepaH = prArambhavAkyam / bhagavAn prAha = ' vijayapuraM NayaraM ' vijayapuraM nagaram / tatra 'NaMdaNavaNaM ujjANaM' nandanavanamudyAnam / 'asogo jakkho ' azoko yakSaH / tasminnagare ' vAsavadatte rAyA' vAsavadatto rAjA''sIt / tasya ' kaNhA devI ' kRSNA nAmnI devI =rAjJI AsIt / tayoH 'suvAsave kumAre' suvAsavaH kumAraH 'bhadApAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM' bhadrApramukhAnAM paJcazatakanyakAnAM pANigrahaNam / 'jAva' yAvat - puvvabhavo' pUrvabhavapraznaH / bhagavatkathanam- 'kosaMbI - usa kAla evaM usa samaya meM 'vijayapuraM NayaraM ' vijayapura isa nAma se prasiddha suramya nagara thA / 'NaMdaNavaNaM ujjANaM' isa meM bahuta prAcIna eka sundara nandanavana nAmakA udyAna thA / 'asogo jakkho' isameM azokayakSa kA yakSAyatana thA / ' vAsavadatte rAyA' isa nagara ke rAjA kA nAma vAsavadatta thA / 'kaNhAdevI' isakI rAnI kRSNAdevI thii| 'suvAse kumAre' rAjA aura rAnI ke prANoM kA AdhAra eka putra thA, jisakA nAma suvAsava kumAra thA / ' bhaddApAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM jAva puvvabhavo isakA vivAha bhadrA Adi 500 rAjakanyAoM ke sAtha huA thA / eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra vihAra karate hue isa nagara ke udyAna meM pdhaare| pariSada aura rAjA darzanArtha prabhu ke samIpa Aye / rAjaputra bhI AyA / prabhune saba ke liye dharma kA upadeza diyA, sunakara saba ke saba apane2 sthAna para vApisa gaye / gautama ne rAjaputra kA pUrvabhava prabhu se pUchA / prabhune kahA- 'kosaMbI NayarI' kozAMbI suvAsava nAmanuM cothuM adhyayana 'cautthassa ukkhevo' thothA adhyayana prAraMbha vAya uDevu leye, te asate samayane viSe 'vijayapuraM NeyaraM' vinayapura me nAbhathI prasiddha surabhya thoDa nagara hetu. 'daNavaNaM ujjANaM ' temAM dhayAna prAcIna bhane suMdara magAyo to tenuM nAma nahanavana hetu, 'asogo jakkho' temAM mazo yakSanuM yakSAyatana-nivAsa sthAna hetu vAsavadatte rAyA' te nagaranA zannanu nAma vAsavatta tu, 'kaNDAdevI' teneSyAdevI nAmanA zazI itAM. 'suvAse kumAre' zabda bhane rAkhI me mannenA prAyunA AdhAra 35 4 putra nenuM nAma suvAsakumAra tu, 'bhaddApAmokkhANaM paMcasayakannagANaM pANiggahaNaM jAva pubvabhavo' tenA vivAha bhadrA yAhi yAMyaso rA04 nyAyonI sAthai yo hato. me samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra vihAra karatA thakA A nagaranA khagIcAmAM padhAryAM. bhagavAnanuM Agamana sAMbhaLIne nagaranA rAjA ane prajA sau maLIne prabhunAM darzana karavA gayA. rAjaputra paNa sAthe gayA, saune prabhue dharmanA upadeza ApyA, pachI upadeza sAMbhaLI sau potAnA sthAna para pAchA AvyA pachI gautame te rAjaputranA pUrvabhava viSe zrI vipAka sUtra Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 vipAkazrute NayarI' kauzAmbI nagarI 'dhaNapAle rAyA' dhanapAlo rAjA tena 'vesamaNabhadde aNagAre paDilAbhie' vaizramaNabhadro'nagAraH pratilambhitaH / tataH 'iha uppaNNe' ihotpanna: - iha vijayapure nagare suvAsavakumAratvena samutpannaH 'jAva siddhe' yAvat siddhaH yAvat sakalakarmakSayaM kRtvA'sminneva bhave siddho'bhavat // sU0 1 || // caturthamadhyayanaM sampUrNam // 2 // 3 // // atha paJcamAdhyayanam // // mUlam // paMcamassa ubakhevo / sogaMdhiyA NayarI, NIlAsoge ujjANe, sukAlo jakkho, appaDihao rAyA, sukaNhA devI, mahacaMde kumAre tassa arahadattA bhAriyA, jiNadAso putto, titthayarAgamaNaM jiNadAsapuvvabhave, majjhimiyA NayarI, meharaho rAyA suhamme aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // sU0 1 // // paMcamaM ajjhayaNaM samattaM // nagarI thI / 'dhanapAle rAyA' dhanapAla vahAMkA rAjA thA / ' vesamaNabhadda aNagAre paDilAbhie' usane kisI eka samaya vaizramaNabhadra muni ko AhAra dAna diyA, usake puNya prabhAva se manuSyAyu kA use baMdha huA / 'iha upaNe jAva siddhe' marakara vaha aba isa nagara meM rAjAkA suvAsavakumAra nAmakA putra hokara utpanna huA hai / yaha aba isI bhava meM samasta karmoM ko kATakara siddha-muktigAmI huvA | // caturtha adhyayana sampUrNa ||2||4|| prabhune pUchyuM tyAre prabhue kahyu 'kosaMbI NayarI' zaizAMNI nagarI DatI. 'dhaNapAle rAyA' dhanaghAsa nAbhanA tyAMnA zanna hatA, 'vesamaNabhadde aNagAre paDilAbhie 9 teNe koi eka samayane viSe vaizramaNabhadra munine AhAra-dAna dIdhuM, tenA puNyaprabhAvathI bhanuSya AyunA tethe gaMdha yo, pachI te 'ihaM uppaNe jAva siddhe' bharazu pAmIne hAla A nagaramAM rAjAnA suvAsava kumAra nAmathI putra utpanna thayA che, te A bhavamAM tamAma karmanA nAza karI siddha-mukitagAmI thaze. 