________________
३१४
विपाकश्रुते अयमेतद्रूपः वक्ष्यमाणस्वरूपः 'अज्झ ५' आध्यात्मिकः, अत्रेमानि चत्वारि पदानि विज्ञेयानि-'चिंतिए, कप्पिए, पत्थिए, मणोगए' इति । चिन्तितः, कल्पितः, प्रार्थितः, मनोगतः, 'अज्झथिए' इत्यादीनां पश्चानां पदानां व्याख्या प्रथमाध्ययने द्वादशसूत्रे कृता । 'संकप्पे' संकल्पः-विचारः 'समुप्पण्णे' समुत्पन्नः। 'जाव तहेव णिग्गए' यावत् तथैव निर्गतः-यथाऽत्रैव द्वितीयाध्ययने पश्चमसूत्रे वर्णितस्तथा निर्गत इत्यर्थः । तथा च-अत्र यावच्छब्देनेवं द्रष्टव्यम्'अहो ! खलु अयं पुरुषः पुरापुराणानां दुश्चीर्णानां दुष्पतिक्रान्तानामशुभानां पापानां कृतानां कर्मणां पापकं फलवृत्तिविशेषं प्रत्यनुभवन् विहरति, न मे दृष्टा नरका वा नैरयिका वा, प्रत्यक्षं खलु अयं पुरुषः नरकपतिरूपिकां वेदनां वेदयतीति कृत्वा पुरिमतालनगरे उच्चनीचमध्यमकुलेषु यावत् अटन् यथापर्याप्तं समुदानं भैक्षं गृह्णाति, गृहीत्वा पुरिमतालनगरस्य मध्यमध्येन निर्गतः।
'तए णं भगवओ गोयमस्स.' इत्यादि। .
'तए णं भगवओ गोयमस्स' भगवान् गौतम को 'तं पुरिसं पासित्ता' उस पुरुष को देखकर 'अयमेयारूवे अज्झथिए५ समुप्पण्णे जाव तहेव णिग्गए' आध्यात्मिक चिन्तित, कल्पित, प्रार्थित एवं मनोगत संकल्प इस विधि से ५ पांच प्रकार का विचार उद्भूत हुआ । अहो ! आश्चर्य है यह पुरुष पूर्वभव में उपार्जित प्राचीन दुश्चीर्ण दुष्प्रतिक्रान्त ऐसे अशुभतम पापमय कृत कर्मों का पापस्वरूप ही फल भोग रहा है, न तो मैंने नरक देखे और न नारकी ही देखे, परन्तु इसकी वेदना देखकर ऐसा ही मालूम पडता है कि प्रत्यक्षरूप में नरककी जैसी वेदना का यह अनुभव कर रहा है। इस प्रकार विचार कर वे उस पुरिमताल नगर से उच्च नीच कुलादिकों से यथापर्याप्त भिक्षा प्राप्तकर अपने स्थान पर वापिस आगये। आते
'तए णं भगवओ गोयमस्स.' त्याle.
'तए णं भगवओ गोयमस्स ' भगवान गौतमने 'तं पुरिसं पासित्ता' ते पुरुषने छन 'अयमेयारूवे अज्झथिए५ समुप्पण्णे० जाव तहेव णिग्गए' આધ્યાત્મિક, ચિતિત, કલ્પિત, પાથિત અને મને ગત સંક૯૫, આ વિધિથી પાંચ પ્રકારનો વિચાર ઉત્પન્ન થયે–અહો આશ્ચર્ય છે કે આ પુરુષ પૂર્વભવમાં સંચય કરેલાં પ્રાચીન જૂના દુર્ણ દુપ્પતિકાન્ત એવા અશુભતમ પાપમય કરેલાં કર્મોનાં પાપસ્વરૂપજ ફળને ભેગેવી રહ્યો છે. મેં નરક જયાં નથી તેમજ નારકીના જેને પણ જોયા નથી પરંતુ આ માણસની વેદના-પીડા જોતાંજ એવું જણાય છે કે પ્રત્યક્ષ રૂપમાં નકના જેવીજ વેદના-પીડાને અનુભવ એ કરી રહેલ છે. આ પ્રમાણે વિચાર કરીને તે પુરિમતાલ નગરમાંથી ઉંચ-નીચ કુલેમાંથી યથા પર્યાપ્ત ભિક્ષા મેળવીને પિતાના સ્થાન પર પાછા આવી ગયા, આવીને તે જયાં
શ્રી વિપાક સૂત્ર