________________
६४
विपाकश्रुते है-मृगाग्राम-नामक एक बहुत विशाल और सुरम्य नगर था। उसके बाहर ईशानकोणकी ओर छह ऋतुओं की शोभासे विशिष्ट एक चंदनपादप-नामका, बहुत ही प्राचीन, नंदनवन जैसा विस्तृत मनोहर बगीचा था। उसके ठीक बीचोंबीच सुधर्मनामक यक्ष का एक आयतन था। उस नगर का शासक क्षत्रियकुलावतंस विजय नामक कोई एक राजा था, जो बहुत प्रतापी एवं नरपतियों का मुखिया था। उसकी रानी का नाम मृगादेवी था। वह बहुत ही सुन्दर एवं सुकुमार-अंगवाली थी। शारीरिक सौन्दर्य से जिसके समक्ष रति भी लज्जित होती थी। उसका शरीर प्रत्येक अंग और उपांगों की परिपूर्णता से भरा हुआ था, किसी भी अंग और उपांग में कोई भी न्यूनता नहीं थी। उसके एक पुत्र हुआ, जिसका नाम मृगापुत्र था। वह बेचारा जन्म से ही अंधा, बहिरा, गूंगा और लंगडा था। संस्थान भी इसका हुंडक था। न इसके हाथ-पैर आदि अंग थे और न अंग के अवयवभूत कोई उपांग ही, सिर्फ उसके शरीर में इनकी आकृतिमात्र ही थी। वह वातरोगी था। मृगादेवी उस बालक को लोगों से छिपाकर मकान के तलघर में ही रखती और वहीं पर उसे खाना-पीना देकर उसका पालन-पोषण करती थी ॥ सू० ४ ॥ અધ્યયનનું સ્પષ્ટીકરણ કરતા થકા કહે છે કે – મૃગાગ્રામ નામનું એક બહુજ વિશાલ અને સુન્દર નગર હતું. તેના બહારના ભાગમાં ઈશાનકેણમાં છ હતુઓની શોભાથી વિશેષ શુભ ચંદનપાદપ નામનો એક ઘણેજ પ્રાચીન નન્દનવન જે વિસ્તારવાળા મનહર બગીચે હતું. તેના મધ્યભાગમાં સુધર્મ નામના યક્ષનું એક નિવાસસ્થાન હતું. તે નગરને અમલ કરનાર ક્ષત્રિયકુલાવર્ત સ વિજય નામને કેઇ એક રાજા હતા. તે ઘણેજ પ્રતાપી અને રાજાઓના સમુદાયમાં મુખ્ય હતું. તેની રાણીનું નામ મૃગાદેવી હતું. તે પણ બહુજ સુંદર અને સુકેમલ અંગવાળાં હતાં. રાણીના શરીરની સુંદરતા એવી હતી કે તેના રૂપ પાસે કામદેવની સ્ત્રી રતિ પણ લજજા પામી જતી હતી. રાણીના શરીર, પ્રત્યેક અંગ ઉપાંગોની પરિપૂર્ણતાથી યુકત હતું, કેઈપણ અંગઉપાંગમાં કઈ પ્રકારની ન્યૂનતા ન હતી. તે રાણીને એક પુત્ર થયે જેનું નામ મૃગાપુત્ર હતું. તે બિચારો જન્મથીજ આંધળો, બહેરે, મૂંગે અને લંગડો હતો. તે હંડક સંસ્થાનવાળો હતે. તેને હાથ, પગ આદિ અંગ અને તેના અવયવભૂત કોઈ ઉપાંગ ન હતાં, માત્ર તેની આકૃતિ હતી. તે પુત્ર વાયુના રોગવાળા હતો. મૃગાદેવી તે બાળકને લોકોથી છુપાવીને મકાનના નીચેના ભાગમાં રાખતી હતી, અને ત્યાં આગળ ખાવા-પીવાનું આપીને તેનું પાલન પિષણ કરતી હતી (સુ૪)
શ્રી વિપાક સૂત્ર