5 ceAthuM adhyayana saMpUrNa // 2 // 4 // zrI vipAka sUtra Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 5, mahAcandrakumAravarNanam TIkA 'paMcamassa' ityAdi / 'paMcamassa' paJcamasyAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH / 'sogaMdhiyA NayarI' saugandhikA nagarI AsIt / tatra 'NIlAsoge ujjANe' nIlAzokamudyAnam / tasminnudyAne 'mukAlo jakkho' sukAlo yakSaH / tatra nagaryAm / 'appaDihao rAyA' apratihato rAjA''sIt / tasya 'sukaNhA devI' sukRSNA devI 'mahaccaMde kumAre' mahAcandraH kumAraH AsIt / tasya 'arahadattA bhAriyA' arhaddattA bhAryA tasyA aGgajAtaH 'jiNadAso putto' jinadAsaH putraH 'titthayarAgamaNaM' tIrthakarAgamanam 'jiNadAsapuvvabhavo' jinadAsapUrvabhava jinadAsanAmaka paMcama adhyayana"paMcamassa ukkhevo0' yahAM isa paMcama adhyayana kA prAraMbhavAkya kahanA caahiye| usI kAla aura usI samaya meM 'sogaMdhiyA NayarI' sogandhikA nAmakI nagarI thI / "NIlAsoge ujjANe' nIlAzoka nAmakA udyAna thaa| 'sukAlo jakkho' sukAlayakSakA yakSAyatana thaa| 'appaDihayo rAyA' yahAM kA nareza apratihata thaa| 'mukaNhAdevI' sukRSNA devI isakI rAnI kA nAma thA / 'mahaccaMde kumAre' rAjA ke putra kA nAma mahAcaMdrakumAra thaa| 'arahadattA bhAriyA' usakI bhAryA kA nAma arhaddattA thaa| 'jiNadAso putto' ahaMdattA kI kukSi se putra utpanna huA, jisakA nAma jinadAsa rakkhA gayA / 'titthagarAgamaNaM' kAlAntara meM vihAra karate hue yahAM zrI tIrthakara vIra prabhukA samavasaraNa huaa| pUrva adhyayanoM kI taraha saba nara nArI tathA rAjA prabhuko vaMdanA ke liye udyAnameM aaye| jinadAsa nAmanuM pAMcamuM adhyayana'pNcmss ukkhevo0' mA ma pAMyamA adhyayana pa54 me, sa manate samayana viSa, 'sogaMdhiyA NayarI' saugandhiAnAmanI nagarItI, "NIlAsoge ujjANe nAzanI maDA nItA naabhne| prAyIna gha4 suMdara sajAyA to 'mukAlo jakkho' temA su4sayakSatuM yakSayatana hetu 'appaDihayo rAyA' tyAMnA 2dni nAma apratihata hatu, 'sukaNhA devI' tenai lj nAma su vI stu, 'mahaccaMde kumAre' 2janA vanu nAma mAyabhA2 tu. 'arahadattA bhAriyA' tenI lAyaryAnuM nAma mahattA hetu, 'jiNadAseA putto' mattAna! GERthI putra 34-na yo tenuM nAma nihAsa nyu itu, 'titthayarAgamaNaM' lAntaramA (172 42tA 42tA tyai zrI tIrthaMkara vIra prabhunuM samavasaraNa thayuM. AgaLa kahelA adhyayane pramANe tamAma naga2 nivAsI nara-nArI tathA rAjA prabhune vaMdanA karavA mATe te bagIcAmAM AvyA. prabhue zrI vipAka sUtra Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute pRcchetyrthH| bhagavatkathanam-'majjhimiyA NayarI' madhyamikA ngrii| 'meharaho rAyA' megharatho rAjA / tena 'suhamme aNagAre paDilAbhie' sudharmA'nagAraH patilambhitaH 'jAva siddhe' yAvat asminneva bhave siddho bhavat / / mU0 1 // // iti paJcamamadhyayanaM saMpUrNam // 2 // // 5 // ||ath SaSThAdhyayanam // // mUlam // chaTrassa ukkhevo / kaNagapuraM NayaraM, seyAsoe ujANe, vIrabhado jakkho, pIyacaMdo rAyA, subhaddA devI, vesamaNe kumAre juvarAyA, sirIdevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiprabhu ne dharmakA upadeza diyA / jinadAsa bhI sabake sAtha udyAna meM dharma upadeza sunane ke liye AyA thA / dharma kA upadeza zravaNa kara use bhI apUrva AnaMda AyA / 'jiNadAsa pUccabhavo' gautama svAmIne prabhu se isakA pUrvabhava pUchA / pUrvabhava ke viSaya meM prabhune kahA'majjhimiyA NayarI' madhyamikA nagarI thI / 'meharaho rAyA' vahAM kA rAjA megharatha thA / 'muhamme aNagAre paDilAbhie jAva siddha ' usane sudharmA muni ko AhAradAna diyA thaa| isase manuSya Ayu kA use baMdha huaa| vaha mara kara yahAM jinadAsa huA hai| aba yaha isIbhavameM siddha huvaa||suu01|| // paMcama adhyayana sampUrNa // 2 // 5 // temane dharmane upadeza Ape, jinadAsa paNa saunI sAthe bagIcAmAM dharma-upadeza sAMbhaLavA mATe AvyA hatA dharmano upadeza zravaNa karIne tene paNa apUrva AnaMda 2mAvyA. 'jiNadAsa pucabhavo' gautama svAbhIme prabhune tenA pUrva nava viSe pUchyu, tyAre te zubhAranA pUrvama viSayanI huDIta pralume 4ii -' majjhamiyA gayarI' bhavyabhi nAmanI nArI tI, tyAMnA 'meharaho rAyA' bhe325 nAmanA 2 tA, 'suhamme aNagAre paDilAbhie jAva siddha' te sudhA bhunine maa||2-4aan hI tethI manuSyanA AyuSyane teNe baMdha karyo pachI te mRtyu pAmIne ahi jinadAsa thayA cha. have te mA bhai siddha thayA. (sU. 1) che pAMcamu adhyayana saMpUrNa 2 5 che zrI vipAka sUtra Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru. 2, a. 6 vaizravaNakumAravarNanam 71 ggahaNaM, titthagarAgamaNaM, dhaNavaI juvarAyaputto jAva pubvabhavo, maNivayA NayarI, mitte rAyA, saMbhUtivijae aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // sU0 1 // ||chdrN ajjhaMyaNaM samattaM // 6 // TIkA'chaTThassa' ityAdI / 'chaTassa' SaSThasya adhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH / 'kaNagapuraM NayaraM' kanakapuraM nagaramAsIt / tatra 'seyAsoe' ujjANe' zvetAzokamudyAnam / tasmin vIrabhaddo jakkho' vIrabhadro yakSaH / tasminnagare 'piyacaMdo rAyA' priyacandro rAjA, tasya 'subhadA devI' subhadrA devI 'vesamaNe kumAre juvarAyA' vaizravaNaH kumAro yuvarAja AsIt / tasya 'siridevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM' zrIdevIpramukhANAM paJcazatarAjavarakanyakAnAM pANigrahaNaM' jAtam / 