________________
चिपाकचन्द्रिका टीका, श्रु० १, अ० १, जम्बूस्वामिवर्णनम् . ४१ व्वर, घोरगुणे, घोरतवस्सी, घोरबंभचेरवासे, उच्छूढसरीरे, संखित्तविउलतेउलेस्से, उढंजाणू, अहोसिरे, कयंजलिपुडे, उक्कुडासणे' इत्येषां संग्रहः । अस्य व्याख्यासमचतुरस्रसंस्थानसंस्थितः-समाः तुल्याः-अन्यूनाधिकाः, चतस्रोऽस्त्रयः = हस्तपादोपर्यधोरूपाश्चत्वारोऽपि विभागाः (शुभलक्षणोपेताः) यस्य संस्थानस्य तत् समचतुरस्रं-तुल्यारोहपरिणाहं, तच्च संस्थानम् आकारविशेष इति समचतुरस्त्रसंस्थानम् , तेन संस्थितः-समचतुरस्रसंस्थानसंस्थितः । तथा वज्रर्षभनाराचसंहननः-नाराचम्-उभयतो मर्कटबन्धः, ऋषभः तदुपरि वेष्टनपट्टाकृतिकोऽस्थिविशेषः, वज्र-कीलिकास्थि -उभयमस्थि दृढीकर्तुं तद्वेधकमस्थि, तेषां समाहारः, तद्रूपं संहननम् अस्मां बन्धविशेषो यस्य स वज्रर्षभनाराचसंहननः। कनकपुलकनिकषघोरतवस्सी, घोरबंभचेरवासी, उच्छूढसरीरे संखित्तविउलतेउलेस्से, उड्ढंजाणू, अहोसिरे, कयंजलिपुडे उक्कुडासणे" इन सब विशेषणों का सूचक है। इन सबका अर्थ इस प्रकार है- वे आर्य जम्बूस्वामी अनगार समचतुरस्रसंस्थानविशिष्ट थे । जिसमें हस्त, पाद, एवं ऊपर और नीचे के शरीर के विभाग न न्यून हो और न अपने प्रमाण से अधिक हो हो, वह समचतुस्रसंस्थान है । छह संस्थानों में से यह प्रथम संस्थान है। वज्रर्षभनाराचसंहनन से वे युक्त थे। आजू-बाजू दोनों ओर मर्केटबंध का नाम नाराच, उसके ऊपर वेष्टनपट्टककी आकृति जैसी जो हड्डीविशेष है वह ऋषभ, दोनों हड्डियों को दृढ करने के लिये कील जैसी हड्डी का नाम वज्र है। इस संहनन में वज्र के समान हाड, वज्र के समान वेष्टन और वज्र के समान कीलियां होती हैं। यह सब से उत्तम प्रकारका शरीर का बांधा है। इसमें संखित्तविउलतेउलेस्से, उड्दजाणू, अहोसिरे, कयंजलिपुडे, उक्कुडासणे' આ સર્વ વિશેષણના સૂચક છે. તે સર્વનો અર્થ આ પ્રમાણે છે તે આર્ય જમ્મુસ્વામી અણગાર સમચતુરસસંસ્થાનવિશિષ્ટ હતા. હાથ, પગ તથા ઉપર અને નીચેના શરીરને કેઈપણ ભાગ પિતાના પ્રમાણથી જૂનાધિક ન હોય તે સમચતુરઅસંસ્થાન કહેવાય છે. છ સંસ્થાનોમાં એ પ્રથમ સંસ્થાન છે. વાઋષભનારાચસંહનનથી તે યુક્ત હતા. આજુ-બાજુ બને તરફ જે મર્કટબંધ તેનું નામ નારાચ છે, તેના ઉપર વેષ્ટનપટ્ટકની આકૃતિ જેવું જે હાડકું હોય છે તે રાષભ છે, અને હાડકાઓને મજબૂત કરવા માટે કીલ-ખીલા જેવા હાડકાનું નામ જ છે. આ સંહનનમાં વા સમાન હાડકાં, વજ સમાન વેષ્ટન-આચ્છાદાન અને વશ સમાન ખીલીઓ હોય છે. એ સૌથી ઉત્તમ પ્રકારના શરીરના બાંધા છે. તેમાં આજુબાજુનાં અને હાડકાં પરસ્પરમાં
શ્રી વિપાક સૂત્ર
