________________
विपाकश्रुते २१ वे सूत्र में दिया हैं । वे इस में यह प्रकट कर रहे हैं कि-हे गौतम ! उज्झित के जीवन का आज अन्तिम समय है । इसका जीवन आज चतुर्थ प्रहर में समाप्त हो जायगा। यह मरकर प्रथम नरक का नैरयिक होगा। क्यों कि इसने अपने जीवन का प्रत्येक क्षण पापमय व्यापारों के सेवन में ही व्यतीत किया है, उससे जिन अशुभतम पापकर्मों का इसने बंध किया है, उन्हीं के उदय का इसे प्रबल दुःख प्रथम नरक में जाकर भोगना है। इसने २५ पच्चीस वर्ष की अपनी आयु पापों के सेवन करने में ही समाप्त की है। प्रथम नरक की स्थिति समाप्त कर जब यह वहाँ से निकलेगा, तो वैताढय पर्वत की तलहटी में बंदर होगा वहाँ भी यह विषयभोगों में अत्यन्त गृद्ध होगा । 'मेरे सामने अन्य बंदर विषय को न भोग सके'-इस ख्याल से यह वहां जितने भी बंदरियों के पुरुष जाति के शिशु होंगे उन सब का घातक होगा । जब यह यहां से मरेगा तो इंद्रपुर में किसी वेश्या के घर में जन्म लेगा । वहां इस का नाम 'प्रियसेन नपुंसक' होगा। क्यों कि इसने बंदर की पर्याय में पुरुष जाति से द्वेष किया था, इसलिये इसका फल इसे इस पर्याय में भोगने को मिलेगा। उत्पन्न होते ही इसे नपुंसक એ પ્રશ્નનો ઉત્તર મૃગાપુત્ર-અધ્યયન ૨૧ એકવીસમા સૂત્રમાં આવે છે તે એમાં એ હકીકત પ્રગટ કરી રહ્યા છે કે – હે ગૌતમ ! ઉઝિતના જીવનનો આજે છેલ્લે સમય છે. તેનું જીવન આજ ચોથા પ્રહરમાં પૂરું થઈ જશે, અને તે મરણ પામીને પ્રથમ નરકને નારકી થશે. કારણ કે તેણે પિતાના જીવનની દરેક ક્ષણ, પાપમય વ્યાપારોના સેવનમાંજ વ્યતીત કરી છે તેથી જે અશુભતમ પાપકર્મોને તેણે બંધ કર્યો છે. તેના ઉદયનું તેને પ્રબલ દુઃખ પ્રથમ નરકમાં જઈને ભોગવવાનું છે. તેણે પિતાની ૨૫ વર્ષની આયુષ્ય પાપનું સેવન કરવામાંજ પૂરી કરી છે. તે પ્રથમ નરકની સ્થિતિ પૂરી કરીને જ્યારે ત્યાંથી નીકળશે, તે પછી વૈતાઢય પર્વતની તલેટીમાં વાનર થશે ત્યાં પણ તે વિષયભેગમાં અત્યંત આસક્ત રહેશે. “મારા સામે બીજા વાંદરા વિષયે ન ભોગવી શકે”—એજ દૃષ્ટિથી તે ત્યાં આગળ જેટલા નરજાતિના વાનર બાળક હશે તે સર્વને નાશ કરનાર થશે. જ્યારે તે સ્થળમાં મરણ પામશે ત્યાર પછી ઈદ્રપુરમાં કોઈ વેશ્યાના ઘરમાં જન્મ લેશે ત્યાં તેનું નામ “પ્રિયસેન નપુંસક” રહેશે. કારણકે તેણે વાનરની પર્યાયમાં નરજાતિ સાથે દ્રષ કર્યો હતે; એ માટે તેનું ફળ એ પર્યાયમાં ભેગવવાનું મળશે. ઉત્પન્ન થતા જ તેને નપુસક બનાવી
શ્રી વિપાક સૂત્ર