'titthagarAgamaNaM' tIrthaMkarAgamanam / 'dhaNabaI' dhanapati ma 'juvarAyaputto' yuvarAjaputraH / vaizravaNayuvarAjasya putro dhana dhanapati nAmakA chaTA adhyayana 'chaThussa ukkhevo' 'chaTThassa ukkhevo' chaThaveM adhyayanakA prAraMbha vaaky| usI kAla aura usI samaya meM 'kaNagapuraM Nayara seyAsoe ujjANe' kanakapura nAmakA nagara thA / zvetAzoka nAmakA vahAM udyAna thA / 'vIrabhado jakkho' vIrabhadra yakSa kA isa udyAna meM yakSAyatana thA / 'piyacaMdo rAyA subhaddA devI vesamaNe kumAre juvarAyA' yahAM kA rAjA priyacaMdra thaa| isakI rAnI kA nAma subhadrAdevI thaa| vaizravaNa kumAra yuvarAja thaa| 'sirIdevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM' isakA pANigrahaNa saMskAra 500 uttama rAjAoM kI kanyAoM ke sAtha huA thaa| ina meM mukhya zrIdevI thI / "titthagarAgamaNaM dhaNavaI juvarAyaputto jAva dhanapati nAbhanu cha madhyayana'chaTThassa ukkhevo' 74 madhyayananu prAna pAya-te va te samayane viSa 'kaNagapure Nayare seyAsoe ujjANe' 1352 nAmanu me // 2 hetu', shvetaa|'s naamn| tyo mAyA to, 'vIdabhaddo jakkho' vIrabhadra yakSanu tyo yakSAyatana tu, 'piyacaMdo rAyA subhadA devI-vesamaNa kumAre juvarAyA' tyAMnA 2ion priya utA, tamanA 2NInu nAma subhadrA hevI itu, vaizravaNa kumAra yu1224 tA. 'sirIdevI pAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM tenA pAe 2412 paaNyse| (500) uttama rAjAonI kanyAonI sAthe thayA hatA. temAM mukhya zrIdevI hatAM. zrI vipAka sUtra Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute patinAmA''sIt 'jAva' yAvat 'pubvabhavo' pUrvabhavaH pUrvabhavapRcchetyarthaH / bhagavAn tasya pUrvabhavaM kathayati-'maNivayA NayarI' maNipadA ngrii| tatra 'mile rAyA' mitro rAjA / tena 'saMbhUtivijae aNagAre' sambhUtivijayaH anagAraH 'paDilAbhie pratilambhitaH 'jAva siddhe' yAvat siddhaH-asminneva bhave siddho'bhavat / / mU0 1 // // iti SaSThamadhyayanaM samAptam // 2 // 6 // // atha saptamamadhyayanam // // mUlam // sattamassa ukvevo / mahApuraM NayaraM, rattAsoge ujANe, rattapAlo jakkho, bale rAyA, subhadA devI, mahabbale kumAre, rattavaIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM, titthapuvvabhavo' kAlAntara meM yahAM zrI vIraprabhu kA Agamana huA / vaizravaNa kumAra kA eka putra thA jisakA nAma dhanapati thaa| isakA pUrvabhava bhagavAna se gautamane pUchA, prabhune isa prakAra kahA-'maNivayA NayarI mitte rAyA saMbhUtivijae aNagAre pADilAbhie jAva siddhe' maNipadA nAmakI eka nagarI thI, vahAM kA rAjA mitra thaa| usane saMbhUtivijaya munirAja ke lie AhAra dAna diyA, usase use manuSyAyu kA baMdha huaa| so marakara abayaha dhanapati huA hai| yaha isI bhava meM siddha huvA ||suu01|| // SaSTha adhyayana sampUrNa // 2 // 6 // 'titthagarAgamaNaM dhaNavai juvarAyaputto jAva puvvabhavo' eas samaya yA 5chI bhagavAna vIra prabhu tyAM padhAryA, vaizravaNa kumArane eka putra hato jenuM nAma dhanapati hatuM, tenAM-pUrvabhava viSe gautama svAmIe bhagavAnane pUchyuM tyAre bhagavAne A pramANe 4yu, 'maNivayA NayarI mitte rAyA saMbhUtivijae aNagAre paDilAbhie jAva siddhe' mAlapa: nAmanI me nagarI tI, tyAMnA Aank nAma bhitra tu. teNe saMbhUtivijaya munirAjane AhAra dAna ApyuM, tenA prabhAvathI tene manuSyanI Ayune baMdha thaze. te maraNa pAmIne hAlamAM te dhanapati thaye che, te A sabhA siddha tharI. (10 1) che chaThuM adhyayana saMpUrNa ra che 6 zrI vipAka sUtra Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA zru 2, a. 7 mahAbalakumAravarNanam 73 garAgamaNaM jAva pubvabhavo, mANIpuraM NayaraM, NAgadatte gAhAvaI, iMdadatte aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // sU0 1 // | sattamaM ajjhayaNaM samantaM // TIkA 'sattamassa' ityAdi / 'sattamassa' saptamasya - saptamAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH / 'mahApuraM yaraM mahApuraM nAma nagaramAsIt, tatra 'rattAsoge ujjANe' raktAzokanAmakamudyAnam / tasmin 'rattapAlo jakkho, raktapAlo yakSa AsIt / tasminnagare 'bale rAyA' balo = balAbhidho rAjA / tasya 'subhaddA devI' subhadrA devI 'mahabbale kumAre' mahAbala: = mahAbalanAmAkumAro'bhUt / 'rattavaIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannAgANaM pANiggahaNaM' raktavatIpramukhAnAM paJcazatarAjavara kanyakAnAM pANigrahaNaM jAtam / 'titthagarAgamaNaM' tiirthkraagmnm| 'jAva punvabhavo / 1 mahAbalanAmaka saptama adhyayana 'sattamassa ukkhevo0' saptama adhyayanakA prAraMbha vAkya / usI kAla aura usI samaya meM 'mahApuraMNaya raM' mahApura nAma kA eka nagara thA / 'rattAsoge ujjANe' usameM raktAzoka nAmakA sundara prAcIna udyAna thA / 'rattapAlo jakkho' usameM raktapAla nAmake yakSa kA yakSAyatana thA / 'balerAyA' nagara kA rAjA bala thA / ' subhaddAdevI' isakI subhadrA nAmakI rAnI thI, 'mahabbale kumAre' mahAbala nAmakA kumAra thA / 'rattavaI pAmo kkhANaM paMcasayarAyaparakamnagANaM pANiggahaNaM ' rAjA ne 500 uttama rAjAoM kI kanyAoM ke sAtha isakA pANigrahaNa karAyA / ina 500 striyoM meM raktavatI mukhya thI / ' titthagarAgamanaM ' kAlAntara meM vicarate hue mahAbala nAmanuM sAtamu adhyayana-- , ( 'sattamassa ukkhevo' sAtamA adhyayananuM prAraMbha vAdhya-te asa bhane te samayane viSe 'mahApuraM yaraM' mahApura nAmanuM me nagara tu, 'rattAseoge ujjANe' temAM 24tAzI nAmano suMdara prAcIna maga yA ito, 'rattapAlo jakkho' temAM rahataghAsa nAmanA yakSanuM yakSAyatana hetu' te 'bale rAyA' te nagaranA zannanu nAma akSa tu, 'subhaddA devI' temanAM subhadrA nAmanAM rAkhI tAM. 'mahAbale kumAre' bhaDDAmala nAbhanA huMbhAra itA; ' rattavaipAmokkhANaM paMcasayarAyavarakaNNagANaM pANiggahaNaM ' rAjAe pAMcaso (500) rAjAnI kanyAonI sAthe tenA vivAha karyAM hatA. te yAMyaseo rAmAbhAM sutavatI bhuNya hatI. 'titthayarAgamaNaM ' sAntaramA viyrtaavicaratA bhagavAna tIrthaMkara mahAvIra prabhu tyAM padhAryAM. pachI saue prabhu pAse jaine , zrI vipAka sUtra Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 vipAkazrute yAvatpUrvabhavaH pUrvabhavapRcchA gautamena kRteti bhaavH| bhagavAn kathayati-'maNIpuraM jayaraM' maNIpuraM nagaram / tatra 'NAgadatte gAhAvaI' nAgadatto gAthApatirAsIt / tena iMdadatte aNagAre paDilAbhie' indradatto'nagAraH pratilambhitaH / 'jAva siddhe' yAvat-asminneva bhave siddho'bhavat // sU0 1 // // iti saptamamadhyayanaM samAptam // 2 // 7 // // athASTamamadhyayanam // // mUlam // aTThamassa ukkhevo / sughosaM NayaraM, devaramaNe ujANe, vIraseNo jakkho, ajjuNo rAyA, dattavaI devI bhadaNaMdI kumAre, siridevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM, jAva zrI tIrthakara mahAvIra prabhu kA yahAM Agamana huaa| saba ne prabhu ke pAsa pahu~cakara dharmAmRta kA pAna kiyA / 'jAvapuvvabhavo' mahAbala kumAra ke pUrvabhava ko gautamane prabhu se pUchA / prabhune kahA-'maNipuraM NayaraM' maNIpura nAmakA eka nagara thA / 'NAgadatte gAhAvaI' vahAM nAgadatta nAmakA eka gAthApati rahatA thA / ' iMdadatte aNagAre paDilAbhie jAva siddhe' usane indradatta nAmake munirAja ko AhAra-dAna diyaa| isase usane manuSyAyu kA baMdha kiyA / vahI mara kara mahAbala huA hai| Age yaha dIkSA lekara isI bhava meM muktikA lAbha prApta kiyA |suu01|| // saptama adhyayana sampUrNa // 7 // dharma paDhe 35abhUta pAna yu'. 'puvabhava pucchA' mAsa mAranA pUla viSa gautama svAmI prabhune pUchyu tyAre prabhume yu maNIpuraM NayaraM ' bhaely2 nAmarnu me na2 tu, 'NAgadatte gAhAvaI ' tyAM namatta nAbhanA me thApati 2DetA utA; to ' iMdadatte aNagAre paDilAbhie jAvasiddha 'chandradatta nAmanA munirAjane AhAradAna karyuM, te puNyathI tene manuSyanA AyuSyane baMdha thaye, pachI te maraNa pAmIne ahiM mahAbala thayela che, AgaLa para dIkSA laIne A bhavamAM bhutina sAsa bheja1N. (sU0 1) che sAtamuM adhyayana saMpUrNa 7 zrI vipAka sUtra Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 8, bhadranandIkumAravarNanam 75 puvabhavo, mahAghose Nayare dhammaghose gAhAvaI dhammasIhe aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // sU0 1 // // aTUmaM ajjhayaNaM samattaM // TIkA " " " amassa ' ityAdi / aTTamassa aSTamasyAdhyayanasya ' ukkhevo ' utkSepaH / 'sughosa NayaraM sughoSanAmakaM nagaramAsIt, tatra 'devaramaNe ujjANe' devaramaNamudyAnam / tasmin 'vIraseNo jakkho' vIraseno yakSaH / tasminnagare 'ajjuNo rAyA' arjuno rAjA''sIt tasya ' racavaI devI raktavatI devI, 'bhaddaNaMdI kumAre' bhadranandI kumAraH / tasya 'siridevIpAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM' zrI devIpramukhAnAM paJcazatarAjavarakanyakAnAM pANigrahaNaM jAtam / jAva puvabhavo' yAvatpUrvabhavaH = pUrvabhavapRcchA | bhagavAn kathayatibhadranandIkumAra nAmaka aSTama adhyayana / 'aTTamassa ukkhevo' aSTama adhyayana kA prAraMbha vAkya / 'sughoraM yaraM ' sughoSa nAmakA nagara thA / 'devaramaNe uAjjaNe' usameM devaramaNa nAmakA udyAna thA / ' vIraseno jakkho' vIrasena yakSakA isameM yakSAyatana thA / 'ajjuNo rAyA' arjuna isanagara kA rAjA thA / 'rattavaI devI' isakI rAnIkA nAma raktavatI thA / ' bhaddaNaMdI kumAre' bhadranaMdI nAma kA kumAra thA / 'siridevI pAmokkhANaM paMcasayarAyavarakaNNagANaM pANiggahaNaM' rAjAne kAlAntara meM isakA vivAha 500 rAjakanyAoM ke sAthakiyA / striyoM meM pradhAna zrI devIthI / 'jAtraputra bhavo' gautamane prabhuse isakA pUrvabhava pUchA / bhagavAnane bhadranandIkumAra nAmanuM Azsu adhyayana-- 'aTTamassa ukkhevo' AmA adhyayananu prAraMbha vAya- ' 4- 'sughosaM NayaraM' sughoSa nAbhanu nagara tu . ' devaramaNe ujjANe' temAM devarabhasya nAmano maga the| hateo 'vIra seno jakkho ' vIrasena yakSa temAM yakSAyatana tu, ' ajjuNo rAyA' tyAMnA rAjanu nAma arjuna tu', 'rattavaI devI' tenAM rAkhI nAma rastavatI tu, 'bhaddaNaMdI kumAre' ane ladranaMhI nAbhe DumAra hato, 'sirIdevIpAmakkhiANaM paMcasayarAyavara kaNagANaM pANiggahaNaM' rAname DeTalAI samaya pachI teno vivAha yAMyaso rA044nyAmonI sAthai karAvyeA hatA, te tamAma strIomAM mukhya zrIdevI hatA. 6 jAva putrabhavo ' gautama svAmIe prabhune tenA pUrvabhava viSe pUchyuM, te bhagavAne tene pUrvabhava A 6 zrI vipAka sUtra , Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 vipAkazrute 'mahAghose Nayare' mahAghoSaM nAma nagaramAsIt , tatra 'dhammaghose gAhAvaI' dharmaghoSo gAthApatiH parivasati / tena 'dhammasIhe aNagAre paDilAbhie' dharmasiMho'nagAraH pratilambhitaH 'jAva siddhe' yAvat asminneva bhave siddho'bhavat ||muu01|| // ityaSTamamadhyayanaM samAptam // 8 // // atha navamamadhyayanam // // mUlam // Navamassa ukkhevo| caMpA gayarI, puNNabhadde ujANe, puNNabhadde jakkhe, datte rAyA, dattavaI devI, mahacaMde kumAre juvarAyA, sirikaMtApAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM jAva puvvabhavo tigicchiyA NayarI, jiyasatU rAyA, dhammaviraI aNagAre paDilAbhie jAva siddhe // sU0 1 // ||nnvmN ajjhayaNaM samataM // TIkA 'Navamassa' ityAdi / 'Navamassa' navamasyAdhyayanasya 'ukkhevo' utkSepaH / 'caMpA NayarI' campA ngrii| tatra 'puNNabhadde ujjANe' pUrNabhadramudyAnam / isakA pUrvabhava isa prakAra kahA-'mahAghose Nayare' mahAghoSa nAmakA nagara thA / 'dhammaghose gAhAvaI ' vahAM dharmaghoSa nAmakA gAthApati rahatA thA / 'dhammasIhe aNagAre paDilAbhie jAvasiddhe' isane dharmasiMha nAmaka muni ko AhAradAna diyA so isase use manuSyAyu kA baMdha ho gayA / vahI mara kara bhadranaMdI kumAra huA hai| yaha isI bhava meM dIkSA lekara siddha huvA // sU0 1 // _ // aSTama adhyayana sampUrNa // 8 // prabhArI yo, 'mahAghose Nayare' mAdhoSa nAmarnu n||2 tu. 'dhammaghose gAhAvaI' tyAM padhASa nAbhanA pati raDatA hatA, 'dhammasIhe aNagAre paDilAbhie jAva siddhe' teNe pani namana me munine mA2hAna dAdhu tenA 43 tane manuSyAnA Ayune baMdha thaye pachI te maraNa pAmIne bhadranaMdIkumAra thayA che. te A bhavamAM hIkSA siddha thaze. (sU0 1) AThamuM adhyayana saMpUrNa che 8 zrI vipAka sUtra Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 9, mahAcandrakumAravarNanam 77 tasmin 'puNNabhaddo jakkho' pUrNabhadro yakSaH / tasminnagare 'datte rAyA' datto rAjA''sIt / tasya "dattavaI devI' dattavatI devI 'mahacaMde kumAre juvarAyA' mahAcandraH kumAro yuvarAja AsIt / tasya 'sirikaMtApAmokkhANaM paMcasayarAyavarakannagANaM pANiggahaNaM' zrIkAntApramukhANAM paJcazatarAjavarakanyakAnAM pANigrahaNaM saMjAtam / 'jAva pudhabhavo' yAvatpUrvabhavaH pUrvabhavapRcchA / bhagavAn pUrvabhavaM kathayati, 'tigicchiyA NayarI' cikitsikA nagarI / tatra 'jiyasattU rAyA' jita mahAcandra nAmaka navama adhyayana__Navamassa ukkhevo' isa navameM adhyaya kA prAraMbha vAkya 'caMpA NayarI' caMpA nAmakI nagarI thI / 'puNNabha ujjANe' usameM pUrNabhadra nAmakA udyAna thA / 'puNNabhaddo jakakho' usa udyAna ma pUrNabhadra nAmakA yakSa rahatA thaa| 'datte rAyA' rAjA kA nAma datta thaa| aura 'dattavaI devI' isakI rAnIkA nAma dattavatI thaa| 'mahabaMde kumAre juvarAyA' mahAcaMdra kumAra yuvarAja thaa| 'sirikaMtApAmokkhANaM paMcasayarAyavarakaNNagANaM pANiggahaNaM' 500 rAjakanyAo ke sAtha jinameM zrIkAntA mukhya thI yuvarAja kA vivAha huA thA / 'jAvapucabhavo' jaba tIrthakara zrIvIra prabhu vihAra karate hue vahAM Aye taba gautamane unase yuvarAja kA pUrvabhava puuchaa| prabhune yuvarAja kA pUrvabhava isa prakAra kahA- 'tigicchayA NayarI' cikitsakA nAmakI nagarI thii| 'jiyasattU rAyA' jitazatru usakA rAjA mahAcandra nAmanuM navamuM adhyayana 9 'Navamassa ukkhevo' mA navamA madhyayananu prA2 135-'caMpA gayarI'yA nAmanI nagarI tI. puNNabhadde ujjANe tebhA pU bhadra nAmanA mAyA to, te puNNabhaddo jakkho' jIyAmA manAmanA yakSa heto to, 'datta rAyA'220nu nAma itta tu, 'dattavaI devI' bhane temanA 24Anu nAma ittapatI tu, 'mahacaMde kumAre juvarAyA' bhAyamA2 yu12|18 tA. 'sirikatApAmokkhANaM paMcasayarAyavarakaNNagANaM ' tene pAMcase rAjakanyAonA sAthe vivAha thatuM hatuM, temAM zrIkAntA mukhya hatI. 'jAva punvabhavo' nyAre tIrtha 42 zrI vIraprabhu viDA2 42tA 42tA tyo mAyA tyAre gautama svAmIe prabhune yuvarAjanA pUrvabhava viSe pUchayuM tyAre prabhue yuvarAril ma tihAsa mA pramANe dyo-'tigicchA NayarI' kisa nAmanA nagarI tI. tebhA 'jiyasana rAyA' ANI nAmanA 20 tA, tethe 'dhamma zrI vipAka sUtra Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 vipAkazrute zatrU rAjA''sIt / tena ' dhammaviraI aNagAre paDilAbhie ' dharmaviratiranagAraH pratilambhitaH / ' jAva siddhe' yAvat asminneva bhave siddho'bhavat // sU0 1 // || navamamadhyayanaM samAptam // 9 // // atha dazamamadhyayanam // // mUlam // jai NaM dasamassa ukkhevo / evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAeye NAmaM Nayare hotthA, uttarakuru ujjANe, pAsamiyo jakkho, mittaNaMdI rAyA, sirikaMtA devI, varadatte kumAre, vIraseNApAmokkhANaM paMcasayadevINaM pANiggahaNaM titthagarAgamaNaM, sAvagadhammaM, puvvabhavo ya, sayaduvAre Nayare, vimalavAhaNe rAyA, dhammaruI aNagAre paDilAbhie samANe mANussAue nibaddhe, iha uppaNNe, sesaM jahA subAhussa kumArassa ciMtA jAva pavajjA, kappaMtare tao jAva savvahasiddhe, tao mahAvidehe jAva siMjjhihi 5 / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayamaTThe paNNatte / sevaM bhaMte 2 ! // sU0 1 // // dasamaM ajjhayaNaM samattaM // thA / 'dhamma aNagAre paDilAbhie jAvasiddhe' usane eka samaya dharmavirati anagAra ko AhAra diyA so manuSyAyu ko bAMdhakara vaha marA, vahI isa nagara meM mahAcaMdra huA hai, yaha dIkSA lekara isI bhava meM siddha huvA || sU0 1 // // navama adhyayana sampUrNa ||9|| biraha aNagAre paDilAbhie jAva siddhe ' me samaya dharmavirati bhagugArane AhAra-dAna dIdhuM. tenA vaDe tene manuSyanA AyuSyanA baMdha thayA. pachI te maraNu pAmyA ane te A nagaramAM mahAcaMdra thayA che te have bhaviSyamAM dIkSA laine A lavamAM bhustino sAla 42ze. (sU0 1) navamuM adhyacana sapUrNa ! 9 lu zrI vipAka sUtra Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 10, varadattakumAravarNanam TIkA 'jai NaM' ityAdi / ' ja NaM' yadi khalu 'dasamassa' dazamasyAdhyayanasya ukkhevo utkSepaH=jambUsvAmipRcchArUpaM prArambhavAkyam / zrImurdhAsvAmI mAha evaM khalujaMbU evaM khalu he jambUH ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' tasmin kAle tasmin samaye 'sAeye NAmaM Nayare hotthA ' sAketaM nAma = samprati ' ayodhyA ' iti prasiddhaM nagaramAsIt / tatra uttarakuru nAma 'ujjANe' udyAnam / tasminnudyAne 'pAsamio jakkho' pArzvamRgo yakSaH / 'mittanaMdI rAyA' mitranandI rAjA / tasya 'sirikaMtA devI' zrIkAntA devI, varadatte kumAre' varadattaH kumAraH / tasya varadatta nAmaka dazama adhyayana 6 79 'jai NaM dasamassa ukkhevo' dazama adhyayana kA utkSepa isa prakAra haijaMbU svAmIne zrI sudharmAsvAmI se pUchA ki he bhadaMta ! siddhiM gati prApta bhagavAn mahAvIrane sukhavipAka nAmaka dUsare zrutaskaMdha ke nau adhyayana ke ye bhAva prarUpita kiye haiM, to una zramaNa bhagavAn mahAvIrane isa dasama - adhyayana kA kyA bhAva nirUpita kiyA hai ? sudharmA svAmI kahate hai |'evaM khalu jaMbU ! he jambU ! 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM' usa kAla evaM usa samaya 'sAye NAmaM Nayare hotthA' sAketa nAmakA nagara thA / vartamAna meM isakA nAma ayodhyA hai / 'uttarakuru ujjANe pAsamiyo jakkho mittaNaMdI rAyA sirikaMtA devI varadane kumAre' usa meM uttarakuru nAmakA udyAna thA / pArzvamRga nAmake yakSakA yakSAyatana thA / mitranaMdI isa nagara kA rAjA thaa| isakI rAnI kA nAma zrIkAMtA aura kumAra varadatta nAmanu dazatru adhyayana 'jai NaMdasamassa ukkhevo'zamA adhyayananA utkSepa yA pramANe che 4 svaamIe sudharmAM svAmIne pUchyuM ke bhainta ! siddha gatine prApta bhagavAna mahAvIre sukhavipAka nAmanA bIjA zrutaska MdhanA navamAadhyayananA e bhAva prarUpita karyAM che te te zramaNa bhagavAna mahAvIre A dasamA adhyayananA bhAva jI prarUpita karyAM che ? sudharmAM svAmI kahe che ke'evN khalu jaMbU' De 405 ! ' teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM 'te asate samayane viSe 'sAye NAmaM Nayare hotthA' sAuta nAbhanu nagara tu, hAsabhAM tenuM nAma ayodhyA che. 'uttarakuru ujjANe pAsamiyo jakkho mittaNaMdI rAyA sirikaMtA devI varadatte kumAre' temAM uttarapurU nAmanA bagIcA hatA, pArzva mRga nAmanA yakSanuM te yakSAyatana (nivAsasthAna) hatu, mitranaMdI nAmanA te nagaranA rAjA hatA. temanAM rANInuM nAma zrIkAMtA hatu, zrI vipAka sUtra Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 vipAkazrute 'vIraseNApAmakkhiANaM paMcasayadevINaM pANiggahaNaM' vIrasenApramukhANAM paJcazatadevInAM pANigrahaNam / 'titthagarAgamaNaM' tIrthakarAgamanaM saMjAtam / tatpArthe 'sAvagadhamma' zrAvakadharma dvAdazavidhaM gRhidharma svIkRtavAn / 'punvabhavo' pUrvabhavaHgautamena bhagavatsannidhau tasya varadattasya pUrvabhavapRcchA kRtaa| bhagavAn pUrvabhavaM kathayati-'sayaduvAre jayare' zatadvAraM nagaram / tatra 'vimalavAhaNe rAyA' vimalavAhano rAjA''sIt / tena 'dhammaruI aNagAre paDilAbhie samANe' dharmarucI anagAre pratilambhite sati 'mANussAue nibaddhe' mAnuSyAyuSkaM nibaddham / tataH 'iha uppaNNe' ihotpannaH / 'semaM jahA subAhussa' zeSaM zeSavarNanaM yathA subAhoH -subAhakumArasya tathA vijJeyam / evameva 'ciMtA'-cintA-pauSadhe pravrajyAgrahaNa, viSayo vicAraH saMjAtaH / 'jAva' yAvat-'pancajjA' pravajyA-pravrajyAgrahaNaM kA nAma varadatta kumAra thaa| 'vIraseNApAmokkhANaM paMcasayadevINaM pANigahaNaM, titthagarAgamaNaM sAvagadhamma pucabhavo' varadatta kumAra kA mitranaMdI rAjAne vIrasenA pramukha 500 rAjakanyAo ke sAtha vivAha kara diyaa| vihAra karate hue tIrthakara mahAvIra prabhu vahAM para pdhaare| upadeza zravaNakara varadatta kumArane unake samIpa zrAvaka ke 12 vrata dhAraNa kara liye / gautama gaNadharane prabhu se varadatta kA pUrvabhava pUchA, prabhune kahA 'sayaduvAre Nayare vimalavAhaNe rAyA dhammaruI aNagAre paDilAbhie samANe mANussAue nibaddhe iha uppaNNe' zatadvAra nAmakA nagara thaa| vimalavAhana vahAM kA rAjA thaa| usane dharmaruci nAmake muni ko AhAra diyaa| usase use manuSyAyukA baMdha huaa| manuSyAyu kA baMdha kara vahAM se mara kara aba vaha mitranaMdI rAjA ke yahAM varabhane zubhA2rnu nAma 124tta zumAra tu . 'vIraseNApAmokkhANaM paMcasayadevINaM pANiggahaNaM, titthagarAmagaNaM sAvagadhammaM punvabhavo' 126ttmaarne| bhitranahI to vIrasenA pramukha pAMca rAjakanyAonA sAthe vivAha karI dIdhuM. eka vakhata vihAra karatA karatA tIrthakara mahAvIra prabhu tyAM AgaLa padhAryA, tyAre temane upadeza sAMbhaLI varadatta kumAre temanI pAse zrAvakanA bAra 12 vrata dhAraNa karyA, pachI gautama gaNadhare prabhune 126ttana pU bhava viSe pUchyu, tyAre prabhume dhu-'sayaduvAre Nayare vimala vAhaNe rAyA dhammaruI aNagAre paDilAbhie samANe mANussAue nibaddhe iha uppaNNe' zatadvAra nAmanuM nagara hatuM, temAM vimalavAhana nAmanA rAjA hatA, teNe dhamarUca nAmanA eka munine AhAra AkhyA tenA puNyathI teNe manuSyanA Ayune baMdha karyo manuSyanA Ayune baMdha karI tyAMthI maraNa pAmI mitranaMdI rAjAne tyAM varadatta kumAra zrI vipAka sUtra Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, zru0 2, a0 10, varadattakumAravarNanam 81 kRtam, 'kappaMtare' kalpAntare-anyAnyadevaloke-saudharmAdArabhya tRtIye-sanatkumAre, paJcame-brahmaloke, saptame-mahAzukre, navame Anate, ekAdaze-AraNe-devaloke devo bhaviSyati, 'tao' tataH tasmAvaddavalokAccyutvA 'jAva' yAvat-tatramanuSyajanma gRhItvA saMyama paripAlya kAlaM kRtvA 'sabasiDe' sarvArthasiddhevimAne utpatsyate / 'tao mahAvidehe ' tatazcyutvA mahAvidehe varSe 'jAva' yAvat-tatra yAni ADhayAni kulAni santi, teSvekasmin kule janma gRhItvA subAhuvat saMyama paripAlya kAlamAse kAlaM kRtvA tatra 'sijjhihii 5' setsyati 'bujjJi hii' bhotsyate 'mucihii' mokSyate 'pariniyAhii' parinirvAsthati 'savvadukkhANamaMtaM karehii sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati // datta kumAra huA hai, 'sesaM jahA subAhussa kumArassa ciMtA jAva pabajjA kappaMtare tao jAva savaTThasiddhe, tao mahAvidehe jAva sijjhihii' pauSadha meM dIkSAkara vicAra kiyA avaziSTa varNana isa kA subAhu kumAra kI taraha samajhanA cAhiye / yAvat - dIkSA lekara prathama svarga meM jAyegA / saudharmasvarga se lekara tRtIya sanatkumAra, paMcama-brahmaloka, saptama-mahAzukra navama-Anata, evaM ekAdazama -AraNa, ina svagoM meM janma dhAraNa kregaa| eka eka svarga se cyavakara bIca 2 meM mAnava paryAya kA dhAraNa karanA evaM pravrajyA grahaNa karanA yaha saba subAhukumAra ke samAna hI samajhanA caahiye| anta meM yaha sarvArthasiddha meM jAyagA vahAM se cyavakara mahAvideha kSetra meM jo Adya-saMpanna-kula hoMge unameM se kisI eka kula meM utpanna ho dIkSA lekara tapa kI AradhanA se kAla avasara meM kAla kara siddhagati ko prApta kregaa| thayA che. 'sesaM jahA subAhussa kumArassa ciMtA jAva pavvajjA kappaMtare tao jAba savvaTThasiddha tao mahAvidehe jAva sijjhahii' mAdInu varNana sumA mAranA pramANe jANI levuM. yAva dIkSA laIne prathama svargamAM jaze, saudharma svargathI laIne trIjA sanaskumAra, pAMcamAM brahmaleka sAtamuM-mahAzuka, navamuM-Anata, evaM agIAramuM-AraNa, te svargomAM janma dhAraNa karaze, pachI eka eka svargathI karIne vaccamAM vaccamAM mAnava paryAyane dhAraNa karaze ane dIkSA dhAraNa karaze-A tamAma hakIkata subAhakumAra pramANe samajI levI. antamAM te sarvArthasiddhamAM jaze, tyAMthI cavIne mahAvideha kSetramAM je ADhaya-saMpanna kula haze tevA ke eka kuLamAM utpana thaI dIkSA laInetapa-saMyamanI ArAdhanA karI mRtyunA avasare maraNa pAmIne siddhagatine prApta karaze. zrI vipAka sUtra Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute zrIsudharmAsvAmI upasaMharan jambUsvAminaM prAha - ' evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu jaMbU' evaM khalu he jambU ! 'samaNeNaM jAva saMpatteNaM' zramaNena yAvat samprAptena 'suhavivAgANaM' sukhavipAkAnAM 'dassamassa ajjhayaNassa' dazamasyAdhyayanasya 'ayamaTThe' ayamarthaH = pUrvoktarUpo bhAtraH 'paNNatte' prajJaptaH = prarUpitaH / dharmasvAmino vacanaM zrutvA zrIjambUsvAmI savinayaM tasya vacane zraddhAM prakaTayanAha 'sevaM bhaMte 2' iti / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! = he bhadanta ! bhatratA mayi kRpAM vidhAya yatpratipAditaM tat evam = evameva satyamevAsti yat sukhavipAke dazAdhyayanAni kathitAni tAni yathArthatayA zraddhayAni santIti bhAvaH / / sU0 1|| dazamamadhyayanam samAptam // 2 // 10 // // mUlam // Namo suyadevayAe / vivAgasuyassa do suyakkhaMdhAduhavivAgo ya suhavivAgo ya / tattha duhavivAge dasa ajjhayaNA zrI sudharmAsvAmI isa adhyayana kA upasaMhAra karate hue zrI jaMbUsvAmI se kahate haiM 'evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa ayama paNNatte' he jaMbU ! zramaNa bhagavAn mahAvIrane - jo siddhigati ko prApta ho cuke haiM, sukhavipAka nAmaka zrutaskaMdha ke isa dasama adhyayana kA yaha varadatta kA kathAnakarUpa bhAva prakaTa kiyA hai / zrIsudharmAsvAmI ke ina vacanoM ko sunakara zrI jaMbUsvAmI savinaya unake vacanoM meM zraddhA pradarzita karate hue bole'sevaM bhaMte 2' he bhadaMta ! Apane kRpA kara jo sunAyA hai vaha isI prakAra hai- satya hI hai, isa sukhavipAka zrutaskaMdha meM jo ye daza adhyayana prarUpita hue haiM, ve yathArthataH satya haiM, zraddheya haiM / 82 sudharmA svAmI A adhyayananA upasaMhAra karIne zrI jaMbU svAmIne kahe che ' evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM suhavivAgANaM dasamassa ajjhayaNassa amaTThe paNNatte ! zramAzu bhagavAna mahAvIra ne siddhagatine yAbhyA che temaNe sukhavipAka nAmanA zrutaskaMdhanA A dasamA adhyayananA A varadattanA AkhyAna rUpa bhAva prakaTa karyA che zrI sudharmAMsvAmInA A prakAranAM vacana sAMbhaLIne zrI jammusvaabhii savinaya tebhanA vayanAmAM zraddhA pradarzita urIne molyA 'sevaM bhaMte 2 huM bhainta! Ape kRpA karIne je saMbhaLAvyuM che te Aja pramANe che matyaja che; e sukhavipAkazrutaskaMdhamAM je A dasa adhyayana prarUpita karelAM che te yathA--satya che ane zraddhA rAkhavA yogya che. zrI vipAka sUtra Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkacandrikA TIkA, ekAdazamaGga varNanam ekasaragA, dasasu ceva divasesu udisijjati / evaM suhvivaagovi| sesaM jahA AyArassa / ekArasamaM aMgaM samattaM // ||iti vivAgasuyaM samattaM // TIkA / Namo suyadevayAe' namaHzrutadevatAyai / 'vivAgasuyassa' vipAkazrutasya 'do suyakkhaMdhA' dvau zrutaskandhau staH, tathAhi-'duhavivAgo ya, muhavivAgo ya' duHkhavipAkazca sukhavipAkazca / 'tattha' tatra tayormadhye 'duhavivAge' duHkhavipAke 'dasa ajjhayaNA' dazAdhyanAni 'ekasaragA' ekasvarakANi-samAnavarNanakAnisanti / dazasu adhyayaneSu pApakarmaNAM vipAkavarNanaM prAyaH samAnamastItyarthaH / tAni 'dazasu ceva divaseSu' dazasveva divaseSu 'udisijjati uddizyante= vAcyante / 'evaM' anenaiva prakAreNa 'muhavivAgevi' mukhavipAke'pi dazAdhyAyanAni ekasvarakANi-samAnavarNanakAni, dazasu adhyayaneSu puNyakarmaNAM vipAka NamosuyadevAya' zruta deva ke liye namaskAra ho| 'vivAgamuyassa do suyakkhaMdhA' isa vipAka zrata ke do zruta skaMdha hai| 'duhavivAgo ya muhavivAgo ya' 1 duHkhavipAkazrutaskaMdha aura 2 dUsarA sukhavipAka zrutaskaMdha / 'tattha duhaviyAge dasa ajjhayaNA ekkasaragA' prathama zrutaskaMdha ke 10 daza adhyayana haiN| isI prakAra dUsare zrutaskaMdha ke bhI 10 dasa adhyayana haiM / ina sabakA varNana prAyaH eka sarIkhA hI hai / 1 duHkhavipAkazrutaskaMdha meM pApa kamoM ke phalakA vipAka kA varNana hai, tathA sukhavipAkazrutaskaMdha meM puNya karma ke phalakA varNana hai| 'dazasu divasesu udisijati evaM suhavivAgevi' ye dono zrutaskaMdha 10-10 dinoM meM 'NamomuyadevAya' zrutavatAne nabha2442 thAme,'vivAgasuyassa do suyakkhaMdhA vizruta me 2 zruta cha. duhavivAgo ya muhavivAgo ya' (1) mAvA zruta24 mane (2) mAnne suvidhA zruta245, ' tattha duhavivAge dasaajjhayaNA ekasaragA' prathama zrutadhanA 10-45 madhyayana che, mAvI04 te mI zruta24 ghanA paNa 10 adhyayana che. A tamAmanu varNana prAyaH eka sarakhuM ja che. 1 duHkhavipAka zrutaskaMdhamAM pApakarmonA vipAkanuM varNana che. 2 tatha sukhavipAka kutaskaMdhamAM puNyakarmanA vipArnu varNana cha. 'dazasu divasesu udisijati / evaM suhavivAgevi ' mA manne zrI vipAka sUtra Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrute varNanaM mAyaH smaanmstiityrthH| tAni dazAdhyayanAnyapi dazasveva divaseddizyante, iti bhAvaH / 'sesa' zeSa zeSavarNanaM 'jahA AyArassa' yathA''cArasya- AcArAgasUtrasya tathA vijJeyam // // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-masiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta- jaina zAstrAcArya '-padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla vativiracitAyAM vipAkazrute dvitIyazrutaskandhasya vipAkacandrikAkhyAyAM ekAdazamaGgaM samAptam ___sampUrNam // 11 // // iti vipAkazrutaM samAptam // vAMce jAte hai / 'sesaM jahA Ayarassa' zeSa varNana ' AcArAMga sUtra kI taraha samajhanA caahie| 'ekArasamaM aMgaM samattaM' 11 vAM aMga vipAkazruta samApta huvaa| // isa prakAra vipAkazruta ke vipAkacandrikA TIkA kA hindI-bhASAnuvAda saMpUrNa huvA // zruta24 6-4sa (10-10) simAM pAMyAmA bhAve che. 'sesaM jahA Ayarassa' mADInu parjuna mAyA sUtra prabhArI sabha se ' ekArasamaM aMgaM samattaM ' 11 agIAramuM ane vipakaDyuta samApta thayuM. "A pramANe vipAkakRtanA vipAkacandrikA TIkAne "gujarAtI bhASAnuvAda saMpUrNa thaye che zrI vipAka sUtra